________________
ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ
ઋષ્ટિ
આપી દઈ, નિશાએ કરવાનું અધ્યયન બાજુએ મૂકી, બ્રાહ્મણે એ વર્ષના છેલ્લા ભાગ(શરદ)ના વરસાદથી ધાવાયેલા આ અચળ પ્રત ઉપર માસિક કે અર્ધમાસિક ઈંદ્ર મહે।ત્સવ કર્યો, ''૧૩ શ્રુતસ્માત યજ્ઞોની પ્રષ્ટિએમાં નવાબ-ષ્ટિના પ્રસંગ મહત્ત્વને ગણાય છે. વર્ષોમાં બે વખત તે પ્રસંગ આવે છે. એક ચૈત્ર સુદ એકમ અને બીજો આસા વદ એકમ. આ બન્ને દિવસેાએ નવાન્ન ધામધૂમથી કરવી પડે છે. શરદમાં થતી નવાન્ન સૃષ્ટિમાં જે નવીન ડાંગર પાકી હાય, તેના હામ કરવામાં આવે છે, જે બીજી દૃષ્ટિ આવતા સુધી એટલે ચૈત્ર સુદ એકમ સુધી તેને જ હ્રામ અગ્નિહેાત્રીઓને આપવા પડે છે. આથી નવાન્ન-ષ્ટિ કયારે થતી, તેમાં ડાંગરને ડામ થતા, બ્રાહ્મણા ઇંદ્ર મહાત્સવ ઊજવતા વગેરે યજ્ઞીય બાબતા તેમણે પૂરતી ચોકસાઈથી ઉપમા દ્વારા રજૂ કરી છે. આ સમગ્ર વિવેચનથી એટલું સ્વતઃસિદ્ધ થાય છે કે, મુનિરાજ હેમચ ંદ્રને ચૈત યજ્ઞો, યજ્ઞીય પ્રક્રિયાએ, ઉપકરણા, અને તેને લગતા સાહિત્યને ઊડા પરિચય હતા. વૈદિક સાહિત્ય
૨૭૬
તેમના શ્રૌત યજ્ઞોને લગતા અપૂર્વ જ્ઞાનની તૈાંધ લીધા પછી, વૈદિક સાહિત્યમાં કેવા અને કેટલા પ્રવેશ તે મહાનુભાવે કર્યાં હતા, તેના વિવેચન તરફ વળીશું. આ જ્ઞાર્નીધિ આચા` એકલા હ્રાત યજ્ઞા પૂરતું જ વિવેચન ‘ઠ્યાશ્રય'માં આપી અટકથા નથી, અર્થાત્ તેમને સારાયે વૈદિક, આગમિક, અને પૈારાણિક સાહ્રિત્યને ઠીકઠીક અભ્યાસ હતા, એમ અનેક પુરાવાઓથી સિદ્ધ થાય છે. તે સંબંધી તેમનું વાંચન કેટલું તૌત્ર અને સૂક્ષ્મદશી' હતું તે સમજવા માટે તેની અહીં કેટલીક પર્યાલાચના કરવામાં આવી છે.
ચૈત યજ્ઞામાં સામગાન કરનારને ઉદ્દગાતા કહેવામાં આવે છે, જે અમુક સમયે સામસૂતોનું વિવિધ રાગે વડે આલાપન કરે છે. તેમાં જુદા જુદા વિભાગે હેાય છે તે પૈકી બૃહદ્ અને રથંતર, સામના ઉલ્લેખ કરી, સામવેદના વિભાગાનું ‘દ્વથાશ્રય 'કારે નિદર્શન કરાવ્યું છે. ૧૪ વેદનું અધ્યયન શાસ્ત્રીય રીતે કરાવવામાં આવે છે. તેમાં સહિતા ભણુાવ્યા પછી તેના પદ, ક્રમ, ધન, જટા, રેખા, માલા, વગેરે વિકૃતિઓનું પદ્ધતિસર પઠન કરાવવામાં આવે છે. એ વિકૃતિ
૧૩ “હૂઁચાશ્રય’’સ. ૧૬, શ્લેા. ૪ર
**
૧૪ “ દૂચા ” સ. ર, àા. ૭૫
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
