________________
શ્રી. હૈમ સારસ્વત સત્રઃ અહેવાલ
૨૯
ગુર્જર સાહિત્યસ્વામીઓના એ શિરોમણિને સારાયે આર્યાવર્તમાં સાહિત્યના અદ્દભુત સર્જનમાં વિરાટ સ્વરૂપે. તે શું નથી સર્જતા ? "क्लप्तं व्याकरणं नवं विरचितं छन्दो नवंद्वयाश्रयालंकारौ प्रथितौ नवंप्रकटितं श्री योगशास्त्रं नवम् ॥ तर्कः सञ्जनितो नवो जिनवरादीनां चरित्रं नवम् । बद्धं येन न केन केन विधिना मोहः कृतो दुरतः ॥"
ધારાનગરીની વિદ્વતા તો શું પણ કાશ્મીર, કાશી ઇત્યાદિ સર્વધામેની સાથે સ્પર્ધા કરી શકે, તેવું વિદ્યાધામ પાટણને બનાવવાને સાહિત્યને અનેક સ્વરૂપે સજી “કલિકાલસર્વજ્ઞ” નું નામ સાર્થક કરે છે. અને પાટણ તેમજ ગુજરાતનું સ્થાન સાહિત્યમાં અમર કરે છે. મિત્રો ! આપણે ન ભૂલીએ કે સાહિત્યને સંસ્કૃતમાં સમાવી દઈ, સાહિત્યની ઈજારાપદ્ધતિનો વિરોધ કરનાર પ્રાકૃત વ્યાકરણ રચી, કમનસીબે મોટે ભાગે લુપ્ત થયેલ સાહિત્યમાંથી અનેક અવતરણ અને ઉલ્લેખ આપી, લોકસાહિત્ય પણ ઉચ્ચ સાહિત્ય છે, તેનું સમર્થન કરનાર તે લોકસાહિત્યકાર હતા, મૂય-પરિવર્તનકારી સુધારક હતા.
ગુજરાતના એ સમર્થ જ્યોતિર્ધરના હૃદયસાગરનાં ઊંડાણ સાગરશાં હતાં. એકાન્તવાદ્દસ્યાદ્વાદને માત્ર પાંડિત્યને વિષય નહિ પણ પિતાના જીવનના અણુઅણુમાં વ્યાપ્ત કરનાર મહાપુરુષની ઉદાર દષ્ટિ, દૂર સુદૂર ક્ષિતિજની મર્યાદાઓને પણ વટાવતી હતી. સોમનાથની યાત્રાને એ પ્રસંગ, શિવવંદનાર્થે થયેલું એ આમંત્રણ, વિરોધીઓની ચાણક્યનીતિને તે પ્રસંગ ગમે તેવી કપરી પરીક્ષાને લાગ્યો હશે, પણ ગળથુથીમાંથી જ ધાર્મિક સહિષ્ણુતાના પયપાન કરનાર, અનેકાન્તવાદને પચાવનાર, મહાયોગીને મન તે તે જીવનને એક સામાન્ય પ્રસંગ માત્ર હતે. "भवबीजाङ्कर जनना रागाद्या क्षयमुपगता यस्य। ब्रह्मा वा विष्णुर्वा हरो जिनोवा नमस्तस्मै ॥"
–ના ભવ્ય અને ચિરંજીવી ઉદ્દગાર એકાકી નથી, જીવનવ્યાપી છે; તેમની રાજનીતિ નથી, જીવનનીતિ છે; તેમના જીવનમાંથી જીવનસાહિત્યમાંથી એકધારાં સૂત્રો વહે છે. " यत्र तत्र समये यथा तथा योऽसि सोऽस्य भिधया यया तया
वीतदोषकलुषः सचेद्भवानेक एक भगवन्नमोऽस्तुते ॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
