________________
શ્રી. હૈમ સારસ્વત સત્રઃ નિબંધ સંગ્રહ
f
>
જાય છે એ વિધાન છે કે
રસ
એ બ્રહ્માનઃ સમાન આનંદ
આપનાર હાવા જોઈ એ; પણ રામચન્દ્રે મુલવુ:લામનો રસ: એમ લખીને રસને સુખાત્મક અને દુઃખાત્મક એમ એ પ્રકારે વિભક્ત કર્યાં છે અને જણાવ્યું છે કે કવિ અથવા અભિનેતાનું ચાતુય જેવા માટે લેક દુઃખાત્મક નાટક જેવા જાય છે. નાટકાના હેતુ માત્ર આનંદ આપવાને નહીં, પરન્તુ જીવનમાં રહેલી કરુણુતાનું પશુ દન કરાવવાના છે, એમ આ ઉપરથી ફલિત થાય છે. આથી ચે વધુ તા, રામચન્દ્રે પૂ`કાલીન નાટયાચાર્યાંની બીજી એક માન્યતાને સચેાટ વિરાધ કર્યાં છે તે જોવા જેવું છે. અભિનેતા જે સંવેદને અને ભાવના પેાતાના અભિનયદ્વારા વ્યક્ત કરે છે તે એ પેાતે અનુભવતા નથી, એવી એ પ્રાચીન માન્યતા છે. રામચન્દ્ર લખે છે કે જે ભાવના અભિનેતા પ્રેક્ષા સમક્ષ મૂત કરવા માગતા હોય તે એ પોતે અનુભવ્યા સિવાય રહી શકે જ નહીં, “ જેમ વેશ્યા બીજાને પ્રસન્ન કરવા જતાં પાતે પશુ આનંદને અનુભવ કરે છે તેમ. ’ રામચન્દ્રના નાટયશાસ્ત્રના અભ્યાસ કૅટલે! તલસ્પર્શી અને મૌલિક હતા તે આ ઉપરથી જોઈ શકાશે. લાકિક વિષયાને લગતાં સંખ્યાઅધ નાટકાના પ્રણેતા તરીકે નાટય અને અભિનયનાં વિવિધ અંગેને વ્યવહારુ દૃષ્ટિએ અવલાકવાના તેમને સારા અવકાશ મળ્યા હશે, પશુ પૂ`કાલીન પરંપરાઓથી જકડાયેલા યુગમાં વ્યવહારુ સત્ય પર ઘડાયેલાં વિધાને ને પાંડિત્યના ક્ષેત્રમાં છૂટાં મૂકવાનું સાહસ કરવું એ
""
કઈ સામાન્ય વાત નહેાતી.
➖➖
‘પ્રબન્ધશતકતું ’
રામચન્દ્રને ‘પ્રબન્ધશતકતૃ` ' નામથી એળખવામાં આવે છે. તેમણે એ વિશેષણુ પાતાને માટે પોતાની કૃતિઓમાં વાપર્યું છે. ૫.
३ श्रीमदाचार्यहेमचन्द्रशिष्यस्य प्रबन्धशतक तुर्महाकवेरामचन्द्रस्य भूयांसः
વન્ધા: ।
૧૨૫
નિ યભીમન્યાયેાગ ’ : પ્રસ્તાવના.
श्रीमदाचार्य हेमचन्द्रस्य शिष्येण प्रबन्धशतविधाननिष्णातबुद्धिना नाटयलक्षणनिर्माणपातावगाढ साहित्यां भोधिना विशीर्णकाव्यनिर्माणतन्द्रेण श्रीमता
રામચન્દ્રે વિચિત...... દ્વિતીય ડપમ્ ।
કૌમુદ્રીમિત્રાણુંă ' : પ્રસ્તાવના
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
