________________
શ્રી. હૈમ સારસ્વત સત્ર નિબધસ ગ્રહ
66
શ્રોત મેટા યજ્ઞોની નોંધ લેતાં એક ઠેકાણે ઉપમા આપતાં જાહેર કર્યું છે કે વાજપેય ચયનમાં કે અશ્વમેધમાં હોય તેમ, રણમાં ઉભયે વજ્ર જેવા કંકુથી માંડવેા બાંધ્યેા. "૯ આમાં નિર્દેશલ શ્રૌતમનો તે મેટા વૈદિક યો છે. તેમાં અશ્વમેધાદિક યજ્ઞો સાભામ રાજાએ જ કરી શકે છે. આ બધા વૈદિક યજ્ઞોમાં ધમ'શાસ્ત્રોએ નિર્દિષ્ટ કરેલ નિયમેાથી યજ્ઞમંડપ તથા સત્રશાળાએ બનાવવામાં આવે છે.૧૦ પ્ર ચકાર રસગ્રામના પ્રસ ંગે થયેલ ખુમંડપને ચૈતયજ્ઞીય મડપ સાથે સરખાવી, ઐાતકોમાં વિધિવત્ મંડપેા રચતા હતા, તેના ભિત ઉલ્લેખ કરે છે. જેથી તે સબંધી તેમને અભ્યાસ દીક હતા એમ સહેજે લાગે છે,
ચૈતયજ્ઞોનાં વિધાનાનું ટૂંક વિવરણ આપતાં તેની પ્રક્રિયા તથા દેવતાઓનું નિદર્શન કરી એક એ ઠેકાણે તેવા ઉલ્લેખા મૂકયા છે. સરસ્વતીતટનું વર્ણન કરતાં માંધ્યું છે કે “ પ્રસ્તાર રચતા ઋત્વિજો ધૃત ઝરતા જવથી, દના પથારાથી તથા ઋગ્મ ંત્રોના વિસ્તારથી કાઈપણુ ઉપદ્રવ વિના શૈાભોતા વિસ્તારવાળા અને શુભલતા આદિથી દીપી રહેલા, સરસ્વતી તીર ઉપર યજ્ઞ કરા. "૧૧ વૈદિક યજ્ઞોમાં સમિધ અને યીય કાષ્ઠાને પ્રસ્તાર, દર્ભનું આસ્તરણ તથા સુવા વર્ડ કરવામાં આવતા ધૃતદ્ગામ વગેરે વૈક્રિયાએ મુખ્ય છે, જે તેની યેાગ્ય ઋચાઓ સાથે કરવામાં આવે છે. યજ્ઞીય દેવતાઓને ઉલ્લેખ કરતાં એક સ્થળે ઘાવાપૃથિવી, અને અગ્નીષામના ઉલ્લેખ કરી, સિદ્ધરાજ કેવા યજ્ઞકાયૈર્યા કરતા હતા તેની પ્રતરણા કરવામાં આવી છે.૧૨ આ બન્ને દેવાનાં નામે વૈદિક યજ્ઞોમાં ખાસ વપરાય છે. તેમનાં અનેક સ્તુતિતો વેદમાં સંગ્રહાયાં છે. આ સિવાય નવાન્ન પ્રષ્ટિને પ્રસંગ રજૂ કરતાં, ઋતુવર્ણનના પ્રસંગે તેની ઉપમા આપવામાં આવી છે. તેમાં નાંખ્યું છે કે ડાંગરના પાક વખતે આપવાના ઋણને
"6
૯ ‘દ્રાશ્રય ’, સ. પ., શ્ર્લા. ૧૧૯. ૧૦ જીએ આપસ્ત’ખશ્રૌતસૂત્ર ' પ્રશ્ન ૩૦, તેમજ કુંડ વિરાતિ માં કુંડને લગતા રચનાવિધાન આપ્યું છે.
.
Jain Education International
૧૧ ‘દ્વાશ્રય ', સ, ૧૨, ક્લા. ૭૮. ૧૨ “ ચામય સ. ૧૭, શ્લા. ૧૦૯
,,
પ્રશ્ન ૧-૨,
‘બૌધાયનશ્રોતસત્ર’ થે!માં વિસ્તારથી તેનું
२७५
For Private & Personal Use Only
4
www.jainelibrary.org
