________________
ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ
લાલચ ગાંધી માને છે કે તેમણે કુલ સે। પ્રબન્ધા લખેલા હાવા જોઈએ કે જેમાંના ૠણાખરા આજે પ્રાપ્ત થતા નથી. બીજો મત એશા છે. ‘પ્રબન્ધશત' એ શબ્દ રામયન્દ્રે રચેલા પ્રબન્ધાની સંખ્યાને વાચક નથી, પરન્તુ એ નામને ગ્રન્થ જ એમણે રમ્યા હાવે! જોઈએ. શ્રી જિનવિજયજીએ અલંકાર, કાવ્ય, નાટક, વગેરે વિષયના ગ્રન્થાની એક પ્રાચીન યાદી પ્રસિદ્ધ કરેલી છે.* અનુમાન થઈ શકે છે તેમ, એ યાદી ક્રાઈના પુસ્તક સસંગ્રહની હોવી જોઈએ. એમાં એક સ્થળે पं. रामचंद्र कृतं प्रबन्धशतं द्वादशरूपकनाटका टकादिस्वरूपज्ञापकं (लोकसंख्या) ૦૦૦ આ પ્રમાણે ઉલ્લેખ છે. શ્રો. જિનવિજયજી માને છે કે હેમચન્દ્રે ‘કાવ્યનુશાસન'માં જે ખાર વસ્તુએ રૂપક તરીકે જણાવી છે તે રૂપકના તથા નાટક આદિના સ્વરૂપ પર આમાં વિસ્તૃત રૂપમાં અને પ્રમાણુરૂપમાં વિવેચન કરવામાં આવ્યું હશે. એમાં જશુાવ્યા મુજબ, ગ્રન્થ ૫૦૦૦ શ્લાક પ્રમાણને છે. એકલા રૂપકની જ ચર્ચા કરતા આટલા મોટા ગ્રન્થ સંસ્કૃત સાહિત્યમાં બીજો કાઈ નથી. ધનંજયે પોતાના ‘દૃશરૂપક ’ અન્યમાં દેશ રૂપકા ગણાવ્યાં છે; બાર રૂપકાની ચર્ચા કરતા રામચન્દ્રને પ્રસ્તુત ગ્રન્થ જો મળી આવે તે આ વિષયમાં ઘણું નવું જાણવાનું મળે એ ચે!ક્કસ છે. ‘ પ્રબન્ધશત ' શબ્દ ગ્રન્થાની સંખ્યાને વાચક નથી, પરન્તુ વિશિષ્ટ ગ્રન્થનું નામ હોવું જોઈએ, એમ આ પ્રમાણ ઉપરથી લગભગ ચોક્કસપણે કહી શકાય. ‘*મુદીમિત્રાણુ દ’ અને ‘ નિર્ભયભીમવ્યાયેાગ '3 જેની પ્રસ્તાવનામાં રામચન્દ્ર પેાતે પ્રબન્ધશત લખ્યા હૈાવાનું જાહેર કરે છે તે લખાયાં તે વખતે રામચન્દ્ર સે। પ્રબન્ધ પૂરા લખ્યા હશે એમ માનવું તે કરતાં એ નામના ગ્રન્થ લખ્યા હશે એમ માનવું વધારે સયુક્તિક છે.
રામચન્દ્રે વૈદી રીતિને ચાહે છે. ‘નવિલાસ ’માંની
वैदर्भी यदि यौवनभरा प्रीत्या सरत्याऽपि किम् ।
એ શ્લિષ્ટ ઉક્તિ વૈદભી રીતિ પ્રત્યેના તેના પ્રેમ સૂચવે છે. એ રીતિ તેનાં સર્વ નાટકામાં જણાય છે.
૪ ‘ પુરાતૃત્વ ’[ત્રૈમાસિક ] પુ. ૨, પૃ. ૪૨૧,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
