________________
૧૪૪
ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ
ગ્રંથની રચના પૂરી થઈ હતી. ખુદ હેમચંદ્રાચાર્યના જ મહેન્દ્ર, વર્ધમાન અને ગુણચંદ્ર નામના એ ત્રણ પ્રસિદ્ધ શિષ્યએ એ પ્રન્યને આણંત સાંભળ્યો હતો. આ ગ્રંથ છે તે બહુ મોટો–કઈ ૧૨ હજાર જેટલા
કને – પણ એમાં ઐતિહાસિક વિગત માંડ માંડ ૨૦૦-૨૫૦ લેક જેટલી મળી આવે છે. એ ગ્રંથકારને ઉદ્દેશ, કુમારપાલને જીવનઈતિહાસ લખવાનું ન હતું, પણ જે જાતની ધર્મસ્થાઓના બોધ દ્વારા હેમાચાર્યો કુમારપાલને જૈનધર્માભિમુખ બનાવ્યો હતો, તેને અનુલક્ષીને તે જતની કથાઓનો એક સંગ્રહગ્રંથ બનાવવાને તેને પ્રયત્ન હતો અને એ વાતને સ્પષ્ટ નિદેશ ગ્રંથકાર, ગ્રંથની શરૂઆતમાં કરી પણ દે છે. તે કહે છે કે “ આ જમાનામાં હેમચંદ્રસૂરિ અને કુમારપાલ રાજા બને અસંભવ – ચરિત્રવાળા પુરુષો થયા છે. એમણે જનધર્મની આવી મહાન પ્રભાવના કરીને કલિયુગમાં સત્યયુગને અવતાર કર્યો છે, જો કે આ બંને પુરુષોનું જીવનચરિત્ર ઘણી ઘણી રીતે મનહર છે પણ હું તે માત્ર અહીં જનધર્મના પ્રતિબોધના સંબંધે જ કાંઈક કહેવા ચાહું છું.” આ રીતે એ ગ્રંથને ઉદ્દેશ જુદી જાતના હોવાથી એમાં આપણે ઐતિહાસિક વિગતેની વિશેષ આશા ન રાખી શકીએ; છતાં પ્રસંગવશ એમાં પણ કેટલીક એવી મહત્ત્વની વિગતો મળી આવે છે જે કુમારપાલનું રેખાચિત્ર દોરવામાં કેટલેક અંશે સહાયભૂત થઈ પડે છે.
આ ત્રણે સમકાલીન – અથવા છેવટે જેમણે કુમારપાલના રાજકારભારને નજરે તે ચોક્કસ જોયો હતો, – એવા પુરુષોનાં લખાણોને જ મુખ્ય આધાર મેં આજના આ નિબંધમાં લીધું છે. અને કવચિત
જ્યાં પાછળના લખાણોનો આધાર લેવામાં આવ્યો છે તે મૂળ હકીક્તને સાધાર બતાવવા પૂરતું જ છે.
કુમારપાલના ધાર્મિક જીવન વિષે આપણે દેશના લેકમાં, – ઇતિહાસના અભ્યાસી ગણતા વિદ્વાનમાં ય – એક જાતની અજ્ઞાનતા કે ગેરસમજુતી રહેલી જોવાય છે. કુમારપાલે હેમચંદ્રાચાર્યના ઉપદેશને અનુસરી જૈનધર્મને સંપૂર્ણ સ્વીકાર કર્યો હતો અને પોતે પરમહંત બન્યો હતો એ સત્યવસ્તુ કેટલાક સંકીર્ણ માનસવાળા અજૈન વિદ્વાનોને રુચિકર લાગતી નથી અને તેથી તેઓ એ વસ્તુને અસ્વીકાર કરવાકરાવવા ભ્રમપૂર્ણ લેખે વગેરે લખતા જોવામાં આવે છે. પરંતુ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
