________________
૧૫૨
ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ
વહાણો ખરાબે ચઢી નષ્ટભ્રષ્ટ થયાં અને કેટલાંક આમ તેમ ભટકતાં ભરુચ બંદરે પહોંચ્યાં. કુબેરનું શું થયું તે જણાતું નથી અને તેથી આજે આ પ્રસંગે ઉપસ્થિત થશે.” રાજા આ બધું સાંભળી, બહુ જ સહાનુભૂતિ ભરેલા સ્વરે કુબેરની માતાને આશ્વાસન આપે છે–માતા ! આમ અવિવેકીની જેમ શોકથી એટલા બધા કેમ વિફલત થાઓ છે.
आकीटाद्यावदिन्द्रं मरणमसुमतां निश्चितं बान्धवानां __ सम्बन्धश्चैकवृक्षोषितबहुविहगव्यूहसांगत्यतुल्यः । प्रत्यावृत्तिर्मतस्योपलतलनिहितप्लुष्टबीजप्ररोह
प्रायः प्राप्येत शोकात् तदयमकुशलै: क्लेशमात्मा मुधैव ।। માતા કહે છે કે – પુત્ર! બધું જાણું છું, પણ પુત્રના મરણના શકદુઃખથી બધું ભૂલી ગઈ છું. રાજા કહે છે કે – માતા ! હું પણ તમારે પુત્ર જ છું, માટે આ શેક કરવો ન ઘટે. એટલામાં રાજનોકરી કુબેરના ઘરનું બધું ધન ભેગું કરી રાજાની આગળ ઢગલે કરી મૂકે છે. રાજા તેને નિષેધ કરી મહાજનોને કહે છે કે – હું આજથી મૃતજના ધનને રાજભંડારમાં દાખલ કરવાનો નિષેધ કરું છું. એ કેટલી બધી અધમનીતિ છે કે જે જે નિષ્પન્ન માણસ મરી જાય તે તે માણસના ધનગ્રહણની ઇચ્છાથી હતાશય એવા રાજાઓ તેના પુત્રત્વને પ્રાપ્ત કરવા ઇચ્છે છે ! રાજા ત્યાંથી નીકળી મહેલમાં આવે છે અને મંત્રીઓ દ્વારા આખા નગરમાં ઉદ્દઘોષણ કરાવે છે કે –
निःशूकैः शकितं न यन्नृपतिभिस्त्यक्तुं क्वचित् प्राक्तनैः
परन्याः क्षार इव क्षते पतिमृतौ यस्यापहारः किल । आपाथोधि कुमारपालनृपतिर्देवो रुदत्या धनं
विभ्राणः सदयं प्रजासु हृदयं मुञ्चत्ययं तत्स्वयम् ॥ કવિપ્રતિભાએ ચીતરેલા આ ચિત્રમાં નામનિર્દેશ ભલે કાલ્પનિક હશે પરંતુ એ આખું ચિત્ર કાલ્પનિક નથી. એમાં વર્ણવેલી ધટના અનૈતિહાસિક નથી. એ ઘટનાને અનુરૂપ બનાવ તે વખતે અવશ્ય બને. આ ચિત્ર કુમારપાલની મહાનુભાવતાને અતિ ઉત્તમરૂપે પ્રતિબિંબિત કરે છે.
આ રીતે મૃત-સ્વ-મેચનનું પ્રજાહિતકર કાર્ય કરીને કુમારપાલ સતયુગમાં થઈ ગએલા રધુ, નઘુષ, નાભાક અને ભરત આદિ પરમ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
