________________
ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ
ચારિત્રસુંદરગણીએ “કુમારપાલચરિત-કાવ્ય' (રચના આશરે વિ. સં. ૧૫૨૫)માં, તથા દેવગણી, હીરકુશલ, કવિ ઋષભદાસ, કવિ જિનહર્ષ, વગેરેએ "કુમારપાલરાસો' (રચના વિ. સં. ૧૬૪૦, ૧૬૭૦, ૧૭૪૨)માં અને બીજા પણ અનેક વિદ્વાનોએ પિતાપિતાના માં તથા હેમચંદ્રાચાર્યના ગ્રંથ પર વૃત્તિ, વ્યાખ્યા, અવચૂરિ, ટીકા, ટિપ્પણું કે અન્ય યોજના કરતાં જેમના જીવનના સુયશ –સુવાસને વચન-પુષ્પોથી સુવાસિત કરી પ્રકાશિત કર્યો છે. પરંતુ આચાર્ય શ્રીહેમચંદ્ર પિતાના ગ્રંથોમાં પિતાને પ્રાસંગિક પરિચય કેવી રીતે કરાવ્યું છે? મુખ્યતયા કુમારપાલ સાથે સંબંધ ધરાવતે પરિચય દર્શાવવા અહીં પ્રયત્ન કરીશું.
ત્રિષષ્ટિશલાકાપુરુષચરિત્ર' મહાકાવ્ય પર્વ ૧૦, સર્ગ ૧૧, ૧૨)માં ભગવાન મહાવીરની ભવિષ્યવાણી સૂચવતાં તેઓએ ઉલ્લેખ કર્યો છે કે–સિંધુસૈવીર દેશના વીતભયપત્તનમાં પોતાના સમયમાં બનેલી, કપિલ ઋષિએ પ્રતિષ્ઠિત કરેલી અને પાછળથી ધૂળમાં દટાયેલી ઉચ્ચ જાતિની પિતાની ચંદનમયી દિવ્ય પ્રતિમાને કમારપાલ ત્યાંથી મેળવી તેનું સન્માન-પૂજન કેવી રીતે કરાવશે ? તે સંબંધમાં અભયકુમારના પૂછવાથી મહાવીરે જણાવ્યું હતું તેમાં સૂચવ્યું છે કે –
મહાવીરની ભવિષ્યવાણી સૈરાષ્ટ્ર, લાટ અને ગૂર્જરની સીમામાં અનુક્રમે અણહિલપાટક નામનું નગર થશે. આર્યભૂમિનું શિરોમણિ, કલ્યાણોનું નિકેતનસ્થાન, તે અહંદુધર્મનું એકછત્રરૂપ તીર્થ થશે.
૧. શ્રીમદ્દ હેમચંદ્રાચાર્ય ચૌલુક્યવંશ અપરનામવાળા સંસ્કૃત “દયાશ્રય” મહાકાવ્યમાં પ્રથમ સર્ગના પ્રારંભમાં ચોથા પદ્યથી ૧૩૪મા પદ્ય સુધી ૧૩૦ શ્લોકો દ્વારા અણહિલપાટકપુર(પાટણ)નું વિવિધ પ્રકારે વિસ્તારથી મનહર વર્ણન કર્યું છે, તથા તેઓએ પ્રાકૃત ‘દયાશ્રય મહાકાવ્યના પ્રારંભમાં પ્રથમ સર્ગની બીજી ગાથાથી ૨૭મી ગાથા પર્યા ૨૬ ગાથાઓથી અણહિલ્લનગર( પાટણ)નું ઉત્તમ વર્ણન કર્યું છે. પિતાના સમયની પાટણની કૃદ્ધિ–સમૃદ્ધિને જે ચો ખ્યાલ તેઓએ કરાવ્યો છે, તે પાટણની સાચી પ્રભુતા જાણવા ઇચ્છનારે ખાસ કરીને ગુજરાતના દરેક સાક્ષર–લક્ષમાં લેવો જોઈએ. ગુજરાતના ઇતિહાસના અભ્યાસીઓને એમાંથી ઘણું જાણવાનું મળી શકે તેમ છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
