________________
ગુજરાતી સાહિત્ય પશ્ચિંદ
66
ડવિના અને સે।મયજ્ઞાના સારા પરિચય હતેા પણુ સામયજ્ઞા પશુ વડે કરવામાં આવતા હેાવાથી, તે વસ્તુના ઉલ્લેખ નહીં કરતાં અહીં ફક્ત વિજ્ઞાન જ નિર્દેશ કર્યો હશે એવું અનુમાન થાય છે. તે યજ્ઞા અને તેના વિષિકાર્યાથી પરિચિત હતા એના કેટલાક ઉલ્લેખા ઉપરથી જ્ઞાત થાય છે. એક રથળે યજ્ઞીય ઉપકરણાની નોંધ લેતાં જણાવ્યું છે કે આ પાત્ર લાવે, આમાં પૂજાસામગ્રી ભરા, આમાં ત્વરાથી રૅડે!, કુંડ ખેાદા, આને લીંપા, આ ત્રૂતુ આ ઝુચ એને લાવા ”પ વગેરે. આ વણ્ન શ્રૌત યજ્ઞાને લગતું છે. કુંડ અને પૂજા સામગ્રી સવ યજ્ઞામાં જરૂરી છે, પણ જૂહુ એ શ્રૌત યજ્ઞનુ જ ઉપકરણ છે. ગ્રાતસૂત્રાના યજ્ઞીય સાહિત્યની નોંધમાં તેને ખાસ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યા છે. તે કેવા માપ અને આકૃતિના બનાવવા, તેનું સપ્રમાણુ માન શાસ્ત્રકારોએ નિશ્ચિત કર્યું છે. ત્રુચ અને જૂહુ એ બન્ને હેામવા માટે લાકડાની કડછીએ છે, જેના આકારમાં કેટલાક તફાવત રાખવામાં આવે છે, અને તે અમુક સમયે ઉપચાગમાં લેવાય છે. આ સિવાય તેમાં મેધમ પાત્રા લાવે એવા ઉલ્લેખ છે. બૈાતયજ્ઞામાં અનેક પાત્રાની જરૂર પડે છે. તેમાં મુખ્ય જીવ, ઉપભૃત, ધ્રુવા, હવની, ઉલૂખલ, મુસલ, શૂર્પા, શમ્યા, સ્પષ, ઉપવેશ, પ્રણિતાપાત્ર, વગેરે ગણાય છે, જેની સવિસ્તર નેધ સૂત્રકારાએ આપી છે. આ બધાને શ્રોતયજ્ઞામાં યથાસમયે ઉપયાગ કરવામાં આવે છે. આથી સ્પષ્ટ સમજાય છે કે, દ્વાશ્રયકારે શ્રોતયજ્ઞીય સાહિત્ય ઉપર દષ્ટિપાત કર્યા હતા.
૨૭૪
૫ એજન, સ, ર્, લેા. ૨૭-૨૯.
१ वैकंकतानि पात्राणि खादिरः सुवः सत्यश्च पकाशा जूहूराश्वत्युपभृद्वारणानि ॥
· કાત્યાયનસ્રોતસુત્ર', અ. ૧, ખ.... ૩.
७ अरत्निमात्रो हंसास्यो वर्तुलोऽङ्गुष्ठपर्ववत् ।
अर्धपर्व प्राणाया च युक्तो नासाकृतिर्भवेत् ॥
કાત્યાયનસૂત્રભાષ્ય ८ यज्ञपात्राणि सर्वाणि वैकङ्कतानि । यथा उलूखल मुसल कूर्चेडापात्री पिष्टपात्रो पुरोडाश पात्रीशम्या तावदानाभ्युपवेशः ।।
‘કાત્યાયનઐતસુત્ર ’ અ. ૧, ખ. ૐ.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
