________________
શ્રી. હેમ સારસ્વત સત્ર: નિબંધસંગ્રહ
હતા. જગત સમક્ષ લીધેલી પ્રતિજ્ઞા અને જાહેર કરેલી આણાનો ભંગ ક્ષત્રિય શી રીતે થવા દે. પ્રતિજ્ઞા પાલનના નૈરવમણિ આગળ, ક્ષત્રિયના મને, જીવિત અને સંપત્તિ તો તુચ્છ તૃણ જેવા હોય છે. મહામાત્ય વાભદને અદ્ધદગ્ધ ઉદ્દગાર સાંભળી કુમારપાલ હસી પડ્યો અને મર્મયુક્ત સ્વરે બોલ્યો કે “ મન વજિરિ રે – મહામાત્ય ! વાણિ છે જેથી આવું બેલ છે. રાજ્ય શું ને જીવિત શું બધું નષ્ટ થઈ જાય પણ લીધેલી પ્રતિજ્ઞા નષ્ટ ન થઈ શકે.
પણ રાજાની મૂંઝવણને, હેમચંદ્રસૂરિએ પિતાની અદ્દભુત કુશલતા અને વ્યાવહારિકતાની બુદ્ધિદ્વારા સરસ રીતે ઉકેલ કરી દીધે. તેમણે એક કાંકરે બે પક્ષીને ઘા કર્યા જેવી કળા વાપરી. પિતાની એ કળાને મંત્ર તેમણે ધીમેથી રાજાના કાનમાં ફેંક્યો અને રાજાએ હર્ષગદ્દગદ થઈ હાસ્યરસ ઉપજાવે તે તેને પ્રયોગ ભજવી બતાઓ. બલિપૂજાના અવસરે રાજા કેટલાક પશુઓને સાથે લઈ માતા કંટેશ્વરીના મંદિરમાં પહોંચ્યો અને પૂજારીઓને કહેવા લાગે કે આ પશુઓ હું માતાને ચઢાવા માટે લાવ્યો છું. હું એમને, આમના આમ જીવતા જ માતાને હવાલે કરું છું. તેથી જ માતાને આમના માંસની જરૂર હશે તે તે પિતાની મેળે જ આમાંથી પિતાનું ભક્ષ્ય મેળવી લેશે. તમારે કેઈએ એ ભય તૈયાર કરવાની મહેનત લેવી જરૂરી નથી. આમ કહી રાજાએ માતાના મંદિરમાં પશુઓને પૂરી દીધા અને બહારથી તાળું મારી દીધું, બીજી સવારે રાજપરિવાર સાથે રાજા ત્યાં આવ્યું, અને હજારો લોકોની મેદની વચ્ચે માતાના મંદિરના દરવાજા ઉઘડાવી જોવા લાગ્યો તો જણાયું કે રાત્રે પૂરેલા પશુઓ શાતિથી મંદિરના પ્રાંગણમાં પિતાનું ચર્વણ કરી રહ્યા છે. માતાએ એકનું ભક્ષણ ન કર્યું. રાજાએ સર્વની સમક્ષ, ઉત્સાહ સાથે ઉપદેશ આપ્યો કેમાતાને પશુઓના માંસની જરાયે જરૂર નથી. એને તેની ભૂખ નથી. જે એને ભૂખ હોત તે આ પશુઓને જરૂર પિતે ખાઈ ગઈ હેત. આથી સમજાય છે કે માતાના નિમિતે આ પૂજારીઓને, આ પામર પશુઓને પિંડની ભૂખ છે; પણ તે ભૂખ હવે મારા રાજ્યમાં ભાગી શકાય તેમ નથી.” આમ કહી રાજાએ દેવીદેવીઓના નિમિતે થતી જીવહિંસાને પણ સમૂલ ઉચ્છેદ કર્યો. હૈ સા સ. ૧૧
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
