________________
૪૨
ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ
અહીં આવી કંઈક બલવામાં આનંદ થાય એ સ્વભાવિક છે. દુર્ભાગ્યવશાત ગુજરાતી ભાષા અને સાહિત્યનું મારું જ્ઞાન એટલું થોડું છે કે, હું તેનાથી પૂરપૂરે અજ્ઞાત છું એમ જ કહું તો પણ ચાલે. પરંતુ મેં ગુજરાતી ઇતિહાસ અને સંસ્કૃતિનાં કેટલાંક સ્વરૂપમાં સહેજસાજ રસ લીધે છે અને શ્રી. મુનશીની સુંદર કૃતિ “Gujarat & Its Literature' મેં વાંચી છે. તે વાંચતાં એક વસ્તુએ મારું ધ્યાન ખેંચ્યું હતું અને તે એ છે કે, હિન્દનું પ્રત્યેક પ્રાંતીય સાહિત્ય કેવું લગોલગ રહીને વિકાસ પામ્યું છે ! આમ આપણાં હિન્દી સાહિત્યના વિકાસનાં ધોરણે સમાંતર રહેલાં છે.
નોકરીને અંગે મારે કેટલીક વેળા બનારસ જવું પડતું અને પુરસદના સમયની મારી માનીતી મોજ એ હતી કે, હેડીમાં બેસી કલાકોના કલાકો સુધી નદીના પાણીમાં તેને હંકારવી અને એમ કરતી વેળા હું જેતે હતું કે, હિન્દના જુદા જુદા ભાગમાંથી આવતા યાત્રાળુઓ – સ્ત્રીઓ અને પુરો – એક સરખી રીતે એક જ જાતની પ્રાર્થનાઓ – જે બે-ત્રણ હજાર વર્ષ પૂર્વે રચાયેલી હશે – થો દેવની પૂજા કરતાં. મારી સ્મૃતિમાં રહેલ મારે એ એક અનુભવ છે.
મારે બીજો એક અનુભવ એ છે કે, તે પછી ઘણાં વર્ષો પછી જયારે હું રામનાડ જિલ્લામાં કલેકટર હતું ત્યારે ત્યાંના રામેશ્વર મંદિરમાં હિંદના બધા ભાગમાંથી દરેક વર્ગના યાત્રાળુઓ આવતા. તેમાંનું પ્રત્યેક જણ પિતાની ભક્તિ દ્વારા જે મંદિર તેની સંસ્કૃતિનું મહાન મૂર્તસ્વરૂપ હતું, તેની પ્રત્યે અનુરાગ બતાવતું. આથી જેનારને મહદ્ આશ્ચર્ય થતું. આ ઉલ્લેખ સમાજના માત્ર અમુક વર્ગને જ લાગુ પડતો નથી. દષ્ટાંત તરીકે ત્યાં નેપાળના મહાન રાજવીઓ આવતા. સંખ્યાબંધ વેપારીઓ, વિદ્વાનો વગેરે પણ આવતા. પરંતુ તેઓ સર્વે એક જ વસ્તુને અનુલક્ષીને બેવતા અને એ જ આપણું સાંસ્કૃતિક જીવનનું એક્ય છે. જ્યારે હું શ્રી. મુનશીનું પુસ્તક વાંચતો હતો ત્યારે અને ગુજરાતી સંસ્કૃતિનાં જે જે સ્વરૂપોમાં હું ડઘણો રસ લઈ તે સમઝતે ત્યારે, જેમાં મારું ધ્યાન ખેંચાયું છે તે આજ વસ્તુ છે.
આથી આ પરિષદમાં જે વિચારોનું દર્શન કરાવવામાં આવ્યું છે તેનાથી આપણે બધા પરિચિત છીએ અને હું એક વખત ફરીથી કહું
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
