________________
શ્રી હેમ સારસ્વત સત્ર : નિબંધસંગ્રહ
રર૧
આ પાંત્રીશ લોકોને માટે એક પ્રબંધમાં એવી વાર્તા લખાઈ છે કે સિદ્ધરાજ મહારાજ પાસે કોઈ વિરોધીએ જણાવ્યું કે “આખા વ્યાકરણમાં સિદ્ધરાજ મહારાજનું કે એના વંશનું નામનિશાન જ આવતું નથી.” એ વાતનું નિવારણ કરવા આચાર્ય હેમચંદ્ર રાતોરાત આ પાંત્રીશ કે બનાવી દરેક પદને અંતે અને છેવટની પ્રશસ્તિમાં મૂકી દીધા. આ વાત ગમે તેમ હોય, પણ એ કૃતિ શ્રી હેમચંદ્રાચાધની પિતાની છે, એ કે તે વખતે લખાયેલી ઉપલબ્ધ તાડપત્રોની પ્રતોમાંથી પ્રાપ્ત થાય છે.
આ પાંત્રીશે કે ખૂબ વિચારવા ગ્ય છે. એમાં લેશે અને અલંકારો ખૂબ ભર્યા છે, પણ તે ઉપરાંત તે વખતના સમાજમાં રાજા તરફ કઈ નજરે જોવામાં આવતું હતું, તેની પ્રશંસા કેવા શબ્દોમાં થતી હતી અને તેની વિજયયાત્રાઓની નોંધ કેવા ભારે શબ્દોમાં કરવામાં આવતી હતી તેને ખ્યાલ આવે છે.
“દયાશ્રય”માં જે શબ્દોમાં સોલંકીવંશની પ્રશંસા કરવામાં આવી છે, જે રીતે ગુજરાતનું ગૌરવ વધારવામાં આવ્યું છે અને માળવાની સ્ત્રીઓને રડતી-કકળતી બતાવવામાં આવી છે, જે ભાષાવૈભવ સાથે સદર પાંત્રીસ લેકમાં ગુજરાતને અપનાવવામાં આવ્યું છે તે એક વાત ચોખી રીતે સ્પષ્ટ કરે છે અને તે એ છે કે શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યના હૃદયમાં ગુજરાતનું અપૂર્વ ગૌરવ હતું જેમ રઘુવંશનું વર્ણન કાલિદાસે કરી પોતાના મુખ્ય પાત્ર રામને અપનાવ્યા, તેમ ગુજરાતનું ગૌરવ ધારી શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે પિતાના મુખ્ય પાત્ર સિદ્ધરાજ
સિંહને અપનાવ્યા અને પાછળની જિંદગીમાં કુમારપાળને વિશેષ અપનાવ્યા, જે પાછળની હકીક્ત કુમારપાળચરિય” અને કૃપસુંદરીના લગ્નવર્ણનથી જણાય છે. ગુજરાતના ગૌરવને વધારવા આવો સીધો સચેટ ઐતિહાસિક પ્રથમ પ્રયત્ન કરનાર શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય હતા અને તે રીતે આપણે તેમને ગુજરાતના મહાન જ્યોતિર્ધરનું ઉપનામ આપીએ તે તે ગ્ય ગણાશે. એ ઉપનામ બરાબર સમજવા માટે ઠયાશ્રય નો વિગતવાર અભ્યાસ કરવાની જરૂર છે. એમાં એમણે અતિ કુશળતા વાપરી છે, એ ઉપરાંત એમણે ગુજરાતનું ગૌરવ વધારવા માટે અનેકવિધ પ્રયાસ કર્યા છે અને તે સદર ગ્રંથને બારીકીથી વાંચતાં જણાઈ આવે તેવું છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
