________________
શ્રી. હૈમ સારસ્વત સત્રઃ અહેવાલ ખ્યાલ જ હેતે આવ્યો. જે સૌન્દર્ય આજે જોઈએ છીએ એ અગાઉ અનેકગણું હશે. એની ગત ભવ્યતાને ખ્યાલ આ તળાવ પરથી જ આવી શકે છે. આ તળાવ આખું બદાઈ રહે તે દુનિયાની સૌથી સુંદર વસ્તુઓમાં સહસ્ત્રલિગ ગણાય. સહસ્ત્રલિંગ તળાવમાં, રાણીની વાવમાં ગિઝનોને મારીને હઠાવનાર વીર ભીમદેવનાં પગલાં થયાં હશે ! અને સિદ્ધરાજ જેવા પ્રતાપી રાજાએ અને કેટલાય મહાન આચાર્યો અને વિદ્વાનોએ એ પત્થરોને પવિત્ર કર્યા હશે.
ધંધુકાના મઢ વાણિયાને એ છોકર. . ૧૧૪૫ માં એ જમ્યો. પાંચ વરસે એણે દીક્ષા લીધી. એકવીસમે વરસે એ આચાર્ય થયા. એ થયો તપસ્વી, મુત્સદ્દી અને વિદ્યાનિધિ. વરસે સુધી પાટણના સંસ્કારસ્વામીઓમાં એણે ચક્રવતી પદ ભગવ્યું. સિદ્ધરાજના વિજ્યોમાં, ધનિકની વ્યાપારશક્તિમાં, લોકાના ગગનગામી ઉત્સાહમાં એમની કલ્પનાએ એક અને અપૂર્વ ગુજરાતનું દર્શન કર્યું. જૈન સાધુને સાહજિક એવું પરિભ્રમણ ત્યાગી એમણે એમની ક૯પનાના ગુજરાતને ચરણે જીવન ધયું એમની સર્જકતાએ નવી કલ્પનાસૃષ્ટિ રચી. પાટણ અયોધ્યાથી વળ્યું. નગરોમાં પ્રથમ સ્થાન પામ્યું.
ગુજરાતી કલ્પનાને તેનાં સહસ પ્રતિબિંબ વડે ચમકાવનાર સિદ્ધરાજ વિક્રમાદિત્યની ભભકે શોભતા થયા. ચાલુક્યવંશે રઘુવંશની અમરકીતિ પ્રાપ્ત કરી ને ઐતિહાસિક મહત્તાની પશ્ચાદભૂમિ રચાઈ. સોરઠ ને માલવાના પરાજયે ગર્વ પ્રેર્યો. રાજપિતામહ આમ્રભટે મેળવેલા વિજયની સ્મરણકથાએ યુયુત્સતાની પ્રણાલી રચી. માંસ અને દારૂનિષેધની ઘોષણા કરાવી એમણે નૈતિક વિશિષ્ટતાને અદ્દભુત રંગ પૂર્યો. અને સાહિત્ય, શાસ્ત્ર, ને વિદ્યાની એમણે સંધરેલી સમૃદ્ધિ વડે શિષ્ય ને સાહિત્યકારોની કલ્પના રંગ, પાટણને ગુજરાતનો આત્મા કરી સ્થાપ્યું; પણ હેમચંદ્ર માત્ર કલિકાલસર્વ નહોતા. એમણે વિદ્વાનો જીત્યા, અથાગ જ્ઞાનને વલોવી કૃતિઓ રચી. એમણે ગુજરાતીઓને સંસ્કૃત સાહિત્યમાં સ્થાન અપાવ્યું. એ મુત્સદ્દીઓમાં ઘૂમ્યા અને રાજ્યાધિકાર પર નૈતિક સત્તા બેસાડી. મહત્ત્વાકાંક્ષાથી ઊછળતા ગુજરાતની મહત્તાને શબ્દદેહ આપ્યો. પણ એ ઉપરાંત એ મહત્તાને ક૯૫નાજન્ય અપૂર્વતાને એમણે એપ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
