Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtra mAnavatAno kumArapALa desAI
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ videzI vibhUtionA jIvanapreraka prasaMgo] maMtra mAnavatAno kumArapALa desAI prAptisthAna gUrjara sAhitya bhavana ratanapoLanAkA sAme, gAMdhImArga, amadAvAda 380001 phona : 079-22144663, 22149660 e-mail: goorjar@yahoo.com.web: gurjarbooksonline.com gUrjara sAhitya prakAzanA 102, laeNnDamArka bilDiMga, TAiTeniyama, siTI senTara pAse, sImA haoNla sAme, 100 phUTa roDa, pralAdanagara, amadAvAda 380015 phona : 26934340, 98252 68759 - gurjarprakashan(ngmail.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiMmata : rU. 200 pahelI AvRtti : 2017 Mantra Manavtano A collection of inspiring Short Stories of great personalities worldwide by Kumarpal Desai Published by Gurjar Granth Ratna Karyalaya, Ahmedabad-1 (c) pratimA desAI ISBN : 978-93-5162-449-3 pRSTha : 8+148 nakala : 1000 prakAzaka : gUrjara graMtharatna kAryAlaya amarabhAI ThAkoralAla zAha : ratanapoLanAkA sAme, gAMdhImArga, amadAvAda-380001 phona: 22144663, e-mail: goorjar@yahoo.com mudraka : bhagavatI oNphaseTa sI16, baMsIdhara esTeTa, bAraDolapurA, amadAvAda-380 004
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAraMbhe sAmAnyataH ApaNe tyAM bhAratIya vibhUtionA prasaMgo maLe che. graMtho ke sAmayikomAM rAma, buddha ke mahAvIranA jIvanaprasaMgo maLe che. bhAratIya RSio, saMto, lokasevako ane sAhityasarjakonA jIvanaprasaMgo AlekhatAM pustako paNa maLe che, paraMtu ahIM videzanI viziSTa vyaktionA emanA jIvanamAM parivartana lAvanArA mArmika prasaMgonuM Alekhana karavAmAM AvyuM che. eka evo prasaMga hoya ke jemAM koI eka ja vicAra AkhI paristhitimAM parivartana ANato hoya. A pustakamAM vijJAnI, vidvAna, rAjakIya hastIo, tattvaciMtako vagerenA jIvananA mArmika ane hRdayasparzI prasaMga AlekhavAmAM AvyA che. e prasaMgamAM e vyaktinI jIvanasaMgharSanI sAme laDIne eno ukela meLavavAnI enI jahatamanuM Alekhana che. to satya, nyAya, niSThA ane mAnavatA jevA bhAvo pragaTa karatA prasaMgo paNa AmAM AlekhAyA che. vartamAna samayanA videzanA vijJAnIo, udyogasAhasiko ane rAjanetAonA jIvananI mahattvanI ghaTanAo paNa AmAMthI maLaze. A pustakanA prakAzana mATe gUrjara graMtharatna kAryAlaya ane zrI manubhAI zAhano AbhArI chuM. vAcakone A prasaMgomAMthI koI navI dRSTi prApta thaze, evI AzA asthAne nathI. 4-8-2017 kumArapALa desAI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukrama 13 14 16 17 18 20 1 pramukhane pakSI dekhAyuM tyAre 2 sanmAna padamAM ke mAnavatAmAM ? 3 kAmamAM DUbI jAva 4 AkAzamAMthI sIdho jamIna para 5 vipadAmAMthI saMpadA 6 sonerI vALanAM jhulphAM 7 kalA kurUpa banI jaze 8 zatrune mitra 9 avarodha oLaMgIe 10 sAme cAlIne vinAza notarazo 11 asalI caherAno prabhAva 12 kartavyanI balivedI para 13 jAgelA rAjAno cukAdo 14 niSphaLatAne namavuM nathI 15 atyAcArano virodha 16 noTanI jema haMmezAM kiMmatI 17 khoTA sikkAno khapa nathI 18 dhana-vaibhava chatAM dhanyatA nathI ! 19 kAmano tvarita ukela 20 nAnuM inAma letI nathI ! 21 lAkho nirAzAmAM 22 dhyeyo sAthe sumeLa 23 vijaya meLavavAno mArga 24 sauthI kImatI bheTa 25 karoDa sikkAno mugaTa 26 lAgaNInuM anokhuM dAna 27 Ama AdamInI ijjata 28 AtmIyatAnuM mUlya 29 pragatinuM rahasya 30 lokanetAnI ciMtA 31 jJAnaprAptino mArga 3ra potAnI kSationo zodhaka 33 dArUgoLAne badale dhULa ! 34 khIlelAM puSpanI suvAsa 3pa bIjAno sAmAna UMcakanAra 36 mAro zreSTha puraskAra 37 mUlyavAna vartamAna 38 anAthane Atmanirbhara 39 nisAso nAkhyo che kharo ? 40 gaLuM kApavAno vicAra 41 gAmaDiyAnI oLakha 42 mojabharI che A jiMdagI 43 sAco zikSaka, sadA vidyArthI 44 hRdayamAM uchera 45 khAlI hAthano AbhAra 46 mahAnatAno maMtra 47 AvatIkAlanI taiyArI 48 'e' tamArI sAthe 30
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 mRtyu ke saMgharSa ? 50 aMdhApAno ujAsa pa1 aphasosa nahIM thAya para saMgItanI potAnI duniyA pa3 sacoTa javAba 54 mahArANI ke navavadhU ? papa potIkI zailIno prabhAva paka pArakAnA sukhe sukhI 57 anupama Atmika AnaMda pa8 kArya e ja oLakha 59 AnaMdanI vaheMcaNI 60 yazodAyI amara kRti mATe u1 zaraNAgatino inkAra kara rASTrahitanI ciMtA 93 saMgItasAdhanAnuM lakSya u4 jhADI-jhAMkharAM ane gulAba 95 eka upAya bhakti ane karmano yoga 97 kaeNnsara sAme karmaThatA 68 mammA, Ai ema sorI 99 AsthA ane vizvAsanuM baLa 70 viziSTa mAgaNI 71 bIjo samaya kyAMthI maLe ? 72 Izvara che kharo ? 73 samrATanuM smaraNa 74 punarjanmanI varSagAMTha 57 | 75 sarjananI khUbI 76 vyAdhi banI vizeSatA 77 AkhuM brahmAMDa mArI sAthe 78 pharaja ane mitratA 79 phI ApavAnI utAvaLa 80 sAmAnya ke asAmAnya 81 vicAra ane vRtti 82 dhana-dolatanI kiMmata 83 mana daIne bhaNo 84 zatruvijaya ane bhayavijaya 85 bhagavAnanuM 'bonasa' 86 mArI eka vinaMtI 87 bhaviSyanI ciMtA zAne ? 88 pitAnI nizcayazakti 89 hasamukhI bALakInI bheTa 90 kaDavuM satya 91 mArgadarzaka maulikatA 92 mahenatanuM phaLa 93 sigAreTano artha 94 jJAnanI laganI 95 phAMsIne badale zAbAzI 96 bagIco banAvajo ! 97 mojathI mANo jiMdagIne 98 nA, haragija nahIM 99 hUMphALA svajanano meLApa 82 | 100 mAnavadharmanI agniparIkSA 101 102 104 105 106 107 108
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 102 103 vAta sAva sAcI huM chuM adano sipAI eke ocho na thayo ! sAmAnyamAMthI asAmAnya 104 105 saMpattithI sukha ? 106 107 108 109 110 amUlya pramANapatra kartavyanI vikAjana mArI zarata sIdhI-sAdI padavI anAmIno AnaMda 111 vedanAno vinoda 112 zUnyamAMthI sarjana 113 117 118 jIvaMta kAcabA jevuM jIvana zarama AvI nahIM 114 115 anubhavanI kitAba 116 lAgaNImaya avAjanuM avasAna have ene koNa rAkhaze ? Adarzane AMkha 119 mahAnatAnI parIkSA duHkhano aMta 120 121 suMdara divaso samuM 122 AtmasamRddhino mArga 123 sauthI mahattvanI saMpatti 124 pozAkanI zI paravA ! sAruM jovAno svabhAva puruSArthanI zubhecchA punarjanmanI khuzAlI 'mANasa' to eka ja 109 125 110 123 111 127 112 128 113 129 hara hAlatamAM khuzahAla 114 130 itihAsa e ja Izvara 115 131 mArI aMdarano polIsa 116 132 mArA para ajamAvIne 117 133 potAnA para prayoga sarjananI laganI 118 134 119 135 kuTuMbapremano mahAmaMtra 120 136 karuNAnI dhArA 121 137 vIjaLIno durvyaya 122 138 123 139 124 140 125 141 136 142 127 143 yogya mahattA Apo 128 144 129 145 130 146 131 147 132 148 eTalI ja duA pIMjaNa karavAnI jarUra vRddhAvasthA H AnaMdabharI avasthA ThapakAnuM zuLa nirakSaratAnuM dAridraya mAnavakalyANanI khevanA Izvare mokalelo devata baraphanA TukaDA jevI sthiti mAro priya sarjaka mArI bhUlo mATe 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtra mAnavatAno kumArapALa desAI
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramukhane pakSI dekhAyuM tyAre 1901thI 1909 sudhI amerikAnA pramukhano hoddo saMbhALanAra thiyoDora rUjhavelTa(18pa8thI 1999)nI vizeSatA e hatI ke teo vizvanA samartha rAjanItijJothI mAMDIne sAmAnyamAM sAmAnya nokarI sudhI sahu koIne sAcukalA hRdayano prema karatA hatA. pramukha tarIke e phiro javA nIkaLe tyAre rastAmAM emanA nokaronAM nivAsasthAna AvatAM hatAM. jo potAnA nokarone emanI jhUMpaDInI bahAra jotA nahIM, to enI jhUMpaDInI bahAra UbhA rahIne ene nAmathI bolAvatA. e nokara bahAra Ave, tyAre hastadhanUna karatA athavA to bhAvabharyuM smita ApatA. pramukha rUjhavelTanA potAnA aMgata nokaranuM nAma hatuM jemsa i. emojha. eka vAra pramukhane emanAM patnIe kahyuM ke emaNe kyAreya boba vhAiTa nAmanuM pakSI joyuM nathI. A samaye pramukhano nokara jemsa i. emojha paNa Ubho hato. eNe A vAtamAM sAkSI purAvI ke A pakSI vize sAMbhaLyuM che ghaNuM, paNa kyAreya jovA maLyuM nathI. mane paNa e pakSI jovAnI tIvra icchA che ema kahyuM. banyuM evuM ke thoDA divasa bAda pramukha rUjhavelTa emojhanA jhUMpaDAnI bahArathI pasAra thatA hatA, tyAre emaNe enA gharanI bahAra pakSI UbheluM joyuM. pramukhe tarata ja ene phona karyo. phona emojhanI patnIe upADyo. pramukhe ene kahyuM, jemsa i. emojha je pakSI jovA mATe ati Atura che, e tamArI bArInI bahAra ja beThuM che ane jo e bahAra joze to ene A pakSI jovA maLaze.' pramukha rUjhavelTa emanA premALa svabhAvane kAraNe sAmAnyamAM sAmAnya karmacArInA hRdayamAM paNa ghaNuM UMcuM sthAna pAmyA hatA. emanA nokara jemsa i. emojhe to samaya jatAM pramukhanuM audArya ane mAnavatA darzAvatA ghaNA prasaMgoyukta smaraNakathA lakhI hatI. maMtra mAnavatAno 9
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmAna padamAM ke mAnavatAmAM ? samrATa sikaMdaranA senApatinI niSThA, kuzaLatA ane mAnavatA sarvatra prasiddha hatI. samrATa sikaMdara svayaM enI kAryapaddhatithI prasanna hato, paraMtu eka vAra senApatithI nAnakaDI kSati thatAM gusse bharAyelA samrATe ene nIcI pAyarI para utArIne sUbedAra banAvI dIdho, paraMtu senApati para Ano kazo prabhAva paDyo nahIM. eNe A paristhitino svIkAra karyo ane agAu jeTalI ja niSThA, tatparatA ane samarpaNabhAvathI kAmagIrI bajAvato hato. thoDA samaya bAda kAryaprasaMge samrATa sikaMdarane maLavAnuM thayuM, tyAre samrATa sikaMdare A subedArano utsAha joIne prazna karyo, 'tame senApati hatA tyAre jeTalA AnaMda ane utsAhathI rahetA hatA, eTalA ja AnaMda ane utsAhathI atyAre paNa rahetA lAgo cho. mane to ema ke tamane A rIte nIcalI pAyarIe mUkyA tethI tame duHkhI ane hatotsAha thaI gayA hazo." sUbedAre kahyuM, "nA zahenazAha, balka huM vadhu sukhI thayo chuM. pahelAM to sainiko ane adhikArIo mArAthI bhayabhIta rahetA hatA. najIka AvatAM DaratA hatA. have e mane premathI maLavA Ave che ane jarUra paDye mArI salAha paNa le che. e rIte mane emanI nikaTa AvavAno ane sevA karavAno suMdara moko maLyo che.' sikaMdare kahyuM, "e badhuM to ThIka, paraMtu tamane senApatinA sarvocca pada parathI dUra karIne AvA sAmAnya sthAne mUkyA, tenuM tamane apamAna lAgyuM nathI ? loko tamArI majAka karatA haze athavA to manomana hAMsI uDAvatA haze, ema nathI mAnatA ?" sUbedAre sikaMdarane vaLato savAla karyo, 'zahenazAha, tame mane e samajAvazo ke sanmAna padamAM che ke mAnavatAmAM ? ucca pada prApta karIne koI ahaMkArI banI jAya ane anya lokonI upekSA kare ke emanA para julama gujAre to te niMdanIya che. kharuM sanmAna to ImAnadArI, kartavyaniSTha ane paropakAra che ane evuM karavAnI mane vizeSa taka maLatI hovAthI huM atyaMta sukhI, saMtuSTa ane AnaMdita chuM.' subedArano uttara sAMbhaLIne sikaMdare AkhI rAta enA vize vicAra karyo ane bIje divase vahelI savAre A kartavyaniSTha sUbedArane bolAvIne enuM chInaveluM pada sanmAnabhera pAchuM ApyuM. maMtra mAnavatAno 10
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAmamAM DUbI jAva gulAmonA muktidAtA, AMtaravigrahamAM amerikAnA tAraNahAra ane amerikAnA 16mA pramukha abrAhama liMkana(1809thI 1865)no janma atyaMta garIba kuTuMbamAM thayo. emanA pitA Tomasa liMkana ane mAtA nAnsI haMksa akSarajJAna dharAvatAM nahotAM. lAkaDAnA jADA pATiyAnA banAvelA gharamAM abrAhama liMkanano janma thayo. nAnI uMmaramAM majUrI karavI paDI ane vyavasthita abhyAsanI koI taka maLI nahIM. dekhAve e kadarUpA hatA. emanI patnI merI ToDa satata kaMkAsa karatI hatI. e yuvAnImAM AvyA tyArathI devAmAM DUbelA rahyA. emanA sAsarApakSavALA paNa UMcI, pAtaLI, 6 phUTa ane 4 iMcanI dehayaSTi dharAvanAra liMkananA vicitra ane kaDhaMgA dekhAvanI hAMsI uDAvatA hatA. emanA manamAM hatAzA ane nirAzA hatI. lAkaDAM phADavAnI ane paheravAnI majUrI karIne jIvana gALatA hatA, paraMtu liMkana pAse manano boja dUra karavAno eka rasto hato ane te kAyadAno abhyAsa. emaNe amerikAnA inDiyAnA rAjyanA kAyadAono UMDo abhyAsa karyo. A abhyAsa karatI vakhate liMkana emanA jIvananI vedanA ane abhAvone bhUlI jatA hatA. apAra ciMtAone sthAne e kAyadAzAstranI AMTIghUMTIomAM potAnA manane DubADI detA hatA. emaNe joyuM ke manamAM rahelo - hatAzA, garIbI, AjIvikAnI phikara - e badho ja boja dUra karavAno eka rasto e che ke tame tamArA manane kAmamAM parovI do. AvI rIte kAyadAzAstranA abhyAsamAM manane parovanAra liMkane kAyadAnAM pAThyapustako uchInAM laIne paNa abhyAsa cAlu rAkhyo. mAtra eka ja varSamAM emanuM nAma eTarnisanI yAdImAM sAmela thayuM. eTaluM ja nahIM paNa emanI kAyadAnI sUjha, samaja ane dRSTi vikasatAM variSTha vakIla jyaoNrja TuarTe emane bhAgIdAra banAvyA. rAjyanA vakIlamaMDaLa(bAra)mAM zreSTha vakIla tarIke khyAti prApta karI. keTalAya noMdhapAtra kesa jItyA. samavAya sarakAranI sarvocca adAlate emanI asAdhAraNa kAnUnI kuzaLatAne biradAvI, tethI teo AkhA amerikAmAM samartha kAyadAzAstrI tarIke jANItA thayA. maMtra mAnavatAno 11
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ AkAzamAMthI sIdho jamIna para cInanA mahAna saMta ane ciMtaka kaoNphyuziyase(I. pU. papa1thI I. pU. 479) 17 varSanI uMmare itihAsa, kavitA, tattvajJAna ane saMgItano abhyAsa karyo ane bAvIsamA varSe to potAnA gharamAM ja pAThazALA sthApIne ziSyone prAcIna sAhitya, saMskRti ane vividha kalAono abhyAsa karAvavA lAgyA. namra, vivekI ane satyavaktA kaoNphyuziyasanI zikSaNa ApavAnI paddhati saoNkreTisanI jema praznottara svarUpanI hatI. eka vAra keTalAka rAjanItijJo emanI sAthe vicAravimarza karavA AvyA ane emAMnA eka netAe prazna pUchaDyo, "kRpA karIne amane kaho ke kaI vyakti Adarza ane uttama zAsaka banI zake ? kaoNphyuziyase uttara ApatAM kahyuM, "mahAnubhAva, jenI pAse prajAnA pAlana-poSaNa mATe paryApta sAdhana hoya, dezanI rakSA mATe jarUrI senA ane zastrAstra hoya ane jenA para prajAne pUrNa vizvAsa hoya, e ja vAstavamAM uttama ane Adarza zAsaka sAbita thaI zake.' rAjanItize vaLato prazna pUchaLyo, 'paraMtu A traNamAM sauthI vadhu mahattvapUrNa bAbata kaI ?' kaoNphyuziyase kahyuM, "A badhAmAM sauthI mahattvapUrNa bAbata e prajAno vizvAsa che. zAsaka ke sarakAra pratye jo janatAno vizvAsa DagI jAya, to enuM patana nizcita che, kAraNa ke Adhunika zastro ke sarvottama sAdhana vagere to dhanathI kharIdI zakAya, paraMtu potAnuM sarvasva ApI devA chatAM vizvAsa kharIdI zakAto nathI.' A sAMbhaLI netAe vaLato prazna karyo, "prajAno Avo vizvAsa kaI rIte saMpAdita thAya ?' tyAre kaoNphyuziyase uttara ApatAM kahyuM, "A vizvamAM vizvAsa eka evI bAbata che hu che ke je vyakti potAnI dRSTi ane AcaraNathI prApta karI zake che. Ane mATe AtmAnI 7 ) zuddhatA Avazyaka che. jo janatAno vizvAsa koI moTA rAjanetA parathI UThI jAya, to e maMtra mAnavatAno nA ja kSaNe prajAnI najaramAMthI AkAzamAMthI sIdho jamIna para pheMkAI jAya che." 12,
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipadAmAMthI saMpadA prasiddha. aMgreja kavi, nATyakAra, navalakathAkAra ane nibaMdhakAra. livara golDasmitha (I. 1728thI I. 1774)no janma eka khristI devaLanA garIba vyavasthApaka pitAne tyAM dho. yunivarsiTImAM traNeka varSa abhyAsa karyA bAda emaNe yunivarsiTInA abhyAsane tilAMjali ApI ane ghara paNa choDyuM. pariNAme bhUkhe maravAno vAro Avyo. emanA pitAnI icchA emane pAdarI banAvavAnI hatI, paraMtu livara golDasmithane gAyana-vAdana ane vArtAkalpana ati priya hatAM. emAMthI thoDIghaNI AjIvikA raLatA hatA. ghaNI vAra emanI pAse bhojana mATe phUTI koDI paNa rahetI nahIM. emanI makAna-mAlikaNe thoDA mahinA sudhI to bhADuM mAgyuM nahIM, paraMtu ene paNa e 2kamanA AdhAre potAnuM gujarAna calAvavAnuM hatuM. AthI eka vAra e khUba gusse bharAI ane livara golDasmithe lakhelA pustakanI hastaprata laIne kahyuM, 'A hastaprata huM tane tyAre ja pAchI ApIza, jyAre tuM mAruM bhADuM cUkavIza. jo bhADuM nahIM cUkave, to ene Agane svAdhIna karIza.' Ama kahI makAna-mAlikaNe e hastaprata enA gharanA kabATamAM baMdha karIne mUkI dIdhI. livara golDasmithane mAthe to AkAza tUTI paDyuM. e khUba gabharAyA. have zuM karavuM te samajAyuM nahIM. emaNe enA priya vidvAna mitra DaoN. jonsanane bolAvyA. DaoN. jonsana paristhiti pAmI gayA. emaNe e strInI kSamA mAgI ane bhADuM cUkavIne golDasmithanI hastaprata pAchI meLavI. AMlivara gaoNlDasmithanA AnaMdano pAra rahyo nahIM. e potAnA priya mitra DaoN. jonsanane bheTI paDyA. e pachI DaoN. jonsana A hastaprata laIne ghaNA prakAzako pAse gayA, paNa koI pragaTa karavA taiyAra thayuM nahIM. Akhare eka prakAzake mAtra sAThe pAunDamAM A hastaprata kharIdI ane e prakAzita thatAM oNlivara golDasmithanI vizvabharamAM prasiddhi thaI. e pustaka hatuM vizvanuM eka mahAna pustaka dha vikAra oNk vaikalDi' maMtra mAnavatAno 13
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ sonerI vALanAM jhulphAM jahona nAmano juvAna enAM sonerI vALanAM jhulphAM mATe badhe jANIto hato. yuvatIone mATe enA A sonerI vALa AkarSaNanuM kendra hatA ane jhona paNa potAnI A khUbIthI pUrepUro paricita hato. e jANato hato ke sonerI vALane kAraNe enuM mukha ati sohAmaNuM lAge che. honanI garIba mAtA gharakAma karIne enuM ane jhonanuM bharaNapoSaNa karatI hatI. evAmAM banyuM evuM ke jhonanI mAtA bImAra paDI. jahona DaoNkTara pAse davA levA gayo, tyAre DaoNkTare A garIba bALakane joIne pahelo savAla karyo, 'tArAmAM mArI davAnuM bila cUkavavAnI trevaDa che kharI ne ?" jahonanA gharamAM je kaMI rakama hatI, te mAtAnI sAravAramAM vaparAI gaI hatI. hone DaoNkTarane AjIjI karatAM kahyuM, "sAheba, tame mArI mAne sArI karI do. davA Apo, thoDA samaya bAda paisA raLIne bila cUkavI daIza.' DaoNkTare jhonanI vAtane gaNakArI nahIM. jhona nirAza thaIne bahAra nIkaLyo, paNa tyAM ene khyAla Avyo ke zerInA nAke eka vALaMdanI dukAna che. e lAMbA suMdara vALa kApIne viga banAvanArAone vecato hato. jhona enI pAse gayo. enA badhA vALa kapAvI nAkhyA ane vALaMda pAsethI maLelA paisAthI DaoNkTara pAse jaIne davA lIdhI. davA laIne phona ghera pahoMcyo, tyAre enI mAtAe joyuM to dIkarAno cahero badalAI gayo hato. eNe ati AghAta sAthe pUchayuM, "hona, tArA vALa kyAM gayA ? pelAM sarasa majAnAM sonerI jhulle kyAM ? A teM zuM karyuM ?" dIkarAno cahero joIne mAtA dhrusake ne dhrusake raDI paDI, tyAre jyone kahyuM, "mA, kAra) cha raDIza nahIM. A davA pI le. enAthI tArI tabiyata sArI thaI jaze. sonerI vALa to maMtra mAnavatAno pharI paNa Ugaze, paNa jo mA gumAvI dauM, to te kaMI pAchI maLe kharI ?" 14.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalA kurUpa banI jaze kArA DelInI icchA sTeja para jaIne darzako vacce jhUmatI gAyikA tarIke nAmanA meLavavAnI hatI, paraMtu enI A tIvra icchAmAM sahuthI moTo avarodha eno cahero hato. e jANatI hatI ke gAyikAnA gAnanI sAthe enA caherAne sTeja para darzako ekAgra banIne jotA hoya che, tethI e vicAratI ke enA kadarUpA caherAne kAraNe e prekSakone pasaMda nahIM paDe. vaLI ethIya vadhu to enA AgaLanA dAMta bahAra dekhAtA hatA. AvA bahAra dekhAtA dAMtavALo goLamaToLa cahero jovo kone game ? Ama chatAM gAvAnI prabaLa icchA hovAthI kArA DelIe sAhasa karIne sTeja para gAvAnuM zarU karyuM, paNa enA dekhAva vize atyaMta sabhAna hatI, tethI e potAnA uparanA hoThane nIce sudhI kheMcI lAvavAno prayatna karatI hatI, jethI enA AgaLanA bahAra dekhAtA dAMta thoDA chupAI zake. pariNAma e AvyuM ke kArA DelI gAvAne badale ke darzako para daSTi rAkhavAne badale potAnI kurUpatA chupAvavA prayatna karatI rahI. eka vAra enI gAyanazailIthI prabhAvita thayelA zrotAe ene kahyuM, 'tuM je chupAvavA mAge che, te huM jANI gayo chuM. tane tArA hoThanI bahAra AvatA AgaLanA dAMta dekhADavA pasaMda nathI, kharuM ne ?' kArA DelIe enI A vAtano svIkAra karyo tyAre pelI vyaktie kahyuM, AnAthI zaramAIne tuM gAIza to kyAreya mukta rIte gAI zakIza nahIM ane kyAreya zrotAone rIjhavI zakIza nahIM. sahejeya zaramAyA vagara nirAMte moM khulluM rAkhIne, dAMtane chupAvyA vinA gAIza to saphaLa thaIza.' darzakanI A salAha mAnIne kArA DelIe gAtI vakhate tanmaya banIne mAtra ha s gAvAno ja vicAra karyo. bIjuM badhuM bhUlI gaI. eTalA utsAha ane AnaMdathI e uchare cha gAtI hatI ke samaya jatAM e reDiyo ane TelivijhananI agraNI gAyikA banI gaI ! maMtra mAnavatAno 15
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatrune mitrA amerikAnA soLamA pramukha abrAhama liMkana (I. sa. 1809thI I. sa. 1865)nA samayamAM amerikAmAM AMtaravigraha jAgyo. liMkananI samavAya sarakAra ane amerikAnAM dakSiNanAM rAjyo vacceno A vigraha parAkASThAe pahoMcyo. uttaranAM rAjyoe abrAhama liMkanane tatkALa lazkarI pagalAM bharavAnI mAMga karI ane amerikAmAM khelAyeluM "dha baeNTala va bula' nAmanuM ghamasANa yuddha vAstavamAM eno lohiyALa AMtaravigraha hato. A yuddhakALamAM liMkananI mAnavatA vadhu jhaLakI UThI. A samaye liMkana kAryAlayamAM AvatA hajAro patro para jAte noMdha lakhatA ane e aMge jarUrI pagalAMo mATe sUcana karatA. eka vAra eka mahilAe nokarInI zodhamAM madadarUpa thavA pramukhane vinaMtI-patra lakhyo, tyAre pramukha abrAhama liMkane tenI kAma karavAnI taiyArIne protsAhana ApyuM. posTamAstara jevI sAmAnya nimaNUko jAte rasa laIne karatA. jAte potAnA bUTanI paoNliza karatA ane roja ekAda kalAkathI vadhu samaya nAgarikone maLavA pAchaLa phALavatA. abrAhama liMkane gulAmI prathAnI nAbUdInI ghoSaNA karatAM cAlIsa lAkha gulAmo mukta thayA ane yuddhanI bAjI palaTAvA lAgI. anAtha bALako, noMdhArI vidhavAo ane lazkarI chAvaNImAM rahelA yuddhakedI javAno pratye apAra sahAnubhUti rAkhatA. darekane mATe vyaktigata dhoraNe kaMIka karI chUTatA. teo kahetA, "aMte teo paNa ApaNA jevA saMvedanazIla mAnavIo che. yuddhamAM paNa maryAdAnI eka rekhA hovI joIe. emAM krUra ke nirdaya banavAnuM na hoya." abrAhama liMkananI AvI vAta sAMbhaLIne eka vRddhA uzkerAI gaI. eNe kahyuM, pramukha, tame te kevA cho ? je zatruono vinAza karavo joIe, emanI sAthe - mAnavatAbharyo vyavahAra rAkhavAnI vAta karo cho !" abrAhama liMkane vRddhAnA caherA paranA uzkerATane hasIne aLago karatAM kahyuM, maMtra mAnavatAno "maeNDama, emane mitra banAvIne huM zatruono vinAza karuM chuM." GS jAnI, 16
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ avarodha oLaMgIe inDoneziyAmAM vasatA sukarNonA pitA nizALamAM zikSaka hatA. emano putra sukarNo eka divasa haTha laIne beTho ke e koI paNa saMjogomAM nizALe vA mAgato nathI. ene nizALamAM saheje goThatuM nathI. zikSaka pitAe putrane premathI samajAvavA koziza karI, tyAre sukarNAe kahyuM, "A navI nizALamAM to badhA mArI khUba majAka uDAve che. ThA-mazkarI kare che, mane pajave che. enA pitAe samajAvyuM, "navI nizALamAM jaIe tyAre AvuM to bane ja. thoDo samaya AvuM raheze, paNa pachI badhA haLIbhaLI jaze ane tArA mitra banI jaze." Ama chatAM nizALe javAnI anicchA dharAvatA sukarNoe pustaka nIce pachADyuM. mAtApitAe khUba samajAvyo, paNa bALaka sukarNo taiyAra na thayo tyAre enA zikSaka pitAe anubhavInI madada levAnuM vicAryuM. e anubhavI sukarNone eka nAnA jharaNA pAse laI gayA ane enA vahetA pravAhanI vacce emaNe eka moTo paththara pheMkyo ane sukarNone kahyuM, "jo, A paththara vahetA jharaNAnA pANImAM kevo avarodha kare che ?" banyuM paNa evuM ke moTA paththarane kAraNe pANI aTakI gayuM, paraMtu thoDA ja samayamAM potAnI gatithI pANI vahevA lAgyuM ane paththara pANImAM DUbI gayo. emaNe sukone kahyuM, "beTA, koI paNa prakAranI muzkelI ke avarodhathI gabharAvuM joIe nahIM. jo to kharo ! pANI paNa avarodha para vijaya meLavIne kevuM AgaLa vadhI rahyuM che, jyAre tuM mAnavI thaIne muzkelIothI kema gabharAya che ?" sukarNone A vAta sparzI gaI. evI bIjA divasadhI nizALI javAno prAraMbha karyo. dhoDAka samayamAM enA sahAdhyAyIo enA mitro banI gayA. samaya jatAM sukarNo snAtaka thayo ane potAnI mAtRbhUmi inDoneziyAne Daca sarakAranI gulAmImAMthI mukti apAvI ane te pachI be dAyakA sudhI dezanA pramukha rahyA. maMtra mAnavatAno 17
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAme cAlIne vinAza notarazo nobela pAritoSika vijetA jarmana bhautikazAstrI, gaNitajJa tathA sApekSatAnA siddhAMtanA sthApaka AlbarTa AinsTAina potAnA vatana jarmanImAM vasatA hatA. e samaye prathama vizvayuddha bAda jarmanImAM nAjhI sattAno udaya thayo ane hiTalaranA nAjhIoe yahUdI loko para bhAre julama Acaryo. jarmanInA nAjhI zAsane yahUdI prajA sAme evo duSpacAra karyo ke anya dezomAM paNa yahUdIo aLakhAmaNA banyA. emanA para jAtajAtanA aMkuzo mUkavAmAM AvyA. nAjhI polIse AinsTAinanA gharanI jaDatI lIdhI ane emanA saMzodhanane lagatA kAgaLonI hoLI karI hatI. yahUdI virodhI vAtAvaraNane kAraNe yuropanI keTalIka yunivarsiTIomAM vidyAbhyAsa mATe yahUdIone praveza apAto nahIM. nisargamAM saMvAditAnI khoja karanAra AlbarTa AinsTAinane mukta deza ane mukta mAnavInI jhaMkhanA hatI. vyApaka zAMtivAdanA teo cAhaka hatA ane tethI jarmanI ane anya dezomAM yahUdIo para thatA atyAcAro joIne emane bhAre vedanA thatI hatI. AthI yahUdIono svataMtra deza racAya ane vidyArthIonA abhyAsa mATe AgavI yunivarsiTI sthapAya tene mATe AinsTAine sahayoga Apyo hato. aMte ijharAyela dezamAM hibrU yunivarsiTInI sthApanA thaI. 1952mAM ijharAyalanA pramukha DaoN. vAijhamAnanA avasAna bAda AinsTAinane ijharAyelanuM pramukhapada dhAraNa karavA mATe vinaMtI karavAmAM AvI, paNa emaNe eno asvIkAra karatAM kahyuM ke "rAjakAraNamAM mane phAve nahIM.' A che AinsTAine ijharAyala ane hibrU yunivarsiTInI sthApanAmAM sahayoga ApavAnI maMtra mAnavatAno sAthosAtha yahUdIone sAcI vAta paNa karI ke dhanasaMpatti kamAvAmAM jIvananA Adarzo 18 bhUlI jazo to tame tamAre hAthe ja tamAro vinAza notarazo.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ asalI caherAno prabhAva amerikAnA nAnakaDA gAmamAM vasatA jaina TrIe gAmaDAmAMthI zaheramAM AvIne paheluM kAma e karyuM ke nyUyaoNrka jevA mahAnagarane chAje evI bhASA bolavAno prayAsa karyo. enI vAtacItamAM AvI jatI TeksAsa rAjyanI bolInI laDhaNa sabhAnapaNe dUra karI. gAmaDAno pozAka choDIne mahAnagaranA mAnavIne zobhe evo ThassAdAra pozAka sajIdhajIne paheravA lAgyo, eTaluM ja nahI paNa pote jANe nyuyorkano vatanI che evI lokone pahecAna ApavA lAgyo. TrIe e pote nahoto, evA thavAno prayatna karyo. eNe mAtra dekhAva badalyo nahIM, ethIya vizeSa madhura kaMTha dharAvatA A gAyake gAvAnAM gIto paNa badalI nAkhyAM. gAmaThI saMgItane tilAMjali ApIne pracalita zaherI saMgItanI nakala karavA lAgyo. enuM AvuM anukaraNa joIne keTalAka jena TrInI majAka uDAvatA hatA, kema ke kvacit bolacAlamAM ke vartaNUkamAM enuM gAmaTIpaNuM DokiyuM karI jatuM. e sahunI mazkarIno bhoga banavA lAgyo ane vizeSa to zaheramAM AvavA chatAM gAyaka tarIke enI koI gaLAnA thanI nonI. eka divasa jaina TrIe nakkI karyuM ke Avo zaherI dekhAva ke bAhya ADaMbara choDI devo ane pote je che, te rIte duniyA samakSa AvavuM. AthI eNe potAnI AgavI zailImAM benjo vagADavAnuM zarU karyuM ane gAmaDAMomAM gavAtuM kAu-baoNyanuM saMgIta gAvA lAgyo. bALapaNamAM eNe A saMgIta bharapUra mANyuM ane gAyuM hatuM ane e ja enI sAcI oLakha hatI. banyuM evuM ke jaina TrInuM kanTrIsAiDa kArDa baoNya saMgIta khUba lokapriya banyuM ane dhIre dhIre enI khyAti vadhatI gaI, reDiyo para e zrotAjanono priya gAyaka banI gayo ane calacitromAM paNa gAyaka tarIke enA kAu-baoNya saMgIte darzakone gheluM lagADyuM. maMtra mAnavatAno 19
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartavyanI balivedI para romana philasUpha, rAjapuruSa, vaktA ane nATyakAra lusiyasa eNniyasa senekA (Azare I. pU. 4 thI I. sa. 15) samrATa nIronA zikSaka hatA ane IsavI sananI pahelI sadInA madhyAhanamAM thayelA eka samartha buddhivAdI hatA. zikSaka senekAe samrATa nIronuM prathama jAhera ubodhana taiyAra karyuM hatuM. romanA A philasupha samaya jatAM samrATa nIronA salAhakAra banyA ane romana sAmrAjyamAM Arthika sudhArAo ane nyAyasaMbaMdhI sudhArAo lAvavAmAM emaNe mahattvanI bhUmikA bhajavI. e samaye emaNe gulAmo pratye sahAnubhUti dAkhavI hatI. koIe samrATa nIronA kAna bhaMbheryA ke emanI sAme thayelA pijhonA kAvatarAmAM duzmano sAthe senekA paNa sAmela hatA. zaMkAzIla samrATa akaLAI UThyo, zikSaka thaIne SaDyuMtra race che ! have karavuM zuM ? zikSakanI hatyA to ziSyathI thAya nahIM. AthI jado upAya ajamAvyo. zahenazAhe emane ApaghAta karavAno hukama karyo. samrATanA sevako jheranAM paDIkAM laIne senekA pAse AvyA ane emane AtmahatyA karavA mATe dabANa karyuM. senekAe A mATe thoDo samaya mAgyo. mananI svasthatA ane vairya sAthe emaNe samrATa nIrone uddezIne eka patra lakhyo. senekAe sainikone kahyuM ke, A patra samrATane ApI dejo. tyAra bAda senekA zAMtithI mRtyune bheTyA. senekAe samrATa nIrone je patra pAThavyo hato, temAM emaNe nIrone lakhyuM hatuM, "tamane jokhamarUpa banI rahelI vyaktionAM nAmonI yAdI A sAthe mokalI rahyo chuM. e barAbara jojo ane emanAthI sAvaceta rahejo." Ama ciMtaka, rAjapuruSa ane eka samayanA samrATanA salAhakAra evA senekAe aMtima samaye paNa potAnuM kartavya bajAvyuM. ha tI maMtra mAnavatAno. 20
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAgelA rAjAno cukAdo grIsanI uttare AvelA mesiDoniyAnA rAjA ane eNlekjhAMDara (sikaMdara)nA pitA philipa dvitIya (I. pU. 38rathI I. pU. 336) gAdI para AvyA pachI grIsanAM moTA bhAganAM rAjyo para vijaya hAMsala karyo. - eka vAra sikaMdaranA pitA rAjA philipa nyAyAlayamAM besIne mukaddamAne sAMbhaLatA hatA. baMne vyakti potapotAno pakSa prastuta karatI hatI. banyuM evuM ke emAMnI pahelI vyakti jyAre enI vAta rajU karatI hatI, tyAre rAjA philipane jhokuM AvI gayuM. pariNAme teo pahelI vyaktinI vAta pUrI sAMbhaLI zakyA nahIM ane e UMghamAMthI jAgyA tyAre bIjI vyakti potAno pakSa prabhAvaka rIte rajU karatI hatI. rAjA philipe enI dalIlano svIkAra karIne enA pakSamAM nyAya Apyo. emaNe pahelI vyaktine sajA pharamAvI, tyAre e vyaktie kahyuM, 'huM ApanA nirNaya sAthe sahamata nathI ane Apane ApanA nirNaya vize punarvicAra karavAnI vinaMtI karuM chuM." A zabdoe nyAyasabhAmAM sannATo phelAvI dIdho. koIe pahelI vAra pratApI rAjA philipanA nyAyanI sAme avAja uThAvyo hato. nyAyAlayamAM upasthita nagarajanone lAgyuM ke have rAjA philipa emanA cukAdAno virodha karavA mATe ene sakhata sajA karaze. kiMtu ene badale emaNe e vyaktine vaLato prazna pUchavo, 'tame punarvicAra karavAnuM zA mATe kaho cho?" pelI vyaktie kahyuM, 'mahArAja, huM to mAtra sUI gayelA rAjAnA nirNayanI sAme jAgelA rAjAne punarvicAra karavAnuM kahuM chuM. huM jyAre mAro pakSa prastuta karato hato, tyAre Apane jarA mIThI UMgha AvI gaI hatI ane tethI tame mArI pUrI vAta sAMbhaLI zakyA nathI. have Apa jAgI gayA cho, tyAre pharI e vAta sAMbhaLo tevI vinaMtI che." e vyaktinI vAta sAMbhaLIne rAjA philipane potAnI bhUlano khyAla Avyo. enA pakSamAM satya hovAthI ene Aropamukta karyo ane bIjI vyaktine enI sajA saMbhaLAvI, - maMtra mAnavatAno ane sAthosAtha rAjA philipe pahelI vyaktinI hiMmatane dAda ApI. 21
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ niSphaLatAne namavuM nathI prasiddha udyogapati kiMga kaeNmpa jIleTa emanI kArakirdInA prAraMbhe emanA mitro, sAthIo ane lokonI TIkA ane majAkanuM kAraNa banyA hatA. atyaMta garIba evA kiMga kaeNmpa jIleTane eka vAra zeviMga karatI vakhate astarA para bhAre aNagamo thayo. astarAnI dhAra nIkaLI cUkI hatI ane lagabhaga buThThI banI gayelA astarAthI mAMDa mAMDa zeviMga thatuM hatuM. A divase jIleTe vicAryuM ke zeviMga karavAnI koI bIjI dainika zodhavI joIe. A astarAthI to bhAre parezAnI thAya che. Avo vicAra Avavo e sahaja bAbata hatI, paNa e vicArane amalamAM mUkavo ghaNI agharI bAbata hatI. emane khAvAnA paNa sAMsA hatA ane zarUAtamAM je mitroe madada karI, teo paNa have emane joIne moM pheravI letA hatA. Ama chatAM daDha saMkalpane kAraNe devuM karIneya eka mazIna kharIdhuM ne manamAM evo khyAla hato ke zeviMga karavA mATe astarAne sthAne kAma Ape evI nAnakaDI bleDa banAvuM. emaNe AvI bleDa banAvavAno prAraMbha karyo, paraMtu emAM niSphaLatA maLatAM e devAmAM DUbI gayA. lokoe ene tukkAbAja gaNIne ghaNI majAka uDAvI, paraMtu jIleTe AvA muzkelInA samayamAM paNa hiMmata jALavI rAkhI ane potAnI zodhane mATe ekAgratA ane saMkalpa sAthe kAma karatA rahyA. A badhAnuM kAraNa eTaluM ja ke cotarapha emanA pratye upekSAno aMdhakAra hato, tyAre mAtra eka vyaktine jIleTa para bharoso hato ane te jIleTa pote. emane evo prabaLa AtmavizvAsa hato ke e jarUra A kAryamAM saphaLatA meLavaze ane eka divasa emane saphaLatA maLI. 1895mAM emaNe sephTI rejhara utpAdaka evI jIleTa kaMpanInI sthApanA karI ane pachI emane aDhaLaka paisA ane prasiddhi maLyAM, eTaluM ja nahIM paNa emaNe banAvelI jIleTa bleDanI duniyAbharamAM mAga thavA lAgI. Aje e bleDane kAraNe jagata jIleTanA puruSArthane yAda kare che. maMtra mAnavatAno. 22
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ atyAcArano virodha romanA prasiddha saMta bAjilanuM hRdaya romana samrATanA atyAcArothI kakaLI UThyuM. enAthI trAselI prajA Dara, bhaya ane damananI bIkathI mUMgI thaI gaI hatI, tyAre ekalA saMta bAjila samrATanA atyAcArono virodha karyo. bhAMgItUTI jhUMpaDImAM sAdAIthI vasatA A saMte prajAne nirbhayatAthI sAmano karavA mATe hAkala karI, tyAre sahune ema hatuM ke samrATa A saMtane pakaDIne kArAvAsamAM goMdhI rAkhaze. samrATanA manamAM UMDe UMDe evo bhaya hato ke saMtanI dharapakaDa kare ane prajAmAM uzkerATa vyApI jAya, to zuM ? AthI samrATe potAnA vizeSa dUtane saMta bAjilanI pAse mokalyo ane kahevaDAvyuM ke e samrATano virodha karavAnuM baMdha karaze, to ene samrATa eTalI aDhaLaka saMpatti Apaze ke je saMpattithI emanI AkhI jiMdagI ArAmathI ja nahIM, paNa mojamajA ane jAhojalAlIthI pasAra karI zakaze. jo virodha karavAnuM choDI deze nahIM, to evuM paNa bane ke gusse bharAyelo samrATa emane dezanikAla Ape. saMta bAjile vizeSa dUtane kahyuM ke tamArI vAta sAcI che ke samrATanA atyAcArano virodha karavAnuM choDIne huM mAlAmAla thaI jAuM, paraMtu Ama karavA jatAM mAro AtmA marI jaze tenuM zuM ? rASTranA nAgarika ane saMnyAsI tarIke mAruM e paheluM kartavya che ke jyAM sudhI mArAmAM prANa hoya, tyAM sudhI mAre samrATane yogya mArge lAvavA prayAsa karavo joIe ane mane AzA paNa che ke eka divasa A atyAcArI samrATa sAco mArga apanAvaze. samrATane jaIne e paNa kaheje ke bAjila emano Avo udAratAbharyo prastAva svIkAravA taiyAra nathI, paraMtu sAthosAtha ema paNa kaheje ke je rAjA saMto ane vidvAnonI cetavaNI sAMbhaLavAno inkAra kare che, eno sarvanAza nizcita che. vizeSa dUte romanA samrATane bAli sAthenA prasaMganI vAta karI, tyAre samrATanA ha hadaya para enI gADha asara thaI ane teo svayaM bAjilane maLavA gayA ane potAnA 7/cha. atyAcAro mATe pazcAttApa pragaTa karIne kSamA mAgI. maMtra mAnavatAno 23
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ noTanI jema haMmezAM kImatI prasiddha udyogapati sIeTale potAnI saMgharSagAthA ane saphaLatAnI vAta karI, tyAre zrotAjanoe apUrva romAMca anubhavyo. e pachI sIeTale emanA vaktavya daramiyAna ja khissAmAMthI pAMcaso DaoNlaranI noTa kADhI ane zrotAjanone pUchavuM, A noTa huM jamIna para pheMkI dauM, to te levA mATe keTalA loko potAnI jagyAethI UbhA thaIne doDIne AgaLa Avaze ?" badhA zrotAoe potAno hAtha UMco karyo. e pachI emaNe noTane vALIne Tebala para caDIne pUchayuM, 'have, AvI vaLelI noTane levA mATe keTalA loko Avaze ?" badhAe hAtha UMco karyo. e pachI emaNe sahunA Azcarya vacce e noTane hatheLImAM laIne thoDI masaLI nAkhI ane kahyuM, keTalA loko AvI noTa levA taiyAra thaze ?' ane badhAe taiyArI batAvI. e parathI sIeTale zrotAone kahyuM, "jema noTa dabAyelI hoya, vALelI hoya ke ene thoDI kacaDI nAkhI hoya, topaNa e enI kiMmata gumAvatI nathI, e ja rIte tamAre jIvanamAM saphaLa thavA mATe tamAma taiyArI karavI joIe. saphaLatAnA mArge evo paNa samaya Ave ke jyAre loko tamArI niMdA kare. tamane evI rIte paNa dabAvavAno prayatna kare ke jethI tame hatotsAhI thaI jAva. koIka tamane kacaDI ke masaLI nAkhavAno prayatna paNa kare, paraMtu bhItarathI majabUta ane ImAnadAra vyakti A noTanI jema haMmezAM kImatI ja banI raheze.' potAnI vAtanuM samApana karatAM A prasiddha udyogapatie kahyuM, 'jenuM manobaLa majabUta che, e jIvanamAM jarUra kaMIka hAMsala karI zakaze ane A ja mArI kAmayAbInuM rahasya che." zrotAjano prasiddha udyogapati sIeTalanI vAtathI atyaMta prabhAvita thaI gayA. maMtra mAnavatAno. 24
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ khoTA sikkAno khapa nathI amerikAnI vikhyAta oNila kaMpanInA eka samayanA DAyarekTara paoNla bronTonanI e vizeSatA hatI ke koIe emanA jeTalA judIjudI vyaktionA inTaravyu lIdhA nahotA. emaNe judA judA vyavasAyane mATe sATha hajAra jeTalI vyaktionA inTaravyu lIdhA hatA. A anubhavone AdhAre emaNe "nokarI meLavavAnA cha rastAo' nAmanuM mArgadarzaka pustaka paNa lakhyuM. emanI pAse umedavAranI pAtratA ke apAtratA zodhI kADhavAnI AgavI kSamatA hatI ane AnI pAchaLa emano eka nizcita abhigama rahyo hato. teo mAnatA ke nokarI mATe arajI karatI vakhate vyakti emAM ghaNI moTI moTI vAto lakhatI hoya che. emAM e potAnI nabaLAIno DhAMkapichoDo karatI hoya che ane enAmAM kSamatAmAM na hoya evI ghaNI bAbatono Dhola pITatI hoya che. paoNla bronTonanI vicakSaNa dRSTi A vAtane pArakhI jatI ane tethI emano Agraha raheto ke vyaktie inTaravyu ApatI vakhate nikhAlasa rahevuM joIe. enAmAM je zakti nathI, teno eNe nikhAlasapaNe svIkAra karavo joIe. vaLI moTA bhAganA umedavAro inTaravyu lenArane prasanna karavAno prayatna karatA hoya che. e kyAreka inTaravyu lenAranI prazaMsA kare che to kyAreka khoTI khuzAmata paNa kare che. Ama karIne teo potAnI maryAdA DhAMkavAno prayatna kare che. paoNla bronTone eka sonerI salAha ApatAM kahe che ke tame je jANatA ho te ja kaho. inTaravyu lenAra vyaktine kaI bAbato gamatI hoya che te joIne ke jANIne evA javAbo Apazo nahIM. potAnI A vAtanuM mULa kAraNa ApatAM paoNla bronTona jaNAve che ke koI paNa 7 maMtra mAnavatAno kaMpanIne AvA khoTA sikkAno khapa hoto nathI. 25
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhana-vaibhava chatAM dhanyatA nathI ! koI vyakti jIvanamAM je kaMI icche, te saghaLuM amerikAnA udyogapati henrI pho (1893thI 1947) prApta karyuM hatuM. kIrti, kamANI ane sevAbhAvanAnI dRSTie henrI phorDa lokacAhanAnA zikhara para birAjatA hatA, tyAre eka patrakAre emane pUchavuM, 'tamArI pAse aDhaLaka saMpatti che ane sakhAvatanI suvAsa jovA maLe che. AkhuM vizva tamArI siddhi, saMpatti ane saphaLatAthI paricita che. AvI paristhitimAM tamane kyAreya koI abhAvano anubhava thAya che kharo ?" mANasanI duHkhatI raga dabAvI hoya tema henrI phorDa tatkALa kahyuM, "mArI jiMdagImAM aDhaLaka dhanasaMpatti meLavI, saghaLAM sukho pAmyo, sevAkAryo paNa mArAthI zakya banyAM. Ama chatAM mane haMmezAM sArA mitranI khoTa rahI che. jo mane pharI jIvanano prAraMbha karavA maLe to huM pahelAM sAcA mitronI zodha karuM. bhalene ene mATe mAre ghaNI saMpatti vAparavI paDe !' "jo tame AvuM ja karazo to tamane pAra vinAnA mitro maLaze, paraMtu kyAreya paNa ekeya sAco mitra nahIM maLe." A sAMbhaLIne phorDa pUchyuM, zA mATe ?" AnuM kAraNa eTaluM ja ke tame saMpattithI A jagatamAM ghaNuM prApta karI zako, paNa sAco, hitecchu ane kalyANamitra meLavI zakatA nathI." henrI phoDe enI vAtano svIkAra karatAM kahyuM, 'tame sAcuM kaho cho. bALapaNamAM je mitro pAsethI huM sneha ane maitrI pAmyo hato, paNa mArA dhanavaibhave mArI ane mArA bALagoThiyAo vacce eka dIvAla UbhI karI dIdhI che. AnuM pariNAma e AvyuM ke Aje vRddhAvasthAe koI evI vyakti nathI ke jene mArI muzkelIo ke mUMjhavaNo kahI zakuM ane ujI) che enI sAthe nircAja maitrIthI rahI zakuM. Aje to huM mArI jAtane atyaMta durbhAgI mAnuM chuM, kAraNa ke apAra dhana che, paraMtu jIvananI dhanyatA nathI." SET 26
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAmano tvarita ukelA amerikAnA vikhyAta manocikitsaka DaoN. viliyama ela. eNDagaranI pAse 'narvasabrekaDAunathI pIDAtA zikAgo zaheramAM vyApArI peDhI dharAvatA eka dhanavAna sAravAra mATe AvyA. teo gabharAyelA, mUMjhAyelA, ciMtAthI gherAyelA ane puSkaLa TaeNnzana anubhavatA hatA. emaNe A manocikitsakane potAnI rAmakahANI kahevAnI zarU karI, tyAM to eNDagara para eka phona Avyo ane aMDagare eno tvarita uttara ApI dIdho. phona para e praznane kaI rIte ukelavo enuM spaSTa mArgadarzana ApyuM. evAmAM eka bIjo phona Avyo ane eNe eNDagara sAthe carcA karavAnI vAta karI, to eNDagare potAno nirAMtano samaya phALavI Apyo. pachI eNDagara nirAMte dhanika dardInI vyathAnI kathA sAMbhaLavA lAgyA. zikAgomAM vyApArI peDhI dharAvatA dhanADhya sajjana atyAra sudhI eNDagaranI kAryapaddhatine najIkathI nihALatA hatA ane tyAM ja emanA manamAM camakAro thayo. emaNe DaoN. aMDagarane kahyuM, "mAre tamArA TebalanAM badhAM khAnAM jovAM che? ane jotAM khyAla Avyo ke eka mAtra "saplAyakaravAnA khAnA sivAya bIjAM badhAM khAnAM khAlI hatAM. 'tamArA vyavasAyanA bIjA kAgaLo kyAM mUkyA che ?" saghaLuM kAma pUruM thaI gayuM che. jarUrI kAgaLo phAIla thaI gayA che." paNa javAba ApavAnA patro to bAkI haze ne ?' aMDagare kahyuM, "nA, huM koI paNa patrano javAba tarata mArI sekreTarIne lakhAvI nAkhuM chuM. koI kAgaLa bAkI rahevA deto nathI.' zikAgomAM vepArI peDhI dharAvanAra dhanapati samajI gayA ke emanI sauthI moTI bhUla e hatI ke e koI paNa kAmano tvarita uttara ke ukela ApavAne badale e kAmane adhdhara laTakAvI detA hatA. Ane pariNAme badhAM kAma bhegAM thatAM ane e ja emanA TaeNnzananuM kAraNa banatAM hatAM. 27
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtra mAnavatAno 28 nAnuM inAma letI nathI ! ziyALAnI kaDakaDatI ThaMDImAM raziyAnA sAikiriyA prAMtamAM joradAra himavarSA thaI rahI hatI. A samaye nAnAM moTAM kAryo karIne mAMDa peTapUratuM bhojana pAmatI nirdhana vRddhA enI jhUMpaDImAM ArAma karatI hatI. evAmAM ekAeka eNe koI moTo avAja sAMbhaLyo. e vRddhA UbhI thaI ane baraphanA varasatA varasAdamAM avAjanI dizA tarapha doDI. eNe joyuM ke bhayaMkara himapAtane kAraNe nadI parano pula tUTI gayo hato. vRddhAnA manamAM ekAeka vicAra Avyo ke have thoDA samayamAM ja rojanI mAphaka Trena Avaze ane jo e Trena A tUTelA pula parathI pasAra thaze, to moTI khuvArI thaze. Trenane dUrathI rokavAno upAya vicAravA lAgI. e je ilAkAmAM rahetI hatI. tyAM dUra dUra sudhI badhuM ujjaDa hatuM ane vastI paNa keTalAya mAila dUra rahetI hatI. vRddhAe DrAivarane prakAza dvArA sUcanA ApIne rokavAnuM nakkI karyuM. e mATe e potAnI jhUMpaDImAM gaI ane dIkarIne kahyuM ke game te thAya, paNa koI prakAzanI vyavasthA karo, jethI Trena thobhAvI zakAya. gharamAM evo koI sAmAna nahoto ke ene saLagAvIne rozanI kare. acAnaka vRddhAnI najara potAnA tUTelA khATalA para gaI. eNe putrInI madadathI e khATalAne toDI nAkhyo ane relave lAina para e lAkaDAM rAkhyAM. e lAkaDAM saLagAvyAM ane barAbara e ja samaye sAmethI TrenanI sisoTI saMbhaLAI. Trenano DrAivara dUrathI prakAza joIne vismaya pAmyo. eNe Trena dhImI karI ane thaMbhAvI dIdhI. TrenamAMthI UtarelA DrAivare joyuM to sAme tUTelo pula dekhAto hato. thoDI vAramAM musApharo paNa DabbAmAMthI nIce UtaryA ane emane khyAla Avyo ke eka vRddhAe potAnA gharano ekamAtra khATalo toDIne seMkaDo mANasonA prANa bacAvyA che. ghaNA musApharoe A vRddhAne inAma ApavAnI icchA pragaTa karI tyAre vRddhAe kahyuM, 'huM ATaluM nAnuM inAma letI nathI. tame loko koI jarUriyAtamaMdane madada karajo. e ja mArA mATe sauthI moTo puraskAra banI raheze.'
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAkho nirAzAmAM cAra yuvatIoe bhegAM maLIne vicAryuM ke ApaNI eka saMgIta-maMDaLI racIe ane Thera Thera ghUmIne saMgItanI dhUna macAvIe. saMgIta-maMDaLInuM nAma rAkhyuM "DAyanA rosa eNnDa dha suprImsa'. zarUAta karI nAnA nAnA vyavasAyI kAryakramothI. koI vAra carcamAM gAvA jAya to koI vAra koI nAnI hoTelamAM gAvAnI taka maLe. 1992mAM gAyaka-maMDaLIe potAnI pahelI rekarDa bajAramAM mUkI. ati parizramathI taiyAra thayelI rekarDa sadaMtara niSphaLa gaI. kyAMya kazI dAda na maLI, balka TIkAonI sakhata jhaDI varasI. hiMmata hAryA vinA cAre yuvatIoe potAnuM kAma AgaLa dhapAvyuM. bIjI rekarDa taiyAra karI, paNa emAM to sAva phiyAsko thayo. vecANamAM pahelI rekarDa karatAMya bUrA hAla thayA. maMDaLIne niSphaLatA maLI, paNa nAsIpAsa na thaI. trIjI, cothI, pAMcamI ema navamI rekarDa bahAra pADI. A badhAmAM uparAuparI niSphaLatA maLI. satata be varSa sudhI niSphaLatAe pIcho choDyo nahIM ane maMDaLIe potAnuM kAma aTakAvyuM nahIM. 1964nA AraMbhamAM "dha DIka klArka zo' mATe nimaMtraNa maLyuM. koI bhAva pUchatuM na hoya tyAM AvuM nimaMtraNa maLe e keTalI moTI vAta ? paNa AmAM zonA yojake puraskAra ApavAnI cokhkhIcaTa nA pADI. mAMDa mAMDa pravAsa-kharca nIkaLe eTalI rakama ApavAnI taiyArI darzAvI. e pachInA unALAmAM A gAyakamaMDaLIe "vahera DIDa avara lava go' nAmanuM gIta rekarDa karyuM. A gIta khUba cAhanA pAmyuM. dezabharamAM guMjavA lAgyuM. "DAyanA rosa eNnDa suprImsanA nAme maMDaLI jANItI thaI ane pachI to saMgItanI duniyAmAM emane romAMcaka gAyaka tarIke sarvatra vadhAvI levAyAM. nimaMtraNo ane kAryakramono muzaLadhAra varasAda varasyo. maMtra mAnavatAno 29
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyeyo sAthe sumeLa saMgItanI duniyAmAM yuvAna gerazcina hajI mAMDa mAMDa potAno paga sthira karI rahyo hato. AkhuM aThavADiyuM mahenata karavA chatAM myujhika kampojhara gerazcina mAMDa pAMtrIsa DaoNlara raLatA hatA. AjIvikA calAvavA mATe bhAre saMgharSa karavo paDato ane athAga prayatna karavA chatAM koI vizeSa khyAti maLatI nahotI. pariNAme emaNe vikhyAta myujhika-kampojhara iraviga barlinane arajI karIne nokarI mATe vinaMtI karI. iravina barline emane maLavA bolAvyA. yuvAna gerazcinanI zakti, dhagaza ane AvaData joIne ene traNa gaNA pagAre nokarI ApavAnI vAta karI, ane ethIya vizeSa potAnA myujhikala sekreTarI tarIkeno hoddo ApavAnuM paNa kahyuM. yuvAna gerazcina AnaMdamAM AvI gayA. emaNe to AvI nokarInI kalpanA paNa karI nahotI, iraviga barline nokarI svIkAratA pUrve A aMge vizeSa vicAravA salAha ApatAM kahyuM ke tArA jIvananAM svapno sAthe ane manamAM rAkhelAM dhyeyo sAthe A kAmagIrIno meLa bese che kharo ? jo meLa besato na hoya, to tuM tArA hitane khAtara mArA myujhikala sekreTarInI nokarI svIkArIza nahIM. gerazcinane A vAta atyaMta vicitra lAgI. emaNe vikhyAta kampojhara barlinane pUchavuM, 'tame zA mATe AvI traNagaNA pagAranI nokarIne phagAvI devAnuM kaho cho ?" barline kahyuM, "jo tuM A kAmagIrI svIkArIza, to mArA hAtha nIcenA madadanIza tarIke tuM bIjI kakSAno iraviga barlina banI rahIza, paraMtu jo tuM gerazcina tarIke tArI pratibhA jALavIne puruSArtha karato rahIza, to eka divasa jarUra prathama darajjAno gerazmina banIza, kAraNa ke tArAmAM apAra zakyatAo che ane e zakyatAone huM ji09 ) bAMdhI devA mAgato nathI.' gerazcine A vikhyAta kampojharanI salAha svIkArI ane samaya jatAM athAga mahenata karIne e potAnA jamAnAno agraNI amerikana myujhika maMtra mAnavatAno. 30 kampojhara banyA.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ vijaya meLavavAno mArga phrAMsanA vikhyAta tattvaciMtaka ane potAnA svataMtra ciMtanathI phrAMsanI dharmasattA ane rAjyasattAne dhrujAvanArA vaoNltare (1994-1778) kahyuM, 'eka vAra koI rASTra vicAravAnuM zarU kare, pachI ene koI aTakAvI zake ja nahIM' ane vaoNltare phrAMsanI paristhiti vize vicAravAnuM ane lakhavAnuM zarU karyuM. prabhAvazALI kaeNthalika carca ane rAjAzAhIyukta phrenca zAsana baMne vaoNltaranAM lakhANothI bhayabhIta banyAM. emaNe lakhelA cauda hajAra jeTalA patro ane be hajAra patrikAo, nibaMdho, lekho ane pustikAone pariNAme phrAnsamAM krAMtinuM vAtAvaraNa sarjAyuM. vaoNltare dharmajhanUna ane nirIzvaravAda baMneno virodha karyo. tene mATe athaDAmaNo thaI ane vaoNltaranI ghaNI vAra dharapakaDa karavAmAM AvI ane besTilamAM keda karavAmAM AvyA. phrenca zAsane emane dezanikAlanI sajA pharamAvI. I. sa. 1723mAM thayelI dezanikAlanI sajAne kAraNe vaoNjora thoDAM varSa iMglenDamAM rahyA. A samaye laMDanamAM phrAMsavirodhI bhAvanA caramasImA para hatI ane eka vAra rastA parathI pasAra thatA vaoNltarane uzkerAyelA lokoe gherI lIdhA. loko jorazorathI bUmo pADavA lAgyA. A phrencavAsIne phAMsIe laTakAvo, enA tarapha kazI rahema dAkhavazo nahIM.' vaoNltara pairya dhAraNa karIne UbhA rahyA ane vinamratAthI janamedanIne kahyuM, 'iMglenDavAsIo, tame mArI hatyA e mATe karavA mAgo cho ke huM phriAMsano vatanI chuM, paraMtu mAre mATe e sajA kaMI ochI gaNAya ke huM A iMglenDane badale phrAMsamAM janmyo.' vaoNltaranA A zabdoe janamedanI para jAdubharI asara karI. lokoe tALIonA gaDagaDATathI emane vadhAvI lIdhA ane surakSita rIte ghera pahoMcADyA. e pachI vaoNlere.( eka sthaLe noMdhyuM. "jyAre tamArI hAra nizcita hoya, tyAre samarpaNa e vijayaDS maMtra mAnavatAno meLavavAno vadhu sAro rasto che." 31
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtra mAnavatAno 32 sauthI kImatI bheTa khristI dharmanA sthApaka Isu khrista pAse eka vepArI atyaMta kImatI bheTa laIne Avyo. eNe namrabhAve vinaMtI karI, 'Apa, mArI A tuccha bheTano svIkAra karo.' Isu khriste e vepArI tarapha joyuM ane pachI atyaMta kImatI bheTa para dRSTi karIne potAnI najara nIcI DhALI lIdhI. e mUlyavAna bheTane emaNe hAthamAM paNa na lIdhI. A joIne utsAhI vepArI atyaMta AghAta pAmyo. eNe punaH vinaMtI karI, 'A atyaMta kImatI bheTano Apa svIkAra karo. jo Apa eno svIkAra karo, to mAruM jIvana dhanya banI jaze, mATe ATalI kRpA karI mane upakRta karo.' nIcI najare beThelA Isu khriste AMkha UMcI karIne kahyuM, kaI rIte huM tamArI bheTano svIkAra karI zakuM ? tame to e corInA paisAthI kharIdelI che.' IsunI vAta sAMbhaLIne vepArI DadhAI gayo ane kahyuM, 'Apa zuM bolo cho ? mArI kamANImAMthI meM A bheTa kharIdI che. corIne lAvyo nathI.' Isu khriste kahyuM, 'tamArA paDozI vastrahIna ane bhUkhyA hoya ane tamArI tijorI bharelI hoya, to e dhana corInuM nathI, to bIjA zenuM klevAya ? tame tamArI A bheTa vecI Avo ane enA je kaMI paisA maLe, temAMthI bhUkhyAne bhojana ane vastrahInone vastra ApyuM.' vepArIe kahyuM, 'tame bhUkhyAne bhojana ane vastrahInane vastra ApavAnuM kahyuM, to tamArA AdezanuM huM jarUra pAlana karIza. mArI pAse AnAthI paNa vadhu adhika dhana che, tethI koI phikara karazo nahIM, paraMtu mArI A bheTano to tame svIkAra karo ja.' tyAre Isu khriste e bheTa pAchI vALatAM kahyuM, 'jarUriyAtavALAne madada karavI e ja mAre mATe sauthI kImatI bheTa che." ane e divasathI e vepArI garIbo ane duHkhIonI sevA karavA lAgyo.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ karoDa sikkAno mugaTa iMglenDanA mukhya nyAyAdhIzanI sAme samrATa eDavarDa (sAtamA) aparAdhI tarIke UbhA hatA. samrATe svayaM potAnA aparAdhanuM vivaraNa karIne nyAyAdhIza pAse nyAya mAgyo. nyAyAdhIzanI mUMjhavaNa e hatI ke potAnA dezanA sarvasattAdhIza samrATane e kaI rIte sajA pharamAvI zake? paraMtu adAlatI kAryavAhI thaI hovAthI cukAdo to Apavo paDe ja. lAMbA vicAra pachI potAno nirNaya jAhera karatAM nyAyAdhIze kahyuM, 'A kesamAM samrATa jevI viziSTa mAna-sanmAna dharAvatI vyakti saMkaLAyelI che, mATe enI nyAyaprakriyA paNa vizeSa hovI joIe. eTale huM icchuM chuM ke briTananA samrATanA zAsananI sImamAM AvelAM badhAM nyAyAlayone A kesa mokalavAmAM Ave ane pachI badhA nyAyAdhIzo bahumatIthI jene yogya Therave, te nirNayane maMjUra rAkhavo." e samaye eDavarDa sAtamAnuM briTiza rAja je je dezomAM phelAyeluM hatuM, te dareka nyAyAlayomAM A kesa mokalavAmAM Avyo ane nizcita samayamAM nirNaya mAgavAmAM Avyo. dareka vyAyAlaye potapotAnI rIte tarka ke yukti laDAvIne samrATane kSamA karavAno anurodha karyo, paraMtu madrAsa hAIkaoNrTanA nyAyAdhIza sara TI. muthusvAmIe potAno nirNaya ApatAM kahyuM, "ApaNe e vAta bhUlI javI joIe ke ApaNe samrATanA kesa aMge nirNaya karIe chIe. kAyadAnI najaramAM koI samrATa nathI ane nathI koI bhikhArI. vaLI nyAyAlayanuM e kartavya che ke eNe evA cukAdAo ApavA joIe ke je bhaviSyane mATe dIvAdAMDIrUpa banI rahe. AthI mAro nirNaya evo che ke eka karoDa sikkAono samrATano mugaTa utArIne emane khullA mAthAvALA batAvavA ane e sikkAo briTananA Adhipatya heThaLanA dareka dezomAM mokalavA. samrATanI zobhA ja emAM che ke AvA nirNayathI potAne apamAnita mAnavAne badale ene e sahaja mAnIne zirodhArya kare.' samrATa eDavarDa (sAtamA)e sara muthusvAmInA cukAdAno svIkAra karyo. kare che che maMtra mAnavatAno (33
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAgaNInuM anokhuM dAnA raziyAnA vikhyAta navalakathAkAra, ciMtaka, nATakakAra ane mAnavatAvAdI vicAraka liyo nikolAyavica TaoNlsTaoNya duSkALagrasta pradezamAMthI pasAra thaI rahyA hatA. copAsanI paristhiti joIne emanuM karuNAsabhara hRdaya dravI jatuM hatuM. emane joIne garIba loko emanI pAse doDI AvatA hatA ane madadanI mAgaNI karatA hatA. liyo TaoNlsTaoNya potAnI pAse je rakama hatI, te dAnamAM ApavA lAgyA. AvI rIte madada ApatA teo ghaNe dUra nIkaLI gayA ane evAmAM eka divyAMga vyaktie emane bUma pADIne bolAvyA. A divyAMge potAnI durdazAnI vAta karI. duSkALanA samayamAM sazakta loko muzkelI anubhavatA hoya, tyAre divyAMgo to kevI rIte jIvana gujAratA haze ? A divyAMganI vAta sAMbhaLIne TaoNlsTaoNyanA hRdayamAM sahAnubhUti jAgI ane emaNe emano hAtha khissAmAM nAkhyo, paNa khisyuM to sAva khAlI thaI gayuM hatuM. duSkALagrastone emaNe emanI iMTa ane pena paNa dAnamAM ApI dIdhI hatI. have emanI pAse dAnamAM ApI zakAya evuM kazuM rahyuM nahotuM. liyo TaoNlsTaoNya e divyAMga pAse gayA. enA hAtha para vahAlabharyuM cuMbana karyuM ane pachI premathI enA gaLA para hAtha mUkIne kahyuM, "are bhAI, have mArI pAse evuM kazuM rahyuM nathI ke je huM tane ApI zakuM. mATe mane kSamA karaje." TaoNlsTaoNyanA e zabdo sAMbhaLIne e divyAMge lAgaNIbharyA avAje kahyuM, 'tame je 6 (6% vahAlasoyuM cuMbana ane premALa AliMgana ApyuM che, e ApavAnI zakti bahu ochA kAraga cha lokomAM hoya che. Ane mATe huM jIvanabhara tamAro AbhArI rahIza." maMtra mAnavatAno AvA lAgaNIsabhara zabdo sAMbhaLIne TaoNlsToyanI AMkhamAM AMsu AvI gayAM. 34
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ama AdamInI ijjata bagadAdanI sare jaI rahelA hAsima nAmanA yuvake rastAmAM eka suMdara jharaNuM joyuM. ene khyAla Avyo ke A jharaNuM e koI sAmAnya jharaNuM nathI, balke camatkArika jaLasamRddhi dharAvatuM jharaNuM che. jharaNAnI AsapAsa vasatA lokoe paNa A jharaNAnuM jaLa camatkArika hovAnI vAta karI. hAsime enI mazakamAM jharaNAnuM pANI bharI lIdhuM ane vicAryuM ke bagadAda jaIne khatijJane A pANI ApIza, jethI khaliphA khuza thaIne ene darabAramAM nokarI Apaze athavA to aDhaLaka dhanadolata Apaze. hAsima bagadAda pahoMcyo ane khaliphA sAthe mulAkAta thatAM eNe jharaNAnA camatkArika jaLanI vAta karI. upasthita darabArIonA manamAM pANI aMge eka prakAranI dilacaspI jAgI. hAsima khaliphA pAse mazaka laI gayo ane khaliphAe be buMda pANI pIdhuM. darabArIo rAha joIne beThA hatA ke kyAre khaliphA zakamAMthI emane camatkArika jaLa Ape. paNa vAta sAva viparIta banI ane khaliphAe e mazaka potAnA ghera mokalAvI dIdhI. yuvAna hAsimane inAma-akarAma ApyA; ane kahyuM paNa kharuM ke A saMpattimAMthI e koI vyavasAya zarU kare. darabArIone khaliphAno vyavahAra pasaMda nahIM paDatAM vajIre nAkhuzI darzAvI, tyAre khaliphA bolyA, 'ghaNA divaso thayA hovAthI mazakanA pANImAM badabU AvatI hatI. e pIvAne yogya nahotuM, paNa hAsimanI sAme Ama karyuM hota to enuM haiyuM bhAMgI jAta, AthI enI bhAvanAno khyAla rAkhIne pANI ghera mokalAvI dIdhuM.' Ama AdamIne ijjata ApavAnI khaliphAnI bhAvanA para sahu khuza thayA. maMtra mAnavatAno 35
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmIyatAnuM mUlya polaeNnDanA prasiddha dArzanika AyiMskI muzaLadhAra varasAdanI vacce jarUrI kAmasara bahAra nIkaLyA hatA. evAmAM ekAeka kyAMkathI kUtaro dhasI Avyo ane enA bhInA zarIrane bhAre premathI AyiMskI sAthe ghasavA lAgyo. AyiMskIe paNa enA mAthA para vahAlathI hAtha mUkyo ane ene premathI paMpALyo. barAbara A ja samaye AyisTIno mitra AvI pahoMcyo ane e A dazya joIne cakita thaI gayo. AyiMskI kUtarA sAthe gela karatA hatA ane kUtaro emanI sAthe UchaLakUda karato hato, paraMtu ema karavA jatAM vAyisTInAM kapaDAM melAM thatAM hatAM. mitrAyiMskIne jarA khinna avAje kahyuM, 'atyAre ApaNe jarUrI kAmathI bahAra javAnuM che ane tame A kRtarA sAthe ramata mAMDIne beThA cho? e tamArAM suMdara vastrone keTalAM melAM ane kAdava-kIcaDavALAM karI rahyo che ! ene dUra haTAvavAne badale tame to premathI pAse bolAvo cho.' tattvajJAnI ArjiskIe kahyuM, "dosta, jiMdagImAM pahelI vAra A kUtaro mane maLyo che. ane mArA tarapha ATalI badhI AtmIyatA darzAve che. jo mArAM kImatI vastronA mohamAM ene dUra haTAvI dauM, to enI AtmIyatAne keTalo badho AghAta lAge ! enA AvA prema sAme A kapaDAMnI koI kiMmata nathI.' mitre prazna karyo, 'tame jarUrI kAmasara nIkaLyA cho. tamArAM A kImatI vastro melAM thaI gayAM. tamArA kAma aMge koInI pAse jazo, to temane kevuM lAgaze ?' AyisTIe hasIne kahyuM, 'are mitra ! e kAma to pharI thaI zakaze, paraMtu AvI AtmIyatA kyAM pharI maLavAnI che ? pratyeka prANI bhagavAnanI kRti che. maMtra mAnavatAno enAmAM Izvarano nivAsa che ema mAnIne enA tarapha sneha pragaTa karavo joIe, 36 samajyo.'
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ pragatinuM rahasya raziyAnA prasiddha vijJAnI nIlsa boranI khyAti sarvatra prasarelI hatI. emanI vijJAna ekaeNDemInA bhautika vibhAganI cotarapha bolabAlA hatI. phijhiksamAM saMzodhana karavA mATe nIlsa boranI insTiTyUTa sauthI mokhare gaNAtI hatI. A saMsthAnA yuvAna ane tejasvI vijJAnIo satata navAM navAM saMzodhano karatA hatA ane vijJAnanA kSetramAM AvanAra sahu koI nIlsa boranI insTiTyUTamAM kAma karavAnI taka maLe, te mATe Atura rahetA hatA. vijJAnI nIlsa bora eka anya insTiTyUTanI mulAkAte gayA ane emanuM bhavya svAgata karavAmAM AvyuM. nIlsa bore mananIya pravacana ApyuM ane pachI praznottarI daramiyAna aneka viSayo para savAla-javAba thayA. A samaye eka vyaktie pUchyuM, 'Apane mAThuM na lAge to mAre eka aMgata bAbata pUchavI che ?" nIlsa bore hasatAM hasatAM kahyuM, 'jarUra pUcho. javAba ApavA mATe huM hAjara chuM.' sAheba, ApanI sAthe kAma karanArI pratyeka vyakti sadA prasanna hoya che. ApanI saMsthA paNa pragatinA patha para agresara rahe che. AnuM rahasya zuM che ?" nIlsa bore hasatAM hasatAM kahyuM, 'enuM rahasya sAva sAmAnya che ane te e ke huM mArI saMsthAmAM kAma karatI nAnAmAM nAnI vyaktinA kAmane pUrepUruM protsAhana ApuM chuM, emanI prazaMsA paNa karuM chuM ane ethIya vizeSa jo mArI koI bhUla thaI gaI hoya, to eno svIkAra karavAmAM saheje saMkoca anubhavato nathI. Ane kAraNe ja saMsthAmAM tamAma vyaktio jIva reDIne kAma kare che ane potAnI utkRSTamAM utkRSTa zakti dAkhavavA prayatna kare che. emanI vacce paraspara sakArAtmaka spardhA cAlatI hoya che ane eno phAyado saMsthAne thato hoya che." praznakartAne nIlsa boranI insTiTyUTanI saphaLatAnuM rahasya maLI gayuM. maMtra mAnavatAno 37
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtra mAnavatAno 38 lokanetAnI ciMtA raziyAnA mahAna krAMtikArI netA vlAdimira ili iliyAnAMva lenina para emanA virodhIoe humalo karyo ane gaMbhIra IjA pahoMcADI. leninane DaoNkTaroe saMpUrNa ArAma levAnI salAha ApI. evAmAM eka divasa leninane samAcAra maLyA ke dezanI sauthI mukhya relave lAinane nukasAna thayuM che ane ene tenuM tAtkAlika samArakAma ati jarUrI che. jo samayasara samArakAma nahIM thAya, to dezane gaMbhIra nukasAna sahana karavuM paDe ane prajAne pArAvAra hAlAkI anubhavavI paDaze. A sAMbhaLI leninanA sAthIo lenina pAse doDI AvyA ane emanuM mArgadarzana mAgyuM. eka sAthIe kahyuM, 'ema lAge che ke mAtra rojagArI meLavatA majUro para AdhAra rAkhI zakAya evuM nathI, kAraNa ke teo TUMkA samayamAM A kAma pUruM karI zakaze nahIM. AthI ApaNe jAte jaIne samArakAma zarU karI daIe.' lenine saMmati ApI ane badhA loko relavelAina pAse pahoMcI gayA. jhaDapathI kArya siddha thAya te mATe majUrone sAtha ApatA. A dezabhaktone jovA mATe moTI bhIDa jAmI gaI. acAnaka lokonI najara eka pAkelA ane bImAra mANasa paNa paDI. e moTA paththaro UMcakIne kAmamAM lAgI gayo hato. lokoe joyuM to e khuda lenina hatA ! badhAe kahyuM, 'are, tamArI AvI tabiyata che, DaoNkTare saMpUrNa ArAma levAnuM kahyuM che ane tame zA mATe paththara UMcakavAnuM kAma karo cho ?' lenine sahajatAthI kahyuM, are, huM to mArA sAthIo sAthe kAma karavA Avyo chuM. je janatAnI vacce rahe nahIM, janatAnI muzkelIone samaje nahIM ane potAnA ArAmano pahelo vicAra kare, ene bhalA koNa jananetA kaheze ma
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnaprAptino mArga prAcIna grIsamAM eka yuvaka jJAnaprAptino sAco mArga pAmavA mATe dezanA prakhara vidvAnanI pAse pahoMcyo. e vidvAnane praNAma karIne kahyuM, "mAre jJAna prApta karavuM che. e mATeno rasto kayo ?" vidvAne kahyuM, 'bhAI, huM kaMI evo jJAnI nathI." pArAvAra Azcarya sAthe yuvake kahyuM, "Apa prakhara jJAnI cho evuM ghaNI vyaktio pAsethI meM sAMbhaLyuM che. koIe Apane jJAnanA sAgara kahyA che, to koIe Apane parama jJAnI kahyA ane Apa ja mane jJAnaprAptino mArga batAvavAno inkAra karo cho ?" vidvAne kahyuM, 'bhAI, jo tAre jJAna ja meLavavuM hoya to dezanA zreSTha tattvaciMtaka ane vicAraka saoNkreTisa pAse jA. ApaNA dezano e mahAna ciMtaka che ane enA jevo bIjo koI jJAnI tane kyAMya jaDaze nahIM." yuvAna saoNkreTisanI pAse gayo ane bolyo, "meM sAMbhaLyuM che ke A grIsa dezamAM ApanA jevo bIjo koI jJAnI nathI. Apa aneka vidyAonA jANakAra cho. mane kaMIka jJAna Apo, jethI mArA jIvanamAM vidyAno prakAza patharAya. dezanA prakhara vidvAne paNa A mATe Apane maLavAnuM sUcana karyuM hatuM.' A sAMbhaLI saoNkreTisa khaDakhaDATa hasI paDyA ane bolyA, "are bhAI, tuM pAcho e vidvAna pAse ja pahoMcI jA. kharA jJAnI to e che. huM to sAva ajJAnI chuM.' yuvaka pAcho vidvAna pAse gayo ane eNe saoNkreTisa sAthe thayelo vArtAlApa varNavyo. A sAMbhaLI vidvAne kahyuM, "are bhAI, saoNkreTisa jevI vyakti kahe ke huM ajJAnI chuM, e ja enA jJAnanuM sauthI moTuM pramANa che. jene potAnA jJAnanuM abhimAna hotuM nathI, e ja sAco jJAnI @i che. te jJAna prApta karavAno mArga pUchaLyo hato ne, to have namra banIne jJAna meLavavuM e maMtra mAnavatAno ja pahelo pATha che." 39
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ potAnI kSationo zodhaka sAbu banAvanArI vikhyAta kaMpanImAM i. eca. liTala nAmano mahenatu yuvAna selsamena tarIke joDAyo. enI kaMpanI amerikAmAM ghaNI prasiddha hatI. bIjA sAbuo karatAM enA sAbunI kiMmata ochI ane guNavattA UMcI hatI, Ama chatAM ene oNrDara maLatA nahIM. ene vicAra Avyo ke jarUra, enI grAhaka sAthe vAtacIta karavAnI rItamAM koI khAmI haze athavA to kaMpanInA utpAdananI yogyatA puravAra karavAmAM UNo Utarato haze. A sAbu vAparavAthI grAhakone keTalA lAbha che e samajAvI zakato nahIM hoya. potAne maLatA khUba ochA oNrDaronI pAchaLa zuM kAraNa haze e aMge eNe UMDo vicAra karyo, paraMtu enuM koI kAraNa jaDyuM nahIM. AthI yuvAna selsamaeNna i. e. liTale navo tarIko ajamAvyo ane e dukAnadAra pAse jaIne pUchavA lAgyo, "juo, huM tamArI pAse vikhyAta kaMpanInA selsamena tarIke Avyo nathI, kiMtu tamane mArgadarzaka mAnIne Avyo chuM. mAre sAbu vecavA nathI, paNa salAha joIe che. mAre e pUchavuM che ke mArA sAbumAM tamane kaI khAmI lAge che, te tame mane mitrabhAve kaho. mane saheje mAThuM nahIM lAge. enI nikhAlasa vAta sAMbhaLIne dukAnadAra ene enI kSatio batAvavA lAgyA, koI bIje sthaLe jaIne e vepArIne pUchato ke "tamAro ATalo bahoLo vepAra che. tamArI pAse to keTalAya selsamaeNna Ave che. to tamArA anubhavane AdhAre mane kaho ke huM emanAthI kaI bAbatamAM pAcho paDuM chuM." Ane pariNAme banyuM evuM ke dukAnadAro i. eca. liTalane selsamaeNnane badale mitra mAnavA lAgyA. A dukAnadAro pAsethI enI atyaMta kImatI salAha maLI ane (c) dhIre dhIre utpAdananI kSatio dUra karavA lAgyo, jene pariNAme i. eca. liTala eTalo kuzaLa puravAra thayo ke vizvanI sauthI moTI sAbu banAvanArI kaMpanIno e maMtra mAnavatAno atyaMta UMco pagAra dharAvato presiDenTa banI gayo. 40
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArUgoLAne badale dhULa ! virala, bAhoza ane hiMmatabAja jarmana senApati arvina raoNmela hiTalaranA sainyano senApati hato. dvitIya vizvayuddhamAM hiTalarano bhale parAjaya thayo, paraMtu senApati arvina raoNmelane emanI lazkarI kuneha mATe yAda karavAmAM Ave che. A senApati pAse ghaNuM ochuM sainyabaLa hovA chatAM emaNe apratima vijayo hAMsala karyA hatA. eka vAra atyaMta dhULiyA pradezamAM jarmanasenA aMgrejo sAthe yuddha karatI hatI, tyAre romelanI topomAM vaparAto dArUgoLo khUTI gayo. jo dArUgoLo na hoya to aMgreja senAne AgaLa vadhatI aTakAvavI azakya hatI. Ave samaye raoNmelanA sAthI senAdhikArIo gabharAIne doDatA doDatA enI pAse AvyA. emaNe kahyuM, "sara, aMgrejoe bhAre humalo karyo che ane ApaNI pAse eno sAmano karavA mATe topo che kharI, paNa saheje dArUgoLo nathI. A samaye ApaNe tAtkAlika kaMIka vyavasthA karavI joIe, nahIM to ApaNo parAjaya thaze.' arvina raoNmele sAthIone dhIraja ApI ane kahyuM, "juo, Ama parezAna thavAthI kazuM nahIM thAya. baLathI nahIM to kaLathI yuddha to jItavuM paDaze. ApaNI pAse bhale topane mATe dArUgoLo na hoya, paNa dhULa to che ne ! topamAM dhULa bharo ane dhanAdhana aMgreja senA para choDavA lAgo.' arvina raoNmelanA Adeza pramANe dhULa bharIne dArUgoLAnI jagAe duzmano para topo choDavAmAM AvI. keTalAka jarmana lazkarI vimAnone AkAzamAM aMgreja senA para ghUmatA rahevAno Adeza Apyo. banyuM evuM ke topamAMthI nIkaLelI dhULathI AkhuM AkAza chavAI gayuM ane mAthA para ghUmatAM vimAnothI aMgreja senA bhayabhIta banI gaI. Ane pariNAme emaNe yuddhamAM AgaLa vadhavAne badale jIva bacAvIne nAsavAnuM nakkI karyuM. romelanI buddhi che ane cAturyane kAraNe jarmanone aMgrejo sAmenA A yuddhamAM vijaya maLyo. maMtra mAnavatAno 41
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ khIlelAM puSpanI suvAsa jANItAM thiyaoNsaoNphisTa helenA petrovanA laeNveskIe thiyosaoNphikala sosAyaTInI sthApanA karI ane bhAratamAM pharIne emaNe emanuM jIvanakArya AgaLa dhapAvyuM. maeNDama blavecchIe aneka dezono pravAsa karyo. teo musApharI samaye potAnI sAthe eka thelo rAkhatAM hatAM ane temAM judA judA prakAranAM puSponA choDanAM bIja rAkhatAM hatAM ane jyAM jAya tyAM khADo khodIne e bIja vAvatAM hatAM ane sthAnika vyaktine enI saMbhALa levAnuM soMpatAM hatAM. laeNveskInI A Adata keTalAka lokone atyaMta vicitra lAgatI hatI. teo vicAratA hatA ke Ama phUlonAM bI vAvavAno artha zo ? eka divasa eka vyaktie emane pUchavuM, 'maeNDama, Apane khoTuM na lAge to mane e kaho ke tame pravAsamAM jyAM jAva cho, tyAM AvI rIte puSponAM bIja jamInamAM kema nAkho cho ?" maeNDama blevaskIe kahyuM, "basa, A bIja aMkurita thAya ane TheraThera raMgaberaMgI puSpo khIle, e ja mArI bhAvanA che.' 'ApanI vAta to sAcI, paNa zuM tame pharI vAra ahIM AvavAnAM cho kharAM? tamArI najare e bIjamAMthI khIlelAM puSpo tame joI zakavAnAM cho kharAM? tame bIjI vAra to ahIM AvavAnAM nathI, pachI AvuM karo cho zA mATe?" maeNDama blevecchI javAba ApatAM : "A rastA parathI huM punaH pasAra thaIza ke nahIM, enI ciMtA karatI nathI, kAraNa ke meM mAre mATe ja puSpo khIle evI icchA rAkhI nathI. AO.G, huM to bI ropuM chuM ke jethI cotarapha puSpo Uge ane ApaNI A dharatI puSpono kamanIya zRMgAra saje. vaLI je A phUlone joze, emanI AMkhe A badhuM huM paNa joIza ja ne ! suMdara puSpa hoya ke umadA vicAra hoya, ene phelAvavAnA kAmamAM dareka vyaktie yogadAna ApavuM maMtra mAnavatAno joIe ane te paNa potAne maLanArA lAbhanI lezamAtra ciMtA karyA vagara." 42
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjAno sAmAna UMcakanAra prasiddha vijJAnI vaoNTsana emanA videzapravAsethI pAchA AvatA hatA. emaNe emanI patnIne A samAcAra mokalyA ane kahyuM, "amuka divase A TrenamAM teo pAchA AvI rahyA che. levA Avajo.' emanAM patnI moTara laIne nokara sAthe sTezana para gayAM. teo gADImAM beThAM ane nokarane kahyuM, "sTezananA pleTaphormanA daravAjethI vaoNTsana nIkaLe eTale emane ahIM laI Ava." nokara Azcarya pAmyo, kAraNa ke e hamaNAM ja vaoNTsanane ghera nokarIe rahyo hato ane eNe potAnA mAlikane joyA paNa nahotA. ATalA badhA musApharomAMthI vaoNTsananI pahecAna kaI rIte karI zakAze? AthI nokare zeThANIne pUchavuM, 'hamaNAM ja tamAre tyAM nokarIe rahyo chuM ane sAhebane meM joyA nathI, to huM emane kaI rIte oLakhI zakIza?" vaoNTsananI patnIe kahyuM, "juo, zUTa-bUTamAM sajja evI koI AdheDa vyakti eka hAthamAM brIphakesa laIne ane bIjA hAthamAM bIjA koIno sAmAna UMcakIne cAlatI dekhAya, eTale mAnI levuM ke e tamArA sAheba che.' nokara laeNTaphaoNrmanA daravAje jaIne bahAra nIkaLatA musApharone jovA lAgyo to eNe joyuM ke eka zUTaTAI paherelI ane mAthe heTa dharAvatI AdheDa vyakti eka hAthamAM brIphakesa ane bIjA hAthamAM koI vRddhAno moTo TUMka uThAvIne cAlatI hatI. emanA caherAnA hAvabhAva parathI nokara samajI gayo ke A ja zrImAna vaoNTsana hovA joIe. e vaoNTsana pAse gayo ane kahyuM, "A TUMka mane UMcakavA Apo. huM tamAro navo nokara chuM.' vaoNTsane nA pADatAM kahyuM, "A vRddhAno TUMka UMcakavAnI javAbadArI meM lIdhI che eTale mAre ja upADavI joIe.' vijJAnI vaoNTsana haMmezAM bIjAne madada karavA mATe tatpara rahetA. maMtra mAnavatAno 43
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAro zreSTha puraskAra e jamAnAmAM jagata para briTanano sUrya covIse kalAka tapato hato. briTananA koI ne koI sAmrAjyamAM prakAzita sUrya hoya ja. eka vAra briTananI mahArANI vikToriyAe viyenAnA prasiddha vRddha saMgItajJane piyAnopAdana mATe potAnA mahelamAM nimaMtraNa ApyuM. briTana jevI mahAsattAnI mahArANInuM nimaMtraNa maLe, te gaurava ane sanmAnanI vAta gaNAtI hatI. e zAhI mahelamAM Avyo ane mahephila zarU thaI. A prasiddha saMgItakAranI AMgaLIo piyAno para nRtya karavA lAgI. saMgIta sAMbhaLIne mahArANI vikToriyA atyaMta bhAvavibhora banI gayAM. jANe koI judI ja AnaMdadAyaka sRSTimAM DUbI gayAM hoya, tevo emane anubhava thayo. AthI emaNe piyAnovAdakane hIrAnuM AbhUSaNa bheTa rUpe ApyuM ane vRddha saMgItakArane kahyuM, 'tamArI koI icchA hoya to kaho. ene saMtoSatAM mane AnaMda thaze." saMgItakAre kahyuM, "mahArANI, Apa pUcho cho to mArA mananI icchA kahuM. mArI icchA briTananA A zAhI mahelamAM oNsTriyA dezanuM rASTragIta gAvAnI che." mahArANIe e mATe anumati ApI. rASTragItano prAraMbha thayo ke tarata ja teo potAnA siMhAsana parathI UbhAM thayAM. emane UbhelAM joIne darabArIo paNa UbhA thaI gayA ane rASTragIta cAlyuM tyAM sudhI badhA enA mAnamAM UbhA rahyA. A dRzya joIne vRddha saMgItakAranI AMkhomAM AMsu chalakAI UThyAM. eNe rUmAlathI AMkha lUchI ane mahArANIne kahyuM, "mahArANI, mArA dezanA rASTragItanA sanmAnamAM Apa UbhAM rahyAM, e mane Aja sudhImAM maLelA tamAma puraskAromAM zreSTha puraskAra che. A puraskAra haMmezAM maMtra mAnavatAno mArI sAthe raheze." 44
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlyavAna vartamAna aMgreja sAhityakAra, vivecaka ane citrakAra jaoNna raskina (1819thI 1900) gothika rivAivala caLavaLanA puraskartA hatA. emanA pustaka "ana TU dhIsa lAsTa'nA vicArono mahAtmA gAMdhIjI para ghaNo prabhAva paDyo hato. jona raskina potAnA Tebala para eka suMdara paththarano TukaDo rAkhatA hatA ane enA para maroDadAra akSaroe lakhyuM hatuM. 'Thlay', emano eka mitra A paththara joIne vicAramAM paDyo. ene thayuM ke zA mATe AvA mahAna sarjaka potAnA Tebala para Avo paththara rAkhatA haze ? vaLI e paththara para lakhelo zabda paNa taddana sAmAnya che ! mitre jona raskinane prazna karyo, 'tame tamArA lekhana-Tebala para A paththara rAkho cho e mAtra enI suMdaratA mATe rAkho cho ke pachI enI pAchaLa koI bIjuM rahasya che kharuM ?' mitrano prazna sAMbhaLIne raskine kahyuM, 'A zabda e mAro priya zabda che. A 'Today' zabdathI huM sauthI vadhu prabhAvita thayelo chuM.' 'paNa emAM A paththara para lakhIne rAkhavAnI zI jarUra?" mitre pUchyuM. raskina bolyA, 'eno artha eTalo ja ke A paththara mane vartamAnanuM smaraNa karAve che, mane Ajano divasa kImatI hovAno ahesAsa karAve che ane A kSaNanI mahattAnuM smaraNa karAve che. mane samajAve che ke jIvananI pratyeka kSaNa kImatI che, eka paNa kSaNa vyartha javI joIe nahIM.' skina pAsethI emano mitra mAnI kiMmata samajyo. Ama jiMdagInI pratyeka kSaNane kImatI mAnanArA raskine eka jiMdagImAM traNa jiMdagI jeTaluM kAma karyuM ane aneka kSetromAM AgavI siddhi meLavI. maMtra mAnavatAno 45
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ anAthane Atmanirbhara zikSaNakAryamAMthI nivRtta thayA bAda briTananA prasiddha zikSaNavid misTara bUthe dharmakArya karavAno manasUbo rAkhyo hato. emaNe pAdarI thavAnuM pasaMda karyuM ane Thera Thera jaIne khristI dharmano upadeza ApavA lAgyA. eka vAra teo carcamAM jatA hatA, tyAre keTalAka lokone bUmo pADatA, doDatA joyA. e badhA eka cauda-paMdara varSanA chokarAnI pAchaLa doDI rahyA hatA. chokarAne Thokara vAgatAM e rastA para gabaDI paDyo ane loko barADA pADatA ene mArapITa karavA lAgyA. dayALu misTara bUtha A ToLAnI vacce doDI gayA ane e mAra mAratA ToLA vaccethI chokarAne mAMDa mAMDa choDAvyo. pachI emaNe pUchayuM, "dIkarA, teM kharekhara corI karI che ? sAcuM bola !" A sAMbhaLI e chokarAe dhrusake ne dhrusake raDatAM kahyuM, "phAdhara, huM anAtha chuM. mArI pAse rahevA mATe koI ghara nathI ke khAvA mATe kazuM bhojana nathI. huM ghaNA divasathI bhUkhyo hato, e bhUkha jyAre asahya banI, tyAre meM hiMmata karIne eka hoTalamAMthI be breDa corI lIdhI. paNa huM kharekhara kahuM chuM ke huM cora nathI ane tamane vacana ApuM chuM ke game te thAya, paNa have kyAreya corI nahIM karuM.' chokarAnI ApavItI sAMbhaLIne atyaMta vyathita banelA mi. bUtha ene potAnI sAthe laI gayA ane eka hoTalamAM laI jaIne bharapeTa bhojana karAvyuM. chokaro je prasannatAthI bhojana karato hato, te joIne mi. bUthanuM mana vicAramAM caDyuM ke IzvaranA upadezono pracAra karavA karatAM anAtha bALakone Atmanirbhara banAvavAnuM vadhu jarUrI che. e paNa IzvarasevA ja che. Ama vicArIne temaNe anAtha bALako mATe rojagArInI vyavasthA karI. A bekArone paNa kAma maLe te mATe rojagAra kendro mAtra potAnA vatana iMglenDamAM ja nahIM, maMtra mAnavatAno 46 bakke duniyAbharamAM kholyAM.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ nisAso nAkhyo che kharo ? amerikAnA nyUjarsInA peTarasana zaheramAM rahetA hona pAmara lazkaramAM ucca hoddo dharAvatA hatA. lazkaranI kAmagIrImAMthI nivRtta thayA bAda emaNe udyogamAM jhaMpalAvyuM. zarUAtamAM to vepAra barAbara cAlyo, kiMtu samaya jatAM spera-pArTsanI takalIpha paDavA mAMDI. pachI mAthA para ciMtA savAra thaI ke A Akhoya dhaMdho paDI bhAMgaze, to zuM thaze ? A ciMtAne kAraNe lazkarI dimAga dharAvatA hona pAmarano svabhAva gussAvALo ane jhaghaDAkhora banI gayo. vyavasAyanI muzkelIthI mUMjhAIne uzkerATavALA thayelA svabhAvane kAraNe emanA gharasaMsAra para paNa asara thaI ane eka divasa evI paristhiti UbhI thaI ke emanuM AkhuM kuTuMba chinnabhinna thaI jAya ! A samaye jhona pAmarane maLavA mATe emano lazkarI jIvanano divyAMga sAthI Avyo. eNe joyuM to eno A khaDatala mitra ciMtAne pariNAme dUbaLo-pAtaLo thaI gayo hato ane vAraMvAra nisAsA nAkhato hato. eNe kahyuM, 'priya hona, banyuM che evuM ke tuM ema mAnI beTho che ke duniyAnAM saghaLAM duHkhono pahADa tArA para ekasAthe tUTI paDyo che. Ama akaLAI javAne badale bajAra sudhare ane spera-pArTsa maLatA thAya, eTalo samaya rAha jo ne ! emAM zuM khATuM-moLuM thaI javAnuM che. yuddhamAM mAro eka hAtha kapAI gayo ane cahero sAva kadarUpo banI gayo, chatAM meM kyAreya e aMge nisAso nAkhyo che kharo ! tane phariyAda karI che kharI ? AthI tArA svabhAvamAM parivartana lAva, nahIM to evuM thaze ke tuM svAthyathI, gharasaMsAranI zAMtithI, mitronA snehabhAva ane samAjanA sabhAvathI hAtha dhoI besIza." | divyAMga mitranI vAta sAMbhaLIne jhona pAmara AtmanirIkSaNamAM DUbI gayA ane manomana nakkI karyuM ke e jiMdAdila lazkarI mAnavI tarIke yuddhamAM jhajhUmyA, e ja rIte hiMmatabhera ane hasatAM hasatAM AvanArA saMgharSono sAmano karIza. banyuM evuM ke bajAra ) maMtra mAnavatAno. sudharyuM, jhona pAmarano svabhAva paNa sudharyo ane emanuM jIvana barabAda thatAM rahI gayuM. " 147
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtra mAnavatAno 48 gaLuM kApavAno vicAra phrAMsano janarala kArsolena enI sakhtAI ane kaDaka svabhAvane mATe jANIto hato. phrAMsamAM pracaMDa vidroha jAgyo ane phrAMsanI sarakAre e vidrohane dAbI devA mATe ghaNA prayAso karyA. phrAMsanI senAe ghaNA vistAromAMthI baLavAkhorone hAMkI kADhyA, paraMtu keTalAMka zahero evAM hatAM ke jyAM baLavAkhoronuM varcasva hatuM. sarakAre janarala kArsolenane baLavo dabAvI devA mATe e zaheromAM mokalyA ane krUra ane kaDaka kAsDelenathI virodhIo bhayabhIta thatA hatA ane prajA enA para gusse thatI hatI. A vidrohIomAM eka vALaMda paNa sAmela hato. phrAMsanuM zAsana ane kAsDelenanA julamo sAme e avAja uThAvato hato ane zaheramAM sahune ema kaheto ke jo kAsnelena mArI sAme Ave, to mArA A astrAthI huM ene khatama karI nAkhuM. kAsDelenanA guptacaroe janarala kAsDelenane enI bAtamI ApI. kAsDelena eka divasa ekalA ja enI dukAne gayA ane hajAmata karAvavA mATe beThA. janaralane AvelA joIne vALaMda pahelAM to khUba gabharAI gayo. kAMpatA hAthoe eNe mAMDa mAMDa emanI dADhI karI. kAma pUruM thatAM janarala kAsTelene ene paisA ApyA ane kahyuM, 'are, meM to mAruM gaLuM kApavAno pUrepUro avasara Apyo hato. tArA hAthamAM astro hato ane sAme mAruM gaLuM hatuM, chatAM tuM eno phAyado uThAvI zakyo nahIM. kevo bevakUpha mANasa che tuM !' vALaMde kahyuM, 'janarala, AvuM karIne huM mArA dhaMdhAne dago karavA cAhato nahoto. mAro astro koInI hajAmata karavA mATe che, koIno jAna levA mATe nahIM. tame jyAre hathiyA2thI sajja janaralanA libAsamAM ho tyAre tamArI sAthe laDI laIza, paraMtu atyAre to grAhakanA rUpamAM AvyA cho, tethI tamAruM gaLuM kApavAno vicAra paNa karI zakuM nahIM.' janarala kArnelena vALaMdanI vyavasAya-niSThA para vArI gayA.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAmaDiyAnI oLakha rastAnI bAjumAM UbhA rahIne raziyana senAnA mejara AgavI chaTAthI dArU pI rahyA hatA. evAmAM sAva sAmAnya pozAka paherelI gAmaDiyA jevI vyakti enI pAse AvI ane eNe mejarane eka jagAnuM saranAmuM pUchavuM. mejare gAmaDiyA jevI lAgatI vyaktine khasI javAnuM kahyuM chatAM e UbhI rahetAM ene dhamakAvatAM kahyuM, "tuM mane oLakhato nathI lAgato !" gAmaDiyAe kahyuM, "sAheba, Apa kaeNpTana jevA lAgo cho. lazkaramAM kaeNpTananuM pada bhogavo cho ne !' 'kaeNpTana, bevakUpha, jarA adhikArInI oLakha karatAM to zIkha ?" to pachI tame lephTananTa hazo, kharuM ne !" he bhagavAna, mAM tArA jevA buddha sAthe mAro panAro paDyo." sAheba, lazkaranA ruAbadAra mejara lAgo cho." mejare garvathI kahyuM, "hA, have teM mane barAbara oLakhyo." pelA gAmaDiyA jevA lAgatA mANase mejarane salAma karI eTale mejare ene pUchyuM, 'tuM paNa koI gAmano cokIdAra lAge che. gAmaDiyAe kahyuM, 'huM nathI sipAhI, nathI kaeNpTana, nathI mejara ke nathI janarala, paNa huM to chuM ahIMno rAjA." A uttara sAMbhaLIne mejarano dArUno nazo ekAeka UtarI gayo. emaNe samrATane oLakhI lIdhA ane salAmI ApI, tyAre samrATe kahyuM, 'tame mejaranuM pada meLavIne e bhUlI gayA ke pahelAM tame eka manuSya cho. huM paNa eka manuSya chuM. mAnavInA pada ane hoddAo karatAM eno mAnavIya saMbaMdha ghaNo hAtha mahattvano che." maMtra mAnavatAno mejare rAjAnI kSamA mAgI. 49
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ mojabharI che A jiMdagI amerikAnA eca. je. engalarTanA jIvanamAM dhIre dhIre bImArIo dekhA devA lAgI. emanuM blaDaprezara vadhI gayuM. ciMtAothI citta gherAI gayuM. satata kathaLatA jatA svAthya aMge ciMtAtura eca. je. engalarTa DaoNkTaranI pAse gayA, tyAre DaoNkTaroe paNa emane spaSTa zabdomAM cetavaNI ApI ke jo A paristhiti cAlu rahI, to thoDA samayamAM tamArA jIvanano aMta paNa AvI zake. eca. je. engalarTa ghera AvyA. emaNe emanI vImAnI paoNlisI joI to khyAla Avyo ke badhA hapatA bharAI gayA che eTale manamAM thoDI nirAMta thaI. e pachI carcamAM gayA. ekalA beThA ane Izvara pAse potAnI bhUlonI kSamA mAgavA lAgyA. kSamAyAcanA karatAM ane bhUlo zodhavA jatAM potAnI pAchalI jiMdagIno Akho citAra khaDo thayo. emAMthI e khyAla Avyo ke emaNe bhUtakALamAM keTalA lokone duHkhI karyA che ! potAnI patnI ane kuTuMbanI kevI avagaNanA karI che. A vicArothI eca. je. engalarTamAM hatAzA AvI. Ama ne Ama ekAda aThavADiyuM pasAra thaI gayuM. vaLI vicAra Avyo ke hajI ekAda varSa to jIvavAnuM che to pachI mAre zA mATe khuza rahevAno prayatna na karavo. emaNe nakkI karyuM ke have AnaMdabhera jIvavuM che ane sahune AnaMda Apavo che. basa, pachI to chAtI TaTTAra karI, caherA para hAsya chalakAvIne engalarTa jIvavA lAgyA. dhIre dhIre emano mAnasika abhigama badalAI gayo. 'thoDA ja samayamAM mRtyu pAmavAno chuM' ema vicArI bhayabhIta jIvana jIvanArA engalarTa have ema vicAravA lAgyA ke "huM mArI jiMdagI keTalI mojathI pasAra karuM maMtra mAnavatAno. ' e pachI be varSa bAda engalarTa vicAratA hatA ke jo meM mArA vicAro ane valaNo na badalyAM hota, to Aje huM kabaramAM sUto hota. 50
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAco zikSaka, sadA vidyArthI grIka dArzanika pleTonA ziSya ane mahAna eNlekajhAnDaranA guru eNrisToTala pazcimamAM vistarelI aneka vidyAzAkhAonA AdyapitA gaNAya. vaijJAnika abhyAsapaddhatinA vikAsamAM emaNe mahattvano phALo Apyo, to tarkazAstra ane jIvazAstrano emaNe pAyo nAkhyo temaja rAjyazAstra, nItizAstra, khagoLazAstra, bhautikazAstra vagere aneka kSetromAM yogadAna karyuM. Ane pariNAme eNrisToTala prAcIna vizvanA sarvazreSTha sarvavidyAvizArada (ensAiklopIDisTa) tarIke nAmanA pAmyA. eNrisToTala pAse vidvAno satata AvatA rahetA ane badhA emanI pAsethI jJAna prApta karatA hatA, Ama chatAM svayaM eNrisToTala potAne kyAreya jJAnI mAnatA nahotA eTaluM ja nahIM, babbe haMmezAM navuM navuM jJAna meLavavA mATe Atura rahetA. nAnA bALaka pAsethI ke yuvAna pAsethI paNa zIkhavAmAM emane koI nAnama nahotI. eka divasa emanA parama mitrae Azcaryasahita kahyuM, 'dezamAM prakhara vidvAno tamArI pAse jJAnaprApti arthe Ave che ane e meLavIne potAne bhAgyazALI mAne che. Ama chatAM mane Azcarya e thAya che ke tame haMmezAM sAva sAmAnya vyakti pAsethI paNa jJAna prApta karavA mATe AturatA dharAvo cho. tamAre vaLI emanI pAsethI jJAna prApta karavAnI zI jarUra che ? ke pachI emane khuza rAkhavA mATe Avo dekhADo karo cho ?' - mitranI vAta sAMbhaLIne eNrisToTala khaDakhaDATa hasI paDyA ane bolyA, 'sahu koInI pAse kaMIka ne kaMIka jJAna ke jANakArI hoya che ke je bIjAnI pAse hotI nathI. ethI dareka vyaktie haMmezAM zIkhavAnI taiyArI rAkhavI joIe. sAcA zikSakanuM A lakSaNa che. jJAna to anaMta che. enI koI sImA hotI nathI, AthI huM sadeva enI , prApti mATe Atura rahIza.' eNrisToTalanI jJAnaprAptinI jijJAsA joIne emano mitra prasanna thaI gayo. maMtra mAnavatAno
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ hRdayamAM uchera rekhA enI sakhIne potAnA kuTuMbanI tasavIra batAvatI hatI. parivAranI pratyeka vyaktinI e oLakha ApatI hatI ane enI sakhI zvetA khUba dhyAnathI dareka vyaktinI tasavIrane jotI hatI. eka tasavIra joyA pachI zvetAe rekhAne eka savAla pUchaLyo, "tArA kuTuMbamAM A eka vyaktino cahero ane enA vALa sAva judA tarI Ave che. parivAranA bIjA loko vacce ekabIjA sAthe maLatApaNuM che, paraMtu A eka vyakti taddana judI paDI jAya che. AvuM kema ?" rekhAe kahyuM, "e mArA kAkAno dIkaro che. mArAM kAkA-kAkI niHsaMtAna hovAthI emaNe bALaka dattaka lIdhuM hatuM, AthI e badhAMmAM juduM paDe che." zvetA bolI, "dattaka bALaka vize huM sArI rIte jANuM chuM." rekhAe vaLato prazna karyo, "tane vaLI dattaka bALakane vize kaI rIte khabara ?" zvetAe kahyuM, "huM pote dattaka chuM. jemanI sAthe rahuM chuM emaNe mane dattaka lIdhI che. huM emanI putrI nathI." rekhAe kahyuM, "oha ! kevI kamanasIba bAbata ! dattaka hovuM te tane durbhAgyapUrNa nathI lAgatuM ?" zvetA bolI, "nA. e to moTuM sadbhAgya kahevAya. ghaNAM bALakone na prApta thAya, tevuM tevuM sadbhAgya." apAra AzcaryamAM DUbelI rekhAe kahyuM, "zvetA, emAM lohInI sagAI na hoya, kharuM ne !" zvetAe kahyuM, "emAM lohInI sagAI nahIM, kiMtu hRdayanI sagAI hoya che. tamAro uchera tamArI mAtAnA udaramAM thayo, jyAre mArI mAtAnA hRdayamAM thayo." ha tI maMtra mAnavatAno. 52
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ khAlI hAthano AbhAra rastA parathI pasAra thatI vyakti samakSa eka bhikhArIe eno hAtha lAMbo karyo. eNe joyuM ke bhikhArI atyaMta vRddha, nirbaLa ane aMdha che. AvA garIba ane lAcArane madada karavI joIe AthI bhikhArIne paisA ApavAnuM ene ApoApa mana thayuM, paNa eNe khissAmAM hAtha nAkhyo, to khyAla Avyo ke pAkITa to ghera bhUlI gayo chuM. have karavuM zuM? eNe potAnAM badhAM khissAM phaMphosyAM. kyAMyathI eke noTa ke sikko nIkaLe che kharo ? paNa khabara paDI ke enA khissAmAM phUTI koDIya nathI ! Akhare nirupAye eNe e vRddha bhikhArIno hAtha hatheLImAM laIne khUba premathI dabAvyo ane kahyuM, bAbA, mane mApha karajo. tamane madada karavAnI mArI tIvra icchA hovA chatAM pAkITa ghera bhUlI gayo chuM, tethI kazI rakama ApI zakato nathI." vRddha bhikhArIe kahyuM, "are ! paisAnI vAta choDo. tame je ApyuM che tevuM to mane koIe nathI ApyuM." pelI vyaktine pArAvAra Azcarya thayuM. eNe to eka pAI paNa ApI nathI, chatAM A kema ATalI badhI kRtajJatA vyakta kare che ? eNe pUchyuM, "bAbA, meM tamArA phelAyelA khAlI hAthamAM kazuM ja ApyuM nathI. ene khAlI rAkhyo che chatAM tame kema AbhAra vyakta karo cho ?" vRddha bhikhArIe kahyuM, "A khAlI hAthamAM pAI-paiso mUkanArAM ghaNAM maLe, paNa e hAthane hAthamAM laIne premathI bhIMsanArA tame eka ja maLyA. khera ! have jyAre paNa A taraphathI nIkaLo tyAre thoDI vAra mATe paNa mAro hAtha tamArA hAthamAM laIne maMtra mAnavatAno bhAvathI dabAvajo. mAre mATe e koI paNa rakamathI vizeSa che. 53 S
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtra mAnavatAno 54 mahAnatAno maMtra vikhyAta bhautikazAstrI ane gaNitajJa AlbarTa AinsTAinane janmanA bIjA ja varSe vatana choDavuM paDyuM hatuM. AlbarTa AinsTAina ghaNuM moDuM bolatAM zIkhyA hatA. kaeNthalika zALAmAM prAthamika zikSaNa pUruM karyA bAda dasa varSanI uMmare teo jimneziyama" nAme oLakhAtI jUnI ghareDanI mAdhyamika zALAmAM dAkhala thayA. A zALAmAM jarmana zista hovAthI AlbarTa AinsTAinane nizALanA zikSako lazkaranA oNphTananTa jevA kaDaka lAgyA. ahIM bhUmitinuM pAThyapustaka vAMcatA temAM nirUpita tarka ane AkRti vaccenI saMvAditA AinsTAinane gamI gaI. emanA kAkA jekobanI preraNAthI emane gaNitamAM rasa jAgyo hato. e pachI emaNe vicAryuM ke vijJAnamAM paNa eTalI pragati karyuM. jeTalI laganIthI gaNita para adhikAra meLavyo hato, eTalI laganI sAthe emaNe vijJAnanA kSetramAM kAma karavA mAMDyuM. emanA kAkA kejhara kaoNke emanAmAM vijJAna vizenI UMDI jijJAsA jagADatA rahyA. mAtra bAra varSanI vayanA AlbarTa AinsTAinane vizALa vizvanA rasano ya zodhavAnI icchA jAgI ane jagatane A vijJAnIe sApekSatAno siddhAMta Apyo, jenAthI jagatanI vicAradhArAmAM AmUla parivartana AvyuM. jagatabharamAM AinsTAina jANItA thaI gayA ane emane Thera TherathI vaktavyo mATe nimaMtraNo maLavA lAgyAM ane emanA vaktavya bAda loko emane gherI vaLIne jAtajAtanA prazno pUchatA hatA. eka vAra eka chokarAe pUchyuM, *sara ! Aje Apa vizvabharamAM vikhyAta cho, badhA ApanI prazaMsA kare che ane Apane mahAna kahe che, to mAre AvI mahAnatA prApta karavAno maMtra jANavo che. zuM sau koI mahAna banI zake che ke pachI tamArA jevA nasIbadAra ja mahAna banI zake ? Ane mATenI gurucAvI kaI ?' AinsTAine uttara Apyo, 'je viSayamAM abhyAsa karavo temAM pUrI niSThA, lagana ane ekAgratAthI khUMpI javuM, te ja che mahAnatAno maMtra.'
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvatIkAlanI taiyArI ati vRddha sasarA DAiniMga Tebala para besIne bhojana karI rahyA hatA. buDhApAne kAraNe emanA hAtha satata dhrUjatA hatA. mAMDa mAMDa khorAka cAvI zakatA hatA. evAmAM camacIthI dALa levA gayelA sasarAno hAtha dhrujyo. thoDI dALa Tebala para ane bAkInI dALa emanAM kapaDAM para paDI. A dazya jotAM ja emanI putravadhU tADUkI UThI. gharaDA buDhA sasarA tarapha ene pArAvAra tiraskAra hato. AthI emanI ekeeka rItabhAta pratye aNagamo pragaTa karIne apamAna karavAnI eka taka cUkatI nahotI. putravadhUe gussAbhera kahyuM, khAtAM AvaDatuM nathI ane DAiniMga Tebala para besavAno zokha thAya che? juo, A Tebala para keTalI badhI dALa DhoLAI ? navonakora Tebalaklotha keTalo badho bagADI nAkhyo ? he bhagavAna !" vRddha sasarAe kahyuM, "hAtha dhruje che, tethI AvuM thayuM." putravadhUe hukama karyo, "juo, have tamAre DAiniMga Tebala para besIne bhojana karavAnuM nathI." Ama kahIne vRddha sasarAne hAtha pakaDI khUNAmAM besADyA ane vAMsanI saLIothI bharelI patarALI ApI. emane kahyuM, "basa. have khAvuM hoya ema khAjo. DhaLaze toya vAMdho nathI." lAcAra vRddha khAvAnuM zarU karyuM. potAnI mAtAno dAdA parano gusso joI rahelo putra Ubho thayo. eka-be patarALI lAvyo. gharanI bahAra uMbarA para besIne sApha karavA lAgyo. enI saLI patarALAnAM pAna vacce barAbara khosavA lAgyo. A joIne bALakanI mAtAe AzcaryathI pUchavuM, are ! A tuM zuM kare che ?" putre kahyuM, "mA ! eka divasa huM gharaDI thaIza tyAre tane gharanA uMbarAnI bahAra besADIne mAre jamADavI paDaze ne ! e mATe A taiyArI karuM chuM." A sAMbhaLI mAtAnI AMkha UghaDI gaI. maMtra mAnavatAno 55
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ "e" tamArI sAthe jApAnanI khUMkhAra kedIo rAkhatI jelanA jelarane eka nAnakaDI mAsUma chokarIe nAnakaDA hAthathI ane nirdoSa AMkhathI eka baMDala ApatAM kahyuM, "tame Aje phAMsIne mAMcaDe caDanArA kedIne A mAruM nAnakaDuM paeNkeTa pahoMcADazo ? emAM thoDAM dhArmika pustako che ane phAMsInI sajA pAmanAra kedIne uddezIne lakhelo patra che." jelaranuM prAraMbhanuM Azcarya svIkAramAM badalAyuM. phAMsInI sajA pAmelA kedIne ajANI bAlikAe mokaleluM dharmagraMtho ane patranuM paeNkeTa maLyuM. e nAnakaDI chokarIe hatyArA kedIne uddezIne lakhyuM hatuM, "A rIte Apane patra lakhI rahI chuM te mATe mane kSamA karajo. huM prAthamika zALAmAM bhaNatI nAnakaDI chokarI chuM. meM hamaNAM vAMcyuM ke Izvara jagatanI tamAma vyaktione potAnA saMtAnanI mAphaka cAhe che, pachI e vyakti sArI hoya ke kharAba. Izvara ApaNane cAhatA hovAthI ApaNI bhUlone mApha karI de che. AthI tame hiMmata hArazo nahi, "e" tamArI sAthe ja che." phAMsInI sajA pAmelA kedIe 'Detha sela'mAM A patra vAMcyo ane eNe e patrano javAba lakhyo, "nAnI chokarI, tAro khUba khUba AbhAra, mArA jevI niSphara vyakti pratye ATalI madhura ane mAyALu lAgaNI dAkhavavA mATe ! tAro A patra phakta mAre mATe ja nathI, paraMtu jagatamAM vasatA mArA jevA tamAma pApIjano mATe che. meM traNa mANasonI hatyA karI hatI. paNa tAro nAnakaDo patra vAMcyA pachI mane khAtarI thaI che ke Izvara apAra karuNA dharAvato hovAthI mane mApha karaze. hiMsA ane hatyA karanAra enA saMtAna evA mArA tarapha dayAbhAva dAkhavaze. "he priya evI nAnI chokarI ! tAro patra maLyo e pahelAM huM IzvarathI gabharAto ra) cha hato. have mane khabara paDI ke e mArA jevA pratye paNa dayALu che, AthI teo mane kSamA ' Ape te mATe prArthanA karuM chuM. tArA para sadeva IzvaranA AzIrvAda UtaratA raho." 56 che
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRtyu ke saMgharSa ? vikhyAta briTiza lekhaka viliyama hela bAiTanI vizeSatA e banI ke teo emanA upanAma mArka rUdharaphorDathI vadhu jANItA banyA. A kuzaLa sanadI adhikArInA jIvana para bALapaNanuM eka smaraNa ghero prabhAva pADI gayuM. eka vAra teo dariyAnA kinAre beThA hatA ane joyuM to dUra eka vahANa laMgara nAkhIne UbhuM hatuM. mArka rUdharaphorDanA bALamanamAM ekAeka evo khyAla jAgyo ke tarIne sAme lAMgarelA jahAja sudhI pahoMcI jAuM ! emane taratAM AvaDatuM hatuM, tethI tarIne jahAja sudhI pahoMcI gayA. enA para eka-be laTAra paNa mArI. icchAnI pUrti ane maLelI saphaLatAthI A bALakanuM mana apAra khuzI anubhavavA lAgyuM. e pachI emaNe pAchA pharavAnA vicArathI dariyAmAM jhaMpalAvyuM ane sAmenA kinArA tarapha najara karI, to manamAM ema lAgyuM ke kaI rIte ATaluM lAMbuM aMtara kApI zakAze ? emanuM mana hatAzAthI gherAI gayuM. sAmenA dariyAkinArA sudhI e tarIne pahoMcI nahIM zake teTalo dUra lAgavA mAMDyo. A vicArathI zarIra zithila thaI gayuM ane thayuM ke have sAmA kinAre pahoMcavuM azakya che. emanA mana para DUbI javAnI dahezata savAra thaI gaI. ekAeka emaNe mana para kAbU meLavIne vicAronI dazA badalI, to emanA mananI dizA palaTAvA lAgI. bhItaramAM eka zaktino saMcAra anubhavyo. emaNe vicAryuM ke kinArA sudhI nahIM pahoMcavAno artha te mRtyu ane kinArA sudhI pahoMcavAno prayAsa te saphaLatA mATeno saMgharSa. zuM pasaMda karavuM - mRtyu ke saMgharSa ? saMgharSanA saMkalpe emanAmAM saMjIvanI pragaTAvI. bhale DUbI jAuM, paNa saphLatA mATe saMdharSa to karato ja rahIza. anizcitatAnuM sthAna AtmavizvAse lIdhuM. bhayane badale daDha nizcaya citta para savAra thayo ane e dariyAnA sAmenA kinAre pahoMcavAmAM saphaLa thayA. bALapaNanI A ghaTanAe A sarjakanA citta para gADha asara karI. maMtra mAnavatAno 57
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMdhApAno ujAsa amerikAnA vikhyAta navalakathAkAra ane nATyalekhaka bUtha TArakiMgsTana (187 thI 1946) dha megniphisanTa embarasansa" ane "elisa Damsa' jevI navalakathAothI vizvavikhyAta banyA. A sarjaka jiMdagImAM tamAma muzkelIono sAmano karavA kaTibaddha hatA, paraMtu temane haMmezAM eka bhaya raheto hato : huM aMdha thaI jaIza, to mAruM zuM thaze ? banyuM evuM ke uMmaranI aDadhI sadI sudhI pahoMcyA, tyAre emanI AMkhomAM jhAMkhapa vaLavA lAgI ane DaoNkTare nidAna karyuM ke emanI eka AMkhanuM ajavALuM AthamI gayuM che ane bIjI AMkhanuM ajavALuM AthamavAnI taiyArI che. Aja sudhI jiMdagImAM jeno bhaya hato, te aMdhApo ja enI sAme AvIne Ubho rahyo. 1920mAM AMkhanuM teja ochuM thavA lAgyuM ane pachInAM varSomAM to e lagabhaga cAlyuM gayuM. DarAmaNo aMdhApo emane gherI vaLyo, paraMtu e samaye bUtha TArakiMgsana nirAza thavAne badale navA AzAvAdathI jIvavA lAgyA. emaNe kahyuM, "huM mArA aMdhApAne jIvI zakIza. jo mArI pAMce indriyoM baMdha thaI jAya, topaNa huM mArA mananA gokhamAM jIvato rahIza, kAraNa ke mana che to jovAya che ane mana hoya to jivAya che. pachI bhale tame ene svIkAro ke asvIkAra karo.' khUdha TAkiMgTanane eka varSamAM AMkho baherI karIne bArathI paNa vadhAre oNparezana karAvavAM paDyAM, topaNa e badhI muzkelIomAMthI AnaMdabhera pasAra thayA ane AvAM oNparezana pachI speziyala vaoNrDane badale janarala vaoNrDamAM rahyA ane bIjA dardIone utsAha ane AnaMda pUro pADyo. aMdhApo AvyA pachI paNa e emanA maMtra mAnavAno sekreTarIne lakhAvatA rahyA ane e rIte aviratapaNe sarjanakArya karatA rahyA. 58
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ aphasosa nahIM thAya. mAnavatApremI DaoN. brekeTanA eNlavirA kromavela sAthe vivAha thayo ane baMne bhAvi jIvananAM sonerI svapno nIrakhavA lAgyAM. DaoN. brekeTanA davAkhAne lagna pUrvenA divase elavirA emane maLavA AvI. baMne vacce madhura premAlApa cAlato hato, tyAM koIe bAraNe TakorA mAryA. eNlavirAne A dakhala pasaMda paDI nahIM, paraMtu DaoN. brekeTa tarata ja UbhA thaIne daravAjo kholavA gayA. daravAjA para eka habasI strI UbhI hatI. enI AMkhomAMthI codhAra AMsu varasatAM hatAM. eNe DaoN. brekeTane kahyuM, "mAro ekano eka putra atyaMta bImAra che. jIvanamaraNa vacce jholAM khAya che. mAre ghera vijhiTe Avo. ene bacAvo, tevI vinaMtI.' habasI strInI vAta sAMbhaLIne DaoN. brekeTa UDyA. eNlavirA kromavelane saheje pasaMda paDyuM nahIM. eNe akaLAIne kahyuM, "ATale dUrathI tamane maLavA AvI. AvatIkAle ApaNAM lagna che. mAre tamArI sAthe ghaNI vAto karavAnI che ane tame to mane choDIne Ama cAlyA?" DaoN. brekeTe vinamratAthI kahyuM, 'tuM thoDI vAra mArI rAha jo. huM tarata ja pAcho AvIza. paNa eno bALaka gaMbhIra rIte bImAra hoya to mAre enI cikitsA mATe tatkALa pahoMcavuM joIe. e mArI prathama pharaja che.' 'to eno artha e thayo ke tamane mArA premanI kazI kiMmata nathI. mArA prema karatAM A habasI strInI icchAne vadhu mahattva Apo che. jo tame AvA ja vicAro dharAvatA ho, to ahIM ja ApaNe ApaNA saMbaMdhano viccheda karI daIe. huM tamArI sAthe lagna karavA cAhatI nathI.' DaoN. brekeTe kahyuM, "AvuM thAya to mane koI aphasosa nahIM thAya, kAraNa ke mAre mATe, tArA prema karatAM dardI prathama che." Ama kahIne DaoN. brekeTa e habasI strI sAthe enA ghara hila stha tarapha cAlI nIkaLyA. e pachI DaoN. brekeTe lagna karyA nahIM ane dardIonI sevAmAM potAnuM eka maMtra mAnavatAno samagra jIvana arpaNa karI dIdhuM. 59
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtra mAnavatAno 60 saMgItanI potAnI duniyA phrAnsanA prasiddha saMgItakAra gArDa pAse saMgItanI tAlIma letI vuDalanAlDa nAmanI chokarIe azrubharI AMkhe kahyuM, "saMgItanA kSetramAM adhAga mahenata karI nAmanA meLavavAnI mArI icchA che, paNa sauthI moTI musIbata e che ke mAro cahero atyaMta kadarUpo che. manamAM satata dahezata rahe che ke mAro kadarUpo cahero joIne loko jo mane jovAnuM ja nApasaMda karaze, to pachI mAruM gAyana sAMbhaLavAnI vAta to kyAM rahI ?" vaLI vuDalanAlDe kahyuM. 'huM jouM chuM ke maMca paranI anya gAyikAo khUbasUrata cahero dharAve che. emanI sAthe huM gAvA jaIza, tyAre zrotAo mAro huriyo nahIM bolAve ne !' A vuDalanAlDa parivArajano samaya sahajatAthI gAtI hatI, paNa have maMca para gAvA mATe karavuM zuM ? saMgItakAra gAlpharDe enI vAta sAMbhaLIne kahyuM, 'saMgItane potIkuM sauMdarya hoya che. je saMgItazokhIna saMgIta mANavA Ave che, te kyAreya gAyaka ke gAyikAnA rUpanI phikara karato nathI, AthI tAre e vAta bhUlI javI ke tane kadarUpA lAgatA tArA caherAne kAraNe tAruM suMdara saMgIta koI sAMbhaLaze nahIM." vuDalanAlDa potAnA gurunI vAta sAMbhaLatI rahI. gAlpharDe kahyuM, 'Ama chatAM tane huM eka upAya batAvuM. roja eka moTA arIsAnI sAme UbhA rahIne tenI sAme gIta gAje. Ane pariNAme tArI gabharAmaNa dUra thaze ane tane samajAze ke saMgItanI madhuratA ane gAyakanA rUpa vacce kazo avinAbhAvi saMbaMdha nathI.' vuDalanAlDe gurunI salAha pramANe arIsA sAme rahIne gAvAnuM zarU karyuM ane e gItamAM eTalI DUbI jatI ke enA caherAne jovAnuM paNa bhUlI jatI. pariNAme thoDA ja samayamAM enAmAM hiMmata ane utsAha jAgyA ane maMca para jaIne saheje gabharAmaNa vinA mukta mane gAvA lAgI. e pachI saMgItanA kSetramAM AtmavizvAsathI pragati karanArI vuDalanAlDa samaya jatAM phrAMsanI prakhyAta gAyikA banI.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacoTa javAba prasiddha aMgreja navalakathAkAra, patrakAra, samAjazAstrI ane itihAsakAra eca. jI. velsa bahumukhI pratibhA dharAvatA lekhaka hatA. vijJAnanA kathAsAhityanA e praNetA hatA ane je samaye havAI jahAjamAM ane samudranI sapATI nIce taratI naukAomAM pravAsa karavo e eka kAlpanika bAbata hatI, te samayamAM emaNe evAM pravAsavarNanono AsvAda karAvyo hato. 'TAima mazIna', "dha vora oNv dha varlDajha', "dha zepa oNvu thiMgsa Tu kama' jevI kathAo lakhI. emAM "dha zepa oNv thiMgsa Tu kama'mAM kAlpanika taraMga sRSTinuM nidarzana AlekhyuM. eca. jI. velsa holivUDanI eka abhinetrIne A pustaka bheTa rUpe mokalyuM. e vAMcatAM holivUDanI abhinetrI emanA para prasanna thaI gaI. paNa enA manamAM savAla jAgyo ke kharekhara lekhake A pustaka lakhyuM che ke philmamAM jema DuplikeTa abhinetA hoya che, tema koI DuplikeTa pAse to lakhAvyuM nathI ne ? AthI eNe AbhArapatramAM lakhyuM, 'tamAruM pustaka huM ekI beThake vAMcI gaI. eka adbhuta ane romAMcaka pustaka che ane te vAMcIne mane prazna eTalo jAgyo che ke A pustaka tame konI pAse lakhAvyuM che?" patra maLatAM A aMgreja lekhaka akaLAI UThyA. vicAra karyo ke abhinetrI samaje che zuM ? mArA jevA samartha kathAlekhaka para Avo hIna AkSepa ? AthI ene kaDaka bhASAmAM jaDabAtoDa pratyuttara ApavA mATe patra lakhavAnuM nakkI karyuM. paNa vaLI vicAryuM ke atyAre e gussAnA AvezamAM kaMIka aghaTita lakhI nAkhaze, to emanA jevA pratiSThita lekhakane mATe e zobhArUpa nahIM gaNAya. AthI emaNe thoDA samaya OS) bAda uttara lakhavAnuM nakkI karyuM. thoDA samaya bAda emaNe patramAM lakhyuM, 'tamAro patra ( maLyo. tamane A pustaka gamyuM te jANI AnaMda thayo. paraMtu mArA manamAM eka e S maMtra mAnavatAno savAla jAgyo che ke A pustaka tame konI pAse vaMcAvyuM ?' 6]
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtra mAnavatAno 62 mahArANI ke navavadhU ? cosaTha varSa sudhI greTa briTana ane AyarlenDa eTale ke yunAiTeDa kiMgDama para Adhipatya dharAvanArI rANI vikToriyAe jeTalA dIrghakALa sudhI briTana para zAsana karyuM, teTaluM bIjA koI zAsake karyuM nathI. emaNe Arthika ane rAjakIya daSTie briTanane majabUta banAvyuM. 1840mAM rANI vikToriyAnAM prinsa AlbarTa sAthe lagna thayAM. eka vizALa sAmrAjyanI rANI carcamAM AvI tyAre lagnavidhi pramANe eNe pratijJA levAnI hatI ke e patinI AjJAonuM pUrepUruM pAlana karaze. lanidhi karAvanAra pAdarIne thayuM ke vizALa sAmrAjyanI rANI sAdhAraNa prinsane paraNI rahI che, tyAre A pratijJA keTale aMze yogya gaNAya ? emane mUMjhavaNa thaI. emaNe mahArANIne dhImethI kAnamAM kahyuM, "A pratijJA mane barAbara lAgatI nathI. mahArANI, Apa Adeza Apo to A pratijJAne vidhimAMthI rada karIe." mahArANI vikToriyAe vaLato savAla karyo, "vidhinI paraMparAnuM pUrepUruM pAlana thavuM joIe. zA mATe tame ATalI vidhi kADhI nAMkhavAnuM kaho cho ?" pAdarIe potAnA mananI vAta samajAvatAM kahyuM ke briTana jevA mahAna rASTranI mahArANI AvI pratijJA le, te ucita lAgatuM nathI. mahArANI vikToriyAe kahyuM, "juo, atyAre huM mahArANI nathI, paNa eka kanyA chuM. huM ahIM briTiza sAmrAjyanI mahArANI vikToriyA tarIke beThI nathI, paNa lagna karavA AvanAra kanyA tarIke beThI chuM. kanyAnA mobhAne jovAno na hoya. mATe tame pratijJA levaDAvo ane huM sAcA dilathI e pratijJA laIza." rANI vikToriyAe apAra lokacAhanA meLavI. mAyALu ane vidvAna prinsa AlbarTa rANIne rAjakIya pharajo bajAvavAmAM sahAya karatA hatA. 1961mAM AlbarTanuM avasAna thayuM. emanA avasAna pachI rANI vikToriyAe sAmAjika pravRttiomAM bhAga levAnuM baMdha karyuM ane ghaNAM varSo sudhI kALo pozAka paheryo.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ potIkI zailIno prabhAva laMDananA atyaMta garIba, majUra vistAra laeNmbathamAM janmelA cArlI caeNplina (18891977) janmajAta abhinetA hatA. mAtra pAMca varSanI uMmare emaNe emanA yahUdI pitAnA eka kAryakramamAM raMgabhUmi para abhinaya karyo. tyAra bAda pitAnuM avasAna thayuM. sAvakA moTA bhAI siDanI sAthe rahyA ane sAtame varSe pharI raMgabhUmi para praveza karyo. dasamA varSe potAnA bhAI siDanIne anusarIne e laMDananI prasiddha nATakamaMDaLImAM joDAyA ane sAta varSa sudhI emAM kAma karyuM. emaNe amerikA ane yuropanA dezono pravAsa kheDyo. A samaye holivUDanI philmakaMpanInA mAlika ane philma nirmAtA maeNka seneTa A chokarAnI abhinayarAkti joIne prasanna thaI gayA ane ene potAnI philmomAM abhinaya karavA mATe rAkhI lIdho. Ane mATe cArlI caeNplinane aThavADiyAnA doDhaso DaoNlara maLatA hatA. cArlI caeNpline 1914mAM 'mekiMga e liviMga' nAmanI TUMkI kaoNmeDI philmathI potAnI kArakirdIno prAraMbha karyo. e samaye philmanA digdarzako Agraha rAkhatA ke cArlI caeNplina e samayanA jarmanInA mazahUra kaoNmeDiyananI nakala kare. Ama karavAthI e prekSakomAM vadhu cAhanA prApta karI zakaze. cArlI caeNpline jarmana kaoNmeDiyananI addala nakala karI, paraMtu ene AvA anukaraNamAMthI abhinayano AnaMda Avato nahoto. eka divasa cArlI caeNpline A anukaraNamAMthI bahAra AvIne potIkI zailI nipajAvavAno prayatna karyo ane ene kAraNe samaya jatAM e 'cArlI caeNplina' banI zakyo. jyAM sudhI anukaraNa karyuM tyAM sudhI enI kalA pragaTa thaI nahIM, paraMtu e potIkI rIte bhUmikA bhajavavA lAgyo, tyAre enI AgavI molika pratibhA pragaTa thaI. philmAtamAM eNe enuM AgavuM pAtra aneka rIte vikasAvyuM, eTaluM ja nahIM, paNa enI sarjakapratibhAe jagatanA aneka philmasarjako para prabhAva pADyo. maMtra mAnavatAno 63
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArakAnA sukhe sukhI grIsanA spArTImAM vasatA yuvAna piTArDasane aneka prayatno karavA chatAM kyAMya nokarI maLatI nahotI. jevI ene jANa thAya ke nokarI maLavAnI ahIM zakyatA che, tyAM e doDI jato. paNa nasIbanI ADenuM pAMdaDuM khase ja nahIM. koI ne koI avarodha Ave ane nokarI maLe nahIM. ATalI badhI niSphaLatA chatAM e hatAza thayo nahIM. satata prayatna karato rahyo. evAmAM ene jANa thaI ke eka sarakArI khAtAmAM traNaso yuvAnonI bharatI thavAnI che. ene mATe yuvAna piTArDase arajI karI ane ene pAko vizvAsa hato ke e jarUra AmAM saphaLa thaze. enI bekArI TaLaze. piTArDasa inTaravyu ApavA gayo ane banyuM evuM ke e niSphaLa gayo. ene nokarI maLI nahIM. enA mitro durbhAgI piTArDasane sAMtvanA ApavA AvyA, paraMtu emaNe joyuM to piTArDasa jANe nokarI maLI hoya eTalo prasana ane khuzakhuzAla hato. eNe umaLakAbhera mitronuM Atithya karyuM. mitro sArI peThe jANatA ke piTAsa lAMbA samayathI nokarI meLavavA prayAsa kare che. ene A vakhate nokarI maLavAnI pUrI AzA hatI, tema chatAM enI AzA para pANI pharI vaLyuM, chatAM enA caherA para saheje gamagInI nahotI. AthI Azcaryacakita thayelA mitroe pUchayuM, 'tuM ghaNA vakhatathI bekAra che. nokarI meLavavA bhAre phAMphAM mAre che. nokarI meLavavAnI suvarNa taka paNa teM gumAvI che, tema chatAM ATalo badho AnaMdita kema ?" I piTAse kahyuM, "paMdaraso vyaktioe mArI mAphaka arajI karI hatI. emAMthI traNaso vyaktionI pasaMdagI thaI. mArA karatAM ochAmAM ochA traNaso yuvako to evA che ke maMtra mAnavatAno 64 je mArAthI vadhu hoziyAra ane kAryakuzaLa che, eno mane AnaMda che."
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ anupama Atmika AnaMda grIsanA mahAna tattvajJAnI sokreTisa (I. pU. 469thI I. pU. 399)nI pAse dArzanika aMTIpho keTalAka samaya mATe vasavA Avyo. dAyaNa mAtA ane zilpI pitAnA putra saoNkreTisa ema kahetA ke jema dAyaNa mAtAnA garbhamAMthI bALakane bahAra kADhe che, te rIte teo lokonA manamAMthI ajJAnane bahAra kheMcI kADhe che ane jema zilpI paththaramAM mAnava-AkRti kaMDAre che, tema teo mAnava-vyaktitvane ghaDe che. AvA saoNkreTisa ethensanI zerIo ane bajAromAM potAnI vAto ane vicArothI yuvAnomAM jAgRti lAvatA hatA. jJAnane mATe sarvatra sanmAna pAmatA saoNkreTisanuM jIvana aneka viparIta paristhitio vaccethI pasAra thatuM hatuM. emane sAruM bhojana maLatuM nahotuM ane paheravA mATe sArAM vastro paNa na hatAM. emanI patnI jenzIpI atyaMta karkaza svabhAvanI hatI. AvI paristhiti joIne aMTIpho atyaMta duHkhI thaI gayA. emaNe saoNkreTisane kahyuM, 'tamArA jevA samartha vicArakane AvuM abhAvagrasta ane kaSTapUrNa jIvana vitAvavuM paDe, te atyaMta duHkhadAyaka gaNAya. tame anumati Apo to huM mArA koI dhanavAna mitrane kahIne tamAre mATe thoDI sukha-suvidhAno prabaMdha karAvuM." sokreTise hasIne uttara vALyo. "huM mArAM pravacanothI ane mArI vAtothI lokone Atmika unnatinI vAta karuM chuM. manuSyane nItimaya jIvana vitAvavA mATe sadgaNono upadeza ApuM chuM. pachI mane bhautika sukha-suvidhA prApta na thAya, tethI zuM thayuM ? bhavya nivAsasthAna, svAdiSTa bhojana ane bhogavilAsanAM anya sAdhanonA upabhoganI mane Adata paDI jAya, to huM mArA A anupama Atmika AnaMdathI vaMcita thaI jAuM. sukha- saMpannatAno saghaLo abhAva sahana karavA taiyAra chuM, paraMtu A anupama Atmika AnaMdathI vaMcita rahevA cAhato nathI. e ja mArA jIvananI sauthI moTI mUDI ane maMtra mAnavatAno mAro AtmollAsa che." 65
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtra mAnavatAno 66 kArya e ja oLakha prasiddha vijJAnI maeNDama kyurIne emanAM saMzodhanone mATe saMyukta rUpe nobela pAritoSika prApta thayuM ane vizvabharamAM emanI khyAti phelAI gaI. akhabAro ane sAmayikonA pratinidhio emane maLavA mATe utsuka rahetA, paraMtu maeNDama kyUrIne to potAnA saMzodhanakAryamAM ja rasa hato, tethI AvI prasiddhi emane bojarUpa lAgavA mAMDI. A samaye eka prasiddha akhabArano patrakAra maeNDama kyurInI mulAkAta levA mATe emanA ghera pahoMcyo. bahAra beThelAM maeNDama kyurIne emanA sIdhA-sAdA pozAkane joIne patrakAre mAnyuM ke A nakkI emanA gharanI kAmavALI bAI hovI joIe, ethI eNe jarA tochaDAIthI kahyuM, 'tame maeNDamanAM nokara lAgo cho. mAre vijJAnI maeNDama kyUrIne maLavuM che.' maMDama kyurIe kahyuM, 'zI vAta che e to karyo ka patrakAre emanA pratye upekSAbhAva dAkhavatAM kahyuM, 'bIjI badhI vAta mUko. mane e kaho ke nobela pAritoSika vijetA maeNDama kyurI kyAre Avaze ? mAre emane maLavuM che. huM eka prasiddha akhabArano nAmAMkita patrakAra chuM.' maeNDama kyurIe hasIne kahyuM, 'e thoDA samayamAM pAchAM Ave ema lAgatuM nathI, mAre tamane eka vAta kahevI che.' patrakArane pArAvAra Azcarya thayuM. ene mATe rAha jovAnuM muzkela hovAthI e pAcho pharavA lAgyo, tyAre ekAeka khyAla Avyo eTale eNe UbhA hIne pUchyuM, 'are, tame mane kaMI kahevA mAgatAM hatAM ?' maeNDama kyurIe kahyuM, 'eTaluM ja kahevA mAguM chuM ke lokone emanA paheraveza ke vezabhUSAthI nahIM, paNa emanA vicAro ane kAmathI oLakhavA joIe. huM ja chuM maeNDama kyurI.' patrakArane potAnI bhUla samajAI ane eNe potAnI AvI bhUla mATe maeNDama kyUrInI kSamA mAgI.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ AnaMdanI vaheMcaNI trevIsa varSathI ArthAiTisanA dardane kAraNe DaoN. phenka lUpene pathArIvaza apaMga mAnavInI mAphaka jIvavuM paDyuM. potAnI AvI paristhiti hovA chatAM emaNe kyAreya koInI samakSa lAcArI pragaTa karI nahIM. AvI hAlata varNavIne anyanI sahAnubhUtine ugharAvI nahIM. emanI sevA karavA mATe tatpara rahIne badhA AgaLa-pAchaLa pharyA kare tevo bhAva paNa sevyo nahIM. kyAreya koInI TIkA karI nahIM. teo mAtra bIjAnI sevA karavAnI bhAvanA rAkhatA ane te mATe aharniza prayatna karatA. temane maLanAra vyakti Azcarya anubhavato ke A pathArIvaza divyAMga mAnavI potAnI lAcArI pragaTa karavAne badale bIjAne madadarUpa thavAnI ja sadAya vAta kare che. potAnI vikalAMga sthitinA duHkhane darzAvavAne badale e bIjAne sahAya karIne ApelA sukhanI vAta karatA hatA. emaNe mitro pAsethI ane DirekTarIomAMthI divyAMga vyaktionAM nAmasaranAmAM meLavyAM. e badhAne emanI majabUra paristhitimAM AnaMda Ave ane rAhata thAya evA patro lakhyA. divyAMga vyaktio emanA patronI rAha jotI ane emAMthI ullAsa ane preraNA pAmatI hatI. e pachI emaNe divyAMgo mATe patramitra klabanI zarUAta karI. emAM badhA sabhyo ekabIjAne patro lakhI potAnA AnaMdanI vaheMcaNI karatA. emAMthI emaNe "dha zaTa-ina sosAyaTI' nAmanI rASTravyApI saMsthAnI sthApanA karI. AvI pathArIvaza paristhitimAM paNa DaoN. phenka lUpe varSe sarerAza 14,000 patro lakhatA hatA ane hajAro divyAMgonA jIvanamAM navI rozanI pragaTAvatA hatA. AmAMthI keTalAkane emaNe vAcana mATe suMdara pustakonI bheTa ApI, to keTalAkane sAMbhaLavA , mATe reDiyo Apyo ane A rIte emaNe sevA ane paropakAra dvArA potAnA aMtaramAM anokhA AnaMdanI prApti karI. maMtra mAnavatAno 67
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtra mAnavatAno 68 yazodAyI amara kRti mATe 1925mAM nobela pAritoSikathI sanmAnita karavAmAM AvelA jyorja barnArDa zaoN kuzaLa nATyalekhaka, nirbhIka vivecaka ane samAjavAdI vicArasaraNInA pravaktA hatA. emaNe lakhelAM nATakoe vizvavyApI cAhanA jagAvI hatI. potAnA jIvanakALa daramiyAna jyorja barnArDa zaoNe pacAsa jeTalAM nATako lakhyAM ane emanI vinodavRttine kAraNe A nATako Aje paNa janasamAjane sparzI jAya che. jyorja barnArDa zaoN DrAivarane bAjue besADIne potAno moTara calAvavAno zokha ghaNI vAra puro karatA hatA. eka divasa teo moTara calAvatA hatA, tyAre emanA manamAM eka navA nATakanuM viSayavastu (plAMTa) sUjhI AvyuM. e viSayavastumAM pAtragUMthaNI kaI rIte karavI, teno vicAra karavA lAgyA. enI maMcanakSamatA vize manomana maMthana karavA lAgyA ane pachI bAjumAM beThelA DrAivarane potAnA viSayavastunI vistRta rIte rUparekhA ApIne samajAvavA lAgyA. DrAivara gabharAyo. eNe tarata ja sTiyariMga para rahelA barnArDa zaoNnA hAthane jhApaTa mArIne emane bAjue khasI javA kahyuM. AnaMdI barnArDa zaoN DrAivaranA AvA vartanane joIne gusse bharAyA ane bolyA, 'are, zuM kare che ? mArA manamAM eka adbhuta nATaka sarjAyuM tenI vAta huM tane karato hato, tyAre teM kema AvuM durvartana karyuM ?' DrAivare kahyuM, 'mApha karajo sAheba, ApanuM A adbhuta nATaka ApanI yazodAyI amara kRti banI rahe, te bhAvanAthI ja A karyuM che.' 'eTale ?' zaoNe tADUkIne pUchyuM. DrAivare kahyuM, 'te pUruM karyA vinA Apane huM maravA devA cAhato nahoto, tethI AvuM vartana karyuM.'
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaraNAgatino inkAra rAjA AlphAnso sulatAnanA spena paranA AkramaNano hiMmatabharyo sAmano karI rahyA hatA. rAjA AlphAnso svayaM sAhasika sainika ane anubhavI kamAnDara hatA. emaNe damanonA hAthe mADiDa zaherano dhvaMsa thato aTakAvyo hato. nagararakSaNa mATe jAnanI bAjI lagAvI hatI. A samaye AkramaNakhora mohameDansanA sulatAnanA hAthamAM ekAeka suvarNa taka AvI gaI. rAjA AlphAnsonuM durbhAgya eTaluM ke emano putra duzamanonA hAthamAM jhaDapAI gayo. sulatAna A takano pUro lAbha uThAvavA mAgato hato. rAjA AlphAnso prabaLa pratikAra ane majabUta sAmano karI rahyA hatA. emanuM sAmarthya kSINa karavAno sulatAne peMtaro racyo. rAjA AlphAnsonA rAjakumArane phAMsIe caDAvavAno DhaMDhero pITyo. prajAjanone A phAMsInuM dazya jovA AvavA mATe nimaMtraNa ApyuM. sulatAne nagaranI vaccovaca, UMcA sthAna para vadhasthaMbhanI racanA karI. evI rIte phAMsInA mAMcaDo goThavyo ke jethI AkhuM nagara e joI zake. A pachI sulatAne spenanA rAjA AlphAnsonA putrane cheka vadhasthaMbha sudhI caDAvyo, jethI mADriDanA loko ene barAbara joI zake. mADi zaherane bacAvavA mATe kesariyAM karanAra rAjA AlphAnsone sulatAne kahevaDAvyuM, spenanA rAjavI AlphAnso ! kAM to tame mAre zaraNe AvIne mane nagara soMpI do, nahIM to ame tamArA putrane A UMcA, phAMsInA mAMcaDe laTakAvI daIzuM." sulatAnano saMdezAvAhaka A saMdeza laIne Avyo. Akho darabAra rAjA AlphAnsonA ( nirNayanI rAha joI rahyo. rAjAe kahyuM, "huM nagarane bacAvavA icchuM chuM. bhale mArA putrane maMtra mAnavatAno phAMsIe caDAvAya." 69
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ rASTrahitanI ciMtA eka samaye grIsa deza para turkastAnanuM Adhipatya hatuM. turkastAna eka evo kAyado ghaDI rahyuM hatuM ke jenAthI grIsanA nagarajanonuM apamAna thAya. A aMge grIsanuM eka pratinidhimaMDaLa turkastAnanA pradhAnamaMtrIne maLavA AvyuM ane emane namratApUrvaka vinaMtI karI ke A kAyado grIsanA nAgarikone mATe apamAnajanaka banI raheze. turkastAnanA pradhAnamaMtrIe grIsanA pratinidhimaMDaLanI vinaMtIno svIkAra karyo. A pratinidhimaMDaLane nagarathI dUra AvelA eka baMgalAmAM alaga utAro ApavAmAM Avyo hato ane A svIkAranI vAta paNa turkastAnanA adhikArIoe bane eTalI gupta rAkhI hatI ane grIsanA pratinidhimaMDaLane muktapaNe haravA-pharavAnI chUTa paNa ApI nahIM. grIsanA pratinidhimaMDaLane Azcarya thayuM, tyAre pradhAnamaMtrIe khulAso karatAM kahyuM, 'ame tamAro meLApa nagarajano sAthe thAya, evuM atyAre icchatA nathI. pharI tame turkastAna Avazo to AkhAya dezamAM tamane premathI bhramaNa karAvIzuM.' | 'paNa emAM amane turkastAnamAM haravA-pharavAnI ane nAgarikone maLavAnI mokaLAza kema nahIM?" turkastAnanA pradhAnamaMtrIe kahyuM, "atyAra sudhI amArA dezanA loko ema mAne che ke adhikAra ane nyAya tamane tamArI zaktithI maLe che. ene hAMsala karavA mATe laData ApavI paDe che. prajAe mahenata karavI paDe che. have jo atyAre tame amArA nAgarikone maLo, to emane ema khyAla Ave ke vinaMtI karavAthI paNa prApti thAya che ane tethI e puruSArtha karavAne badale pramAdI banI jAya. AthI ame tamane turkastAnamAM pharavA daIne hisAthe amArA rASTranuM ahita karavA icchatA nahotA. amAre mATe rASTra sarvoparI che." turkastAnanA pradhAnamaMtrIno khulAso sAMbhaLIne grIsanuM pratinidhimaMDaLa emanA svAvalaMbana ane svAbhimAnanI maMtra mAnavatAno bhAvanA jANIne dhanya banI gayuM. 70
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgItasAdhanAnuM lakSyA 19mI sadInA samartha saMgItakAra luDaviga phAna bIthovanane bALapaNathI piyAnopAdanamAM khUba ruci hatI. bIthovana emanA gharamAM piyAno vagADatA, tyAre AjubAjuthI pasAra thatA loko paNa UbhA rahIne sAMbhaLavAmAM lIna banI jatA. potAnI mahenata ane laganane kAraNe bIthovana eka samartha piyAnovAdaka tarIke sarvatra khyAti pAmyA. 1796mAM emanI zravaNazakti ghaNI ochI thaI gaI ane 1801 sudhImAM to A vyAdhi atyaMta vadhI gayo. vAtacIta mATe noTabuka ane lekhinIno upayoga karavo paDato hato. eka saMgItakArane mATe AnAthI vadhu bIjI kaI duHkhadAyaka ke AghAtajanaka bAbata hoya ? paraMtu AthI hatAza ke nirAza thavAne badale emaNe samakAlIna saMgIta-paraMparAnAM badhAM ja svarUpomAM zreSTha racanAonuM sarjana karyuM. emane mATe saMgIta e baMdhiyAra paristhitimAMthI muktino mArga hato ane mAnavatAnI abhivyakti hatI. kalAmAM emaNe pote bhogavelI yAtanAo ja nahIM, paNa jIvanabhara sevelA Adarzone paNa spaSTa abhivyakti ApI. eka vAra bIthovanane saMgItavAdananA kAryakramane mATe nimaMtraNa maLyuM. emaNe eno saharSa svIkAra karyo ane prekSako tarapha pITha rAkhIne saMgIta-prastuti karI. e svayaM emanuM saMgIta sAMbhaLI zakatA nahotA. bIjI bAju zrotAjano emanI simphanIothI rasataraboLa banI rahyA hatA. vAdana samApta thatAM darzako bhaNI pITha rAkhIne bIthovana potAno sAja ekaTho karavA lAgyA, tyAre emanA eka sAthIe emano cahero zrotAo tarapha ghumAvyo. bIthovane joyuM ke A zrotAo emanA sanmAnamAM UbhA thaIne tAlIo pADatA hatA, paNa jyAre zrotAone khyAla Avyo ke bIthovana na to potAnI simphanI sAMbhaLI zake che ke hiS @ na to tAlIono A harSadhvani, tyAre sahunI AMkhamAM AMsu UmaTI AvyAM, paNa ethIya 77= maMtra mAnavatAno vizeSa to A mahAna saMgItakAranI apratima sAdhanA pratye sahunuM mastaka jhUkI gayuM. 71
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ jhADI-jhAMkharAM ane gulAba jarmanImAM janmelA bALaka vilahemane nizALe javAnI vAta Ave eTale TADha caDavA mAMDe. jAtajAtanAM bahAnAM kADhIne nizALe javAnuM TALavAnI koziza kare. Akho divasa dhiMgAmastI karatAM rakhaDu chokarAMone joIne e kaheto ke - mA, e nizALe jatAM nathI, chatAM moTAM thAya che ane AnaMdathI khele che." tyAre enI mAtAe gharanI bahAra Amatema UgelAM jhADI-jhAMkharAM batAvIne pUchayuM, "bola beTA, AvuM ghAsa ane AvAM jhADI-jhAMkharAM koNe ugADyAM haze ? vilaheme kahyuM, "mA, ene ugADavAM paDatAM nathI. e ApoApa ja varasAdanA pANI ke jhAkaLathI UgI nIkaLe che.' e pachI mAtAe vilahemane gharamAM UgelA gulAbanA choDane batAvIne pUchavuM, "beTA, A phUla tane kevAM lAge che ? jhADI-jhAMkharAM jevAM ja lAge che ?" vilaheme kahyuM, "are mA, jyAM e ADedhaDa UgelAM dhULiyAM, kazAya upayoga vinAnAM ane jovAMya na game evAM jhADI-jhAMkharAM ane kyAM mArA pitA jenI roja saMbhALa le che, pANI pAya che ane khAtara nAkhe che evA A gulAbanA choDa !' mAtAe kahyuM, "beTA, jhADI-jhAMkharAM karatAM gulAbanAM phUlo suMdara lAge che enuM kAraNa ene mATe mahenata ane prayatna karavAmAM Avyo che. jIvana paNa evuM ja che. sAruM jIvana mahenatane pariNAme prApta thatuM hovAthI keLavaNI, tAlIma, abhyAsa ane mahenata karavAnI jarUra paDe che. tArAmAM ane pelA Akho divasa dhiMgAmastI karatAM chokarAMomAM zo taphAvata che, eno khyAla to tane samaya jatAM samajAI jaze." mAtAnI A zikhAmaNa vilahemanA manamAM UtarI gaI ane e mana daIne abhyAsa karavA lAgyo. samaya jatAM kuzaLa saMzodhaka banelA vilahemane eksa-renI zodha karavA mATe nobela pAritoSika enAyata thayuM. maMtra mAnavatAno
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka upAya amerikAnA prasiddha hAsyalekhaka mArka Tvena(1835-1910)nI 'dha inosanTsa abrAMDa' ane anya kRtiomAM mArmika hAsya maLe che. mArka Tvene eka samaye cAMdInI khANo zodhavAmAM keTaloka samaya gALyo hato ane e pachI e khabarapatrI banyA hatA. 1867mAM phrAMsa, iTAlI ane pelesTAinano pravAsa kheDI ekatrita karelI sAmagrIne AdhAre "dha inosanTsa abrAMDa' pustaka pragaTa karyuM ane e pustake emane eTalI badhI khyAti apAvI ke teo saphaLa hAsyalekhaka tarIke nAmanA pAmyA ane tyAra bAda saphaLa vaktA paNa banyA. mArka Tvena eka sAmayikamAM kArya karatA hatA, tyAre saratacUkathI eka gRhastha jIvatA hatA, emanA avasAnanA samAcAra pragaTa thayA ! e vAMcIne e vyakti dhUMApUMA thatI akhabAranI kacerImAM dhasI AvI ane barADo pADIne bolI, 'tame kevI rIte sAmayika calAvo cho ? huM jIvato chuM ane tamArA sAmayike mArA mRtyunA samAcAra pragaTa karyA.' mArka Trena zAMtithI A saghaLuM sAMbhaLatA hatA. e vyaktie varALa ThAlavI lIdhI pachI kahyuM, "have AmAM zuM thaI zake ? sAmayikamAM je prasiddha thayuM te thaI gayuM." pelI vyaktie kahyuM, 'na cAle, tamArI AvI gaMbhIra bhUla tamAre sudhAravI ja joIe. samajyA ?" mArka Tvene kahyuM, 'jo tamAro Agraha ja hoya to mArI pAse eno eka upAya che. tame kaho to sUcavuM ?" "kayo upAya che tamArI pAse ?" pelI vyaktie AturatAthI mArka Trenane pUchavuM. mArka Tvene kahyuM, "sAheba juo, amArA chApAmAM jema "avasAnanoMdhanI kaoNlama Ave che, e rIte "janmanoMdhanI kaoNlama paNa Ave che. emAM ApanuM nAma mUkI jIruM daIe, jethI Apane ApanuM navuM jIvana zarU karavAnI uttama taka maLI raheze.' maMtra mAnavatAno 73
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtra mAnavatAno 74 bhakti ane karmano yoga briTananA prasiddha vaijJAnika DaoN. jaoNna barDana seMTasana hAine i. sa. 1922mAM kembrija vizvavidyAlayamAM mAnavazarIramAM thatI rAsAyaNika kriyAo vize saMzodhana karyuM. A saMzodhane emane vizvabharamAM khyAti apAvI. e pachI emaNe vicAryuM ke dharma ane AdhyAtmika rahasyanuM paNa adhyayana karIe. emaNe hiMdu dharmagraMtho vAMcavAnuM zarU karyuM. emAM paNa 'zrImad bhagavadgItA' maLatAM enA abhyAsamAM lIna thaI gayA, paraMtu jema jema abhyAsa karatA gayA, tema tema emano bhautikatA mATeno moha ghaTavA mAMDyo. emane samajAyuM ke mAtra bhautika sAdhanothI mAnavIne kyAreya sAcI zAMti ke sukha prApta thaze nahIM. sAcuM sukha pAmavA mATe to 'zrImad bhagavadgItA' jevA graMthonuM adhyayana karavuM paDe. emane bhArata deza jovAnI icchA jAgI ane 1951mAM emanAM patnI sAthe bhAratabhramaNa karavA AvyA. ahIM bhuvanezvaramAM judA judA dharmanA pracArako ekatra thayA hatA. acAnaka eka briTiza dharmapracArake A vijJAnIne jijJAsAthI pUchyuM, "tame eka aMgreja cho, tema chatAM gItAne kema sarvazreSTha graMtha mAno cho ? A duniyAmAM to aneka dharmagraMtho che. bAibala che ane chatAM tamane gItAthI caDiyAto jagatamAM bIjo koI graMtha kema lAgato nathI. briTiza dharmapracArakanI vAta sAMbhaLIne DaoN. hAlDane kahyuM, "gItA niraMtara niSkAma karma karavAnI preraNA ApIne ALasu vyaktine paNa karma karatI kare che. e bhakti ane karmane parasparanA pUraka batAve che ane tethI e koI saMpradAya ke koI dharmano nahIM, paNa mAnava mAtranA kalyANano saMdeza Ape che. gItAe AvI rIte mane prabhAvita karyo hovAthI huM vijJAnI hovA chatAM ene mArA saMzodhaka jIvanane mATe upayogI mAnuM chuM.' DaoN. hAlDenano uttara sAMbhaLIne briTiza dharmapracAraka niruttara banI gayA.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaeNnsara sAme karmaThatA Telivijhana-zomAM khyAti sarjita karanAra kalAkAra-daMpatI jilla ikenaberI ane mAikala TekaranA prasanna jIvanamAM ekAeka palaTo Avyo. 1986mAM 'ela. e. TAimsa' nAmanA Telivijhana-zono praoNjekTa taiyAra karyo ane hajI emAM AgaLa vadhe te pUrve ikenaberIne bresTa kaeNnsara thayAnuM nidAna thayuM. sAme mRtyu dekhAvA lAgyuM. ikenaberIne enI anupasthitimAM kuTuMbanI kevI dAruNa ane nirAdhAra dazA thaze enI du:khada yAda parezAna karavA lAgI. palaMgamAM paDI paDI hIbakAM bharatI raDatI hatI, paNa evAmAM ene potAnuM bAkInuM kAma yAda AvyuM. 'ela. e. TAimsa' dhArAvAhikano Telivijhana-zo ena.bI.sI. caeNnale svIkAryo. tana-mananI pIDA bhUlIne kAmamAM jIva parovyo. ikenaberI roja savAre seTa para hAjara thaI jatI. bapore sADA traNa vAgye reDiyezana mATe jatI, pAchI phare tyAre thAkIne evI loyapotha thaI jatI ke ghera pAchA pharyA pachI satata ArAma levo paDato. bIje divase savAra Uge eTale karmazIlA ikenaberI taiyAra thaine seTa para jatI. AvI rIte dhArAvAhikanA prathama cAra hapatA purA thayA. A TI. vI. dhArAvAhikamAM kenaberI ena kelsI nAmanI nArInI bhUmikA bhajavatI hatI. ena kelsI dRDha saMkalpavALI, dhyeyane varelI, AtmavizvAsathI pUrNa nArI hatI. AvuM pAtra bhajavatAM bhajavatAM ikenaberImAM paNa eka prakAranI hiMmatano saMcAra thayo. kaeNnsarano sAmano karavAnuM sAhasa jAgyuM ane pAMceka varSamAM to e enA saMkalpabaLa ane enI karmaThatAne kAraNe kaeNnsaramAMthI mukta thaI. jila ikenaberI eka ja vAtane anusarI ke kaeNnsaranA dardIo moTA bhAge asvIkAra ane inkAranI bhUmikAthI jIvana jIvatA hoya che. jila ikenabarIe svIkAra ane sAhasathI jIvavAnuM svIkAryuM, AthI rogano bhaya ke motano Dara kSINa thaI gayo. maMtra mAnavatAno 75
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ mammA, Ai ema saoNrI amerikAnA pramukha janarala grAMTa atyaMta dharmaniSTha vyakti hatA. kAmamAM game teTalA vyasta hoya topaNa ravivAranI prAtaH prArthanA kyAreya cUkatA nahIM. eka vAra emanA prArthanAkhaMDamAM teo ravivAranI prabhuprArthanA karI rahyA hatA. A prArthanAmAM emanA kuTuMbanA sabhyo ane pramukhanA rAjakIya salAhakAro temaja kaeNbineTa-maMtrIo paNa sAmela thayA hatA. badhA prArthanAmAM tallIna hatA. dharmaniSTha pramukha grAMTa paNa ekacitte prabhuprArthanAmAM DUbelA hatA. evAmAM kaMIka avAja thayo. koI dhImA avAje gusapusa karatuM hoya tema lAgyuM. pramukha grAMTanI prArthanAmAM Avo avAja thaI kema zake? ekAgratAno bhaMga karanArI koI paNa bAbatane pramukha sAMkhI letA nahIM. thoDI vAramAM lApho mAravAnA avAjathI prArthanAkhaMDa gAjI UThyo. ekAeka prArthanA thaMbhI gaI. prArthanAmAM avAja karIne khalela karanAra potAnA traNa-cAra varSanA putrane pramukha grAMTe thappaDa lagAvI dIdhI. A dazya jonArA sahu koI stabdha banI gayA. prArthanAkhaMDamAM sannATo vyApI gayo. thoDI kSaNomAM A ghaTanAnI badhAne kaLa vaLI. prArthanA zarU karavAnI taiyArI hatI, tyAM vaLI eka thappaDa mAravAno avAja saMbhaLAyo. oha ! grAMTanI mAtAe amerikAnA pramukha grAMTane gAla para jorathI thappaDa mArI. are ! amerikAnA pramukha ane vizvanI sarvasattAdhIza vyaktine AvI rIte jAheramAM tamAco marAya kharo ? emanA sacivo ane salAhakAronI hAjarImAM AvuM karAya kharuM ? pramukhanI kaeNbineTanI eka agraNI vyaktie namratAthI grAMTanI mAtAne kahyuM, "tame AvuM kema karyuM ? mAnanIya zrI grAMTa to amerikAnA pramukha che ane emanA hAtha nIce kAma karanArA ame badhA upasthita chIe, tyAre tamAre AvuM karavuM joItuM nahotuM." grAMTanI mAtAe saheja aTakIne javAba vALyo, "juo ! eNe enA dIkarAne mAryo ane meM mArA dIkarAne ! kharekhara amAre baMnene prArthanAnI jarUra che, jenAthI amAro gusso ocho thAya." pramukha grAMTe haLavA smita sAthe kahyuM, "mammA, Ai ema saoNrI." 6 0 maMtra mAnavatAno. 76
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsthA ane vizvAsanuM baLa AkAzamAM vimAnane herata pamADe evI rIte ghumAvanAra raziyAno prasiddha kalAbAja oova evA evA AkAzI khela karato ke ene jonArA enI kalA ane kovata para vArI jatA. enI hiMmata ane sAhasikatA para samagra deza gorava anubhavato hato. paraMtu eka vAra enuM vimAna eka TekarI sAthe jorathI aghaDAyuM ane pachI nIce phaMgoLAtuM phaMgoLAtuM bhaMgAramAM parivartita thaI gayuM. ocaiva gaMbhIra rIte thAyala varSo ane DaoNkTare oNparezana karIne enA be paga paNa kApI nAkhyA. kaparI sthitithI occeva lezamAtra hiMmata hAryo nahIM. eNe kahyuM, 'tame jarUra mane vimAna uDADato joI zakazo. hakIkatamAM to huM vimAnamAM UDavAne mATe to jIvato rahyo chuM, nahIMtara to kyAranoya marI gayo hota.' e pachI ghaNo samaya pasAra thaI gayo. enA mitro ane svajano to potapotAnAM kAmamAM DUbI gayA ane bIjI bAju onceve potAnA kApI nAkhelA paga para kRtrima paga lagADyA ane rAtadivasa e kRtrima pagathI cAlavAnI mahenata karavA lAgyo. jyAre lokone okSetranA khvAbano khyAla Avyo, tyAre badhAe kahyuM, "AvI rIte kRtrima pagathI tuM cAlIza ane doDIza to to tArA paga khUba cholAI jaze ane tArI IjA karI tane parezAna karavA lAgaze.' A sAMbhaLI occeva hasatAM hasatAM kaheto, 'meM tamane pahelAM ja kahyuM che ke huM vimAna uDADavA mATe ja jIvato rahyo chuM. huM mArI AsthA ane vizvAsanA baLa para AkArAmAM vimAnI khela karIza.' dhoDA divaso pachI audhaiva kAkaDI vinA jhaDapathI cAlavAno prayAsa karavA lAgyo ane e pachI thoDe samaye AkAzamAM pahelAM jevI kalAbAjI batAvIne eNe sahune maMtramugdha karI dIdhA. yuddhamAM paNa eNe enI kalAbAjIthI duzmananAM vimAnonA chakkA choDAvI nAkhyA. ozeve daDha nizcayathI asaMbhavane saMbhava karI batAvyuM. maMtra mAnavatAno 77
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtra mAnavatAno 78 viziSTa mAgaNI vahelI savAre maoNrniMga vaoNka mATe nIkaLelA baoNba vesTarnabargane kacarAgADInA Aivare ekAeka aTakAvIne UbhA rAkhyA. baoNbane thayuM ke A gADIno DrAivara koI saranAmuM puchavA mAgato haze. ene gaMtavyasthAnano mArga barAbara jANavo haze. AthI bAMba UbhA rahyA. pelA DrAivare khissAmAMthI pAMca varSanA rUpakaDA bALakanI tasavIra kADhI, te batAvatAM kahyuM, "A mArA pautra jemInI tasavIra che. atyAre e phiniksa haoNspiTalamAM lAipha saporTa sisTama para vI rahyo che. enI hAlata ghaNI gaMbhIra che." DrAivaranI vAta sAMbhaLIne baoNbane lAgyuM ke have A DrAivara enA pautranA haoNspiTalamAM thanArA kharca aMge Arthika sahAyanI mAgaNI karaze. baoNbano hAtha potAnA pAkITa sudhI gayo. pAkITa kholIne pacAsa DaoNlaranI noTa kADhavA mAMDI. kacarAgAInA DrAivare baoNbane aTakAvyA ane kahyuM, "mApha karajo ! mAre dhananI sahAyanI jarUra nathI. e to maLI raheze. huM to enAthI kazuMka vizeSa sahunI pAse mAguM chuM." baoNbane Azcarya thayuM. paisAthI te vadhu zuM hoya ? eNe kahyuM, "tamAre kharcanI jogavAI mATe dhananI jarUra hoya, te svAbhAvika che, paNa tame ethI vizeSa mAgo cho, teno artha zo * kacarAgADInA DrAivare kahyuM, "sAheba, mAre paisAnI jarUra nathI. paNa huM saunI pAse mAgaNI karuM chuM ke teo mArA A pautra mATe eka prArthanA kare. zuM Apa ene mATe prArthanA karIne mane upakRta karazo ?" baoNbe enI vAtano svIkAra karyo ane enA pautra mATe ghera jaIne prArthanA karI.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjo samaya kyAMthI maLe ? kavitA, nibaMdha, vivecana ane virATa zabdakozanuM sarjana karanArA aMgrejI sAhityanA aDhAramI sadInA prakhara vidvAna ane samartha sAhityakAra DaoN. semyuala jonasana samakSa potAnI pArAvAra muzkelIonuM varNana karatAM emanA mitrae kahyuM, juo, divasa-rAta maLIne kula covIsa kalAka thAya. emAM ATha kalAka nidrAmAM jAya, to oNphisamAM ATha kalAka kAma karavuM paDe ane e pachI bAkInA ATha kalAkamAM keTakeTalAM kAma pUrAM karavAM paDe. bhojana karavuM, zeviMga karavuM, zauca javuM, mulAkAta levI ke ApavI, patro vAMcavA ane tenA uttaro ApavA. have vicAra karo ke bIjo samaya kyAMthI maLe? tIvra icchA hovA chatAM graMthavAcana mATe paLavAranI navarAza maLatI nathI, tyAre vaLI sAhitya-sabhAomAM ke vidvAnonI goSThimAM javAno vicAra ja kaI rIte thaI zake, samajyA ?" DaoN. semyuala jonasana hasyA ane pratyuttara Apyo, 'tamArI vAtano svIkAra karuM to to mAre bhUkhe maravuM paDe. tame jANo cho ke huM sAruM evuM bhojana karanAro mAnavI chuM. mAre ghaNuM khAvA joIe. paraMtu pRthvI para ana ugADavA mATe mAtra cothA bhAganI jamIna che. e jamIna para paNa keTalAMya parvata, nadI, jharaNAM ane raNa AvelAM che ane vaLI duniyAmAM mArA jevA bhojanathI peTa bharanArA karoDo mAnavI che, to mane ciMtA thAya che ke mane bhaviSyamAM bhojana maLaze ke pachI bhUkhe maravAnuM Avaze ?" mitrae kahyuM, 'tame nakAmA parezAna thAo cho. A pRthvI para to karoDo loko jIve che ane e sahune bhojana maLI rahe che, to pachI tame zA mATe ATalI badhI ciMtA karo cho ?" mitrano uttara sAMbhaLIne DaoN. semyuala jonasane kahyuM, 'tame sAcuM kaho cho. jo mArA jIvana mATe bhojanano prabaMdha thaI zake che, to evuM koI kAraNa nathI ke tame vAcana mATe ke sabhAmAM bhAga levAno samaya na phALavI zako." DaoN. GET SMScha semyuala jAMnasanano uttara sAMbhaLIne emano mitra niruttara thaI gayo. maMtra mAnavatAno 79
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Izvara che kharo ? prasiddha saMta ane vicAraka jheviyara vALaMda pAse potAnA vALa kapAvatA hatA, tyAre eka carcA jAmI gaI. baMne vacce e muddA upara vivAda jAgyo ke Izvara che ke nahIM? vALaMde to A saMtane spaSTa rUpe kahI dIdhuM ke "jo Izvara hoya, to A jagatamAM sarvatra zAMti ane khuzAlI pravartavI joIe, ene badale cotarapha hiMsA ane bImArIo jovA maLe che. vaLI tame kaho cho ke Izvara che, to e zA mATe ApaNI najara samakSa pratyakSa rUpe dekhAto nathI?" uttaramAM saMte kahyuM, "Izvara to kaNakaNamAM vyApelo che. ene zodhanArI najara ane sAcA dilanI ImAnadArI joIe." carcA cAlatI rahI. dalIlo thatI rahI. vALaMda jheviyaranI vAta sAthe saMmata na thayo. vALa kapAvIne jheviyara dukAnanI bahAra AvyA ane saDaka para joyuM ke eka mANasano cahero vikharAyelA, gUMcaLAvALA vALathI DhaMkAI gayo hato. enI dADhI melI ane astavyasta hatI. saMta jheviyara e yuvakane laIne pelA vALaMdanI dukAnamAM AvyA ane vALaMdane kahyuM, "mane lAge che ke A zaheramAM have koI sAro vALaMda rahyo nathI.' A sAMbhaLIne vALaMde kahyuM, "tame zI vAta karo cho, zaheranA tamAma vALaMdamAM huM zreSTha chuM. dUra dUrathI grAhako mArI pAse Ave che." A sAMbhaLI jheviyare kahyuM, "jo ema ja hoya to A yuvakanA vALa AvA astavyasta kema ? enA vALa vadhI gayA che ane dADhI game tema UgelI che." A sAMbhaLI vaLaMde tatkALa kahyuM, "e mArI pAse Ave to huM enA vALa kApuM ne ! mane kaI rIte khabara paDe ke konA vALa vadhyA che ne konI dADhI karavAnI jarUra che ?" 4 ) A sAMbhaLIne saMta jheviyara bolyA, "tuM sAcuM ja kahe che. je koI IzvaranI zodha kare, GUra ) che enuM smaraNa kare, tene Izvara maLe che. koI karma karyA vinA Izvara maLato nathI, samajayo! maMtra mAnavatAno. ane vALaMda saMtanI vAta sAthe saMmata thayo. 80
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ samrATanuM smaraNa - vizva itihAsano mahAna senAnI ane zreSTha vahIvaTakAra nepoliyana bonApArTa (1779thI 1821) dasamA varSe briTenanI lazkarI zALAmAM vidyArthI tarIke abhyAsa karato hato. ahIM eNe pAMca varSa sudhI abhyAsa karyo. enA abhyAsakALa daramiyAna nepoliyana potAnI nizALanI AgaLa lArI laIne UbhI rahetI mahilA pAsethI phaLa kharIdato hato. kyAreka evuM paNa banatuM ke nepoliyana pAse e divase phaLa kharIdavAnA paisA na hoya, to phaLanI lArI calAvatI mahilA ane vizvAsapUrvaka phaLa ApatI ane kahetI ke paisA maLe tyAre cUkavI deje. A rIte nepoliyana ghaNI vAra phaLa laI Avato ane pachI e phaLanI rakama cUkavI deto. e pachI to nepoliyane lazkarI kArakirdInI zarUAta karI ane tyAra bAda to e phrenca senAno senApati ane samaya jatAM phrAnsano samrATa banyo. - eka vAra bhUtakALanI yAda AvatAM nepoliyana bonApArTane pelI phaLa vecanArI mahilA yAda AvI. ene zodhatA zodhatA nepoliyana enI pAse pahoMcyA ane eNe e vRddhAne kahyuM, mAjI, mane oLakho cho kharAM ?" ane jhAMkhI najara dharAvatAM mAjIe potAnI AMkho TheravIne kahyuM ke, "hA, are ! tuM to pelo chokaro je mArI pAsethI phaLa laI jato hato. koIka vAra paisA na hoya to huM tane udhAra ApatI hatI, paNa tuM e rakama prAmANikatAthI cUkavI deto hato." samrATa nepoliyana bonApArTe kahyuM, "mAjI, tamArI e udhArI cUkavavA mATe Aje huM Avyo chuM. e udhAra lenAro prAmANika chokaro Aje dezano samrATa banyo che." ATaluM kahI samrATa nepoliyane mAjIno hAtha potAnA hAthamAM lIdho, ene vahAlathI dAvyo ane jIruM maMtra mAnavatAno e vRddhAne mATe navuM makAna tathA jIvanabharanI bhojana-vyavasthA karAvI. 81
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ punarjanmanI varSagAMTha paccIsa varSanA juvAnajodha kisane sauthI vadhu jhaDapathI phelAI jatuM 'limphomA' kaeNnsara hovAnuM nidAna thayuM, tyAre enI mAtA para Abha tUTI paDyuM. amerikAnA vikhyAta klivalaeNnDa klinikanA inTensiva kaeNra yuniTamAM kRtrima zvAsocchavAsa cAlu rAkhavAnAM sAdhano (respireTara) sAthe krisanI tAtkAlika sAravAra zarU thaI. enI zArIrika sthiti evI hatI ke inTensiva kaeNra yuniTamAM pathArImAM sUtelA krisane khuda enI mAtA oLakhI zakI nahIM. krisanI mAtAe nakkI karyuM ke e enA putranI bArI pAse jaIne ene managamatI vAto karaze ane koI paNa prakAre putrane bacAvaze. inTensiva kArDiyAka yuniTamAM DaoNkTaro ane narsonI doDadhAma, krisanA zarIra para lagADAtAM judAM judAM sAdhano ane injekzanonI vacce krisanI mAtAe eno hAya hAthamAM laIne ene khUba gamatI evI unALAnI RtunI vAta karI. sUryanAM hUMphALAM sonerI kiraNo ane hasatAM phUlonuM varNana karyuM. e A vAto karatI tyAre kRtrima zvAsocchvAsa levAnA yaMtramAM lAiTa thatI ane avAja Avato. narsa kahetI ke A respireTara evo saMketa Ape che ke 'A samaye krisa jAte zvAsa le che.' krisanI tabiyatamAM kramazaH sudhAro thato gayo. kemotherApInI sAravAra rogane aTakAvanArI banI. enI mAtAe ene gamatI vAto utsAhabhera kahevAnuM cAlu rAkhyuM, pasaMdagInI Tepa saMbhaLAvavA lAgI ane bhaviSyamAM krise zuM karavAnuM che enI yojanA kahevA lAgI. bIjI bAju krisanA pitAe to putrane bacavAnI AzA ochI karI dIdhI hatI. enI moTara paNa vecavA kADhI hatI. kisanI mAtAe enA prayatno aviratapaNe cAlu rAkhyA. kisa ghoDA mahinAmAM sAjo thaIne pAcho Avyo. ene bonamero sarjarI karavAmAM AvI. Aje krisa e divasane bhUlyo nathI, je divase enI mAtAe pahelI vAra eno hAtha hAthamAM laIne hUMALA maMtra mAnavatAno sUryaprakAzanI vAta karI hatI. krisa e divasane Aje potAnA punarjanmanI varSagAMTha tarIke 82 dara varSe Ujave che !
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarjananI khUbI iMglaeNnDanA mahAna sAhityakAra cArlsa Dikansa 1812 dhI 1870)nI navalakathAoe iMglaeNnDane gheluM lagADyuM. emanAM prasiddha pAtro lokamAnasamAM ramavA lAgyAM ane sthaLo ane dazyo varNavavAnI emanI kalA para sahu koI vArI gayAM. hAsyapradhAna pAtronA nirUpaNamAM emanI maulikatA ane saMvedanazIlanA pragaTa thatI hatI. 'DeviDa koparaphilDa', 'Tela oNpha TU siTIjha" ane 'livara TvisTa" jevI keTalIya navalakathAnA A sarjake eTalI badhI lokacAhanA hAMsala karI ke iMglaeNnDanI mahArANI vikToriyAne emanI pAsethI emanI koI kRtino pATha sAMbhaLavAnI icchA thaI. mahArANIe navalakathAkArane rAjamahelamAM nimaMtraNa ApyuM ane rANI pratye mAna ane Adara dharAvatA cArlsa Dikansa emanI samakSa upasthita thayA. mahArANIe A sarjakane kahyuM ke teo emanI koI racanA sAMbhaLavA mAge che, tyAre cArlsa Dikanse kahyuM, 'Ane mATe to tamAre mahela choDIne evI sabhAmAM AvavuM paDaze ke je sabhAmAM huM vizALa janasamUhane mArI racanAono pATha karato houM.' rANIne Azcarya thayuM. saheja mAThuM paNa lAgyuM eTale kahyuM, 'ahIM to aneka kavio ane sarjako Ave che ane e sahu emanI sAhityakRti prastuta paNa kare che, to pachI tamane vAMdho zo ?' cArlsa Dikanse kahyuM, 'mahArANI, huM je lekhana karuM chuM te rAjamahela mATe karato nathI, paraMtu AsapAsanA vizALa janasamudAyane mATe karuM chuM. huM jemane mATe sarjana karuM chuM emanI sAthe beso, to ja mArA sarjananI khUbIne pAmI zako. mATe mane atyAre to mApha karajo.. cArlsa Dikanse vinamratApUrvaka mahArANInI vidAya lIdhI, paraMtu rANIno A sarjaka mATeno Adara A ghaTanAne pariNAme anekagaNo vadhI gayo. maMtra mAnavatAno 83
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtra mAnavatAno 84 vyAdhi banI vizeSatA keTalIka vyaktionI bImArI emanAM tana-mana para savAra thaI jAya che, to keTalIka vyaktio svayaM bImArI para savAra thaI jAya che. amerikAnA prasiddha dhArAzAstrI sema unTarameyarane kaoNlejakALathI ja dama ane anidrAno roga lAgu paDyo hovAthI AkhI rAta jAgavuM paDatuM hatuM, paraMtu emaNe potAnI A vyAdhine vizeSatAmAM palaTAvI nAkhavA mATe pathArImAM paDakhAM pheravavAne badale abhyAsa karavAnuM zarU karyuM. pariNAme siTI oNpha nyUyaoNrka kaoNlejanA tejasvI vidyArthI tarIke paMkAvA lAgyA. e pachI vakIlAta zarU karI ane dama ane anidrAthI thatI akaLAmaNane bhUlIne vicAryuM ke kudarata to enI rIte mArI kALajI leze, pachI ochI UMghanI phikara zI ? vaLI vyAdhinI ciMtA karavAthI zuM vaLe ? e enuM kAma kare ane huM mAruM kAma karuM. mAruM kAma che kAyadAono UMDo abhyAsa karIne kesa laDavAnuM. basa, roganI ciMtA choDIne kAryamAM DUbI jAuM, AthI emaNe sakhata kAma karavA mAMDyuM ane bIjA yuvAna vakIlo UMghatA hoya, tyAre sema kAyadAzAstranAM pustako vAMcatA hoya ! 21 varSanI uMmare e jamAnAmAM paMcotera hajAra DaoNlaranI rakama kamAtA hatA ane I. sa. 1931mAM to emane amerikAnA kAnUnI itihAsamAM kesa laDavA mATe dasa lAkha DaoNlaranI rakama ane tetha rokaDamAM maLI, je eka vikramarUpa hatI. saima anidrAnA vyAdhine kAraNe aDadhI rAta sudhI vAMcatA ane pAchA vahelI savAre pAMca vAge UThIne lakhavAnuM zarU karI detA. bIjA loko hajI pathArImAMthI UThIne dinacaryAno prAraMbha kare, tyAre semanuM AkhA divasanuM kAma pUrNa thaI jatuM ! jiMdagImAM emane kyAreya gADha nidrA AvI nahIM, tema chatAM 81 varSanuM taMdurasta AyuSya bhogavyuM. jo anidrAnI akaLAmaNathI azAMta thaIne satata ciMtAtura rahyA hota, to ATaluM lAMbuM, svastha ane saphaLa jIvana jIvI zakyA na hota.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ AkhuM brahmAMDa mArI sAthe enTArkaTikanA dakSiNa dhruvanA himAcchAdita pradezamAM rojha beriyara nAmanI himAcchAdita TekarI para uttara dhruva ane dakSiNa dhruva para havAI mArge pahoMcanAra sAhasavIra, amerikAnA naukAdaLanA eDamirala ricarDa eNvalina bAyarDane motanA othAra heThaLa pAMca mahinA vitAvavA paDyA. AsapAsanA vistAramAM teo ekamAtra jIvaMta prANI hatA ane baraphanAM tophAnone kAraNe kAramI ThaMDI to eTalI ke ghaNI vAra zunyathI nIce 82 DigrI sudhI uSNatAmAna UtarI jatuM. sTava saLagAve to emAMthI nIkaLato kArbana monoksAiDa emanA TenTamAM jherI vAyu banI jato hato. kyAreka nAchUTake sTava cAlu karavo paDato, tyAre emAMthI nIkaLatA kArbana monoksAiDa gaeNsane kAraNe bebhAna banI jatA. kyAMyathI koI madadanI AzA nahotI. kyAreka mRtadehanI mAphaka halanacalana karyA vinA paDI rahetA. azakti eTalI AvI gaI hatI ke TenTamAMthI UThIne pharI zakatA nahIM ane AvatIkAla nahIM, paNa AvatI kSaNa joI zakIza ke nahIM, tenI emanA manamAM zaMkA hatI. A samaye I. sa. 1934mAM dakSiNa dhruvamAM rahelA eDamirala bAya vicAryuM ke e ahIM kyAM ekalo che ! enI sAthe to AkAzamAM dekhAtA tArAo ane bIjAM nakSatro che ane avinAzI tejomaya sUrya paNa kyAMka che ane eno samaya thatAM pharI e dedIpyamAna AkAzamAM prakAzaze ane dakSiNa dhruvanAM ghora aMdhArAM dUra karaze. emane AvA vicAramAMthI eka prakAranI jIvanazakti maLI. eDamirala bAyarDane thoDIya sahAya kare, tevI jagA ekaso ne trevIsa mAIla dUra hatI. chatAM teo ahIM ekalA nathI, AkhuM brahmAMDa mArI sAthe che, evA makkama manobaLane sahAre jIvatA rahyA. potAnI sAthe koI avinAzI zakti che tevo ahesAsa emanAmAM navuM baLa pUrato rahyo ane baraphanA tharanA thara nIce dabAI jaIne mRtyu pAmavAnI emanI bhIti cAlI gaI. ciraMtana zakti sAthe tAdAbhya sAdhavAnI kSamatAne kAraNe teo pAMca mahinA sudhI ziyALAnI ha .) kaDakaDatI ThaMDImAM lagabhaga nizcita mRtyunI paristhitimAMthI bacAva TukaDInA trIjA prayAsa 77 maMtra mAnavatAno bAda UgarI gayA. 85
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ pharaja ane mitratA amerikAmAM pravacana ApavA gayelA mahAna vaijJAnika AlbarTa AinsTAina nyUyaoNrka mahAnagara bhaNI jatI TrenamAM vicAratA hatA ke emane mATe jarmanImAM pAchA pharavuM keTaluM salAmata che. A saMdarbhamAM jarmana konsala DaoN. svArjha jarmana sarakAranA pratinidhi tarIke vAtacIta karavA mATe nevArka sTezanethI AinsTAina sAthe gADImAM beThA. vaijJAnike potAnA mitra evA DaoN. svArjha pAse salAha mAgI ke teo emane sAcI salAha Ape ke "zuM emaNe jarmanI pAchA pharavuM joIe ?" kAraNa ke svataMtra mijAjanA AinsTAinane yahudI hovAthI jarmanImAM pAchA pharavAmAM jokhama lAgatuM hatuM. A praznanA uttaramAM jarmana konsala DaoN. svArjhe kaDakAIthI kahyuM, "mArA vahAlA prAdhyApaka, tamane huM jarmanI pAchA pharavA samajAvavA Avyo chuM. jarmanImAM yogya vartana karanArI vyaktine vAMdho nahIM Ave. tamane jarmanI pAchA pharavA mATe Agraha karuM chuM.' AinsTAine akaLAIne kahyuM, "atyAre cAlatI hiTalaranI saramukhatyArazAhIthI huM khUba duHkhI chuM. jarmana sarakAranI pravRttio joIne vyathita banI gayo chuM. mAre tamane kahevuM joIe ke jyAM sudhI AvI mAnavasaMhAranI pAzavI lIlA cAlatI raheze, tyAM sudhI huM mArI mAtRbhUmi para paga mUkIza nahIM." DaoN. svArjhe pUchayuM ke "A tamAro aMtima nirNaya che ?" tyAre AinsTAine daDhatAthI kahyuM, 'hA, jarmanI choDavuM e mAro aphara nirNaya che." DaoN. svArge uttara Apyo, 'jarmana konsala tarIkenI mArI pharaja meM bajAvI ane huM nahi tamane pAchA pharavA samajAvI zakyo nathI, paraMtu eka vyakti tarIke ane tamArA mitra 7 I. tarIke mAre tamane kahevuM joIe ke 'tamAro nirNaya DahApaNabharyo che, jarmanI pAchA pharavuM maMtra mAnavatAno tamAre mATe hitAvaha nathI." 86
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ phI ApavAnI utAvaLA amerikAnA pramukha abrAhama liMkane rAjakAraNamAM jhukAvyuM, te pUrve amerikAnA spriMgaphilDamAM vakIlAta karatA hatA. namra, nikhAlasa ane mAnavatAbharyA vakIla abrAhama liMkane harnaDana sAthe bhAgIdArImAM vakIlAta mATe oNphisa zarU karI. baMne vacce evo karAra hato ke kesa laDavA mATe asIla pAsethI AvelI phInA pacAsa pacAsa TakA vaheMcI levA.. koI asIla liMkanane enI vakIlAtanI phI Ape te tarata ja liMkana potAnA sAthI ane bhAgIdAra harnaDanane aDadhI phI ApI detA. abrAhama liMkananI AvI utAvaLa emanA bhAgIdArane pasaMda paDI nahIM. e manamAM vicAratA ke nirAMte hisAba karIe to zuM khATuMmoLuM thaI javAnuM che? liMkana binajarUrI utAvaLa kare che. emaNe eka vAra liMkanane kahyuM, 'dosta, mApha karaje, paNa mane tArI eka bAbata saheje pasaMda nathI. vakIlAtanI phI Ave ke tarata tuM aDadho bhAga ApavA doDI jAya che. AvI utAvaLa karavAnI jarUra nathI. nirAMte Ape to zo vAMdho Ave ?" abrAhama liMkane kahyuM, 'dosta, Ama karavAnI pAchaLa traNa kAraNa che. eka kAraNa to e ke meM phI vasUla karI che e paNa kadAca bhUlI jAuM. tatkALa tamane ApI dauM eTale mArA manamAM vasUlAtanI vAta pAkI thaI jAya. bIjuM ke vakIlAtanI A phI konI che e tamane kahuM eTale tenI pAsethI tamAre kadI ugharANI karavAnI jarUra rahe nahIM, tamane khyAla hoya ke A asIlanI phI AvI gaI che. trIjuM kAraNa e che ke jo mAruM avasAna thAya ane asIlanI phI peTe AvelA paisA mArI pAse rahI jAya, to eno kazo purAvo tamArI pAse hoya nahIM." liMkananI prAmANikatA joIne emano bhAgIdAra harnaDana prasanna thaI gayo. maMtra mAnavatAno 87
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAnya ke asAmAnya 1934mAM herI rUmene amerikana seneTane mATe umedavArI noMdhAvI tyAre sahune e vAta vicitra lAgI. rAjakAraNamAM jaIne e kazuM ukALaze nahIM tema sahu koInuM mAnavuM hatuM. AnuM kAraNa e ke herI Tumena sAva ThIMgaNA hatA, dRSTinI khAmI dharAvatA hatA. emano dekhAva taddana anAkarSaka hato. adhUrAmAM pUruM emanA pitAnI Arthika sthiti evI hatI ke emane bhaNAvI zake nahIM, AthI kaoNlejanuM vyavasthita zikSaNa paNa meLavI zakyA nahotA. e pachI emaNe kAyadAzAstranI padavI prApta karI, paNa nokarI koNa Ape ? sthiti evI ke tarata nokarI zodhavI paDe. AthI herI Tamene sauthI paheluM kAma relave kaMpanImAM karyuM. e pachI beMkamAM kAme lAgyA. be beMkomAM kAmagIrI karI, paNa emAMya phAvyA nahIM. chevaTe emanA pitAno kRSino vyavasAya apanAvyo. eka pachI eka kAmagIrI badalatA rahyA. khetImAMthI sIdhA topakhAnAnA adhikArI banyA. niyamita zikSaNa maLyuM nahotuM, paraMtu kAyadAzAstranI padavI hovAthI samaya jatAM jeksana kanTrI korTanA mukhya nyAyAdhIza banyA. AvA herI Tumenane rAjakAraNamAM rasa hato ane tethI amerikana seneTamAM pravezyA. 1945nI 12mI eprile pramukha rUjhavelTanA mRtyu bAda Tumena para pramukhapada saMbhALavAnI javAbadArI AvI paDI. AMtarika ane bAhya kaparA praznono sAmano karavAno Avyo. 1948mAM pramukhapadanI cUMTaNImAM UbhA rahyA. badhAe kahyuM, te pramukha tarIke cUMTAze nahIM. A badhA vacce te cUMTaNI laDyA, eTaluM ja nahIM paNa raMgabheda dUra karavA mATe, e ja kheDUto ane kAmadAronA utkarSa mATe ane garIba vargone raheThANa upalabdha karAvavA maMga mAnavatAno mATe emaNe pragatizIla kAryakramo ApyA. Ama, eka sAmAnya dekhAva dharAvanAra 88 mAnavI asAmAnya zakti dharAvanAra rAjapuruSa banyA.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAra ane vRtti vizvanI vicAradhArAmAM ane aneka kSetromAM parivartana ANanAra jaivika utkrAMtivAdanA prakhara praNetA cArlsa DArvina pAse AturatA sAthe avalokana karavAnI zakti ane vicAra karavAnI apratima kSamatA hatI. prakRtividda DArvinane potAnI saphara daramiyAna choDa, khaDaka, jIvajaMtuo, prANIo ane azmiono saMgraha karavAnI Adata hatI. eka vAra DArvina mitranI sAthe prANIsaMgrahAlaya joI rahyA hatA, tyAre emaNe kahyuM, "mAnavInI anAdikAlIna sahajavRttio karatAM enI vaicArikazakti anekagaNI zaktizALI che." tyAre DArvinanA mitrae kahyuM ke, "mAnavImAM anAdikALathI rahelI kAma, krodha, bhaya, moha, mAyA, lobhanI vRttio atyaMta prabaLa hoya che, pachI e mAnavI game teTalo vidvAna ke vijJAnI hoya ! ane tethI ja A anAdikAlIna vRttio para vyaktie sAdhanA karIne vijaya meLavavo joIe." cArlsa DArvine hasIne kahyuM, 'AvI koI sAdhanAnI jarUra nathI. tamArAmAM vicArazakti hoya ane anveSaka buddhi hoya eTale kAma patI gayuM." evAmAM prANIsaMgrahAlayamAM pAradarzaka jADA kAcanI peTImAM paDelo bhayAnaka viSadhArI sarpa joyo. cArlsa DArvine enI vigato vAMcI ane enuM sUkSma nirIkSaNa karavA mATe potAnA caherAne kAcanI peTI para mUkyo. aMdarathI bhayAvaha, viSadhArI sApe jorathI phaMphADo mAryo ane DArvina DarIne saheja pAchA haTI gayA. emanA mitrae kahyuM, DArvina, vacce jADo pAradarzaka kAca hato. bauddhika rIte vicAra karIe to e tamane huM daMza mArI zake tema nahotuM, Ama chatAM bhayavRttine vaza thaIne tame gabharAIne bAjue khasI maMtra mAnavatAno gayA. kaho, vicAra karatAM vRtti caDiyAtI che ne !" 89
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhana-dolatanI kiMmata IrAnanA bAdazAha hArUna ala razIdane potAnA virATa sAmrAjyano ane aDhaLaka dhana-saMpattino ati ahaMkAra hato. A ahaMkAre ene garviSTha ane tochaDo banAvI dIdho hato. nokara-cAkara to ThIka, paraMtu rAjanA dIvAno sAthe paNa eno vyavahAra saujanyahIna hato. AvA ghamaMDI bAdazAhane maLavA mATe abu zIka nAmanA mahAna muslima saMta AvyA. A abu zIke bAdazAhane pUchyuM, "bAdazAha, tamArI dhanadolatanuM kula mUlya keTaluM che ?" sUphI saMtanA prazna bAdazAhane vicAramAM DubADI dIdho. bAdazAhano garva bolI UThyo, are ! eTalI bezumAra dolata mArI pAse che ke jenI mane khudane khabara nathI. eno aMdAja huM kaI rIte ApuM ! tamArI kalpanA bahAranI A vAta che." - sUphI saMte kahyuM, "bAdazAha, dhAro ke tame saharAnA raNamAM bhUlA paDyA cho, tamane khUba tarasa lAgI che. paNa tamArI pAse pIvAnA pANInuM eka TIpuM nathI. tamane evo anubhava thAya che ke hamaNAM tame vinA pANIe taraphaDIne mRtyu pAmazo. dhAro ke e samaye tamArI samakSa koI tamane pANIno glAsa dhare to tame ene zuM Apazo ?" bAdazAha hArUna ala razIde kahyuM, "are Ave vakhate to huM ene arthe rAjaya ApI dauM." sUphI saMte bIjo prazna karyo, "bAdazAha, dhAro ke tame khUba bImAra paDyA ho, bacavAnI koI AzA na hoya, duniyAnA kAbela hakImoe karelA upacAra niSphaLa nIvaDyA hoya ane e ja samaye tamane koI davAnI paDIkI Ape ane sAjA thaI jAva, to tame ene zuM Apo ?" bAdazAha bolI UThyA, "are ! AvA jAna bacAvanArane to ardha rAjya ApI dauM." sUphI saMta abu zIke kahyuM, "bAdazAha, tamArA sAmrAjyanI tamAma dolatanI kiMmata pANInA eka glAsa ane davAnI eka paDIkI jeTalI ja che. jo tamArAM dhana-dolatanI ATalI ja kiMmata hoya, to enuM ATaluM badhuM abhimAna zAne?" maMtra mAnavatAno 90
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana daIne bhaNo. bhUmiti vizenA vizvaprasiddha 'elimenTsa (mULatattvo) graMthanA sarjaka yUkliDe pleToe grIsanA eNthensanagaramAM sthApelI ekeDemImAM gaNitanuM zikSaNa meLavyuM. I. sa. pUrve 294mAM rAjA TaoNlamI prathame grIsanA aneka vidvAnone elekjhAMDriyA nagaramAM vasAvyA. A rAjA TaoNlamIne bhUmiti zIkhavAnI icchA thaI, tethI eNe yUkliDane gurupade sthApyA. roja rAjA TaoNlamIne yUkliDa bhUmiti zIkhavatA hatA, paraMtu e sUtro zIkhavavAmAM rAjAne koI AnaMda Avato nahoto, AthI rAjAnA manamAM vicAra jAgyo ke AvA mahAna gaNitajJa mane kema saraLatAthI bhUmiti zIkhavI zakatA nathI ? eka vAra yUkliDa rAjAne bhUmiti samajAvatA hatA, tyAre rAjAe akaLAIne kahyuM, "Apa to bhUmitinA mahAna vidvAna cho. tame mane evAM sUtra kema zIkhavatA nathI ke je mane saraLatAthI samajAI jAya? ATalo badho samaya tamArI pAse bhaNyo, paraMtu hajI huM eka paNa sUtra samajI zakyo nathI, to pachI kyAre bhUmitinA vidvAna banI zakIza ?' - rAjAnI vAta sAMbhaLIne yUkliDe hasatAM hasatAM kahyuM, "rAjanuM, huM to tamane saraLa ane sahaja sUtra ja zIkhavuM chuM. mArA adhyApanamAM kacAza nathI, paNa tamArA adhyayanamAM muzkelI che. tame bhUmiti zIkhavAno vicAra to karyo, paNa e mATe manane taiyAra karyuM nathI. ene mATe lagana ke ekAgratA dharAvatA nathI. jo emAM rasa ane ruci lezo, to AsAnIthI tame bhUmiti zIkhI zakazo. jeTalI sahajatAthI tame rAjakAja saMbhALo cho, eTalI ja sahajatAthI tame gaNita zIkho, to jarUra saphaLa thazo.' - yUkliDanI A vAta rAjA TaoNlamIne samajAI ane eNe ekAgra thaIne rasa-ruci (c) sAthe bhUmiti zIkhavAno prAraMbha karyo. samaya jatAM rAjA TaoNlamI bhUmitizAstramAM chIe maMtra mAnavatAno pAraMgata banI gayo. 91
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatruvijaya ane bhayavijaya roja prAtaHkALe je vicAra DarAvato hato te sAkSAt sAme AvIne Ubho rahyo. e vicAra hato potAnA aMtakALano ! e khyAla hato potAnA dAruNa-karuNa mRtyuno! cAsaMlara vilenI laDAI laDI rahelA janarala gargane A yuddhakALe vahelI savAre pahelo vicAra e Avato ke Aje eno aMtima samaya AvI gayo che. mRtyu ane enI vacce have varSo ke mahinA nahIM, paNa mAtra thoDIka kSaNo ja bAkI che ! mRtyuno dAruNa bhaya enA manamAM evo vasI ane ThasI gayo ke eNe potAnAM kuTuMbIjanone aMtima patra paNa lakhI nAkhyo. have e ja mRtyu samarAMgaNamAM enI sAme AvIne UbhuM hatuM. banyuM evuM ke je mRtyunA vicArathI e rojeroja UThatAMnI sAthe ja bhayabhIta thato hato, te mRtyune sAme jotAM bhayazUnya banI gayo. ene saheje Dara na lAgyo. manamAM thayuM ke raNamedAna para mRtyu Ave to bhale Ave, paNa Akhara sudhI laDI levuM che. mRtyunA bhaye kAyara banavuM nathI. have pIchehaThanI koI vAta nahIM. je thavAnuM hoya, te thAya. vaLI enA manamAM evo vicAra paNa jAgyo ke AvA mRtyune mATe eNe bhayabhIta thaIne kevA kevA na karavA jevA vicAro karyA hatA. janarala guDjha ghoDA para savAra thaIne zatruo para trATakyo. ene mRtyunI lezamAtra paravA nahotI. eno aMgarakSaka zatrunI topanA goLAthI ghavAIne mRtyu pAmyo. janarala guDjha bamaNI tAkAtathI zatruono sAmano karI rahyo. enA parAkramane joIne sainyamAM navo jusso jAgyo. zatruoe janarala guDjhamAM saMhArane sAme cAlIne Avato joyo. duzmano bhAgyA. janarala guDjha yuddhamAM vijaya pAmyo. - samarAMgaNamAMthI e pAcho pharyo tyAre enA caherA para bevaDo AnaMda hato. eka maMtra mAnavatAno. AnaMda hato zatruvijayano ane bIjo AnaMda hato mRtyunA Dara paranA vijayano. 92
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAnanuM bonasa' mahAtmA gAMdhIjInI pravRtti ane preraNAe AkhA vizva para prabhAva pADyo. jApAnamAM kAgAvA nAmanA saMta thaI gayA. sau emane 'jApAnanA gAMdhI' tarIke oLakhatA hatA. emaNe aneka nirAdhArone Azaro Apyo. cora-DAkuone sanmArge vALyA. du:khI strIonAM duHkha ochAM karyA ane patitAono uddhAra karyo. jApAnanA saMta kAgAvA rAtadivasa lokasevAmAM DUbelA rahetA. emanI uMmara vadhavA lAgI. emAM vaLI harasanuM darda lAgu paDyuM. ATaluM badhuM hovA chatAM ArAmanuM nAma nahIM. emanAM sevA-kAryo satata cAlu hoya. jhUMpaDI jevA makAnamAM rahe. sAdaDI para sUI jAya. sAduM bhojana Aroge. samaya jatAM kAgAvAnuM svAthya kathaLavA lAgyuM. emanA eka mitrae Agraha karyo ke, "have sevA karavAnuM choDIne saMpUrNa ArAma karo. tamArA zarIrane have ArAmanI khUba jarUra che." A sAMbhaLI kAgAvAe kahyuM, "are mitra, mArA jIvanamAM ghaNI ghAta AvI che. keTalIya vAra Izvare mane maratAM bacAvyo che. huM mRtyu pAmyo hota to zuM thAta ? paNa IzvaranI maherabAnI kaMI ochI nathI." | mitrae kahyuM, "mRtyumAMthI bacyA, to have jIvananI nirAMta lo, thoDo samaya A sevAkAryomAMthI virAma lo." kAgAvAe kahyuM, "are, tuM jANe che ke A mRtyumAMthI bacyo ane jIvana maLyuM e zA mATe ? bhagavAne sevAkArya karavA mATe mane A "bonasa' ApyuM che, AthI ja mane maraNano saheje bhaya nathI." mitrae kahyuM, "tame tamArA A kathaLatA svAthyano to vicAra karo." saMta kAgAvA bolyA, "huM icchuM ke Izvara mane pathArImAM nahIM, paNa koIkanI cho maMtra mAnavatAno sevA karatAM karatAM mRtyu Ape." 93
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArI eka vinaMtI nobela pAritoSika vijetA bhautikazAstrI, gaNitajJa tathA sApekSatAnA siddhAMtanA sthApaka AlbarTa AinsTAina briTananI mulAkAte gayA hatA. A jagaprasiddha vijJAnIne briTananI mahArANIe bhojana mATe nimaMtraNa pAThavyuM hatuM. vaLI e nimaMtraNa sAthe emane jANa karavAmAM AvI hatI ke 'tamane levA mATe zAhI moTaragADI tamArA utArA para Avaze. e aMge anya koI vyavasthA karavAnI jarUra nathI.' AlbarTa AinsTAina zAhI mahelathI dUra AvelI eka hoTalamAM UtaryA hatA. manamAM to vijJAnanA siddhAMto vize satata ciMtana cAlatuM hatuM. Ameya jIvananI sAmAnya bAbato aMge bhulakaNo svabhAva paNa kharo. AthI samayasara pahoMcavA mATe teo taiyAra thaIne briTiza zAhI mahela tarapha cAlavA lAgyA. AlbarTa AinsTAina nirdhArita samaye pahoMcI gayA, paraMtu briTananI rANIne khyAla AvI gayo ke teo emanA utArethI cAlatA ahIM AvyA che. AthI emaNe kahyuM, "Apane levA mATe moTara mokalI hatI ane tame kema cAlatA AvyA?' AinsTAine kahyuM, "e vAta to huM sAva bhUlI ja gayo. taiyAra thayo eTale cAlato cAlato nIkaLI gayo." Ameya AinsTAinane cAlavAno zokha ghaNo. amerikAnI prinsTana yunivarsiTImAM prAdhyApaka tarIkenI kAmagIrI svIkAratI vakhate paNa emaNe eka zarata mUkI hatI ke emane yunivarsiTInI najIkanA vistAramAM ghara phALavavAmAM Ave. AinsTAina pAse moTara hatI, tema chatAM moTA bhAge e cAlIne ja yunivarsiTI jatA. AinsTAine briTananI rANIne kahyuM, "mApha karajo, Ape karelI e vyavasthA mArA smaraNamAM rahI nahIM, paNa have mArI eka vinaMtI che ke A aMge DrAivarane tame koI Thapako ApatAM nahIM." C' ' maMtra mAnavatAno 94
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaviSyanI ciMtA zAne ? udyogapati ke. TI. kelare vizALa audyogika sAmrAjyanuM sarjana karyuM. krisalara korporezananA pramukha tarIke emaNe ghaNI moTI nAmanA hAMsala karI. potAnA udyogomAM aneka utAra-caDAva AvatA, paraMtu kelaranI svasthatA joIne sahu koI Azcarya pAmatA. ATaluM vizALa audyogika sAmrAjya calAvanArane sahu koIe sadAya hasatA ane ciMtAmukta joyA hatA. eka vAra kelarane emanA eka paricite pUchyuM, "kaMpanInI ATalI moTI Arthika javAbadArInuM vahana karo cho, tema chatAM ATalA badhA haLavAphUla kema raho cho?" kelare javAba Apyo, "ghaNI vAra kaparI paristhiti UbhI thatI hoya che, kyAreka nirNaya levAnI dvidhA paNa jAgatI hoya che. Ave samaye huM mArI tamAma zakti sAthe e praznanA ukela mATe puruSArtha karuM chuM ane manamAM ema paNa vicAruM chuM ke A kArya karatI vakhate ATaluM karyuM hota to vadhu sAruM thAta evo vasavaso kyAreya karavAno na rahe te rIte mahenata karyuM jAuM chuM." paricite pUchyuM, "dhAro ke tame koI bAbatamAM taddana niHsahAya ho, to tame zuM karo? jemAM kazuM thaI zake tema na hoya tyAre kevo vicAra karo ?" je. TI. kelare kahyuM, "tyAre ene huM bhUlI jAuM chuM." paricite vaLI prazna karyo, "tamane bhaviSyanI koI bIka lAge che kharI?" kelare kahyuM, "A duniyAno koI paNa mAnavI sAcuM bhaviSya bhAkhI zakato nathI. bhaviSyamAM bananArI ghaTanAo mATe aneka paribaLo kArya karatAM hoya che. ene vize khuda ! mANasane ja pUrI khabara nathI, to pachI bhaviSyamAM AvuM pariNAma Avaze ema dhArIne- 7 che mAnIne khoTI ciMtA karavAno artha zo ?" maMtra mAnavatAno 95
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ pitAnI nizcayazakti bALaka kArDinala vonane mIThAI eTalI badhI bhAve ke mIThAI jotAM ja enA para akarAMtiyAnI jema tUTI paDe. mIThAI maLe eTale bIjuM badhuM bhojana bAjue rahI jAya ane mAtra mIThAIthI ja peTa bharI le. peTa bharAya toya aTake nahIM. khavAya eTalI ThAMsI ThAMsIne khAya. eka divasa bhojananA Tebala para vonanA pitA gusse thayA ane emaNe kahyuM, ATalI badhI mIThAI khAvI hAnikAraka che. tAruM zarIra vaLaze nahIM ane samaya jatAM e tane bhAre nukasAna pahoMcADaze." bALaka vone kahyuM, "pitAjI, mane mIThAI khUba bhAve che eTale huM khUba khAuM chuM." pitAe kahyuM, "jo, tuM Adatano gulAma banI gayo che. tArA svAda para aMkuza rAkhI zakato nathI, pariNAme bhaviSyamAM tuM Arogya gumAvIza ane jIvana AkhuM barabAda karI nAkhIza." vone kahyuM. "pitAjI, vyasanathI jIvana barabAda thAya te sAcuM, paraMtu tame paNa bhojana bAda haMmezAM chIMkaNI suMgho cho enuM zuM ? enA vinA tamane saheje cAlatuM nathI. A vyasana na kahevAya ?" vonanA pitA camakI gayA. khissAmAMthI chIMkaNInI DabbI kADhI ane bahAra pheMkI dIdhI ane kahyuM, "beTA, tArI vAta sAcI che. huM A vyasanano gulAma banI gayo chuM. AjathI pratijJA lauM chuM ke kyAreya chIMkaNI suMghIza nahIM, kadI ene sparza paNa nahIM karuM.' pitAnI AvI pratijJAe vona para asara karI ane eNe akarAMtiyA banIne mIThAI khAvAnuM choDI dIdhuM. samaya jatAM vona khristI dharmanA mahAna dharmaguru banyA. paNa teo kahetA ke emanA jIvanavikAsamAM pitAnI dRDha pratijJAno ghaNo moTo phALo che. pitAnI dRDha ] nizcayazaktie emane jIvanavikAsanAM kaparAM sopAno caDhavAnI zakti ApI che ane eka prakArano AtmavizvAsa jagADyo. 96 ha G/
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasamukhI bALakInI bheTa 1995nA mArca mahinAmAM bImAra paNa hasamukhI krisTinAne DaoNkTare tapAsI ane kahyuM ke ene kaeNnsara che ane enI sAravAra mATe ene bALako mATenI kaeNnsara haoNspiTalamAM dAkhala karavI paDaze. krisTinA A cilDrana haoNspiTalamAM sAravAra mATe AvI. enI tabiyata vadhu ne vadhu kathaLatI gaI. roja enA svAthyanA gamagInIbharyA samAcAra AvavA lAgyA. traNa varSanI A nAnI bAlikA kaeNnsara sAme jANe yuddhe caDI. pahelAM AkarI kemotherepI lIdhI. pachI kaparuM reDiyezana ane 1995nA oNkTobaramAM enA para atyaMta pIDAjanaka bona mero TrAnsaplAnTa karavAmAM AvyuM. Azcaryajanaka bAbata e hatI ke A atyaMta pIDAkArI sAravAra daramiyAna paNa krisTinA AnaMdita rahI. enI sAravAra karanArA DaoNkTaro ane narse A hasamukhI chokarI para heta varasAvavA lAgyAM ane 1995nI 31mI oNkTobare krisTinA sAjI thaIne ghera pAchI AvI. sahune lAgyuM ke jANe camatkAra sarjAyo ! tabIbI sAravArane krisTinAe je risponsa' Apyo, enAthI khuda DaoNkTaro Azcarya pAmyA. enAthI vadhu Azcarya krisTinA je jhaDapathI sAjI thaI enAthI thayuM. A badhAM karatAMya vizeSa to AvI mAMdagImAM krisTinAe rAkhelA AnaMdI valaNathI sahune Azcarya thayuM. - krisTinA haoNspiTalamAM hatI tyAre keTalAya lokoe A hasamukhI bALakIne sarasa majAnI bheTo mokalI hatI. ghera AvyA bAda krisTinA A badhI bheTo jovA lAgI. bheTa rUpe AvelAM ramakaDAM krisTinAnI pAse pahelethI ja hatAM, AthI e ramakaDAM eNe judAM tAravyAM. krisTinAnI mAtAe kahyuM ke e sToramAM jaIne A ramakaDAMnA badalAmAM bIjAM ramakaDAM laI Avaze. krisTinAe tema karavAnI nA pADI. eNe potAnAM ramakaDAM pratyenuM bALasahaja mamatva tyajIne kahyuM ke A vadhArAnAM ramakaDAM krisamasa pahelAM pelI che maMtra mAnavatAno haoNspiTalamAM mUkI AvIe, jethI e haoNspiTalamAM AvanArAM bALakone ramavA maLe. 97
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtra mAnavatAno 98 kaDavuM satya amerikAnA vikhyAta vijJAnI, saMzodhaka ane lekhaka benjAmina phrenkalina sAbu ane mINabattI banAvanAra pitAnA sattara saMtAnomAMnuM dasamuM saMtAna hatA. lekhaka, mudraka ane prakAzaka benjAmina phrenkalina e divasomAM bhejAbAja paNa mAthApharela gaNAtA hatA. sAmI vyaktine dalIlo karIne parAjita karavAnI emane Adata hatI ane koI emanI viruddha bole. te saheje sAMkhI zakatA nahIM. eka vAra 'sosAyaTI oNpha phrenDjha' nAmanA eka dhArmika saMpradAyanA vaDIle sarvatra chavAI javAnI Adata dharAvanArA benjAmina phreMkalinane bolAvIne khakhaDAvI nAkhyA. emaNe kahyuM, 'tuM tArA manamAM samaje che zuM ? tArAthI je viruddha hoya, tenA para tAro mata lAdavAno prayAsa kare che ? tArA mitro tArAthI eTalA badhA khaphA thaI gayA che ke tuM je kaMI bole che, tenI teo saheje paravA ja nathI karatA. tArI hAjarI karatAM gerahAjarIthI vadhu khuza rahe che. tAruM vartana badhA sAthe e jAtanuM che ke 'jANe tuM sarvajJa che' ane eTale koI tane kazI bAbatamAM vAta karatA nathI ke emano vicAra jaNAvatA nathI. jo tane kaMI kahevAno prayatna kare to emanuM AvI banyuM ja samajo ! hakIkatamAM samudranA pANInA eka buMda jeTalI tArI jANakArI che ane mAre kahevuM joIe ke jo AvuM ja vartana cAlu rAkhIza, to tuM kazuM vadhAre jANI zakavAno nathI.' benjAmina phreMnkalina no stabdha thaI gayA. emanA jevI saphaLa vyaktine koI Avo Thapako Ape, tevuM svapne paNa vicArI zakatA na hatA. paraMtu e vRddhe kaheluM kaDavuM satya benjAmina phreMnkaline hasate mukhe svIkArI lIdhuM ane emano e Thapako emane mATe AtmaciMtanano mArga banyo. emaNe vicAryuM ke emano uThata ane durAgrahI svabhAva emaNe badalavo ja paDaze, nahIM to emano A mArga emane niSphaLatA ja apAvaze ane samAjamAMthI e pheMkAI jaze. e divase benjAmina phrenkaline potAnA vyaktitvamAM parivartana lAvavA mATe kamara kasI.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgadarzaka maulikatA brAjhilamAM jhUMpaDapaTTIne "phavelAsa' kahe che ane enAM mahAnagaromAM garIbI ane vastI-vadhArAne kAraNe A phavelAsa satata vadhatA rahetA hatA. brAjhilanI pAMca lAkhanI vastI dharAvatA kuriTibA zaheranA meyara tarIke ArkiTekTa jema larnaranI nimaNUka thaI. kuriTibA zaheramAM satata gAmaDAMmAMthI vastI ThalavAtI jatI hatI. eno sauthI moTo savAla dhailAsa eTale ke jhUMpaDapaTTIno hato. gaMdI, gIca evI jhUMpaDapaTTIomAM javAnA rastA sAva sAMkaDA hatA. kaI rIte enI nAnI nAnI sAMkaDI galImAMthI kacaro bahAra lAvI zakAya ? jema larnara maulika vicArathI mArga kADhavAmAM mAnato hato. eNe joyuM ke jhUMpaDapaTTImAM khaDakAtA kacarAne kAraNe gaMdakInA Dhaga para Dhaga jAmI gayA hatA. rogacALo rojanI hakIkata banI gayo hato. bImArIo potAnuM thANuM nAkhIne beThI hatI. meyara jema larnare jhUMpaDapaTTInI bahAra DabbAo mUkyA. A DabbAmAM je kacaro nAkhe ene thoDI rakama ApavA mAMDI. A DabbAomAMthI keTalAka DabbAomAM risAyakliMga thAya evo kacaro nAkhavAmAM Avato ane keTalAkamAM e sivAyano nakAmo kacaro ThAlavavAmAM Avato. kacarAne A rIte judo tAravIne Ape ene zaheranI basamAM musApharI karavA mATe Tokana ApavAmAM AvatAM. risAyakliga thAya evo kacaro kArakhAnAMomAM mokalavAmAM Avato ane bAkIno kacaro kheDUto laI jatA, jemAMthI khAtara banAvavAmAM AvatuM. dhIre dhIre evuM banyuM ke A jhUMpaDapaTTInAM chokarAMo kacarAne judo tAravavA lAgyAM eTaluM ja nahIM, paNa A garIba chokarAMo polithina, Terenala-leTa ane vadhu ghanatAvALuM polithina dharAvatI zIzIonI banAvaTane oLakhavA lAgyAM. chokarAMone rakama maLI. moTAone basamAM musApharI karavAnuM Tokana maLyuM. pariNAme A jhUMpaDapaTTImAM rahenArA kizoro nokarInI zodhamAM jhUMpaDapaTTInI bahAra nIkaLavA lAgyA. jhUMpaDapaTTIo atyaMta hi svaccha thaI gaI ane enA kacarAmAMthI risAyakliMga zarU thayuM. ArkiTekTa jema larnaranA 77= maMtra mAnavatAno eka maulika vicAre mahAnagaranI mahAkAya mUMjhavaNa dUra karI. 99
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahenatanuM phaLa. philipAinsanA pramukha remana megsasene khabara maLI ke baMdha bAMdhavA mATe videzathI AvanArI sAmagrI maLavAmAM vilaMba thAya tema hovA chatAM eno mukhya ijanera koI paNa saMjogomAM A baMdha nizcita samayamaryAdAmAM pUrNa karavA athAga prayatna karI rahyo che. baMdhanA bAMdhakAmanuM jAtanirIkSaNa karavA mATe svayaM pramukha remana mesese enA nirmANa-sthaLa para pahoMcyA. emaNe joyuM ke baMdhanuM nirmANakArya sAce ja jhaDapabhera cAlI rahyuM hatuM ane mukhya ijanera sAmAnya majUranI mAphaka kAma karI rahyo hato. vAta evI hatI ke videzathI Ane mATe paMpa AvavAnA hatA, paraMtu e paMpa samayasara na AvatAM ijanere jUnI amerikana DIjhala Trakono upayoga karyo, paNa kAma saheje aTakAvyuM nahIM. A joIne pramukha remana megsase prasanna thayA. e enjiniyara pAse jaIne bolyA, 'tame paMpanI jagAe DIjhala Trakano upayoga karo cho, paraMtu Ane kAraNe jo koI nukasAna thaze, to mukhya adhikArI tarIke tame javAbadAra cho eno tamane khyAla che kharo ne ?" enjiniyare saheje saMkoca vagara kahyuM, 'hA, mane eno pUro khyAla che. koI mAro javAba mAge to huM javAba ApavA taiyAra chuM, paraMtu mAruM kAma aTakAvavA taiyAra nathI.' A joIne gada banI gayelA rASTrapramukhe kahyuM, 'tamAro jamaNo hAtha UMco karo." ane pachI AnaMdabhera zAbAzI ApatAM kahyuM, "kAma pratyenI tamArI laganI, sUjha ane kartavyaniSThAthI prabhAvita thaIne huM tamane mukhya ijaneramAMthI nirmANa vibhAganA upasaciva padanA zapatha atyAre ane ahIM ja ApuM chuM.' A ja pramukha remana megsasenI vAta sAMbhaLIne sahu karmacArIoe tALIo pADIne maMtra mAnavatAno potAno AnaMda pragaTa karyo. badhAe svIkAryuM ke mukhya ijaneranI rAtadivasanI mahenatanuM 100 A suyogya phaLa che.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ sigAreTano artha aMgrejI DiksanarInA racayitA DaoN. semyuala jonsana rAtadivasa zabdo ane tenA arthonI duniyAmAM vasatA hatA. kaI rIte A zabdakoza samAjane vadhu ne vadhu upayogI bane enI satata zodha karatA hatA. eka divasa emane vicAra Avyo ke zabdano mAtra artha lakhavAne badale enuM thoDuM vivaraNa paNa lakhavuM joIe. AvuM vivaraNa lakhavAthI lokone e bhAva ke vastuno vizeSa khyAla Ave. vaLI AvA vivaraNathI vAcakanA manamAM zabda vizenI samaja sthAyIrUpa pAmI zake. dareka zabdanuM AvuM vivaraNa lakhavuM e ghaNuM kaparuM kAma hatuM. A aMge A viSayamAM vidvAno sAthe DaoN. semyuala jonsana satata parAmarzana karatA hatA. koIka vAra to carcA karatAM karatAM moTo vivAda paNa jAgato hato, paraMtu AvA vivAdathI akaLAvAne badale emane enAthI AnaMda Avato hato. AvI rIte zabdanuM vivaraNa lakhatA hatA, tyAre emanI sAme 'sigAreTa' zabda Avyo. vicAra karyo ke AnI paribhASA zI lakhavI ? mAtra enA AkAranI vAta karavAthI kAma nahIM sare. emaNe khUba vicAra karyo. "sigAreTanuM vivaraNa lakhe ane vaLI pAchA e noMdha barAbara na lAgatAM phADI nAkhe. ghaNI jhINavaTathI sigAreTane joI ane enAthI thatI svAzmahAni vize ghaNuM vAMcyuM, AthI emaNe sigAreTanI oLakha A rIte ApI, 'sigAreTa kAgaLamAM lapeTAyelI tamAku che, jenI eka bAju dhumADo hoya che ane bIjI bAju bevakUpha." sigAreTanA AvA vivaraNane emaNe zabdakozamAM sthAna ApyuM. eno eTalo badho prabhAva paDyo ke A zabdakoza vAMcatI vakhate koI sigAreTano artha vAMce athavA to e zabda pAse enI pharatI AMkha aTakI jAya, to e tarata ja sigAreTa kADhIne pheMkI deto ane AsapAsa joto ke koI ene sigAreTa pItAM joI rahyuM to nathI ne ! , . Dcha vikhyAta zabdakozakAranuM A vivaraNa aneka vyaktine sigAreTa choDavA mATe maMtra mAnavatAno kAraNarUpa banyuM. 101
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnanI laganI 18mI sadImAM prasiddha aMgreja prAcyavidyAvid sara viliyama honsa kaoNlakAtAnI hAIbrerTanA nyAyAdhIza tarIke bhAratamAM AvyA. bALapaNathI ja judI judI bhASAo zIkhavAno emane zokha hato ane ethI vidyArthI avasthAmAM grIka, phrenca, laeNTina bhASAo para prabhutva meLavyuM hatuM. phArasI ane iTAliyana bhASA paNa zIkhyA hatA. porTugIjha, jarmana, hibru ane turkI bhASAnuM paNa vyavahAropayogI jJAna meLavI lIdhuM hatuM. bhAratamAM AvyA pachI saMskRta zIkhavAnI emane laganI lAgI, paraMtu koI A 'plecchane saMskRta zIkhavavA taiyAra na hatuM. ghaNI mahenata pachI eka paMDitajI kaThora zarato sAthe saMskRta zIkhavavA taiyAra thayA. emaNe zarata karI ke je khaMDamAM besIne teo saMskRta bhaNAvaze, tyAM mAtra eka Tebala ane be khurazI ja hovI joIe. roja e oraDo pANIthI dhoIne zuddha karavAno raheze. A mATe sara viliyama jahonse mAMsa-madirAno tyAga karavAno raheze. paMDitajIne lAvavA-laI javA mATe pAlakhInI vyavasthA karavI paDaze. kaoNlakAtA hAIkorTanA A vidvAna nyAyAdhIza ane bhASApremIe saghaLI zaratono svIkAra karyo. sara viliyama honsa thoDIghaNI hiMdI bhASA jANatA hatA ane paMDitajI aMgrejIno ekeya akSara samajI zakatA nahIM. thoDo samaya to zIkhavAnI bhAre muzkelI paDI, paraMtu e pachI viliyama jhonsano bhASAprema joIne paMDitajI prasanna thayA ane emaNe dila daIne saMskRtinuM jJAna ApavAnuM zarU karyuM. samaya jatAM viliyama honsa saMskRtanA prakAMDa vidvAna banyA. kAlidAsanA thI prakhyAta nATaka 'abhijJAna zAkuMtala'no anuvAda karyo ane e pachI "RtusaMhAra' ane maMtra mAnavatAno 'gItagoviMda' graMthano paNa anuvAda karyo. Ama jJAnanI laganIe eka aMgrejane saMskRta 102 bhASAnA samartha vidvAna banAvI dIdhA.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ phAMsIne badale zAbAzI iMglaeNnDanA rAjasiMhAsana para viliyama trIjo padArUDha thayo. A samaye iMglaeNnDanA rAjakIya vAtAvaraNamAM ghaNo khaLabhaLATa macyo hato. sTuarTa vaMzanA rAjA jemsa paNa gAdI meLavavA mATe Atura hatA ane tethI iMglaeNnDamAM keTalAka viliyama trIjAnI taradArI karatA hatA, to keTalAka rAjA jemsane samarthana ApatA hatA. A samaye viliyama trIjAnA sainikonA hAthamAM virodhIonA SaDayaMtranA keTalAka dastAvejo hAtha lAgyA. A dastAvejono rAjA viliyama trIjAe abhyAsa karyo, to jANavA maLyuM ke rAjA jemsanA TekedAromAM eka sajjana prakRti dharAvato amIra pA sAmela hato. rAjya sAme paryaMtra karavAnA Aropasara sainikoe enI dharapakaDa karI. have e amIranI sAme kAM to phAMsIno do hato ke hatI ochAmAM ochI Avana danI sajA. sahu koI mAnatA hatA ke rAjA viliyama A paryaMtrakArI dhanavAnane phAMsI Apaze. rAjA enI sajjanatAne jANatA hatA, tethI emaNe kahyuM, je vyakti potAnA agAunA mAlika tarapha niHsvArtha vaphAdArI dAkhave ane jAnanuM jokhama hovA chatAM emAM nizcaLa rahe, tene huM sajjana mAnavI mAnuM chuM. potAnA mAlika pratyenI AvI vaphAdArInI huM kadara karuM chuM. AvA kartavyaniSTha svAmIbhaktanuM sanmAna thavuM joIe. ene phAMsI ke AjIvana keda hoya nahIM. AthI huM hAtha laMbAvIne maitrI bAMdhavA emane kola ApuM chuM.' udAradila rAjAno A Adeza sAMbhaLIne darabArIone pArAvAra Azcarya thayuM ane savizeSa Azcarya to tyAre thayuM ke e amIrane mukta karatAMnI sAthe ja enA saghaLA dastAvejone dIvAsaLI cAMpIne bALI nAkhavAmAM AvyA ! rAjA viliyama trIjAe virodhInI vaphAdArIne sanmAna ApyuM, eTaluM ja nahIM paNa enI viruddhanA purAvAono jAte ja nAza karyo, jethI bhaviSyamAM koI eno upayoga karIne A amIrane phasAve ke dabAve nahI ! maMtra mAnavatAno 103
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ bagIco banAvajo ! samartha rAjapuruSa, sAhityakAra, citrakAra ane kuzaLa vaktA evA vinsTana carcilanA netRtva heThaLa briTane sAthI rAjyo sAthe maLIne nAjhIvAdI hiTalaranA AkramaNano sAmano karyo. rUDhicusta pakSanA netA vinsTana carcile hiTalaranA bhayanI sAme briTizaronuM dezAbhimAna jagADyuM ane potAnA vaktavyathI kaparA kALamAM emanuM khamIra TakAvI rAkhyuM. 1940thI 1945 sudhI briTananA vaDApradhAna rahelA carcile bIjA vizvayuddha samaye iMglenDa ane mitra rAjyane vijaya apAvavAmAM siMhaphALo Apyo. emaNe Apelo 'V'('vI" phora vikTarI)no saMketa prajAnA svAbhimAnanuM pratIka banI rahyo. nAjhI daLonA baoNmbamArA sAme emaNe dezamAM laDAyaka khamIra jagAvyuM ane bhavya vijaya apAvyo. A samaye majUra pakSanA agraNI netA, adhyApaka, zikSaNavid evA briTiza rAjyazAstrI herolDa lAskIe evuM nivedana karyuM ke "briTananI prajAe ene vizvayuddhamAM vijaya apAvanArA vinsTana carcila pratye kRtajJatA dAkhavavA mATe moTuM bhaMDoLa ekaThuM karavuM joIe ane e bhaMDoLa dvArA emanuM cirasthAyI bane tevuM abhivAdana karavuM joIe." carcila rUDhicusta pakSanA netA hatA chatAM teo emanA virodhI pakSa evA majUra pakSanA pramukha herolDa lAskI pAse yuddhakALamAM salAha ane mArgadarzana paNa letA hatA. carcile pro. herolDa lAskIno AvA nivedana badala AbhAra mAnyo, paNa sAthosAtha kahyuM, 'vyakti avasAna pAme pachI ja enA pratye katajJatAnI lAgaNI vyakta karavAno vicAra karavo joIe. hajI to huM jIvaMta chuM, tethI AvI AbhAranI lAgaNI pragaTa karavAnI koI jarUra nathI. paraMtu mArA avasAna bAda jo briTiza prajA mArI sevAone aMjali ApavA icchatI hoya to e eTaluM kare ke laMDananI themsa nadInA dakSiNa kAMThe vasatAM garIba bALakoe nAjhI baoNmbamArA samaye pArAvAra yAtanA sahana karI che. huM icchuM ke mArI yAdamAM e bALako mATe ramavA-kUdavA ane AnaMda mANavA mATe bagIco banAvavAmAM maMtra mAnavatAno. 104 Ave !"
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ mojathI mANo jiMdagIne jhaoNna mapha ane emanI patnIne hArTaeTeka Avyo. emaNe narsiMga homamAM sAravAra lIdhI. svastha thayA bAda emaNe hArTaeTeka AvyA pahelAMnI vyaktinI sthiti ane hArTaeTeka AvyA pachInI vyaktinI sthitimAM AvatAM - thatAM parivartanano vicAra karyo. pahelAM emanA jIvanamAM chalochala hAsya bhareluM hatuM. jIvananI nAnI nAnI bAbatomAMthI paNa teo khUba hAsya niSpana karatAM ane khaDakhaDATa hasatAM hatAM. paraMtu hArTaeTeka bAda emanuM e hAsya, emanI e TIkhaLa, emanI e moja jIvanamAMthI vidAya pAmI gayAM. A tAraNamAMthI jahona marsInA cittamAM eka vicAra camakyo. haoNna maphae hAsya jagADe tevI vividha sAmagrI jyAMthI maLe tyAMthI ekaThI karavA mAMDI. sAmagrI evI ke sAMbhaLanAra vyaktine hasavuM Ave ja. emaNe posTarsa banAvyAM ane temAM lakhyuM, "jIvana atyaMta mUlyavAna che, ene gaMbhIratAmAM DubADIne veDaphI nAkhazo nahi." bIjA posTaramAM lakhyuM, "jiMdagIne mojathI mANo. jiMdagI e koI riharsala nathI." e pachI to jhaoNna mapha hasAve tevAM kArTuno, vIDiyo ane oNDiyo kaeNseTo zodhI zodhIne ekaThI karavA lAgyo ane enI AsapAsanA lokone enI jANa thatAM judI judI vyaktio hAsya janmAvatAM moTAM sTikarsa, citro, pustako, kaoNmiksa, paTTIo ane maeNgejhina haoNna marcIne ApavA lAgyA. A badhuM ekaThuM karIne jhaoNna maphae hAsyanI bAskeTa banAvI ane e 'hAsya bAskeTa' haoNspiTalamAM pheravavA mAMDI. koI dardI emAMthI vIDiyo laIne jue to koI ramUjI oNDiyo kaeNseTa sAMbhaLe. pachI to judI judI haoNspiTalomAM AvI 'hAsya-bAskeTanI mAMga thavA mAMDI. jhaoNna maphae pachIthI 'hAsya-kArTa' (gADuM) paNa cAlu karyuM, jemAM hasatA caherAvALA svayaMsevako e gADuM laIne haoNspiTalonI lobImAM ghUmatA hoya ane dardIo pAse jaIne eka temane hasAvatA hoya. keTalIka haoNspiTale A joIne hAsyakhaMDa banAvavAnI mAgaNI karI, ORG ke jemAM dardIone hAsya janmAvatI vIDiyo batAvavAmAM Ave. haoNna markInA eka vicAre maMtra mAnavatAno keTalAya dardIone emaNe gumAveluM hAsya pAchuM apAvyuM. 105
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ nA, haragija nahIM pAtranI sAthe ekAtma banIne abhinaya karanAra TomazevaskI vikhyAta "yIdIza ArTa thiyeTara'nAM nATakomAM adAkAra tarIke kAma karatA hatA. emanI sAthe bIjA vizvavikhyAta adAkAra paoNla muni hatA. TomazevaskI ane paoNla muni baMne emanI abhinetA tarIkenI kArakirdInI parAkASThAe hatA. A baMnenAM nATakone darzakomAM apAra cAhanA sAMpaDI hatI. eka divasa nATaka bhajavAtuM hatuM tyAre TomazevaskI emanI utkRSTa abhinayakaLA dAkhavI rahyA hatA. e satyaniSTha nyAyAdhIzanA Asana para besIne nyAyAdhIzanuM pAtra bhajavatA hatA. pratyeka paLe e pAtra sAthe ekarUpa banIne abhinaya karatA hatA. pAtra sAthenuM asAdhAraNa tAdAmya e TomazevaskInI vizeSatA hatI, enI sAthosAtha enI nirbaLatA paNa hatI. e pAtramAM ghaNI vAra eTalA badhA ekarUpa banI jatA ke mULa nATakanA zabdo ke saMvAdo sAva bhUlI jatA ane potAnI rIte ja manamAM Uge te saMvAda bolavA lAgatA hatA. A nATakamAM nyAyAdhIza TomazevaskInI sAme bacAvapakSanA vakIla tarIke paoNla muni joradAra dalIlo karatA hatA. eka kAmadAra para haDatALa pADavAnA gunAno Aropa mukAyo hato. paoNla muni kAmadAranA bacAvamAM jozabhera dalIlo karIne nyAyAdhIzane hRdayasparzI rIte apIla karatAM paoNla munie kahyuM, tame A mANasane enI garimAmAMthI nIco pADavA mAMgo cho ? ene hIna darzAvavA iccho cho ? nyAyAdhIzasAheba ! zuM tamArA jevI vyakti AvuM karaze ? Ama thaze to ene samAjamAM yogya sthAna nahIM maLe ! zuM eka bekasUrane nyAyanI adAlatamAM ja anyAya thayo hoya tevuM nahIM bane? zuM ApaNe A mANasane enA haDatAla pADavAnA kAyadesaranA hakathI vaMcita rAkhIzuM ?" nyAyAdhIza tarIkenI bhUmikA karatAM TomazevaskI bolI UThyA, "nA; haragija ja nahIM.TomazevaskInA A zabdoe nATakanA chellA aMkamAM rasabhaMga saryo, kAraNa ke maMtra mAnavatAno nATakanI kathA pramANe nyAyAdhIza tarIke emaNe "hA" kahevAnI hatI. nATakanI parAkASThA 106 roLAI gaI, paNa TomazevaskInI mAnavatA prabhAvazALI banI rahI.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ hUMphALA svajanano meLApa jApAnanA hirozimA zahera para amerikAe vinAzaka aNubaoNmba nAkhyo. bIjA vizvayuddhamAM jApAnanI zaraNAgati mATe amerikAe aMtima kakSAno upAya ajamAvyo. hirozimA para baoNmba paDatAM ja keTalAya mANaso mRtyu pAmyA. keTalAya IjAgrasta banyA ane seMkaDo makAno khAkha thaI gayAM. A mahAvinAzamAMthI je jIvatA bacyA, te aNubaoNmbe sarjelI asahya garamInI baLatarAthI baLI rahyA hatA. Ave samaye kuguo nAmano jApAnI bALaka vinAza pAmelA hirozimA zaheramAM potAnA gharane zodhI rahyo hato. saghaLuM naSTa thaI cUkyuM hatuM. Amatema athaDAtoathavato e cotarapha bhamI rahyo hato. potAnuM ghara maLI jAya ane koI bacelo svajana maLI jAya, e AzAmAM bhUkhyo-tarasyo, thAkelo A bALaka ghUmato hato. kujhao naveka divasa sudhI Amatema rakhaDyo. Akhare e jyAM raheto hato, te gharanI jagyA ene maLI. manamAM apAra AnaMdanI lahera UThI ane zamI gaI. enuM ghara to naSTa thaI gayuM hatuM. mAtra kATamALa paDyo hato. gharanI yAdo zodhato hoya tema dhvasta makAnamAMthI kazuMka maLe tevo prayAsa karato hato. evAmAM ene aDadhA baLelA kaMtAnamAMthI enuM trIjA dhoraNanuM pustaka hAtha lAgyuM. trIjA dhoraNanA pAThyapustakane eNe chAtIsarasuM cAMpI dIdhuM ane tarata ja emAMthI mukhapATha karelI kavitAo gAvA lAgyo. viSAdano boja dUra thaI gayo ne caherA para apAra AnaMda chalakAI rahyo. jyAM badhuM ja vinAza pAmyuM hatuM, tyAM vedanAnI paristhitimAM ene jIvavAno utsAha sAMpaDyo. enI nizALa, goThiyAo, dhIMgAmastI e badhuM smaraNamAM UbharAvA lAgyuM. sarva svajano ane gharane gumAvI hi beThelA kujhuone trIjA dhoraNanA pAThyapustakathI koI hUMphALA, utsAhabharyA svajananA 7/U I che meLApano anubhava thayo. maMtra mAnavatAno 107
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnavadharmanI agniparIkSA gulAmonA muktidAtA ane prakhara mAnavatAvAdI abrAhama liMkana (1809thI 1895) amerikAnA soLamA pramukha tarIke kAryabhAra saMbhALatA hatA. e samaye amerikana sainyamAM eka yuvaka paheregIra tarIke kAmagIrI bajAvato hato. e atyaMta mahenatu ane prAmANika hato ane sainyamAM enI sAthe kAma karato bIjo eka sainika eno gADha mitra hato. banyuM evuM ke parizramI yuvakano gADha mitra ekAeka bImAra paDyo. gharamAM enI saMbhALa lenAra koI nahotuM, tethI A yuvakane mAthe bevaDI javAbadArI AvI. Akho divasa e bImAra mitranI sevAzuzruSA karato ane rAtre pahero bharato. eka vAra khUba thAkI javAne kAraNe e pahero bharato hato, tyAre UMghI gayo. e sUto hovAthI enI dharapakaDa thaI ane enI sAme sainya-adAlatamAM kAmagIrI zarU thaI. parizramI yuvake koI rasto kADhIne pramukha abrAhama liMkanane eka vinaMtIpatra mokalyo ane nivedana karyuM ke ene kSamA pradAna karavAmAM Ave. eNe lakhyuM ke potAnA parama mitranI sevA karavAne kAraNe pahero bharatI vakhate enAthI AvI bhUla thaI gaI che. pramukha abrAhama liMkane yuvakanI AkhI kArakirdI joI. emaNe yuvakane maLavAnI icchA pragaTa karI. emaNe yuvakane pUchavuM, 'tamane khabara hatI ke divasabhara tamArA mitranI sevA karazo, to rAtre pahero bajAvatAM jarUra suI jazo, to pachI tame zA mATe mitranI sevA karavAnI javAbadArI lIdhI ?' yuvake uttara Apyo, 'e mAro mitra che, bIjuM koI enI saMbhALa le tevuM nathI. AthI mAro e mAnavadharma hato ke mAre enI sAra-saMbhALa levI." A pratyuttara sAMbhaLIne liMkana atyaMta prasanna thayA ane emaNe yuvakane kSamA ApatAM kahyuM, "juo, jyAM sudhI tame senAmAM kAma karo cho, tyAM sudhI tamArI mAnavatAne kadI 'bhUlazo nahIM. mANase kyAreya enI mAnavatA choDavI joIe nahIM." liMkananI maMtra mAnavatAno A5% athA. mANasa kyAya 108 kSamAzIlatAe parizramI yuvakanA aMtarano jusso vadhArI dIdho.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAta sAva sAcI vikhyAta vijJAnI AlbarTa AinsTAina pAse AvIne enI patnIe baLApo kADhatAM kahyuM, "AkhI duniyA tamane mahAna vijJAnI kahe che, tamArI zodho mATe tame duniyAbharamAM jANItA che, paraMtu eka sAro nokara tame zodhI zakatA nathI.' AinsTAine kahyuM, "zuM banyuM che, e to kahe ? gharamAM nokara to che ja, pachI zodhavAnI vAta kyAM rahI ?" AinsTAinanA javAbathI patnInA ukaLATamAM gussAnuM ghI reDAyuM ane bolyAM, are ! A nokara to sAva babUcaka che. saheje cAle tevo nathI. ene hamaNAM ne hamaNAM vidAya ApI devI joIe." AinsTAine patnInI vAtano svIkAra karatAM kahyuM, 'sAva sAcuM che. A nokaramAM akkalano chAMToya nathI." AinsTAinanI patnI nokaranI vAtamAM patino Teko prApta thatAM khuzakhuzAla thaIne pAchI pharI. evAmAM nokare AvIne phariyAda karI, "sAheba, A memasAheba to ghaNAM gussAvALAM che. ekeeka vAtamAM cIkAza ane mAthAkUTa kare che. vinA kAraNe mArA para vahema rAkhe che." AinsTAine kahyuM, "sAva sAcI vAta. so e so TakA sAcuM.' AinsTAinano A uttara sAMbhaLI bAjunA rUmamAM rahelAM emanAM patnI dhasamasatAM AvIne bolyAM, 'tameya kevA cho ? A be badAmanA nokaranI vAta tamane sAcI lAge che? tameya enA jevA ja lAgo cho.' AinsTAine zAMtithI uttara Apyo, 'juo, tamArA baMnenI vAta sAcI che ane emAM mAtra mArA taraphathI eTaluM umeraNa karuM chuM ke mArI vAta paNa sAcI che.' - vijJAnIno javAba sAMbhaLIne emanAM patnI ane nokara baMne khaDakhaDATa hasI chaS maMtra mAnavatAno paDyAM. 109
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ huM chuM adano sipAI bhISaNa raNasaMgrAmamAM senApati siDanIe apratima vIratA dAkhavI. A mUra yuddhamAM zatruo sAme khelavA jatAM siDanI ghAyala thayo ane duzmana sainiko ene gherI vaLyA. senApati siDanInI senAnA eka sipAIe A dRzya joyuM. eNe vicAryuM ke koI paNa bhoge senApatine duzmanonA gherAmAMthI ugAravA joIe, AthI sipAI vIratApUrvaka duzmanono ghero pAra karIne senApati pAse pahoMcI gayo. ghAyala senApatine ghoDA para laIne yuddhanA medAnanI bahAra nIkaLI gayo. duzmanoe ghaNA prahAra karyA, paraMtu sipAInI vIratA AgaLa teo phAvyA nahIM. sipAI senApatine chAvaNImAM laI gayo, tyAre senApatie sipAIne pUchayuM, tAruM nAma zuM che ?" sipAIe nAma kahevAnI AnAkAnI karI. AthI senApatie pharI nAma pUchavuM, tyAre sAhasika sainike kahyuM, "Apa mAruM nAma jANIne zuM karazo? huM to senAno eka adano sipAI chuM." senApati siDanIe kahyuM, "mAre tane zAbAzI ApavI che. badhA sainikonI hAjarImAM tArI vIratAnI prazaMsA karavI che. tArA para moTA inAmanI navAje za karavI che." A sAMbhaLIne sipAIe kahyuM, "mane mApha karajo, meM kAMI kIrti ke kaladAranI icchAthI A kAma karyuM nathI. meM to mAtra mAruM kartavya bajAvyuM che." ATaluM kahIne sipAI namratAthI chAvaNInI bahAra nIkaLI gayo. enA caherA para kartavyano AnaMda chalakAto hato. enI prApti ja enuM aMtima dhyeya hatuM. pharaja eTale Scha pharaja. emAM vaLI bIjuM zuM hoya ? senApatie ghaNI zodha karI, paraMtu e sipAInAM nAmakAra) hAma maLyAM nahIM. maMtra mAnavatAno. 110 senApati siDanI sipAInI AvI kartavyaniSThA para vArI gayA. : C ha
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ eke ocho na thayo ! 1921mAM rIDhA ane khataranAka hatyArAo ane nirdaya gunegAro dharAvatI siMga siMga nAmanI jelamAM levisanI vaoNrDana tarIke nimaNUka thaI tyAre enI patnI ketharina ane enAM traNa nAnAM bALako A atyaMta bhayAvaha jelanI najIka vasavA AvyAM. emane cetavyAM ke bhUlathI paNa siMga siMga jelamAM paga na mUkavo. ketharine vicAryuM ke mArA patine jelanI ane jelavAsIonI saMbhALa levAnuM soMpAyuM che to mAre paNa e sahunI saMbhALa levI joIe. AthI ketharina potAnAM traNe bALakone laIne kedIo bAskeTabaoNla ramatA hoya tyAM AvIne besatI hatI. eNe jANyuM ke eka sajA pAmelo gunegAra aMdha che to eNe vahAlathI e aMdha kedIno hAtha potAnA hAthamAM laIne pUchavuM, tame breila lipi vAMcI zako cho ?" kedIe vaLato savAla karyo, "A breila lipi e vaLI zI cIja che ?" ketharine ene breila lipi zIkhavI. bIjo eka kedI mUka-badhira joyo. ene 'sAina leMgvaja'nI khabara nahotI. ketharina pote 'sAina leMgvaja' zIkhavA mATe skUlamAM gaI ane sAina leMgvaja zIkhIne pelA kedIne zikhavADI. mUka-badhira kedIne bhASA maLI. durbhAgye ketharinanuM moTara-akasmAtamAM avasAna thayuM. e divase savAre kedakhAnAnA lokhaMDI daravAjAnI pAchaLa jANe koI prANIonuM ToLuM mAthuM nIcuM rAkhIne UbhuM hoya tema levise tamAma kedIone UbhelA joyA. levisa daravAjo kholIne aMdara dAkhala thayA tyAre dareka kedInA caherA para duHkha ane zokanI gherI chAyA joI, keTalAkanI AMkhomAM AMsu hatAM, to koIka DUsakAM bharatA hatA. ketharinane aMtima vidAya ApavAnI temanI icchA hatI. levise jelano daravAjo kholyo. eka pachI eka khUMkhAra kedIo bahAra nIkaLyA. emanA para koI cokIpahero na hato. e badhA jelanA daravAjethI poNo mAIla cAlIne levisanA gharanA daravAjA pAse AvyA. ketharinane aMtima vidAya vakhate Adara ApavA katAramAM natamastake UbhA rahyA. e pachI darekedareka kedI pAchA jelamAM gayA. hA, eke kedI ocho thayo na hato. maMtra mAnavatAno 111
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtra mAnavatAno 112 sAmAnyamAMthI asAmAnya 'siMgAporanA rASTrapitA' tarIke oLakhAtA li kvAna yUe traNa dAyakA sudhI siMgAporanA vaDApradhAna tarIke yAsvI kAmagIrI bajAvI ane potAnA rASTrane jagatanuM atyaMta vikAsazIla rASTra banAvyuM. 1964nI 21mI julAIe siMgAporamAM cInI ane maya loko vacce thayelAM komI ramakhANone pariNAme maleziyAe siMgAporane enA pheDarezanamAMthI dUra karyuM. e samaye komI ramakhANonI vacce maLelI A svataMtratAne AMsubharI AMkhe siMgAporanA rAjanetA likvAna yue svIkArI, kAraNa ke teo cAra dezonA joDANanA samarthaka hatA. siMgApora komI hullaDothI grasita hatuM ane bhraSTAcArathI bhareluM hatuM, ene maleziyAmAMthI pANI paNa AyAta karavuM paDatuM hatuM, AvI paristhitimAM siMgAporanA vaDApradhAna likvAna yue potAnA dezanI pragati mATe buddhijIvIone hAkala karI. emaNe DaoNkTaro ane enjiniyarone rAjakAraNamAM AvavA mATe nimaMtraNa ApyuM ane kahyuM, "dezanA sauthI buddhizALI mANaso zA mATe rAjanItithI AbhaDacheTa rAkhe che zarUAtamAM vaDApradhAnane Ane mATe ghaNI mahenata karavI paDI, kAraNa ke A buddhizALI prophezanalomAM lokonI vacce jaIne emanI samasyAo sAMbhaLavAnuM dhairya na hatuM. paNa dhIre dhIre emaNe deza ane videzamAM ucca abhyAsa karanArI pratibhAone rAjakAraNamAM lAvavAno prayAsa karyo ane ene pariNAme siMgAporanuM zAsana ane rAjanIti baMnemAM moTuM parivartana AvyuM. niSNAtoe rAjanItinI paravA karyA vinA dezanA vikAsa mATe Avazyaka parivartano karyAM. siMgAporanA A saphaLa vaDApradhAne potAnI jIvanakathA 'tharDa varlDa Tu pharsTa'mAM A jAdunI vAta karI che, je dvArA emaNe siMgAporane duniyAno agraNI deza banAvyo. dezanA ucca pada para niSNAtone mUkyA ane e rIte sAmAnya dezane asAmAnya pragatizIla deza banAvyo.
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpattithI sukha ? vizvanA dhanADhya udyogapati, rokANakAra ane dAnavIra vaoNrana eDavarDa bpheTa (ja. 30-8-1930)ne vIsamI sadInA sauthI saphaLa invesTara tarIke oLakhavAmAM Ave che. vizvanA dhanADhya lokomAM sthAna pAmanAra vaoNrana bupheTa hajI Aje paNa amerikAnA omAhA nAmanA paragaNAmAM nAnakaDA traNa beDarUmavALA gharamAM rahe che. A ghara emaNe AjathI pacAseka varSa pahelAM kharIdyuM hatuM. e kahe che ke ene joIe te badhuM ja A gharamAM che pachI bIjA moTA gharamAM javAnI jarUra zI ? vaoNrana bupheTa jAte gADI calAve che ane koI salAmatIrakSaka rAkhatA nathI. vaLI vizvanI sauthI moTI khAnagI jeTa vimAnI kaMpanI dharAvatA hovA chatAM kyAreya khAnagI jeTa dvArA pravAsa karatA nathI. nizALamAM abhyAsa karatI vakhate ApakamAI karavA mATe akhabAranA pheriyAnuM kAma karatA hatA ane pitA dhanavAna hovA chatAM khissAkharcI kADhavA mATe akhabAra vaheMcatA hatA. vaoNrana bupheTa mAne che ke paisAthI khuzIo kharIdI zakAtI nathI. emanA zokha paNa ghaNA sAdhAraNa che. astAcaLanA samaye samudranA kinAre khullA page cAlavuM e emane khUba pasaMda che. kaoNphI zopamAM besIne Avana-jAvana karatA lokone jovAmAM emane khUba majA Ave che ane kahe che ke jIvananI sAmAnya paLomAM paNa akhUTa AnaMda chupAyelo che. A abajopati ema mAne che ke bIjAnI sAthe potAnI tulanA karIne vadhu kamANI karavAnI dhUna vyaktine kyAreya saMtuSTa karI zakatI nathI. AthI 2006mAM emaNe potAnI saMpattinuM dAna karavAno nirNaya karyo. emaNe thoDIghaNI saMpatti nahIM, paNa 83 TakA saMpatti bila eNnDa milinDA geTsa phAunDezanane dAnamAM ApI dIdhI. 2002nI eprilamAM meDikala TesTa karatAM khabara paDI ke emane kaeNnsara thayuM che. te pAMceka mahinA sAravAra laIne pharI kAme lAgI gayA ane Aje 87 varSanA vaoNrana bupheTa ukALo oNphisa ane sAmAjika kAryomAM DUbelA rahe che. maMtra mAnavatAno 113
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ amUlya pramANapatra raziyAnA navalakathAkAra, ciMtaka ane nATakakAra liyo TaoNlsTaoNya (I. sa. 1828thI I. sa. 1910) potAnI saMsthA mATe yogya vyaktinI zodhamAM hatA. emanA ghaniSTha mitrae potAnI paricita evI eka vyaktine bhalAmaNa sAthe TaoNlsToya pAse mokalI. emane pUrNa zraddhA hatI ke liyo TaoNlsTaoNya emanI bhalAmaNane saharSa maMjUra rAkhaze, paraMtu vAta sarvathA viparIta banI. TaoNlsToye e kArya mATe potAnA parama mitrae sUcavelI vyaktine badale anya vyaktinI pasaMdagI karI. emanA mitrane jANa thatAM e atyaMta gusse thayA ane TaoNlsToyane maLavA dhasI gayA. emaNe kahyuM, 'tamArI saMsthAmAM nokarI mATe meM eka kAbela ane zikSita vyaktine bhalAmaNapatra sAthe mokalI hatI. emanI pAse yogyatAnAM ghaNAM pramANapatro hatAM, tema chatAM tame enI pasaMdagI karavAne badale eka evI vyaktinI pasaMdagI karI ke jenI pAse AvAM koI ja pramANapatro nahotAM, enuM kAraNa zuM ?" TaoNlsToye kahyuM, 'tamArI vAta sAcI che. jenI meM pasaMdagI karI che, enI pAse koI moTI moTI saMsthAnAM pramANapatro nahotAM, paraMtu enI pAse eka amUlya pramANapatra hatuM ane tene AdhAre meM enI pasaMdagI karI che.' mitrane pArAvAra Azcarya thayuM ane pUchayuM, "amUlya pramANapatra? evuM te kayuM pramANapatra hoI zake ?" TaoNlsTaoNye kahyuM, "jenI meM pasaMdagI karI, eNe mulAkAta mATe pravezatAM pUrve khaMDamAM dAkhala thavAnI anumati mAgI. pravezyA pachI dhIrethI bAraNuM baMdha karyuM ane khurazI para besavA mATe mArI anumati mAgI. mArA dareka praznano eNe AtmavizvAsapUrvaka vyavasthita javAba Apyo ane mulAkAta pUrI thatAM rajA laIne cUpacApa bahAra nIkaLI che gayo. joyuM ke eNe je kaMI karyuM, te enA svabhAva mujaba karyuM, pradarzana mATe nahIM. yogya ane guNavAna vyaktinI pAse moTA pramANapatra na hoya, tethI zo phera paDe ?' jII 114
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ kartavyanI hiphAjatA IrAnanA zahenazAha abbAsa potAnA rAjyanA ucca adhikArIne tyAM bhojana arthe padhAryA hatA. bhojana pachI atizaya madyapAna karavAthI teo nazAmAM cakacUra banI gayA ane unmatta banelA zahenazAha ucca adhikArInA janAnakhAnA tarapha dhasamasatA javA lAgyA. ucca adhikArI IrAnanA zahenazAhanI A harakata joto hato, paNa kare zuM ? e khAmoza banIne Ubho rahyo, paNa janAnakhAnAno paheredAra daravAjA pAse AvIne Ubho rahyo ane be hAtha ADA karIne kahyuM, "Apane janAnakhAnAmAM pravezavAno adhikAra nathI." A sAMbhaLIne zahenazAhano mijAja gayo ane bolyA, 'IrAnanA bAdazAhane tuM emanA adhikAranI vAta kare che ? dUra haTI jA mArA rastAmAMthI. mArA AdezanuM pAlana kara, nahIM to tAruM mastaka vADhI nAkhIza." paheredAre kahyuM, "bAdazAha salAmata ! Apane huM oLakhuM chuM, paraMtu A janAnakhAnAnI hiphAjata karavI e mArI pharaja che, tethI huM ahIMthI khasI zakIza nahIM. Apa mulkanA bAdazAha hovAthI huM ApanA para humalo nahIM karuM, paraMtu Apane janAnakhAnAmAM pravezavuM hoya to mArI hatyA karI, mArA zaba para paga mUkIne pravezavuM paDaze, kAraNa ke mArA mAlikanA Adezano ane emanI strIonI asmata(AbarU)no savAla che." IrAnanA bAdazAha abbAsa thoDI vAra thobhI gayA ane potAnA mahelamAM pAchA pharyA. bIje divase bAdazAhanA darabAramAM mijalasa goThavanArA uccAdhikArI AvyA ane bAdazAhanI mAphI mAgatAM kahyuM, 'khudAviMda, rahema karajo, mArA paheredAre bhUla karI. ene meM Aje hAMkI kADhayo che.' IrAnanA bAdazAhe kahyuM, "sAruM karyuM. nahIM to mAre tArI pAse enI bhIkha ( mAgavI paData. ene bolAvo. huM ene mArA rakSakono saradAra banAvavA mAguM chuM. Avo maMtra mAnavatAno sevaka to sadnasIba hoya, to ja sAMpaDe." 115
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtra mAnavatAno 116 mArI zarata grIsano vidvAna sAikagasa zabdonI gahanatA ane arthasabharatAnI sAosAya mAnava hRdayanI vedanA vize paNa jANato hato. bIjAnI AMkhanAM AMsu e mAtra lUchato ja nahoto, paraMtu potAnI AMkhomAM laI leto hato. eka vAra lAigarasano virodhI enI pAse doDI Avyo ane lAikagarasane apamAnajanaka zabdo kahevA lAgyo. lAIkagarasa para AnI koI asara na thatAM virodhI vadhu kodhe bharAze. mukkA uchALIne apazabdo bolavA lAgyo. lAigarasa zAMtithI cAlato cAlato potAnA ghara tarapha AgaLa vadhato gayo. pelA niMdakanA mananI akaLAmaNa saheje zamI nahIM. e to apazabdo bolato bolano cheka enA ghara sudhI pahoMcI gayo. lAikagarase A niMdAkhorane potAnA ghera AvavAno ane rahevAno Agraha karyo ane kahyuM ke Ane kAraNe ene Akho divasa apazabdo kahevAnI anukULatA raheze. TIkAkhora emane tyAM rahyo. divasa vItavA lAgyA. lAikagarasanI sevAbhAvanA joIne to e kaDaka TIkAkAramAMthI moTo prazaMsaka banI gayo ane dhIre dhIre lAikagarasanAM sevAkAryomAM madada paNa karavA lAgyo. Ama be-traNa divasa vItI gayA. TIkAkAre Akhare rajA mAgI. lAikagarase kahyuM, "jo bhAI ! huM tane bhAre hRdaye rajA ApuM chuM, paraMtu tAre mArI eka zarata pALavI paDaze." TIkA karanArAe kahyuM, "kaho, kaI zarata pALavAnI che mAre ?" lAikagarase kahyuM, "tAre avAranavAra AvatA rahevuM, anukULatA hoya to thoDA divasa sAthe rahevuM, mArI sakhata TIkA karavI, jethI huM e bhUla sudhAravA mATe sadA prayatnazIla rahI zakuM."
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ sIdhI-sAdI padavI iMglenDanA samrATa jese potAno rAjabhaMDAra samRddha karavA mATe eka navI yukti ajamAvI. prajA pAsethI kara ugharAvIne nANAM ekatra karavAmAM lokasamUhanA asaMtoSano bhaya satAve che, paraMtu samrATe dhaniko hoMze hoMze dhana Ape evo nusakho karyo. e koIne "cUka'nI padavI ApavA lAgyA, to koIne "laoNrDa banAvavA lAgyA. A padavI mATenI rakama paNa nakkI karI. amuka rakama Ape eTale amuka kakSAnI padavInI navAjeza karavAmAM Avaze. padavI vAMchuonI lAina lAgavA mAMDI. darekane padavIthI potAnI pratibhA upasAvavI hatI. vagara puruSArthe sanmAna pAmavuM hatuM. samrATa jemsa jANatA hatA ke padavIthI koI mahAna banatuM nathI. mahAna banavA mATe to umadA saguNo hovA joIe, paraMtu emane to padavIpipAsuonI tuccha ahaMkAravRtti poSIne dhana ekatra karavuM hatuM. eka vAra emanI rAjasabhAmAM eka dhanavAna vyakti AvI. samrATe pUchyuM, "kaho, tamane kaI padavI ApuM ? kayo ilkAba tamAre joIe che ?" pelI vyaktie kahyuM, "samrATa, tame laoNrDa ane DyUka jevI padavI Apo cho, paNa mAre evI padavI joItI nathI." samrATe kahyuM, "are ! tame kaho ne ! jo yogya rakama Apazo to 'laoNrDathI paNa koI caDhiyAtI ke 'cUkathI paNa ati gaurava dharAvatI navI padavI ApIza." pelI vyaktie kahyuM, "samrATa, mApha karajo. mAre koI mahAna gauravavALI padavI joItI nathI. sIdhI-sAdI padavInI jarUra che. mane 'sarjana' banAvI do." samrATe kahyuM, "bhAI, huM tane "laoNrDa' ke "cUka banAvI zakuM, paNa tane sajajana banAvavAnuM kAma mArI zakti bahAranuM che." D maMtra mAnavatAno 117
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ anAmIno AnaMda jarmanInA mahAna samAjasevaka oNbaralIna eka vAra emanI musApharI daramiyAna bhayAvaha tophAnamAM sapaDAI gayA. tIvra AMdhI ane tophAnI baraphavarSAne kAraNe herAna-parezAna thaI gayA. sahAya mATe jorajorathI bUmo pADatA hatA, paNa jyAM sahune potAno prANa bacAvavAnI phikara hoya, tyAM emanI bUmo koNa sAMbhaLe ? baralIna bebhAna thaI gayA ane thoDA samaya bAda sTeja bhAnamAM AvyA tyAre joyuM to eka garIba kheDUta emanI sevAzuzruSA karato hato. balInane e jIvanadAtA tAraNahAra lAgyo. emaNe prasanna thaIne e kheDUtane kahyuM, 'tArI sevAnA badalAmAM tane inAma ApIza. kahe, tAruM nAma zuM che ane kyAM rahe che ?" oNbaralInano savAla sAMbhaLIne kheDUta khaDakhaDATa hasI paDyo. eNe kahyuM, 'bAibalamAM kyAMya koI paropakArInuM nAma lakhyuM che kharuM ? nathI lakhyuM. to tame mane paNa anAmI rahevA do. tame paNa niHsvArtha sevAmAM mAno cho, to pachI mane inAmanuM pralobhana zA mATe Apo cho ? sevAnI bhAvanA to potAnA aMtaramAMthI jAge che, puraskAranI AzAthI nahIM. mATe mane kSamA karazo. huM Apane mArI oLakha nahIM ApuM.' baralIna kheDUtanI vAta sAMbhaLIne Azcaryamugdha banI gayo ane manomana vicAravA lAgyo ke A kheDUte emane kevo sacoTa bodha Apyo. emane samajAyuM ke sAcI sevA niHsvArtha hovI jarUrI che. pote kheDUtane inAma tI ApavAnI vAta karI, teno bhArobhAra aphasosa vyakta karatAM kahyuM, | 'jo tamArA jevI vyakti sarvatra hoya, to A duniyAmAM cotarapha khuzAlI ane maMtra mAnavatAno. prasannatA chavAyelI rahe.' 118 ha
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ vedanAno vinoda DaoNkTare nidAna karatAM jhaoNna vena zelTarane kahyuM ke tamane kaeNnsara thayuM che. ghaNuM vadhI gayuM che. have tamAruM AyuSya cha mAsathI vadhumAM vadhu eka varSa sudhInuM raheze. jhaoNne DaoNkTarane kahyuM, 'mApha karo DaoNkTarasAduMba, ApanI vAta huM svIkArato nathI. bhalene kensara hoya paNa huM to jIvIza ja ane eka varSathI vadhu jIvIza.' eMzI varSanA jhaoNna ArAmathI jIvana vitAvavA lAgyA. samaya vItato cAlyo. emanI smRti eTalI ja rahI. caherAno AnaMda saheje lepAyo nahIM. mahinAo para mahinA vItavA lAgyA. nidAna thayAnuM varSa vItI gayuM, loko jhaoNnane 'jIvaMta camatkAra' tarIke oLakhavA lAgyA. DaoNkTaro paNa vicAratA hatA ke kensarane kAraNe emanuM zarIra ATaluM badhuM kSINa thaI gayuM che, tema chatAM ATalI badhI mojathI kevI rIte jIvatA haze ? koIe jhaoNnane AnuM rahasya pUchyuM to jhaoNne kahyuM ke prathama vizvayuddha vakhate teo tabIba tarIke ghAyala sainikonI chAvaNImAM kAma karatA hatA. emaNe ghavAyelA sainikone hasatA joyA. koIno hAtha kapAI gayo hato, koIno paga kapAI gayo hato, paNa e sainiko mojathI jIvatA hatA. jhaoNne AnuM rahasya e zodhyuM ke sainiko emanI zArIrika sthiti vize vicAratA ja nahotA, tethI emanA manane zArIrika yAtanA sparzatI nahotI. jhaoNne potAnA jIvanamAM A vAta apanAvI ane nakkI karyuM ke zarIrano huM gulAma nathI, kiMtu zarIra mAruM gulAma che. zarIre kema vartavuM e potAnA zarIrane zIkhavavA lAgyA. eka vAra e UbhA thayA ane ekAeka mAthAmAM tIvra zULa jevI vedanA jAgI. vedanAne jhaoNne kahyuM, 'cUpa rahe. mitronI mahephilamAM beTho chuM. eno khyAla rAkhIne cUpacApa bheMsa. kyAreka chAtImAM darda thatuM to bolI UThatA, 'khAmoza thaI jA. jarA samaja to, huM savArano suMdara nAsto karI rahyo chuM.' A rIte jhaoNne potAnA zarIranI vedanAne hukama ApIne aMkuzamAM rAkhyuM ane eka varSathI ghaNuM vadhu jIvyA. maMtra mAnavatAno 119
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ zUnyamAMthI sarjana zikAgonI hoTalamAM veiTara tarIke kAma karatA nikalsananA pitAnuM ekAeka avasAna thayuM. ekAda varSa bAda enI mAtAnuM mRtyu thayuM. anAtha nikalsana para dayA ANIne hoTalanA mAlike ene bela-baoNyanI nokarI ApI. pagAra sAva mAmUlI, paNa A nokarI svIkAryA sivAya nikalsanane mATe bIjo koI upAya nahoto. bela-baoNya tarIke nikalsanane ghaNI vAra musApharonI tochaDAI ke apazabdo sahana karavA paDatA hatA. eka vAra evuM banyuM ke eka pravAsInuM pAkITa khovAI jatAM nikalsana para Aropa Avyo. maeNnejaranI polIsa bolAvavAnI dhamakIthI nikalsana kAMpavA lAgyo. evAmAM pravAsIne pAkITa maLI jatAM nikalsanane nirAMta vaLI, chatAM hoTalanA menejare Thapako Apyo ke bhaviSyamAM tArI AvI koI phariyAda AvavI joIe nahIM. AkhI rAta nikalsana codhAra AMsue raDyo. bIje divase nakkI karyuM ke potAnI mAtA jema kapaDAM kharIdIne vecavA nIkaLatI hatI, ema TAI, anDaravera, TuvAla, rUmAla ne DasTara laIne vecavA nIkaLavuM. nikalsana rAtadivasa mahenata karavA lAgyo. AmAMthI pahele mahine ja hoTalanA pagAra karatAM vadhu kamANI thaI. thoDA samaya bAda moTarasAikala kharIdIne dUra dUra sudhI kapaDAM vecavA javA lAgyo. samaya jatAM taiyAra vastro banAvatI kaMpanIno kamizana ejanTa banyo ane silAInAM cAra mazIna vasAvIne eka kaTiMga mAsTarane nokarIe rAkhI judI judI sTAilanAM vastro banAvavA lAgyo. vikhyAta Dresa-DijhAinaranI DijhAinano abhyAsa kare ane pachI potAnuM bhejuM laDAvI navI DijhAina taiyAra kare. pahelAM zikAgomAM ane pachI amerikAnAM anya mahAnagaromAM pote banAvelA pozAka vecavA lAgyo. - thoDA samaye vizALa jagyA laI moTI kaMpanI UbhI karI deza-videza kapaDAM mokalavA nevatAnI lAgyo ane samaya jatAM nikalsana amerikAno sauthI moTo phaeNzana-DijhAinara banyo. 120
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvaMta kAcabA jevuM jIvana cInanA sauthI prAcIna tAo dharmanA sthApaka lAotsenuM sAcuM nAma to lI hatuM, paraMtu 'prAcIna guru' evo artha dharAvatA lAotse tarIke prasiddha thayA. eka vAra cInanA samrATe potAnA dezanA zreSTha tattvajJAnI, jJAna ane sadAcAranA upadezaka ane cInI prajAmAM bahoLI cAhanA dharAvanAra lAotsene nimaMtraNa mokalyuM ke 'tamArA jevA prakhara ciMtakane mAre mArA mukhyamaMtrI banAvavA che.' samrATanA mukhya pratinidhi nimaMtraNa laIne lAotsene maLavA AvyA. e samaye lAotse nadInA kinAre muktapaNe taratA kAcabAne jotA hatA. samrATanA nimaMtraNano saMdezo sAMbhaLIne lAotsee pelA pratinidhine puchyuM, meM sAMbhaLyuM che ke tamArA samrATanA siMhAsana para eka mRta kAcabAnI hIrA ane ratnathI jaDita kalAkRti che, kharuM ne !" 'hA jI. e to seMkaDo varSothI che ane e ratnajaDita kAcabAnI kalAkRtine suvarNanA siMhAsana para birAjamAna karIne enI pUjA karavAmAM Ave che.' lAotsee nadInA kinAre pANImAM taratA kAcabAne batAvIne kahyuM, dhAro ke A kAcabAne koI ema kahe ke cAla, mArI sAthe rAjamahelamAM tane siMhAsana para ArUDha karAvIzuM. tArA para sonAno DhoLa caDAvIzuM. emAM hIrA ane ratno jaDIzuM, tArI pUjA karIzuM, to e zuM kare ? e javAnuM pasaMda kare kharo ?' 'nA jI. koI mUrkha ja Avo vicAra kare, kAraNa ke jIvano kAcabo enA para besI zake nahIM ane enI pITha para sonAno DhoLa caDAvI zakAya nahIM. hIrA-ratno jaDI zakAya navI.. lAotsee kahyuM, 'A jIvatA kAcabA jevuM jIvana che mAruM. tame jaIne samrATane kahejo ke hajI mAre maravAnI vAra che. mArA zarIra para suvarNano DhoLa caDAvavAnI ke ene hIrA-ratnathI alaMkRta thavAnI mArI koI icchA nathI. huM jyAM chuM tyAM barAbara chuM ane mAruM kArya zuM che enI mane jANa che.' maMtra mAnavatAno 121
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarama AvI nahIM potAnI aMtima veLAe baeNbilonanI mahArANI ane zAsikA mATIkrise vicitra Adeza Apyo. enI pathArInI AsapAsa beThelA parivArajano ane rAjapuruSone kahyuM ke tame mArI kabara para evo mRtyulekha lakhajo ke "ahIM nIce jamInamAM sonA ane hIrAthI bharelI peTI rAkhavAmAM AvI che.' Ama kahIne mATIkrise eka kAgaLamAM kazuMka lakhyuM ane e kAgaLa peTImAM mUkIne kahyuM ke mArA dehanI nIce Ane paNa daphanAvajo. parivArajanoe rANInI icchA paripUrNa karI, paraMtu sahunA manamAM apAra Azcarya hatuM ke mahArANIe potAnI kabara para Avo mRtyulekha kotarAvyo kema ? ane peTImAM evo te kayo saMdezo mUkyo ? thoDA samaya bAda IrAnanA bAdazAha Deriyase baeNbilonane AkramaNa karIne jItI lIdhuM. emanI dRSTi kabara paranA mRtyulekha para paDI. A zabdo vAMcIne manomana apAra utsAha anubhavavA lAgyA ane vicAryuM ke have pelo saMdezo maLatAM sonA ane hIrAthI eno bhaMDAra chalakAI UThaze. dhananI lAlasAmAM eNe e paNa vicAryuM nahIM ke kabaranI nIce dhana dATavAno artha zo ? ane kadAca rAkhyuM hoya to e vize mRtyulekha lakhavAnuM kAraNa zuM ? Deriyase kabara khodAvI ane emAMthI moTI peTI maLI. enA AnaMdano pAra na rahyo. eNe adhIrAIthI e peTI kholI to emAMthI eka kAgaLa maLyo. emAM lakhyuM hatuM, are, mukhanA bAdazAha, harAmanuM dhana meLavavAnI lAlacamAM tane mRta mAnavInI kabara khodatAM paNa zarama AvI nahIM! parizrama vinAnI saMpatti mAnavIne pramAdI to banAve che, paNa ethIya vizeSa enI jiMdagInAM saghaLAM satkarmo para pANI pheravIne ene mATe narakano rasto kholI Ape che." A ciThThI vAMcI rAjA Deriyasa potAnA duSkRtya para zaramAvA lAgyo. kabara para mastaka namAvIne e AMsu lUchato pAcho vaLyo. che maMtra mAnavatAno 122
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ anubhavanI kitAbo iMglenDamAM vasatI maraNAsana mAtAe potAnA putra zru milarane aphasosa sAthe kahyuM, dIkarA, duHkhanI vAta che ke huM tane bhaNAvI zakI nahIM. mArI pAse eTalAM zakti, saMpatti ane samaya nahotAM ke tAre mATe kazuM karI zakuM, paraMtu eka vAta gAMThe bAMdhI leje ke A duniyA moTI pAThazALA che ane enI kitAbamAMthI tane ghaNuM zIkhavA maLaze. enA anubhavomAMthI tane pragatino mArga maLyA karaze.' thoDI paLomAM mAtAnI AMkho mIMcAI gaI ane bALaka TU milara codhAra AMsue raDavA lAgyo. mAtAe anubhavanI pAThazALAmAMthI padArthapATha levAnuM kahyuM hatuM, paNa ene to atyAra sudhI eka ja anubhava hato ane te e ke eNe enA dAdAne paththara toDavAnuM kAma karatAM joyA hatA. eNe vicAryuM ke mAre jAte A kAma karavuM joIe. kadAca pUrva anubhavamAMthI kazuMka navuM jJAna upalabdha thAya. dhIre dhIre eNe paththaro toDavAnuM kAma zarU karyuM. ene vize abhyAsa karyo. vicAra karyo ke samudranA taLiye paNa paththaro hoya che, tethI samudramAM DUbakI mArIne eNe samudrI paththaro vize jJAna meLavavA mAMDyuM. tyAra bAda milara paththara tarAzanAranI pAse nokarI karavA lAgyo ane e paththaro toDavAnI sAthosAtha paththaranI vizeSatAono abhyAsa karavA lAgyo. samaya jatAM TU milara lAla paththara vize tajjJa banI gayo. dhIre dhIre eNe enA gahana paththarajJAna vize lakhavA mAMDyuM. enI UMDI jANakArI joIne sahu koI Azcarya pAmyA. pahelAM dezamAM ane pachI videzamAM ane e pachI samagra vizvamAM lAla paththaranA niSNAta tarIke sahu koI enI salAha levA lAgyA. A rIte dhu milara vizvano prasiddha bhUgarbhazAstrI banyo. eNe sAbita karyuM ke anubhavanI kitAbamAMthI vyakti ghaNuM zIkhI zake che, pAmI zake che ne pragati sAdhI zake che. ke zuM che maMtra mAnavatAno 123
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAgaNImaya avAjanuM avasAna TaoNmanA mAthe ekAeka Abha tUTI paDyuM. hajI hamaNAM lagna karIne mAMDa eNe gharagRhasthIno prAraMbha karyo hato ane tyAM ja gaMbhIra akasmAta thayo. ene kAraNe enA baMne paga chuMdAI gayA ane karoDarajjumAM gaMbhIra IjA thaI. DaoNkTaroe tAtkAlika sAravAra karI, paraMtu IjAnI gaMbhIratAne kAraNe TaoNmane zeSajIvana pathArImAM paDyA paDyA gALavAnuM AvyuM. A AghAtajanaka Aphata bhaviSyane aMdhakAramaya banAvanArI nIvaDe nahIM te mATe TaoNme hatAzA khaMkherIne AgaLa vadhavAno nirNaya karyo. potAnA ane tAjetaramAM potAnI sAthe prabhutAmAM pagalAM mAMDanAra yuvatInA jIvanamAM sukhanI kSaNo lAvavAno nirdhAra karyo. eNe hasate mukhe raDatI patnInAM AMsu lUchaLyAM ane navI paristhitimAM potAnI navI duniyAnuM sarjana karavA mATe puruSArtha AraMbhyo. eNe Teliphona para sAmayiko mATenAM lavAjama ugharAvavAno vyavasAya zarU karyo. Teliphona para AvI rIte lavAjama ugharAvavAnI vAta e TaoNmano maulika vicAra hato. enA avAjamAM asarakArakatA ane prabhAvakatA hatI. loko enI vAta sAMbhaLatA ane lavAjama mATe oNrDara ApatA. dhIre dhIre zaheranAM ghaNAM kuTuMba sAthe ene gADha paricaya thayo. thAkelI gRhiNIone TaoNmanI ramUjI vAto khUba gamatI. roja ATheka kalAka potAnI pathArImAMthI TaoNma kArobAra calAvato. dhIre dhIre eNe aMgata saciva rAkhI, enI patnInI sukha-sagavaDanI icchA pUrI karI. TaoNma jyAre mRtyu pAmyo tyAre moTA bhAganA enA Teliphona paranA AtmIya, AnaMdI, utsAhI avAjathI oLakhatA hatA. enA mRtadehane vidAya ApavA mATe AkhuM @ @ gAma UmaTyuM hatuM ane sahunA caherA para "madhura ane lAgaNIzIla avAja" nA mRtyuno zoka hato. moTA bhAganA lokoe TaoNmane joyo nahoto, paraMtu enI cAhanAne kAraNe maMtra mAnavatAno. nagaravAsIomAM e nagaranA meyara tarIke oLakhAto hato. 124
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ have ene koNa rAkhaze ? jApAnanI AgavI dhyAnapaddhati zIkhavatA prasiddha philasUpha bAnTeInI dhyAnazibiramAM sahu koI bedhyAna banI jAya evI ghaTanA banI. dhyAnanuM zikSaNa meLavavA AvelA eka zibirArthIe corI karI ane enA sAthIoe ene corI karatAM jhaDapI lIdho. ene pakaDIne bAnkaMI pAse lAvyA ane kahyuM, A te kevuM kahevAya ? dhyAnanA vargamAM sAdhanA karIne cittazAMti mATe Avelo A chokaro corIchUpIthI cIja-vastuo corI jAya che. ene atyAre ja hAMkI kADho. AvA coranI hAjarIthI ApaNuM dhyAnamaya zAMta vAtAvaraNa paNa dUSita banI jaze.' bAskeIe zibirArthIonI vAta sAMbhaLI ane kahyuM, 'eNe corI karI che e sAcuM. zibiramAM AvuM karAya nahIM te paNa sAcuM, paNa e sudharI jaze evI AzAe ApaNe ene taka ApavI joIe, AthI ene huM mAphI ApuM chuM.' zibirArthIone gurunI vAta pasaMda paDI nahIM, paraMtu mane-kamane svIkArI lIdhI, paNa pharI pelA vidyArthIe corI karI, eTale vaLI dhyAnanI zibiramAM khaLabhaLATa macI gayo. vidyArthIoe corI karanArane pakaDIne hAjara karIne bAnTeIne kahyuM, "Ane to corInI Adata paDI gaI che. tame mAphI Apazo topaNa e corI karaze, eTale have ene sajA karo. zibiramAMthI tatkALa hAMkI kADho." bAnkaMIe kahyuM, 'have to mAre mATe enI hakAlapaTTI karavI ati muzkela banI gaI. jo huM ene kADhI mUkuM, to ene koNa zIkhavaze ? tame jo ahIMthI bIje jAva to tamane bIjA dhyAnaguru potAnI zibiramAM praveza Apaze, paNa Ane nahIM Ape. AthI huM ene kSamA ApuM chuM ane tame badhA ahIMthI cAlyA jAva topaNa Ane to huM rAkhavAno ja.' A sAMbhaLIne corI karanAra vidyArthInI AMkhamAMthI AMsunI dhArA vahevA lAgI. eNe corI nahIM karavAnI bAnkaMI samakSa pratijJA lIdhI. maMtra mAnavatAno 125
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adarzane AkhA nizALanI zikSikA linDA biraTiza vidyArthIomAM puSkaLa cAhanA dharAvatI hatI. aThThAvIsa varSanI linDA biraTizane ekAeka mAthAmAM sakhata duHkhAvo UpaDyo. lAMbA parIkSaNane aMte DaoNkTaroe enA magajamAM ghaNI Tyumara (gAMTha) hovAnuM nidAna karyuM. sAthosAtha ema paNa kahyuM ke enuM oparezana karavuM muzkela che. oparezanamAM bacavAnI AzA mAtra be TakA ja che, AthI cha mahinA sudhI rAha jovAnuM nakkI karyuM. A cha mahinA daramiyAna linDA ati utsAhathI AnaMdabhera kAvyaracanA karatI hatI ane managamatA viSaya para citro doratI hatI. enA vipula sarjanamAMthI mAtra eka ja kavitA sAmayikamAM pragaTa thaI ane enuM mAtra eka ja citra ArTa gaeNlarImAM vecAyuM, paNa tethI zuM ? linDAnI sthiti dina-pratidina kathaLatI gaI. kaeNnsara phelAvA lAgyuM. Akhare oparezana karavAnuM nakkI karyuM. oparezana pUrve linDAe potAnA vasiyatanAmAmAM dehadAna karyuM. kamanasIbe linDAnuM oparezana niSphaLa gayuM ane e mRtyu pAmI. linDAnI AMkho eka aThThAvIsa varSanA aMdha yuvAnane maLI. e yuvAnanA jIvanamAM ajavALuM phelAyuM. potAne rozanI ApanAra vyaktinAM kuTuMbIjanono AbhAra mAnavA mATe AI beMkamAMthI saranAmuM meLavIne e yuvAna linDAnA ghera pahoMcyo. eNe "sagI' AMkhe joyuM to mRta linDA grIsanA vicAraka pleTonAM pustako vAMcatI hatI. eNe paNa breilamAM pleTonAM pustako vAMcyAM hatAM. linDA jarmana tattvajJAnI hegalanAM pustako vAMcatI hatI. eNe paNa breila lipimAM hegala vAMcyo hato. linDAnI mAtAe A yuvakane joIne kahyuM ke tamane kyAMka joyA hoya tevuM lAge che. kyAM joyA haze, te aMge khUba vicAra karyo. ekAeka yAda AvyuM. linDAnAM mAtA ekAeka koI che dAdara caDIne linDAnA khaMDamAM gayAM ane linDAe doreluM Adarza mAnavInuM porTeTa laI maMtra mAnavatAno. AvyAM. A porTeTa barAbara linDAnI AMkha jene maLI hatI te yuvAnanA jevuM hatuM. 126
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAnatAnI parIkSA amerikAmAM vasAhata sthApanAra aMgreja sAhasavIra ane lekhake vaoNkTara tene iMglaeNnDanI rANIe amerikAmAM vasAhata sthApavAno adhikAra Apyo hato. 'sara'no pratiSThita ilakAba pAmelA vaoNlTara relee amerikAnA ghaNA ajANyA pradezo zodhyA. sara vaoNkTara rela talavArabAjImAM ati nipuNa hatA ane e samaye yuropamAM vizALa medAna para prekSakonA manoraMjana mATe talavArabAjI khelAtI hatI ane lAkho loko ene nihALavA mATe AvatA hatA. eka yuvake sara vaoNlTara relene paDakAra pheMkatAM kahyuM, 'tamArI talavArabAjI ati prasiddha che, paraMtu mAro sAmano karo to kharA !' yuvakanI jozIlI jabAna sAMbhaLIne sara oNkTara relee kahyuM, 'mAtra manoraMjana mATe yuddha karavuM e samajadArI nathI. yuddhane badale zAMti vadhu sArI che, tethI vyaktie zAMtipUrvaka jIvana jIvavAmAM vizeSa vizvAsa rAkhavo joIe.' sara vaoNlTara relenA pratyuttarane yuvAna emanI nirbaLatA samajyo ane ethI eNe ahaMkAra pragaTa karatAM kahyuM ke, 'tamArAmAM mArI sAme talavArabAjI khelavAnI tAkAta ja kyAM che ?' Ama kahIne e sara vaoNlTara relenA mukha para thUMkIne bhAgyo. loko e yuvakano pIcho karIne pakaDI lAvyA. mahAna pohA ane sarvatra AdarapAtra evA sara vaoNlTara relee sahajatAthI rUmAla kADhIne thUMka lUchatAM kahyuM, jeTalI saraLatAthI A thUMka lUchI rahyo chuM. eTalI ja saraLatAthI jo huM manoraMjana mATe mAnavahatyAnuM pApa karI zakato hota, to tArI sAthe talavArabAjI khelavAmAM eka paLano paNa vilaMba karata nahI." vaoNlTara relenAM mArmika vacano sAMbhaLIne yuvakanA paga taLethI jamIna khasavA lAgI. eNe vaoNlTara relenI kSamA mAgatAM kahyuM, "sara, Apa sAce ja mahAna cho. tamArI sahanazIlatA, karuNA ane dayA dRSTAMtarUpa che.' maMtra mAnavatAno 127
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ duHkhano aMta bIjA vizvayuddhamAM jarmanInA hiTalare yuropa para kALo kera vartAvyo. yahUdIonI ane potAnA virodhIonI krUratAthI katala karI ane anekane mRtyunI rAha jotA yuddhakedIo tarIke kArAvAsamAM goMdhI rAkhyA. A yuddha kedIo mATe khAsa chAvaNIo UbhI karavAmAM AvI. emanA upara pArAvAra trAsa gujAravAmAM Avyo. eka divasa eka kedI A yAtanAmAMthI bahAra nIkaLavA mATe A chAvaNImAMthI bhAgI chUTyo. enI jANa thatAM mukhya lazkarI adhikArIe phatavo bahAra pADyo ke dasa divasamAM yuddhakedIe hAjara thavuM, nahIM to chAvaNImAM rahelA dasa yuddha kedIone mArI nAkhavAmAM Avaze. nAsI gayelo yuddha kedI na pakaDAyo ke na pAcho Avyo eTale pachI adhikArIe kaeNmpanA dasa kedIone judA tAravIne ThAra mAravAnuM nakkI karyuM. A dasa kedImAMthI eka kedIe adhikArInA pagamAM paDIne kAlAvAlA karyA, "mane jIvato rahevA do. mAre ghera nAnAM nAnAM bALako che. enI koI saMbhALa le evuM nathI. mArA para dayA karo." lazkarI adhikArIe kahyuM, 'eka zarate tane jIvato rahevA dauM. ane te e ke A yuddhakedIomAMthI koI eka kedI tAre badale maravA mATe taiyAra thAya to." A samaye yuddha kedI tarIke pakaDAyelA pAdarI kolave AgaLa AvyA ane kahyuM, "ene jIvato rAkho. ene badale mArI katala karo. ene mArI nAkhazo to enAM anAtha bALakonAM koI cha duHkhano kyAreya aMta nahIM Ave." maMtra mAnavatAno pAdarI kolavee hasate mukhe nAjhI aphasaranI goLIthI vIMdhAvAnuM pasaMda karyuM. rA 128
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ suMdara divaso samuM kaeNneDAnA onTAriyonI bALakonI haoNspiTalamAM duHkhI peTI meriTa potAnI cha varSanI putrI kelInI hArTasarjarI mATe punaH AvI hatI. enI nAnakaDI putrI para agAu eka vAra to opana hArTa sarjarI karavAmAM AvI hatI. tAjetaramAM bIjI vAra AvI opana hArTa sarjarI karI hatI. cha varSanI kelIne inTensiva kera yuniTamAMthI bahAra lAvavAmAM AvI ane bAjunA bhAganI marAmata cAlatI hovAthI ene kaeNnsaranA dardIo mATe ArakSita evA vibhAgamAM rAkhavAmAM AvI. cha varSanI kelInI bAjunI ja rUmamAM cha varSano eDama hato. A eDama lyukemiyA sAme jaMga khelato hato. eDama kemotherepInI sAravAra leto hato. A sAravAra atyaMta pIDAkArI hovA chatAM eDamano AnaMda saheje ocho thato nahIM. kaeNnsarano dardI eDama roja kelInA rUmamAM Avato. enI sAthe enI kemotherepI levA mATenI baeNga paNa hoya. pArAvAra vedanA thatI hovA chatAM eDama haMmezAM hasato ane AnaMda karato jovA maLato. kelInA rUmamAM AvIne eDama kalAko sudhI jAtajAtanI vAto karato, mastI-majAka karato. peTI meriTa ane emanI putrI kelI emAM sAmela thatAM. lAMbA vakhatathI putrInI sAravAra mATe rahetI hovAthI peTI meriTane eka divasa khUba kaMTALo Avyo hato. bahAranuM kALuM vAdaLachAyuM varasAdI AkAza enI gamagInImAM umero karatuM hatuM. bArIe UbhI rahI duHkhI ane udAsa meriTa AkAzamAM vAdaLone jotI hatI, evAmAM rojanA niyama mujaba eDama Avyo. peTI meriTe kahyuM, "eDama ! kevo gamagIna divasa che ! Aje huM khUba duHkhI mUDamAM chuM. vaLI AvuM vAtAvaraNa mArA duHkhamAM vadhAro kare che." eDame peTI meriTane kahyuM, "mAre mATe to badhA ja divasa suMdara hoya che." cha varSanA eDamanA hiMmatavAna zabdoe peTI meriTanI nirAzA dUra karI. e pachI atyaMta gamagInIbharyo divasa hoya, tyAre paNa lyukemiyAnA dardI eDamanA e zabdo peTI upara meriTane duHkhano bhAra khaMkherIne utsAhabhera jIvavAnuM baLa pUruM pADatA rahyA. maMtra mAnavatAno 129
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtra mAnavatAno 130 AtmasamRddhino mArga grIka-romana kALanA prasiddha gaNitazAstrI yukliDe (I. sa. pUrve 323 thI I. sa. pUrve 283) bhUmiti aMgenA 'elimenTsa' graMthanI racanA karI. 'elimenTsa'nuM aneka bhASAomAM bhASAMtara thayuM ane enI aneka AvRttio pragaTa thaI. bAibala pachI sauthI vadhAre vaMcAtA graMtha tarIke 'elimenTsa' sthAna pAme che. AvA prakhara gaNitajJa yUkliDane potAnA agAdha jJAnano lezamAtra garva nahoto. koI paNa jijJAsu emanI pAse AvIne abhyAsa karI zakato ane ene pariNAme ghaNI moTI saMkhyAmAM vidyArthIo emanI pAse bhUmiti zIkhavA AvatA. ghaNI vAra potAnuM aMgata kAma choDIne paNa vidyArthIone zIkhavavAmAM mazagUla rahetA. eka divasa eka yuvake AvIne yukliDa pAse bhUmitino abhyAsa karavAnI jijJAsA pragaTa karI ane yUkliDe enI vAtano sahaja svIkAra karyo. A pratibhAzALI yuvaka khUba jhaDapathI abhyAsamAM AgaLa vadhavA lAgyo ane yukliDa paNa enA para prasanna thayA hatA. eka vAra yukliDa ene prameya bhaNAvI rahyA hatA ane e yuvake ekAeka prazna karyo, 'A prameya bhaNavAthI mane zuM lAbha thaze ?' A praznathI nArAja thayelA yukliDe enA nokarane kahyuM, 'Ane eka oNbela (grIsano sikko) ApI do. ene vidyA prApta karavA karatAMya dhana kamAvAmAM vadhu ruci che, AthI ene mATe saghaLo abhyAsa nirarthaka che. gaNitajJanI A vAta sAMbhaLIne bIjA vidyArthIo stabdha thaI gayA. e yuvAne yUkliDanI kSamA mAgI. yukliDe kahyuM, 'zikSA AtmasamRddhino mArga che. ene kyAreya bhautika lAbhanA trAjave toLavAno na hoya. e to jyAMthI maLe ane jeTalI maLe, tene AtmIyatAthI grahaNa karavAnI hoya.. na
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ sauthI mahattvanI saMpatti I.sa. 1936mAM amerikAnA udyogapati cArlsa skUbe eka vyaktinI salAhakAra tarIke nimaNUka karI. ene mahinAnA pacIsa hajAra DaoNlarano pagAra ApavAnuM nakkI karyuM. mAtra salAha ApavA mATe kaMI ATalo moTo pagAra hoya kharo ? paraMtu A karoDAdhipati mAnato hato ke jIvanamAM eka salAha aneka samasyAone ukelI Ape che. koI anubhavI A mUMjhavaNanuM mULa kAraNa zodhIne satata pajavatI samasyAo rAtorAta dUra karI de che. amerikana karoDAdhipati cArlsa skUbe UMcA pagAre nImelA salAhakArane pUchayuM, "jIvanamAM sahuthI amUlya saMpatti kaI che ? je saMpatti eka vAra gumAvIe to pharI maLatI nathI. gayeluM dhana pAchuM meLavI zakAya che, kathaLeluM svAstha punaH saMpAdita thAya che, paraMtu jIvanamAM pharI prApta na thatI evI amUlya saMpatti kaI ? e jANavAmAM Ave to enA upayoga aMge pUrI sAvadhAnI rAkhI zakAya." salAhakAre karoDapatine kahyuM, "jIvanamAM sauthI mahattvanI saMpatti te samayano yogya upayoga che. AnA mATe roja prabhAte kAmonI yAdI banAvavI joIe. emAMthI je atyaMta mahattvanAM kAmo hoya tene tenA mahattva pramANe kramasara goThavavAM joIe ane te pachI bIjAM sAmAnya kAmonI noMdha karavI joIe. e mahattvanAM kAryo pahelAM kramasara pUrNa karavAM joIe. Ama karanAra vyakti ja samayano yogya upayoga karI zake che." karoDapatine savAla jAgyo ke AvI agratAkrame yAdI banAvavAno artha zo ? tyAre ene samajAyuM ke sittera varSa jIvato mAnavI pacIsa varSa nidrAmAM, ATha varSa abhyAsamAM, sAta varSa vaeNkezana ane mojamastImAM, cha varSa ArAma ane bImArImAM, pAMca varSa rojanA vAhanavyavahAramAM, cAra varSa bhojanamAM ane traNa varSa sAmAnya kAmakAjamAM pasAra karI de che. AthI mahattvanuM kArya karavA mATe vyakti pAse mAtra bAra varSa ja hoya che, mATe che ? vyaktie potAnAM kAmone agratAkrame goThavIne pUrNa karavAM joIe. maMtra mAnavatAno 131
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ pozAkanI zI paravA ! AlbarTa AinsTAinane sviTjharlenDanI peTanTa oNphisamAM barna khAte namUnAonA nirIkSaka tarIke nokarI maLI. ahIM emaNe vividha prakAranI zodhakhoLonI cakAsaNI karavAnI kAmagIrI hatI. cakAsaNInA AvA kAmane kAraNe vaijJAnika saMzodhanonAM pariNAmonA pAyAmAM rahelAM tattvo tAravavAnI enI zakti keLavAI. e peTanTa oNphisamAM nokarI karatA hatA, tyAre 1905mAM jhuricanA prasiddha sAmayika anAde dara phijhika'mAM pragaTa thayelA emanA pAMca lekhoe duniyAnuM dhyAna kheMcyuM ane samaya jatAM peTanTa oNphisa choDIne yunivarsiTI-zikSaNamAM joDAyA. pahelAM prAga ane jhuricanI yunivarsiTImAM ane tyAra bAda barlinanI vilhema kejhara insTiTyUTamAM emaNe prAdhyApaka tarIke kAma karyuM. potAno mobho vadhatAM AinsTAinane pozAka badalavo paDe tema hato. te haMmezAM karacalIvALo sUTa paheratA ane emanA vALa emanA kapALane DhAMkI detA hatA. prAdhyApaka thayA pachI Ama kema cAle ? saMzodhanamAM DUbelA AinsTAinane mATe pozAka ke sAmAjika mobho saheje mahattvanAM na hatAM. koI rUDhi ke paraMparA pramANe cAlavAnuM emane saheje maMjUra nahotuM. AinsTAine enI sahAdhyAyinI milevA merika sAthe lagna karyA hatAM ane milevA merike ene kahyuM ke have tame prAdhyApaka banyA cho, samAjamAM ane zikSaNajagatamAM mAnabharyo hoddo dharAvo cho, AthI tamAre jUnA-purANA sUTane tilAMjali ApIne navo sUTa sivaDAvavo joIe. milevA vAraMvAra AgrahapUrvaka kahetI, tyAre AinsTAina eka ja uttara "are, kothaLImAM bharelI cIja karatAM kothaLI vadhAre moMghI hoya to te khoTuM kahevAya maMtra mAnavatAno. 132" ne mAro pozAka mArI kAmagIrIne koI rIte bahetara banAvaze nahIM."
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ino svabhAva grIsanA prasiddha tatvaciMtaka ane vicAraka saoNkreTisa pAse eka yuvAne AvIne potAnI parezAnI varNavatAM kahyuM, 'eka praznano javAba zodhavA mATe Thera Thera pharI cUkyo chuM, paraMtu koI eno uttara ApI zakyA nathI. mArA manamAM ThasI jAya evo koI ukela kyAMyathI maLyo nathI.' saoNkreTise kahyuM, "evI to kaI samasyA tamArA manamAM uddabhavI che ke jenAthI tame ATalA badhA herAna-parezAna cho ?" yuvake potAnA praznanuM varNana karatAM kahyuM, 'huM roja rAtre AkAzamAMthI varasatI madhura cAMdanI jovA mATe caMdrane dhArI dhArIne nihALuM chuM, tyAre manamAM eka prazna jAge che ke A caMdranuM AvuM mAdaka sauMdarya che, aMtarane ThAre evI zItaLatA e Ape che. to pachI temAM DAgha ane dhabbA kema ? e ja rIte rAtre huM jyAre dIvo pakaDuM chuM, tyAre manamAM savAla jAge che ke A teja veratA dIvA nIce aMdhAruM kema?' saoNkreTise hasatAM hasatAM kahyuM, 'mitra, Izvare mANasane saryo che, to emAM khAmI hotI nathI ? ane tuM cheka caMdra ane dIpakanI khAmI jovA nIkaLyo che ? emanI khAmInI vAta kare che, to teM Ama TheraThera pharIne tArI potAnI khAmInI vAta karI che kharI?" saoNkreTisanA zabdo sAMbhaLIne yuvAna vicAramAM paDI gayo. saoNkreTise kahyuM, "jevI daSTi, evI sRSTi, jo tame sAruM jovAno svabhAva keLavazo to tamane kyAMya khAmI ke bUrAI dekhAze nahIM. caMdra ane dIpakanI khAmI juo cho paNa te sAthe emanA guNo vize tamAre vicAravuM joIe. emanA guNo e ke emanAmAM DAgha ane dhabbA hovA chatAM e sahune prakAza ane zItaLatA pradAna kare che ane e ja rIte bhale dIpakanI nIce aMdhAruM hoya, paraMtu dIpakano prakAza to badhAne ajavALe che.' A sAMbhaLIne pelA yuvAnanuM mAthuM namI gayuM ane eNe kahyuM, "sAce ja, Aja sudhI maMtra mAnavatAno huM aharniza anyanI khAmI ja zodhato rahyo. have huM bIjAnI sArI bAbata joIza." 133
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSArthanI zubhecchA dvitIya vizvayuddhanI saMhAralIlAthI nArAja thayelA jarmanInuM vibhAjana thayuM. pUrva jarmanI ane pazcima jarmanI evA enA be bhAga thayA ane pUrva jarmanIthI trAselA lAkho mAnavIo pazcima jarmanImAM Azaro levA AvyA. bIjI bAju yuropanA anya dezomAMthI paNa lokazAhImAM mAnatA jarmano pazcima jarmanImAM vasavA mATe doDI AvyA. nirvAsitonA punarvasana mATe miDalamena nAmanA sevAbhAvI kAryakare to dezabharamAM ghUmavA mAMDyuM. eka vAra teo pazcima jarmanInA eka nAnakaDA gAmaDAmAM AvyA ane eka vRddhAe emane potAnI ApavItI kahI : bhAI, A yuddhanA khapparamAM mAruM saghaLuM homAI gayuM che. mArA pati ane mArA cAra cAra putro yuddhamAM bharapAI gayA che. Aje to mArI TekaNalAkaDI jevAM che mArA be pautro ane be pautrIo. eka samaye A gAmamAM chaso ekarathI paNa vadhu jamIna hatI. bharyuMbhAdaryuM kuTuMba hatuM. Aje saghaLuM verAna thaI gayuM che." vRddhAnI ApavItI sAMbhaLIne miDalamenanuM haiyuM bharAI AvyuM ane eNe kahyuM, "mAjI, yuddhanA mahAkALanA khapparamAM jeo homAI gayA, emanI khoTa to kaI rIte pUrI zakAya, paNa AvA kaparA ane duHkhada kALamAM ApanA jevA yuddhagrastone sahAya karavI e amAruM kartavya che." vRddhAe hasatAM hasatAM kahyuM, "bhAI, mAre koI sahAyanI jarUra nathI. rahevAno koI savAla nathI, kAraNa ke mArI pAse A sarasa majAnuM jhUMpaDuM che. vastro ke bhojananI evI moTI phikara nathI, kAraNa ke mArAM nAnAM saMtAno kAme lAgI gayAM che ane huM paNa nAnuM-moTuM kAma karIne AmadanI meLavuM chuM. Aje bhale taLeTImAM hoIe, ame pharI pragatinAM caDhANa zarU karIzuM. jAtamahenatathI ame amArA dhyeyane hAMsala karIzuM. amAre kazuM nathI joItuM. jo ApavuM hoya to amane amArA puruSArtha mATe ApanI zubhecchA Apo." 134
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ punarjanmanI khuzAlI 1893nI A ghaTanA che. eka vyakti relavelAina krosa karIne sAme cheDe AvelA plaeNTaphaoNrma tarapha jatI hatI ane ekAeka dhasamasatI gADI AvI. pAchaLa khasI javAya tema nahotuM, pleTaphorma UMcuM hovAthI tenA para kUdIne caDI zakAya tema nahotuM. mAtra eka paLano khela hato. AMkho mIMcIne teo IzvarasmaraNa karavA lAgyA, paNa evAmAM pAchaLathI eka paoNrTare AvIne e vyaktine majabUta hAthe pakaDIne dura phaMgoLI dIdhI. e paoNrTara paNa kUdako mArIne dUra khasI gayo. Trena jhaDapathI pasAra thaI gaI ane pelI vyakti hemakhema UgarI gaI. emaNe potAne bacAvanArA paoNrTarano AbhAra mAnyo. porTare kahyuM, "are sAheba, emAM AbhAra zeno mAnavAno hoya ? mANasanI mANasa tarapha kaMI pharaja to hoya ne !" paNa bhAI, tame to jAna jokhamamAM nAkhIne mane jIvatadAna ApyuM che. enuM mUlya to huM kaI rIte cUkavI zakuM ?" emaNe khissAM phaMphoLyAM. mAtra pAMca pAunDa hatA. e vyaktie vinaMtIpUrvaka kahyuM, "bhAI ! mArI A pAMca pAunDanI rakama svIkArIne mane upakRta karo." porTare levAnI ghaNI AnAkAnI karI, paraMtu pelI vyaktie eno hAtha pakaDI rAkhyo hato ane enA hAthamAM pAMca pAunDa mUkI dIdhA. ghera pAchA pharyA bAda e vyaktine satata e bhayAnaka dRzyo dekhAtAM hatAM. eNe enI patnIne vAta karI, tyAre patnIe kahyuM, "tame tamArA jIvanadAtAne mAtra pAMca ja pAunDa ApyA ?" paNa mArI pAse khissAmAM eTalI ja rakama hatI. vadhAre hota to jarUra vadhAre Apata." vAta ATalethI aTakI, paNa pelI vyaktinA manamAM manomaMthana jAgyuM. jIvanadAnanA badalAmAM mAtra pAMca pAunDa ! e divase eNe nirdhAra karyo ke dara varSe mArA janmadivase mArA jIvanadAtAne pAMca pAunDa mArA punarjanmanI khuzAlImAM bheTa rUpe mokalIza. bIje divase relave sTezane jaIne eNe pelA paoNrTaranuM saranAmuM meLavI lIdhuM. potAnA pratyeka janmadivase potAnA punarjanmanI khuzAlI rUpe e paoNrTarane pAMca pAunDa mokalatA rahyA. maMtra mAnavatAno 135
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ "mANasa" to eka ja ! I. sa. pUrve chaThThI sadImAM thayelA isapano janma thresamAM thayo hato ane te gulAma tarIke sImosa TApumAM kAma karato hato. eka vAra gulAma isapane enA mAlika iAdamoe kahyuM, "isapa, mAre snAnAgAramAM snAna karavA javuM che. jarA tuM najara karI Ava, tyAM lokonI bhIDa kevI che ? jo ochA mANaso hoya to huM snAna karavA jAuM." isapa mAlika iAdamonI AjJA mAthe caDAvIne snAnAgAra tarapha gayo. thoDI vAre mAlika pAse pAcho Avyo ane kahyuM, "snAnAgAramAM mANasonI bhIDa nathI." A sAMbhaLIne mAlike vaLato savAla karyo, "keTalA mANaso che e snAnAgAramAM?" gulAme kahyuM, "sAheba, atyAre mAtra eka ja mANasa dekhAya che." haLavethI iAdamo snAnAgAra tarapha gayo ane joyuM to khyAla Avyo ke tyAM to mANasonI bhIDa jAmelI hatI, AthI eno pitto gayo. e snAna karyA vagara ja gulAmane sajA karavA ghera pAcho pharyo. eNe kahyuM, "isapa, tArA jevo juThTho mANasa A duniyAmAM bIjo koI nahIM hoya. snAnAgAramAM to bhIDa jAmelI che ke tuM kahe che ke eka ja mANasa che. bola, tane zI sajA karuM ?" isape kahyuM, "mAlika, huM sAcuM ja boluM chuM. je meM joyuM te ja kahuM chuM." iAdamoe kahyuM, "teM zuM joyuM ? huM mArI sagI AMkhe joI Avyo chuM ke tyAM mANasonI bhIDa jAmelI che." isapa bolyo, "juo, snAnAgAranI najIkamAM eka paththara paDyo hato. e evI rIte paDyo hato ke je koI snAna karavA jAya ke snAna karIne pAchA Ave to enA page Thokara vAge. badhA lokone jatAM-AvatAM pagamAM Thokara vAgatI hatI, paNa koI ene UMcakavAno vicAra karatA nahIM. paNa evAmAM eka mANasa Avyo ane meM joyuM ke eNe paththarane UMcakIne bIjI jagyAe mUkI dIdho ke jethI bIjAne Thesa vAge nahIM. mane A mANasamAM ja sAcI mANasAI dekhAI, tethI ja meM kahyuM ke snAnAgAramAM "mANasa" to eka maMtra mAnavatAno , ja che." mAlika iAdamo isapanI vAta samajyo. 136 Do
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ hara hAlatamAM khuzahAlA amerikAnA eNrijhonA rAjyamAMthI pasAra thatA eka pravAsIe joyuM ke AkAzamAM ekAeka bhayAnaka AMdhI UmaTI AvI che ane pavananA tIvra susavATA sAthe muzaLadhAra varasAda paDI rahyo che. enI moTaramAM peTrola khUTavA AvyuM hatuM, tethI e peTrola-sTezana para peTrola bharAvavA mATe Ubho rahyo. muzaLadhAra varasAda varasato hovAthI pravAsI gADImAM besIne peTrola nAkhanArane sUcanAo Apato hato ane jyAre peTrola bharAI gayuM tyAre pravAsIe ene kahyuM, 'mane mApha karajo. AvI bhayAnaka AMdhI ane muzaLadhAra varasAda vacce mAre tamane takalIpha ApavI paDI." peTrola bharanAra karmacArIe hasatAM hasatAM kahyuM, "are sAheba, emAM te zuM thayuM ? mane peTrola bharatAM saheje takalIpha paDI nathI." A sAMbhaLI pravAsIe gADImAM beThAM beThAM ja kahyuM, "are, AvI AMdhI ane AvA varasAda vacce tamAre peTrola bharavuM paDyuM ane tame kaho cho ke koI takalIpha paDI nathI, A te kevuM ?" 'hA sAheba, kharekhara mane koI muzkelI paDI nathI. hakIkatamAM huM dareka paristhitimAM khuza rahetAM zIkhI gayo chuM." pravAsI parezAna thaI gayo. eNe pUchyuM, "zuM tuM koI paNa paristhitimAM khuza rahI zake che ? huM mAnato nathI.' peTrola bharanAre kahyuM, "sAheba, jeNe motane najara sAme joyuM hoya, e dareka paristhitimAM khuza rahI zake che. viyetanAma yuddha samaye zatruoe mane cAre bAjuthI gherI lIdho hato, tyAre mRtyune dhIme pagale mArI sAme AvatuM joyuM hatuM ane te ja samaye nakkI karI lIdhuM ke jo AmAMthI jIvato bacIza, to jiMdagInI pratyeka kSaNa AnaMdabhera pasAra karIza.' pravAsIe moTaramAMthI UtarIne pelA karmacArIne bheTatAM kahyuM, 'Aje teM mane jIvanane harahAlamAM khuzahAla rAkhavAnI jaDIbuTTI ApI." maMtra mAnavatAno 137
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ itihAsa e ja Izvara grIsanA mahAna tattvajJAnI ane vicAraka saoNkreTisane ethensanA yuvAnone bahekAvavAnA khoTA Aropa heThaLa dehAMta daMDanI sajA pharamAvavAmAM AvI. kArAvAsamAM sokreTisa enI sajAnI rAha joto hato, tyAre vahelI savAre eno jUno dosta kriTo maLavA Avyo. eNe jelamAMthI saoNkreTisane gupta rIte bahAra laI javAnI goThavaNa karI hatI, paNa saoNkreTisa A rIte jelamAMthI bhAgI javA saheje taiyAra nahoto. kriToe evI dalIla karI ke jo saoNkreTisa dehAMtadaMDa pAmaze, to loko ema mAnaze ke enA mitroe ene bacAvavAnI koI koziza karI nahIM. kriToe kahyuM ke ene bacAvavA mATe enA mitro game teTaluM dhana vAparavA mATe taiyAra che ane saoNkreTisane dezabahAra vasavAmAM koI takalIpha paDaze nahIM tevI vyavasthA paNa karI che. vaLI kriToe kahyuM ke jo e jelamAMthI bhAgI nahIM jAya, to enA duzmanone anyAya karavAmAM madadarUpa banaze ane e rIte saoNkreTisa potAnI jAtane anyAya karaze. vaLI AvI rIte mRtyu pAmIne saoNkreTisa potAnAM saMtAnone pitAvihoNAM banAvaze. A sAMbhaLI sokreTise hasIne kriTone kahyuM, 'kriTo, Aja sudhI meM tane satya ane nirbhayatAnA pATha zIkhavyA ane tuM Aje mane asatya ane bhayanA pATha bhaNAvI rahyo che. AvuM kema ?' kriToe kahyuM, "gurujI, A samaya tarka karavAno nathI. atyAre satya-asatyano prazna nathI. savAla che prANarakSAno.' saoNkreTise daDhatA sAthe kahyuM, "mArA prANanI rakSAnA mohamAM tuM e bhUlI gayo ke mane Pii prANathI paNa satya vadhAre priya che. mane dehAMtadaMDa ApavAmAM Ave che tenAthI bhayabhIta tija thaIne huM kaI rIte satyathI moM pheravI lauM? AvI rIte nAsI jAuM to bhagavAna mane kSamA maMtra mAnavatAno Ape, paNa itihAsa mane kyAreya kSamA nahIM Ape ane dezano itihAsa e ja mArA mATe 138 bhagavAna che, mATe tuM ahIMthI cAlyo jA.' f
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArI aMdarano polIsa samayapAlananI cIvaTa dharAvatA amerikAnA nyAyAdhIza remanDa phaMkarka vilaMba thavAnA bhaye DrAivarane jhaDapathI moTara calAvavAnuM kahyuM. evAmAM gADI TrAphika signala pAse AvI, lAla lAiTa hovA chatAM eNe AgaLa dhapAvI. nyAyAdhIzanA DrAivaranA manamAM eka ja dhUna, sAhebane samayasara pahoMcADavA che. AmAM thoDo niyamabhaMga thAya to vAMdho nahIM. nyAyAdhIzane vaLI koNa pUchanAruM hoya ? vaLI DrAivare copAsa najara karI to khyAla Avyo ke kyAMya eke TrAphika polIsa nathI, eTale koI aTakAvIne UbhA rAkhe evuMya nahotuM. nyAyAdhIza remanDe A joyuM ane tarata ja DrAivarane Thapako ApatAM kahyuM, "utAvaLa game teTalI hoya topaNa niyamabhaMga karavAno nahIM. have rastAmAM AvatA polIsasTezane gADI thoDI vAra UbhI rAkhaje." nyAyAdhIza remanDa polIsasTezanamAM gayA ane polIsasTezananA adhikArIne kahyuM ke "mArAthI guno thaI gayo che. lAla lAiTa hovA chatAM rasto kraoNsa karyo che. A gunA mATe tame pAMca DaoNlaranI TikiTa Apo cho, to mAro A daMDa laI lo ane mane enI pahoMca Apo." vikhyAta nyAyAdhIzane jotAM polIsa adhikArIe pAMca DaoNlara levAnI AnAkAnI karatAM kahyuM, "mAnanIya nyAyamUrtizrI, Apane koI TikiTa ApI nathI ke koI polIse rokyA nathI, to pachI Avo daMDa bharavAnI kazI jarUra nathI." nyAyAdhIze kahyuM, "bhAI, tamAre daMDa to levo ja paDaze. emAM nahIM cAle." tyAre polIsa adhikArIe vinaMtI karIne kahyuM, "sAheba, TrAphika polIse Apano guno noMdhyo hoya to barAbara che. evuM to banyuM nathI." nyAyAdhIza kahe, "TrAphika polIse mane pakaDyo hoya ke na pakaDyo hoya te vAta gauNa che. paNa mArI aMdaranA polIse mane pakaDyo che, gunegAra TharAvyo che, mATe A daMDa 9 svIkArI lo." maMtra mAnavatAno polIsa adhikArIe kamane nyAyAdhIze Apelo daMDa svIkAryo. 139
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArA para ajamAvo ne ! prakhara buddhipratibhA dharAvatA saMzodhako ane vaijJAnikoe eka ekathI caDiyAtAM zastronI zodha AraMbhI. saMzodhanano eka ja uddeza hato : keTalI bahoLI saMkhyAmAM ane keTalA vistAramAM sauthI vadhu jhaDapI saMhAra thaI zake ! vaijJAniko vacce A aMge tIvra spardhA cAlI. eka cuMbana karatAM jeTalo samaya lAge eTalA samayamAM aDadhI duniyAno nAza karavAnuM sAmarthya vaijJAnikoe hAMsala karyuM. mahAna vaijJAnike enI keTalAMya varSonI zodha pachI mahAsaMhAraka zastra taiyAra karyuM. e utsAhabhera potAnA nivAsasthAne pAcho pharyo, tyAre bAraNe eno putra ramato hato. pitAne pahelI ja vAra ATalA AnaMdabhera, utsAhathI AvatA joIne putrane navAI lAgI. Aja sudhI A vaijJAnika ghera AvatA, tyAre emanA manamAM saMhAraka zastronA saMzodhananI gaDamathala cAlatI hoya, potAne maLelI niSphaLatAnA bojathI emano cahero ciMtAtura hoya. udAsI e emanA caherAno sthAyI bhAva hato. Aje pahelI vAra bALake pitAnA caherA para AnaMda joyo. vaijJAnike bAraNe UbhelA putrane vijayI chaTAthI kahyuM, "basa, Aje mArI mahenata saphaLa thaI. rAta-divasanI mahenata, varSonI mahenata. Aje huM khUba khuza chuM. varSothI jenuM saMzodhana karato hato, te adbhuta zodha Aje siddha thaI. je rahasya zodhato hato, te hAtha lAgyuM." bALasahaja jijJAsAthI putre pUchayuM, "kayuM che e rahasya ? kevI che e adbhuta zodha?" vaijJAnike kahyuM, "beTA, meM evuM zastra zodhyuM che ke jo huM icchuM to thoDIka sekanDomAM AkhI duniyAnA tamAma mANasone mArI zakuM. e zastrano upayoga thaze, tyAre bIjI kSaNe pRthvI parathI mAnavaastitvanuM nAma-nizAna maTI jaze. kevuM adbhuta !" putre bALasahaja ceSTAthI kahyuM, "zuM kaho cho pitAjI! AvI zodha karI ! jarA mArA para ajamAvI juo to ! mane kevo mArI zako cho !" bALakanI vAta sAMbhaLIne vaijJAnika udAsa banI gayo ! maMtra mAnavatAno 140
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ potAnA para prayoga vikhyAta daMta-cikitsaka DaoN. velsa pAse aneka loko daMtacikitsA mATe AvatA hatA. e samaye duHkhatA, halatA ke saDI gayelA dAMtane kADhavAnI paddhati ghaNI yAtanAjanaka hatI. khurazI para beThelA dardIne bAMdhavo paDato, Ama chatAM dAMta kheMcatI vakhate je pIDA thatI tyAre e vedanAthI hAthapaga pachADe nahIM te mATe cAra cAra vyaktio ene pakaDI rAkhatI. tyAra bAda baeNkTara teno dAMta pADatA hatA. dAMta pADavAnI A paddhatino bIjo koI vikalpa nahoto. DaoN. velsa eka jAdugarano prayoga jovA gayA ane emaNe joyuM to A jAdugara nAiTrasa oNksAiDa suMghADIne mANasane evo uttejita karato ke e pAgalanI mAphaka bhAna bhUlIne nAcavA-kUdavA lAgato. ene ghA vAge topaNa enA duHkhadardano khyAla Avato nahIM. A vAyune loko 'hasavAno gesa" kahetA hatA. velsane thayuM ke dAMta pADatI vakhate jo A vAyu dardIne suMghADIe to ene enI vedanAno kazo khyAla na Ave ane AsAnIthI dAMta pADI zakAya. manamAM maulika vicAra to Avyo, paNa eno prayoga karavo konA para ? AkhI rAta vicAra karatA beThA. ema paNa thayuM ke koI dardI para Avo prayoga kare ane te jIvaleNa sAbita thAya to zuM ? pachI emaNe nirNaya karyo ke potAnI jAta para ja A prayoga karavo. teo potAnA sAthI DaoN. rijha pAse pahoMcyA ane potAnA nirNayanI vAta karI. DaoN. velsanA badhA ja dAMta sAbUta hatA, Ama chatAM prayoga mATe gaeNsa suMghADIne sAjo-samo dAMta mULamAMthI kheMcI kADhavAno hato. pahelAM to DaoN. rijhe asamarthatA pragaTa karI, paraMtu A prayoga saphaLa thAya to te aneka lokone upakAraka banI raheze evuM lAgatAM teo taiyAra thayA. DaoN. velsa dardInI khurazI para beThA. emane vAyu suMghADavAmAM Avyo. DaoN. rijhe mULamAMthI dAMta kheMcI kADhyo. DaoN. velsane sahejeya pIDA thaI nahIM.. Ama DaoNkTara velsano potAnI jAta para karelo prayoga saphaLa thayo ane daMtacikitsA mATe thayelI A navI zodha sahune mATe AzIrvAdarUpa banI. maMtra mAnavatAno 141
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarjananI laganI raziyAnA vikhyAta sarjaka meksima gorkInAM mAtApitA nAnI vaye mRtyu pAmyAM. dAdAnI pAse eno uchera thayo. nava varSanI uMmarathI eNe majUrI karavAnuM zarU karyuM. vahANanA tUtaka para vAsaNo mAM jyAM hatAM ane bekarImAM jaIne pAMu-roTI zekI hatI. e pachI ene kabADIne tyAM nokarI maLI ane ahIM roja seMkaDo pustako AvatAM hatAM. A pustako joIne meksima gorkAnuM mana ene vAMcavA mATe Atura banI jatuM. e potAnuM kAma pUruM thatAM je kaMI samaya maLato, emAM e pustako vAMcato hato. je divase pustaka vAMcavAnI anukULatA na maLe, te divase ene ema thatuM ke Ajano divasa eLe gayo. keTalAMka pustako evAM AvatAM ke jene nAnI vayano gorkI samajI zakato nahIM, paraMtu ene vAraMvAra vAMcIne samajavAno prayatna karato ane ema karatAM eNe A kabADInI dukAnamAM rahIne asaMkhya pustako vAMcyAM ane manamAM vicAra karyo ke have thoDuM lekhana paNa zarU karuM. enuM mULa nAma aleksaI maksimovica pezkova, paraMtu eNe goka (kaDavo)nA nAmathI lakhavAnI zarUAta karI. akhabAramAM enI vArtA pragaTa thaI ane thoDA divasa pachI eka suprasiddha lekhake AvIne suMdara vArtA lakhavA mATe ene abhinaMdana ApyAM. gokano utsAha vadhyo. have eNe enuM saghaLuM dhyAna lekhana ane adhyayanamAM kendrita karyuM. manamAM A eka ja laganI. ene pariNAme enI vArtAo siphalisanAM akhabAromAM ane pITsabarganAM sAmayikomAM pragaTa thavA lAgI. svAnubhavanA AdhAre lakhAyelI emanI kRtionI cotarapha prazaMsA thavA lAgI. gorkInI AtmakathAo, 'mA' nAmanI navalakathA, 'UMDA aMdhArethI' jevAM nahi nATakoe ene vizvaprasiddha lekhaka banAvyo. lenina jevA krAMtikArIo ema mAnatA hatA ke raziyAmAM AvelA sAmAjika ane maMtra mAnavatAno. rAjakIya parivartanamAM meksima gorkInA sarjananuM ghaNuM moTuM yogadAna che. 142
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuTuMbapremano mahAmaMtra jApAnanA samrATa yAmAtoe jyAre ema sAMbhaLyuM ke enA eka maMtrI o-cosAnanA parivAramAM ekaso vyaktio eka sAthe vase che ane e badhI vyaktio paraspara sAthe agAdha sneha ane premAdarathI rahe che, tyAre ene apAra Azcarya thayuM ! vaLI sAMbhaLyuM ke e badhAM sAthe maLIne bhojana paNa le che ane ekaThAM thaIne AnaMdapramoda kare che. samrATa yAmAtone A vAta para saheje vizvAsa beTho nahIM eTale enI jAtatapAsa karavA mATe teo svayaM vRddha maMtrI o-co-sAnane ghera pahoMcyA. maMtrI ane enA parivAre samrATanuM vidhivat svAgata karyuM. paraMparAgata ziSTAcAra pUro thayA pachI samrATe potAnI jijJAsA pragaTa karatAM pUchyuM, 'tamArA parivAranI ekatA ane sauhArdanA ghaNA prasaMgo meM sAMbhaLyA che. mane kahezo ke ekasothI vadhu vyaktio dharAvato A vizALa parivAra kaI rIte snehabaMdhanathI baMdhAyelo rahe che ?" maMtrI o-co-sAna ati vRddha hato. e lAMbI vAta karI zake tema nahoto, tethI eNe kalama ane kAgaLa lAvavAno saMketa karyo. enA dhrujatA hAthe eNe e kAgaLamAM thoDuMka lakhyuM ane tyAra bAda e kAgaLa samrATane Apyo. samrATe kAgaLa vAMcyo, to Azcarya thayuM. emAM eka ja zabda ekaso vakhata lakhyo hato ane e zabda hato, 'sahanazIlatA, sahanazIlatA, ane sahanazIlatA." vRddha maMtrI o-co-sAne kAMpatA avAje kahyuM, "samrATa, mArA vizALa parivAranI daDha ekatAnuM rahasya A eka ja zabdamAM raheluM che. A sahanazIlatAnA mahAmaMtre amane sahune ekatAnA sUtrathI sAthe rAkhyA che. ame A mahAmaMtranuM vAraMvAra uccAraNa karatA rahIe chIe. Ane pariNAme amAro saMpa jaLavAI rahe che ane paraspara pratyenA premamAM vRddhi thaI maMtra mAnavatAno thAya che. A rIte AkhuMya kuTuMba eka tAMtaNe baMdhAI rahe che.' 143
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ karuNAnI dhArA iTalInA asIsI prAMtamAM vasatA eka dhanika vepArInA putra sIsonuM mana duniyAnAM duHkho joIne dravI jatuM hatuM. bIjAM bALako jyAre khelakUdamAM AnaMda mANatAM hoya, tyAre sIsone bIjA lokonI pIDA ane duHkha joIne vedanA thatI hatI. enAmAM dIna-dukhiyAM pratye evI prabaLa karuNA hatI ke ene joIne emane madada karyA vinA rahI zakato nahIM. eka vAra rastA para raktapittagrasta bhikhArIne bhIkha mAgato joyo ane dhanavAna pitAnA putra sIsoe ene thoDA paisA ApyA. paraMtu e raktapittanI bImArI dharAvato mAnavI sIso tarapha vedhaka najare joI rahyo. sIso enI AMkhanA bhAvo vAMcIne pArakhI gayo ke ene paisA karatAM vadhu to prema ane sevAsuzraSAnI jarUra che. sIso enI sevAmAM DUbI gayo. enA dhanavAna pitAe ene kahyuM ke, "ApaNo ATalo badho bahoLo vepAra che, tuM vepAramAM dhyAna Apa.' tyAre sIsoe enA pitAne kahyuM ke, "mAre mATe koI vepAra hoya ke jIvana hoya, to te garIba ane bImAranI sevA karavAnuM che. ane sIsoe garIbonI sevA karavAnuM lakSya rAkhyuM. e raktapitta dharAvatA lokonI sevA karato eTaluM ja nahIM, paraMtu emane agAdha sneha ApIne emanAmAM jIvavAnI navI tamannA pedA karato hato. eka vAra eNe carca banAvavAno vicAra karyo ane emAM mAtra garIba ane duHkhI lokone ja sAmela karyA. badhAe bhegA maLIne paththara ekaThA karyA, paNa sIsonA A sevAkAryanI suvAsa saghaLe prasarI gaI ane enA mitroe sevA ane nirmANa mATe eka saMgaThana "dha puara bradharsa oNpha asIsI' zarU karyuM. samayanI sAthe e saMgaThanamAM vadhu ne vadhu loko joDAtA gayA ane thoDA samaya bAda e saMgaThananuM nAma "phrAMsiskopa' rAkhavAmAM AvyuM. raktapittanI sevA karanAra sIso mAtra teMtAlIsa varSanI vaye avasAna pAmyo, paraMtu enuM sevAbhAvI lokonuM A saMgaThana Aje dIna-dukhiyAMono sahAro banI rahyuM che ane sIsone seMTa phrAnsisa oNpha asIsI'nA rUpe sahu yAda kare che. maMtra mAnavatAno 144
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIjaLIno durbayA eNmbeniyana kuLanA kheDUta-kuTuMbamAM janmelI anne gonDA bojAzina sthAnika prazAsana dvArA cAlatI skUlamAM bhaNatI hatI. atyaMta caMcaLa gonDAe bhAI-baheno sAthe ToLI jamAvIne nAnI nAnI vAta mATe vidyArthIone satata dhamakAvatI varga-zikSikAnI mimikrI karI. enI chaTA, ceSTA ane enI bolavAnI DhabanI AbAda nakala joIne sahu hasatAM hasatAM bevaDa vaLI gayAM. paNa evAmAM ekAeka lAiTa cAlI gaI. bALamaMDaLI gabharAI gaI. emaNe joyuM to rastAnI saDaka para ane paDozamAM lAiTa cAlu hatI. mAtra emanA rUmanI lAiTa ja baMdha hatI. AthI A bAlikA doDIne bAjumAM kamarAmAM beThelI enI mAtA pAse gaI. joyuM to tyAM paNa lAiTa cAlu hatI eTale bALakoe pUchyuM, "tArA rUmanI lAiTa che ane amArA rUmamAM kema nathI ? rastA para paNa lAiTa dekhAya che.' tyAre enI mAtAe kahyuM, 'lAiTa gaI nathI, paNa meM baMdha karI che.' A sAMbhaLIne bALako ekasAthe bolI UThyAM, "AvuM kema karyuM ?" mAtAe kahyuM, "bIjAnI TIkA karavA mATe ke enI mimikrI karavA mATe vIjaLIno kharco huM uThAvI zakuM tema nathI. AvI nakAmI vAto mATe vIjaLI vAparavI e mahAdurthaya kahevAya.' A sAMbhaLI bALako zarama anubhavI rahyAM. mAtAe kahyuM, "koInA vyaktigata jIvana vize vAto karavI ke enI TIkA karavI, e sabhya lokonuM kAma nathI. AjathI manamAM gAMTha mArI lejo ke aMte TIkA karanAra ja TIkAno bhoga banatA hoya che.' nAnakaDI bAlikA anne gonDA bojAzina para mAtAnI vAtano evo prabhAva paDyo ke eNe enuM saMpUrNa jIvana bIjAonI madada mATe samarpI dIdhuM. e dInadukhiyAMonI masIhA sevikA banI ane 1979nI nobela pAritoSika meLavanArI agna gonDA bojAzina jagatamAM madhara TeresA tarIke jANItI thaI. maMtra mAnavatAno 145
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ eTalI ja duA adhyayana pUrNa karIne ziSya rabbI nahamane potAnA guru saMta rabbI isAkane potAne mATe duA mAgavAnuM kahyuM, tyAre guru rabbI isAke potAnA ziSyane eka kathA saMbhaLAvI. emaNe kahyuM, 'eka mAnavI raNamAM saphara karI rahyo hato. enuM bhAthuM taddana khUTI gayuM hatuM. have karavuM zuM ? e samaye raNamAM saphara karatI vakhate enI najara eka suMdara phaLavALA vRkSa para paDI. eNe e vRkSanAM mIThAM madhurAM phaLa khAdhAM ane pachI e vRkSanA chAMyaDe nirAMte ghasaghasATa UMghI gayo. jAgyA pachI eNe jhADanI najIka AvelA vahetA jharaNAmAMthI pANI pIdhuM ane potAnI jAtane kahevA lAgyo, "jiMdagImAM kyAreya AvAM madhura phaLa ArogyAM nathI. jyAre bhUkhathI mAro jIva nIkaLI jato hato, tyAre A vRkSe mane bhojana ApyuM ane enA chAMyaDAmAM Azaro Apyo. huM ene kaI rIte zukriyA kahuM? ene huM kaI duA ApuM." guru rabbI isAke A vAta kahIne ziSya rabbI nahamanane prazna pUchayo, "zuM e mANase evI duA karavI joIe ke A vRkSanAM phaLa mIThAM madhurAM rahe ? jo e AvuM kare to e enI mUrkhatA ja gaNAya, kAraNa ke e mIThAM madhurAM phaLano AsvAda laI cUkyo hato. jo e evI duA kare ke he vRkSa ! tuM vadhu ne vadhu ghaTAdAra bana, to te paNa barAbara nahIM, kAraNa ke enI ghaTAdAra chAyAmAM to e ghasaghasATa UMghI gayo hato. ane jo e evI duA kare ke tArI najIka sadA jharaNuM vahyA kare, to eNe najIka vahetA jharaNAmAMthI ja pANI pIdhuM hatuM.' A vAta karIne rabbI isAke potAnA ziSya rabbI nahamanane pUchavuM, 'tyAre tame ja kaho ke vRkSane mATe eNe kaI duA karavI joIe ?" ziSya rabbI nahamana vicAramAM paDI gayo eTale gurue kahyuM, 'eNe to e duA karavI joIe ke bIjAM vRkSo tArA jevAM kalyANakArI bane. bhUkhyAne bhojana ApanArAM ane thAkelAne ArAma ApanArAM thAya. tethI jo huM tane jJAnaprAptinI duA ApuM, to e to ) tArI pAse mojUda che. dhana paNa tArI pAse che. saMtAnanI duA ApuM, to e paNa tArI 2 pAse che. eTale have to huM tane eTalI ja duA ApIza ke tArAM bALako tArI jevAM jJAnI maMtra mAnavatAno bane ane bIjAnAM kalyANa mATe kArya kare." 3. ii ne pAra 146
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ pIMjaNa karavAnI jarUra dvitIya vizvayuddha pachI yAlTA pariSadanuM Ayojana thayuM ane emAM paraspara mahattvanA karAra karavA mATe briTana, phrAMsa, raziyA ane amerikAnA rAjadvArI puruSo ekatra thayA. A pariSadamAM judA judA dezoe ekabIjA sAthe saMdhi ane karAro karyA. A kaparA kAryamAM amerikAnA presiDenTa henrI Tramane siMhaphALo Apyo. A samaye raziyA taraphathI saMdhi ane karAro para sahI karavAnuM kAma enA pramukha josepha sTAlina karatA hatA. sTAlina kyAreka ja karAranI bAbata aMge koI dalIla karatA. bahu lAMbI vicAraNA karavAne badale tatkALa hastAkSara karI detA hatA. sahu koI josepha sTAlinanA A maLatAvaDA svabhAvathI prasanna hatA ane emanA AvA umaLakAbharyA sahayoga ane sadbhAva mATe AbhArI hatA. josepha sTAlinanI savizeSa prazaMsA e mATe thatI hatI ke briTananA vaDApradhAna vinsTana carcila emanAthI sAva judA prakArano ja vartAva karatA hatA. e koI paNa saMdhi ke karArano ekeeka zabda coksAIthI vAMcatA hatA. vAkyo to zuM, paNa zabdomAMya pheraphAra karAvatA hatA. kyAreka garamAgaramI paNa thaI jatI. vAtAvaraNa taMga banI jatuM. sahune lAgatuM ke pratyeka bAbatamAM carcila ghaNuM jhINuM kAMte che ! A joIne keTalAka netAone gusso paNa Avato. emane thatuM ke saMdhi-karArane mATe ATalo badho samaya levAto haze kharo ? ATaluM badhuM pIMjaNa karavAnI zI jarUra ? koI to kahetuM paNa kharuM ke josepha sTAlina kevo umadA sahayoga Ape che ! amerikAnA pramukha henrI Tramanane paNa carcilane potAnI vAta gaLe utAravA mATe ghaNo samaya Apavo paDato hato. paraMtu samaya jatAM henrI Tumenane sAcI vAta samajAI. vinsTana carcile je koI saMdhi ke karAra thayA hatA, enuM zabdazaH pAlana karyuM ane josepha sTAline jenA para phaTAphaTa sahIo karI hatI e badhA saMdhikarAra thayA pachI ene abharAIe caDAvI dIdhA ane e potAnI rIte ja manaphAve tema vartavA lAgyA. maMtra mAnavatAno 147
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRddhAvasthA : AnaMdabharI avasthA grIsano mahAna tattvajJAnI saoNkreTisa (I. pU. 43thI I. pU. 399) eNthensanI zerIo ane bajAromAM potAno samaya vitAvatA hatA. koI paNa vyakti maLe to enI sAthe potAnI lAkSaNika Dhabe vAta karatA hatA. e zerIo ane bajAromAM TheraThera ghUmatA ane potAnA vicAro pragaTa karatA hatA. AvI rIte bhramaNa karatAM tattvajJAnI saoNkreTisanI eka vRddha sAthe mulAkAta thaI. baMne ekabIjA sAthe haLImaLI gayA ane AtmIyatAno anubhava karavA lAgyA. saoNkreTise e vRddhane savAla karyo, 'tame tamArI vRddhAvasthA kaI rIte pasAra karI rahyA cho?' vRddha hasIne uttara Apyo, "huM parivAranI saghaLI javAbadArI putrone soMpIne naciMta banI gayo chuM. pahelAM huM je kaheto hato, te teo karI ApatA hatA ane huM je jamADato hato te e jamatA hatA ane have teo je kahe che, te huM karuM chuM ane teo je jamADe che te huM jamuM chuM. vaLI e uparAMta mArAM pautra-pautrIo sAthe AnaMdabhera rahuM 'paNa teo tamArI salAha levA Ave tyAre tame zuM karo cho ?" vRddhe kahyuM, "mArA jIvananA anubhavo emanI samakSa mUkI dauM chuM. emane sIdhesIdhI salAha Apato nathI ane tyAra bAda teo mArI salAha pramANe cAlyA ke nahIM, e jovAnuM mAruM kAma paNa nathI.' 'tamArI salAha pramANe cAle nahIM ane pastAya to zuM karo ?" 'to huM saheje ciMtita thato nathI. teo bhUla karyA bAda pharI vAra mArI pAse Ave, to gusse thato nathI, paraMtu salAha ApIne emane vidAya karuM chuM." vRddhanI vAta sAMbhaLIne saoNkreTisa khUba prasanna thayA ane bolyA, "A uMmare jIvana maMtra mAnavatAno , kema jIvavuM joIe te tame yathArthapaNe pAmI gayA cho.' 148 ha ED)
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ ThapakAnuM zULa 1963nI grISmanu erikanA dhvanamAM dAvAnaLa jagAvanArI banI. sattara varSano A yuvAna potAnI moTaramAM dariyAkinArAthI ghara tarapha jato hato, tyAre bIjI moTara sAthe enI moTara athai ane eTalI gaMbhIra IjA thaI ke enA hodhapaga sAva niSkriya banI gayA. DaoNkTaroe ene punaH cetanavaMtA banAvavA koziza karI, paraMtu ekAda varSa mahenata karyA bAda hAtha dhoI nAkhyA. erikanI sAme niSkriya hAya ane paga sAthe jiMdagI dhvanIta karavAno paDakAra AvIne Ubho rahyo. dhIre dhIre maLavA AvatA mitro paNa ochA thavA lAgyA ane e ekalatAmAM sarI gayo. kyAreka AvA parAvalaMbI jIvana para tiraskAra AvatAM erika gusse thaI jato, to kyAreka ghora nirAzAmAM DUbI jato. eka divasa enI mAtAe cetavaNI ApIne kahyuM ke Ama niSkriya banIne kyAM sudhI vIza ? kAM to koI kAma kara athavA narsiMga homamAM rahevA jato rahe. erikane mAtAno premabharyo Thapako zULanI jema bhoMkAI gayo. eNe nakkI karyuM ke hAtha ane paga niSkriya hoya tethI zuM ? bAkInuM zarIra to sakriya che ne ! A manasUbA sAthe eNe be hoTha vacce pIMchI pakaDIne citrakAma zarU karyuM. athAga mahenata, dhairya, AtmavizvAsa ane kazuMka karavAnI tamannAe erikanI kalAkRtimAM keTalAya jIvaMta raMgo pUrI dIdhA. enI A kalAkRtio prazaMsA pAmI. enA vecANamAMthI sArI evI 2kama maLavA lAgI ane erika pUrNa samayano kalAkAra banI gayo. e pachI to potAnI sAthe bIjA bAreka kalAkAro rAkhIne keTalIya kRtio sarjavA lAgyo ane dhIre dhIre citranA miMgathI mAMDIne citranA vecANa sudhInuM kAma eNe vistArI dIdhuM. 1963mAM erikane gaMbhIra akasmAta thayo hato, tyAre DaoNkTaroe kahyuM hatuM ke enI AvaradA paMdarathI vIsa varSanI gaNAya. Aje erika vhIlacara para besIne moMmAM pIMchI rAkhI rojanA sADAsAta kalAka kAma kare che. maMtra mAnavatAno 149
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtra mAnavatAno 150 nirakSaratAnuM dAridraya potAnA kheDUta-mAlikanAM Dhora carAvatA jaoNna DaMkanane mAtra eka ja sahAro hato ane te raLiyAmaNI prakRtino, ene copAsathI dhikkAra, phiTakAra ane apamAna maLatAM hatAM. enI uMmaranA goThiyAo ene jue eTale tarata ja cIDavavA doDI jatA. dhUMdho, azakta ane TUMkI dRSTivALo jaoNna DaMkana emanI krUra majAkano bhoga banato. vaLI jaoNna DaMkanano nirdaya mAlika Akho divasa varasAdathI bhIMjAIne khetarethI AvelA ene bahAranA aMdhAriyA oraDAmAM phATelA bichAnA para sUvAnuM kaheto. thoDA samaya bAda jaoNna DaMkane enA pitAnI mAphaka vaNATakAma zarU karyuM, tyAre ene manamAM thayuM ke garIbI karatAMya nirakSaratA e vadhu moTI garIbAI che, AthI soLa varSano jaoNna DaMkana bAra varSanI bALA pAse besIne mULAkSara zIkhavA lAgyo. jJAna maLatAM enuM vizva UMghI gayuM. bALapaNamAM prakRtino khoLo maLyo hato, e prakRtino gahana abhyAsa karavAnuM mana thayuM. eNe vanaspatizAstra vize abhyAsa AraMbhyo. ene vanaspatizAstranuM eka pustaka kharIdavuM hatuM, paNa paisA kyAM ? AthI eNe vaNATakAma uparAMta phAjala samayamAM bIjuM kAma karavA mAMDyuM ane emAMthI maLelI pAMca ziliMganI rakamamAMthI vanaspatizAstranuM pustaka kharIdyuM. garIba vaNakarano kadarUpo, nirakSara chokaro samaya jatAM vidvAna vanaspatizAstrI banyo. eMsI varSanI uMmare ene eka navA choDanI jANa thaI. vRddha jaoNna DaMkana bAra mAIla pagapALA cAlIne e jovA-jANavA mATe pahoMcI gayA. jaoNna DaMkane enI jIvanakathA lakhI. jIvanamAM anubhavelI yAtanAo ane prakRtinA AnaMdanI vAto lakhI. enI AtmakathAe aneka lokone preraNA ApI. keTalAke jaoNna DaMkanane AnaMdabheTa rUpe sArI evI rakama mokalI. jaoNna DaMkane A rakama alAyadI rAkhI ane potAnA vilamAM lakhato gayo ke 'garIba vidyArthIone prAkRtika zAstrono abhyAsa karavAnuM uttejana maLe, e mATe AmAMthI ATha ziSyavRtti ane pAritoSiko Apazo.'
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogya mahattA Apo. vikhyAta manovijJAnI eDagarane eka prazna pUchavAmAM Avyo ke mAnavInA manane sauthI vadhu puSTa kare evI kaI bAbata che ? AgaMtuke enI jijJAsA dAkhavatAM kahyuM, ke jema mAnavInA zarIrane mATe poSTika khorAka mahattvano che, tema manano sauthI vadhu pauSTika khorAka kayo ? manovijJAnI UMDA vicAramAM sarI gayA ane pachI emaNe AgaMtukane kahyuM, "bhAI, dareka vyaktinAM citta judAM judAM hoya che. emanAM valaNo ane abhigamo nokhAM nokhAM hoya che. emanI prakRti ane emanI pasaMdagI bhinna bhinna hoya che. A sahunA manane puSTa ane tuSTa kare evI koI eka ja bAbata hoya, to te che mahattA." AgaMtukane A sAMbhaLIne apAra Azcarya thayuM. eNe kahyuM, "tamArI vAta mane samajAI nahIM." manovijJAnI eDagare kahyuM, "juo, rASTrapramukhathI mAMDIne sAmAnya paTAvALo paNa enA aMtaramAM koI chAne khUNe mahattAnI bhAvanA sevI rahyo che. pratyeka mAnavInA cittamAM A bhAva sadAya vasato hoya che. A bhAvane je pArakhe che, te mAnavInI kAryazaktine pragaTa karI zake che, AthI mahattA e manane puSTa karanAranI sauthI moTI bAbata che." "dhAro ke tame AvI mahattA Apo nahIM to ? zuM e mRtyu pAmaze ? zuM e nirutsAha ne udAsIna banI jaze ?" nA. e tanathI mRtyu pAmato nathI, paraMtu manathI mRtyu pAme che. enA haiyAmAM na to preraNA hoya che ke na to utsAha. ene pariNAme jIvana pratyenI nirAzA vadhatI jAya , che ane kArya pratyenI niSThA ghaTatI jAya che, AthI mahattA ApavAthI vyaktinA haiyAmAM 77] maMtra mAnavatAno jAduI kAma karI jAya evI cetanAno saMcAra thAya che." 151
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnavakalyANanI khevanA varSonA saMzodhana bAda vijJAnI DaoN. rune jvalaMta saphaLatA maLI. phransanI prasiddha vaijJAnika saMsthA "pesTomAM aneka prayogo karIne DaoN. rue bALakonA gaLAnA roga sAme pratikAraka davA zodhI kADhI. A rogane pariNAme ghaNAM bALako mRtyu pAmatAM hatAM. AthI enI rogapratikAraka rasI zodhavAno A vijJAnIe saMkalpa karyo hato ane te siddha karyo. potAnI A zodhane peTanTa banAvIne veM. 2 aDhaLaka kamANI karI zake tema hatA. jANItI kaMpanIoe paNa A zodhanI peTanTa potAne ApavA mATe DaoN. rune moTI rakamanI oNphara karI, paraMtu bALakalyANanI bhAvanA dharAvatA mAnavatAvAdI DaoN. ru e vAtathI pUrA vAkepha hatA ke AvI 'peTanTane kAraNe davA moMghI kiMmate bajAramAM maLaze ane garIba lokone e upalabdha thaze nahIM. AthI emaNe moTI kamANI choDIne potAnI zodhano lAbha sahu koIne maLe tevuM karyuM. DaoN. rane emanA A saMzodhanane pariNAme samagra phrAnsamAM ane dhIre dhIre vizvamAM bahoLI khyAti maLI. AvI zodha mATe emane abhinaMdana pAThavavAmAM AvyAM ane ethIya vizeSa emanI unnata bhAvanA aMge sahu koIe prasannatA vyakta karI. eka vAra emane maLavA mATe AvelA mahAnubhAve DaoN. rune kahyuM, "Ape mahAna saMzodhana karyuM che, aneka bALakone jIvana bakyuM che, AthI khuza thaIne huM tamane moTI rakama bheTa rUpe ApavA lAvyo chuM. A rakama eTalI moTI che ke tamAre jiMdagImAM kyAreya nANAbhIDa anubhavavI nahIM paDe. Apa eno svIkAra karo." DaoN. rue eno svIkAra karyo, paNa sAthesAthe kahyuM, "juo, A saMzodhana huM karI hAI zakyo, kAraNa ke 'pesTo" saMsthAe mane saghaLI sagavaDa karI ApI. bIjA vijJAnIone 7/7 ) paNa AvI anukULatA sAMpaDe, te mATe A saghaLI 2kama huM 'pesTo"ne ApI daIza." maMtra mAnavatAno. niHspRha DaoN. rue badhI rakama 'pesTane ApI dIdhI. 152
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Izvare mokalelo devadUta rANI elijhAbedhanA pati rAjA lUI yuddha khelavA mATe anya pradezamAM gayA, tyAre rANI elijhAbethane rAjakArabhAra calAvavAnuM soMpavAmAM AvyuM. e samaye I. sa. 1225mAM bhISaNa duSkALa paDyo ane ghaNA loko duSkALanA khapparamAM homAvA lAgyA. keTalAMya prANIo bhUkhathI tarIne mRtyu pAmavA lAgyAM. annano dANo meLavavA mATe loko prANanI paNa paravA karyA vinA lUMTaphATa karavA lAgyA. AvI paristhiti hovA chatAM rAjakarmacArIoe kAM nakkara pagalAM lIdhAM nahIM. ethIya vizeSa duSkALanI vAtone vadhu paDatI cagAvavAmAM AvI che ema kahIne lokone dhutkAryA. rANI elijhAbedhane A paristhitinI jANa thatAM ja eNe tatkALa hukama karyo, "rAjano annabhaMDAra prajAne mATe khullo mUkI do. je dhanabhaMDAra che, emAMthI dhana vAparIne anAja ekaThuM karIne garIbone vaheMcI Apo." rAjasevakone rANIno hukama pasaMda paDyo nahIM, paraMtu ka2e zuM ? AvI rIte rAjabhaMDA2 ghaTato joIne rAjA lUInA saMbaMdhIo akaLAyA. enA zvazura pakSanA lokoe nArAjagI vyakta karI. emaNe vicAryuM ke jo AvI rIte rAjano bhaMDAra kharcI nAkhaze, to pachI 2heze zuM ? AthI rANInI viruddha prapaMca ghaDAvA lAgyAM. dhamakI ApI ke rAjA lUI Avaze tyAre tamane AkarI sajA phaTakAraze. duSkALapIDita prajA rANIne 'Izvare mokalelo devadUta' mAnavA lAgI. thoDA samaya bAda rAjA lUI yuddhamAMthI pAchA pharyA tyAre prajAe emano utsAhabhera Adara-satkAra karyo. paNa bIje divase rAjAnA bhAIe ane anya kuTuMbIjanoe rAjA lUIne phariyAda karI ane rANIne sajA karavAnuM kahyuM, rAjA lUIe hasIne kahyuM, "bhUkhI prajAne bhojana ApavuM e rAjano dharma che, tethI rANIe to potAno dharma bajAvyo che. emAM zuM khoTuM karyuM ? eNe garIbone rAja to nathI ApI dIdhuM ne!" rAjAno uttara sAMbhaLIne phariyAda karanArA zAMta thaI gayA. maMtra mAnavatAno 153
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ baraphanA TukaDA jevI sthiti jarmana rAjavI "phreDarika pahelo' samagra dezamAM mahAna rASTrIya vIrapuruSa tarIke prazaMsA pAmyo hato. yuddhamAM vijaya meLavIne eNe jarmana sAmrAjyano vistAra karyo hato. pavitra romana samrATa gaNAtA rAjA phreDarika mahAna dvArA zAhI bhojana-samAraMbha yojAyo ane emAM rASTranI pratiSThita vyaktio ane ucca adhikArIone nimaMtraNa ApavAmAM AvyAM. A bhojana-samAraMbhamAM samrATa rASTranA praznonI carcA karatA hatA. emaNe savAla karyo, "ATalo badho kara nAkhavA chatAM rAjyanI Avaka kema ochI thatI jAya che ? Apa enuM koI kAraNa batAvazo ?" upasthita rahelA mahAnubhAvo ekabIjAnuM moM jovA lAgyA. tyAre DAiniMga TebalathI dUra beThelA eka vayovRddha badhAne cUpa joIne samrATane kahyuM, "jo samrATa AjJA Ape to huM enuM rahasya kahI zakuM tema chuM." udAramanA phreDarike sahaja anumati ApI. e vRddha mahAnubhAve baraphano eka TukaDo laIne bAjumAM rahelA atithine Apyo ane kahyuM, "bhAIo, tame dareka vyakti A TukaDo tamArA hAthamAM lo ane chelle samrATane pahoMcADI do." A rIte eka pachI eka vyaktie baraphano moTo TukaDo hAthamAM lIdho. baraphano e moTo TukaDo eka hAthamAMthI bIjA hAthamAM jatAM dhIre dhIre pIgaLIne sAva nAno caNA jeTalo thaI gayo. phreDarika pAse e TukaDo Avyo tyAre vRddha sajjane kahyuM, samrATa, ApanA rAjyamAM khajAnA sudhI pahoMcatAM pahoMcatAM to kara rUpe maLelI rakamanI A baraphanA TukaDA jevI hAlata thaI jAya che." maMtra mAnavatAno. 154
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAro priya sarjaka atyaMta mUMjhavaNa anubhavatI eka vRddhA pustaka-vikretAne tyAM gaI. ene eka pustaka joItuM hatuM, paNa e pustakanA zIrSakanI ke enA sarjakanI koI mAhitI nahotI. AvI sthitimAM pustaka-vikretAe e vRddhA samakSa dilagIrI pragaTa karatAM kahyuM, "Apane pustakanA zIrSakanI khabara nathI ane enA lekhakanI khabara nathI, to pachI kaI rIte huM tamane pustaka ApavAmAM madadagAra banI zakuM ?" vRddhAe potAnA khissAmAMthI eka kAgaLanI cabarakhI kADhI. eNe kahyuM ke A cabarakhImAM je hRdayasparzI vAkya lakhyuM che, te e pustakamAMthI lIdheluM che. tame A vAkya vAMco ane kadAca tamane kayuM pustaka che teno khyAla Ave. vRddhAe cabarakhI pustaka-vikretAne ApI ane eNe emAM eka vAkya vAMcyuM, "duHkha e bIjuM kaMI nathI, tamArI sAcI samajaNane eka aMdhArAnuM paDa vIMTaLAI rahyuM che." pustaka-vikretAe A vAkya vAMcyuM ane bolI UThyo, "are, A vAkya bIjA koInuM na hoya, eno lekhaka to mAro priya sarjaka khalila jibrAna che ane A rahyuM e vAkya dharAvatuM pustaka." Ama kahIne pustaka-vikretAe jibrAnanI kRti e vRddhAne utsAhabhera ApI, tyAre enA karacalIvALA caherA para AnaMdanI rekhAo UpasI AvI. pUjAnI sAmagrInI mAphaka eNe sAcavIne graMtha potAnA hAthamAM lIdho ane harSathI nAcavA lAgI. saMtoSano UMDo zvAsa letAM bolI, koI mAne khovAyelo dIkaro maLe eTalo AnaMda A graMtha maLatAM mArA haiyAmAM thayo. bhAI, huM A pustaka ane enA lekhakanuM nAma bhUlI gaI hatI, paraMtu eNe lakheluM vAkya rAtadivasa mArA cittamAM ghUmyA karatuM hatuM. mane thatuM ke A pustaka vAMcyA vinA mane jIvanamAM zAMti nahIM maLe. sukhe mota nahIM sAMpaDe. tame A pustaka ApIne mArA manamAM zAMti ANI che ane ghaNo moTo upakAra karyo che." maMtra mAnavatAno 155
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArI bhUlo mATe sApekSatAnA (rileTiviTI) siddhAMtano sthApaka, bhautikazAstrI ane gaNitajJa AlbarTa AinsTAina (1879thI 1955) prathama vizvayuddha bAda jarmanImAM nAjhI sattAno udaya thatAM nisargamAM saMvAditAnI khoja karanAra, mukta dharatI ane mukta vAtAvaraNamAM jIvavA TevAyelA A svataMtra mijAjavALA vijJAnIne vatana jarmanImAM gUMgaLAmaNa thavA lAgI. nAjhIoe emanuM jarmanImAM rahevuM azakya banAvyuM hatuM. yahUdIvirodhI vAtAvaraNa sarjIne yahUdIono saMhAra karavA mAMDyo hato, AthI AinsTAine jarmanI choDavAnuM nakkI karyuM. aneka dezo A mahAna vaijJAnikane AvakAravA Atura hatA. AinsTAine nyUyaoNrkanA prinsTana zaheramAM AvelI 'insTiTyUTa phaoNra eNDavAnsu sTaDIjha' nAmanI saMsthAnuM nimaMtraNa svIkAryuM. ahIM vaijJAnikone kazIya khalela vinA ane tamAma suvidhA sAthe saMzodhana karavAnI anukULatA hatI. emaNe insTiTyUTanI najIka gharanI mAgaNI karI, jethI teo moTarane badale cAlatA jaI zake. Aje AinsTAinano e rasto prinTanamAM "AinsTAina DrAiva' tarIke jANIto che. ATalo moTo vaijJAnika AvatA hovAthI yunivarsiTInA saMcAlakoe emanA nivAsasthAne abhyAsakhaMDa mATe kevuM pharnicara joIze, enI ciMtA sevatA hatA. saMcAlakoe prazna karyo, 'tamAre tamArA vaijJAnika saMzodhano mATenI rUmanuM pharnicara kevuM joIze ?" tyAre AinsTAine javAba Apyo, "eka kALuM pATiyuM ane cAMka, eka Deska ane thoDI khurazIo. kAgaLa ane pensila. ATaluM basa che.' saMcAlako A vaijJAnikanI sAdAI joIne Azcarya pAmyA. tyAM to AinsTAine yAda AvatAM umeryuM, 'hA, eka khAssI moTI vesTa-pepara bAskeTa joIze." khAssI moTI kema ?" maMtra mAnavatAno 156 AinsTAine hasatAM hasatAM kahyuM, 'mArI bhUlo mATe. huM ghaNI badhI bhUlo karuM chuM."