________________
૨૬૦
ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ કર્યો હતો, તે બદલ તેમનું જ્ઞાન કેવું હતું તેની સર્વાંગસંપૂર્ણ ચર્ચા કરતાં એક મોટો ગ્રંથ લખાય તેમ છે. એટલે તે બધાની અવેષણ અહીં કરી શકાય તેમ નથી. પરંતુ આ નિબંધમાં વૈદિક સાહિત્ય સંબંધી તેઓ કેવું જ્ઞાન ધરાવતા હતા તેની કંઈક પિછાન કરાવવા અહીં પ્રયત્ન કરવામા આવ્યો છે.
જૈન ધર્મ અહિંસાના મુખ્ય તત્વ ઉપર રચાય છે. વૈદિક ધર્મમાં પણ હિંસા અને અહિંસાના ભેદે જણાવી અહિંસાને ખાસ નિષેધ સૂચવ્યો છે. પરંતુ બંને ધર્મોમાં એક જ ઠેકાણે મતભેદ થવો છે તે ફક્ત યજ્ઞીય હિંસાને. વૈદિક યજ્ઞીય હિંસાને ધર્મસિદ્ધ અહિંસા માને છે, જ્યારે જૈન ધર્મમાં તેને ક્રૂર હિંસા માનવામાં આવી છે. આ બને ધર્મોને વાદવિવાદનું પરીક્ષણ કરવા, તેમના સત્યાસત્યની ખાતરી કરવા માટે, અને ધર્મોના સિદ્ધાંત અને તેને સાહિત્યનું તટસ્થ દષ્ટિએ અવગાહન કરવાની ખાસ આવશ્યકતા રહે છે. આ પ્રમાણે બને ધર્મોનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન હોય તો જ, પ્રમાણિક દષ્ટિએ તેના સારાસારનું માપ કાઢી શકાય. મુનિરાજ હેમચંદ્ર પણ આવા જ કેઈ કારણને લઈ વૈદિક સાહિત્યનો ઊંડો અભ્યાસ કર્યો હતે, એમ તેમણે રચેલા સંસ્કૃત “કંથાશ્રય” કાવ્યથી જાણી શકાય છે. તેમણે અનેક ઠેકાણે ઉપમાઓમાં તેમજ આલંકારિક વર્ણનમાં શ્રૌત યજ્ઞા, બ્રાહ્મણધર્મો, વૈદિક-પ્રક્રિયાઓ, ગૃહ્ય કર્મો, તેને વિધિવિધાનને, વૈદિકગ્રંથ, ધર્મશાસ્ત્રો અને પરાણિક આખ્યાયિકાઓને પરિચય આપે છે. આથી વૈદિક સાહિત્યનું તેમને ઊંડું અનુશીલન કર્યું હતું એમ કહ્યા વગર ચાલે તેમ નથી. વૈદિક ધર્મશાસ્ત્રના વિદ્વાનો પણ સહેલાઈથી સમજી શકતા નથી તેવી કેટલીક અગમ્ય, અને ગૂઢ બાબતોને તેમણે સાદા રૂપકે દ્વારા રજૂ કરી, વૈદિક સાહિત્ય પ્રત્યેની પોતાની અપૂર્વ જ્ઞાનશક્તિને પરિચય આપ્યો છે. આ ગ્રંથ તટસ્થ દૃષ્ટિએ વિચારતાં, જાણે કોઈ વૈદિક સાહિત્યના મહાન વિદ્વાનના હાથે રયા હશે
એ અનુભવ થાય છે. સિદ્ધરાજ ચુસ્ત સનાતની હતો. વેદ ધર્મ પ્રત્યે તે વધુ પ્રેમ ધરાવતે હતો. તે મુનિરાજ હેમચંદ્રની અગાધ જ્ઞાનશકિતથી મુગ્ધ થયા હતા, તેટલું જ નહીં પણ વૈદિક ધર્મશાસ્ત્રની અતિ સૂક્ષ્મ બાબતે, એક જૈનાચાર્યના હદયપ્રદેશમાં છુપાયેલી જોઈ, તેમના તરફ વધુ પ્રેમ અને સન્માન ધરાવતો હતો. તેની સાહિત્ય પ્રત્યેની ઉદાત્ત ભાવનાઓ, અને વૈદિક સાહિત્ય પ્રત્યેના નિસીમ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
