Book Title: Bhagwannam Kaumudi
Author(s): Lakshmidhar
Publisher: Achyut Granthmala Karyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034479/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta 143 IMA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 'www.umaragyanbhandar.com Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KKERSES+ * >>>>>><<Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka-zrI gaurIzaMkara goyanakA, acyuta granthamAlA kAryAlaya, kAzI / mudraka-zrI mAdhava viSNu parAr3akara, zAnamaNDala yantrAlaya, kabIracaurA, kaashii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIH / prakAzakIyaM mantavyam / mahadidamasmAkaM pramodasthAnaM yadasyAH pratnAnAM saMskRtagranthAnAM jIryatAM mAmazeSatAM gantuM copakrAntAnAM mudraNapracArAdibhiH samuddhArAya satyAvazyakattve pracalatAmapracalatAJca granthAnAM hindIbhASAntareNa saMyojya mudraNapracArAdibhiH saMjIvanAya - samadhigatAtmalAbhAyA acyutagranthamAlAyAH prathamapuSpabhUtaM zrIbhagavannAmakaumudInAmakaM pustakaM prakAzamupagatam / iyaM hi granthamAlA guruvarya zrI 108 parivrAjakAcArya maharSi kalpAnAM zrImadacyutasvAminAM nAmnA'nusyUteti mahatsaubhAgyamasyAH / ete svAmimahodayA dharmasya jJAnasya cAvinazvazaM tanumadhiSThAyAdyApyasmAsveva vidyotanta iti nUnamaparaM pramodasthAnam asmAdviditaveditavyAnmahAtmano bahavo jijJAsavastattattvamanAyAsenAdhijagmur "yad jJAttvA'mRtamaznute" sarvo'pi bhAgyavAJjanaH / pAkhaNDa paripUrite dUrIkRtArSopadezAnurAge svecchApramANabhUte'tra * kalau mahAnta ete svAmimahAnubhAvA draSTRNAM hRdi sthApayanti pravapuruSa zraddhAmitIdRzA eva praNamyA darzanIyAzca mahAbhAgAH / zraddhayA helayA vA sakRdapi samuccaritaM - mahannAma vyapanayati duritajAlaM, sUte ca kalyANaparamparAmiti mahatAM vacasyAsthAmAdhAyaivAsyA granthamAlAyA nAma smdhigtaatmlaabhprsaadaan|mcyutsvaaminaaNnaamnaa samuhaGkitaM taJcaraNAzritairasmAbhiH / mahatrAmAnusyUteyaM granthamAlA RSINAmupadezAnanusarantI pracArayiSyati jJAnaM samudbhAsayiSyati ca dharmasvarUpamiti me dRDhA pratyAzA / 9 anvarthanAmnIyaM bhagavato nAmamAhAlyaM bodhayantI "zrI bhagavannAmakaumudI" paurANikAnAM nAmamAhAtmyapratipAdakAnAM vAkyAnAmartha vizadayati, saGgamayati ca tAni vAkyAni smRtivAkyebhyaH / upapatyA pramANaizca samupetamidaM pustakaM bhaktAnAMmanovinodAya, bhaktisvarUpe vivadamAnAnAM sandehasamunmUlanAya, jijJAsUnAJca kRte Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) bhaktisvarUpaprakAzanAya kSamata iti sarvo'pi janaH pratIyAt / atra granthasyAsya mahimAnaM na sAkalyena varNayitumicchatyayaM janaH, granthasya purovartitvAdAtmanazcApATavAt / ___ idaM pustakaM zrImadbhirAcAryagosvAmidAmodarazAstrimahodayaH sAvadhAnaM sammAditam / prasiddhaM hi vaiduSyaM zrImatAM gosvAmipravarANAM, vizrutA caiSAM vikuNThA pratibhA, prathitA ca navanavaviSayAgAhinI zemuSI / nUnamIdRzA eva vizrutavaiduSyA mahAntaH pustakametAdRk sampAdayituM prabhavanti / taccAtra saGghaTitamityaparaM saubhAgyaM granthamAlAyA asyaaH| AzAsmahe pustakamidaM bhAratIyAnAmasmAkaM hRdayAtpratidinaM vilupyamAnAM nAmazraddhAM dRDhIkariSyati, dUramutsArayiSyati nAmamAhAtmyaparipanthinaH kutarkAn / zrImatAmacyutasvAminAM caraNayoH sazraddhaM praNatA vayaM zrImata AcAryagosvAmidAmodarazAstrimahodayAn dhanyavAderyojayAmaH, yeSAM kRpayA'samena parizrameNa ca pustakamidamagra janasAdhAraNagocarIbhUtamiti nivedayati / vinayAvanatogoyanakopAkhyo gaurIzaGkaraH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIyaM vaktavyam / zrImaddhanumadbhImamadhvAntaryAmirAmakRSNavedavyAsAtmakasazcidAnandavigrahapUrNa - tamAhlAdinI zaktyabhinnIkRta svarUpapremAvatAraMbhagabatzrIzrIgaurakRSNaH zaraNam / nikhilazrutimoliratnamAlA dyutinIrAjitapAdapaGkajAnta ! zrayi muktakulairupAsyamAnaM paritastvAM harinAma saMzrayAmi / iha kila cetanAcetanAtmakatvena paricIyamAne vairizcaprapaJca cetanasyaiva sAkSAtparamparAsAdhAraNyenAcetanapravartakatA''nubhavikItyatra na kasyApi vaimatyaM, kintu cetanapravRtteH svArthakAruNyAnyataravyApyatvaniyamena pravRttimprati kAraNatvena klRptajJAnasyeSTasAdhanatva viSayakatAyAmapyavivAdAdAvazyake pravartakajJAnIya viSayatApanneSTasya pravartamAnaprayojanasvarUpatve phalasya cecchAntarAnadhAnecchAviSayatvecchAntarAdhInecchAviSayatvAbhyAM mukhyagauNabhedato dvaividhyAt sukhatatsAdhanarUpasya punarapi nityatvAnityatvAbhyAM mukhyasya dRSTatvAdRSTatvAbhyAM ca gauNasya pratyekaM - dvirUpatayA tatrAdRSTagauNasyAdharmatvena dRSTagauNasyArthatvenAnityamukhyasya kAmatvena nityamukhyasya mokSatvena vyavahArAd dharmArthakAmamokSAkhyapumartharUpatvena cAturvidhyaM paryavasyati / na ca bhUnA darzana vizeSarItito duHkhasAmAnyAbhAvasyaiva mokSarUpatayA tasya ca nityatve'pi sukhatvAbhAvAt kathamiva nityamukhyatA'nupadamuktA saGgacchatAmiti vAcyam / yatpratItIcchayA vaktroccAryate zabdaH sa evArtha ityanubhavamanuruddhya pravRttAd 'yatparaH zabda sa zabdArtha' itinyAyAd vividhaprasthAnAni pracArayadbhirAcAryairAvirbhAviteSu zAstratvena sampratipanneSu mahAvAkyAtmakazAstrabhedApattiparijihIrSayA prAtisvikarUpeNa tattatpratipAdyavizeSasyaikatve'vazyaM vAcye'rthAdeva tatratyaM mukhyatvamapi tatra nAntarIyakameveti tadIyetareSu pratipAdyeSu tannirUpitAGgatvamarthasamAjalabdham evaMcAGgamaGgatvAdeva svAGgadhanurundhAnaM pradhAnAntareNApradhAnAntareNa ca visaM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) vadamAnamapi na kSatikaraM, kSatikarazca virodhaH pradhAnAnAmeva mithaH, virodhazcaikaviSayatAyAmAtmAnaM labhate, tatazcAnadhigatArthAdhigamakatvarU. paprAmANyarakSA''thaM zAstrAntareNa pradhAnatvena pramApitamarthamapramApayadeva zAstraM pramANatAmanute nAparatheti zAstrIyapradhAnapratipAdyAnAmapi sago. trakalaho dUrApetaH, atazca mukterduHkhAbhAvatAM saGgiramANAni darzanAnI. hodAsInAni khalvanyAnyameva viSayaM pradhAnatvena pratipAdayantItIme hi tebhyaH zrotavyA AstheyAzca / muktitattvaM punarasyaiva pradhAnatvena pratipAdakAddarzanAt atvA''. stheyamityeva nirapekSavaiduSyasaraNiH / etatparaJca zAstra muktarAtmalAbhAtmakatAM pratijAnAnamAtmanaH saccidAnandarUpatAM siddhAntayatItya. rthAnmuktinityamukhyaphalAtmikA'bhyucyeta cet kA hAniH / ___etAdRzaitadadhigatau caitadIyasAdhanAnAmanuzIlanacintAyAM sAkSA. dArAdupakArakatAbhirbhUyasAmadhyeSAM saGkalanena punazcatvAro vibhAgAH krmjnyaanbhktiyogaakhyaaH| __ eSu ca karmatvena prasiddhAnAmantaHkaraNazuddhividhAyakatvena; nijAgasahitasya cittasthAsnutArUpasya yogasya tu kartavyamAtrApekSaNIyatvena pUrvanirditraye'pi sahakAritvenopAdeyatayA sarvapathInaiH sAdhanapravaNaiH, saGgrAhyataucityamAvahati, bhaktijJAnayorudayasya tu prathamasImA karmaprayuktAtizayAghAnanarapekSyakAlaH, tadA hi zuddhasatvAH siSAdhayiSavo nisargato dvividhAH-ke cana viSayamAtrajAtavairAgyA nirvA. tukAmA bhavanti; apare cAtmopalabdhikAmA bhagavatkathA''dyanurA. giNo bhavanti, iyAMstu vizeSaH-pUrve sAyujyAdhikAriNaH; uttare saamiipyaadydhikaarinnH| zrayazca vizeSo'nAdisaMsArapravAhapatitAnAM vicitrasaM. skAravipatrimarucibhedAnAM jIvAnAM svAbhAvikatayA na paryanuyojyatAmahati / evazvAtra bhaktizabdobhajatyanayeti vyutyattyA ktino bAhulikatvena saMjJA'rthakena vA kticA niSpannaH sAdhanaparo, na tu bhajanaM bhaktirityevaMpra. kAreNa phalAtmikAM premalakSaNAM bhaktimabhidadhAti / itthaM ca sAdhanabhaktitvAkAnteSu bhUyo'tibhUyassvapi bhedeSu bhajanIyAnukUlatAprayojakatvenAnugatIbhUteSvapi bhattyAcAryapravaramahAtmamU. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanyazrIprasAdasamavetabhaktivibhAjakatvaprakArakatAtparyaviSayasaGkhyAss. zrayANAM bhaktivibhAjakAnAM zravaNatvAdInAM navatvasyaivAparasakalabhedasa. jhAhakatvenAcAryarUpairabhyupagamAd, anyarUpANAM bhaktitvavyApyasyApi vyApyatvena bhktivibhaajktvaanupptteshc| atra ca kIrtanetareSvaSTasvapi vaktrapekSA'rcanIyAdisampAdanamano'vadhAnAdInAmapekSaNAt parAyattatAyA aviziSTatayA kIrtanameva sajAtI. yAparasAdhanebhyo'lpopakaraNakatAmavalambamAnamApekSikaM saukayaM bhjte| asya canAmalIlAbhyAM vidhAdvayazAlitve'pi zravaNasmaraNAdhyayanAupekSilIlAMzAttadanapekSAprayuktabahulajIvoddhArAnuguNyasamRddhyotkRSyate nAmAMzaH, zraddhA''dyantaraGgadezakAlazaucAdibahiraGgasadhrIcInatA'nusyU. tAzeSAbhyudayikanaiHzreyasikasAdhanavRndebhyaH sarvaniyamanADindhamatayA nikhilapumarthayAvadupAyaparibaDhimnotkRpyatetamAM ca sH| tAnImAni bhagavannAmAni jIvapadamAtrabhAjAM subhagambhAvukatAbhAgadheyAnyevetyAlocyevaitatprabhAvAna prakAzayantI kusaMskArasantamasamu. tsArayantI sAtvatAM locanajIvajIvAn tarpayantI nirmatsaravipazcinmAnasakairavANyullAsayantI sArasvatarahasyavidAnandapayodhIn taraGgayantI nirvicikitsamanvarthAbhidhAnA nirmitA zrIbhagavannAmakaumudI nAmatattva bubhutsudurdaivapaTalIkAdambinyA'dyAvadhi tirohitA'pyadhunA'dhikAzi prakAzamAnA vijyte| paricchedatrayAtmake'sminnibandhe nibandhA tAvadAdime paricchede purANavacanAnAmaidampayaM nirNinISureteSAmavivakSitasvArthatvasvArthaparatve vikalpyAntye'pi bhagavannAmakIrtanasya pApakSayahetutvamaparAGgatAMpratipadya svato vetyevaM dvaividhye'pi zeSe zraddhA''disApekSyeNa tannarapekSyeNa veti vicArAGgAni saMzayAn pradaya; yadIyamate vede'pi kAryatAparabhAgasyaiva svataH prAmANyaM taditaramantropaniSadaMzAnAM tu tadaGgatayaiva kathaM cittattvaM. tasya gurormatena purANIyasvataHprAmANyasya durAzaivetyavivakSitasvArthatvameSAmApAdayannaupaniSadavizeSANAM rItyA gurumataM pratikSipyopani. SadprAmANyamabhyupagamyApi purANavacasAmArthavAdikatA vyavasthApaya. tAmeSAM matena purANAnAmavivatitArthatAM pUrvapatayitvA, siddhAntapathamA vataran puSkarAkSarItyA dharmAntarAMze paurANaM prAmANyamurarIkRtyApi nAmakIrtanAMze'rthavAdatAM pratipAdayantyA arthavAdatvasyAvidhitvavidhiH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) zeSatvAtatparatvarUpatAnupapattIH pradarzya, vivakSitArthaparatvaM purANavA. kyAnAM vyavAtiSThipat / dvitIyasmin tasmiMstu bhagavannAmakIrtanasyAzeSapApakSayasAdhanatvasiddhAntamAvirbhAvayan pratikSiptamapi tasya parAGgatvena tathAtvaM "dvirbaddhaM. subaddhaM bhavatI"tinyAyena punaH pratikSipan vyavasthAvikalpasamuccayeSu zadvakhArasyabhaGgabhayena vyavasthAvikalpo vihAya smArtaprAyazcittAGgatAmukhena samuccayamavalambya tarkapramANasudRDhena prabandhena kevalasyaiva nAmakIrtanasya tAdRzatvamavadhArya nAntarIyakatayopanataM kaivalyaM. savistaramupavarNya tadanvayapratiyoginaM copdye nAmakIrtanasthAparAGgatAbodhakAyamAnavacanavizeSAn samanvAyya zravaNAdInAM pratyekaMparamapumarthasampAdakatvaparyAptiprasAdhya karmajanyasaMskArasthayoH zatyo. narakotpAdakatA'vacchedakatvena siddhAmekAmucchindAnenApi smArttaprAyaH zcittenAnivAM sajAtIyotpAdakatA'vacchedakatvena siddhAM parAmenAM. samUlaghAtaM nataH sAdhanabhaktisAmAnyasyaivAdharmavAsanA'tyantanirAsapa. TimAnaM nirNIya, svapradhAnameva bhagavannAmakIrtanaM kRtsnapApakSayaheturityupasamahArSIt / tRtIye tatra nAmakIrtane pratitiSThApayiSitavyasya kaivalyasya yAvaduritanivartakatA'vacchedakakoTau tatsahakArikukSau vA sAdhanAntarAnive. zaphalakatAyAM paryavasannasya paripanthinImapi vyavasthAM smaatopaayaanaa mapi zAstrIyatvenAnanuSThAnalakSaNo bAdho mA prasAjhIditi prakArAntareNAzrayan zeSe ca tAdRzImapi nirAkurvan zraddhAnibandhanAmenoM siddhAntayi. dhyan prAsaGgikI bhaktarapyadhikAritAM rocayamAno bhakte ratirUpatAsamarthayamAno ratezca sthAyitvena rasatvayogyatAyAmapecyamANAlambanoddI. panavibhAvAnubhAvasaJcAribhAvAnuddizan sakRdasakRtkIrtanaparatvapratItaM. paurANaM ca mitho virodhaM pariharan madhye cAbhyAsapadArtha vivRNvanadhikAritA'vacchedakatvena vivakSitAyAM zraddhAyAM sAGketyAdinibandhana. nAmakIrtanAdhikAryabhAvApAdanapUrvakatadIyAdhikAraM nidarzayan paramasi. ddhAntasaraNimAzrayastu prasaGgataH purANAnAM vedatvamupapAdayan vedatvena purANatvena ca vyavahArasya prayojakaM nirdizan pUrvoktarItyA zraddhA'pekSaNe cakrakAdidoSAnudbhAvayan nirvacaMzcAnuSaGgikAn viSayAn sakRdasakatkIrtanamanutaptAnanutaptakartavyatvena saGgamayan sakRtkIrtanasyAprArabdhaprA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cInAghanirAsakatvaM prasAdhayan kIrtanasyAghavidhAtakatvena muktisAdhana. tvena ca baikapye tadaGgatA''pannadharmANAmapi tathAtvamupavarNayan kIrtanasya kriyAtvena mokSopAyatAmAkSipan yayA pranADyA mocakatA'sya tAM nirUpayan pUrvoktasiddhAntajIvAturUpAHzrutIzcAtra pramANayan samastavyastatvena nAnAM phalAnutpAdakatAM vikalpayan vyastasyApi tasya tattAM pramievan samastAnAM tu saMskArapracayAdhAyakatvamapIti viziSTatAmupodalayan bhagavannAmakIrtamAdeva sakalAdhakSayo mokSazceti saparikarabandha niradIdharata , samApipaJcAnte trividhAnyapi maGgalAnyAcaryetannibandharatnam / evaM tarkopabRMhitazrutismRtipurANetihAsAdibhiravadhAritamapi sAdhanAntanirapekSasyaiva bhagavannAmakIrtanasya paramapuruSArthaprApakatvaM nAntarIyakatayA kaimuttyasiddhamazeSAnarthanivartakatvaM ca tathA'pyanAdivividhavAsanAvAsitacetasAM baddhamUlaiSA vicikitsA nApasaratyeva yad nAmaH zabdAtmakatvenArthopasthApakatvarUpadRSTaphalamantareNa nAparaM. kimapi nizcetuM suzakaM; na hi sitA'nalakRpANAdizabdocAraNAdevA. nane mAdhuryadAhacchedAdayo'nubhUyante kenApIti ? - atra ke cit-saMsAriNAmazAnAmasmAkaM kartavyAkartavyanirNAyakatve zAstrameva paramAptamupadezakamatastena yadarthaM yadupadiSTaM tadathaM tadasmA. bhirvidheyamihAnyadanAzaGkanIyameveti vadanti / idazcottaraM vAstavikamapi zraddhAlubhyo rocamAnamenAneva prINa. yituM kSamate noktAM shngkaampnodyitum|| bhanye punarnAnnA kIya'mAnasya nAmina . eva sAkSAttATazaphalasampAdakatvaM; yogakSemasAdhAraNaprayojakatayA tu paramparayA nAno'pi tatra nivAryata iti pratipAdayanti / apare tvAcAryadezIyA vastuzaktau buddhyanapekSaNAducAryamANanAmaniSThazaktisambaddho bhagavAn karuNayA prasadya nAmakIrtakonmukhIbhUya tAnanugRhya bhavAbdheruddharatItyevaM samAdadhati / etaduttaramapyApAtaramaNIyameva, sitA''dInAMjar3atayA tAdRzatvA. pattinirAse'pi vidhitsitakIrtanakarmIbhUtanAmArthasya ca cetanatvena sarvajJatvena satyasaGkalpatvena nikhilazaktikatvAdinAM ca tayAkartRtvasya sarvathopapattAvapi sAGketyAdiSu bhagavato'nudezyatayA tatratyanAmakIrta: nvidhaaykshaastraannaamnnusstthaapktvlkssnnaapraamaannyaapttH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmatattvarahasyAbhizAcAryAstu kevalAd nAmna eva pUrvoktamakhi. lasAmarthyamupapAdayanti / sopapattikamarthamenamavajigamiSubhirAdAvidamihAvadhAyAsthayamaucityaprApta samAlocitacaryA 'yatparaH zabdaH sa zabdArtha' itinyAyasaraNeranusaraNe prAsaGgikatayA'GgatA vA zabdatattvaM nirUpayatAmeta. danuguNavacAMsyanAsthAya tattatvasyaiva prAdhAnyena nirUpaNaM pratijAnatAMpaddhatimadhyAsya zadvIyarahasyaM nizcikISubhiH prmaatvym|| evaM ca zabdasya bhautikatAM pAramparikAhaGkArikatAM jaDavibhutAMnAnAprakArAvastutAM vA pratiyanto vyavahArasvarUpamAtrAlaGkarmINA enAH pratIyu tAvatA kA'pi kSatiH, jAtu cidukteSvanyatamasminnapi prakAre tathyatAM cet prattipattAraH pratipadyeran cyaveraneva tadA zabdAgamaghaNTApathAt, * zabdAgamino hi zabdasya tadIyavAcyArthena samaM tAdAtmyaM. siddhAntayanto'rthagAn dharmAn zabde'bhyupagacchanto nAmini bhagavati vartamAnAn bhavamocakatvAdIn nAmnyapi naisargikAnupApIpadana / na cetthamapi sitA''nalAdizabdasthalIyApaduddhAraH kathamiti vAcyam ? mAyAvijRmbhaNazAlinyAM pAdavibhUtau vRttimadarthasAmAnyasyaiSa mAyA'bhibhUtatvavyApyatvaniyamAd, arthAbhedamAtraprayojye kArye zabdena sampAdanIye'rthAbhibhavAbhAvo'pi sahakArIti sitA''dyarthAnAmabhibhUtasvena sahakAryabhAvAd arthAbhibhavarUpapratibandhakAdvA na kA'pyApattiH, pratibandhakAmAvasyotpAdakasAmagrIghaTakatAyAH sarvasammatatvAt / na caivaM bhagavadatAtpayekasAGketyAdiSu bubodhayiSitavyaparibhASitArthAnAmapyabhibhUtatvena tatratyanAmno'bhISTaphalAnutpAdakatvApattiH, siddhAntitaM tu tatrApyanyatratyajAtIyameva phalamiti vAcyam ? tatra kAlavizeSAdInAmuttejakatvasyApi kluptatvAditi / zAlasiddhAntasiddhamatannAmakharUpaM zrImadAcAryapUjyatamazrIrUpamokhAmipAdAH "vAcyaM vAcakamityudeti bhavato nAma ! svarUpaddhayaMpUrvasmAtparameva hanta karuNaM tatrApi jAnImahe / yastasmin vihitAparAdhanivahaH prANI samantAt bhave Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7 ) dAsyenedamupAsya so'pi hi sadAnandAmbudhau majjati" itthamupanyabhAntsuH, vizeSastvAkarAdito'vaseyaH / asyAzca zrIbhagavannAmakaumudyAH praNetA mImAMsApArAvArINovipazcinmUrdhanyo zrImAlU~ lakSmIdharaH kadAsssIdityasya sUkSmatama pramA. pakasyAnupalambhato yAvadupalabdhameva jijJAsuvRndAyopahiyate, granthakartA'yaM paJcadazazatatamazakAbdAt pUrvaM bhuvaM janmanA'laMca kAreti pramAtuM zakyaM nirdiSTazabdAsannasamayAvadhi zrIvRndAvanamadhyAsInairasmadupajIvyapUrvapuruvaiH pUjyapAdairmAdhvasaMpradAyAcAryaiH zrImadgopAla bhaTTa gosvAmicaraNaiH samhabdhe SaTsandarbhAparAkhye zrIbhAgavatasandarbhe prakRtanthIyanAmanirdezapurassaraM sAnupUrvIka vAkya vizeSasyoddhRtatvAt / saundaryalaharIvyAkhyAtRprabhRtiSvanekeSu lakSmIdharanAmakeSu katamo'yamasmadIyo mahAbhAga iti tu nirNetumadhunA'pi nApAri / etaddezaviSaye'pi na kiJcidapi paryacAyi / zrIbhagavannAma kaumudyAH prakAzAkhyaTIkAyAH kartA mImAMsA dhurandharApadevasya sUnuranantadevo'nurUpazca vaiduSye'pi piturdevopAkhyamahArASTra brAhma. yaH khiSTIya saptazatAbdItaH pUrvamAsIditi kathamapi sambhAvayituM zakyate / anayormUlaTIkayormUlasya pustakaM prakhyAtacaravaiduSIkai dvaitarahasyapratiSThApakadhurINaimadhva sampradAyAcAryairacaMnIyaca ra khairasmattAta gosvAmizrIgopIlAla mahArAjairmahatA yatnena saGgRhya puruSakramAgate svena vardhite ca zrIvRndAvanasthe'smadIyazrImadanagopAlapustakAlaye rakSitaM tatra virAjamAnaiH saGgItaviziromaNibhirmAdhvasampradAyAcAryaiH pUjyapAdAsmadbhrAtRvidyAbhUSaNazrIvanamA lilAla mahArAjaizca preSitamekaM zuddhaM ca dvitIyaM tu bahutrAzuddhaM nayapAlAbhijanakAzIvAsi vinayAdyalaGkata kesa ryupAkhyazrIpadmanAbhazarma paNDitasya saukaryArthamAnAyi; vihitaM ca bhUri sAhAyakamenenAzuddhenApi / ko TIkAyAstvekameva pustakamukta kesa rimahAtmana eva prAptam, IdRzamakaitavamupakArAtizayaM vidadhataM mahAzayaM yenopamimImahe na tAdRzamu pamAnamupalabhAmahe / .. mUlapradhAnapratipAdyaprayojakakarmIbhUtavRndiSThavastusamparka gRbhramanasA mA paramparA paricaryayA'pyAtmAnaM pipaviSamANena sthalavizeSeSu TipanyA samayojiSAtAM mUlaTIke / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'itthaM viSayasUcyAdinA ca saparikareyaM kaumudI zrImatA vicA''. layAdivividhAnukaraNIyasatkartavyasArthakIkriyamANakamalena vijJavaraNa vidyA'nurAgiNA saujanyAdiguNazevadhinAbhagavadbhaktibhAjAzreSTivayeMNa goyanakopAkhyena zrIgaurIzaGkaraguptamahodayena prakAzayitumupakAntAyAmacyutagranthamAlAyAM prathamapuSpatvena bhagatkRpAsUtreNa gumphitA kAzyAM zAnamaNDalamudraNAlaye prakAzaM niitaa| yuktaM caitat kaH khalvanyo gaurIzaGkaramantareNa kAzyAM jJAnamaNDalena rAtrindivasthAstuM kaumudI prakAzayitumarhati, zobhatetamAM kila viziSTasammAnabhAjanazrImadacyutasvAmikRpAprasAdotabIjamAnasAdudi. svaralatAyAM kaumudIsvarUpaH prsuuntlljH| . TIkAlekhAdikamanyena vidhApyAdabhramAnukUlyamAcariSNoratratyavizvavidyAlaye'dhyApakasya zrImata ema0e0 padavIkasya mahatopanAmakazrIgaGgAprasAdazarmapaNDitasya sadhanyavAdamupakAragarimANaM vizvajanInatayA sapramodaM vibhrANo; mAdRzajanamatimAndhanibandhanA mAnuSyakanAntargayakadoSaprayuktAstruTIrupekSya marAlapaTimAnaM gRhayAlavo'bhinnAH nirmatsarAH zrIbhagavannAmakaumudyAH pIyUSamAsvAdayeyuH samanubhaveyuzcaitadusthaniratizayatRptiparamparAmityAzAsAno mudhA vistarAd visman prIyatAM cAnena vyApAreNa sarvAntaryAmI bhagavAn gaurakRSNatanuH zrI. zrIrAdhikAramaNa iti tadIyaM nAma bhagavat prArthayamAnaH tadeva"yadA''bhAso'pyudyan kavalitabhavadhvAntavibhavo dRzaM tattvAndhAnAmapi dizati bhaktipraNayinIm / janastasyodAttaM jagati bhagavannAmataraNe ! kRtI te nirvaktuM ka iha mahimAnaM prabhavati," itthaM kIrtayamAnaH prakRtavaktavyamupasaMharatizrIzrIgaura kRSNajayantyAM- ) sImAvasaMpradAyAcAryadArzanikasArvabhaumaphAlgunapaurNamAsyAM- / sAhityadarzanAyAcAya tarkarabanyAyaratna- ' 1983 vaikramAgde gosvaamidaamodrshaatrii| kAzyAm rati shm| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAmakaumudIsthaviSayANAmAnukamikaM sUcipatrampurANavacanIyavivakSitArthatvapratipAdananAmake prathame paricchedepRSThe pako 1 19 . bhagavAmAtmakavastunirdezarUpaM maGgalam / " 21 viThThalAkhyArgavigrahasya bhagavatastAdRzaM tada / 1 bhAzIrUpaM tad / 3. punarapodameva.bhaGgyantareNa tad / 5 harasya bhagavato nirdezAtmakaM tat / 7 svagurusaMbaddhAzIrAtmakaM tad / 12. samAsoktayA gurubhagavatonizarUpaM tad / 16 prayojanakathanapUrvako anyoddezaH / . 15 vidhArArambhaH / 16 vicArAGgAni saMzayAH / 22 granthasya paramaprayojanoddezaH / 9 6 puurvpkssH| 10 13 matAntareNa puurvpkssH| 11 8 uktobhayamatIyapUrvapakSanirAsArambhaH / 1 puSkarAkSamatapradarzanam / / 16 3 punraakssepH| " 6 aakssepniraasopkrmH| " 9 bhAkSepAnuguNavikalpitapakSatraye'vidhitvarUpaprathamapakSakhaNDanam / 20 Ana vidhizeSatvarUpadvitIyapakSocchedaH / 9 satraivAtasparasvarUpatRtIyapakSanirAsaH / 15 punarapyAkSepAntaram / 19 tatsamAdhAnam / " 24 prathamaparicchedasamAtI mAlAcaraNam / 29 2 prathamaparimAniH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) bhagavanAmakIrtanamya puruSArthatvapratipAdananAmake dvitIye paricchedepRSThe pantau . 3. 4 mngglaacaarH| 31 8 nAmakIrtanasya svAtantryeNa pApakSayasAdhanatvavicArArambhaH / 31 9 tatraiva pUrva vicArAGgaM saMzayaH / 33 13 atraiva nAmakIrtanaM smArtaprAyazcittAGgamiti pUrvapakSaH / 31 16 pUrvapameNAzrayaNIyeSu vikalpavyavasthAsamuccayeSu katamaH prakAraH svAzraya iti prstaavH| 32 23 uktaprakAreSu samuccayasya samarthIkaraNam / 33 13 nAmakIttanasya mArtaprAyazcittasamucitasyAGgatve sapramANIkaraNam / 35 11 uktapUrvapakSanirAsArambhaH / 41 3 kevasyaiva nAmakIttanasyAzeSapApakSayasAdhanatvasiddhAntaH / 41 12 sAdhanasvarUpasAdhanAntarAbhAvetarAsAdhanatvavikalpairnAmakIrtanasthasya kaivalyasya vicaarH| 41 14 sAdhanasvarUpAtmakasya prathamasya nirAsaH / 41 17 sAdhanAntarAbhAvarUpasya dvitIyasya nirAkaraNam / 21 itarAsAdhanatvasya tRtIyasya khaNDanam / 3 uktakaivalyasya siddhAntIyasvarUpam / " 10 siddhAntitakaivalye prakArAntareNAkSepaH / " 25 tnnimitttvaapekssyoktaakssepniraasH| 44 3 kaivalyasya bhaktau kAraNatve vA vizeSaNateti vidhAraH / 46 24 kevalanAmakIrtanasya pApakSayahetutvopapAdanopasaMhAraH / 48 5 pUrvapakSIyasya nAmakIrtanAGgatvavodhakatvAbhimataprakArasya smnvyH| 50 24 prAsaGgiko bhktivibhaagH| 53 22 nAmakIrtanAdibhaktinivartyavAsanAjanakAdharmanirUpaNam / 54 12 tatra siddhAntaH / 58 23 avAntarabahulavicAraghaTitatadupasaMhAraH / 58 24 maGgalAsaMzanam / 59 5 dvitiiypricchedsmaaptiH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThe pakau 60 " 61 "" 6 64 70 = "" 77 29 84 = 73 17 74 7 etannirAsaH / 3 ) bhagavannAmakIrtanasya kevalasyaiva puruSArthatvapratipAdananAmake tRtIyasmin paricchede - 86. 39 n "" maGgalam / 12 bhaktikarmaNoH saMbhUya sAdhanatve niraste; sthUNAnikhananaMnyAyena punarapi vikalpa vyavasthayorvyavasthA jyAyasIti pUrvapakSaH / 87 4 78 79 80 82 1 6 4 16 22 12 9 26 . matAntareNa punarvyavasthA''pAdanam / zraddhAprayuktAyA vyavasthAyAH zaGkA / 6 21 prAsaGgikasya bhakteradhikArivizeSaNatvasya vicAraH / 25 10 85 1 85 keSAM cinmatena vikalpAzrayAdAkSepaH / vikalpapakSanirAsaH / prakArAntareNa nAmakIrttanasyetarAGgatvoktayA'vAntarapUrvapakSaH / 3 25 ukta pUrvapakSakhaNDanam / prasaGgato vyavasthAnirAsazca / atraiva bhaktizabdaH prItiparaH sAdhanaparo veti vicAraH / "devAnAM guNaliGgAnAmi" tyAdizrImadbhAgavatIyapramANena bhaktipadArthoM ratireveti nirUpaNam / uktapramANavAkyasya vyAkhyA'ntaram / bhaktavaizadyena varNanam / bhakterAlambanavarNanam / tasyA uddIpanakathanam / tadIyAnubhAva saMcAripradarzanam / bhakteH svarUpe punarAkSepaH / 10 uktAkSepaparihAraH / bhakternAmakIrtanAGgatvam / zraddhAbhaktijJAnavadadhikAriNaH paurANaM prAyazcittamitarasya tu smArtta miti vyavasthAyA upasaMhAraH / bhagavannAmyeva sakRdasakRtkIrtanadvArakavirodhAzaGkA / 15 tatparihAraH / 24 ASRtisvarUpaviSayikAssdhaGkA / tadutaram / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThe pakau 99 10 zraddhA''dimataH kIrttane'dhikAra ityatra virodhodbhAvanam / 88 12 atraiva prasaGgAdabhyAsanirUpaNam / 89 25 atraiva prasaGgAd gatisAmAnyanirUpaNam / 90 15 sAMketyAdinibandhane bhagavannAmoccAraNe'dhikArikathanam / 91 6 smRtipurANavirodhe siddhAntIyavyavasthA / 93 12 uktavyavasthAyAM punarAkSepaH / 14 39 94 96 99 99 ( * ) 1 8 19 26 tadudAraH / nAmakIrttane zraddhAM''dinairapekSya vyavasthApanam / atraiva punarAkSepaH / evanirAsaH / prakArAntareNa zraddhAyAH punaradhikArivizeSaNatvAzaGkA / 17 5 tatsamAdhAnam / 99 28 nAmakIrttanasya kaivalye punarAkSepaH / " 29 tatparihAropakramaH / 99 104 105 108 25 nAmakIrttanasya kathamappaparAGgatvaM na saMbhavItivicArasamAptiH / 109 23 AvRttAnAvR ttanAmakIrttanavyavasthA / 4 prasaGgAnmahaddarzanamAhAtmyam / 2 bhakteradhikArivizeSaNatvakhaNDanopasaMhAraH / 116 1 anAgataduritAnupazleSo'pi sakRtsrA makIrtanataH : 117 22 nAmakIrttane dezakAlAdyanapekSA / 119 21 ka cicchAstre kIrttanAGgatvena zravamANAnAM dharmavizeSANAmapekSAyAM kaivalyAkSepaH / tatparihAraH / 26 120 4 kriyA''tmakasya nAmakIrtanasya muktisAdhanavAkSepaH / .93 26 tatsamarthanarItiH / 123 29 bhagavatyaH zrutayo'pi bhagavannAmakIrtanaM vidadhati / 126 9 nAmakIrttamasyetikartavyatA''dinirapekSatve'pi kathamiva bhAvanAmA nyatvamityAkSepaH / 126 13 tatpratikSepaH / 99 25 kIrtanIyAnAM bhagavanAnAM samastAnAM vyastAnAM voko mahimeti vicadhaH / www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThe paDato 127 18 tatra siddhAntaH / 130 16 evaM sthite smArtaprAyazcittAnAM vaiyAMzaGkA / " 19 tamirasanam / 133 16 etanibandhasya sAphalyasthApanam / " 25 granthAnte vastunirdezAtmakaM maGgalAcaraNam / 134 5 naamkiirtnaabhirucipraarthnaa| " 12 prakRtanibandhe truTirapi jAtA cenna doSAvahetisamarthanam / , 22 truTirapyalaMkArAyamAnetyudgAraH / 135 2 truTinaivAstIti dRDhoktiH / " 7 * punarIzvarapraNAmAtmakaM maGgalam / " 15 svgurustutiH| " 25 kaimutyasiddhAghahAritvakasya bhaganAno nirdezarUpa maGgalam / 136 6 svIyakRtakRtyatA''viSkRtiH / " 14 AzIrUpaM maGgalam / " 18 tRtIyaparicchedasamAptiH / " 22 granthapratipAdyanirUpaNAnte pranthakarttarabhISTaprArthanA''diH / pranthasamAtiH / atraitadvivecanIyamanirdiSTasUcipatre mUlAnusAreNaiva viSayAH prAdarziSata, tAvataiva TIkAyAmapi tattanmUlAnugAminyAM dikSitaviSayAH sudarzA; nAtaH pArthakyena TIkAyAM te samasUciSateti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA zrIbhaganAmakaumudI | // zrIgaNezAya namaH // zrIgopAlaM guruM bhaje || nAmnaiva nAzayati yo bhavapAzabandhaMdAnaiva yo vrajavadhUbhirayatnabaddhaH // evaM dayAjalanidhirnijavargava zyaH sevyaH sa me'stu satataM sukhasindhurekaH // 1 // namaskRtya gurUnsarvavedAntArthAvirodhataH // bhagavannAma kaumudyAH prakAzaH pravitanyate // 2 // samyaGgirUpitamidaM yadi nAdriyante duSTA nikRSTamatayo hRdi matsareNa || kiM tAvatA jvaravatAmarucerna jAtu dugdhasya zuddhamadhurasya vidUSaNaM syAt // 3 // prekSAvatAmadhikAriNAM bhagavannAmamAhAtmyaviSaye nirNayajJAnAya cikIrSitasya nirvighnaparisamAtyAdikAmo bhagavannAmamAhAtmya varNanameva maGgalamAcarati - OM namaH zrIkRSNAya | aMhaH saMharadakhilaM sakRdudayAdeva sakalalokasya || taraNiriva timirajaladhiM jayati jaganmaGgalaM harernAma // 1 // kAruNyAmRtanirbharaH surasari janmAkaraH zrIvadhUlIlAbjaM vrajakAminI kucataTIkastUrikAsthAsakaH // uttaMsaH surayoSitAM munimanovazyauSadhIpallavoyasyAGghriH suravallabhaH sa jayati zrIpuNDarIkapriyaH // 2 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA kararuhakulizairdviSatAM caraNAmbujanakharakAntibhirbhajatAm hRdayagranthIn bhindan manasi nRsiMhaH samullasatu // 3 // yadadhireNubIjAni janairutAni mUrddhasu // sadyaH suradrumAyante zrIdharaH sa zriye'stu vaH // 4 // ullasati locanAgnau jagadavadAnAni juhrato yasya / / prathamAhutirmanojaH sa jayati devaH purAM bhettA // 5 // yatpAdapadmanakhakAntitaraGgajIryajambAlajAvikadhiyAM na dhiyAmabhUmiH // niHsImasaukhyajaladhiyatAdanantaH so'smadgajagadanugrahajAgarUkaH // 6 // api ca adhIzaM niHsvAnAM zamanadataTISu pravasatAmazeSANAmAdyaM guNagarimanimuktamapi yam // mRSAmAnAd dUraM zrutirupacarantI savinayaMzanairyatnAdantarNayati subhagAnAM paribRDham // 7 // cetazcakorasantoSapIyUSAmbudhibRddhaye / / iyaM vistAryate zrImadbhagavannAmakaumudI // 8 // aMha iti / duritaM pApaM duHkhaM cetyarthaH, duritanivartakatvaM vacanAd duHkhanivartakatvaM tu zrAntAnAM sadyo vizrAntyanubhavAt saMzadvena rogAdinivartakatvaM sUcyate, taduktaM sarvarogopazamanaM sarvopadravanAzanam / zAntidaM sarvariSTAnAM harernAmAnukIrtanamiti // akhilaM samastaM, na vidyate khilaM pariziSTaM vAsanArUpaM yatreti saMharaNakriyAvizeSaNaM vA, sadityabhyAsAnapekSatvaM ___ "sakRduzcaritaM yena harirityakSaradvayami"tyAdivacanAt, sakaleti sarvAdhikAritvaM, jaganmaGgalaM jagatAM sakalakalyANapradaM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| - - -- sarvArthazaktiyuktasya devadevasya cakriNaH / yadvA'bhirocate nAma tatsarvArtheSu yojayeditivacanAt / hareriti vizeSaNatvanirdezena pApakSaye bhagavatsvarUpAnusaMdhAnAnakSatvam-. avazenApi yannAmni kArtite srvpaatkaiH| pumAnvimucyate sadyaH siMhavastairvRkairivetivacanAdu, atra harizadvena sarvajJaH sarvezvaraH sarvAdhAraH paramAtmA yo vedAntibhirmAyopahitaM caitanyamityabhidhIyate, SaSThyA ca sambandhavAcinyA vAcakatvaM, tatazca vizvavaSaTkArAdizadvAnAM sahasranAmastotrA ntargatAnAmapi na bahiH pApakSayArtha prayogaH teSAM paramezvaravAcakatvAbhAvAd, nApyAtmAdizadvAnAM jIvezvarasAdhAraNAnAM vastvAdizabdavat / zrIzrIgaurakRSNaH zaraNam / bhagavatpremadaM tasya nAma nAma naman yate / savyAkhyabhagavannAmakaumudyATippanI prati / 1-atredaM vivecanIyam-bhagavadavAcakatA sahasranAmastavaghaTakanAnAMyA TIkAkRtoktA sA na prAmANikI, tathA hi teSAM nAmnAM bhagavadviSayakabodhajanakatvAbhAve vaiyarthyameva, bodhakatve cArthabodhaupayikaH saMbandhaH zabdepvAvazyakaH, sa cAbhidhA lakSaNA vA, bhASA cedvAcakatvaM durnivArameva, dvitIyA cet kyamAdimAMvinA'nyasyA avasaraH, zakyasaMbandhI hi lakSaNA, zaktyabhAve kathamiva lakSaNAyAummeSo, vAcakasvAbhAve ca kutastyA zaktiriti sudhiyo vidAkuvaMntu, / yadapyuktaM. sahasranAmastotrAntargatAnAM nAmnAM na bahiHpApakSayArtha viniyoga iti tadapi nirmUlaM, stotrAhisteSAM pApAnAzakatvaM; kiM kasyApi pratibandhakasya sadbhAvAduta bhagavadanupasthApakatvAd, nAyaH; tasya durvacatvAd, nAtyaH, tathAtve sukRtotpAdakatvamapi teSAM durupapAdam , evaM ca "pramANaM prANanilaya" ityAditaH pramANazabdasya bhagavadupasthApakatvena maGgalArthakatetyAdirUpA nyAyadarzanaprathamasUtranyAkhyAne vizva. nAthanyAyapaJcAnanAdhabhiyuktAnAmuktayo virudhyeran , svayaM ca svapitRkRtanyAyaprakAzaTIkAbhATTAlaMkAre granthArambhamaGgalapadyavyAkhyAne "Anando nandano nanda" iti sahasranAmaghaTakAnandanAma bhagavatparatvena vyAcakSANaH kathamivAtra pratIpamAcarana saMcukoca / etenAnupadamevAtmAdizabdAnAM bhagavadavAcakatvoktirapIdamIyA'nupAdeya va, Atmazabdasya jIvezvarasAdhAraNasya cetanatvaM caitanyatvaM vA vAcyatA'vacchedakanezvaratvamityanyadetad / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA nanu rAmakRSNAdizadvAnAmasaMgrahApattiH teSAM paramezvaravAcakatvAbhAvAd bhAve vA rAme kRSNapadaprayogApattiH kRSNe rAmapadaprayogApattiH na caivaM purANeSu loke vA dRzyata iti cet ? te'pi tadvAcakA eva kiMtu yadukulaprasUtatvaM kRSNazadve raghukulaprasUtatvaM rAmazaddha upAdhiH: tadviziSTe paramezvare vA zaktiH, evamanyeSvapi zadveSu draSTavyam / nAmazavena prAtipadikaM, tacca dvividhaM rUDhaM yaugikaMca, rAmakRSNagovindanArAyaNazivazakaretyAdi ramAramaNapArvatIramaNetyAdi ca, tacca vibhaktisahitaM tadrahitaM vA yathA rAmaH kRSNa ityAdi hari viSNu ityAdi, na ca vibhaktirahitasyApazadvatvAttasya ca niSiddhatvAdanuccAraNamitivAcyaM, "viSNo AmAnukIrtayedi" ti vidhivihite niSedhApravRtteH, kiMca zaktizUnyatvam apazadvatvaM, na ca harivivAdiprAtipadikaraya zaktizUnyatvaM tathA sati gAvIgoNyAdibhya iva vibhattyanutpAdaprasaGgA, na hi goprAtipadika syApazadvatvaM vyavaharantiH vAkyArthAnupayogitayA na prayuJjate paraM, viSNunAma tu vidhivazAdaNArthamuccAryata evameva ca ziSTAcAraH, tadayaMzlokatAtparyArthaH, viSNornAma zAstrIyavairAgyavatAM zravaNAdhikAriNAM. tatvamasyAdivAkyArthamakhaNDaM caitanyaM lakSaNayopasthApayatu; bhaktAnAM ca bhagavantamupasthApayatu; tadubhayavilakSaNAnAmatirAgiNAM ca caNDAlaparyantAnAM tu kiMcidupasthApayatu tatsarvathA saMkIrtyamAnaM sarvadoSarAzIvinAzayati sUrya iva tamojAlaM sarvAbhISTaM ca prayacchatIti // 1 // atra granthe bhagavAnmahAviSayaH bhagavadbhaktirmahAprayojanaM muktizceti sUcayan bhagavantaMstauti-kAruNyeti / puNDarIkanAmA bhaktaH priyo yasyeti viThThala ityarthaH, yasyAghriH kAruNyamevAmRtaM tasya nirbhara iva, surasa rid gaGgA tasyA dhAkaraH khaniriva, zrIvadhvA lIlA krIDA tatsambandhi abjaM kamalamiva, vrajakAminIkucataTIsambandhI kastUrikAsthAsakaH 1-idamApAtato, yogarUDhayaugikarUDhe api bodhye / tatra padAghaTitazaktatA'vacchedakasamudAyatvavattvaM rUDhatvam / padaghaTitazaktatA'vacchedakatvAbhAvavAsamu. dAyatvavattvaM yaugikatvam / rUDhizakyatA'vacchedakaviziSTadharmAvacchinnazaktapadaghaTitasamudAyatvavattvaM yogarUDhattvaM, vaiziSTayaM ca sAmAnAdhikaraNyasaMsargeNa / rUDhyAzrayatA'vacchedakaM yad rUTyarthatA'vacchedakacyadhikaraNadharmAvacchimazaktapadaghaTitasamudAyatvaM. tadvattvaM yaugikarUDhatvam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| kastUrikAyA lepa iva, surayoSitAM kRSNapatnItvaM gatAnAmuttaMso bhUSaNamiva, munimanasAM vazIkaraNArthoSadhyAH pallava iva // 2 // kararuhANi karanakhAni tAnyeva kulizAni vajrANi tairdviSatAM hiraNyakazipuprabhRtInAM hRdayagranthIn vakSasthalAni granthaya iva tAna bhindana vidArayan , bhajatAM prahlAdAdInAM hRdayagranthIn padakamalanakhadIptibhibhindan // 3 // 4 // ullasati pradIpte netrAgnau jagato haviHsthAnIyasyAvadAnAni juvhato yasya mahArudrasya manojo madanaH prathamA''hutiH sa purA bhettA tripugarirjayatIti // 5 // ___yatpAdapadmanakhakAntestaraGgeNaikadezena jIryannazyajambAlaM paGka ivaitA. dRzaM jADyaM tena jAcikadhiyAM prasaraNazIlabuddhInAM ziSyANAM dhiyAM cittavRttInAM niHsImasaukhyajaladhirabhUmiraviSayoM na yacchiSyA atisukhina ityarthaH / yadvA yacchiSyadhiyAmaviSayo nAsti sarvajJA ityarthaH / so'smadgururjayatA, jAgarUkaH sAvadhAnaH // 6 // nirgataM svaM mamatA''spadaM yeSAM viraktAnAmityarthaH adhIzasvAminaM; zama eva nadastattaTISu pravasatAM tiSThatAmazeSANAmAdyaM. mukhyaM, guNA viSayAsteSAM garimA gurutvaM bhArastena nirmuktaM rahitaM. sarvasaMnyAsinam, apizaro'nuktamAdivizeSaNasamuccayArthaH, mRSAmAnAdahaMkArAd dUraM nirahaMkAraM ye guruM zrutiH zravaNopalanitA vidyopacarantI sevamAnA; antarNayati = antarmukhaM pratyapravaNaM saMpAdayati savinayaM vinotaM zanairyatnAdityabhyastatvaMsUcitam / atra zamAdisaMpannatvaM sarvasaMnyAsitvaM nirahaMkAratvaM vinItatvaM ceti zravaNAdhikArivizeSaNAni paJcabhirvizeSaNairuktAni zrutirupacarantI zanairyatnAditi zravaNAdyabhyAsasaMpattiruktA antarNayatIti zravaNAdiphalaM sAkSAtkArauktaH ata eva subhagAnAM paribRDhaM bhAgyavantam , atrAyaM zleSa'pratibhAsaH 1-cintyametad, yatrArthadvayasyApi prakRtatvamaprakRtatvaM vA tatraiva zleSaH, prakRte bhuteH prakRtatvena kAminyAzcAprakRtatayA na zleSavyavahAraH, yadyapi prakRtAprakRtaviSayo'pi zleSo navyaiH svIkRtastathA'pyasau vizeSaNamAtrazliStAsthale, yadi tu vizeSyasyApi zliSTatAyAM zleSa eva syAttadA zabdazaktimUladhvanistUcchiyetaiva, na cApyayadIkSitAdibhiH prakRtAprakRtazleSo'GgIkRto vizeSyazleSasattve'pIti vAcyam , Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat d, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA yathA prauDhA kAminI niHsvAnAmadhIzamatinirdhanamapi tattaddezeSu pravasa. ntamapi bahuguNazUnyamapi kaM cana puruSaM subhagAnAM paribRDhamatisundaraM mRSAmAnAd dUraM manaHpUrvakaM mAnena satkAreNa savinayaM zanairyatnAitapre. SaNAdinA'ntarNayatIti, yadvA zrutistattvamasyAdivAkyam adhIzaM parame. zvaram azeSANAmAcaM guNagarimanimuktaM nirguNaMmRSAmAnAd dUraM pratyakSAdimAnAgocaraM paribRDhamaparicchinnaM yaM gurusvarUpaM niHsvAnAM viraktAnAMzamanadataTISu pravasatAM zAntAnAmata eva subhagAnAM "na vairAgyAtparaMbhAgyamiti" prasiddhaH sAdhanacatuSTayasaMpannAnpratItyarthaH, antarNayati abhedena bodhayati savinayaM zanairyatnAdityabhyAsAditAtparyaliGgopetatvaM sUcyate, nirguNamapyupacAreNa pratipAdayatotyAha-upacarantIti // 7 // cikIrSitaM pratijAnIte-ceta iti bhagavannAmakaumudIti granthanAma kaumudI candraprakAzaH cakorANAM pativizeSANAM saMtoSavRddhaye samudravRddhaye ca bhavati, iyamapi prekSAvatAM cetazcakorasaMtoSa eva pIyUSamamRtaM tasyAmbudhiH samudrastasya vRddhaye kriyate // 8 // atra zrImadbhagavannAmamAhAtmyapratipAdakAni purANavacanAnyudAhRtya vicAryante-kimetAnyavivakSitakhArthAnyuta khArthaparANIti ? yadA svArthaparANi; tadA'pi kiMsAkSAtpApakSayahetoH kasya cidaGgabhAvena bhagavannAmakIrtanaMpApakSayahetuH; uta svaprAdhAnyena ? yadApi khaprAdhAnyena tadA'pi kiM zraddhAbhaktijJAnavairAgyAbhyAsadezakAlavizeSAdisApekSatvena; uta tannarapekSyeNeti ? asya vicArasya sakalazrutismRtItihAsapurANAgamArthasatattvasandehasandohalatAlavitracaraNanakhacandrikA'zcala bhanekArthasya zabdasya vAcakatve niytrite| saMyogAdyairavAcyArthadhIkRd vyAvRttiraJjanami tyAdisiddhAntavirodhAd, evaM cAtrAprakRtavizeSyasya pArthakyenAnirdezAtra zleSo, nApi zabdazaktimUladhvaniH prakRtavizeSyopasthApakapadasthAnubhayArthakatvAt kintu prakRtavizeSyabhUtAyAH zraterazliSTatayA samAsoktiH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAma kaumudI | sya zrImadanantAnandaraghunAthasya karuNAkAdambinImuktasRktisudhoddhArAsAraiH smRtipurANavacanavirodhAbhAsabhAvitanitAntamasRNazaGkApaGkaprakSAlanena tasyaiva raghurAjaziromaNeH sarvvataH prasRparaparamakAruNyasudhA'rNavasya niraGkuzamahimadhAmani zrIrAmanAmani khacetasaH samAdhAnameva prayojanaM, tatra keSAJcidatisAhasikAnAmatyA vezo'yamanUdyamAno'pi mahApatana heturapi bhagavannAmamAhAtmyamananasya bhagavadupAsanAsamAnasaubhAgyatvAnnirAkaraNArthamanUdyate granthasya sAkSAdviSayamAha - zratreti granthaityarthaH / purANavacanAni sarveSAmapyaghavatAmidameva suniSkRtam / nAmavyAharaNaM viSNoryatastadviSayA mati rityAdIni, vicArAGgaM saMzayamAha - kimetAnIti / eteSAM svArthaH nAmoccAraNasya pApakSayahetutvarUpo trivakSito na vetyarthaH, saMzayabIjaM ca pApavizeSo loke vede cobhayavidhavAkyadarzanaM, saMzayAntaramAha - yadeti / kasya ciditi / manvA yuktaprAyazcittasyetyarthaH / svaprAdhAnyena svAtantryeNetyarthaH, saMzayAntaramAha, tadA'pIti / svAtantrye'pItyarthaH / zraddhA = zrAstikyabuddhiH, bhaktiH = paramezvara viSayajJAnaM, viveko = vairAgyaM viSayeSu, abhyAso nAmAvRttiH, dezaH kAzyAdiH, kAlaH karmoparamAdiH, zrAdizabdena zucitvAdi, vicArAGgamavAntaraprayojanamAha zrasyeti / zrasya vicArasya raghurAjazikhAmaNeH zrIrAmanAmani cetasaH samAdhAnaM sthaiyaMvizvAsavizeSa eva prayojanamityanvayaH / tatra dvAramAha smRtIti, smRtInAM manvAdipraNItAnAM ca dvAdazAbdAdinAzasya pApasya kathaMtannAmamAtreNa nirAsa ityevaMrUpo virodhAbhAso na tu virodhaH tena bhAvitaH kRto nitAntaM masRNazcikkaNo dRr3haH zaGkApaGkaH tasya prakSAlaneneti saMzayanirAkaraNaM dvAramityarthaH / tatra hetumAha - zrImaditi / zrImadanantAnando nAma guruH sa eva raghunAthastasya karuNaiva kAdambinI meghamAlA tayA muktA ye yuktisudhoddhArA yuktaya eva sudhA = zramRtaM tasyoddhArAutkaTadhArA zrAsArA vRSTayaH tAbhirityarthaH yuktipadasthAne suktipadapAThaH kva cit tatra sUktayo vAkyAni kiMlakSaNasyetyata zrAha - sakaleti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA Agamo mantrazAstraM zrutyAdInAmarthasya satattvaM tattvaM tatra saMdehasaMdohaH saMzayasamUhaH sa eva latA tasyA lavitraM lavanasAdhanaM caraNanakha. candrikAyA aJcala ekadezo yasyeti, anenAnAyAsataH sakalasaMzaya. nivartanasAmarthya guroH sUcitaM tasyaiva pUrva gurvabhedenoktasya prasRmaraMprasaraNazIlaM paramakAruNyaM saiva sudhA tasyA arNavasya, paramakAruNikatvamevAha-niraGkazeti / niravadhikazaktiyukta nAno'sti yAvatI zaktiH pApaniharaNe hareH / tAvatkartuM na zaknoti pAtakaM pAtakI janaiti vacanAd dvAdazAbdAdiprAyazcitta klizyeyurjanA iti paramakAruNikatayA tAdRzaM nAma nirmitaM bhagavateti bhAvaH / svacetasa iti / svazabdenauddhatyaparihAraH, parIkSakANAM cetaHsamAdhAnaM prayojanamityukta prauddha tyamiva bhAyAd, vastutastu tadeva prayojanaM, vicaaraanggpuurvpkssrcnaaprtijaaniite-ttreti| bhagavannAmni viSaya ityarthaH / ayaM vakSyamANaH keSAMcidatisAhasikAnAmAvezo'nUdyata iti saMbandhaH, paramapuruSArthapracyutatvAnarakapAtonmukhatvAccAtisAhasikatvamanUdyamAno'pi mahApAtakahetuH kimuta kRtaH arthavAdaM harernAni saMbhAvayati yo nrH| sa pApiSTho manuSyANAM niraye patati sphuTamityAdivacanAt , tAdRzo'pyanUdyate nirAkaraNArtham / nanu tathA'pi mahApAtakaM syAnetyAzayenAha-bhagavaditi / nirAkaraNArthAnuvAdasya bhagavannAmamAhAtmyamanane paryavasannattvAttasya ca bhagavadupAsanAsamAnatvAtpApakSayaheturevAyamanuvAdo na pApaheturiti bhaavH| mananasyeti / yuktinirUpaNAtmakagranthakaraNasyetyarthaH / upAsanAbhajanaM rAjAnamupAstaityAdau tathA darzanAt, tatsamAnaphalatvaM cApAtata uktaM mananasya, tathA hi bhajanaM zravaNakIrtanAdirUpaM navavidhaM, kIrtanaM ca vividhaM nAmakIrtanaMguNakItanaM ca, tatra yathA bhagavaJcaraNArabindasya mAhAtmyanirUpaNaM lAvaNyanirUpaNaM vA bhagavadguNakIrtanameva, evaM bhagavannAmamAhAtmyanirUpaNaMvizeSato yuktibhiH kriyamANaM bhagavadguNakIrtanameva / nanvevametaraya granthasya bhagavatstutitvamApadyateti ced iSTamevaitad na tvetAvatA tudraprabhuSu tvamindrastvaM candra ityAdivadasadguNAropo bhagavati mantavyo "viSNornu kaM vIryANi" ityAdizrutibhirbhagavato'saMkhyaguNavattvAvadhAraNAd, yadvA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAmakaumudI / upAsanA = zrananyaviSayatayA saprema dhyAnaM, tatsamAnaphalaM bhagavannAma mAhAtmyanirUpaNaM guNakIrtanAtmakaM dhyAyan kRte yajan yajJaihotAyAM dvApare'rccayan / yadAMnoti tadAproti kalau saMkIrtya kezavami - tyAdivacanAditi / tadyathA - avivakSitasvArthAnyeva purANavacanAnIti, tathA hi kArya evArthe vedasya prAmANyaM na siddheH tatraiva zabdasya zaktitAtparyyayoravadhAritatvAt tatazca vidhivAkyasyaiva svArthe prAmANyaM na mantrArthavAdopaniSadAM kintu tAsAM kathaM cit kratuvidhyupayuktArthatvaM japArthatvaM vA, itihAsapurANayostu tanmUlatvAnnatarAM svArthe prAmANyagandho'pIti / gurumatena pUrvapakSaM darzayati - tadyatheti / nAmamAhAtmya pratipAda kAnIti zeSaH / kArye kRtisAdhye, siddhe kRtyasAdhye tatraiva kArya pava gavAdipadAnAM zaktaH, vAkyAnAM gAmAnayetyAdInAM ca tAtparyasyAvadhAraNAdityarthaH / kAryAnvite svArthe padAnAM zaktiH, tattatpadArthaviziSTe kArye vAkyAnAM tAtparyamiti prAbhAkarAH / tataH kiM ? tatrAha- 1 --- eSAmidamAkUtam -- agRhItazaktikA cchandAdarthapratItya nudayAcchakti jJAnasvApekSAyAM satsvapi vyAkaraNAdiSu tagrAhakeSu pravRttinivRttirUpavyavahArAdeva sAdhAraNyena jagati sarveSAM zaktigrahAd vyavahAra eva tadgrAhakaziromaNiriti sthitau caitra gAmAnayAcaM vadhAnetyAdyAkArottamavRddha prayuktapravarttakAdivAkyAt prayojye tathA kurvatIdamIyaceSTayA prayojakavAkyasya tAdRzArthabodhakatAmanupAya vyutpiH suH parastAd ga nayAzvamAnayetyAdiprayojakavAkyAttadanusArikA ryya darzana dinvayavyati- rekAbhyAM mitho'nvitayoreva kriyAkArakapadArthayoH zaktiM nizcinvAna upajIvyatayA'vagatacarAnvaryAzamaparihara seva gavAdipadam AnayanAtmakakAryyAnvitagavAdyarthazaktam, asatyanupapattipratisaMdhAne tathAvidhakAryyAnvita gavAdibodhatAtpayryanivandhanaprayoja kocaritatvAdityAdibhyatirekyanumAnataH kAryyAnvitArtha eva padAnAM zaktimavadhArayati tato'vadhAritazaktikatAdRzapada ghaTitavAkyato'pi kAryyaM eva tAtparthamadhyavastIti / 2 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasaMhitA tatazceti / svAthai liGvAcye kArye, upaniSadAmityasyopari kAryApratIte. riti zeSaH, tAsAM mantrArthavAdopaniSadAM, tatra mantrANAM prayogasamavetArtha. smArakatayA, arthavAdAnAM prAzastyasamarpakatayA: upayogitvaM karmasu, upaniSadAMtUktaprakAradvayAbhAvAdadhyayanavidhyupAttatvenAnarthakyAnupapatte. pArthatvaM; na tu prAmANyaM kAryArthatvAbhAvAditi bhAvaH / evaM ca sati nAmamAhAtmyapratipAdakavAkyAnAM paurANAnAM pratyakSavaidikavidhimUlasvAbhAvAnmantrAdimUlatvAttadaprAmANya sutarAmaprAmANyamityAha-itihAseti / nAmamAhAtmyapratipAdakayoriti shessH| tnmuultvaaditi| mantrA. dimuultvaadityrthH| atazca sakalapurANavacanaprAmANyAkSepo'yamiti na amitavyaM, pratyakSavidhimUlakAnAmagnihotrAdivodhakapurANavAkyAnAM-- prAmANyasaMbhavAd nAmamAhAtmyapratipAdakAni purANavacanAnyudAhRtya vicAryanta ityupkrmvirodhaacceti| anye tu manyante, na kArya evArthe vedasya prAmANyamapi tu siddhe'pi tatrApi zaktitAtparyayorAcAyyaireva nirUpitatvAd, mantrArthavAdayostu mAnAntarAnadhigataM. saviruddhamarthamavagamayatoranyaparatve'pi svArtha prAmANyaM. bhavatyeva, tAtparya hi na pramitimutpAdayati kintu kevalaM. tatra pratibandhaM nirundhe tadyadi kharasata evaM niSpratibandhamavadhAritarUpamanadhigataviSayazca vijJAnamutpadyate zabdAt sadA'ntareNApi tAtparya tasya prAmANyaM kiM na syAt tatsaM. gAnavigAnayoH punaranuvAdatvaguNavAdatve, upaniSadAM punarananyazeSatvAdapAstasamastAnarthamanantAnandAnubhavaikarasamanadhigatAtmatattvamavagamayantInAM pramANAntaravirodhe'pi tasvaivAbhAsIkaraNena ca svArtha eva prAmANyaM bhavatyeva, taduktaM bhaDpAdaH "zratha vetihAsapurANaprAmANyAt mRSTipralayAvapIyete" iti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavanAma kaumudI / tathA'pi devatA tattvatatparANAM purANAnAmanuSTheyArthaparANAM smRtInAM ca sve sve gocare garIyastvAd gurutaraprAyazcittavidhAyimantrAdivAkya virodhe dustaraduritakSayodezena nAmasaMkIrttanamAtraM vidhAtumazakuvanti purANavacanAni bhajanIya devatAstAvakatvamevAzrayante yasyAH sakRkIrttanamapyetAdRk sA punarAprAyaNamupAsitA kiM na karotIti tasmAdavivakSitArthatvamevaiSAmiti / 16 atrAbhidhIyate - yathA kAryyaM siddhe ca vedasya prAmANyamaviziSTaM tathA purANAnAmapi, sarveSu purANeSu varSAzramadharmANAM prabandhena pratipAdanAt, zrImadbhAgavate tAvad - dharmaH protikaitavo'tra paramo nirmatsarANAM satAMvedyaM vAstavamatra vastu zivadaM tApatrayonmUlanam // zrImadbhAgavate mahAmunikRte kiM vA parairIzvaraH sadyo hRyavarudhyate'tra kRtibhiH zuzrUSubhistatkSaNAditi purANasya trikANDarUpatvapratipAdanAt, zrImahAbhArate ca dharme cArthe ca kAme ca mokSaM ca bharatarSabha ! // yadihAsti tadanyatra yannehAsti na tatka ciditi dharmmabrahmaNoravizeSeNa pratipAdyatvapratijJAnAt prati pAdanAcca, bhaviSyottara matsyapurANAdiSu ca dharmmapratipAdana saubhAgyasyaiva bhUyastvAcca nAtizaGkanIyameva dharme prAmANyaMpurANAnAM tatra yathA kANDabhedena nAnArthatvamaviruddhaMvedAnAM, tathA purANAnAmapi bhaviSyati / , Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 prakAzasahitA atha puSkarAkSasiddhAntatAtparyAlocanayA vedA brahmA tmaviSayA eva . brahmAtmaviSayA vedAstrikANDaviSayA ime / parokSavAdA RSayaH parokSaM ca mama priyam // parokSavAdo vedo'yaM bAlAnAmanuzAsanam / karmamokSAya karmANi vidhatte gadaM yathe tyAdizAstra paryAlocanayA ca trikANDasyaikavAkyatvaMvedeSu evaM purANeSvapi tatazca yasmAdvAkyAdyo'rthaH svarasatosvagamyate siddhaH kAyryo vA tatra tatpramANameva purANavacanamiti / vedAnta matAnusAreNa pUrvapakSandarzayan gurumataM nirAkaroti zranye tviti / kArya eva prAmANyaM vidhivAkyasyaiva ca prAmANyamiti dvaidhAvadhAraNaM gurumate, tatra prathamaM dUSayati--na kArya eveti / putraste jAtaityAdivAkyazravaNasamanantaraM zroturmukhavikAsAdinA harSamanumAya tena ca tajjanakaM jJAnamanumAya tatra coktavAkyAsyAnvayavyatirekAbhyAM kAraNatvaM nirNIya svadRSTatanayajanmaivAnena vAkyena pratipAdyata iti vyutpitsuH siddhe'pi tAtparyamavadhArayati, putraste dezAntarAdAgata ityAdivAkyAntaraparyAlocanayA''vApoddhArAbhyAM putrapadasya zakticAvadhArayati, tadevaM siddhe'pi zaktitAtparyagrahaH saMbhavatIti / dvitIyamavadhAraNaM dUSayati- mantreti / " vAyurvai kSepiSTA devate "tyAdivAkyAnAM prAmANyaM nivArayituM mAnAntarAnadhigatamityuktaM, "dhUma evAnedivA dadRze nArciriM "tyAdivAkyAnAM prAmANyaM nivArayituM tadaviruddha mi. tyuktam zranyaparatve'pi vidhiparatve'pItyarthaH / zratrodAharaNaM "vajrahastaH 1 - aupaniSadaprasthAnAstu tAvada dvaitaviziSTAdvaitazuddhAdvaita dvaitAdvaita dvaitasiddhA tavAdinaH paJcApi gurumataM gurutayaivAvadhIrayanto gurumatIya kAryyaparatva jIvAtubhUtopajIvyavirodhamativizeSazaktigrahAda tivizeSAntarazAbdabodhasyAnubhavikatathA durni vAramupadarzayanto'nvitopasthityAdidurAgrahamarocayamAnAH siddhavAkyato'pi zAbdabodhamabhiprayantIti bhAvaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat * www.umaragyanbhandar.com Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriimgvnaamkaumudii| puraMdara" ityaadivaakyaani| nanu vidhiparayormantrArthavAdayoH svArthe tAtparyAbhAve kathaM pramitijamakatvaM tAtparyasya nirNItasya pramitijanakattvA-- ttatrAha-tAtparya hoti| kalpanAgauravAnmAnAbhAJceti bhAvaH / tatpratiba ndhaM pramitipratibandhaM nirundhe nivartayati, yathaikamevAdvitIyamityAdivA. kyeSvasminyAme'yameka evAdvitIyaH puruSa ityAdivadupacaritArthatvazaGka. yA'dvaitapramApratibandha upakramAdiliGgaistAtparyanirNaye tannivRttiH, evaM ca yatra pratibandhakAnavatAro viSayazcAsaMdigdhaH pramANAntarAnadhigatazca pramANAntarAviruddhazca yathA purandarasya vajrahastatvAdi tatra prAmANyaM mantrArthavAdayoH syAdevetyAha-tadyadIti / cazadvAtpramANAntarAviruddhaviSayaM,tat tarhi, taatprymiti| nitimiti shessH| tasya shdvsy| vAyurvakSepiSThetyAdInAM, dhUma evetyAdInAM vAkyAnAM gatimAha-tatsaMgAneti / tasya viSayasya, saMgAnaM pramANAntarasaMvAdaH, vigAnaM tadvisaMvAdaH krameNottareNAnvayo, guNavAdasvam aupacArikatvaM, tatazca vAyurvaM kSepiSThatyAdInAM pramANAntarasaMvAdAdanuvAdatvaM, dhUma evetyAdInAM pramANAntaravisaMvAdAdaupacArikalAM, vajrahastaH purandara ityAdInAMpramANAntarasaMvAdavisaMvAdAbhAvAtprAmANyasya ca svatastvAtsvArthe prAmANyameva yuktam / upaniSadAM gatimAha-upaniSadAmiti / ananyazeSatvAditi mantrArthavAdabailakSaNyaM, mantrAdInAM vidhizeSatvAd, AtmatattvamabagamavantInAmiti vidhivailakSaNyam, anuvaadtvprihaaraayaah-andhigtmiti| apuruSArthatva. parihArAya-apAsteti / duHkhAbhAvamAtraM prihrti-anntaanndeti| nanu dvaitAvabhAsipramANAntaravirodhAdaprAmANyaM syAnnetyAha-pramANAntareti / tasyaiveti / pramANAntarasyaivetyarthaH / upakamopasaMhArAditAtparyaliGgo. petatvAdupaniSadAmiti bhAvaH / purANAnAM gtimaah-tnmuultvaaditi| mntraarthvaadopnissnmuultvaadityrthH| svArthe siddha iti shessH| vidhau vivAdAbhAvAt, tatraiva siddhArthe prAmANye bhaTTAcAryasaMmatimAha-uktaM ceti / na caivaM nAmamAhAtmyapratipAdakAnAM purANavAkyAnAmapi prAmANyaM syAne tyaah-tthaa'piiti| yadyapi mantrAdInAM prAmANyaM tthaa'piityrthH| purANavacanAni bhajanAya devatAstAvakatvamevAzrayanta iti sNbndhH| azeSapApakSayaphalakanAmakIrtanavidhiparatvaM kinna syAdata pAha-dustareti / duritaM. brahmahatyA''di,mAtrazadvenAlpatvaM dyotyte| pratijJAte'rthe hetumAha-manvA divAkyavirodha iti / virodhaM suucyti-gurutreti| yadi nAmakIrtana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzalahitA mAtreNa brahmahatyA''dipApakSayaH tarhi dvAdazAbdAdiprAyazcittavaiyathyaM syAditi virodha iti bhaavH| nanu viparItaM kinnasyAt tathA hi manvAdivAkya virodhe nAmakIrtanavAkyAnAmarthavAdatvamAzrIyatenAmakIrtanavAkyavirodhe manvAdivAkyAnAmeva brahmahatyA''diniSedhArthavAdatvamAzrIyatAmiti zaGkA niraakroti-devteti| devatAsvarUpaparANAM purANAnAM svaviSaye garIyastvAd anuSTheyArthaparANAMca smRtInAM svaviSaye garIyastvAd, manvAdivAkyavirodhe purANavacanAni stAvakatvamevAzrayanta iti yojanA, purANAnAM devatAsvarUpaparatvaM smRtInAmanuSTheyArthaparatvaMcopakramopasaMhArAditAtparyaliGgairdraSTavyam / garIyastvAditi / dRDhatarapramANopetatvAdityarthaH, atazca nAmakIrtanavAkyAnAM viSNurUpadevatAstAvakatvaM manvAdivAkyA. nAM prAyazcittavidhAyakatvameva yuktamiti bhAvaH / nanu kiM devatAstutyA? ataah-bhjniiyeti| bhajanamupAsanA, tatazcopAsanAvidhizeSatvaM nAmakIrtanavAkyAnAmiti bhaavH| ata evaah-ysyaaiti| AprAyaNamAmaraNam atazcamaraNaparyantamupAsanA'nuSThAna vidheyaM, tatazca nAmakIrtanavAkyAnAmavivakSitArthatvamityupasaMharati-tasmAditi / nAmakIrtanavAkyAnAMkhArthe prAmANyaM vaktaM prathamataHpurANavAkyAnAM prAmANyaM drshyti-ytheti| vidhivAkyAnAM kArya; upaniSadAdInAM siddhe paramAtmani tathA purANAnApi prAmANyamaviziSTamityanuSaGgaH, dharmANAM paramAtmanazceti zeSaH / prabandhana vistareNa, tadeva vivRNoti-zrIbhAgavata iti / paJcamyantAnAM nAtizaGkanIyaM dharme prAmANyaM puraannaanaamityuttrennaanvyH| prathamataH zrIbhAgavatagrahaNaM purANeSu zreSThatvAt zreSThatve ca pramANamayameva zlokaH tathA hi-atra bhAgavate paramo dharmo nirUpyate, dharmasya paramatvamevAha-projjhitaM kaitavaM. kapaTaM svargApavargalakSaNaM phalAbhisaMdhirUpaM yatreti, tatazca kAmyadharmapradhAnebhyaH paramezvarArAdhanAkhyadharmapradhAnaM zrIbhAgavataM zreSThamiti bhAvaH,nirmatsarANAM satAmiti tasyaiva dharmasyAdhikAriparyAlocanayA paratvamuktaM na kevalaM tAdRzadharmamAtranirUpakatvaM kiM tu vAstavaM vastu paramAtmarUpa. matra vedyaM kIdRzaMvastu zivadaM sukhadam AdhyAtmikAdhibhautikAdhidaivi. katApatrayanivartakaM cArAdhitaM saditi bhAvaH, tatazca phalAbhisaMdhizUnyamapi paramezvarArAdhanaM paripakkaM sakalaphalapradamiti sucitam, anena tAzavastunirUpakatvAdapi purANAntarebhyaH zreSThatvaM zrIbhAgavatasyoktaM, yadyapi purANAntarevapi tAdRzaM vastu nirUpyate tathA'pyatra yathA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAmakaumudI / 5 1 prAdhAnyena nirUpyate tathA nAnyeSu dharmArthakAmapradhAneSviti bhAvaH / prakArAntareNa zreSThatvamAha kiM vA parairiti / paraiH purANaiH zrutaiH sadbhirIzvaro hRdi sanaH kiM vA'varudhyate nAvarudhyata ityarthaH / atra zuzrUSubhiH zravaNecchAvadbhistatkSaNAdavarudhyate kRtibhiriti zravaNecchA'pi zrIbhAgavatasya puNyavatAM bhavati na sarveSAmiti sUcitam zravarudhyata iti vartamAnatvanirdezena bhAgavatazravaNe hRdi paramezvarAvarodhanaM kRtinAmanubhavasiddhamiti sUcitam, purANasya zrIbhAgavatasya, trikANDeti / karmakANDajJAnakANDadevatAkANDarUpatvapratipAdanAdityarthaH / tatra prathamapAde karmakANDarUpatvaM dvitIyapAde vAstavaparabrahmanirUpakatayA jJAnakANDarUpatvaM, kiM vA parairityAdinA devatAkANDarUpatvaM pratipAdyata iti / bhUyastvAditi / paramAtmapratipAdanamapi tatrAlpaM vartata iti bhAvaH / nAtizaGkanIyamiti / saMzayaviparyayau na mantavyAvityarthaH / dharma iti / paramAtmanyapIti zeSaH / na caivaM nAnA'rthatvaM doSAyetyAha - tatreti / vedAntyekadezinastu sarvo veda: paramAtmapara eva, na ca yAgasvargayo hiMsAnarakayozca sAdhyasAdhanabhAvAsiddhiprasaGgo'nya paratvAditi vAcyam, anya paraMbhyo'pi vajrahastaH purandara ityAdibhyo devatA vigrahasiddhivattadupapatteriti vadanti, tatpakSAvalambanena purANavacanAnAmapi paramAtmaparatvameSa, nAmakIrtana vAkyAnAM tu svArthaparatvAbhAve'pi yajeta svargakAma ityAdivatsvArthe prAmANyaM syAdevetyAzayenAha - zratha puSkarAkSeti / nanvevaM sarvasya vedasyaikavAkyatvaM syAdityAzaGkAmiSTApatyA pariharati-vedA iti / trikANDaviSayA vedA brahmAtmaviSayAH, kathamanyaviSayANAmanyaviSayatvaMtatrAha - parokSeti / gUDhavAdA ityarthaH / RSayo vedAH, taduktamRSiNetyAdau vaidikaprayoga RSizadvasya vedArthatvadarzanAd, viSaM bhuGkSvetyAdivAbhyavad gUDhavAdatvaM vedAnAmiti bhAvaH / gUr3havAdaM stauti - parokSamiti / mameti paramezvaroktiH, anuzAsanaM vidhiniSedhAtmA vedo'yaMbAlAnAmajJAnAM parokSavAdaH / nanu karmANi vidhatte; satyaM vidhatte na tu tatra tAtparyaM kiMtu karmamokSAya saMsAranivRttaye, yathA vAlAnAmagadaMbheSajaM roganivRttaye na tu tadanantaraM pitrA dIyamAnaguDAvAptaye, ataH paramAtmapara eva veda iti sarve vedA yatpadamAmananti sarvaizca vedairahameva vedya ityAdizatArthaH / svamatenopasaMharati-tatazceti / kharasataiti / pUrvamate'svarasapradarzanam / udAhatavAkyAni tu sAkSAtparamparayA paramA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA tmavidyAyAM zeSabhUtaH sarvo vedaityevaM vyAravyeyAni, siddhaH paramAtmA. dirUpaH kaarystdupaasnaanaamkiirtnaadiruupH|| nanu bhavatu ca dharme'pi tAtparya purANAnAM; nAmakItanaviSayANAM punaH paurANArthavAdAnA smArtaprAyazcittavidhivirodhe prAmANyanna yujyate ? ___ iyamaviditamImAMsAvRttAntAnAM vibhISikA, tathA hi kimidamarthavAdatvam ; avidhitvaM, vidhizeSatvaM, vA'tatparatvaM vA? yadi tAvavidhitvaM tat kiM liGAdipratyayavirahAt tadvAcyavirahAd vA, na tAvalliGAdipratyayavirahAt "pUSA prapiSTabhAgo yadAgneyo'STAkapAlobhavatI" tyAdInAmapyavidhitvaprasaGgAt / nanu tatra liGAdipratyayavirahe'pi tadvAcyamasti kAlatrayAnavacchinnana dravyadevatAsambandhena yAgavidhiparikalpanAd, iha tu na tadastItyavidhitvaM, tayuktam, ihApi "prAyazcittantu tasyaikaM harisaMsmaraNaM parami-" tyAdau kAlatrayAnavacchinnena sAdhyasAdhanasambandhena vidheH kalpanAt / atha "harirityavazenAha ghumAnnAIti yAtanAmi" tyAdau vartamAnApadezAdavidhitvaM? tarhi "taratibrahmahatyAM yo'zvamedhena yajate" "agnihotraM juhotii"tyaadiinaampyvidhitvprsnggH| atha tatrApUrvatvAllakArapariNAmena paJcamalakArAzrayaNena vA vidhitvam , ihApi tathaiva bhvissyti| . nanu manvAdivAkyavirodhe nAmakIrtanavAkyAnAmarthavAdatvameva yukta. miti pUrvoktaM smArayati-nanviti / dUSayati-iyamiti / pravidhitva. mavidhAyakatvam, atatparatvamavidhiparatvam / tadvAcyeti / limvAdhya. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAma kaumudI | 17 zAbdabhAvanA''tmakavidhivirahAtkAryavirahAditi vA'rthaH / zravidhitvaprasaGgAditi / zravidhAyakatvaprasaGgAdityarthaH / dvitIyapakSAvalambanena vaiSamyaM zaGkate - nanviti / tatra pUSAdivAkyeSvityarthaH / tadvAcyamiti / zAbdI bhAvanA kArya vA, kathaM gamyate'ta zrAha - kAlatrayeti / bhUtabhaviyadvartamAnakAlatrayasaMbandhe hi vidhirna ghaTate'ta uktaM- kAlatrayAnavacchinneneti / vidhikalpanAditi / zAbdabhAvanAyAH kAryasya vA kalpanAdityarthaH / iha tviti / nAmakortanavAkyeSvityarthaH / taditi / liGvAcyamityarthaH / itizadvo hetau / zravidhitvam = zravidhAyakatvam / sAmyaMna samAdhatte - tadayuktamiti / viSNupurANe "kRte pApe'nutApA vai yasya puMsaH prajAyata" iti zlokasya pUrvArdham zratra loke harismaraNapApakSayayoH sAdhyasAdhanasaMbandhaH pratIyate tena ca kAlatrayAnavacchinnena vidhiH kalpyate pApakSayakAmo harismaraNaM kuryAditi / vartamAnApadezAdavidhAyakatvaM viSNunAma kortanavAkyAnAbhiti tRtIyaM pakSaM zaGkatezratheti / prativandyA pariharati-tahati / zrapUrvatvAditi / brahmahatyAtaraNAzvamedhayoH sAdhyasAdhanasaMbandhasya lokAnadhigatatvAdityarthaH / lakAravipariNAmo laTo liGtvakalpanaM yajeteti, ihApi harinAmoccAraNapApanirharaNayoH sAdhyasAdhanasaMbandhasthApUrvatvAdvidhitvaM bhavi vyatItyAha- ihApIti / atha vidhizeSatvaM ko'sau vidhiryaccheSatvameSAM, kiMnAmakIrttanaviSayo'nyo vA ? na tAvadanyaH, anyasya vidherasannidhAnAd nAmasaMkIrttanasyaiva khAtantryeNopasaMhArAca, atha nAmakIrttanaviSaya eva; tarhi tasya niyojyavizeSaNAntarAzravaNAdanyasya kathaMbhAve vA zravaNAdArthavAdikaMpApanirharaNameva niyojyavizeSaNatvena sambadhyate rAtrisa nyAyena; tatazca kAryyAnvayAnna vidhizeSatvaM pratipattimAtrAnvayino hi vidhizeSAH / nanu pradezAntara sthitamapi nAmasaMkIrttanaM pradezAntarasthasyApi "viSNuruyAMzu yaSTavyo'jAmitvAye" tyAdeH RtuvidheraGgamupAsanAvidhervA; tadavyabhicAriviSNvAkhyadevatAsambandhamukhena parNamayItva - 3 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat - www.umaragyanbhandar.com Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA vat / tatazca "yasya parNamayI juhUrbhavati na sa pApaM zlokazRNotI"tyAdiphalazruteriva pApakSayaphalazruterapyarthavAdatvaM parArthatvAt , tadayuktaM; parArthatvAsiddhaH, dhyAyan kRte yajan yajatretAyAM dvApare'rcayan / yadAnoti tadApnoti kalau saMkIrtya kezavamiti, dhyAnayajJAcanakAyeM yugabhedena kIrtanasya vyavasthApitatvAd / nanvasyArthavAdatvAt kathaM tadvalena parNamayInyAyapratikSepaH? ucyate-phalAMzastAvadAstAMdhyAnayajJArcanAnAM yugabhedena vyavasthayA zreyohetutvAnuvAda evArthavAdatve nAvakalpate, stutAvanupayogAt stutirhi na dezakAlavyavasthAmavalambate, api tvadezakAle'pi stutyarthasya puruSArthatvam / nanu na kIrtanamiha stUyate, api tu kaliH, yugAntareSu mahatA prayAsena yatsAdhyate tatkalAvalpeneti, evamapi kRtAdiSu dhyAnAdInAM vyavasthA nocyate kiM tu yat kRtAdiSu dhyAnayajJArcanairApnoti tatkalo kIrtanenaiveti vaktavyaM, na ca tathocyate, uttarottarayugotkarSamukhena pratipAdane kaleH sarvotkarSavivakSAyAM viramya vyApAraH prasajjeta, tasmAnna stutiparamidam api tu phalaparamiti / nanu vyavasthAvAkyaM tAvadAstAm itareSAM punaH parNamayInyAyenArthavAdatvaM bhaviSyati, tatazca vyavasthAvAkyasyApi kIrtanaviSayatvAdarthavAdatvameva bhaviSyati, maigaM, siddhe vyavasthAvAkyasthArthavAdatve parNamayInyAyAvatAraH; avatIrNe parNamayInyAye ca teSAmarthavAdatvam ; arthavAdatve ca teSAM vyavasthAvAkyasya cArthavAdatvamiti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| cakrakaprasaGgAda, api ca vaiSNaveSu yAgeSu viSNoH svarUpeNa na devatAtvam api tu viSNuzabdAnuvidvatayA tatsaMjalpitasyaiva tasya tatroddezyatayA vidhAnAd ataeva hi tenaiva zabdenoddezo na zabdAntareNa "viSNave zipiviSTAya zrate calami"tyAdau devatAbhedo'piH kIrtane tu na viSNazabdAnuviddhasyaiva tasya viSayatvaM nAmAntarANAmapi tatra viniyogAt tatazca vaikuNThanAmagrahaNamazeSAyaharaM vidurityAdeH padArthasambandhamukhenApi krato nAnupravezaH, ato na stutiparatvaM phalazruteriti, api ca saMbhavAta phalaparatve na stutiparatvaM yuktaM, gauNamukhyayomukhya kAryasaMpratyaya iti nyAyAt / parNamayIvAkye hi parNamayItvasya dravyasya kriyAmanAzritya phalasAdhanatvAnupapatteH pradezAntaravartinIM ca kriyAmaprAptAmAzritya vidhAnAyogAt kriyAsambandhe phalasambandhe ca vidheye vAkyabhedaprasaGgAt RtuvidhizeSatvameva vidhIyate, tatazca phalazruterarthavAdatvama, ihaH punaH saMkIrtanasya kriyAtvAta tasyAzca svataH phalasAdhanatvopapatteH phalArthameva vidhAnaM "pRthagyaH pratibandhaH phalami" ti nyAyena; tasmAdyathA'rthavAdA etAH phalazratayo na guNavAdAiti / maulika dvitIyaM zaGkate-atheti / dUSayati-ko'sAviti / eSAM nAmakIrtanavAkyAnAM, ko'sAvityuktaM vivRNoti-kimiti / upasthitatvAdAMdo dvitIyaM dUSayati-na tAvaditi / svAtantryeNeti / anyavidhinirapekSatvenetyarthaH / zrAdyaM zaGkate-atheti / vidhiriti zeSaH / tasyeti / nAmakIrtanaviSayasya vidherniyogAparaparyAyasyAsti niyojyAkAGkSA tatra vargakAmo yajetetyAdau yathA svargakAmanA niyojyavizeSaNaM zrUyate na tathA'tra kiMcicchrayate niyojyavizeSaNaM yena Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA tadvAnniyojyaH syAd ato'rthavAdopasthitaM pApaniharaNameva niyo. jyavizeSaNatvena saMbadhyate, tatazca pApanirharaNakAmo niyojyaH kalpanIya iti bhaavH| nanu prayAjAdividhivaniniyojyatvamevAstu: anyathA tatrApi varma bhrAtRvyAbhibhUtyai ityarthavAdopasthito bhrAtRvyAbhibhUtikAmo niyojyaH kalpyeta tatrAha-anyasyeti / katha mbhAvo'GgatvaM prayAjAdividherdarzapUrNamAsAGgatvena zravaNAttaniyojyenaiva niyojyavattvAnna svatantro niyojyaH kalpyate; nAmakIrtanavidhestvanyAGgatvenAzravaNAdArthavAdikapApaniharaNakAma eva niyojyaH kalpyata iti bhAvaH, pttpraabhaakrmten| bhaTTamate tu nAmakIrtanavidheH phalAkAGkSAyAmArthavAdikaM phalaM pApakSayarUpaM karupyata iti jJAtavyam / rAtrisatreti / "pratitiSThanti ha vai ya etA rAtrIrupayantI"ti rAtrisatravidhermatabhedena phalAkAGkSAyAM niyojyAkAGkSAyAM pA na svargaH phalaM na svargakAmo vA niyojyaH upasthApakAbhAvAd, "vizvajitA yajete"tyAdAvagatyA tadA zrayaNaM, tataH pratitiSThantItyarthavAdopasthitA pratiSThA phalaM, tatkAmo vA niyojyaH kalpyata iti caturthe nirnniitm| phlitmaah-ttshceti| kAryA. nvayAd vidhiparatvAdityarthaH, nAmakIrtanavAkyAnAmiti shessH| vidhi paratve vidhizeSatvAnupapatti spssttyti-prtipttiiti|prtipttimaatraanv yinaH prAzastyapratipattimAtraparA ityrthH| mAtrazadvenAnuSTheyArthazanyato. cyate yathA vAyurvai kSepiSThA devatetyAdyAH, nAmakIrtanavAkyAnAMtvanuSTheyArthavattvAdvidhiparatvameva; na vidhizeSatvamiti bhaavH| Ati. pati-nanviti / nAmakIrtanaM kratuvidheraGgamiti saMbandhaH, kasya Rtu vidherityapekSAyAmAha-viSNuriti / yadyapi "viSNurupAMzu yaSTavya" iti 1-pUrvamImAMsAdarzane caturthasya tRtIye'STamAdhikaraNe "pratitiSThanti ha vai yaetA rAtrIrupayantIti viSayavAkyamAdAya rAtrirUpakratubodhavAkye zrayamANA pratiSThA phalam , arthavAdo veti saMzayya; "Rtau phalArthavAdamaGgavat kArNAjiniH" 4 // 3 // 15 / itisUtreNa juhvAM parNatA''tmakAGgatvavodhakavAkya ivehApi phalasyArthavAdatai beti kArNAjinimatena pUrvapakSayitvA, "phalamAtreyo nirdezAdazrutau hanumAnaM syAd," 4 / 3 / 16 itisUtreNa phalatvAnirdezAt phalameva pratiSTA vidhIyate'zuto'pi vidhi rabhyAhArya ityAtreyamatena siddhAntitam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| na vidhiH, dvitIye'dhyAye'rthavAdatvasamarthanAt', tathA'pi tadvAkyasyAH derupAMzuyAjamantarA yajatItyasyetyarthaH / nanu prakaraNAdyabhAve katha. maGgatvamityAzaGkAyAM vAkyAdaGgatvaM vaktuM prakaraNAdyabhAvamaGgIkaroti. pradezAntarasthitamiti / apizadvAcchrutyAdyabhAvAGgIkAraH / pakSAntaramAha-upAsanAvidheriti / viSNUpAsanAvidhervA'Gga nAmakIrtanamitya ndhyH| ubhayatra hetumAha-tadavyabhicArIti / upAMzuyAjena viSNU. pAsanayA vA'vyabhicAriNI viSNvAkhyA devatA tatsaMbandhamukhena tadanupravezAd upAMzuyAje viSNUpAsanAyAM vA'nupravezAt / parNeti / yathA parNamayotvamavyabhicaritakratusaMbandhijjuhadvArA kratvaGgaM yasya parNamayI juhUrbhavatItivAkyAt tathA nAmakIrtanamavyabhicaritakratusaMvandhi. viSNudevatAdvArA kratvaGgam, avyabhicaritopAsanAsaMbandhiviSNudevatA. dvAropaNasanA'GgavA nAmakIrtanapratipAdakatattadvAkyAditi bhAvaH / ki sarva nAmakIrtanavAkyaM parNatAnyAyena nAmakIrtanasyAGgatvaM bodhayet katipayaM vA ? nAdyaH dhyAyankRta ityAderaGgatvabodhakanvAnupapatteH dhyAnayajJArcanasAdhye phale saMkIrtanasya yugabhedena vyavasthAparatvAt , ubhayaparatve vAkyabhedAdityAzayenAha-parArthatvAsiddheriti / nanu yathA yasya parNamayI juhUriti kratvaGgatayA parNatAvidhAnaM, na sa pApaM zlokaM zRNo. tItyarthavAdaH, tathA saMkIrtya kezavamiti kratvaGgatayopAsanAGgatayA vA nAmakIrtanavidhAnam , itaraGyAyan kRta ityAdyarthavAdaH, tatazca nAsya vyavasthAparatvaM yena vAkyabhedaH syAditi-zaGkate-nanviti / dRSayatiucyataiti / phalAMza iti| dhyAyana japan arcayan yadAnoti tadA. motItyevaMrUpaH phalAMzastAvadAstAm, arthavAda iti zeSaH, na sa pApaM. zlokaM zRNotItivatsatarthavAdatvasya saMbhAvitatvAditi bhAvaH / kRte dhyAyana pretAyAM yajan dvApare'rcayan ityevaM yugamedena zreyohetutvavyavasthAnavAdastu nArthavAda ityAha-dhyAneti / arthavAdatvaiti saptamyantaM, tatra hetumAha-stutAvanupayogAd, anupayogamevAha-stutiriti / ava -jAmi vA etadyajJasya kriyate yadanvaJcau puroDAzI, upAMzayAjama. tarA yajati, viSNurupAMzu yaSTavyo'jAmitvAya, prajApatirupAMzu yaSTabhyo'jAmitvAya, agnISomAvupAMzu yaSTavyAvajAmiravAyeti, viSayavAkyAni, atra viSNvAdivA. kyAni vidhAyakAnIti pUrvapakSe upAMzuyAjetyAdivAkyaM vidhAyakaM, ziSTAgyanuvAda. ini raavaantH| -- -- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA lambate = zrAzrayati,asminneva grAme'yaMsamIcIno'sminneva kAla ityAdI stutyapakarSAditi bhaavH| adeshkaale'piiti| dezakAlavyavasthArA. hitye'pi stutyasya puruSArthaparyavasannatyamavalambate stutirityanuSaGgaH, tatazcApUrvatvAvyavasthA vidheyA'sminvAkye parNatAnyAyo nAstIti bhaavH| na parNatAnyAyo nApi vyavasthAvidhAnamiti taTasthaH zaGkate-nanvitisamAdhatte-evamiti / parNatAnyAyAGgIkAre yathA vyavasthoktirna ghaTate evaM kalistutiparatve'pi sA na ghaTata iti tasmAdasminvAkye kRtAdiSu dhyAnAdInAM zreyohetutvavyavasthaiva vidhIyate na ca tathocyata iti, yadyapi tathaivocyate kRte dhyAyan tretAyAM yajan dvApare'rcayan yaccheyAproti tatkalo kezavaM saMkItyati evakAraH paraM na zrayate, na ca tAvatA'sti kSatiH sarvathA kalistutyupapatteH; tathA'pi kalistuteranupayogAduktavyavasthAyAzcApUrvatvAd yadApnotIti yacchadasya yadAgneyo'STAkapAlo bhavatItivadupapattaH, kRtAdiSu dhyAnAdInAM zreyohetutvavyavasthAvidhiparamevedaM vAkyamiti bhAvaH / kRte dhyAyanyaccheyAproti tantratAyAM yajannA noti, yattretAyAM yajannApnoti tavApare'rcayanAmoti, yadvApare'rcayannApnoti tatkalo saMkIrtya kezavamAmotIti pUrvapUrvayugApekSayottarottarayugasyAlpaprayAmasAdhyazreyohetulapratipAdanenotkarSamukhena sarvoskarSaH kaliyugasya pratipAdyata ityaashngkyaah-uttrottreti| virmyeti| sakRdutkA punaruktiviramya vyApAraH zrAvRttiriti yaavt| phlprmiti| shreyohetutvvyvsthaavidhiprmityrthH| nanvitaravAkyAnAM parNatAnyAyena nAmakIrtanasya tvaGgatvabodhakatvaM bhaviSyatIti dvitIyaM katipayamiti pataM zaGkate-nanviti / itarepAmiti / "harirityavazenAha pumAnArhati yAtanAmi"tyAdInAmityarthaH / parNamayInyAyeneti / yathA yasya parNamayI juhUriti parNatAyAH kratvaGgatvena vidhi,naM sa pApaM zlokaM. zRNoti ityarthavAdastathA harirityavazenAheti nAmakIrtanasya kratvaGgatvena vidhi htiyaatnaamityrthvaadH,evmnytraapiyojym|nnvitrvaakye. bhyaH kratvaGgatve'pi nAmakIrtanasya vyavasthAvAkyAtpuruSArthatvamapi bhavi dhyati-tatrAha-tatazceti / vyavasthAvAkyamarthavAdaH nAmakIrtanaviSayatvAdi. taravAkyavadityanumAnAttasyArthavAdatve kevalakatvarthatvameva nAmakIrtanasyeti bhaavH| apUrvavyavasthAvidhiparatvAvyavasthAvAkyasya tadvirodhe sAmAnyato dRssttmnumaanmprmaannmityaashyenaah-maivmiti|duussnnaantrmaah Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAma kaumudI / siddha iti / yadyapI taravAkyeSu parNatAnyAyo na vyavasthA vAkyasyArthavAdatvamapekSate kiM tvavyabhicaritakatu saMbandhamAtra mapekSate tathA'pi puruSArthatAparihAreNa parNatAnyAyo na vyavasthAvAkyasyArthavAdatvamapekSate tatazca siddhe vyavasthAvAkyasyArthavAdatve itaravAkyeSu harirityavazenAhetyAdiSu puruSArthatA parihAreNa parNatAnyAyaH, tasmiMzca sati nArhati yAta nAmityAdInAmarthavAdatvaM tatazca tatsAmAnyAdvyavasthAvAkyasyArthavAdatvamiti cakrakam / prakArAntareNa parNatAnyAyaM dUSayati-vaiSNaveSviti / viSNuzadvAnuviddhatayeti / viSNuzadbopahitatayetyarthaH / tasya viSNoH, tatra yAgeSu tatsaMjalpitasyaiva viSNuzadvasaMjalpitasyaivoddezyatayA yAgAnta toddezaviSayatayA vidhAnAdityarthaH / tenaiva viSNuzadvenaivoddezaH saMkIrtanaM yAgeSu na zabdAntareNAnyathA dAzamikanyAyavirodha iti bhAvaH / viSNava iti / zRte pakkadugdhe viSNoranyo viSNuH zipiviSTa iti devatAbhedo mImAMsaka saMmataH so'pyata eveti saMbandhaH zranyathA zadvAntarapravezeSpi saitra devatA syAt tasmAcchabdopahita evArtho devatA na svarUpeNeti bhAvaH / zrastu tataH kiM tatrAha kIrttane tviti / viSNuzadbopahitasyaivopAMzuyAMje devatAtvaM kIrtane'pi viSNuzadvopahita eva yadi viSayaH syAtsyA , - , - 1 - ayamabhiprAyaH, "harirityavazenAha pumAnnArhati yAtanAmityAdiSu parNatAnyAyAvatAreNArthavAdatvaM tadA''zaGkayeta; yadi nAmakIrttanasya tvaGgatvaM nijIyeta, tattana saMbhavi dhyAyan kRta ityAdibhirvyavasthAvidhAnena puruSArthatA pratItenamakIrtanasya tvaGgatva pratibandhakatvAt tathA ca pUrva, vyavasthAvAmyam; arthavAdaH nAmakIrttanaviSayakatvAd; itaranAmakIrttanavAkyavadityanumAnena vyavasthAvAkyasyArthavAdatA vaktavyA, tato "harirityavazenA he" tyAdau parNatAnyAyAvatAraH sughaTaH, evaM cetaravAkyeSu parNatAnyAyaH spaSTameva vyavasthAvAkyasyArthavAda tvamapekSate, vyavasthAvAkyasyArthavAdatvena nArhatItyAdInAmarthavAdatvamapekSyate'numAnaprayoge dRSTA ntavidhayA " nArhati yAtanAmi" tyAdiSvarthavAdatvaM parNatAnidarzanenaiva vAcyamiti tat parNatAnyAyamapekSata, iti svagrahasApekSagrahasApekSagra hasApekSa mahavipayatvarUpaMcakrakramanivArya matreti / * 2 - pUrvatasya dazame'dhyAye turIyapAde hi - vidhivAkye zrayamANena devatAvAcakapadenaivAnuSTAnaniyamAsambhavaM pUrvapakSayitvA vidhizabdasya manave bhAvaH syAttena codanA, 10 | 4 | 21 | iti sUtreNa vidhivAkya ghaTakenaiva zabdenAtuSThAnaniyamaH siddhAntitaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA tadA'vyabhicaritakratu saMbandhidevatAdvArA kIrtanaM parNatAnyAyena tvaGga na caivamasti tatazca harirityavazenAhetyAdau harizadvenAbhihitasyopAMzuyAjadevatAtve mAnAbhAvAnnAvyabhicaritakratusaMbandha iti bhAvaH / padArthasaMbandhamukheneti / zravyabhicaritakratusaMbandhipadArthadvAretyarthaH / parNamayIvAkye'pi phala paratvaM kinna syAdata zrAha - parNeti / kriyAmanAzrityeti / . datendriya kAmasyetyAdau zikyasthasyApi dana indriyaphalasAdhanatvApatteriti bhAvaH / nanu tarhi homakriyAmAzritya yathA daghnaH phalasAdhanatvaM vidhIyate tathA parNatvasyApi Rtu kriyAmAzrityApApazlokazravaNaphalasAdhanatvaM vidhIyatAM tatrAha pradezAntareti / prakaraNaprAptAyAM hi kriyAyAmAzrayAzrayisaMbandho'nUdyate phalasaMbandho vidhIyate dabhendriya kAmasyetyAdau, na cAtra kratukriyA prakaraNaprAptA pradezAntaravartitvAditi bhAvaH / nanvanenaiva vAkyenAzrayAzrayisaMbandho vidhIyatAM tatrAha - viyeti / parNamayItvasyeti zeSaH / kriyAsaMbandhaH kriyayA shaashryaashryisNbndhH| vidhIyata iti / parNamayIvAkya iti zeSaH / phalazruterna sa pApamityAdyAyAH nAmakIrtanavAkyeSu vaiSamyamAha-iheti / pRthagdhyeti / uttaramImAMsAyAM tRtIya udgItho 24 " 1 - udIcya mImAMsAyAM tRtIyAdhyAye tRtIyapAde karmAGgAvabaddhopAsanAniyama rAhityAdhikaraNe "ta nirdhAraNAniyamastadddaSTeH pRthagdhya pratibandhaH phalam | 3 | 3 42 iti sUtre advaitabhASye "DometyetadakSaramudgIthamupAsIte"tyAdIni karmAGgAzritAni vijJAnAni nityAnyanityAni veti saMdiA prayogavacanaparigrahAnityAnIti pUrvapakSayitvA teSUpAsanAkarmasu nirdhAraNasyopAsanasyAniyamo 'nityatA siddhAntitA zrutyaiva tetobhau kuruto yazcaitadevaM veda yazca na vede' tyaivaMrUpayA chAndogye; taddRSTa eH = aniyamadarzanAd, yuktaM caitad hi yataH karmApekSayopAsanAyAH pRthaka phalamapratibandhaH karmasamRddhiH, tatraiva vIryyavattaraM bhavatItyatratyatarapA pakSadvaye'pi phalasUcanAditi zaMkarAcAryapAdA abhiprayanti sma / viziSTAdvaite zrIbhASye rAmAnujAcAryapAdA apyevameva vyAcacakSire / zuddhAdvaite'NubhASye tu prakRtasUtrabhAvaM vallabhAcAryapAdA yAdRzaM pratyapIpadan tAdRzo'tra TIkAkRdabhISTAnuguNyamAdhAtumudAsInaH / dvaitAdvaite vedAnta pArijAta saurabha bhASye'pi nimbArkAcAryapAdAH prathamapathadvayamevAtsasnuH / dvaite pUrNaprajJadarzane zrIgovindabhASye ca zrImadAnantatIrthaM bhagavaspAdatadanugAcAryyaM vihitA'zratya vyAkhyA'nyAdRzasiddhAntaparA naitaTTIka ke zepodbalinIti, anaupaniSadapaJcaprasthAnIpradarzanasyedameva tAtpayyaMyanmUlakArairyAdRzArthaM pramApayituM samupanyAsi nainamuttaramImAMsAprasthAneSu ko'pi viruNaddhi manAgapIti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavanAmakImudI / pAsanAdInAM parNatA nyAyenAvyabhicaritakratusaMbandhyudvIthadvArA katmatvaniyamamAzaGkaya siddhAntitaM " tannirdhAraNA niyamastadraSTeH pRthagdhyaprati bandhaH phalamiti tannirdhAraNasya kratvaGgatva nirdhAraNasyAniya mo'savaMtaddRSTeH ani yamadRSTeH tenobhau kuruto yazcaivaM veda yazca na vedetyupAsa nArahitaRtuprayogadarzanAditi, kimarthaM tarhyadrIyopAsanAdIni vidhIyantaityAzaGkyoktaM pRthak svatantram zrapratibandhaH karmaphalasamRddhiH phalam udgIthopAsanAdInAM kriyAtvAtsvatantraphale sAdhanatvamupapadyata iti bhAvaH / pa erracerevaM tadapi svArthaparatve bAdhakabhAvAt sAdhakAbhAvAr3A, na tAvadvAdhakabhAvAd arthAntaraparatvameva hi tasya bAdhakaM tadiha nAstItyavocAma, nApi sAdhakAbhAvAd adhyayanavidhereva sAdhakatvAt sa hi prayojanazUnyamattamAtramapi na grAhayati; ata eva kutra cidekatra tAtparyyamAgRhNAti, tatrAnyaparatvasya parAkRtasvAt svArthaparatvaM pariziSyate, api ca, upakramopasaMhArayorekarUpatvaM paunaHpunyamanadhigatatvamarthavattvamupapatiH prazaMsA ceti padvidhAni tAtparyyaliGgAni tAni cAjAmilopAkhyAnAdiSu spaSTamupalabhyante vyAkariSyante ca yathAvasaraM, tasmAnnaivAtatparatvaM nAmasaMkIrttanaviSayANAMvacanAnAm, ato yatkiMcidetadarthavAdarUpatvamiti, api ca mAnAntarAnadhigataM kRtiyogyamiSTasAdhanameva vidhiH sa ca liGAdiyuktena vAkyenAvagamyatAM - vAkyAntareNa vA kastatrAgrahaH / ihApi sarveSAmapyaghavatAmidameva suniSkRtam / nAmavyAharaNaM viSNoryatastadviSayA matiritipramANAntarAnadhigataM pApakSayasAdhanatvamar3Asyate nAmakIrttanasya, kRtiyogyaM ca tatkriyAtvAt kAla Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA , saMparzAnavagamAd / nanu yanna sahataeva kAlasaMsarga tatkAvyayathA yajetetyAdinA vihitaM, padAntarAbhihitaM tu na tayA, nAmakIrtana mityAderastItyAdinA sAmAnAdhikaraNye'pyavirodhAt, tadayuktaM, kRtyAnAmavidhitvaprasaGgAt, te hi kAlasaMbandhenAvarudhyante kartavyamastItyAdinayogadarzanAt , tasmAt kAlasaMsparzAnavagamaeva kAryyatvopayogI na tadasahatvaM savathA kAlAsaMbandhe zUnyatvaprasabhAd, uktaM ca bhASye "bhaviSyazcaiSo'rtha" iti, tasmAd jAra evaM nAmasaMkIrtana viSayo vidhiH, bhavatuAvArthavAdatvameSAM, tadvalAdeva vidhitvamanumimImahe, vidhiM vinA tasyaivAnupapatteH vidhizeSo hyarthavAdaH tatra ca vidhAvArthavAdikameva phalaM bhaviSyati, api ca spaSTamupalabhyantaeva nAmasaMkIrtanaviSayA vidhayaH, tasmAdekena manasA bhagavAn sAtvatAM ptiH|| zrotavyaH kIrtitavyazca dhyeyaH pUjyazca nityadA // "gItAni nAmAni tadarthakAni gAyangilajjo vicaredasaGgaH" "saMkIrtayejaganAtha" "govindeti sadA vAcyaM" - "nAmAni tadratikarANi paThedalanaH" "hitvA lajAM kalimalakulacchedakAnIrayevA viSNonoMmAnyanizamamRtaprAptireSA caturdhe" syevaMjAtIyakA bhnH| aviditamImAMsAvRttAntasyetyAdigranthoktaM tRtiiypkssmaashteatheti|naamkiirtnvaakyaanaamvidhiprtvmityrthH| dUSayati-tadapIti / bhASaHsattvam / arthaantreti|stutiprtvN parNatAvat katyahatvaparatvaM vA pApamayaphaloddezena nAmakItanavidhiparatve pAdhakaM tatta nAstItyuktamila tyarthaH / adhyayanavidheriti / yadi tvadhyayanavidhiH purANAnAM nAstItyuH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAmakaumudI | byeta tarhi purANazravaNavidheriti jJeyaM sAdhakatvameva darzayati-saM hIti / na prAiyatIti / zradhyetavyatvena zrotavyatvena vA na grAhayatItyarthaH / tato'dhyapanavidhiH zravaNavidhirvA purANAnAM prayojanazUnyamakSaramAtramapi na grAhayatyata eva kasmiMzcidekasminphalavati tAtparya tatpurANavAkyAMnA mAmahe svIkarotItyAha zrataeveti / tataH kiM tatrAha-satreti / nAmakIrtanavAkyeSvityarthaH / zranyaparatvasyeti / stutyAdiparatvasyetyarthaH / svArtheti / pApakSayoddezena nAmakIrtanavidhiparatvamityarthaH / na kevalamadhyayanavidhireva zravaNavidhireva vA nAmakIrtanavAkyAnAM tAtparya grAhako'pi tUpakramo pasaMhArAdI nyapItyAha-apiceti / paunaHpunyamabhyAsaH, anadhigatatvamazAMtatvam arthavatvaM phalavatvaM, pramANAntarAnavagatA kRtiyogyeSTasAdhanatA lithaM iti mate'pyAha-api ceti / sAdhanazadvo bhAvapradhAnaH / liGAdiSukeneti / yajeta svargakAma ityAdinetyarthaH / vAkyAntareNeti / pUSA prapiSTabhAga iMsyAdi netyarthaH / prakRta zrAha ihApIti / kRtiyogyaM ca tadnAmakIrtanamityarthaH / kriyAtve hetuH kAlasaMsparzAnavagamAditi / sarveSAmapyaghavatAmityAdivAkye bhUtabhaviSyadUdhartamAnakAlasaMsargo nAvagamyate tato nAmakIrtanaM kriyetyabhiprAyaH / nanu kAlasaMsparzAyogyasthaM kriyAtvagamakaM yathA thajetetyAdau tatprakRte nAmavyAharaNaM viSNorityAdivAkye nAstIti zaGkatemanviti / kArya kriyetyarthaH / padAntareti / subantAbhihitaM tu na kAla saMspa zayogyamityarthaH / tatra hetumAha - nAmeti / evaM hi pUSA prapiSThabhAga ityAderavidhAyakatvaprasaGga ityAha-tadayuktamiti / tatrApyastItisAmAnAdhikaraNyAvirodhAditi bhAvaH / dUSaNAntaramAha- kRtyAnAmiti / kRtyapratyethAnAmityarthaH / kAlasaMbandha iti saptamyantam / svArthasyeti zeSaH / tatra hetu:kartavyamiti / tasmAdvASaye kAlasaMsargApratI tireva kriyAtvagamiketyupasaMharati- tasmAditi / kAryatvopayogI kriyAtvagamakaH, na tadasaMhatvaMna kAlasaMsargAsahatvaM, kAryatyopayogItyanuSaGgaH / dUSaNAntaramAha - sarva theti / vastutaH kAlasaMsargAyogyatvaM zabara svAminAmapyasaMmatamityAha-uktaceti / eSa iti / vidheyo yAgAdirityarthaH / paramaprakRtamupasaMharati -- tasmA diti / evamarthavAdatvaM nAmakIrtanavAkyAnAM pratikUlamiti matvA dUSitam / vastutastu tadanukUlaM vidheyasyaiva stutisaMbandhenArthavAdatvAdeva vidhikalpanAdityAha - bhavatu veti / nanu tathA'pi phalAbhAvAdakartavyaM nAmakIrtanamityAzaGkyArthavAdopasthitaM pApakSayAtmakameva phalamityAha-tatra breti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 27. www.umaragyanbhandar.com Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA evaM ca vidhivibhaktirahitAnAM nAmakIrtanavAkyAnAM vidhiparatvamuktvA vidhivibhaktimanti vAkyAnyudAharati-api ceti / ekenaikAgreNa sati karakezrotavyaH, sati zrotaryasati vA kIrtitavyaH, anenaguNakortana mA. makIrtanaM ca vidhIyate' vizeSAt. zravaNakIrtanayorasaMbhavedhyeyaHsmartavyaH, smaraNasyApyasaMbhave pUjanIyaH, nityadetyevaM yathAkathaMcitsarvaHsamayomagavatparatayaiva netavya iti bhaavH| gItAni pUrvariti zeSaH / adhyAhArabhayAdItiviziSThanAmozcAraNavidhAnaM vA tadarthakAni bhagavatpratipAdakAni tasyeti vaktavye'rthagrahaNAttatphalakAni ca tatazca nAmakIrtane'sya bhagavatprAptiH phalamiti bhaavH| vilanja ityuccairuccAraNavidhAnam , asA iti nAdhikArivizeSaNaM sarvAdhikAravArika vasaGgo viSayAsaGgarahito. vivaredbhavediti yAvat, tatazca nAmakIrtane viSayAsako gacchatIti bhAvaH / tadratikarANi bhagavatprItikarANi kartureva vA tasminbhagavati priitikraali| caturveti / praNavAbhyAsovArANasIvasatiH zatarudriya. japo nAmocAraNaM ceti tadenadagre mUla eva vkssyte| namu bhavatu nAmakIrtanaviSayo vidhiH, tathApi nitya evAsAnaharahaH khAdhyAyamadhIyItetivat saMkIrtayejagannAthaM vedaM vApi samabhyaseditisamabhivyAhArAta.tatazca ghRtakulyA''diphalazrateriva pApacayaphalazruterarthavAdatvaM, tadayuktam avizeSAt na hi nityo'nityo vA vidhiH phalaM vinA samApyate tatazcAzrutaphalakalpanAdArthavAdikaphalasvIkaraNameva nyAyyaM tasmAdvivakSitArthasyaiva nAmakIrtanasya pApakSayahetutva pratipAdakAni purANavacanAnIti / kRSNa kRSNa madhusUdana viSNo kaiTabhAntaka mukunda muraare| padmanAbha narasiMha hare zrI rAma rAma raghunandana ! pAhi // iti zrImadanantAnandaraghunAthapAdapadmopajIvino lakSmI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAmakaumudI / dharasya kRtau bhagavannAmakaumudyAM purANavacanAnAM vivakSitArthatvapratipAdanaM nAma prathamaH paricchedaH // nAmakIrtanavidhimaGgIkRtya phalamAkSipati-nanviti / tatra hetu. mAha-saMkIrtayediti-samabhivyA hArAditi / nityvedaabhyaasshpaatthaadityrthH| tatazceti / payasaH kulyA hradAna pitRnsvadhA abhivahantI. tyAdiphalazravaNamadhyayanasya yathA'rthavAda; evaM pApakSayaphalazravaNaM nAma. kIrtanavidherarthavAda ityarthaH / avizeSAditi / nityasya kAmyasya vA vidheH phalAkAGkSAyA avizeSAdityarthaH / tadevAha-na hiiti| aharahaH svAdhyAyAdhyayanasyApi nityatvAtpApakSaya eva phalam / upasaMharatitasmAditi / prathamaparicchedasamAsau nAmoccAraNarUpaM maGgalaM kurvanAmamAhAtmyapratipAdakamya granthasya pracayagamanarUpaM phalaM praarthytekRssnneti| yannAmakIrtanaM sadyaH sarvapApanivartanam / taM vande paramAnandasindhuM zrInandanandanam // iti zrImadApadevasUnunA'nantadevena kRte zrIbhagavannAmakaumudIprakAze prathamaH paricchedaH samAptaH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriimgvnnaamkaumudii| dvitIyaH paricchedaH zrIkRSNAya nmH| zrIkAnta kRSNa karuNAkara kaJcanAbha kaivalyavallabha mukunda murAntaketi / nAmAvalI vimalamauktikahAralakSma lAvaNyavandhanavatIM karavANi kaNThe // evaM sthite nAmakIrtanasya pApakSayaM prati sAdhanatve punaridaM vicAryate-kiM kasya cit sAdhakatamasyAGgabhUtaM. tad uta khayameva sAdhakamiti ? nanu nirNItametat phalazruterarthavAdatvanirAkaraNena, satyaM tadeva punarAkSepAntaranirAkaraNena dRDhIkriyate sthUNAnikhanananyAyena / tatra manvAdyuktaprAyazcittAGgamiti tAvatprAptaM, tathA hi-vikalpasamuccayavyavasthAnAmanyatamAzrayaNena smRtipurANavirodhastAvadavazyaM pariharttavyaH, samAnamUlatvenAnyatarasyApyanatilaDDanIyatvAt , tatra vikalpavyavasthe tAvanna yujyate nityavadavagatasya pArikatve sAmAnyazrutasya ca vizeSaviSayatve zandavacanasvArasyabhaGgaprasaGgAd, ataH samuccayo'tra prishissyte| __ prakAzasya dvitIyaH pricchedH| // zrIgopIramaNAya namaH // dvitiiypricchedaarthprtijaaniite-evmiti| pUrvaparicchedana paunarUtvaM zaGkate-manviti / nAmakIrtanasya kiMcidaGgatve phalazrutirarthavAda eSa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA syAdataH svapradhAnameva tadetaditi bhAvaH / tadeveti / svapradhAnamevetyarthaH / zrAkSepAntaramAha-tatreti / vikalpeti / pApakSayakAmena nAmakIrtanaM kartavyaM manvAdyuktaprAyazcittaM veti vikalpaH / ubhayaM kartavyaM na tvekena pApakSayaiti samuccayaH / kasya cidadhikAriNo nAmakIrtanaM pApakSayasAdhanaM kasya cinmanvAdyuktaprAyazcittamityAdi vyavasthA / smRtIti / pApakSayo dezena manvAdismRtibhirdvAdazAbdAdi vidhIyate purANavacanaistu nAmakI rtanaM vidhIyate tatra vikalpasamuccayavyavasthAnAmanyatamasyAnAzrayaNe smRtipurANavacanAnAmaprAmANyameva syAditi bhAvaH / zrayameva virodhazabdArthaH / tayoraprAmANyameva kiM na syAdatazrAha - samAneti / zrutimUlakasvAtsmRtipurANavAkyAnAmaprAmANyA yogAdityarthaH / zraGgapradhAnabhAvena samucayaM vaktuM vikalpapakSaM vyavasthApakSaM ca nirAkaroti - tatreti / nityavaditi / pApakSayoddezena nAmakIrtanaM dvAdazAbdAdi ca nitya vacchrayate tayo. rvikalpe tu pAkSikatvaM syAt tatazca nityavacchravaNa bAdhAcchadvasvArasyabhaGgaH syAt, adhikArivizeSeNa vA deza vizeSeNa vA vyavasthA''zrayaNe sAmAnyazrutasya vizeSe lakSaNayA zadvasvArasyabhaGgaH syAdityarthaH / 32 . nanu samuccaye'pi nirapekSasAdhanatvenAvagatasya sApecatve svArasyabhaGgastadavastha eva, maivaM, nairapekSyaM hi sAdhanAntarAbhAvaH sa ca nAnayoranyatarasyApi viSayaH svavivayasya sAdhanatve sAdhanAntarasya cAbhAve prameye vAkyabhedaprasaGgAt sa tu yogya pramANAntarAnudayasya viSayaH, upalabhyate tu pramANAntaraM sAdhanAntaragrAhakam, ataH pramANadvaya paryAlocanAyAM paraspara sApekSatvAt smArttapaurAgayoH samuccaya evaM zreyAn / " manviti / nAmakIrtanavAkyebhyo hi tadeva nirapekSasAdhanaM pApakSayasya pratIyate manvAdismRtibhyastu dvAdazAbdAdi nirapekSasAdhanaMpApakSayasya pratIyate tayoH samucaye tu sApekSatvAcchandasvArasyabhaGgaH syAdeveti bhAvaH / nAmakIrtanavAkyAttasya pApakSayasAdhanatvaM pratIyate na tu nirapekSatvaM tasyAzAdvatvAdevaM manvAdivAkyAd dvAdazAdvAdeH pApakSayasAdhanatvameva pratIyate na tu nirapekSatvamuktahetoriti pariha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAmakaumudI / 33 1 rati / maivamiti / nairapekSyasyAzAdvatve kAraNamAha - nairapekSyamiti / anayoriti / nAmakIrtanamanvAdivAkya yorityarthaH / sAdhanatvaM nirapekSatvaMca zadvaprameyaM kiM na syAttatrAha - svaviSayasyeti / nAmakIrtanavAkyaMmanvAdivAkyaM ca svasvaviSayasya sAdhanatvaM sAdhanAntarAbhAvAtmakaMnirapekSatvaM ca bodhayadbhidyetetyarthaH / zabdadUSaNaM vAkyabhedarUpamuttavA'rthadUSaNamAha- satviti / yogyAnupalabdherityarthaH / tayA hyabhAvo gRhyate na cAtra sA'sti pramANadvayena sAdhanadvayopalambhAdityarthaH zrato na zabdasvArasyabhaGgaH, pratyuta zabdasAmaJjasyameva samuccayapakSe syAdityupasaMharati zrata iti / smArteti / dvAdazAbdAdinAmakIrtanayorityarthaH / 1 " , nanvevamapi samucci tayoranayorddarza paurNamAsayoriva kA raNatvameva kiM na syAd viparIto vA'GgapradhAnabhAvaH 1 purAevacanebhya eva bhagavadbhajanasya prAyazcittakarmAGgatvAvagamAditi brUmaH -zrIbhAgavate tAvat prAyazcittAni cIrNAni nArAyaNaparAGmukham | na niSpunanti rAjendra ! surAkumbhamivApagAiti bhagavadbhajanasya prAyazcittAGgasvamavagamyate, prAyacittAni na punantIti na tasyArthaH, manvAdivacanavyAkopAd, nArAyaNaparAGmukhamiti vizeSaNavaiyarthyAcca, api ca prAyazcittAnyanuSThitAnyapi nArAyaNaparAGmukhaMna punanti nArAyaNaparAyaNantu punantItyarthaH / ataH svataH punatAM teSAM nArAyaNaparAyaNatvamaGgamityavagamyate, tathA tatraiva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat - mantratastantratazcidraM dezakAlAI vastuta: / sarvvaM karoti nizcidraM nAmasaGkIrttanaM hareriti, taveti vA, sarvakarmasAdguNyArthatvaM hi harikIrtanasya siddhavadanUdyate, tathA skandapurANe'pi 5 www.umaragyanbhandar.com Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA yasya smRtyA ca nAmoktyA tapoyajJakriyA''diSu / nyUnaM sampUrNatAM yAti sadyo vande tamacyutamiti // anuvAdazca prAptimanumApayati nivItAdhikaraNanyAyenopavyAnavidhAyakavAkyazeSa nivItAnuvAdavat / zrIviSNupurANe'pi vAsudeve mano yasya japahomArcanAdiSu / tasyAntarAyo maitreya ! devendra tvAdikaM phalamitikarmAGgatvamavagamyate harismaraNasya, yadyatra smaraNaMkhAtatryeNa vivakSitaM kimidaM japahomArcanAdiSviti, ataHsarcakAGgatvAd bhagavatkIrtanasmaraNayoH, prAyazcittasyApi tadantaH pAtitvAtprAyazcittAGgatvenaiva nAmakIrtanaM pApakSayahetunna svtntrmiti| nanu samuccaye'pi manvAyuktaprAyazcittaM pradhAnaM nAmakIrtanaM tadaGgamevameva kutaH ? kiM tu svargaphale darzapUrNamAsayoriva pApakSaye manvAyuktaprAyazcittanAmakIrtanayoH samatvena samuccayaH kiM na syAditi zaGkatenanviti / viparIta iti / nAmakIrtanaM pradhAna manvAyuktaprAyazcittamaGgamityevaMrUpaH kiM nasyAdityarthaH / pUrvapakSI pariharati-purANeti / na ca bhajanasya karmAGgatve'pi kiM nAmakIrtanasyeti vAcyaM, bhajanasya navavidhatvena kIrtanasyApi tadaGgatvAvagamAt / nArAyaNaparAmakhamiti dvitIyAntaM puruSavizeSaNaM, prAyazcittacaraNakriyAvizeSaNaM vA, tadeva darzayati-prAyazcittAni neti / tasyeti / bhAgavatavacanasyetyarthaH / api viti / nArAyaNaparAmakhazabdasya dvitIyAntatve spaSTava yojnaa| phalitaM vacanArthamAha-nArAyaNaparAyaNamiti / bhAgavatavacanArthamupasaMharati-ata iti / svata iti / prAdhAnyenetyarthaH / parAyaNatvaM bhajanam / mantrato nyUnaM tantrato nyUnaM dezato nyUnaM kAlato nyUnam arhazabdavAcya zucitvAdiyogyatAto nyUnaM vastuto dravyato nyUnaM sarvaM karma nizchidraMpUrNa karoti nAmakIrtanamiti vacanArthaH / sAdguNyaM sAGgatvaM, tadarthatvaM. tadaGgatvaM / siddhalakAreNAnUdyata ityarthaH / na cAnuvAde'pi kathaM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| 35 nAmakIrtanasya prAyazcittAGgatvena vidhistatrAha-anuvAda iti / prAyazci. ttatapoyajJAdyatayA vidhimanumApayati kalpayati; nivItAdhikaraNanyA. yenetyuktaM vivRnnoti-upvyaaneti| "upavyayate devalakSmameva tatkurute" ityupavyAnavidheH zeSe "nivItaM manuSyANAmi"ti nivItAnuvAdo yathA nivItasya manuSyapradhAnAtithyAdikarmAGgatA vidhiM kalpayati tathe. tyarthaH / tRtIye-vidhizeSe "nivItamiti manuSyadharmaH zabdasya tatpradhA. natvAda" / / 4 / 1 / iti, idaM ca kRtvAcintA'dhikaraNaM, nivItaM manu pyANAmityasyArthavAdatvAt / maitreyeti saMbodhanam / tadevAha-yadyatreti / upsNhrti-shrtiti| nanviha sarvakarmAGgatayA pApakSayahetutva mucyate nAmakIrtanasyeti tatrAha-prAyazcittasyeti / atra samAdhIyate-svapradhAnameva puruSottamakIrtanaMpApapradhvaMsanahetuH, zrIbhAgavate tAvat karmaNA karmanihAro na hyAtyantika iSyate / avidvadadhikAritvAt prAyazcittaM vimarzana miti; karmAtmakaprAyazcittanindApUrvakaMke citkevalayA bhattyA vAsudevaparAyaNAH / aghaM dhunvanti kAtsnyena nIhAramivabhAskara iti brahmavidyAsamAnaskandhatayA kevalAyAH kIrtanAdilakSaNAyA bhagavadbhaktaHprAyazcittatvenAvadhAritatvAta, --pUrvatantrasya tRtIyAdhyAye turIyapAde prathame'dhikaraNe-"nivItaMmanuSyANAM, prAcInAvItaM pitaNAm, upavItaM devAnAm, upavyayate devalakSmameva tatkurute" iti viSayavAkyamAdAya; nivItasya vidhitvamAzaGkaya; prAcInAvItopavItayosiso'dhaHpAtanibandhanAsaukaryasambhAvanayA kila svarasaprApte nivIte vidheranapekSaNAdarthavAdatvaM siddhAntitaM, zrayamANaraya prazaMsA'rthavAdasyAnya. thA'nupapattyopadhyAnasyAvazyake vidheyatve nidhItAderapi vidhitsanIyatAyAM vAkya. bhedApAtAd nivItaprAcInAvItayormanuSyapitRsaMbaddha tathA daivakarmAnahatayopavI. tasya tadarhatA vyatirekadvArA stuvannivItamarthavAdo yathA bhavati, tathA prakRte'pi nAmakIrtanaviSayakAnuvAdato'pi vidhikarUpanA niSpratyUheti bhAvaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA tathA sarveSAmapyaghavatAmidameva suniSkRtam / nAmavyAharaNaM viSNoyatastadviSayA matiH // etenaiva hyaghono'sya kRtaM syaadghnisskRtm| yadA nArAyaNetyetajagAda caturakSaram // nAmoccAraNamAhAtmyaM hareH pazyata putrakAH / ajAmilo'pi yenaiva mRtyupAzAdamucyatetitatra tatraivakArazravaNAda, evaM nAmakIrtanaprAyazcittayoH pApakSaye'GgAGgibhAvena samupakSa mupapAdya dUSayati-atreti / karmaNA dvAdazAbdAdinA karmanihoronepyate hi / nanvevaM smRtivacanavirodhaH syAdata Aha-Atyantikaiti / kRte'pi dvAdazAbde pApavAsanAsabhAvAdAtyantikapApanAzonAsti, anyathA punaH pApAcaraNaM na syAditi bhAvaH / tatraiva heturvidvddhikaarittvaaditi| tattvajJAnAbhAvAtsmArtaprAyazcittAnuSThAtaNAM punaH punaH pApAcaraNameva bhavatIti nAtyantikaH pApanAzaiti bhAvaH / kitAtyantikanAze prAyazcittaM tatrAha-prAyazcittamiti / vimarzanabrahmavidyetyarthaH / karmAtmaketi / dvaadshaabdaadiruupetyrthH| ke ci. diti| "manuSyANAM sahasreSu kazcidyatati siddhaya"iti viralatvAt / nIhAraM tmH| brahmavidyeti / yathA hi brahmavidyA savAsanaM pApaM kSapayati; evaM kIrtanAdilakSaNA bhaktiriti bhAvaH / sarveSAmiti / mhaapaatkaanupaatkoppaatkprkiirnnkaadisklpaapaacritnnaamityrthH| sunikRtamiti / suniSkRtamidameveti yojnaa| dvAdazAbdAdi niSkRtaM. -brahmahA madyapaH stenastathaiva gurutalpagaH / ete mahApAtakino yazca taiH saha saMvaseditiyogiyAjJavalkyasUcitAni brAhmaNahatyA''dIni mahApApAni, stenastu brAhmaNasvAmikasuvarNacoraH "brAhmaNasuvarNApaharaNaM mahApAtakami"tivaca. nenApastambIyena saMvAdAt / anupAtakAni pitRpitRvyAdibhArthyAgamanAdIni / upapAtakAni govadhAdibhAyAvikrayAntAni yogiyAjJavalAyoktAni / mahApAtakAtipAtakAnupAtakopapAtakabhinnaM pAtakaM prkiirnnmucyte| anAdizabdenAtipAtakagrAhamiti sNkssepH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAmakaumudI | 37 bhavati na tu suniSkRtaM vAsanAkSayAbhAvAditi bhAvaH / yato nAma vyAharaNAtadviSayA viSNuviSayA matistattvajJAnaM bhavatItyarthaH / yadvA yataH kAraNAdviSNoH svanAmavyAhartRsarvapAtakiviSayA matirabhi. mAno bhavatItyarthaH / zraghonaH zraghavata ityarthaH / asyAjAmilasyetyarthaH / zravadhAritatvAcchravaNAditi paJcamyantayoH svaH dhAnaM puruSottamakIrttanamiti pratijJayA'nvayaH / etAvatA lamaghanirharaNAya puMsAM - saGkIrttanaM bhagavato guNakarmanAmnAm / vikruzya putramaghavAn yadajA milo'pi nArAyaNeti mriyamANa upaiti muktimi tyanenApi kevalasya kIrttanasya kRtslapApakSayahetutvameva samarthyate, yadi hi paryAptavacano'yamalaMzabdastadA prathamAprayogeNa bhavitavyam; alaM mallo mallAyetivad, iha tu tRtIyA dRzyate'to nivAraNavacano'yamalaMzabdaityalamatiprasaGganetivat ; tatazcAyamarthaH, bhagavato guNakarmanAmnAM saGkItanamiti yatpuMsAmaghanirharaNAyetyetAvatA'lam etAvanAnuSTheyaM pApakSayamAtrasyAtitucchatvAd bhagavatkIrttanasyAtigarIyastvAdetadeva vivRNoti - vikrazyeti, raNamabhyastamahApApo'jAmilo'pi putraM vikrazya na hariMkIrttayitvA tadapi na spaSTaM mriyamANatvena zithilakaraNasvAt tathA'pi daivagatyA putranAmna eva bhagavannAmatvAd muktiM samastAnarthanivRttilakSaNAM niratizayAnandarUpAzca prApto nAnarthaikadezasya pApasya nivRttimAtraM tatrApi mukti: kila babhUveti naitadaiti yamAtraM kintvayamadhunaiva muktimupayAtIti sAGgalinirdezamabhidhIyate dharmmarAjena, tatsamaye tasyArthasya varttamAnatvAd uktalakSaNAyA muktera bahiSTremA - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA nanyavedyatve'pi bhagavallokaprAptilakSaNAyA api muktastAtparya, tasmAdvivakSitArthalAbhaH, etAvatA'lamityasyArthamAha-anenApIti / kevalasya sAdhanA. ntaranirapekSasya yasya muktiH phalaM tasya kimu vaktavyaM kRtsnapApakSaya. hetutvamiti kaimutikanyAyena samarthyata iti bhAvaH / tadevAha-yadIti / paryAptAvetAvAnalamiti prayogaH syAdityarthaH / etAvateti tRtIyayA nivAraNavacanatve'laMzabdasya sAdhanAntaraniSedhaH paryavasyati / zlokasyottarAddhaM vyaacsstte-etdeveti| upaitItivartamAnApadezasya tAtparya mavabudhyaivoktaM dharmarAjena yamena / nanu sarvAnarthanivRttiparamAnandarUpA muktirajAmilasya kathaM dharmarAjenAjJAtaivehokteti, abahiSnAdRzyatvena, bhagavallokaprAptirUpA mukti stu jJAyata eva sA ca paramamuktisvarUpaiveti paramamaktimapaitIti vivakSitArthoM labhyata-iti bhAvaH / tatazcApAtAlavanitale nimagnamuparica svAyaMbhuvabhuvanamullikhantaM sarvato visArivividhazAkhopazAgvaM saMsAramahAmahIrahameva samUlaM gilato bhagavannAmagrahaNamahAdAvadahanasya jananamaraNamadhyavartinaH sarvAneva kSaNena zUnyatAM nayantIbhiranantajanmAnubandhinIMbhiratibahalAbhirapyaMhaHsthUlapaTalIbhiH kukSikoTarakuharaprAnto'pi manAG na pUryate tasya kathaM tadrasane sAdhanAntarasAkAGkSatvazaGkA'vatAraH, api ca na tathA hyaghavAnAjan pUyeta tapatrAdibhiH / / , yathA kRSNArpitaprANastatpUruSaniSevayA // -mokSaH kilAnAdiduHkhaparamparA'tyantocchedo, nityasukhaM ceti prathamadvidhA, zeSo'pi nityasukhAtmatA tadanubhavazveti, anAdimaH sAyujyAkhyaH, caramastu sAlokyasASTisArUpyasAmIpyabhedAccaturvidhaH, sarvametadavasaravizeSe sapramANaM nirUpayiSyate / mucchdhAtvarthAnuguNyato duHkhAtyantanivRttireva tatsvarUpaM, ziSTAH paJcavidhAstu tadauttarakAlikyo'dhikArivizeSabhAginyo bhavanti, duHkhAtyantani. vRttistu tanmAntarIyiketi va cittadanullekho'pi na nyUnatA''vahaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnaamkaumudii| 36 tasya kRSNasya puruSANAM niSevayA, kRSNe nivezitendriyaH kIrtanAdipara iti, na niSkRtairuditaibrahmavidbhistathA vizuddhayatyaghavAn vratAdibhiH / yathA harernAmapadairudAhRtai staduttamazlokaguNopalambhakamiti ca karmabhaktisAdhyayoH zuddhayosAdRzyamupadizyate tadapi nAGgAGgibhAve saMbhavati, aGgapradhAnayorekaphalatvAt, zrIviSNupurANe'pi prAyazcittAnyazeSANi tapAkAtmakAni vai| yAni teSAmazeSANAM kRSNAnusmaraNaM parami ti karmAtmakebhyaH sakAzAt kRSNAnusmaraNasyoskRSTatvamabhidhIyate tadapi prAyazcittAGgatve harismaraNasya na saMjAghaTIti, aGginaH sakAzAdaGgasyotkRSTatvAyogAt, prAyazcittaM tu tasyaikaM harisaMsmaraNaM paramityatrakazabdo'pi nairapekSyameva pratipAdayati, yo hi sajAtIyasmaraNamapi dvitIyaM na sahate sa kathaM jAtyantaraM. saheta, kaimatikanyAyamupasaMharati-tatazceti / bhagavannAmagrahaNarUpasya mahAdAvadahanasya kutikoTarakuharaprAnto'pyaMhastUlapaTa lIbhirna pUryata. ityanvayaH saMsAra eva mahAnmahIruho vRkSastam, evakAraHsAkalyavAcI, samUlaM gilataiti dahanavizeSaNam, pApAtAlamavanItale nimagnamiti ullikhantamiti vividhazAkhopazAkhamiti ca saMsAravRkSavizeSaNaM, janana* maraNamadhyavartina iti dvitIyAntam , eketi taNavizeSaNaM, zUnyatAMvyarthatAMkadA'pi bhagavannAmagrahaNaprabhAvAnnayantIbhiHprApayantIbhiriti paTalIdhi. zeSaNaM, koTaraMvRttasyAntarAvakAzavAnpradezaH, kutireva koTaraMtasya kuharaM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitAM I chidraM, manAg zralpaH, tasya nAmagrahaNadAvadahanasya tadgrasane aMhaH paTalI, dahane, tatazca prAdhAnyameva nAmagrahaNasyeti bhAvaH, tatpuruSaniSevayetyasya kRSNArpitaprANa ityatrAnvayamAha - tasyeti / zrarpita prANa ityasyArthamAhanivezitendriya iti / tasyaiva prakAra mAha- kIrtaneti / vAgindriyaM kIrtana paraM, zrotraM zravaNaparamityAdi / bramhavidbhiruditairbratAdibhiriti yojanA | udAhRtaiH uccaritaiH / harinAmoccAraNasya phalAntaramAha - taditi / uttamaH zlokaH kIrtiryasya harestasya guNA aizvaryAdayasteSAmupalambhakaMprApakamityarthaH / bhaktiH kIrtanAdirUpA saMbobhavIti saMbhavati / purANAntaraparyAlocanAnAmakIrtanasya prAdhAnyamAha - zrIviSNupurANa iti / saMghaTIta ghaTate / jAtyantaraM tapaHkarmAdirUpaM prAyazcittam / 40 zrInarasiMhapurANe'pi ityudIritamAkarNya kRSNavAkyaM yameritam / nArakAH kRSNa kRSNeti zrInRsiMheti cukuzurityArabhya prAptanarakANAmapi pApinAM kIrttanamAtrAdeva narakArNavAduttIrNAnAM baikuNThasaGgama upavarNyate, zrIskandapurANe'pi haraharahara zabdamAdito vai muhurabhidhAya munIndavRndavaryaH / apaThadakhilameghaghoSatulyaM sakalahitAya namaH zivAya zabdamityArabhya; zravaNamAtrAdeva narakAnnirgatya zivapuraprAsirabhihitA, zrIviSNudham tu spaSTameva nirapekSasAdhanatvamupavarNitam, atha pAtakabhItastvaM sarvvabhAvena bhArata / vimuktAnyasamArambho nArAyaNaparo bhaveti // tathA tatraiva govindeti samuccArya padaM capitakilviSaH / catrabandhurvizuddhAtmA govindatvamupeyivAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat COLE www.umaragyanbhandar.com Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| ti prAyazcitaparAGamukhasyApi kSatrabandhoH kIrtanamAtrAdeva pApakSayo darzitaH, tasmAtkevalameva harikIrtanaMkRlapApakSayahetuH, nAnyasamucitaM ntraamnyaanggbhuutmiti| viSNunAmakIrtanasya vaikuNThaprAptiphalakatvAdapi prAdhAnyamityAhazrIti / shriinRsiNheti| zivanAmakIrtanasya kailAsaprAptiphalakatvAtprA dhaanymaah-hrhreti| sakalahitAya namaH zivAyeti zabdamapadi. tynvyH| akhilameghagoSatulyaM yathA syAttatheti / uccarityarthaH / vimuktti| tyaktaprAyazcittAntarArambha ityrthH| zravaNakIrtanAdinA nArAyaNaparo bhavetyarthaH / govindasAyujyaprAptiphalatvAca nAmavIrtanasya nAGgatvamityabhipretyAha-govindeti / upsNhrti-tsmaaditi| ke cit kevalayA bhttyetyaadivaakyaadityrthH|| nanu kimidaM kaivalyaM nAma ? kiM sAdhanasya svarUpameva uta sAdhanAntarAbhAvaH, utAnyasyAsAdhanatvaM, ? tatra yadi kharUpaM tarhi samuccaye'pi svarUpasyAnapApAdavirodhaH, atha sAdhanAntarAbhAvaH tadobhayavidhAnAdvAkyaM bhidyatetyavAdiSma, viSTividhAne tu sati sAdhanAntare kRte'pi kItane pApakSayo nAbhaviSyat sAdhanAntarAbhAvaviziSTasyaiva sAdhanatvAda, athAnyasyAsAdhanatvaM tadA'pi vAkyabheda eva, ekena vAkyenobhayavidhAnAyogAdu. atha viziSTavidhAnamiti cettadA'pyanyagatasyAsAdhanatvasyAnyavizeSaNatvena vidhAnAyogAt / kaivalyamAtipati-nanviti / nAmakIrtanasvarUpaM vA dvAdazAbdAdyabhAvo vA vAdazAdvAderasAdhanatvaM veti vikalpAH / ubhayeti / pApataye nAmakIrtanavidhAnAtsAdhanAntarAbhAvavidhAnAJcetyarthaH / pravAdiSmeti / narapekSyaM hi sAdhanAntarAbhAva ityAdipUrvapakSagrantha ityarthaH / sAdhanAntarAbhAvaviziSTaM nAmakIrtanaM pApakSayasAdhanamiti viziSTavidhAvAha-viziSTeti / kRte'pi sAdhanAntare nAmakIrtanAtpApakSayo bhavati sa na syAdityarthaH / kRte sAdhanAntare viziSTrAbhAvAditi / nAmakIrtana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 prakAzasahitA sya sAdhanatvaM dvAdazAbdaderasAdhanatvaM ca yadi vidhIyate tadA vAkyabhedaityarthaH / zranyAsAdhanatvaviziSTasAdhanatvaM vidhiiytaaNttraah-anyeti| ucyate-kAraNasya pauSkalyaM kaivalyaM, tadeva ca nirapekSaM pauSkalyaM kAryapUrvakSaNaniyatiH; yAM sAmagrImAcakSate tadvidaH, yadanantaraM kAryamavazyamAtmAnaM labhate tatpukalaM kAraNamiti yAvad, tacca na sAdhanAntarasavyapekSatve'vakalpate, tacca ka cidekasya ka cid dvayoH ka cibahUnAM tatra yadA dvayobahUnAM vA tadA khAzraye vyAsajya varttate pauSkalyaM, yadA punerakasya tadA kAtsnyena / nanu samavAyyasamavAyinimittajanyaM sarva kAryamArambhavAde, pariNAmavivarttayoH punarupAdAnanimittajanyaM, tat kathamekasya poSkalyam ? siddhAntIkaivalyaM nirvkti-kaarnnsyeti| pauSkalyameva tAvadAhayadanantaramiti / tacceti / pusskltvmityrthH| anyApekSatve puSkala. tvameva na syAdityarthaH / va cidekasyeti / yathA vibhAgasya puurvdeshsNyognaashe| dvayoriti / darzasamudAyApUrvapUrNamAsasamudAyApUrvayoH paramApUrve ythaa| bahUnAmiti / ghaTe daNDAdInAm / tatrApi vizeSa. -mAha-yadeti-kAtsneti / svAzraye vartata itynussnggH| tatazca nAmakIrtanamekameva puSkalakAraNaM pApakSaya iti bhaavH| ekasya puSkalakAraNatvamAkSipati-- nnviti| prArambho nAmAtyantabhitrakA-- tpattiH, pariNAmo nAma kAryakAraNayoH paramArthato bhedAbhedo, vivartonAma kAryasya mithyaatvm| prArambhavAdo naiyAyikAdInAM, pariNAmavAdo bhAskarIyANAM, vivartavAdo vedAntinAm / ataH kathamekasya taduktaM, kevalayA bhttyetyaadiruupmityrthH| - ucyate-nimittakAraNaviSayametat pauSkalyAbhidhAnaM, nopAdAnaviSayaM, phalopAdAnasyAtmanaH prasiddhatvena --etaccAndhaparamyarAgatakusaMskAramUlakameva prAyo nirupapadAbhidhAnaM, vastutastu vedaantissvdvaitvaadinaamityevoktiyaa'ysii| . . . . . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| zAstrAnapekSaNAd, uktaM hi bhASyakRdbhiH "ja nAtyevAsI mayaitat kartavyamiti, upAyantu na veda tasyopAyaH kathanIya" iti / nanu nimittakAraNasyApi kathamekasya pauSkalyaM? na hi nimittakAraNamAtrAt kiMcit kArya sidhyati, tadayuktam , aaloksNyogmaatraadndhkaarnivRttiirshnaat| nanuyadi pauSkalyameva nirapekSa kathaM tarhi vrIhiyavayoH? ucyate-tatra kAraNatvasyaiva pratyekaM prismaapttvaat| anyonyanirapekSatvameva na sarvanairapekSyamitikartavyatAsAkAkSatvAt pauSkalyaM tu svavyatiriktasarvanarapekSyam . atazca kevalayA bhattyetyamarthaH, madhubhibhidhAnameva manAguddizyamAnamazeSapApapradhvaMsasya puSkalaM kAraNaMtaraNirivagaganAGganamavatIrNastimirapaTalapATanasya, tacca pauSkalyaM kAraNatvasya vizeSaNaM na bhakto, bhaktaH kaivalye kAraNatve ca vidheye vAkyabhedo mA prsaatiiditi| prsiddhtveneti| ahaMpratyayagamyatvenetyarthaH / prAtmanaH zAstrAnapekSa. NaM zabarasvAmisaMmatyA'pi darzayati-uktaM hiiti| asau puruSa etatphalaMmayA kartavyaM sAdhanIyamiti jAnAtyeveti yojanA, evakArAtacchAnagamyamiti bhaavH| nanvityAdicodyaparihArau spssttau| kAraNasya pauSkalyaM kaivalyaM tadeva ca narapekSyamiti pUrvagranthoktamAkSipati-nanu yadIti / kathaM tahIti / nairpekssymitynussnggH| vrIhibhiryajeta yavairyaje. teti tRtIyAbhyAM nairapekSyaM brohiyavayoH pratIyate tanna saMbhavati prokSaNAdItikartavyatAsApekSatvAditi bhaavH| tatra -- brIhiyavasthale / anyonyeti / bIhINAM yavanirapekSatvaM yavAnAM briihinirpeksstvmityrthH| upasaMharati-atazceti / manAga = ISat / ullikhyamAnamuzcAryamANamityarthaH / kevalayA bhattayetyAdevivakSitaM vAkyArthamAha-tazceti / vipakSa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA daNDamAha-kaivalya iti / bhaktaH pApakSayaM prati kAraNatve tasyAzca kaivalye vidhIyamAne vAkyabhedaH syAditi bhAvaH / nanu bhaktareva vizeSaNaM kaivalyaM kevalayA bhaktyeti bhaktisAmAnAdhikAraNyAd ? maivaM, kAraNatvavizeSaNatve'pi tatsAmAnAdhikANyopapatteH, tantubhirupAdAnaiH paTaMkuvindaH karonItivat, tatra hi kAraNaM viziMSadupAdAnatvaM tadvAreNa tantUnapi vizinaSTi tathehApi; anyathA kaivalyasya bhaktivizeSaNatve vAjapeyokto vairUpyadoSo'pi prasajyeta, tatra hi vAjapeyazabdasyAnnAdidravyavacanatve karaNabhUtaM dravyaM prati yajatyarthasya prAdhAnyAt phalApUrva prati ca guNabhAvAt pradhAnatvaguNatvoddezyatvavidheyatvajJAtatvAjJAtatvAni parasparaviruddhAnyekasyAM pratItAvekasyaiva prasajyeraniti nAmadheyatvameva tasya samarthitaM tathehApi kevalayA bhaktyeti kaivalyaguNayuktAyA bhakto phalasAdhanatve vivakSite tasyAH kaivalyaM prati prAdhAnyAt phalaM prati ca guNabhAvAdviruddhatrikadyApattiranivAryaiva; tasmAtkAraNavizeSaNameva pauSkalyam / AkSipati-nanviti / sAmAnAdhikaraNyAditi / smaanvibhttynttvaadityrthH| tatsAmAnAdhikaraNyeti |bhktisaamaanaadhikrnnyetyrthH| tatra dRSTAntamAha-tantubhiriti / upAdAnasya kAraNatvavizeSaNanve'pi tantusAmAnAdhikaraNyaM yathA tathetyarthaH / tatrApi tantuvizeSaNanvaMpratIyata ityAzaGkayAha-tatra hoti / vishissvyaavrtyt| vizinaSTi -ayaMbhAvaH-vidheyabhedAdvAkyabhedo durnivAro yato vidheyabhedAd vidhibheda bhAvazyakaH "sakRduccaritaH zabdaH sakRdevArthamavagamayati nAsakRdi" tinyAyenaikaH zabda ekayA vRtyA khalu sakRdartha bodhayed, asakRdarthabuvodhayiSAyAmAvRttiH kAryA sA ca sati gatyantare'prAmANikIti pramANapratipannAyAmasyAM bhavatyapi kvacidvAkyabhedo nAnyatheti bhAvaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| 45. vyAvartayati / tthehaapoti| kaivalyaM kAraNatvaM viziSadbhakti vizinaSTItyarthaH / kaivalyasya bhaktivizeSaNa ve dossaantrmaah-anytheti| vAja peyokta iti / vAjapeyAdhikaraNokta ityrthH| tameva prapaJcayatitatra hiiti| vAjapeyena svArAjyakAmo yajeteti vAkye vAjapeyapadaMvidheyaguNasamarpakaM prsiddhm| vAjazabdArthamAha-anneti / peyazabdArthamAha-AdIti / tatazca surAdravyaM labhyate / karaNabhUtamiti / vaajpdenoktmityrthH| phalApUrvamiti gurumate / phalabhAvanAmiti bhaTTamate bodhyam / ekasya yAgasya vAjapeyapadavAcyadravyaM prati prAdhAnyam phalabhAvanAM phalApUrvavAprati guNatvam, evamuddezyatvaM vidheyatvaMcoddezya. tvAsAtatvaM vidheyatvAdazAtatvam , evametAni parasparaviruddhAnyekasyAM. pratIto vAjapeyena svArAjyakAmo yajetetivAkyajanyAyAM prasajyenniti hetornAmadheyatvameva tasya vAjapeyazabdasya samarthitaM vAjapeyAdhikaraNaiti zeSaH / tathehApi viruddhatrikadvayApattiranivAryaveti yojnaa| prAdhAnyaguNatvoddezyatvabidheyatvajJAtavAsAtatvAni viruddhatrikadvayam / tasmAditi / ayaM bhAvaH kevalayA bhattayA'pyaghaM dhunvantIti vAkye yadyaghakSayaM prati bhaktiH kAraNatvena vidhIyate bhakti prati ca kaivalyaM. vidhIyate tadA viruddhatrikadvayApattiH pUrvokto vAkyabhedazca / atha kaivalyaviziSA bhaktiH pApakSaye kAraNatvena vidhIyate somena yajete. ti somaviziSTo yAga iva phale, tanna, tathA sati kevalazabdasya kaivalyavAcitvana bhaktisAmAnAdhikaraNyAnupapattermatvarthalakSaNA syAt kaivalyavatyA bhattayeti somavatA yAgenetivat tasmAdagnaye zucaya ityA. divatkevalayA bhattyeti sAmAdhikaraNyAdviziSTa mekaM kArakaM vidhIyate, ato'kSaye bhaktiH puSkalaM kAraNamiti vAkyArtho'gniH zucirdeva. tetivat / --... - ----- 1 vAjapeyAdhikaraNe viruddhatrikadvayApattito guNavidhimupekSya nAmatA svIkRtA, prakRte'pi pApakSayaM prati bhaktaH kAraNatvasya vidhAne bhakti prati ca kaivalya. sya vidhAne sAdhanasya sAdhyasiddhayaGgatayA zeSatvarUpaM guNatvaM, kaivalye ca sAdhyatvena zeSitvarUpaM prAdhAnyaM bhaktau vAcyaM, tathA sAdhyatvena vidheyatvaM, siddhatvenoddezyatvam, evamajJAtatvenopAdeyatvaM, jJAtatvenAnuvAyatvamiti nirukkadoSaH prasajyeteti bhaavH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzahitA ___nanu tRtIyayA sAdhakatamatvamabhidhIyate tamabarthazca sAtizayaH sa cApekSikaH, apekSA ca nAsati sAdhakAntare'vakalpate kevalaprAtipadikena ca pauSkalyamabhidhIyata iti parasparavyAhatametat , tadayuktam , atizayo'pyatra kAryasannikarSo'bhipretaH sa ca nApekSika eva; api tvanApekSiko'pi, tadAhunartikakAramizrAHyadendriyaM pramANaM syAt tasya cArthena saMgatiH / manaso vendriyairyoga AtmanA sarva eva veti // atra 'cAtmana indriyArthaparyantAnAmApekSika sAdha katamatvaM, sarva eva vetyatra tvanApekSikam , avadhibhUtasya sAdhanAntarasyAbhAvAt, tatrApyApekSikatve kathaM cidviprakarSasyApi saMbhavAd anApekSika eva mukhyaH sannikarSaHsa eva cautsargikastRtIyA'rthaH, sAdhanAntareSutu pramANAntarairupasthApiteSu tabalAdApekSiko'pi khIkriyate, ata iha kAryapratyAsannatvamanApekSikameva muktapragrahayA tRtIyayA'bhidhIyate, tatazca siddhameva pauSkalyaM spaSTArthamanUdyate kevalayeti na vyAghAtaH, na caikahAyanyAdibhiranvitaH somakraya iva bhaktyA kaivalyena cAnvitamahovidhUnanameva pratIyate parasparAnvayastu tayoH pArmika iti vaktavyam, aghadhUnanasya phalasyoddizyamAnatvena vidheyatvAnupapatteH, tasmAdasmaduktava vAcoyuktivarIyasI, tasmAnnirapekSameva bhagavannAmakIrtanaM pApakSayahetu nyAGgabhUtaM na caanysmucitmiti| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| shngkte-nnviti| zrApekSika iti| sAdhakAntarApekSayA'tizayitaMsAdhakaMsAdhakatamamucyatesAdhakAntarAbhAvekimapekSya sAdhakatamaMsyAda atastRtIyAbalAdApekSikatvaM pratIyate kevalaprAtipadikena ca tadabhAvaH pratIyata iti virodha iti bhAvaH / pariharati-tadayuktamiti / atreti tRtIyA'rthe nirdhAraNe saptamI tRtIyA'rthamadhye yo'tizayaH sa kAryasaMnikarSo'vyavadhAnarUpo'bhimata ityarthaH / kAryasaMnikarSarUpo'tizayaH sAdhakAntaramapekSyaiva bhavatIti na niyamaH kintu tadanapekSyApi bhvti| tadetadbhaTTAcAryasaMmatyA drshyti-tdaahuriti| pramANaM sAdhakatamaM taccendriya mindriyArthasaMyogovendriyamanaHsaMyogovA''tmamanaHsaMyogovA sarve veti kaarikaa'rthH|ydendriysNnnikrssHprmaannN tadaikaikasya sApekSatvam, evaMca tasya tasya pramAsAdhakatamatvaM tattatsAdhakAntaramapekSyaiva bhvti| sarveSAM. pramANatve sarveSAM samuditatvAtsAdhakAntarAbhAvAdanApekSikaM sAdhakatvam / avdhibhuutsyeti|apekssymaannsyetyrthH| atra sarveSAM pramANatve'pi samuditAnAM pramANatvaM na pratyeka parisamAptaM tathA sati pramANabhede pramA. bhedApatteH, tatazca pratyekaM yAni pramAsAdhakAni tadapekSayA samuditAnAM sAdhakatamatvamiti tadapyApekSikam, evaMca nAnApekSikaH kutrApyatizayaH, ata eva tatrApyApekSikatva ityAdiHprauDhivAdastathA'pi kevalayA bhattayetyatra na virodhaH / bhattyeti tRtIyayA sAdhakatamatvamuktaM kevalazabdena ca pauSkalyamuktaM, tacca yadanantaraM kAryamavazyamAtmAnaM labhate tattvaM, ta. tazca pApakSaye pratiyogitayA sAdhakIbhUtapApAdyapekSayA bhaktaH sAdhakatamatve'pi kathaM cidviprakarSasyApi saMbhAvitatvAttannivRttyartha kevala. yeti padaM tatazca nAyamanuvAdaH / tatrApIti / tayorApekSikAnApekSikayorapimadhye'nApekSika eva mukhyaHsannikarSa itynvyH| atra heturApekSi. katve kathaMcidviprakarSasyApi sNbhaavittvaadityrthH| zrautsargikaiti / 'sarvaviSayatvamutsargastatsiddha ityrthH| apekSAyAM kAraNamAha-sAdhanA. ntregviti|ythendriysy prmaanntvpkss| prakRta pAha-zrata iheti|prtyaasttau / hetumaah-mukteti|prgrhH-prtibndhH / upasaMharati atazceti / nanvaruNayaikahAyanyA piGgAdayA somaM kroNAtItyAdAvAruNyAdiviziTakrayavidhAnavatkevalayA bhattayetyAdivAkye'pi kaivalyaviziSTayAbhattyA 'ghadhUnanavidhAnamastvityAzaGkyAha-na ceti / tayorbhaktikaivalyayoraruH aikahAyanyoriva. pArmika pRSThataH siddhaH pazcAtkRta ityarthaH / iti na ca Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 prakAzasahitA vaktavyamiti sambandhaH / tatra heturaghavidhUnanasyeti / vAcoyuktirvA kaprayogaH / paramaprakRtamupasaMharati -- tasmAditi / anyazabdena manvAdyktaprAyazcittam / yattaktaM purANavacanairevAGgatvamavagamyata iti, tadayukta, prAyazcitta ni cINInItyasyAyamarthaH - prAyazcitAni na niSpunanti na samyak punantIti, samyaktvaMcAtra vAsanAparikSayaH sa ca na karmmasAdhyaH tAni hi nArAyaNaparAGmukhamadhikurvanti tasya cakathaM vAsanAvidhvaMsaM vidadhyuH, tasya bhaktijJAnaikasAdhyatvAd, yastu nArAyaNapravaNaH sa karmmAtmakeSu prAyazcitteSu na pravarttata - eva, evaM ca pApakSayaM kurvatAmeva prAyazcittAnAM tadvAsanAkSayahetutvaM nivAryyate / na caivaM sati manvAdi'vacanavirodho na vA vizeSaNAnarthakyaM, hetutvenopayogAda, idameva ca spaSTIkRtaM karmaNA karmanirhAra iti, na hi tasya karmaNA karmanirhAro nAstItyartho'pi tu nAtyantika iti, AtyantikatvaM ca saha vAsanAbhiH parikSaya iti, avidvadadhikAratvAditi hetutvameva prakaTayati, adhikriyate'smin puruSa ityadhikAraH, avidupo'dhikAro'vidvadadhikArastasya bhAvastasmAd, bhagavatparAGmukhaviSayatvAtprAyazcittAnAmityarthaH / vimarzanamiti ca brahmavidyA dRSTAntatvenAnUdyate na vidhIyate, bhaktareva prAkaraNikatvAt, tathA ka cinnivarttate'bhadrAtka ciccarati tatpunaH / prAyazcittamato'pArthaM manye kuJjarazauvavaditi satISu pApavAmanAsu pApapravRtteravazyaMbhAvAt " prAyazcittamanarthakamiti bruvatedamevopajIvyate, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnaamkaumudii| purANavacanaiH prAyazcittAni cIrNAni nArAyaNaparAGmukham / na niSpunanti rAjendra suraabhaannddmivaapgaaityaadibhiH| na niSpunanti niSkarSeNa na punanti niSkarSazca sajAtIyArambhakapApasaMskArakSaya ityabhiprAyeNAha-na samyagiti / vAkyArthamAha-sa ceti / nArAyaNapagaGamukhamiti vizeSaNasya tAtparyamAha-tAni hoti / tAni prAyazcittAni, tasya nArAyaNaparAGmu. khasya, vidadhyuH kuryuH, tasya vAsanAdhvaMsasya / bhaktyA nAmocAraNAdirUpayA janyaM yajjJAnaM tadekasAdhyatvAd bhatyekasAdhyatvAditi vaktavye jJAnagrahaNam bhakto satyAM jJAnasyAnuSaGgikatvenAvazyakatvAd, bhattayekasAdhyasya vAsanAtayasya, taistAnyaghAni pUyante tapodAnavratAdibhiH / nAdharmajaM tahRdayaM tadapIzAghisevayetyAdibahuvAkyairavagamyate, karmAtmakaprAyazcitteSu nArAyaNaparAG: mukhAdhikArikatve phalitamAha-- ystviti|andhikaaritvaaditi bhaavH| phalitaM vAkyArthamAha-evaJceti / pApakSayaM kurvatAm prAyazcittAnAmityukta phalitamAha-na caivamiti / vAsanAkSayahetutvaM nivAryataityukteH phlitmaah-nveti| anyathA prAyazcittAni cInItyAdivAkye nArAyaNaparAGmukhamiti vizeSaNamanamarthakaM syAditi bhaavH| hetutveneti / karmAtmakaprAyazcittAnAm pApavAsanAkSayahetutva. nivAraNe na nippunantItyanenokte nArAyaNaparAGmukhamiti vizeSaNasya hetutvenopayogAdityarthaH / hetutvenopayogazca tasya ca kathamityAdipUrva grantha upapAditaH / nanu kimiti manvAdivacanAnAmavizeSapravRttAnAnArAyaNaparAGmukhAdhikAritvena saMkocaH kriyate, na ca vizeSaNAnarthakyaM, nArAyaNaparAGmukhasya vAsanAkSayaM na kurvantItarasya tu taMkurvantIti tatsArthakyAdityAzakya; karmaNA karmanihAro na yAtyantika iSyate / avidvadadhikAritvAtprAyazcittaM vimarzanamityetadvAkyavazena samAdhate-idameva ceti / karmaNA prAyazcittena / karmanihariH paapdhvNsH| hetutvamiti / pUrvavAkye nArAyaNaparA. mukhamitivizeSaNasUcitamevetyarthaH / pravidhikAritvAdi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahiMtA syasya vigrahamAha-adhikriyata iti / avidvatzabdArthamAha-bhagavatparAGmukheti / prAyazcittaM vimrshnmitysyaarthmaah-vimrshnmiti| vidyeti prathamAntam / prAkaraNikatvAditi / prakaraNaprati. pAdyatvAdityarthaH / bramhavidyA hyavidyAnivRttidvArA sarvasaMsAranivatiketi dRSTAntatvenAnUdyate na vidhIyate prakaraNavirodhApatteriti bhAvaH / yadvA nakAro madhyamaNinyAyenobhayatra sambandhanIyaH bramhavidyA nAnUdyate na vidhIyate bhaktareva prAkaraNitvAtsaiva vimarzana. zabdenocyata iti bhaavH| karmAtmakaprAyazcittasya sajAtIyArambhakapApa. saMskAranivartakatvAbhAve saMmatyantaramAha-tatheti / abhadrAtpApAt / vAkyArthamAha-satIdhviti / avatA vAkyena, idameva = prAyazcittasya pApasaMskArAnivartakatvameva, tathA taistAnyaghAni pUyante tapodAnavratAdibhiH / nAdharmajaM taddhRdayaM tadapIzAghisevayetyetadapi saMvAdakaM, yasmin yasminnimittaM yadyatmAyazcitta vihitaM tapodAnavratAdi ca taiH prAyazcittaistAnyaghAnyeva pUyante nazyanti; na punaradharmajam adharmebhyojAtam, anyaissugrhnnaaddddH| tatazca tattatsaMskAraviziSTatayotpannaM hRdayam , IzAghisevayA tu tadapi pUyate, apizabdAnna kevalamaghAni nazyanti; api tu tatsaMskArAapIti / IzAghisevA cAtra na caturthI pAdasevanalakSaNA bhaktirvivakSyate; kiMtarhi kIrtanalakSaNA tadadhikAratvAt, tathA hi sevA bhajanaM bhaktiriti paryAyAH, sA cAtra zravaNaM kIrtanaM viSNoH smaraNaM pAdasevanam / pravena vandanaM dAsyaM sakhyamAtmanivedanami ti navadhA bhidyate, sA ca pratyekaM kRtlapApakSyahaMtuH tattanmAhAtmyapratipAdakavacanAnAM purANeSu bhUyastvAd Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskAravAnasevanasya sevA cA bhiimgvnaamkaumudii| iha tu kIrtanasyaiva setihAsamAprakaraNaparisamAptaH pratipAdanAt kiirtnlkssnnopaadiiyte| bhaktaH pApavAsanAnivartakatve saMmatyantaramAha-tatheti / vAkyArthamAha-yasminniti / na cAdharmajamityasAdhuH prayogaH, saptamyantaupapade janerdhAtorDapratyayavidhAnAd, yathA kulajamiti, paJcamyante, tUpapade jAtivyatiriktavAcini DapratyayavidhAnAd yathA tajamiti, adharmazabdasya jAtivAcitvADDapratyayAnupapattestatrAha-anyegviti / "anyeSvapi dRzyate" 32210 // iti dRzidhAtugrahaNasya sarvopAdhivyabhicArArthatvAtsarvaprayojanakatvAtkevalAdapi saptamyantopapadAbhAve'jAtivAcipaJcamyantopapadAbhAve'pi jnerddprtyyH| adharmaja. tvaM hRdayasya kathaM ? pUrvanippannatvAttatrAha-tatazceti / tad hRdayaMsaMskAraviziSTatayotpannaM,-zlokasya caturthacaraNaM vyAcaSTe-Izeti / nanvIzAGghisevanasya pApasaMskAranivartakatve'pi kimAyAtaM kIrtanasya tatrAha-IzAghrisevA ceti / atra = zloke / caturthI vakSyamANazloke / tadevAha-tathA hiiti| iha sviti / taistAnyayAni puuyntityaadishloke| setihAsamiti / ajAmilopAkhyAna ityarthaH / ___ atha vA sarvaprakArA'pi bhaktiratra prakaraNinI kevalayA bhattayetyavizeSeNa prakramAt kIrtanavadanyeSAmapi zRGgamAhikayA pApakSayahetutvapratipAdanAca, tatra sakRnmanaH kRSNapadAravindayo. nivezitaM tadgaNarAgi yairiha / na te yamaM pAzabhRtazca tadbhaTAn svame'pi pazyanti hi cIrNaniSkRtAiti smaraNasya; tadapIzAghisevayeti pAdasevanasya; yathA kRSNArpitaprANastatpUruSaniSevayetyAtmanivedanasya bhagavajanasevAyAzca; tasyA api mukhyabhagavadbhaktitvAta sarvapurANeSu punaH punaratyAdareNa madbhaktajanavAtsalyamityAdibhiAvadhIyamAnatvAt , Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA jihvA na vakti bhagavadgaNanAmadheyaMcetazca na smarati taccaraNAravindam / kRSNAya no namati yacchira ekadApi tAnAnayAmasato'kRtaviSNukRtyAn // iti tu yamavAkyaM navavidhAyA api, tathA hi yaditi vyastamavyayam , anyathA yacchira iti samAse jihvAcetaHzabdAbhyAM sambadhyamAnasya yacchabdasyAdaHsApekSatvenAsAmarthyaprasaGgAda, viSNukRtyamiti ca kIrtanasmaraNavandanebhyo'vaziSTaM zravaNAdiSaTkaM gRhyane gobalIvaInyAyena, na kRtaM viSNukRtyaM yaiste'kRtaviSNukRtyAstAnAnayadhvamiti navavidhabhaktihInAnAmAnayanapratipAdanenaikaikabhaktiyuktAnAmanAnayanaM pratIyate, ekAGgavaikalyena pratyudAharaNaniyamAt , tatrApi "vaivakhataM saMgamanaM janAnAmi". tizrutyA''nayanasyotsargataHprAptatvAd, bhaktAnAmanAnayanameva vidhIyate,aprAptatvAt ,tatazca navavidhAyA bhaktaraikaikazyena kRtlapApakSayahetutvamiti bhaavH| zravaNAdInAtu mAhAtmyaM khasvaprakaraNe vizeSato'vagantavyam / prasaGgAgataM caitat, prastutaM punaradharmavAsanAnivRttihetutvaM bhaktareva na karmaNAmiti / mukhyaM pakSamAha-atha veti / sarvaprakArA navavidhetyarthaH / anyeSA. miti| zravaNAdInAmityarthaH / zRGgagrAhikayeti / yathA govizeSaH zRGge gRhItvA pradarzyate; evaM zravaNAdInAM pratyekaM pApakSayahetutvaMpratipAdyata ityarthaH / tadevAha-tatreti / zravaNAdiSu mdhye| tadguNeti / kRSNaguNAnurAgi mana ityarthaH / cIrNeti / cINaM kRtaM niSkRtaM prAyazcittaM kRSNacaraNAravindasmaraNarUpaM yaista ityarthaH / smaraNasyeti / pApatayahetutvapratipAdanAdityanuSaGgaH / evaM pAdasevanasyAtmanivedana sya bhagavajasevAyAzca navavidhAyA apItyeSu padevayamevAnuSataH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnaamkaumudii| 53 kRSNArpitaprANa ityAtmanivedanoktiH / tatpuruSaniSevayeti bhagavajanase. voktiH bhagavadbhaktiprastAve kimartha bhagavajanasevodAhiyate ? tabAhatasyA apiiti| tatra hetumaah-srveti|mdbhktjnvaatslyN-nvvidhaayaaapi bhaktarityarthaH, pApatayahetutvapratipAdanAdinyanuSaGgaH pUrvamevoktaH / kathamatra navavidhAyAbhakteH pApakSayahetutvaM pratIyate? tabAha-tathA hiiti| vyastaM pRthak padaM yeSAmityarthe, adaHsApekSatvenetyarthaH, jihvA''disApekSatvenetyarthaH, asAmarthyaprasaGgAditi / nirapekSatvaM hi sAmarthya, samarthazca padavidhiH, ataH samAso na syaadityrthH| gobalIvardanyAyeneti / yathA. gopadaM balIvadaMpadasahocaritaM taditaraparaM tathA viSNukRtyapadaM kIrtanAdisahocaritaM tditrprmityrthH| padArthamukkA vAkyArthamAha-itina . vavidheti ekAGgavaikalyeneti / ekamaGgavizeSaNaMtasya vaiklymbhaavsten| pratikUlamudAharaNam pratyudAharaNaM, yathA'ruNayaikahAyanyA krINAtItyu. vAhate zuklayaikahAyanyA'pyanekahAyanyA'ruNayA'pina krINAtIti gamya. te; evaM navavidhabhaktihInAnAmAnayanapratipAdanenaikabhaktimatAmanAnayanaM. pratIyate / evaM bhaktAnAmanAnayanasyArthikatvamuktvA saMprati tasyaiva vidheytvmaah-ttraapiiti| anaanynsyaarthiktve'piityrthH| vaivasvataM. yamam / saGgamanam netAram / phlitmaah-ttshceti| upapattyantaramAhazravaNAdInAmiti / purANeSviti bhAvaH / prsnggeti| etat zravaNAdInAm pApakSayahetutvam prsaagtmityrthH| yasya prasaGgAgataM tannirdizatiprastutamiti / nAmakIrtanasya prAyazcittAGgatvazaGkAnirAsAya prAyazci. ttAni cIrNAnItyAdi vAkyArthatvena prstumityrthH| nanu ko'yamadharmo nAma yadvAsanAnAM nivRttaye na prabhavanti karmANi ? kiM hananAdi kammaiva, kiM vA tajanyaH saMskAraH, kiM vA'nyaH, na tAvat karma tasya svayameva nivRttatvAt tAdayena prAyazcittavidhAnAnupapatta:, atha saMskAraH na tajjanyAmanyAM vAsanAmaGgIkurmaH -sAmadhyaM cAtraikA bhAvarUpaM prAyaM, "saMmaSTArtha samarthami"ti mahA. bhAtye bhagavatpataJjalyukteH, nirUpyanirUpakabhAvApanaviSayatAprayojakopasthitijanakatvAtmakaM payyavasthati, tathA cAtra yacchabdasya samastatve tadarthasyAnyatrAnvayossaMbhavI syAd vRttavAd, vRttasya vizeSaNayogAsaMbhavAdityarthaH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA saMskArasya saMskArAntarAyogAdanavasthAprasaGgAd, na vA'nyaH pramANAbhAvAda, 14 yadAhurvArtikakAramizrAH tasmAtphalapravRttasya yAgAdeH zaktimAtrakam / utpattau vA'pi pazvAderapUrva na tataH pRthagi-ti, zaktimAtramiti ca yAgAdijanyaH saMskAra evocyate, zaktimantamantareNa mukhyazakteravasthAnAyogAd, utpattau vA'pi pazvAdeH zaktimAtratvamityapi phalasya pUrvAvasthA, yathoktaM nibandhakRdbhiH "phalasya bAburAva - sthe" ti / sA ca yAgAdijanyaH saMskAra eva, dhamrmavadevAdharmaH, tathA cAdharmmavAsanAkSayo nAma na kazcida, idamapezalam jAtyantarameva dharmAdhamrmona saMskArajAtIyau. abhiyuktairbhedenAnukrAntatvAt, tatra ca kriyAjJAnayoreva saMskAra iti tArkikAH / vayantu sarveSAmeva saMskAravyatiriktAnAM vinazyatAM mo'stIti brUmaH vinazyatvenaivAnumAtuM zakyatvAt, 9 zrIviSNupurANe caitadeva spaSTIkRtaMhiMsA'hiMse mRdukara dharmAdharmmAvRtAnRte / tadbhAvitAH prapadyante tasmAttattasya rocataiti tairhisA''dibhirbhAvitA vAsitastAnyeva pratipadyante, na cAtra dharmAdharmmazabdAbhyAM vihitapratiSiddhayoH kriyayorupAdAnaM tayoH pRthageva hiMsA''dizabdairupAttatvAt / yadyapi mukhyavRttyA'gnihotra hanana kriyayoreva / rthAnarthahetutvena dharmAdharma zabdavAcyatvaM tathA'pi yadadvAreNa tayorarthAnartha haitutvaM tadevApUrva prAyeNa dharmAdharmmazabdAbhyAM zAstreSu vyavahiyate / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnaamkaumudii| 55 - bhaktaradharmavAsanAnivRttihetutvamAkSipati-nanviti / vArtika kAramizrAH = bhttttaacaaryaaH| pUrvArddhana yAgAdehattarAvasthA'pUrvamuttarAIna pabhvAdiphalasya puurvaavsthaa'puurvmucyte| tata iti / zaktarityarthaH / nanu zaktimAtrakamityanyapakSa eva dRzyate tatrAha-zaktimAtramiti / mukhyazaktireva zaktizabdavAcyA, saMskArastu lAkSaNikaH kimarthaM pari. parigRhyate tatrAha-zaktimantamiti / yAgamityarthaH / uttarArddhasya tAtparyamAha-utpattAviti / pUrvAvasthApadArthamAha-sA ceti / nanvetaddharme siddhaM kiM tAvatA prakRte'ta pAha-dharmavaditi / upasaMharatitathA ceti / tatazca nAsau bhaktisAdhya iti bhAvaH / dUSayati-idamiti / abhiyuktairakSapAdaprabhRtibhiH / nanu tathA'pi kathamadharmasaMskAraH kriyAmAnayoreva saMskArajanakatvAttatrAha-tatra ceti / vinazyattveneti / vimataM, saMskArajanakaM, saMskArabhinnatve sati vinazyatvAkriyAzA. navaditi / tatraiva smRti pramANayati zrIviSNupurANa iti / zlokaM vyA. caSTe-tairiti / vAsitAH saMskRtAstAnyeveti hiMsA'hiMse mRdukare dharmAdharmAvRtAvRte ityarthaH / Rtam satyam / atazca na kriyAjJAnayoreva saMskArajanakatvaM,hiMsA''dInAmapi sNskaarjnktvaanaanaat| jAtyantarabhUtadharmAdharmayorapi saMskArajanakatvametadvacanenaiva siddhayatItyAhana ceti / nanu dharmAdharmazabdayohAmahiMsA''dikriyAsvapi prayogo dRzyate'tAha-yadyapIti / vArtikakArANAmapi svargayAgayorantarAle kizcidatIndriyaM tayoreva sAdhyasAdhanasaMbandhanirvAhaka vastu bhatArthApattiprameyamapUrvannAma na paraparikalpitaM kAryaniyogAparaparyAyazabdaikasamadhigamyaM kizciditi manISitaMna punaH saMskAra eva / maNDanamizrarapyayamevArtho'GgIkRtaH prArabdhakriyayaiva jIvanmuktiM samarthayadiH / atha vA'grihobahananAdikriyANAM vihitapratiSiddhatvanibandhanaH svarganarakaheturekaH saMskAraH zrutArthApattiprameyaH tAsAmevAnyo'pi sajAtIyotpattihetuH kriyAnibandhano'numeyaH, yathA yogizaivavaiSNavazivaliGgazAligrAmAdidarzanastha puruSArtha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA heturatizayaH zAstrasamadhigamyaH kazcidasti, pASaNDicA. NDAlAdidarzanasya punaranarthahetuH, tayorevAnubhavanimittaH smRtiheturanyo'pi / asmiMzca vibhAge / naikAntikaM taddhi kRte'pi niSkRta manaH punardhAvati cedstpthe| tatkarmanihAramabhIpsato hare guNAnuvAdaH khalu sattvabhAvanaityevaMjAtIyakaM vacanajAtaM pramANaM, tathA hi na tAvatsajAtIyotpAdakaH saMskAro nAstyeveti vaktaM zakyate yaH sakRtpAtakaM kuryAt kuryAdenastato'paramityAdi zruteH, teSAM ye yAni karmANi prAk mRSTyAM pratipedire / tAnyeva te prapadyante sRjyamAnAH punaH punari syAdismRtezca,khaganarakasRSTAviva puNyapApasRSTAvapyaviSamasya kRpAloH paramezvarasya prAcInapuNyapApasApekSatvAca paramasiddhAnte'pyanapAkRtyaiva sApekSatvaM mRSTermAyAmayatvena vaissmydosssmaadhaanaac|| kathaM tarhi vArtikakAraiH saMskArarUpatvamuktaM dharmasya tatrAhavArtiketi / vArtikakArANAmapIti / mniissitmitynvyH| vArtikasthaM zaktipadaM vyAcaSTe-kiMcidatIndriyamiti / kSaNabhaGgurasya yAgAdeH kAlAntarabhAviphalajanakatvAnupapattiH zrutArthApattiH / pareti / parai. parikalpitaM sviikRtmityrthH| zadvo lingaadiH| na punaH saMskAra. eva, apUrvamityanuSaGgaH zAstrakArANAM prAyeNa jAtyantarapatra dharmAdharmazasaprayogAditi bhAvaH / nanu maNDanamizrAdibhirvedAntavidbhiH saMskAramAdAya jIvanmuktisamarthanaM kriyate, sarvasaMskAro dharmAdharmazabdavAcya. pava, anyathA tasya sukhaduHkhabhogAnupapattestatrAha-maNDaneti / ayameva jotyantaramatI dharmAdharmA ityayamevetyarthaH / saMskArazabdena cAhAnale. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| . zoktiriti bhAvaH / prArabdhakriyayeti / dharmAdharmarUpeNa prArabdhenetyarthaH / prkaaraantrmaah-athveti|shrutaarthaapttittiriti|kssnnbhngguraayaa:kriyaa yAHkAlAntarabhAviphalasAdhanatvAnupapattigamya ityarthaH / anumeya iti / vimatA yAgAdikriyA sajAtIyotpAdakasaMskArahetuH kriyAtvAdveSTanAdi. kiyAvaditi / ekasyAH kriyAyA vividha saMskArarUpAtizayajanakatvamuktaM tatra dRssttaantmaah-ytheti|yoginshc zaivAzca vaigNavAzca zivaliGgaM ca zAlagrAmAdazca teSAM drshnsyetyrthH| purupArthadharmaheturatizayo dharmA. khyaH / caNDAlAdotyAdizabdena caityAdi / anarthahetuH pApAkhyaH / tayAreveti / yogyAdipASaNDAdidarzanayorityarthaH / ataH paramezvarabhaneniSiddhakriyAjanyasya narakahetoH saMskArasya nivartakatvamityupasaM. hAro draSTavyaH / tatraiva pramANantaramAha-asmizceti / taddhi niSkRtaMnaikAntikaM na sarvAtmanA pApanivartakaM, tatra hetuH kRte'pi niSkRte'satpathe manaH punardhAvati, cecchabdo yata ityasyArthe, tattasmAtkarmaNo nirhAraH, Atyantiko nAzastamabhIpsata icchataH puMso harerguNAnuvAda aikA. ntika itynussnggH| yataH sattvabhAvanaH sattvazodhaka iti zlokArthaH / sajAtIyotpAdakasaMskAraMpramANataHsAdhayati-tathA hIti / teSAMsRjyamAnAnAM madhye sRSTyAM janmani ye sRjyamAnAH tAnyeva karmANi pratipadyante saMskAravazAditi bhaavH| tatraiva yuktimAha-svargeti / Izvarohi kaM citpuNye pravarttayati kaM citpAtake tatra pUrvasaMskAramapekSate, anyathA vaiSamyameva syAd, na ca tatsaMbhavati prmkRpaalutvaaditibhaavH| paramasiddhAnta iti / 'vedAntisiddhAnta ityarthaH / sRSTarmAyAmayatve'pIzvarasya vaiSamyaM prasajyate pratipuruSa sukhaduHkhavaicitryajananAttaca vaiSamyaM prAcInasaMskArAdisApekSatvamavalambyaiva samAhitamiti bhAvaH / yadi paraM kharganarakahetureva sajAtIyotpAdako'pIti vaktavyaM tathA ca sati ___1-ayamabhiprAyaH-sRjyamAnazarIrikarmasApekSatayA bhagavato na vaiSagyAdidoSaH, etadeva "vaiSamyanaipuNye na sApekSatvAttathA hi darzayati" ||2||34||ityutrmiimaaNsaasuutrenn siddhAntitam, "puNyo vai puNyena karmaNA bhavati pApaH pApene" ti bhagavatI zrutiH, ye yathA mAM prapadyante tAMstathaiva bhajAmyahami" ti bhgvdvaakyNcainmrthmupodvlyt| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUra prakAzasahitA vidyAtapaH prANanirodhamaitrI - tIrthAbhiSekavratadAnajapyaiH / nAtyantazuddhiM labhate'ntarAtmA yathA hRdisthe bhagavatyanantaityAdinA vedAbhyAsajapopAsanAdikhAdhyAyaiH zuddharanAnyantikatvAbhidhAnaM nAvakalpeta; niraMzasya saMskArasya sAnvayavinAzAyogAt, tasmAtsvarganarakahetuH sajAtIyoMtpattihetuzceti saMskAradvayaM karmaNAmavazyamabhyupagantavyaMtatazca narakahetuH saMskAraH prAyazcittainnivartyate na sajAtIyotpAdakaH, bhaktyA punarubhayavidho'pIti bhaktarevAtyantikazuddhihetutvaM na karmmaNAmiti, atazca prAyazcittAni cInItyetadapyanAtyantikatayA karmAtmakAni prAyazcitAni vinindya prakaraNinImatyantapAvanIM bhagavadbhaktimeva prazaMsati / yatpunaH sarvvakarmasAdguNyArthatvamiti, tadaviruddhaM dadhyAdivadubhayArthatvopapatteH, yathA dakSA juhoti danendriyakAmasya juhotItyAdizAstrAt kratvarthatvaMpuruSArthatvaM ca dadhyAdikharUpasya; tathehApi, "vAsudeve manoyasye" ti tu guNaphalAdhikAraH, phalazravaNAd / na ca parNamayItvAdivat phalazruterarthavAdatvaM, smaraNasya bhAvArthatvena svataH phalasAdhanatopapatteH parNatAvaiSamyAt, tasmAdanyAGgatve pramANAbhAvAt khAtantryeNa ca sarvvapurANAnAM gatisAmAnyAt svapradhAnameva bhagavatkIrttanaM kRtlapApakSayaheturiti sthitam / zrIrAmeti janArddaneti jagatAM nAtheti nArAyaNetyAnandeti dayApareti kamalAkAnteti kRSNeti ca / www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| 56 zrImannAmamahAmRtAbdhilaharIkallolamagnaM muhumuMhyantaM galadazrunetramavazaM mAM nAtha nityaM kuru // iti zrImadanantAnandaraghunAthapAdapadmopajIvinolakSmIdharasya kRtau zrIbhagavannAmakaumudyAM nAmakIrtanasya puruSArthatvapratipAdanaM nAma dvitIyaH paricchedaH / narakahetusaMskAra eva sajAtIyotpAdako'stu kimiti saMskAraddha. yamityAzaGkaya samAdhatte-tathA stiiti| vidyA devatAntaropAsanA tapaH kRcchAdi, prANanirodhaH prANAyAmaH, tIrthAbhiSekastIrtha snAnam , anA. tyantikatvAbhidhAnaM hi sajAtoyotpAdakasaMskArasattvAditi bhaavH| eka eva saMskAraH sAMzo'stu tatra prAyazcittenaikAMzo nazyatvaMzAntara tu sajAtIyArambhakamastu tatrAha-niraMzasyeti / upasaMharati-tasmAditi / paramaprakRta mupasaMharati-zrata iti / nanu mantratastantratazchidramityAdivAkyairaGgatvaM nAmakIrtanasyetyuktaM ttraah-ytpunriti|vaasudeve mano yasyetyAdi tu na karmAGgatvaM bodhayatItyAha-vAsudeva iti / adhi: kAraH sambandhaH phalazravaNAditi / tasyAntarAyo maitreya devendratvAdika. phalamiti / tatazca japahomArcanAdiSu vAsudevasmaraNam mhaaphlheturitybhipraayH| nanvaGga phalazrutirarthavAda ityAzaGkaya pUrvoktaM smArayatina ceti / bhAvArthatvena dhAtvarthatvena / dvitIyaparicchedArthamupasaMharatitasmAditi / gatisAmAnyAtsamAnArthatvAt / nAmni kRtanizcayo grantha. kRtparamezvarabhaktim prArthayate-zrIrAmeti / iti zrImadApadevasUnunA'nantadevena viracite bhagavannAmakaumudIprakAze dvitIyaH paricchedaH samAptaH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavatrAmakaumudI | s tRtIyaH paricchedaH / zrIkRSNAya namaH / yasya nAmAnyadhIyAnaiH zukairapi zukAyitam / vineyairballavastrINAM sa kRSNaH kurutAt kRpAm // prakAzasya tRtIyaH paricchedaH / // zrIkRSNAya namaH // 1 uttaravicArArthaM maGgalamAcarati - yasyeti / gopInAM ziSyaiH zukaiH pakSibhiH yasya nAmAnyuccArayadbhiH zukayogondravadAcaritaMsa kRSNaH kRpAM karotvityarthaH / evaM bhaktikarmaNoH saMbhUya sAdhanatve niraste punaridaM vicAryate - kimanayorvyavasthA vikalpo veti ? tatrAdhikAribhedena vyavasthAyAmadhikArivizeSaNasya kiMcitkaratvAt zraddhA''disahakRtasyaiva kIrttanasya pAvanatvaMphaliSyati, vikalpe tu tannirapekSasyaiva, tatra gurulaghunorvikalpe guruNo hyatyantabAdhaprasaGgAd vyavasthaiva sAdhIyasI / " nirUpaNIyaM pratijAnIte - evamiti / karma dvAdazAbdAdi / saMbhUyeti / zraGgapradhAnabhAvena samaprAdhAnyena vA samuccityetyarthaH / vyavasthA, zradhikArivizeSasya nAmakIrtanaM tadvilakSaNasyAdhikAriNo dvAdazAdvAdIti / vikalpastu yena kenApyadhikAriNA nAmakIrtanaM dvAdazAbdAdi vA kAryamiti / kasminsati kiM syAttatrAha - tatreti / kiMcitkaphalopayogitvAdityarthaH / zrAdizabdena zucitvAdi / pUrvapa kSamAha -tatreti / dvAdazAbdAdi gurubhUtaM, nAmakIrtanaM laghubhUtaM, tatra laghu naiva pApakSaye gurubhUtaM na kenApyanuSThIyeta tato vyavasthaiva yuktetyarthaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat - www.umaragyanbhandar.com Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAmakaumudI | nanu nAmakIrttanaviSayaM zAstraM na dvAdazavArSikAdeH sAdhanatvamapalapati tatkathaM bAdhaH ? ucyate - ananuSThAnamevAtra bAdhitatvaM, na viSayApahAraH / yathoktaM bhadvai: "etena pravRttizca phalaM pramANAnAM pravRttyAkhyaphalApahArazca bAgha" - iti / tatra yadA samaziSTayordvayorapi nopalabhyate vizeSaH tadA niraGka zatvAdicchAyAH kasya citkadA citkasmiMzcispravRttiriti dvayorapi pAkSikamanuSThAnaM; yadA punarupalabhyate vizeSaH sukaraduSkaratvabhedena tadA sukarAnurAgiNImicchAM na kazcidapi kadA cidapyapAkraSTumISTa iti duSkarasyAtyantabAdha eva tasmAd vyavasthaiva varIyasI / zrAzayAnabhijJaH zaGkate - nanviti / zrAzayamAviSkaroti -- ucyataiti / ubekAcAryasaMmatimAha - yathoktamiti / pravRttiranuSThAnam / ananuSThAnAkhyaM bAdhaM vivRNoti tatreti / vizeSamevAha - sukaratvaduSkaratvabhedeneti / sukarAnurAgiNIM sukare karmaNi svArasyena pravartamAnAm / zrAkraSTuM = duSkare karmaNi pravarttayitum / ISTe samarthaH / itizabdo detau / tatra kecinnitAntamanuraktAH smRtiSu purANobhyazca manAgvibhyato mahadalpapApabhedena vA jJAtAjJAtakRtabhedena vA prakAzarahasyabhedena vA smArtta paurANaJca prAyazcisaMvyavasthApanIyamiti vadanti, tatazcAlpAjJAnAdikRtaviSayaiH paurANamityuktaM bhavati / tanna sAdhIyaH smAttairvikalpyate pApe gurUNi guruNi khalpAnyalpe ca tadvidaH / prAyazcittAni maitreya jaguH svAyaMbhuvAdayaH // prAyazcittAnyazeSANi tapaH karmAtmakAni vai / yAni teSAmazeSANAM kRSNAnusmaraNaM paramiti gurulaghu sarvvapApAnAmavizeSeNa kRSNAnusmaraNasya mukhyaprAyazcittatvAbhidhAnAda / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat - 61 www.umaragyanbhandar.com Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 prakAzasahitA keSAM cid vyavasthAmAha-tatreti / smRtiSu nitAntamatizayenAnuraktA abhiniviSTA ityanvayaH / manAga = alpam / anenAnuvAdasamaya evAvarasaH sUcyate, zrutimUlatvena smRtipurANayorvizeSAbhAvAditi / mahatsu vA jJAnakRteSu vA prakAzakRteSu vA pApeSu smArtaM prAyazcittam , itareSu paurANamiti vyavasthA, kartRvyatiriktanAjJAtaM rahasyam tasminneva mate paraM vizeSamAha-tatazceti / alpe'jJAnakRte rahasyakRte ca pAtake smAtaM prAyazcittamastyeva kiMtu tasya nAmakIrtanena vikalpa iti bhAvaH / tadetaddaSayati-tanneti / guruNi pApe gurUNi prAyazcittAni, alpe. 'lpAni, svAyaMbhuvo manustadAdayo jaguH / teSAmiti nirdhAraNe SaSTI / teSAmazeSANAM gurulaghuprAyazcittAnAM madhya ityarthaH / parazabdArthamAhamukhyati / nanu ko nAma na brUte kRSNAnusmaraNaM mahApAtakAdiprakIrNAntasAghasaMharaNamiti, sA hi brahmavidyA, tathA hi kRSati vilikhati vidArayati saMsArATavImiti vA karSati AkarSati AtmasAtkaroti vA'jJAnamiti vA kRSNaH paramAtmA sadAnandarUpo vA kRSi vAcakaH zabdo Nazca nirvRtivAcakaH / tayoraikyaM paraM brahma kRSNa ityabhidhIyata iti ca smRteH, tasya cAyamarthaH, bhavanaM bhUHsattA tadAcako bhUvAcako na tu pRthivIvAcaka iti; nivRtivacanenaNakAreNAnanvayAt, pRthivIvartinoM jIvAnAmAnandoyasmAditi vigrahe lakSaNAprasaGgAd, prAsthAvaramAcaturAnanaMca sarveSAM jIvAnAmAnandayitari svasamayaparipacyamAnanAnApuNyopasAditavividhaviSayasannidhisaMmRjyamAnama-- nomukuramaNDalAntarabhivyajyamAnatayA tattadAnandatayopadhIyamAne paramAtmani pRthivIgatAnandatvasya tadhetutvasya cAvivakSitatvAd, virakSitatvevA "ye vA'muSmAtparAJcolokAsteSAM ceSTe devakAmAnAM ce"tyAdizAstravirodhAt, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAmakaumudI | tasmAnniravadyasya sarveSAmAtmabhUtasya sadAnandasyAnusmaraNaM punaH punazcintanaM sajAtIyapratyayAvRttilakSaNaM vijAtIyapratyayanirodhalakSaNaM vA nididhyAsanamihopAdIyate tasya cAtmasatattvasAkSAtkAra kAraNabhUtaM zravaNaM prati phalopakAryyaGgabhUtasyAsambhAvanAnirAsavat tatpratibandhakapAtakapradhvaMso'pi dvArakArya bhavatyeva, 63 jJAnamutpadyate puMsAM kSayAtpApasya karmaNaiti smaraNAt, kIrttanasya mahApAtakAdinivarttakatve nedaM pramANam / nAtra nAmakIrtanasya mukhyaprAyazcittatvamabhidhIyata iti zaGkate - nanviti | kRSNAnusmaraNasya brahmavidyAtvaM sAdhayati - tathA hIti / vilikhaterarthamAha - vidArayatIti / zrAkarSaterarthamAha- zrAtmasAditi / jJAnamiti chedaH / vilApayatItyarthaH / paramAtmA nirguNaM brahmetyarthaH / arthAntaramAha - sadAnanda iti / nirvRtirAnandaH / nanvevaM sadrUpatvenAnandarUpatvena dvaitApattistatrAha tayoraikyamiti / sadAnandayorityarthaH / aikyasya dharmAntaratvaM vArayati - paraM brahmeti / nanu bhUvAcakasya kathaMsadvAcakatvamatazrAha - tasya ceti / ananvayAdananvayaprasaGgAt / nanu kimityananvayaH kRSivAcyabhuvo NavAcya zrAnando yasmAditi vigrahAdatazrAha - pRthivIvarttinAmiti / pRthivyA nAnando jaDatvAttadgatajIvalakSagAyAM ca sa eva doSaH / bhUvAcakena tadvarttijIvalakSaNA, jIvAnAmiti SaSThyarthaM lakSaNA cetyabhiprAyeNa lakSaNAdvayaprasaGgAditi kacitka cispAThaH / doSAntaramAha - sthAvaramiti / svasamaye paripacyamAnAni phalonmukhAni nAnApuNyAni tairupasAditA vividhA viSayAsteSAM sannidhiravyavadhAnaM tena saMsRjyamAnaM mana eva mukuramaNDalamAdarzamaNDalaM tadantarabhivyajyamAnatayetyarthaH / tattadAnanda tayeti / sragAnandazcandanAnandaityAdirUpeNetyarthaH / upadhIyamAne = upAdhitaH pratIyamAne / zraviSakSitatvAttAtparyAviSayatvAd / vipakSe doSamAha - vivakSitatve veti / zramuSmAdAdityamaNDalAdU devakAmA devAnandAH, atazca sarvajanAnanda prade paramAtmani pRthivIgatajIvAnanda pradatvavivakSA na yuktimatIti bhAvaH / I Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat - www.umaragyanbhandar.com Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 prakAzasahitA upasaMharati-tasmAditi / kathaM nididhyAsanasya pApakSayahetutvaM jJAna. karaNatvAdityAzakya, nedaM jJAnakaraNaM kiM tu zravaNaM, tadaGga nididhyAsanaM, tasya ca dvAraM pApakSaya ityAha-tasya ceti / zravaNasyAGgatvaM nidi. dhyAsanasya phalopakAryaGgatvaM cAsmAbhiH siddhAntatattve prapaJcitam / asaMbhAvaneti / yathA zravaNamananayoH pramANaprameyAsaMbhAvanAnirAsodvAraM tathetyarthaH / tatpratibandhaketi / tacchadvena sAkSAtkAro nirdizyate / paramaprakRtamupasaMharati-kIrtanasyeti / nedamiti / pApe gurUNi guruNItyAdivacanadvayaM na pramANamityarthaH / idamasundaram, kRSNazabdasya tamAlazyAmalatviSi yazodAstanandhaye brahmaNi rUDhatvAd, rUDhiyogamapaharatIti nyaayaat| yaugikatve vA durvAramadanamahAgrahagRhItatayA samullavitasakalasetUnAMgokulakAminInA, mativiSamaroSAvezavivazavizRGkhalasakalakaraNavRttInAM pUtanAprabhRtInAmarAtInA, matyantaparAcInacetasAM yamunAvanapazupakSisarIsRpANA,matibahalamohapaTalIpinaddhasarvendriyANAMvRndAvanatarugulmalatAvIrudhAmapi muktisukhamanivAritaM vitarato nityanirastanIhAratayA nirantarakhamahimasamullasadanantAnandasya gopAlaziromaNeH sarvaprakAro'pi yogo'syaiveti tasyaiveha grahaNaM na nirguNasya brahmaNaH prayogaprAcuryAt tatraiva prathamatarapratIterudayAt, dUSayati-kRSNazabdasyeti / kRSibhUvAcakaityAdizAstrasiddhoyogaH kathaM tyajyata ityAzaya, tenApi zrIkRSNa evocyata ityAhayaugikatvaiti / setaMvo dhrmmryaadaaH| vizRGkhalA ucchngkhlaaH| karaNavRttaya indriyavRttayaH, parAcInaM viSayAbhibhukham / sriisRpaaHsaadyH| pinaddhAni = AcchAditAni / vitarato dadataH / nIhAramazAnam / annto'pricchinnH| sarvaprakAra iti / kRSativilakhatItyAdipUrvagranthoktayogAbhiprAyeNa / ubhayatra yogAvizeSe kathaM tasyaiva grhnnNttraahpryogeti| prAcuryAdvAhulyAt, yathA gozabdasya dazasvartheSu saDhatvAvize Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| 65 ghe'piprayogabAhulyAtsAsnAdimapiNDapratItiHprathamaM jaaytetthetyrthH| tatraiva = zrIgopAla eva, viSayasaptamI / tasya cAnusmaraNaM kItanameva na dhyAnaM vAkyazeSe kIrtanasyaiva prazaMsanAt ka nAkapRSThagamanaM punarAvRttilakSaNam / ka japo vAsudeveti muktibIjamanuttamamiti, na cAnyavidhIyate'nyatprazasyata iti saGgacchate, api ca pratIcInamAtmavastu na kadA cidapi smaraNAGganamavatarati, pratIcInatvasyaiva vyAghAtAd, atastasya nAmnA rUpeNa vAtadubhayanirAsena bopAdhinA tadviSayatvaM vaktavyaMtatra nAmopAdhikaM smaraNamiha gRhyate tacca kIrtanameva, smaraNazabdena ca kItta namupAdAnasya mAnasamapi bhagavannAmno'nusandhAnaM sarvAghasaMhAri na kevalaM vAcikamiti vivakSitaM, purANAntareca samAnaprakaraNe nAnAvidhanarakayAtanAkandakuddAlasya kIrtanasyaiva varNitatvAd, ihApyasmin prakaraNe saGkIrtanamevopAdIyate na dhyAna: tasya ca gurulaghubhedAnAdareNa sarvAghasaMhArahetutvenAvadhAritatvAnna mahadalpapApabhedena vyavasthApana garIyaH, ata eva na jJAnAjJAnaprakAzarahasyabhedAvapi vyavasthApakau, svarUpeNa vA garimalaghimAnau syAtAM nimittAntareNa vA; garimalaghimAnAveva tau kastatra vizeSaH, gurulaghunozcAMhasoravizeSeNa nivartakaM bhagavatkIrtanamityabhyadhAyi, tatkathaM tadbhedena vyavastheti ? nanu tathA'pi kathaM nAmakIrtanasya prAyazcittatvAbhidhAnaM tabAhatasya ceti| vAkyazeSe = uttrshloke| nAkapRSThaM svrgH| anuttamaM na vidyata uttmNysmaat| pratIcInaM pratyagrUpam / smaraNeti / smRtiviSayIbhavatI-: Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat a, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA tyarthaH / kathaM tarhi tatra tatra smaraNaviSayatvopanyAsaH purANAdau tabAhaata iti / nAmnA kRSNarAmetyAdinA, rUpeNa meghazyAmatvAdinA vA. tadubhayanirAsarUpeNa vopAdhinA smaraNaviSayatvaM vaktavyamityarthaH / iheti / kRSNAnusmaraNaM paramityAdivAkya ityrthH| yadi kIrtanamatrAbhipretaM kimiti smaraNazabdaprayogastatrAha-smaraNeti / yuktyantaramAha-purANAntare ceti / tathA'pi nAmakIrtanaM paurANamalpAjJAnakRtarahasyapApanivarttakaM bhaviSyati tatrAha-tasya ceti / avadhAritatvA. diti / purANasvArasyeneti shessH| mahati pAtake smAttaM prAyazcittam, alpe nAmakortanamiti vyavasthA nociteti bhAvaH / svarUpeNeti / brahma hatyA''diSu svarUpeNa grimaa| anRtavadanAdiSu svarUpeNa laghimA / nimittAntareNa vA syaataamitynussnggH| laghuno'pi pAtakasyAbhyAsA. dinimattAntaravazena grimaa| guruNo rahasyatvAdinimittavazena lghimaa| tAviti / svruupnimittaantrkRtaavityrthH| garimalaghimAnAveveti vidheyaH kastatreti / ubhayakRte garimalaghimasvarUpe na ko'pi vishessityrthH| phlitmaah-guruldhunoriti| aMhasoH pApayoH / tadbhedena = gurulaghutvAdibhedena / yasminyastamatirna yAti narakaM svargo'pi yacintane vighno yatra nivezitAtmamanaso brAmho'pi loko'lpakaH / muktiM cetasi yaH sthito'maladhiyAM puMsAM dadAtyavyayaH kiM citraM yadadhaM prayAti vilayaM tatrAcyute kIrtita___ ityanenApi vyavasthAna pratIyate, katham ? alpapApanivartakatve kIrtanasya na citravuddhiH, kintu nitAntamahIyasAmapyaMhasAM kIrtanamAtrAnnivRttirityucyamAne kasya cidanavagatabhagavannAmamahimnaH puMsazcitravuddhirutpadyatesA nivartyate kaimutyanyAyena, tathA hi yasminyastamati,ryacintane, yatra nivezitAtmamanasaH, cetasi yaHsthita iti ca smaraNameva zabdabhedena prativAkyamalaMkArArthamAvaya'te vikasanti kadambAni sphuTanti kuTajodgamA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| itivat / uttarottarabhUmikAgatastu vizeSo vidyamAno'pi na vivakSyate kaimutyAnupayogAd, narakazabdena tunAdharmaphalasya grahaNaM, tannivRttaH kaimutyena siSAdhayiSitatvAt, tatazcAyamarthaH-yasminnacyute niviSTabuddhinarakaM narANAMkaM sukhaM mAnuSamAnandaM sArvabhaumatvAdikam antarAyatvenApi na prApnotyeva yadi kathaM cidasAvamarapurIpAramaizcayaMmadhigacchati tarhi sa vighnaH, dviparArddhasthAyI hairaNyagarbho'pi loko'lpakaH, muramathanacaraNasmaraNasyAtivisadRzaM phalaM, sArvabhaumasevAyA iva khodarambharitvaM, kiMtarhi ? teSAM smarartA puMsAM muktiM sakAryAvidyAvidhvaMsadvAreNa niratizayAnande nijamahimanyavasthAnameva dadAti bhagavAn , amaladhiyo hi te na hi teSAM samaladhiyAmivAnyeSAM dezakAlAvacchinnaM phalamucitam idamevAmalatvaMdhiyo yaduta puruSottamapAdapallavapravaNatvaM, viSayadvAreNaiva hi samalatvamamalatvaM ca dhiyaH, tatazca yeSAM dhI vanatritayAntare vartamAnaM yaM kaM cidamaramanyamavalambate teSAmucitAnyeva sAmrAjyAdIni, yeSAM punarbhuvanatritayottIrNabhaktAnugRhItabhUttimuttamazlokazikhAmaNimavalambate teSAntu vividhaparicchedavirahiNI muktirevocitA na tu paricchinnAnyanyAni phalAnIti / - avyavasthAyAM pramANAntaramAha-yasminniti / nAtrAvyavasthA pratoyata ityAzaGkate-kathamiti / samAdhatte-alpeti / atra hi vicitravuddhiH kaimutyanyAyena parihriyate, sA ca prasaktA parihartavyA, prasaGgazca citrabuddharmahApApanivartakatve nAmakIrtanasyocyamAne bhavati; nAlpapApanivartakatve,tasmAdavyavasthaiva yuktati bhaavH| kasya ciditi| bhagavadanugrahAdavagatabhagavannAmamAhAtmyAnAM mahApuruSANAM tu na tatra citrabuddhiriti bhaavH| kaimutyanyAyaM vivariSyannakSarazaH zlokArthamAha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 prakAzasahitA I I tathA hIti / tatra paunaruktayaM pariharati -- yasminniti / uttarottareti / narakazadvavAcya sArvabhaumAnanda svargaM brahmaloka muktInAmuttarottaramastyutkarSaH paraM tu na vivakSyata ityarthaH / kaimutyAnupayogAditi / asminvAkye - 'cyutakIrtanasya mahApApakSayahetutve kaimutyanyAyaH pradarzyate tatraiSAmuttarottarotkarSo nopayujyata ityarthaH / narakazabdasya sArvabhaumAnandaparatvaM darzayati--naraketi / tannivRtternaraka nivRtterityarthaH / na prApnotyeveti / titucchatvAditi bhAvaH / svargo'pi yaccintane vighna ityasya tAtparyamAha - yadIti / yatra nivezitetyAdestAtparyamAha - dviparArddheti / muktiM cetasItyAdestAtparyamAha - kiM tarhItyAdi / zramaladhiyAmiti hetugarbhaM vizeSaNamityAha - zramaleti / tadupapAdayati- na hIti / dhiyo'malatvaM ca viSayakRtamityAha - idameveti / phalitamAha -- tataH zceti / bhuvanatritayAduttIrNA bhaktA niSkAmatvAdityarthaH / teSvanugrahAya gRhItA mUrtiryena sa tathA / uttameti / puNyakIrticUDAmaNimityarthaH / trividheti / dezataH paricchedo mUrtatvaM, kAlataH paricchedo vinAzitvaMvastutaH paricchedo bhedaH, tadvirahiNItyarthaH / I iha dAtRdAnasaMpradAnabhAvasyopacArikatvAd na SaSThIparyyanuyogaH, muktimapi na katipayAnAM vitIryya viramati murabhiditaradAnivad, api tu yeSAM manasi sthitaH teSAM - sarveSAmeveti bahuvrIhau siddhasya sarvvanAmno vivakSA, api ca anyeSAM dAhRNAM yadyarthino manasi sthitAH tarhi tebhyo'rthaM vitaranti, ayaM punararthinAmeva manasi sthitomuktiM dadAti, anyaccAnye dAtAro vanIyakebhyo dhanaMvibhajya vitaranto viyantiH ayaM punaravyayaH prativanIyakaM sarvvasvaM vitarannapi na vyeti ya evaM manomAtreNApyabhimukhAnAM sarvvAnanarthAnapanayati niratizayaM cArtha - mupanayati tasminvahirantaHkaraNadvayIM vAGmanasalakSaNAMpraNidhAnAnAmanarthaikadezaparihAramAtraM kiM citraM ? naiva citramiti / tatazca jJAnakRtaprakozamahApAtakaparihAro Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| 'pi manasaH kSatimevAvahati na punaH pUrti, tatkathaM tatrApi saGkocena vyavasthA''zaGkati / evaM ca avazenApi yannAgni kIrttite sarvapAtakaiH / pumAnvimucyate sadyaH siMhajastaimUMgairive tyetadapyanusRtaM bhavati, varNitavyavasthAyAMtuprakIrNakaviSayatve pAtakazabdo bAdhyeta, atipAtakAdiviSayatve sarvazabdaH, na ca pAtakazabdasyeva sarvazabdasyApi vizeSAntare paryavasAnaM, prayogavaiphalyAt pAtakazabdenaiva tatsiddhaH, asmatpakSe tu pAtakazabdenaiva sarvapAtakagrahaNe'pi nyAyAbhAsaparikalpitavyavasthAbAdhena saphala: sarvazabdaH, tasmAnnava vyavasthA / nanu dadAtiyoge caturthI syAnna SaSThI tatrAha-iheti / aupcaariktvaaditi| trividhaparicchedazUnyAyA mukhyadadAtyarthayogAbhAvAnna caturthIprasaGga iti bhaavH| amalA dhIryeSAmiti bahuvrIhAvantargatasya sarvanAmnastAtparyamAha-ktimiti / murabhinmurAriH / itaradAnivaditi vaidhy'dRssttaantH| puMsAM cetasi sthita ityasya tAtparyamAha-api ceti / arthinAmiti saMpAtAyAtaM yato niSkAmAnAmapi manasi sthito. muktiM ddaati| avyypdtaatprymaah-anycceti|vniiykaa yaackaaH| kiM citramityAdestAtparyamAha-ya evmiti| sarvAnanAniti / avi. dyA haMkArAdonityarthaH / apanayati = nivartayati / niratizayaM cArthaH paramAnandarUpaM svAtmAnam upanayati prApayati / tasminparamAtmani, bahiHkaraNaM vAg , antaHkaraNaM manaH, etaddvayIm, praNidadhAnAnAmekAgokurvatAm / kIrtane hi vAGmanasapraNidhAnaM, "yanmanasA dhyAyati tadvAcA vadatI"ti shruteH| anarthaikadezeti / yadadhaM prayAti vilymityuktmityrthH| paramaprakRtamapasaMharati-tatazceti / parihAro naashH| manasaH kSatimiti / kIrtane vAGamanasasAdhye manomAtrasAdhyamuktiphalApekSayA phalAdhikyamucitaM, na tu pApapravilayamAtraphalakatvena tadhAsaiti bhaavH| alpAjJAnakRtopapAtakAdinirAsahetubhUtaM nAmakIrtanamiti vyavasthA durApAstetyAha-tatkathamiti / varNitavyavasthAyA bAdhakA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 prakAzasahitA ntaramAha-evaM ceti / mahApAtakAdyapapAtakAntapAtakavyatiriktaM pApaMprakIrNakaM, mahApAtakasamamatipAtakam / aadipdenoppaatkm| nanu prakIrNakaviSayatve'pi nAmakIrtanasya na pAtakazabdo bAdhyate tasya pApamAtra prayogadarzanAttatrAha-na ceti / vaikalyAdvaiyarthyAdityarthaH / nanu tvatpate'pi sarvapadavaiyarthyamavizeSeNAzeSapApaviSayatvAtpAtakaza. bdasya tatrAha-asmaditi / zrIbhAgavate tu zRGgagrAhikayaiva mahApAtakAnyanukramya saGkIta nenaiva tannivRttirabhihitA stenaH surApo mitracaka brahmahA gurutalpagaH / strIrAjapitRgohantA ye ca pAtakino'pare // sarveSAmapyaghavatAmidameva suniSkRtam / nAmavyAharaNaM viSNoryatastadviSayA matiriti // na ca tadajJAnakRtaviSayaM rahasyaviSayaM veti vaktavyaM, buddhipUrvamakhilajagatprakhyAtaM pAtakaM kRtavato'jAmilasyApi nAmakIrtanAdeva tannivRttevarNanAd, na ca tadapyupapAtakAdiviSayamiti vaktavyaM, tasminmahApAtakAnAmapyanukrAntatvAd ____ yatastato'pyupAninye nyAyato'nyAyato dhnmityaadinaa| tatraiva yuktyantaramAha-zrIbhAgavata iti / na ceti / sarveSAmiti dhRtyA vuddhipUrvakAriNAmapi saMgRhItatvAditi bhaavH| upakramavirodhazcetyAha-buddhipUrvamiti / anyAyato dhanamiti suvarNasteyasaMgrahaH / zrIviSNudharme ca buddhipUrvaprakAzamahApAtakinaH kSatrabandhorapi nAmakIrtanamAtrAt paramapUtatvapratipAdanAd neyaM vyavasthA nyAyavidAM hRdayamadhirohati, tasmAdanyathA vyavasthApyate tadyathA yasya purANeSu mAtRvacaneSviva na kadA cidimAnyapathyamatathyaM vA'bhiddhatiH api tu Sathya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| meva tathyameveti dRDhatarazraddhA'nubaddhA, bhagavati ca bhaktajanamanaHsarojinIjIvitezvarenamadamaramaNDalamaulimAlAzalAkAlikhitanijavijayavarNanAvarNazreNIsanAthapAdapIThe purabhidi murabhidi vA bhaktibharagarimagarbhiNI stambhasvadaromodgamAdisAttvikabhAvasahacarI cittavRttiH sA'pi nagatAnugatikatvena;apitutadIyamahimamahArNavAvagAhanena, tasya paurANAnAM zravaNakIrtanAdInAmanyatamaM gurulaghuvizeSAnAdareNa sarveSAmeva nirazamaMhasAM paramaMprakSAlanam , itarasya punaH pratipadoktaM smaarttmiti| pratipAdanAditi / govindeti samuccArya padaM kSapitakalmaSaH / kSatrabandhurvinaSTAtmA govindatvamupeyivAni tyAdivAkyairiti bhAvaH / matAntaramAzaGkate-tasmAditi / yasya puruSasya / purANeSvitipadasya zraddhApadena smbndhH| bhagavatotyasya cittavRttirityanena smbndhH| namatAmamarANAm , maNDalaM lamUhastasya mauliSu makuTeSu mANikyAni teSAM zalAkA lekhanyastAbhilikhitA ye nijasya bhagavato vijayavarNanAsamvandhino varNAsteSAM zreNI tayA sanAthaM yuktaM pAdasambandhi poThaM yasyeti bhagavadvizeSaNam / bhaktabharo bhArastasya garimA tenagarbhiNoti cittavRttervizeSaNam / stambho ni ApAratA / zrAdizabdenAnandAthagrahaNam / ete sAttvikA bhAvAsteSAM sahacarItyarthaH / cittavRttirvartata iti shessH| tadIyeti / tacchabdena bhagavAn / tasya puruSasya / gurulaghuvizeSeti / sarvapApaniva. takatvazravaNAditi bhAvaH / raho vegaH / itarasyeti / azraddhasyAbhaktasya cetyarthaH / pratipadoktaM tatra tatra vispaSToktam / tatra zraddhAvato'dhikAre nAradIyavacanaM pramANaMyasya yAvAMzca vizvAsastasya siddhizca tAvatIti, zrIbhAgavate cayadRcchayA matkathA''dau jAtazraddhazca yaH pumAn / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA na nirvieNo nAtisaktobhaktiyogo'sya siddhida iti, tAvatkarmANi kurvIta na nirvidyeta yaavtaa| matkathAzravaNAdau vA zraddhA yAvanna jAyata, iti ca purANeSu zraddhAvatAM bhaktiyogAdhikAraM darzayati nivarttayati tu karmAdhikAram / zrIbhagavadgItAsu ajJazcAzraddadhAnazca saMzayAtmA vinazyati / nAyaM loko'sti na paro na sukhaM saMzayAtmana iti zraddhAhInasya sarvatrAnadhikAraM darzayati / zivadharmottare'pi vidhivAkyamidaM zaivaM nArthavAdaH zivAtmakaH / lokAnugrahakartA yaH sa mRSA'rtha kathaM vadediti guNavAdanirAkaraNena zivazAsaneSu zraddhAmutpAdayan zraddhAvato'dhikAraM darzayati / __ atirapi karmakANDe jJAnakANDe ca zraddhAvata evAdhikAra darzayati, tatra karmakANDe zraddhayA'gniHsa midhyate zraddhayA hUyate havirityAdikA, jJAnakANDe zraddhAvittobhUtvA''tmanyevAtmAnaM pshyedityaadikaa| tasmAtsarvatra zraddhAvata evAdhikAraH, bhaktiyogaHzravaNakIrtanAdiH / zivAtmakaH kalyANapratipAdakaH / guNavAda aupacArikatvam / sA ca puruSabhedena viSayabhedeSu vyavatiSThate tasmAd vyavasthito'dhikAra iti|yuktN caitad vidhipuruSasambandhovA taddhaturvA vyutpattibhedenAdhikArazabdArtha iti nyAyavidAM sthitiH / tatra zreyaHsAdhanalakSaNasya vidheHvasAdhya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAmako mudI | bhogyazreyodvAreNa bhokA puruSeNa sambandho vidhipuruSasambandhaH, taddheturjIvanakAmanA''diH / 73 niyogavAdinastu niyojyaniyogayorboddhRboddhavyalakSaNaH sambandho vidhipuruSa sambandhaH sa ca karmaNyaizvaryyamityevalakSaNAdadhikArAdanya eveti manyante / sa sarvo'pi na zraddhAmantareNa saMbhavati, anavagatAsabhAvasya puMso vAkyAdviziSTapravarttakaviSayAd vastuvRttyA visaMvAdazUnyAdapi mamedamiSTasAdhanamiti vA mamedaMkAryyamiti vA pratipatteH pravRttezcAdarzanAt / sA ceti / sa sa puruSastatra tatra zraddhatta ityarthaH / vyutpattibhedeneti / zradhikaraNamadhikAra iti vyutpatyA vidhipuruSasambandhaH / adhikriyate yeneti vyutpatyA taddhetuH / tadeva vivRNoti - tatreti / gurumate vidhipuruSasambandhaM vivRNoti - niyogeti / ubhayamate'pi zraddhA'pekSAmAha - sa sarva iti / zranavagateti / yasyAptatvaM na jJAyataityarthaH / viziSTeti / iSTasAdhanatvapratipAdakAdityarthaH / pratipatteradazanAdityanvayaH / nanu yasya vedastanmUlaM ca smRtipurANAdi sarvvaM zAstrapramANamiti nirNiktazaGkApaGkabuddhirasti sa eva zAstra - 'dhikriyate, tatra yadi kathaM cidekadeze'pyazraddhA tatkathamekadezAntare'pyadhikAraH, api ca naikadezaviSayiNI zraddhaiva saMbhavinI, sA hi zAstrasya pramANAntarasaMvAdanibandhanA vA svataH prAmANyanibandhanA vA, na tAvadAdyaH pramANAntarairduravagAhatvAdatigahanasya dharmatattvasya, nApi dvitIyaH svataH prAmANyasyaikadezAntare'pyavizeSAt tannibandhanA vedabhaviSyat sarvatrApi zraddhA, na vA kutracit, tat kathaM tannibandhanA vyavastheti ? 10 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 prakAzasahitA purANeSu zraddhAvataH paurANaSu zravaNakIrtanAdiSvadhikAraH, itarasya smArteSvadhikAra ityuktamAkSipati-nanviti / nirNiktaH prakSAlitaH zaGkApako ysyaaH| ekadeze purANAdirUpe, ekadezAntare smRtyAdirUpe / ekadezaviSayAM zraddhAm prakArAntareNa dUSayati-api ceti / tannibandhanA cet = svataHprAmANyanibandhanA cet / tannibandhanA zraddhAnibandhanA vyvstheti| idamasAMpratadharmavramhaviSayazAstrayoH prAmANyasyAviziSTatve'pi zraddhAyA vyavasthitatvAt / yo hyakarttAramAtmAnamavagamayantIrupaniSado'pi na zraddhatte sa eva karmavidhInAdriyate, ata eva hi tasyaiva tatrAdhikAronetarasya, anyathA hi sarvasyApi sarvatrAdhikAro'bhaviSyad, na ca tathA'sti, evamihApi vaktadoSavirahAdekatulA''rUr3heSu sarvazAstraSu samAnagarimasatsargasiddhA'pi zraddhA kutra cit kutazcit pratibandhakAdadRSTAdudAharaNabhAsadarzanAcArthAntaraparatvazaGkAkalaGkana kuNThIkiyate tadupapannaM tannibandhanA vyavastheti / dUSayati-idamiti / zraddhAkRtavyavasthAmapapAdayati-yo hoti| vipakSa vAdhakamAha-anyatheti / kutazcidityetadvivRNoti-adRSTAdityAdinA / udAharaNAbhAsairvA grAme'yameka evAdvitIyaH puruSa itivadekamevAdvitIyamityAdivedAntAnAmarthAntaraparatvamiti bhavati zaGkA / ___ bhaktarapyadhikArivizeSaNatvaM purANavacanairevAvagaH myate, zrIviyaNupurANe tAvad yannAmakIrtanaM bhaktathA vilApanamanuttamam / maitreyAzeSapApAnAM dhAtUnAmiva pAvaka iti, atra ca bhaktizabdena bhagavadAlambano ratyAkhyaH sthAyI bhAvo'bhidhIyate, na bhajanamAtraM tasya kIrtanazabdenopAyeSUpAttatvAt , Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAmakaumudI | prahlalAdacarite cAyamarthaH sphuTataramavagamyatenAtha yonisahasreSu yeSu yeSu brajAmyam / teSu teSvacyutA bhaktiracyutAstu sadA tvayi // yA prItiravivekAnAM viSayeSvanapAyinI / tvAmanusmarataH sA me hRdayAnmApasarpatu // iti zlokasyaikavAkyatvAd / - 1 bhakterapyadhikArivizeSaNatvamAha - bhakteriti / vilApanaM nivarta kam / tatazca viSNubhaktasya nAmakIrtanaM sakalapApakSayaheturitarasya manvAdyuktam prAyazcitamiti vyavastheti bhAvaH / bhaktizabdArthamAhaatreti / ratiH prItiH / sthAyI bhAvo dharmaH / bhaktizabdasya prItivA citvaM samarthayate - pralhAdeti / pUrvavAkye bhaktizabdenodAhRtya prItizabdenottaravAkye nirdezAditi bhAvaH / nanvanyaiva bhaktiranyaiva ca prIti nirdezabhedAdeva, anyathA hi paunaruktaca prasajyeta, anyacca neha prItiH prAyate, api tu he mApa lakSmIpate ! avivekinAM viSayeSu yA prItiH sA tvAmanusmarato me hRdayAtsarpatu gacchatAditi rAganivRttiH prArthyate tat kathamekavAkyatvamiti ? bhaktiprItyorbhedaM zaGkate - nanviti / neheti / uttarazloka ityarthaH / mAM pAtIti mApaH / rAganivRttistaddhvaMsaH / rAgavirodhI cetovRttivizeSo viraktiH / I zrasubhagametad, yadi bhaktaranyA prItiH prArthyate viratirvA, tarhi tasyA api bhagavadvAkye bhakterivAnubhASaNena grahaNena ca bhavitavyaM bhaktirmmayi tavAstyeva bhUyo'pyevaM bhaviSyatItivad mayi prItistavAstyeva bhUyo'pyevaMbhaviSyatIti, viSayeSu viraktistu tavAstyeva bhUyo'pyevaM bhaviSyatIti ca tathA, na caivamabhavat, tasmAtpUrvazlokoddiSTAyA bhaktaH svarUpavarNanamuttarazlokena kriyata Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 prakAzasahitA " bhedAdviSayeSvanubhUyamA iti vyAkhyeyaM tadyathA'nusmarata iti SaSThI paJcamI vA puruSasya hRdayasya ca vizeSaNam, prItizabdena ca sukhaM vA tadabhivyaJjikA vA buddhivRttirgRhyate, tatra sukhapakSe tasya sarvatraikarUpatvAttaduparAgasyaiva neSu yA prItiryatsukhamabhivyajyate sA tvAmanusmarato me hRdayAnmA'pasarpyatu nApayAtu tvadanusmaraNenaiva tatsukhamabhivyajyatAmiti sukhAbhivyaJjakaM bhagavadanusmaraNaM prArthitaM bhavati, vRttipakSe'pi tathaiva tatrApi tatkharUpasammAnayogakSemasyApi tadbhedasya viSayAvacchedamantareNAnavagamAdavacchedakaviSayAn bahirbhAvya prIterevopAdAne'vivekinAMviSayeSu sukhasAdhaneSu yA prItiH sAM tvAmanusmarato mama hRdayAnnApayAtu viSayAnullaGghya tvAmeva niratizaya sukhAtmAnamAlambatAmiti yattacchabdayoH sAmAnAdhikaraNyaMsphuTameva, tatazca pakSadvaye'pi zrImanmuramathana caraNArabindamakarandamandAkinImavagAhamAnasya manasaH ko'pi samullAsaH svAnandamAvirbhAvayan bhaktirityabhihitaM bhavati, sA ca ratireveti / dUSayati - tarhIti / tasyAH prIteH, viraktezca / bhgvdvaakye'gretne| bhavitavyamityuktaM vivRNoti - bhaktirmayIti / tathA = vispaSTam / paunaruktyaM pariharati-tasmAditi / tadeva vivRNoti - tadyatheti / SaSThI. pakSe puruSavizeSaNam, paJcamIpate hRdayavizeSaNam / prItizabdArthaM dvedhA nirUpayati - prItIti / nanu viSayeSu yatsukhamavivekAnAM tatkathaMbhagavantamanusmarataH syAttatrAha - tasyeti / sukhasyetyarthaH / tattaduparAga syeti / uparaJjakatattadupAdherevetyarthaH / tathaiveti / sukhAbhivyaJjakaM bhavavadanusmaraNam prArthitam bhavatItyarthaH / tadeva darzayati - tatrApIti / tatsvarUpeti / buddhisvarUpasamAnayogakSemasya janyatvAt / tadbhedasya buddhivRttivizeSasya, bahirbhAvya vyutthApya, prItereveti / vRttimAtrasyetyarthaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| phalitamarthamAha-viSayAniti / tatazca bhagavati prItireva bhaktirityu. ttarazlokagatayattacchabdasAmAnAdhikaraNyena siddhamityupasaMharati-yattaditi / samullAso vRttibhedH| zrIbhAgavate caratireva bhaktirityavagamyatedevAnAM guNaliGgAnAmAnuzravikakarmaNAm / sattva evaikamanaso vRttiH svAbhAvikI tu yA // animittA bhAgavatI bhaktiH siddhagarIyasItyatra, tasya hyayamarthaH-guNaliGgAnAM guNamayazarIrANAmAnuzravikaM zrutipurANAdigamyaM karma caritaM yeSAM te tathoktAH teSAM devAnAM madhye satva eva zuddhasattvamayamaGgalamUtau sarakhatItIravAsibhRgumukhyamunijanasiddhAntaprasiddhamahimani zrIvatsalAJchana ekamanasaH puruSasya ekAgrasya vA manaso yA vRttiranimittA phalAbhisaMdhizUnyA svarasata eva viSayasaundaryyAdayatnenaiva jAyamAnA na balAdApAdyamAnA sA bhAgavatI bhaktiH sA ca siddhejJAnAd garIyasIti / garIyastvameva vivRNoti___ jarayatyAzu yA kozaM nigINamanalo yatheti / yathA nigIrNamannapAnAdi jATharo jAtavedA jarayati tathA yA kozamannamayAdi pazcaprakAramAzu nAzayati, anubhavaziraskatvAd, na jJAnamiva tattvayuktibhiH krameNekaikamapohati, tatazca tasyA garIyastve katamaH sandehaiti, muktagarIyasIti vA vyAkhyeyam , sAlokyasArTisAmIpyasAyujyaikatvamapyuta / dIyamAnaM na gRhNanti vinA matsevanaM janAityAdidarzanAt / jarayatyAzu yA kozamiti tu svaya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA meva bhaktiranviSyamANA muktiM balAdavilambenApAdayatIti darzayati / evaMlakSaNazca manasaH pariNAmaH kathaM nu rateranyaH syAd / 78 bhAgavata paryAlocanayA'pi ratireva bhaktirityAha- zrIbhAgavataiti / devAnAm bramhaviSNumahezAnAm / zuddhasatvamayatvaM vivRNotisarasvatItoreti / bhRguNA hi viSNuvakSasi padAghAtaH kRtaH viSNustu bhUSaNaH venAGgIkRtavAnataH zuddhasattvamaya iti bhAvaH / phalAbhisandhizUnyA cedbhaktiH kathaM jAyeta ? tatrAha-svarasata eveti / sArSTiH sArUpyaM, sAyujyaM tAdAtmyam ekatvamabhedaH / upasaMharati- evamiti / " anyA vyAkhyA - ekamanasaH puMso devAnAM yA vRttiH sA bhaktirityanvayaH, tatra devazabdasya nAnArthatvAdindriyagrahaNArthamupapadaM guNaliGgAnAmiti, zabdAdigrahakAraNAnAmityarthaH / anenaiva karmendriyANAmapi grahaNaM chatrinyAyena, kamrmazabdenaiva buddherapi anyakSa vizeSaNavizeSyayorananvayaprasaGgAt / karmma kartavyaM tacca dvividhaMdRSTamAnuzravika ca tatra pratyakSAdibhiH karttavyatvenAvagataM dRSTaM, yasya tu zAstrAdavagamyate karttavyatvaM tadAnuzravikaM tatra rAgAdinibandhanapravRttivAraNArthaM vizeSa - mAnuzravikakarmaNAmiti, zrAnuzravike'pi kAmye rAgAdinibandhanatvAtpravRttestannivRttaye vizeSaNamanimitteti, animittA'pi kadAcidanyadevatA''lambanI vRttiH syAd na ca sA bhAgavatI bhaktirata Aha-sattvaeveti / zeSaMpUrvavat / I vyAkhyAnAntaramAha -- zranyeti / chatrinyAyeneti / chatriNo gaccha. ntItyatra yathA chatrizabdaH chatryacchatrisamudAya lakSakaH, evaM guNaliGgazabdo'pi karmendriyajJAnendriyasamudAyalakSakaH / tadvizeSaNamAnuzravikakarmaNAmiti / tatra karmazabdo buddhivRttyupalakSaNamityAha - karmeti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAmakaumudI | anyatheti / jJAnendriyANAM karmAbhAvAditi bhAvaH / indriyANAm bhaga vati vRtteH kramamAha - tacceti / anenaiva krameNa zrImadacyute cittAvatArasya vivacitatvAd, na prAtilomyena vizeSaNAnarthakyaM zaGkanoyam / zrayamatra niSkarSaH - rAgAdidoSa nibandhanAbhyaH pravRttibhyaH parAvRttAnAM zrutipurANavaiSNavAgamavihitazravaNAdikarmmapravaNAnAmindriyANAM kiM cidapi phalamanabhisandadhAnAnAM sakalabhuvana saubhAgyasAra sarvvasvamUrtI muramarddane paricayapracayAdanapekSitavidhiH kharasata eva samullasantI viSayAntarairavyavacchidyamAnA vRttirbhAgavatI vRttirbhaktiriti / tatra bahirindriyANAM zravaNAdivyatirekeNa vRttyabhAvAt zravaNAdInAM cAnyonyaM bhinnajAtIyatvAnmanovRttestu bhAvalakSaNAyAH sarvvatraikarUpatvAda manovRttireva mukhyo bhaktizabdArthaH, zravaNAdiSu tu tadanuvidhAnAdeva bhaktizabda iti / pu 76 bhaktiyogo bahuvidho mArgairbhAmini bhAvyate / svabhAvaguNamArgeNa puMsAM bhAvo hi bhidyata - ityanenApi bhaktibhAvayorabheda evAvagamyate, anyathA hi bhaktervaividhyaM pratijJAyautpattikasattvAdiguNabhedena bhAvabhedapratipAdanAyogAt, 1 zraneneti / uktenetyarthaH / prAtilomyeneti / zrantimameva vizeSaNamastvindriyANAM bhAgavatI vRttirbhaktiriti na zaGkanIyamityarthaH / niSkarSaH tAtparyArthaH / evaM sAmAnyataH sarvendriya vRtterbhagavadviSayAyA bhaktizabdavyapadezyatvamaktvA tatrApi vizeSamAhatatreti / zravaNAdInAmananugatatvAtteSvanusyUtA manovRttireva bhaktizabdavAcyeti bhAvaH / yuktyantareNAha - bhaktiyoga iti / bhAvI manoruciH / vaividhyamanekatvam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CO prakAzahitA zrInarasiMhapurANe'pi-ikSvAkucarite cakAra meghe tadvarNe bahumAnaratiM nRpaH / pakSapAtena tannAni mRge padma ca tAdRzItyAdipremAtizayasyaiva bhaktitvaM darzitam , zrIskandapurANe'pi bIbhatsite durviSaye kadAciyo vA'pi rAgo bhavitA janasya / sa ced bhaviSyatyapi nAma rudre ko nAma mukto na bhavedbhavAbdheri tyetadeva darzitaM bhaktiprakramAt, zrIliGgAdiSu cakharanetrAGgavikriyetyatrAnubhAvAnAmanukrAntatvAt teSAMca bhAvAnAmaGgabhAvAdagI bhAva eva bhaktiriti gmyte| sa cAyamAdyo bhAvo vRtyantarairantarA nivizamAnairapyanekajanmavAsanAvAsite cetasi na vyavacchidyamAno vibhAvAdibhIrasarUpatAmApAdyamAno nijasukhasaMvidA nirbharamAliGgitaH svayamevAnandasaMvidabhidhAnamupacArAsahaM dadhAno bhaktirityabhidhIyate / / tadvarNe kRssnnsdRshvnne| tannAmni kRSNanAmni, tadRzi kRSNaha. talya ityrthH| so'pi cedrudre bhaviSyatIti sNbndhH| svaravi kriyA sagadgadatvam / netravikriyA azru, aGgavikriyA romAJcAH / bhakteranujJAyamAnA bhAvA anubhaavaaH| bhAvAGgabhAvAd = bhattyaGgatvAt / aGgI pradhAnam / Adya ityanubhAvApekSayA, vRttyantarairviSayaviSa yairna vyavacchidyamAnaH / tatra heturanekajanmeti / / tasya cAlambanavibhAvo'vajJA''kRSTakusumAyudhasaundaryasabakhaH kamalAkucataTIpatrabhRGgo bhagavAnananto vA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAmakaumudI | manAgavalokana kharvvIkRtamadanagardhvo mugdhamRgalAJchanazekharaH zaMkaro vA, tAvapi zrutipurANavAkyaiH karNAbhyarNamavatIrNau vA; abhinayairabhinayapratibhAnamArgamanusarantau vA majjanmakarmAbhinayaityetadarthamevAbhinayanasya vihitatvAd / uddIpanavibhAvAstu vilasadamalamarakatamaNimarIcimaJjarIpiJjarAlibhrAntibhUmayo niryanmakarandabindujAlajambAlitagaganAGganAH parimalatarpitapavanAtithayastaruNatulasIvana vIthyaH, muramathanarathAGgalAJchanacchaTApariSvaGgasuvyaGgyasaubhAgyazreNizrImadgopIcandanavidalAni, prasiddha sakalA bharaNa saundaryya sarvvasvavazca na caNA nayanAhlAdinyo nalinAkSamAlAzva, haranayanadahanadagdhasahacarasmara virahazuSkAvaziSTakatipayakalasya kalAvataH kalAbharacUrNacaya iva dhavalinnA bahirantastamaso tiro dadhAnaMmanomukura maNDalImujjvalAM vidadhad bhAsuraM bhasitaM,sakala puruSArtha saMpatsuralatAbIjazreNIzriyo rudrAkSamAlAzva, haridinaharayAminImahotsavAdayazca / anubhAvAvyabhicAriNazca bharatAdimunimanISitAeva na punarihAbhinavAH sarvveSAM caiteSAmudAharaNAni zrIbhAgavate sphuTataramupalabhyante; purANAntareSu ca keSAM cit, tatrAlambanavibhAvasya ca - svayaM tvasAmyAtizayastrayadhIzaH khArAjalakSmyApta samastakAmaH / valiM haradbhizcira lokapAlaiH kirITakoTyarhitapAdapIThaH // ityAdi / uddIpanavibhAvasya ca - 11 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 81 www.umaragyanbhandar.com Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 prakAzasahitA tasyArabindanayanasya padAravindakiJjalkamizratulasImakarandavAyuH / antargataH svavivareNa cakAra teSAM saMkSobhamakSarajuSAmapi citttnvorityaadi| evaMvrataH svapriMyanAmakIrtyA jAtAnurAgo drutacitta uccaiH| hasatyatho roditi rauti gAya tyunmAdavannRtyati lokabAhyaityAdi / kharanetragAtravikArarUpANAmanubhAvAnAMtatrApi sAttvikAnAM-- ka cidutpulakaH tUSNIM premaprasarasaMplataH / aspandapraNayAnandasalilAmIlitekSaNa ityAdi, nirvedAdInAM ca vyabhicAriNAM ka vA'haM kitavaH pApo brahmano nirapatrapaH / ka ca nArAyaNetyetad bhagavannAmamaGgalamityAdi / evaM zaive'pi asti kazcidaparyyantaramaNIyaguNArNavaH / SaDvidhAdhvamayasyAsya sarvasya jagataH patiH / aAtmazaktyamRtAkhAdapramodarasiko yuvA / akhaNDajagadaNDAnAM piNDIkaraNapaNDitaH // anntaanndsNdohmkrndmdhruvrtH| audAryadhairyagAmbhIryamAdhuryyamakarAlayaH / ityAdInyAlambanAdInAmudAhAyA'Ni / vibhAvo janako bhaavH| AdizabdenAnubhAvavyabhicAribhAvagrahaNam / nijasvaM sukhaM tadeva saMvid, ata evAnandasaMvidityabhidhA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgnnaamkaumudii| nam / zRGgArAdiraseSu pramadA''dirivAnAlambanavibhAvaH zrIgovindaH zaMkaro vetyAha-tasyeti / tayorAlambanatvamupapAdayati-tAvapIti / abhinayairanukArapradarzanaiH, svakartRkaiH parakartRkairvA / abhineyAnAM tattatpa. ramezvaracaritrANAM pratibhAnaM sphuraNaM tanmArgo viSayatA, yathA kathaM cidupasthitaH paramAtmA''lambanavibhAvo bhktirssyetyrthH| marIcInAMmaJjaryastadvatpiJjarA alayasteSAM bhrAntibhramaNaM tadbhUmayaH, niryanto nirga: cchanto makarandasya bindavasteSAM jAloni tairjambAlitaM zabalIkRtaM. gaganamevAGganaM yAbhiH, parimalena tarpitaH pavano yAbhistAH prathamAntatrayaM. vIthInAM vizeSaNaM, rathAGgaM sudarzanaM tadIyalAJchanacchaTAnAM pariSvaGgaH sambandhastena suvyaGgayA saubhAbhyazreNiyastAni gopIcandanavidalAni khaNDAni / saundaryasarvasvasya vaJcane caNA nipuNAH / nalinaM padmam / zivabhaktirasasyoddIpanavibhAvamAha-hareti / haramastakacandraH pUrva pUrNakala evAsIddharanetrAgnino dagdhasya madanarUpasya sahacarasya viraheNa kAzcana kalAH kSINAstAsAM cUrNAnIva bhasitaM, mukuro darpaNaH / bharatAdInAM zRGgArAdirasanirUpakANAmabhimatA evAnubhAvAdaya iti / akSaraM nirguNaM bramha / anubhAvodAharaNamAha-evaMvrata iti / tadavA. ntarabhedAnAmudAharaNamAha-tatrApIti / ssddvidheti| kaamkrodhmdmohlobhmtsraatmkssddidhpaapmysyetyrthH| zrAtmeti / svaguNAmR. tAsvAdapramodA bhaktAsteSu rasiko batsalaH, yuvA jarArahitaH, piNDI. karaNam = ekIkaraNaM saMhAro, madhuvrata iva madhuvrataH pUrNAnanda ityarthaH / makarAlayaH= samudraH, etAdRzaH ziva pAlambanaM vibhaavH| __evaM sthite yatkazciduktaM bhaktirutsAhe'ntarbhavatIti tallaukikabhaktyabhiprAyaM, tasya samarArthameva khAminA khIkRtatvAd, iha tu na tathA, yathoktaM zrImatA prahlAdena ahaM tvakAmastvadbhaktastvaM tu khAmyanapAzrayaH / nAnyathehAvayorartho rAjasevakayoriveti, tasmAdratyAkhyo bhAvo bhaktiriti / sevAjanaka utsAho bhaktiriti matAntaraM dUSayati-pavamiti / laukiketi| rAjasevA''disaMbaddhA bhaktirutsAhe'ntarbhavatItyarthaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA rAjAdiH samarAdyartha sevakaM svIkaroti tazca notsAhamantareNa sevakasya saMbhavatIti bhAvaH / ahaM tviti / rAjasevakau hi svasvakAryoddezena pravatte naivmaavyorityrthH| nanu zrIviSNupurANe vihitAcaraNaM pratiSiddhavarjanaca bhaktirityuktaM na calati nijavarNadharmato yaH samamatirAtmamuhRdvipakSapate / na harati na ca hanti kiM ciduccaiH sitamanasantamavehi viSNubhaktamityAdau, satyamuktam , upalakSaNaM tu tat zAkhAgramiva candrasya na svarUpaM bhaktaH prakRSTaH prakAza iva, bhAvalakSaNAyA bhaktaH pRthagupAdAnAda, manasi kRtajanAInaM manuSyaM satatamavehi hareratIva bhaktamiti / atra hi satataM manasi kRtajanAInamiti saMbandhaH, sAtatyaM ca na bhAvamantareNAvakalpate, atIva bhaktamiti ca sa eva mukhyo bhakta iti darzayati, samamatirAtmasuhadvipakSapakSa iti ca sarvAtmani vAsudevebhAvamantareNa noppdyte,uppdytecoplkssnntvm| vidhipratiSedhAtikramohi rAgAdinibandhanaH, na ca puruSottamapravaNe cetasi rAgAdayo'vakAzaM labhante, ata evAbhANi bhagavatA zrIzukena vikarma yaccotpatitaM kathaM cidunoti sarvaM hRdi sanniviSTa iti / loke'pi bhaktasevakayorbhedo dRzyate, samAne'pi rAjasevAkarmaNi bhakto'yamabhakto'yamiti vyapadezadarzanAt , tasmAd bhAva eva bhktiH| sA ca kIrtanAGgaM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAma kaumudI | yannAmakIrttanaM bhaktyetizruteH, na cAsAvicchayA saMpAdayituM zakyate, ato'nupAdeyatvAdarthAdadhikArivizeSaNaMbhaviSyati phalavat / etadeva spaSTIkRtaM - ke citkevalayA bhaktyA vAsudevaparAyaNA iti / atra vAsudevaparAyaNA iti tadekalakSaNasya bhAvasyAdhikArivizeSaNabhAvenoddezaH, bhaktayeti bhajanakriyA kIrttanAdirAdIyate, ke ciditi ca duHsaMpAdatvenAdhikArivizeSaNameva darzayati I svapAdamUlaM bhajataH priyasya tyaktAnyabhAvasya hariH parezaH / vikarmma yaccotpatitaM kathaM ciddhunoti savrvvaM hRdi sanniviSTaiti / tatrApi tyaktAnyabhAvasyeti bhAvasyoddezaH, bhajata iti kIrttanAderupAdAnaM, tasmAd bhaktasyaivAdhikAraH / jJAnasyApyadhikArahetutvamavagamyate, "yatastadviSayA mati" riti yato nAmnastadviSayA matirbhavati, tasya nAmnovyAharaNaM pApakSayaheturityato yasya tajjJAnamasti sa evAdhikArItyarthAduktaM bhavati, J 85 taduttamazlokaguNopalambhaka- iti jJAnavato harernAmapadaistadvAcakaiH zabdairuttamazlokaM tadguNAMzcopalabhate yaH sa evAtrAdhikArIti vyaktama. vagamyate, jJAnaM cAtra parokSa padArthamAtraviSayaM na punaraparokSamopaniSadam, evaM ca zraddhAbhaktijJAnasaMpannasyAdhikAriNaH paurANaM prAyazcittamitarasya tu smArttamiti vyavasthitam / prakRSTaprakAzo yathA candrasya svarUpaM na tathaitadityarthaH / upasaMharati- tasmAditi / prakRtamAha - sA ceti / tAvatA kathamadhikArivizeSaNatvam ? tatrAha - na ceti / asau bhaktiH / bhaktyeti vAsudevaparAyaNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA ityanayorarthabhedamAha-tatreti / uddezo'bhidhAnam / jJAnasyeti / nAmoccAraNaM pApakSaya heturityasya paramezvarajJAnasya cetyarthaH / 86 nanu bhavatu smRtipurANavacanAnAmanyonyavirodhavyavastheyam, iha punaH purANavacanAnAmevAnyonyavirodhovilokyate - kAni citsakRtkIrttanAdeva pApakSayamabhidadhati, kAni cidAvarttyamAnAnIti, tathA hizrIlai - OM namo nIlakaNThAya iti puNyAkSarASTakam | mantramAha sakRdyastu pAtakaiH sa vimucyata iti / zrIbhAgavate tu harerguNAnuvAdaH khalu sattvabhAvana iti, nAtaH paraM karma nibandhakRntanaMmumukSatAM tIrthapadAnukIrttanAditi ca, kastatra virodhaparihAra iti ? ucyate / tatrApyanutaptAnanutaptaviSayatvena vyavasthA, tathA hi zrIvaiSNave "kRSNAnusmaraNaM parami" tyavizeSeNa prAptAmAvRttimanutaptaviSaye'pavati kRte pApe'nutApo vai yasya puMsaH prajAyate / prAyazcittaM tu tasyaikaM harisaMsmaraNaM paramiti, to'nanutaptaviSayaiva sA vyavatiSThate / prakArAntareNa zaGkate - nanviti / anutaptasya sakRnnAma kIrtanamita rasyAvarttyamAnamiti parihAragranthArthaH / zrananutaptaviSayaiva sA zrAvRtirityarthaH / nanu neha nirddhAraNamAvRtteH, iyato vArAnitIyantaMkAlamiti vA tatazca kathamanirddhAritA sA vidhIyate ? nApi yAvatphalamAvRttiravaghAtAdAviva, pApavanttannivRtterapi zAstraka gamyatvAt, " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GU shriibhgvnnaamkaumudii| ucyte| zrAvRttizravaNAdeva pApatAratamyAdAvRttitAratamyaM kalpyate, yate ca tadaSTAkSarabrahmavidyAyAM gomUtrayAvakAhAro brahmahA mAsikairjapaiH / pUyate tata evArvAGa mahApAtakino'para,ityAdi, tasmAdyasya pApaM kRtavato bhArAkAntasyeva na kadA ciditaH paraM pApe pravartta iti pazcAttApo jAyate tasya sakRtkItanaMzodhanam, itarasya punraavymaanmiti| zrAvRttisvarUpe'vinigamaM zaGkate-nanviti / pApatAratamyenAvR. ttitAratamyamiti samAdhatte-ucyata iti / nanvevamapi sAMketyaM pArihAsyaM vA stobhaM helanameva vaa| vaikuNThanAmagrahaNamazeSAghaharaM viduri tyevamAdInAM kA gatiH ? parihAsAnAdarayohi na bhaktizraddhA'nutApAH sambhavanti, stobhasAketyayostu na jJAnamapi, zrAvRttirapi nApekSyate yad yakSaraM nAma gireritaM nRNAMsakRtprasaGgAdaghamAzu hanti tad / pavitrakIrti tamalayazAsanaM bhavAnaho deSTi zivaM zivetaraiti sakRcchabdaprayogAdAzuzabdAca zraddhAdayo'pyupekSitAH / asya hyayamarthaH-yaditi vyastamavyayaM, yasya nAma dyakSaraM sukhoccArya, tadapi gireritaM na tu hRdayena tadarthamavadhAyaM tacca sakRnna bahuvAraM; tadapi prasaGgAnna tu zraddhAdeH agham, avadhIritamahadalpabhedam aAzu zIghrameva natu kAlAntaravyavadhAnena hanti hinasti tatrApi na nAmi nazcittamAvaNaM kintu tatvayameva, taca sarveSAM nRNAM na Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CE prakAzasahitA dvijAnAmeva, kiM ca kiyadetad yaduta pApakSayaheturasya nAmeti, ayaM hi pavitrakIrtiH parAgbhAvena pratipannaH paramezvara eva pavirvajraM "mahad bhayaM vajramudyatami"ti zruteH, bhUtAnAM mahadAdInAM yato bhinnadRzAM bhayamiti smRtezca / tasmAt trAyate bhaktaM bhedabhrAntimunmUlya nirAtaGka nijamahimanyavasthApayantI kIrtiryasyAsa pavitrakIrtistaM pavitrakIrti brahmAdInAmapyanatikramaNIyazAsanaM zivaM paramamaGgalaM bhavAn dveSTIti aho zivetaraiti vAkyAntaraM zivetaraH paryudastamaGgalaH, amaGgala iti yAvad / anye'pyamaGgalAH santi, ayaM punarapUvo'maGgalaiti dakSaM devI nindti| na caiSAmatatparatvam , abhyAsAda gatisAmAnyAcca, abhyAsastAvadjAmilopAkhyAne ayaM hi kRtanivezo janmakoTyaMhasAmapi / yadvyAjahAra vivazo nAma khastyayanaM hareriti, nirvezo bhogaH, "nirvezo bhRtibhogayoriti naighaNTukAH, sa ca prAyazcitta upacaryate, bhogaprAyazcittayoH karmanAzahetutvAvizeSAd atra vivaza iti vivakSitaM, vivazasya tu na zraddhA''dayaH sambhavanti etenaiva hyaghono'sya kRtaM syAdaghaniSkRtam / yadA nArAyaNetyetajagAda caturakSaramiti, aghonaH aghavataH, etenaiveti zraddhAvirahaH, yadA jagAda tadaiveti anAvRttiH, caturakSaramiti ca zraddhA'napekSA, akSarasamAhArasyaiva vivakSitatvAt , saMkhyAkathanasya cAdhikamidamityabhiprAyaH, evamasmin prakaraNe bhuuyaanbhyaasH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| ___ zraddhA''dimataH saMkIrtane'dhikAra ityatra virodhaM zaGkate-na. nvevamiti / AvRttyAdipratipAdakavAkyAnAM virodhaM nirUpayatizrAvRttirapIti / tatra hetuH-sakRcchadaprayogAditi / vyastaM = pRthapadam / zlokasya padazastAtparyavyAkhyAnaM sugamam / na caiSAmiti / sAMketyAdivAkyAnAmatatparatvaM zraddhA''dyanapekSatvaparatvamiti na ca vAcyam abhyAsAdekatraiva granthe punaHpunaH zravaNAd, gatisAmAnyAddhi granthAntare ca gatisAmAnyAdityarthaH / abhyAsaM prapaJcayatiabhyAsastAvaditi / caturakSaramityatrAkSaragrahaNasya tAtparyamAhacaturataramiti / catussaMkhyAyAstAtparyamAha-saMkhyeti / ekena dvayena vA pApaniSkRtisaMbhavAzcatuSTayamadhikamiti bhAvaH / nanvekasmAdvAkyAdyAvAnartho'vagamyate kiM tAvAnevAnyasmAdapi; utAdhikaH ? yadi tAvadadhikastarhi nAbhyAsastasyaiva tatra vidheyatvAda, uktasyaiva punruktirbhyaasH| atha tAvAneva tathApi natarAmabhyAsaH, bhidyate hi tadA vAkyArthaH; "ekasyaivaM punaH zrutiravizeSAdanarthakahi syAditi nyAyena, "Anandamayo'bhyAsAdi"tyatra tu brahmaNoM durbhedatvAd durbodhatvAcca vyatirekeNAnvayena ca punaH punarupAdAnaM na virudhyate "prasannava sa bhavati asad brahmeti veda ced asti brahmeti cedveda santamenaM tato viduri"ti iha tuna tatheti, tadyuktam ihApi vidheyasyaikatve'pi sukaratvenAzraddhAtiraskRtatvAd, "nIhAramiva bhAskaraH" "dahatyedho yathA'nalaH" "yathA gadaM vIryatamami" tyAdibhirudAharaNairupapattibhizca punaH punaH pratipAdanaM na virudhyate, evamabhyAso nirvdyH|gtisaamaanyN caskandokto avazenApi saMkIrtya sakRyannAma mucyate / bhayebhyaH sarvapApebhyastaM namAmyahamacyutam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA avazenApi yannAmni kIrttite sarvapAtakaiH / pumAn vimucyate sadyaH siMhastairmRgairiveti // zrInAradIye ca haririti sakRducaritaM dasyuchalenApi yairmanujaiH / jananImArga muktvA mama padavIM nivizate martyaH evaM sarvatra / // " abhyAsamAkSipati - nanviti / ekasyaiveti / ekazya punaH zrutireva bhedikA, zravizeSAd = vidheyavizeSAbhAvAt kiM tatastatrAhaanarthakaM hi syAd, yathA samidho yajati tanUnapAtaM yajatIbhyAsatyaikArthatAtparya gamakatvaM dRzyate'ta zrAha - zrAnandamaya iti / zrasaneveti vyatirekaH / zrasti brahmetyanvayaH / iha tu na tathA, durbodhatvAdityarthaH / tiraskRtvAditi paJcamyantaM na virudhyata ityanena saMbadhyate / na kevalaM - durbodhatvamabhyAsahetuH kiM tu sukaratvenAzraddheyatvazaGkA'pIti bhAvaH / gatisAmAnyaM nirUpayati-gatIti / ngc eteSu ko'dhikArI tatreti ? atrocyate - AsannamaraNo'dhikArI, vikruzya putramaghavAnyadajAmilo'pi nArAyaNeti mriyamANa upaiti mukti - miti darzanAd, yasyAvatAraguNakarma viDambanAni nAmAni yessuvigame vivazA gRNAnta / te'nekajanmazamalaM sahasaiva hitvA saMyAntyapAvRtamRtaM tamajaM prapadye // iti ca, zrInAradIye - brAhmaNaH zvapacIM bhuJjan vizeSeNa | rajakhalAm / aznAti surayA pakkaM maraNe harimuccaran // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ---- www.umaragyanbhandar.com Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| mucyate pAtakAttasmAnnAtra kAryA vicAraNeti nirdhAraNAca, yuktaM ca tasminnavasare zraddhAdinairapekSyaM nAmna eMva sudurlabhatvAt , tasmAnna kena cit kizcidvirudhyata iti sarva sustham / evaM madhyamazraddhAnAmadhikAriNAM manAMsi samAdhAtumutprekSate panthAnamavirodhasya / anya eva punaH panthAH pAramArthikaH, tathA hi smRtipurANavirodhe vyavasthAdayo naiva nivizante, viSamaM hi prAmA. NyamanayoH, vedAdavagate'rthe padAntarairupanivaddhAni maharSivAkyAni khalu smRtayaH; purANAni punarvedA eva zrImahAbhArate mAnavIye ca itihAsapurANabhyAM vedaM samupadvhayediti vacanAt , pUraNAtpurANamiti vyutpattezca, na cAtrAvedena vedasya bRMhaNaM saMbhavati, na hyaparipUrNasya kanakavalayasya trapuNA pUraNaM sNbhvti| nanu yadi vedazabdaH purANamitihAsaM copAdatta tarhi purANamanyadevAnveSaNIyaM; yadi tu na, na tarhi itihAsapurANayorabhedo vedena ? __ ucyate-viziSTakArthapratipAdakasya padakadambakasyApauruSeyatvAdabhede'pi svarakramabhedAd bhedanirdezo'pyupapadyate, api ca sAkSAdeva vedazabdaH prayuktaH purANeSu "purANaM paJcamo vedaH", "itihAsapurANaM ca paJcamo veda ucyate', "vedAnadhyApayAmAsa mahAbhAratapaJcamAni", tyAdau, anyathA paJcamatvaM ca nAvakalpeta, samAnajAtIyanivezitvAt saMkhyAyAH, brahmayajJAdhyayane ca vini Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA yogodRzyate'mISAM yad "brAhmaNAnItihAsAnpurANAnI." ti, mo'pi nAvedatve saMbhavati, ata evAha bhagavAn kAlenAgrahaNaM matvA purANasya dvijottmaaH!| vyAsarUpamahaM kRtvA saMharAmi yuge yugaiti pUrvasiddhameva purANaM sukhagrahaNaya saMkalpayAmIti hi tsyaarthH| mAtsyaM kaumamityAdi samAkhyAstu pravacananibandhanAH; na tannirmANanibandhanAH, kAThakAdivad, AnupUrvInirmANanibandhanA vA, ata eva atipurANavirodhe purANadaurbalyamAnupUrvI bhedAtkadAcidartho'pyanyathA syAditi, smRtipurANavirodhe punaH purANAnyeva bliiyaaNsi| ata iti / zraddhAdyapekSAyA asaMbhavAd / eteSu = sAMketyAdini. bandheSu nAmoccAraNeSu ko'dhikaariityrthH| tatra naamoccaarnne| madhyamAdhikAriNAM manaHsamAdhAnAya pariharati-atrocyata iti| vastutaH samAdhAnamAha-anya eveti / tatra ke cana mandAH purANeSu smRtyapekSamapakarSa vadanti tAnirAkartuM purANeSvAdhikyaM saMbhAvayati-tathA hoti / Adizabdena vikalpAdi / tAvatA kathaM vedatvaM tatrAha-na cAtreti / itihAsapurANAbhyAM vedaM samupabRMhayedityatra vedazabdo neti hAsapurANayoH saMgrAhakastayorbhedanirdezAdato bheda eva vedAdetayoriti zaGkate-nanu yadIti / brAhmaNaparivrAjakanyAyamabhipretya samAdhatta-vi. shisstteti| svreti| aniyatasvarocAraNaM purANAnAM svarabhedaH, AnupUrvIbhedaH kramabhedaH / tadetadubhayaM pratyakSabheva / kathaM tarhi mAtsyaM kaumamityA. disamAkhyAstatrAha-mAtsyamiti / evaM hi purANeSu dRDhakartRsmaraNamanupapannam, itihAsapurANAbhyAM vedaM samupabRMhayedityasya vedArthani. rNAyakatvAbhiprAyatvAt, purANaM paJcamo veda ityasya vedvtpraamaannynirnnyaarthtvaat| pauruSeyANAmapi dhArayA'nAdisiddhatvAd brahmayajJavidhiH viSayatvopapatteH pakSAntaramAha-AnupUrvIti / pUrvoktebhya eva hetubhyaH purANabalIyastvamAha-smRtIti / _ evaM samullavitasakalazRGkhaleSu yathAsvameva svaM svamarthamabhidhAneSu purANavacaneSu manAgapi ka cidekamavakAzama Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAma kaumudI | labhamAnAnAM smRtInAM yadi nAma viSaya sarvvakhApahAraH prasajjyeta ? prasajjyatAM nAma, kathannu purANAnAmAJjasyamupamRdya vyavasthApanaprastAvaH, uktaM hi nAradIyevedArthAdadhikaM manye purANArtha varAnane ! | vedaH pratiSThita devi purANe ! nAtra saMzayaH // purANamanyathA kRtvA tiryyagyonimavApnuyAt / sudAnto'pi suzAnto'pi na gatiM prApnuyAtka ciditi, skAnde ca zrutismRtI hi netre dve purANaM hRdayaM smRtam / zrutismRtibhyAM hIno'ndhaH kANaH syAdekayA vinA // purANahInAd hRcchUnyAtkANAndhAvapi tau varau / nanu na vayaM vyavasthApayAmaH api tu purANavacanAnyeva vyavasthApayanti tAvatkarmANi kurvvItetyevamAdIni ? maivaM teSAM mumukSuviSayatvAd, mumukSau ca dazAbhedena kriyAbhaktijJAnAnAM samAvezo na virudhyata eva, yatpunarnAradIyaM vacanaM-- " 63 "yasya yAvAMzca vizvAsastasya siddhizca tAvatI"ti; tasyApi na vizvAsaparimANaprabhAva ityabhiprAyaH " etAvAniti naitasya prabhAvaH parimIyate" ityuttarArddhavirodhAd, atha parimANAntaranirAkaraNArthaM tad, evamapyarthakaprasajyeta, itarapadArthamahinAmapi khakhaparimANAtirekeNa parimANAntarAbhAvAt tasmAdayamarthaH - niraGkaza eva mantrasya prabhAvaH, tathA'pi yasya yAvAn vizvAsaH satAvatyeva mantraM viniyuGkta iti tasya tAvadeva phalamiti / , Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 prakAzasahitA api ca kiM kIrttanAdo pravRttimAtra hetuH zraddhA; kiM vA kIrttanAdeH phalasAdhane'ntarbhavati ? tatra yadi tAvatpravRttimAtrahetustadantareNApi zraddhAM kIrttanAdau pravRttasya pApakSayo bhavedeva tasyaiva nirapekSasAdhanatvAd, atha phalasAdhane'ntarbhavati tarhi tasyAH zAstreNa vA sAdhanatvaMpramIyate pramANAntareNa vA ? tatra yadA zAstreNa tadA zraddhAsahakRtaM kIrttanaM pAvanamityucyate, tatra pRcchAmaH sA sahakAriNI zraddhA kIrttanamAtramavalambate zraddhAsahakRtaM - veti ? na tAvat kIrttanamAtraM, tasyAsAdhanatvAt sAdhanaviSayatvAcca zraddhAyAH; sAdhanatve vA zraddhAsahakAravyAghAtaH, atha zraddhAsahakRtaM veti, tat kimAtmanA sahakRtaM zraddhA'ntareNa vA ? na tAvadAtmanA tasyaiva viSayatvaMviSayitvaM ceti vyAghAtAd, nApi zraddhA'ntareNa tatrApi vikalpApAtAt, tadapi kiM kevalamavalambate svasahakRtaMzraddhA'ntarasahakRtaM veti, tatrAdyayorukto doSa:, tRtIye'pi zraddhA'ntaraM nAma kiM prathamA zraddhA tRtIyA vA ? na tAvatprathamA; anyonyAzrayApAtAd, dvitIyazraddhA nirUpaNe hi tatsahakRtAlambanA prathamA nirUpyate prathamazraddhAnirupaNe ca tatsahakRtAlambanA dvitIyeti, atha tRtIyA sA'pi yadi dvitIyA sahakR tamAlambate; zrAyAtamanyonyAzrayatvaM, prathamAsahakRtaJcet cakrakamApadyate prathamAsahakRtaM tRtIyA''lambate; tRtIyA sahakRtaM dvitIyA; dvitIyAsahakRtaM prathameti, caturthAdisahakRtatve'navasthApAtaH, tasmAnna zAstreNa zraddhAyAH sahakAritvAvagatiH saMbhavati / nanu kIrttanasya kAraNatvaviSayiNI zraddhA; na puSkala Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| kAraNatvaviSayiNI, ataH kIrtanamAtraviSayatve'pi tasyA na sahakAritvavyAghAtaH, tadayuktaM, zraddhA hi sAdhanamidaM sAdhyaM na kadAcid vyabhicaratIti pratyayaH sa ca puSkalakAraNa evAvakalpate na kAraNamAtre tasmAdavora evAyaM dossH| __nanu zAstrataH kIrtanAdereva pAvanatvaM vizvAsasya tu pramANAntarAvaseyaM sahakAritvam, so'pi zAstrAvagataMkIrtanamAtrAdereva pAvanatvamavalambate, tatra ca noktodossH| evaM tarhi yasminnArogyAdAvanvayavyatireko dRzyete vizvAsasya tatra sahakAritvamastu; pApakSayaH punaratIndriyatvAnna zraddhAkiMcitkAramapekSate / ___ smRtipurANayoH zrutimUlatvAvizeSe'pItihAsapurANAbhyAmityAdyaktavAkyairvakSyamANaizca vedArthAdadhikaM manyaityAdyaiH purANepvAJjasyabhaGgona yukta ityAha-evamiti / samullakhitAH sakalAH zRGkhalAH pramotpattipratibandhakA doSA yaisteSu vacaneSu satsu / kriyAbhaktizAnAnAmiti / mumukSuraviraktaH karmANi kuryAd, ISadviraktaH zrIharibhaktim, ativiraktastu brahmavicAramiti vyavasthApyate, na tu tAvatkarmANi kurvIta na nirvidyeta yaavtaa| matkathAzravaNAdau vA zraddhA yAvanna jAyata iti vacanAt zraddhAvattvamadhikArivizeSaNamiti vyavastheti bhAvaH / nAradIyavacanasyApi nAdhikArivizeSaNaM zraddhetyartha ityAhayat punariti / vizvAsasya parimANamiva parimANaM yasya sa vishvaasprimaannH| prabhAva iti zlokasthasiddhizabdavyAkhyAnam / shngkteatheti| tadvacanam, tatkimanarthakaM vacanaM? netyAha-tasmAditi / prakA. rAntareNa zraddhAyA adhikArivizeSaNatvaM dUSayati-api ceti / tasyAH shrddhaayaaH| kIrtanamAtramiti / kevalaM kiirtnmityrthH| sAdhanavA. diti / zraddhAyAH kIrtanagataphalasAdhanatvAntarbhAvapratijJAnAditi bhAvaH / kevalakIrtanasya phalasAdhanatve zraddhAsahakAraH pratikSAto vyAhanyeta / atheti| zraddhAsahakRta kIrtanaM zraddhAmavalambata ityrthH| sahakataM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA vishissttm| vyAghAtAd aasmaashryaat| vikalpApAtAd viklpduussnnaat| ukto doSa-iti / asAdhanatvAditi vyAghAtAditi cakrameNa pakSadvayanirAkaraNam / anyonyAzrayAditi / tRtIyAyA anabhidhAnAcchaddhAdvaye parasparAzrayatvamiti bhaavH| tadAha-dvitIyeti / dvitIyaM zaGkate-tatheti / sA'pi dvitIyAsahakRtamAlambate dvitIyA ca tRtIyAsahakRtamAlambata. ityanyonyAzrayatvam / prathamAsahakRtAlambanattve cakrakam |cturthaadis. hakRtatvAlambanatve'navastheti bhAvaH / uttaro granthaH spssttaarthH| nanu yadyavagamyate sahakAritvamekatra zraddhAyAH tarhi zakyata evAnumAnumanyatrApi, tathA hi-pApakSayaH zraddhA''disahita sAdhanavAn ; karmaphalatvAd, prArogyAdivat , tadayuktaM kAlAtyayApadiSTa tvAddhetoH, avazenetyAdizAstravirodhAt, sopAdhikatvAca; mAnAntarayogyatvaM hi tatropAdhiH, tasya ca sAdhanovyApakatve sati sAdhyavyApaka upAdhirityasminnudayananaye yujyata evopAdhitvaM, sAdhyasamavyAptiriti tu matAntare vyApakAnupalabdhiliGgakAnumAnabAdhaevetyalamatiprasaGgena / kA tarhi gatiH "zraddhAvitto bhUtvA'tmanyevAtmAnaM pazyedi" tyAdI. nAm ? ucyate-na tatra zravaNAdividhivAkyArthaviSayiNI zraddhA zravaNAdeH sahakAritvena vidhIyate, kintarhi ? tattvamasyAdivAkyArthaviSayiNI, sA ca na pratIcaH paratve vAkyArthe'ntarbhavati; api tu pramANetikartavyatAtvena bahirevAvatiSThate, na ca tatroktadoSaprasaGgaH, "zraddhayA'gniH samidhyata" ityAdi tu pravRttihetoH zraddhAyAH stAvakapra. ttiM vinA purussaarthsyaivaasiddhH| nanu yadi pravRttihetuH zraddhA, AyAtamadhikArivizepaNatvaM zraddhAyAH ? maivam , azAbdatvAt / nanvazAbdamapi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 shriibhgvnnaamkaumudii| sAmarthyavad vidvattAvaccAdhikArivizeSaNaM bhavatyeva zabdApekSitatvAta, zraddhA ca zabdApekSitA bhavati, asamarthasyAviduSo'zraddhadhAnasyAnuSThAnAyogAd, ato'dhikArivizeSaNameva zraddheti, asArvatrikametad, yaddhi bahulAGgaMbahudhanasAdhyaM vA bahukAlavyApi vA svarUpeNa vA duSkaraMkarma tatra na kazcidapi zraddhAM vinA pravartata iti bhavatyadhikArahetuH zraddhA, yatra punaH sukare kIrtanAdau prakArAntareNApi pravRttiH saMbhavati tatrAnupapatterabhAvAd azrutatvAcca niyamaparikalpanA'yogAnnavAdhikArahetuH zraddheti / bhaktarapyadhikArivizeSaNatvaMna saMbhavati,sA hi zravaNAdinavavidhabhajanalakSaNA bhAvalakSaNA vA? na tAvad bhajanalakSaNA tasyAmevAdhikArahetorjijJAsitatvAda, nApi bhAvalakSaNA; sA hi phalaM nimittaM vA ? tatra yadi phalaMkAmyamAnatayaiva tasyA adhikArivizeSaNatvaM na kharUpeNa, tathA ca sati bhaktikAmasyAdhikAraH syAnna bhaktasya, na cAsyApyadhikAraH, brahmahAdehananAdijanitadoSanirAsArthino'dhikRtatvAd, na ca bhaktikAmAdhikAre doSanirAso'pyantarbhavati, akSINadoSasya bhaktaranudayAd__ narANAM kSINapApAnAM kRSNe bhaktiH prajAyataitivacanAditi vaktavyaM, tasya dvaarmaatrtvenaanuddeshytvaat| nanu tarhi nimittaM bhaktiH zravaNAdividheH tatra ca tasyAH pApakSayakAmanAyAzca saMvalitayoradhikArahetutA jAteSTAviva putrajanmanaH tatpUtatvAdikAmanAyAzca, idamapyasAdhIyaH, bhaktareva zravaNAyanuSThAnAtprAgasiddhaH, yathoktaM zrIbhAgavate Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA zRNvatAM svakathAM kRSNaH puNyazravaNakIrtanaH / hRdyantaHstho hyabhadrANi vidhunoti suhRtsatAm / / - naSTaprAyeSvabhadreSu nityaM bhAgavatasevayA / bhagavatyuttamazloke bhaktirbhavati naiSThikI // ata evedamapi pratyuktaM; yad bhAvodayAduparitanAnAMpApAnAMbhagavadbhajanaM prAyazcittaM, prAcInAnAMtusmArtamiti, zravaNAdidhautapApasyaiva bhAvodayapratipAdanAd, naSTaprAyeti ca naSTAnAmapyabhadrANAM satsu kAmAdiSu punaH punarudbhavAt tannivRttezca bhAvaikasAdhyatvAt tadA rajastamobhAvAH kAmalobhAdayazca ye| ceta etairanAviddhaM sthitaM sattve prasIdatIti vacanAt / nanu tarhi naiSThikI bhaktirAstAM tasyAH zravaNAdyabhyAsapaTimasAdhyatvAt prItimAtraM punaH prAgapi janmAntarasaMskAravazAtsaMbhavatIti tasyaivAdhikArahetuteti, tadasat, pramANAbhAvAt sarvAtmanA vidadhate khalu bhAvayogatyaktAnyabhAvasya hariH parezaityAdi tatra pramANaM tacca naiSThikImevAvalambate, anumAnAvaSTambhena zaGkate-nanu ydiiti| ektraarogyaadau| anyatrApi paapkssye'pi,| avazenApi yannAmnItyAdizrutibAdhitamanumAnamityAhakAleti / vyApakaM mAnAntarayogyatvaM tasyAnupalabdhirabhAvastaliGgakA. numAnabAdhaH / pApakSayo na zraddhAsAdhanavAn ; tathA'rthe mAnAntarAyogya tvAditi / pratocaH paratve = prbrhmaabhede| bhaktaredhikArivizeSaNatve duussnnbhedmaah-bhktriti| bhAvalakSaNA = bhagavati niratizayaprIti. lakSaNA / na ca tasyeti / bhaktikAmasyetyarthaH / brahmahAdenirAsArthinaiti sAmAnAdhikaraNyam / adhikRtatvAditi / rAtrisatre pratiSThAyA iva nAmakIrtane doSakSayasyArthagadAvagatatvAditi bhAvaH / na vaktavyamiti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAma kaumudI | 66 saMbandhaH / zrantarbhavantIti / kAmanAvizeSaNatveneti bhAvaH / tatra hetuH - akSINeti / tatra pramANamAha- narANAmiti / na vaktavyamiti pratijJAyAMhetumAha - tasyeti / doSajJa yasyaityarthaH / jAteSTivatsaMvalitAdhikAratAMzaGkate - nanu tati / putre jAta iti saptamIvadbhakternimittatvajJApakAbhAvAnna saMvalitAdhikAratetyAha - idamapIti / dUSaNAntaramAha - bhakteriti / prakArAntareNa paurANasmArttayorvyavasthAmAzaGkya pariharatizrataeveti / bhAvo bhaktiH zravaNAdIni tata udite bhAve zravaNAdirUpe bhagadbhajane pravRttistatazca bhAvodaya iti parasparAzrayatvamiti bhAvaH / uttarI codyaparihArau spaSTau / yattu yannAmakIrttanaM bhaktyeti; tasyApi na kIrttanAGga-- bhaktirityarthaH, guNaphalAdhikAro hi saH, svata eva pApakSayasAdhanaM kIrttanakammazritya phalagatAtizayamuddizya bhaktavidhAnAdanuttamaM vilApanamiti; yadeva vidyayA karoti zraddhayopaniSadA tadeva vIryyavantaraM bhavatItivat, phalagatAtizayazcAtra pApakAraNAnAM rAgAdInAM nivRttiH rAgAdinivRttebhaktisAdhyatvasyAbhidhAnAt " ke citkevalayA bhaktyA " ityatrApi bhajanakriyaiva bhaktiH; na bhAvaH, tasyA evAprakaraNasamAptaH prapaJcanAd, "vAsudevaparAyaNA" ityatrApi na bhAvaH kaivalyavirodhAt / nanu nAmakIrtanaM bhaktyetivAkyAdbhateraGgatvaM pratIyate tatazcArthAdadhikArivizeSaNatA bhaviSyatItyata Aha-yaviti / ko'sau phalagato'tizayastatrAha - phalagateti / kenAbhidhAnaM tatrAha -- ke ciditi / kimatra bhaktizadvavAcyaM tatrAha - zratrApIti / zrapizadvAdyannAmakIrtanaM bhaktayeti vAkyasamuccayaH / na bhAva iti / tatazca bhAvodayAduparitanAnAM pApAnAM - bhagavadbhajanaM prAyazcittaM nAzaGkanIyamiti / nanu vAsudevaparAyaNA ityanenAsminneva vAkye bhAvaH pratIyate pApakSayasAdhanatvena tatrAha - vAsude veti / kaivalyeti / ke citkevalayA bhaktyeti kaivalyavirodhAdityarthaH / nanu samAna vAkyopAttasya bhAvasya vyavacchedAyogAt tadatiriktasAdhanavyavaccheda eva kaivalyaM naivaM, zrutiviro Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 prakAzasahitA dhino vAkyasya durbalatvAt zrutiriha kevalayA bhaktyeti tRtIyA, vAsudevaparAyaNA dhunvantyaghamiti tu vAkyam, to garbhito'yaM hetuH yasmAdvAsudevaparApaNAstasmAtsakalamadhaM dhunvantIti sarvvAnusyUtaH sarvAdhArazca devaH paramayanamAzrayo yeSAM teSAM sarvezvarasanAthAnAmucitameva sarvvAghavijayitvamiti bhAvaH / api ca svarUpeNa tadAzrayatve mukhyo'yaM zabdaH, bhAvasya tu tadAlambanatve gauNaH, tasmAnna bhAvasya kIrttanAGgatve pramANamidam / sakRnmanaH kRSNapadAravindayo-- nivezitaM tadguNarAgi yairihe - tyatrApi viSaya saundaryAdeva prAptasya rAgasmaraNasya sukaratvapratipAdanArthamanuvAdaH / * evaM vimRzya sudhiyo bhagavatyanante sarvAtmanA vidadhate khalu bhAvayogam / te me na daNDamarhantyatha yadyamISAMsyAtpAtakaM tadapi hantyurugAyavAdaH / ityatrApi pAtakAbhAvAdeva daNDAnarhatvaM; tadabhAvazca tatkAraNAbhAvAd, ata evoktamatha yadyamISAM syAtpAtakamiti / rAgAdyabhAve'pi yadi kathaJcitpramAdAtpAtakaM - syAdityarthaH; tadapi hantyurugAyavAda ityapi na bhAvasahakRtaM kIrtanam apizabdAda na kevalaM bhAvodayAtprAcInameva; api tUparitanamapi pAtakaM hantyurugAyasya bahUbhidhAnasyAnantAnandasudhAsindhorbahubhirgAyamAnasya vA sakalajagatprazasyapuNyakIrttervAdaH kIrttanaM, bhAvastu vidyamAno'pyudAste, atitucchatvAtpApanivRtteriti hi tasyArthaH / 1 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAma kaumudI | ye devasiddhaparigIta pavitragAthA - ye sAdhavaH samadRzo bhagavatprapannAH / tAnnopasIdata harergadayA'bhiguptAnaiSAM vayaM tvadhikRtAH prabhavAma daNDa 101 ityasyApyayamevArthaH, kathaM ? ye samadRzaH sarvAtmabhAvena bhagavantaM pazyanti, ata eva sAdhavo rAgAdidoSarahitAstAnnopasIdata teSAM samIpamapi mA yAta, na hyeSAM - vayaM svAminaH pApinAM hi nigrahe vayamadhikRtAH, na teSAM - pApagandho'pi atha kathaJcitsyAt pAtakaM tathA'pi vayaMdaNDe na prabhavAmaH bhagavatprapannA hi te bhagavatprapadanena kIrttanAdInAmanyatamena dAsyalakSaNena vA bhajanenaiva nirastapApA:, ata eva sakalajagatprasiddhAM pApotpattiM pratipadyamAnAH zrutipurANa siddhAnta rahasyagahanagarbhitAM tu tanniHsaraNasaraNimaviduSAM bhavAdRzAM bhrAntyA'pi kathaMcidupagamanaM syAditi harergadayA sarvato guptAstAnnopasIdateti, api ca devAnAM madhye ye siddhA mAhAtmyavizeSasaMpannAH purandarAdayaH taiH svataHpUtairapyatizayena pUtatvAya parigItA pavitrabhUtA gAthA yeSAM lakSaNApetamapi yannAmAGkitaM padyaM vA prAkRtabhASAracitaM vA teSAM pUtatve katamaH sandeha iti / " khapAdamUlaM bhajata" ityatra tu vividiSAvAkyaviniyuktAtkarmaNo'nyatsarvameva muktiviruddhaM karma vikarmazabdenocyate na niSiddhakarmamAtraM tasya kIrttanAdimAtrAnnivRtterdarzitatvAt, zrI parAzara saMhitAyAmapi na calatItyAdibhirupalacitAnAM satataM manasi janArdanaM dadhAnAnAM pApahetUnAM - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA rAgAdInAmucchedo vivikSitaH pApakSayaH punaH kIrttana mAtrAt 102 kamalanayana vAsudeva viSNo dharaNidharAcyuta zaGkhacakrapANe ! bhava zaraNamitIrayanti ye vai tyaja bhaTa ! dUratareNa tAnapApAniti vacanAd; bhaktAnAM narakapAtasyAnAzaGkanIyatvAdeva na tadarthamayamArambhaH api tu tatratyAsannajanavarjanArtha, - yadAha - " vraja tAn vihAya dUrAt" " tyaja bhaTa dUratareNa tAnapApAn" "braja bhaTa dUratareNa mAnavAnAmi" ti ca, ataevopakrame'pi "parihara madhusUdanaprapannAn " dUrata iti vyAkhyeyaM na ca stutimAtratvameSAm, upapattimattvAt, tathA hi sakalamidamahaJca vAsudevaH paramapumAnparamezvaraH sa ekaH / iti matiracalA bhavatyanante hRdayagate vraja tAn vihAya dUrAdityasyA - nante zravaNAdibhirAvarjite hRdayagate sati tatprasAdAdevAhamidamiti bhoktRbhogyarUpaM sakalaM jagadvAsudevomAyayAcchannacitprakAza eva na tasmAdatiricyate, sa hi paramapumAn puruSasya nirupAdhikaM svarUpaM paramezvarazva sarvvAdhiSThAnaM sa ekaH kharUpeNa, evaM sajAtIyavijAtIyasvagatabhedavirahAnnitAnta nirbhedaM bhagavattattvamiti matiracalA bhavati yeSAM tAn dUrAdvihAya vraja bhaTa; tadavalokanaparipavitritA hi prANino naivAsmadgocare varttanta - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAmakaumudI | 103 ityarthaH / etadeva spaSTIkRtaM; puruSavarasya caitasya dRSTipAte na tava gatiratha vA mamAstIti, mahaddarzanasya ca pAvanatvaMprasiddhameva na hyammayAni tIrthAni na devA mRcchilAmayAH / te punantyurukAlena darzanAdeva sAdhavaityAdau / zaGkate - nanviti / samAnavAkyopAttasyeti / kecitkevalayA bhaktayA vasudevaparAyaNA ityatra kaivalyaM vAsudevaparAyaNazadvoktabhAvavyAva rttakatvaM na sahate tadvirodhAdityarthaH / tadatiriktaM sAdhanaM smArtaM prAyazcitam / zrato vAsudeve bhAvukAnAM kevalaM bhagavadbhajanaM pApakSayasAdhanamiti vAkyArthaH / kevalayeti zrutyA kIrttanAdirUpAyA bhakteravizeSato'nyanirapekSatvaM pratIyate, vAsudevaparAyaNA iti vAkyena bhAvukAnAmiti saMkocaH kriyate, na ca zrutivirodhe vAkyaM pravarttata iti samAdhattemaivamiti / tarhi vAsudevaparAyaNA ityanarthakaM ? netyAha - zrata iti / vAsudeva padArthamAha- sarveti / parAyaNazadvArthamAha - paramiti / tAtparyArthamAha - sarvezvareti / bhAva iti / vAsudevaparAyaNA ityasya tAtparyavAsudevaparAyaNazadvazakyo na / dUSaNAntaramAha - zrapi ceti / nanu sakRnmana ityAdivAkye guNarAgizadvena bhAvaH pApakSayasAdhanatvena pratIyate tatrAha - sakRditi / viSayaH paramAtmA / tatsaundaryyAdeva prAptarAgasya puruSasya smaraNasaukaryapratipAdanArthamityarthaH / nanvevaM vikrazyetyAdivAkye spaSTaM bhAvayuktAnAM puMsAM pApakSayasAdhanaM kIrttanaM pratIyate tatrAhaevamiti / urugAyazadvArthamAha - bahubhidhAnasyeti / zranantAnandeti tAtparyArthaH / pApAnniHsaraNamArgamaviduSAM bhavAdRzAM dUtAnAm / gAthAzadvArthamAha-lakSaNeti / svapAdamUlaM bhajataH priyasya tyaktAnyabhAvasya hariH parezaH / vikarma yazcotpatitaM kathaM ciddhanoti sarvaM hRdi sanniviSTa - iti zloke bhAvukasya puMso vikarmapadavAcyaniSiddha nivRttipratipAdanAna kIrttanamAtrAtpApanivRttiratazrAha - svapAdeti / tametaM vedAnuvacanena brAhmaNA vividiSanti yajJena dAnena tapasA'nAzakeneti vividi vAghAkyam / muktiviruddhaM kAmyamityarthaH / dadhAnAnAM puMsAm nanu bhaktA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 prakAzasahitA nAmupakramAtkathaM teSAM narakapAtazaGkA ? ata paah-bhktaanaamiti| dUratare. Neti tarapazavaprayogAdviSNubhaktapratyAsannajanavarjanArthamayamArambha iti bhaavH| darzanaM cAtra tatkartRkaM tatkarmakaM vA, ubhayasyApi pAvanatvAvizeSAd, "vraja bhaTa dUratareNa tAnapApAni". tyapi na stutiparaM, kamalanayanakIrtanadhvanirhi sarvato visArI kuDyAdivyavadhAne'pi vedhakazca, atastadantarAle vartamAnAnAmandhabadhirANAmapi sarveSAmanaGguliprekSaNI* yatvAt tAn dUratareNa vrajetyupapanna eva tarabarthaH, apApAniti ca na khagatapApAbhAvo vivakSitaH kintu paragatapApaniSedhakatvaM prayojanavazA yamaniyamavidhUtakalmaSANAmanudinamacyutasaktamAnasAnAm / apagatamadamAnamatsarANAMvraja bhaTa ! dUratareNa mAnavAnA mityatrApi niyame svAdhyAyasyAntarbhAvAt tasya ca paradevatAprakAzakamantroccAraNAtmakatvAd bhattyAvezavazAduccairuccAraNasyApi saMbhavazad vivakSitaeva tarabarthaH / uttamabhAgavatAstu durlabhadarzanAsteSAM hi bahirviralaH pracAraH pracaranto'pyanupAsitazarIratayA na sarvairupalabhyante teSAmapi yugamAtrAvalokinAM kathaM citkazcillocanagocaramavataratIti dUrAdityuktam, yasya deve ca mantre ca gurau ca triSu nishclaa| na vyavacchidyate bhaktistasya siddhirna darataityAdau tusiddhirapavargAdilakSaNA; na pApakSayalakSaNA, vacanAntarAnurodhAt , tasmAtkevalaM kIrtanAdi pApakSaya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAmakaumudI / 105 hetuH, na tatra bhaktiraGgam adhikArivizeSaNaM vA, abhidheyajJAnamapi nAGgaM pramANAbhAvAdeva / prasaGgAnmahaddarzanamAhAtmyaM nirUpayati-darzanaM ceti / nanu braja bhaTa dUra. tareNa tAnapApAnityarthavAda eva kiM na syAdata pAha-vraja bhaTeti / tada. ntarAla iti / yAvati deze nAmakIrtanadhvanistadantarAla iti / analiprekSaNIyatvAditi / yeSvaGgulirapi darzayituM na zakyate tAvataivezvaranigRhItatvAtteSAmAnayanaM dUgapAstamiti bhaavH| prgteti| svasannihi. tgtpaapnivrskmityrthH| niyama iti / tapaHsvAdhyAyasaMtoSAH zaucaM ca haripUjanam / saMdhyopAsanamukhvAzca niyamAH prikiirtitaaH|| ityatroktA ityarthaH / kathaM tarhi sakalamidamahaM ca vAsudeva ityAdizloke natarapsaMkIrtanaM? tatrAha-uttamabhAgavatAstviti / prmprkRtmupsNhrti-tsmaaditi| nanvabhidheyaparamezvarajJAnaM kIrtanAGgaM syAnnetyAhaabhidheyeti / nadarzitaM pramANaM; satyaM darzitaM na tu tadaGgatve pramANaM, "yavyAjahAravivazo," "harirityavazenAha" "sAMketyaM pArihAsyaM vA" "hariravazAbhihito'pyaghaughanAzaH" "avazenApi yannAgni kIrttite" "haririti sakaduccaritaM dasyuchalenApi yairmanujaiH" ityAdibahutarapramANavirodhAd, na caiteSAmatatparatvam, abhyAsagatisAmAnyAbhyAmityavAdiSma / nanvapizadvayoMgAdeSAmatatparatvaMmaivaM, bhAgAsiddha tvAdvetoH, "yad vyAjahAra vivazoityAdAvadarzanAd / nanu tatrApyadhyAhAryo'pizaddhaH; tadarthasya vivakSita svAda, anyathA jJAnapUrvakakIrtanasyApAvanatvaprasaGgAt ? tadayuktaM, na hi zrutabAdhAyAdhyAharanti, api tu zruto. papattaye, evaM ca siddhamevAvazAt kIrtanasya pAvanatvam / api ca; apizavayoge tadapi syAd, na tu tadevetyetAvad, na punastanna bhavatyeva / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 prakAzasahitA ___nanvapizadvayoge tAtparyamanyatra syAd atAtyayaviSaye bAdhakAbhAvasavyapekSameva prAmANyam, eSAM ca bAdhakasya vidyamAnatvAnna prAmANyamiti ? idamasAdhu / jJAnAkhyaguNavidhAyakaM hi tasya bAdhakaM na ca yatastadviSayA matirityAdevidhAyakatvam , upapattyarthavAdo hyasau sarvAnarthanibarhaNI brahmavidyAmutpAdayataH pApaniharaNe kiyAn prayAsa iti, "nAma svastyayanaM hare" riti khastizaddhana mokSo'bhidhIyate, svastItyavinAzinAmeti nairuktAH, mokSasAdhanatvaM ca na vidhIyate padArthazaktaravidheyatvAt , kintu siddhameva saGkIrtyate zrutasAdhyatvopapatyartha, tadvadatrApi / ___ darzitaM kIrtanakartavyatAbodhakaM pramANaM; tanna pramANamiti zaGkatenanviti / abhidheyajJAnasyAGgatve na pramANamiti pariharati-satyamiti / tatra tatra vivazatvasaMkIrtanAditi bhAvaH / atatparatvaM-vivazatvaparatva. bhAvaH / pratijJAtArthe hetumaah-abhyaaseti| abhyAsa ekatra purANa zrAvRttiH / gatisAmAnyamanekapurANapratipannatvam / apizabdAditi / a. vazenApi dasyucchalenApIti / eSAM vAkyAnAM bhAgAsiddhimevAhayaditi / tadarthasya = apizabdArthasya / vivazenApi saMkIrtanaM pAvanaMkimuta jnyaanpuurvkmitysyetyrthH| atra hi vivazatvena nAmakIrtanasya pAvanatvaM zrutaM; tasya na bAdho'pizabdenetyupasaMharati evaM ceti| tadapi sthAdityarthaH / na tu tadeveti / ekamevetyarthaH / etAvadityapizabdAdviva. titamiti, tatazca vivazatvena jJAnapUrvakaM ca nAmakIrtanaM pAvanamiti bhaavH| na punastaditi / tacchUyamANaM na bhavatyevetyapi vivakSitaM neti bhaavH| shngkte-nnviti| anyatreti / vivazatvAditi shessH| tadevopapAdayati-tAtparyeti / bAdhakAbhaHvena duussyti-jnyaaneti| upapattyarthavA. datvamevAha-sarveti / nAmakIrtanasyeti shessH| nanu sarvAnarzanibarhaNa. bramhavidyotpAdakatve kiM mAnaM? ttraah-naameti| kimatra mokSasAdhanatve vidhinetyAha-mokSeti / zrutaM pApakSayasAdhanatvaM tadupapattaya ityarthaH / atrApi = yatastadviSayAmatirityatrApi, na vidhirityarthaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| 107 nanvarthavAdAvidhiH zreyAn , tatra zreyAn yatra guNavAdaH prasajyeta, iha punararthavAdatve'pi yathArthavAda eveti nAyaM nyAyaH, api ca bahutarANAM kharasata eva pratIyamAnaMpramANAntarairaviruddhamanadhigatamupayuktamarthamanuvAdya; dvitrANAMvA vidhitvaM kalpyatAM sarveSAM ca svaM svamarthamajahatAmarthavAdatvamiti mImAMsAyAmapaGktibheda eva zreyAn , api ca kaimutyavivakSAyAM dRSTAntA nopapadyante ajJAnAdatha vA jJAnAduttamazlokanAma yat / saMkIrtitamaghaM puMsAM dahatyedho yathA'nalaH / / yathA'gadaM vIryatamamupayuktaM ydRcchyaa| ajAnato'pyAtmaguNAn kuyyonmntro'pyudaahRtH|| hariharati pApAni duSTacittairapi smRtaH / anicchayApi saMspRSTo dahatyeva hi pAvakaityAdayaH, sAdhyavaikalpAd, na hi teSu kaimutyamasti; apitu jJAnAjJAnayoH sAdhAraNa eva sAdhanabhAvaH, api ca "nArAyaNetyetajagAda caturakSaraM" "harirityakSaradvayami"ti vadan zabda eva vivakSitonArthAnusaMdhAnamityabhisaMdhatta, anyacca " yatastadviSayA matiri" tyAdau na vidhiH kalpayituM zakyate, sAdhikAraM hIdaM vAkyaM, na ca sAdhikAre vAkye guNavidhimanumanyantenyAyavidaH, vairUpyaMhi tadA prasajyeta, pravRttirapi svaviSayajJAnApekSiNI na punarnAmijJAnApekSiNI, tasmAnnajJAnamaGga kIrtanasya,nApyadhikArahetuH / yadapyuktam-anutaptAnanutaptabhedena sakRt kRtamAvartitaM ca kIrtanaM vyavasthitamiti; tadapi nAtIvAbhipretaM, tathA hi-vidhAdvayamapyetat kiM vidhisAmarthyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 prakAzasahitA nnivarttakaM pAtakasya; kiM vA khasAmarthyAt ? tatra yadi vidhisAmarthyAt tarhi bhavitavyamubhayatrApyanutApena, anutaptAeva hi prAyazcittavidhAvadhikriyante, yadi svasAmarthyAt tarhi na kutracidanutApopayogaH, na khalu padArthasvabhAvaH puruSagatAM yogyatAmapekSate, na hi tapanastapasvinayanAGganagatAmeva tamastamAlaNDalImunmUlayati na tu cANDAlacakSuzcatvaravarttamAnAmityasti niyamaH, api ceha svamahimnaiva pAvanatvamucitaM na tu vidhisAmarthyAd, vidherhi vidhAdvayaM liGAdiyuktaM vAkyaM; liGAdyarthazca tatra prathamovidhiH pramANameva, pramANaM ca prameye na kathaM cidavidyamAnaM mahimAnamutpAdayati, api tu yathA'vasthitameva vastutattvamanavagatamavagamayatyeva, uktaM hi mImAMsAbhASyakRdbhiH " upAyaM tu na veda tasyopAyaH kathanIya" iti, naiSkarmyasiddhikArairapi "upAyAn prAptihAnArthAn zAstraM bhAsayate'rkavadi"ti, dvitIyaH punaH phalasAdhanatvameva na tasya punaH sAdhanAdhInasAdhanatvaM, tasmAtsvamihamnaiva pAvanatvaM svamahimnaiva cedamaMhasAM nivarttakaM kIrttanamAvRtteruccATana mantro japta eva zraddhA''dInAmapi na hi mihirastimiraM vihantumudayamAvarttayati zraddhA''dikaM vA'pekSate, na ca mantavyamAvRttasyaiva tAdRzaH prabhAvaH na tu sakRtkRtasyeti ? sakRtkRtaspApi pAvanatvapratipAdakAnAM vacanAnAmanekeSAM darzitatvAd / na ca teSAmavayavAnuvAdAnAM dvAdazakapAlaprazaMsArthatAvadAvRttiguNayuktakIrttanaprazaMsArthateti vAcyaM khArthe prAmANyasya prabandhena pratipAditatvAt tasmAd vyavasthaiva paraM pariziSyate sA ca na saMbhavatItyabhihitameva / " , dvitrANAmiti / yatastadviSayA matirityAdAMnA mityarthaH / momAMsAyAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| 106 saMdehe / apaktibheda-iti / avaissmymityrthH| kaimutyeti / ajJAnAdapi nAmakorttane pApakSayo bhavati kimuta jJAnapUrvaka iti vivkssaayaamityrthH| agadamoSadham / sAdhyavaikalyamevAha-na hoti / sAdhikAramiti / sarveSAmapyaghavatAmidameva suniSkRtam / nAmavyAharaNaM viSNoryatastadviSayA matiritivAkye nAmoccAraNasya pApakSayaphalasaMbandhAtmako'dhikAraH pratipAdyata ityrthH| tAvatAki ? ttraah-nceti|vairuupymiti| pApakSayoddezena nAmoccAraNaM vidhIyate, taduddezena cAbhidheyajJAnAtmakaguNavidhAmamitye. kasya nAmoccAraNasyopAdeyatvoddezyatvavidheyatvAnuvAdyatvaguNatvapradhA. natvamiti viruddhtrikdvyaapttirityrthH| zrabhidheyajJAnAbhAve kathaM nAmocAraNe pravRttiH? tatrAha pravRttirapoti / svaviSayo nAmoccAraNam / nAmIparamAtmA / nApyadhikAreti / abhidheyajJAnavAnadhikArItyapi netyrthH| mAnAbhAvAdeveti bhAvaH / vidhAdvayamiti / anutaptAnanutaptakRtaM nAmakI. nimityarthaH / iha = nAmoccAraNe / prAptiriSTasya hAnamaniSTasya tdrthaanityrthH| dvitoyo = lingaadyrthH| pAvanatvaM pApakSayasAdhanatvaM, tatazcA. tmaashrynetyrthH| svamahimneti / naamkiirtnmhinetyrthH| phalitamAhasvamahimnaiveti / aMhasAM pApAnAm / uccATanamabhAvaH / ataeva zraddhA''. diinaampyuccaattnmitynussnggH| mihiraH sUryaH / avayavAnuvAdAnAmiti / "yadaSTAkapAlo bhavati gAyatryaivainaM brahmavarcasenapunAto"tyAdInAM "vaizvA. naraM dvAdazakapAlaM nirvapedi"tyetadvidhivihitayAgArthavAdatvaM yathA; tthetyrthH| prabandhena = vistareNa / anutaptasya sakRnnAmoccAraNamitarasyAsakRditi byavasthA / nanu tarhi kathamanutApamAvRttiM cAbhidadhadvAkyajAtaMvyAkhyeyam ? vyAkhyAyate-kRte pApe'nutApa ityasya tAvatpApakSayasAdhanaM kIrtanamityetAvAnevArthaH, tathA hi-prAyazcittazabdastAvatkIrtane na mukhyaH, ___ "prAyo nAma tapaH proktaM cittaM nizcayaucyata" iti vyAkhyAnAd, na ca kIrtanaM tayoranyataradubhayaM vA, atogauNo'yaM, yathA prAyazcittaM hitasAdhanaM; tathedamapi, hitaM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 prakAzasahitA " ca dvividhaM sukhaprAsiranarthaparihArazca tatrApyanarthaparihAralakSaNaM hitaM vidhyapekSitatvaM samarpayati, "kRte pApe'nutApo vai yasya puMsaH prajAyata iti yo hi yasmAdanutaptastasya tannivRtireva hitaM tatazca pApAdanutaptasya kIrttanaM hitasAdhanamityukte pApakSayasAdhanamityuktaM bhavati, parazabdazca kevalazabda paryyAyaH, kIrttanameva puSkalaM sAdhanamityarthaH / ekamiti sakRditica harikIrtanasya sarvasyaiva smArakatvAt saMsmaraNamityanuvAda:, sa ca prarocanaphalaH; samIcInaM hyetaditi, svargakAmAdipadamapi samIhitalakSaNasya vidheH prathamApekSitasamIhita vizeSaNa samarpaNa parameva na puruSaparam, arthatastu svargakAmo'dhikArIti mImAMsAhRdayavedinAMnirNayaH / navihApi tarhyanutaptasyAdhikAraH prApta eva ? maivam, atyanta sukaratvenAnyathA'pi pravRttisaMbhavAd, azAbdatvAdeva ca phalakAmanAyAH prakArAntareNApi pravRttasya pApakSayo bhavedeva | nanvevaM tarhyasvargakAmasyApi yAgAdau pravRttasya svarga: kiM na syAt ? ko vA brUte pravRttasya na syAditi ? kintu pravRttireva tasmin phalakAmanAmantareNa na saMbhAvyate; durbharagarimatvAt, kautUhalAdikamapi na sakalAGgakalApavyApinIM pravRttimutpAdayitumalam, atastatkAmasyaiva tatrAdhikAraH, iha punaH phalAbhisaMdhimantareNApi svabhAvasubhagatayA sukaratayA ca sulabhA pravRttiriti sarvasyaivAvikalavAgindriyasyAdhikAraH, ata eva sukareSu karmasu phalakAmanAM vinA'pi pravRttiH saMbhavati, pravRttasya ca www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAmakaumudI / phalasiddheranivAryatvAt, tasvAzca saMsArahetubhAvAd mumukSoH kAmyakarmatyAgaM samAdizadbhagavAn "kAmyAnAM karmaNAM nyAsaM saMnyAsaM kavayo viduri" ti, tasmAdanutApa nAdhikAre hetuH ; nApyaGgaM kIrttanasya; zravazenetyAdipramANavirodhAt, kRSNAnusmaraNaM paramityanApi paramutkRSTaM prAyazcittamatyantazuddhisAdhanamAvRttiguNakaM kRSNakIrttanamiti vivakSitam, atyantazuddhizva saha vAsanAbhiH pApAnAM parikSaya iti prapaJcitameva, tatazca bhaviSyadbhiH pApairanupazleSaH phalamAvRtteH kIrttanamAtrasya punaH prAcIna pApakSaya ityuktaM bhavati, ata evoktamuttarazlokena " kRte pApe'nutApo vai yasye" ti, anyathA hi sAmAnyena pApAdanutApo yasyetyavadiSyad / evaM sarvvatrAvRttAnAvRttakIrttanaviSayANi vacanAni vyAkhyeyAni / atrAvRttiviSayANi tAvad - naikAntikaM taddhi kRte'pi niSkRte manaH punarddhAvati cedasatpathe / tatkarmaniharamabhIpsato hareguNAnuvAdaH khalu sattvabhAvanaityatrAvRttasva bhagavatkIrttanasyAtyantazuddhihetutvaM spaSTameva / vakSitA / 111 nAtaH paraM karmanibandhakRntanaMmumukSatAM tIrthapadAnukIrttanAdityatrApi mumukSUNAmadhikRtatvAdatyantazuddhireva vi * Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat kiMkarA daNDapAzau vA niyamo na ca yAtanAH www.umaragyanbhandar.com Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 prakAzasahitA samarthAstasya yasyAtmA kevalAlambanaH sadetyatrApi yasyAtmA kevalAlambanastasya sadA na samarthAityanvayaH, vacanAntarAnurodhAd, gomUtrayAvakAhAro brahmahA mAsikairjapai rityadAvapi mokSasAdhanatvAdaSTAkSarabrahmavidyAyAH, mokSasya ca paramazuddhireva vivakSitA na pApakSayamAtraM, tatazca tattadAvRttivizeSAttattatpApavAsanAvinivRttistatazca puSkalazuddhiriti / atha vA sakRtkIrtanAdeva prakSINe'pi pApe kasya cidazraddhAropitamapUtatvamAtmani manyamAnasya tannibandhanaM duHkhaM na nivarttate; tasya tadArambhakapAtakapradhvaMsAyAvRttivizeSayuktaM mantrAdhyayanaM vidhIyate, prArabdhaparikSaye ca yuktamevAvRttyapekSaNam , aArogyAdiSu tathAdarzanAt / nanu yathoktAvRttivihInAbhyAmapi zravaNakIrtanAbhyAM prArabdhaparikSayo'pi zrIskandapurANanarasiMhapurANayodRzyate ? satyaM, tatta zrImatpaJcAkSaranAradAdimahApuruSAnugrahasahacAritayeti nizcIyate; tasmAdAvRttividhInAmanyArthatvAdaprArabdhaprAcInapApakSaye sakRtkIrtanameva sAdhanamiti nirapavAdam, atra vacanAni santyanantAni, tathA hi sakRduccaritaM yena harirityakSaradvayam / baddhaH parikarastena mokSAya gamanaM pratIti, parikarabandhazcAtra prakSINapApatvameva, tat khalu prathama sopAnamapavargaprAsAdArohaNasya, tathA / hatyA'yutaM pAnasahasramugraM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| guGganAkoTiniSevaNaM ca / steyAnyasaMkhyAni hareH priyeNa govindanAmnA nihatAni sadyaityatrApi sadyastadAnImevetyAvRttinairapekSyaM darzayati, prAtarnizi tathA saMdhyAmadhyAnhAdiSu saMsmaran / nArAyaNamavApnoti sadyaH pApakSayaM naraityatrApi sadya ityupajIvyate, naramAtrasyAdhikRtatvAd vizvAsAdinirapekSatA, prAtarAdInAM ca vikalpo; na tu samuccayaH, sadyastvavyA vAtAt, tatazca kAlavizeSonAdaraNIya ityrthH| nanu kRte pApe'nutApo vai yasya puMsaH prajAyata ityAdivAkyAdanutaptasya sakRnnAmoccAraNe'dhikAraHpratIyate ? tatrAha-kRtaiti / tyoriti| tponishcyyorityrthH| ubhayaM vA; na cetynussnggH| tataHkiprakRte ? ttraah-ttreti| vidhyapekSitamiti / vidheH puruSArthaparyavasAyi. svaaditibhaavH| kathamanena hitavizeSaH samaya'te ? atAha-yo hoti| parazabdArthamAha-pareti / ekazabdArthamAha-ekamiti / nanvatra smaraNasya phalasaMbandhaHyatena kIrtanasya ? ttraah-hriiti| kimartho'nuvAdaH? tatrAha-saceti / prarocanA prAzastyajJAnaM phalaM yasya sH| prarocanA. mevAha-samIcInamiti / etatkIrtanaM saMsAranivartakaM harismaraNaphalaka. svAditi bhAvaH / tadevaM kRte pApe'nutApovai ityAdikaM nAnutaptAdhikAri. samarpakaM kiM tu pApakSayaphalaparaM, tatra dRSTAntamAha-svargeti / kathaM tarhi svargakAmAdhikAritvasiddhiH ? ttraah-arthtstviti| prApta evetiarthataiti bhaavH| anyathA pravRttAvapi pApakSayo na bhavedata pAha-prazA. dvtvaadeveti|prkaaraantrN saaNketyprihaasaadi| nanvityAdizaGkAparihArau prauDhivAdena, arthAtsvargakAmAdhikArisiddhaH / iha punarityAdikamapi prauDhivAdo jJAnAdatha vA'jJAnAdityAdivacanAdeva sarvAdhikArasiddhaH, kiM tu sAMketyaparihAsAdikRtanAmakIrtane'pi pApakSayaM kattuM pravRtti. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ___www.umaragyanbhandar.com Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 prakAza sahitA saMbhava evocyate zrata evetyAdirapi prauDhivAdaH, sukarAsukarasAdhAraNakAmyakarmatyAgasya bhagavatopadiSTatvAt / prAyazcittAnyazeSANIti vAkyaMnAmAvRttiparatvena vyAcaSTe - kRSNeti / uttarazloke kRta ityupajIvyam / sadApadasya vyavadhAnena saMbandhamAha - yasyAtmeti / vacanAntareti / sakRnnAmoccAraNasya sakalapApakSayahetutvapratipAdakavacanAntarAnuro dhAdityarthaH / aSTAkSareti / nArAyaNavidyAyA ityarthaH / zrImAn paJcA kSarazca nAradAdi mahApuruSAnugrahazca tatsahacAritayetyarthaH / uttaro granthaH spaSTArthaH / tathA zravazenApi yAni kIrttite sarvapAtakaiH / pumAn vimucyate sadyaH siMhastairmRgairive-- tyatrApi sadya iti vivakSitam / siMhastairmRgairivetyasyAyamarthaH - yathA kazcidrAjakumAraH siMhazizuM - parigRhya paJjare nidhAya puSNAti tena ca yUnA paricaya - prarUDhAnurAgeNa vanAntare viharati tasmAccakitairvana gajavyAghrAditirmucyate dUrAt; tathA vadanapaGkajasthAnnaraharinAmadheya kaNThIravAda bhItaiH pAtakaiH puruSaH parihiyataiti / tathA yatkIrttanaM yacchravaNaM yadarpaNaMyadvandanaM yatsmaraNaM yadarhaNam / lokasya sadyo vidhunoti kilbiSaM - tasmai subhadrazravase namo nama iti, zrasyArthaH - arpaNamantrAtmanivedanam, arhaNamarcanam, ata iha SaDbhaktayo gRhyante, tAzca pratyekaM kilviSavidhUnanena saMbadhyante, na ca tAbhirviziSTaM kilbiSavidhUnanameva vAkyArthaH, tasya phalatvenAvidheyatvAd, na ca tAsAMpArSTikaH parasparAnvayaH, kriyAtvAd, na cAtra cAdi: Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAmakaumudI | 115 zrUyate samAso vA dvandvaH, yenAgneyAdInAmiva samuccayaH syAt, tasmA "lokasya sadyo vidhunoti kilviSami " ti padacatuSTayasya tantreNAvRttyA vA SaDimAni vAkyAni, tatazca tAsAM samaziSTatvAdanyonyanirapekSANAM pApakSayasAdhanatvaM tacca sadya eveti zravRttinirapekSateti, anuvAdo'pyayametAdRzaM vidhimanumApayatIti tadvAreNa pramANameva, zrIrAmavAkyaM ca sakRdeva prapannAya tavAsmIti ca yAcate / abhayaM sarvadA dAsya iti janmatrataM mameti / avatArAntarANi kadA citkapaTamappariSu prayuJjate prayojanavazAd na bhakteSu, zrIrAmacandraH punaH paripandhisapi na manAmanovisaMvAdinIM vANIM prayuGkte / anyAnyapyevaMjAtIyakAnyudAhArthyANi tasmAdaprArabdhaprAcInapApakSayaH sakRtkIrttanAdeveti / 9 zravazenApItyatra siMhastairmRgairityasambaddhaM na hi siMhatrastaiH pumAnvimucyate'to vyAcaSThe - yathA kazciditi / kaNThIravaH siMhaH / yatkIrttanamityAdivAkye SaDbhaktInAM samuccitAnAm pApakSayasAdhanatvaMnirAkaroti - tatheti / viziSTam = mahat / na ca tAsAmiti / zraruyaikahAyanyetyAdau kriyAsAdhanAnAmAruNyAdInAM pArSTiko'nvayo; na kriyANAM kriyAzcaitAH kIrttanAdyA iti na tAsAM pArSTikAnvayenAruNAdivatsamuccaya ityarthaH / cAdayo nipAtAH samuccayAvedakAH; darzapUrNamAsAbhyAmitivad dvandvo vA na zrUyata ityAha-na ceti / tantreNetyApAtataH / sakRduccaritasya SaTsu vAkyArtheSvanvayAnupapatteH / tAsAM - bhaktInAm / tathA'pi kathaM sakRnnAmakIrttanasya pApakSayasAdhanatvaM ? tatrAha - tacceti / nanvasminvAkye vidhirna zrayate katham prAmANyaM 1 tatrAha zranuvAdo'pIti / tadvAreNa = vidhidvAreNa / vidhizva sakRnnAma * kIrttayedityAdiranumeyaH / zrIrAmeNoktatvAtsakRtvaM tattAtparyaviSaya ityAha-avatArAntarANIti / paripanthino virodhinaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 prakAzasahitA nanvanAgatAnAmanupazleSo'pi sakRtkIrtanAdeva dRzyate vartamAnaM ca yatpApaM yadbhataM yadbhaviSyati / tatsarva nirdehatyAzu govindAnalakIta namiti ? tadasad, atrApyAvRtterupasaMhArAd, na cAzuzabdastadu. pasaMhAravirodhI, aAzubhAvo hi zIghratA, sA ca sAtizayA, atizayazcApekSikaH tatazca, sAdhanAntarebhyaH sakA. zAdAzutvaM na punaH sadyaH sAdhanatvamiti, yatpunaruktaMmaraNAvasare kRtasya kIrtanasya vizvAsAdyabhAve'pi sAghasaMhAritvamiti ? tadapyasad, niyamANo harernAma gRhNana putropacAritam / ajAmilo'pyagAddhAma kimuta zraddhayA gRNanniti khayameva maraNakAlasyAvivakSitatvapratipAdanAd, nanvapinA grastamavivakSitaM bhavati; tatpratiyogi ca kaimutyena saMbadhyate tatra zraddhAyAH kaimutyenAnvayAdazraddhayamevApizabdena saMbadhyate; putropacaritamapi harernAma gRNanniti; tasmAttasyA evAvivakSA na mriyamANatAyAH ? anocyate-harennAmagrahaNamiha vizeSyaM tasya ca mriyamApaH putropacAritaM zraddhayA ceti vizeSaNAni; pradhAnAnvayitvAd guNAnAM, vizeSaNaM ca vivakSitamavivakSitaM. vA, tatra kaimutyenAnvayo vivakSitasya, avivakSitasya punarapinA, tatra yadi mriyamANo mukhyo'dhikArI tarhi khastho'pyevaM kimuta mriyamANa ityavakSyad, na caivamavocata, tasmAda mriyamANo nazyacetAH zraddhAtamasamartho'pi patropacaritamapi gRNannajAmilo harerdhAmaivAgAt kimuta zraddhayA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| harimeva gRNanniti; avivakSitaiva mriyamANatA, zraddhA'pi muktayarthameva vidhIyate na pApakSayamAtrArtham , agAdhAmeti vacanAt , sA ca yadyastIti na vaktavyaM putrasaMdigdhakaM vacaH / sarvasmAdadhiko'styena zivaH paramakAraNami tyAdyaktalakSaNA, na tu kIrtanavidhiviSayiNI, tasyAH phalopakAritvasya nirAkRtatvAd / api cAjAmilasyApi na mukhyA niyamANatA kItanottarakAlamapyavasthAnapratipAdanAt, tasya ca tAvataiva pApakSayapratipAdanAd, avivakSita eva maraNakAlaH:"nAmAni ye'suvigame vivazA gRgantI"tyatrApi vivazasAhacaryAdasuvigamona vivakSitaH, na hi vivazatvaM vidhIyate tadvadasuvigamo'pi, tatazcAsuvigame'pItyarthaH na punarasUvigamaeveti. evaM maraNe harimuccaredityatrApi maraNe'pi harizabdamuccarediti vyAkhyeyaMsamAnaviSayatvAt, tatsAlokyAdiphaleSu punarupAsanedhvantyapratyayo'bhyarhitaH, "yathA RturamiMlloke puruSo bhavati tathetaH pretya bhavatI"tizruteH, tatazca prayANakAle manasA'calena buddhyA yukto yogabalena caiva / bhruvormadhye prANamAvezya samyak sa taM paraM puruSamupaiti divyamityAdiSu vivakSita eva kAlaH / ye punargrahaNAdayaH kAlavizeSAH parvatAgrAdayazca dezavizeSAH tatra tatroktAste purazcaraNAdikAGgabhUtAH, purazcaraNaM ca mantrANAM saMskArakam prAdhAnamivAnInAM, saMskRtAnAM ca teSAmaihi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 prakAzasahitA kAmuSmika phalasAdhaneSu karmasu viniyoga iti tatraivopayogasteSAM na tu pApakSayopayoga iti / ye ca pratyAhArAdayo dharmAH manaHsaMharaNaM zaucaM maunaM mantrArthacintanam / avyagratvamanirvedo japasaMpattihetava ityAdizAstroktAH, te'pi na japamAtropayoginaH tatsaMpattihetutvAbhidhAnAt saMpattizca viziSTeSTaprAptisAdhanatvalakSaNA; tasyAM copayujyanta eva te, pApakSayaH punaH kIrttanAdeveti paTahaghoSaH purANAnAm / 1 upasaMhArAditi / adhyAhArAdityarthaH / nanvAzuzabdAtsakRttvam pratIyate ? tatrAha-na ceti / zrapinA'jAmilo'pItyapizabdena tatpratiyogyavivakSAviruddham / tataH kiM ? tatrAha - tatreti / kimuta zraddhayA gRNanniti vacanAditi bhAvaH / zrazraddheyamevAha - putreti / gRNannityasyopari harerdhAmAgAditi draSTavyam / tasyA iti / zrazraddhAyA ityarthaH / vizeSyaM pradhAnaM phalattvAditi bhAvaH / tasya ceti / vizeSaNAnIti sambandhaH / tatra hetumAha - pradhAneti / vizeSaNadvaividhyamAha - vizepaNaM ceti / kaimutyAnyayasyApizabdAnvayasya ca vyavasthAmAhatatreti / prakRta Aha-tatra yadIti / phalitamAha - tasmAditi / na caivaM zraddhA'pekSatvaM pratIyate kimuta zraddhayA gRNannitivacanAttatrAha - zraddhA'pIti / tatra gamaka mAha agAddhAmeti / sAlokyasya muktimadhye gaNanAditi bhAvaH / nanu kIrttanavidhiviSayiNI zraddhA kIrttanaphalopakArariNI na muktayarthA ? tatrAha - sA ceti / paramAtmaviSayiNI zraddheti bhAvaH / kIrttanazraddhA yAH phalopakAritvaM ca nAstItyAha-tasyAiti / suvigamo maraNaM, vidhIyate vivakSitamityarthaH / tatazcAvivakSitavivazatvasAhacaryAda suvigamo'pyavivakSitaityabhiprAyaH / tatazcAvivakSAsUcako'pizabdo'dhyAhartavya ityAha- tatazceti / nanu nAmoccAraNe maraNakAlAvivakSAyAmupAsane'pyavivakSA maraNakAlasya prasajyeta tatazca prayANakAla ityAdi vacanavirodhaH ! tatrAha tatsAlokyeti / haristacchadvArthaH / nanu nAmAtmakA mantrAH purazcaraNaM ca teSAmuccAraNaM tatra dezakAla - I Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| 116 vizeSAdayo'Ggatvena smaryante tataH kathaM nirapekSaM nAmoccAraNaM pApakSaya. hetuH?tatrAha-ye punriti|ntu paapeti|paap jayastu dezakAlAdyapekSapu. razcaraNasaMskRtAnAmapi nAmAtmakamantrANAmuccAraNAdevetyarthaH / viziSTamiSTaM mokssH| ___ atha vA japasyaivaite dharmA na tu kIrtanasya; anyohi japo'nyacca kIrtanaM bhinnaviSayatvAttayoH, tatra mantrocAraNaM japaH, nAmocAraNaM tu kIrtanaM, mantro'pi nAma saH; yaH svarAdiviziSTo devatAprakAzako varNasamudAyaH, viziSTadevatAbAcakaM tu padamAtraM nAma, ___"ka japo vAsudeveti muktibIjamanuttamami"tyatra tu kIttanameva japazabdenocyate saMvuDyantatvAdvAsudevazabdasya, zrImadvAdazAkSaravivakSAyAM hi caturthyantena tena bhavitavyam / nanu japagatA eva dharmA devatAsAmAnyAtkIrtane'tidizyante zrIviSNudharmacakrAGkitasya nAmAni sadA sarvatra kIrtayet / nAzaucaM kIrtane tasya sa pavitrakaro yata iti dezakAlazaucAnAmanapekSaNIyatvapratipAdanAdeva kevalazrutivirodhAca ? +nanu kIrtane'pi zrUyante dhAH naktaM divA ca gatabhIrjitanidra ekoniIncha IkSitapatho mitabhuk prazAntaH / yadyacyute bhagavati khamano na sajje nAmAni tadratikarANi paThedalanaiti ? satyaM zrUyante; te tumokSasAdhanasya kIrtanasyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 prakAzasahitA GgabhUtAH; na punaraghavidhAtakasya, yadyacyute mano na sajjediti samAdheranukUlatvena kIrtanasya vidhAnAt , samAdhezca mokSaphalatvena prsiddh| ___ nanu kIrtanaM kriyA, na ca kriyAsAdhano mokSaH, tasya zrutismRtItihAsapurANAgamayuktibhirjJAnakopAyatvenA. cAyravadhAritatvAd jJAnasAdhanatvameva tasya mokSasAdhanatvam , ata eva samAdheHkAyeM vidhAnaM, na hi samAdhirapi mokSasAdhanaM, kiM tarhi ? jJAnasAdhanameva, tadapi na sAkSAt zravaNavad, api tu pratibandhanirAsadvAreNa, evaMkIrtanamapi / ___ japakIrtanayo dena samAdhAnAntaramAha-atha veti / viSayabhedena tayorbhedamAha-tatreti / mantranAmno damAha-mantropI'ti / Adizadvena biijaadi|naano lkssnnmaah-vishisstteti|nnu kIrtane'pi japazabdo dRzyate tatrAha-kva japa iti| lAkSaNika iti bhaavH| kimiti lAkSaNikaM; vAsu. devavidyaiva vivakSyatAM? ttraah-sNbuddhynttvaaditi| sNbodhnaanttvaadityrthH| saMbodhanAntatve'pi ma vAsudevavidyAvivakSA,nacApazadvatvenAnudhAraNaprasaGgaH, harinAmAni kIrtayediti prAtipadikamAtroccAraNasya vihitatvAt / nanu japagatAH zaucApekSatvAdayaH kIrtane'pyatidizyantAMdevatAsAmAnyAd ? netyAha-na viti| kevaleti / dezakAlazaucApekSArahitasya nAmakIrtanasya pApakSayasAdhanatve virodhAbhAvAzcetyarthaH / nnviti| zrUyante dharmA iti / mokSasAdhanArthA iti zeSaH, samAdhattesatyamiti / jJAnopAyatveneti bahubrIhiH / AcAryaiH = vyAsAdibhiH / smaadhtte-jhaaneti|shrvnnvditi vyatirekadRSTAntaH-yathAzravaNaM pramA. NakharUpAntaHpAtitayA sAkSAtsAdhanaM naiva samAdhirityarthaH / prati. bandho = viparItabhAvanA / prmpraasaamyenaah-evmiti| tatrAyaM kramaH-kIrtanAt pApakSayaH, tadAvRttyA tadviSayANAM vAsanAnAM pracayaH, apacayazca pApavAsanAnAM, tato bhagavajanasevAsAtatyaM, tatastadupavarNitamahimani Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 shriibhgvnaamkaumudii| bhagavati puNyazlokazekhare bhagavatI naiSThikI bhaktiH, tataH zokAdInAmatyantocchedaH, tataH sattvasya paramotkarSaH, tatastattvasAkSAtkAraH, tato muktiriti, ayamarthaH zrI bhAgavate savistaramupavarNitaH, tatra tatroktaM ca bhagavatA. madbhakta etadvijJAya madbhAvAyopapadyata iti, tatra zrutiziraHsiddhAntaM yasya zratavato'pi kutazcitpratibandhAttattvajJAnamutpannamapi nimIlitamiva tasya bhagavadbhaktiruktayA rItyA pratibandhaM nirudhya tattva. jJAnamunmolayati, yaH punarazrutavedAntasiddhAnta eva jagadekaniyanturniryantraNadayA'mRtamahArNavasya mahAviSNoH prahlAdahRdayasudhAsaritpatiparyaGkazAyinaH zrInRsiMhasya nAmAni nirantaramAvarttayati; tasya bhagavAn svayameva dehAvasAnasamaye saMsAratArakamAtmajJAnamanugRNAti, zrayatehitApanIye-"dehAnte devaH paraM brahmatArakaMvyAcaSTeiti tAn prajApatirabravId etaimantrairdevaM studhvaM tatodevaH prIto bhavati svAtmAnaM darzayati ya etairmantranityaM devaM stauti sa devaM pazyati so'mRtatvaM ca gacchati, ya evaM vedeti ca," atra ca stuto devaH prIto bhavati khAtmAnaM darzayatItyetAvadupajIvyate, japakIrtanayoH sAdhAraNyAt , sAdhAraNyaM ca prasiddhameva, tathA histutaHprIto bhavatIti svAtmani paratra ca dRSTameva, prItazca khAtmAnaM darzayedeva, avazcanarasatvAt premnnH| paramparAmeva prapaJcayati-tatreti / tatra pramANamAha-ayamartha iti / vyavasthA'ntaramAha-tatreti / anugRNAti = upadizati / kathamazarIraupadized ? atamAha-zrUyate hIti / ataevAha-atra ceti| nanu japamAtrasyedaM prayojanaM na kIrtanamAtrasyeti ? pratAha-japati / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 prakAzasahitA sAdhAraNyaM samAnaphalatvam / nanvevamapi mantrarAjenaiva stutirevaMpha likA syAd ? netyAha-stutistviti / tatra hetumAha-nAnAmiti / dIrghatamA mntrsyrssiH| tacchadvArthamAha-astIti / adhiSThAnamupA. dAnam / adhiSThAtAraM kartAram / aupaniSadA vedAntinaH / vipariNAmo. vidhyarthatvena vyAkhyAnAt / nanu guNakIrtanaM sarvAdhikAramucyate na ca vaidikairmantraiH sarve guNakIrtanaM kattuM zaknuvanti ? tatrAha-na caivameveti / shrautairvaidikaiH| taantrikairaagmikaiH| pauruSeyaiH saMskRtaiH praakRtaishc| na ca prAkRtAnAmapazadvatvAnna mlecchatavA iti niSedhaviSayatvaM ? vihite niSedhApravRtteH / na ca vihitatvAsiddhiH ? yathA vida tathA studhvami. tyanenaiva saMskRtAnabhijJAnprati vihittvaat| na ca mantratvAdavidhAyakatvaM? mUlakRtaivAnupadaM nirAkariSyamANatvAt / na caitAvatA saMskRtAnabhijJAnAM prAkRtena paramezvaraguNAnuvAde'nadhikAra iti vAcyam ? yathA videtyasya vidheH saMkocaprasaGgAt / tathA hi zrutismRti. purANAdiSu bhagavadguNAnuvAdaH kartavya iti vidhiH suprsiddhH| tatra karaNAkAjhAyAM sAmarthyAja jivhA saMbadhyate tatra cAdhikArokAhAyAMsAmarthyAnmanuSyamAtrAdhikAratvaM, vizeSagrAhakamAnAbhAvAcca / na ca saMskRtavAkyairiti va cicchUyate sAmarthyAttu saMskRtaprAkRtasAdhAraNavAkyamAtramanveti / na ca mlecchatavai, mleccho ha vA eSa yadapazabda iti niSedhAdarthAsaMskRtavAkyairguNAnuvAdaH karttavya iti vAcyaM ? niSedho. hiprAptimapekSate, prAptizca rAgato vidhitazca, tatra prAkRtavAkyairbhagavadgu NAnuvAdo na rAgataH prApto bhojanavad dRSTaphalatvAbhAvAd, vidhitaH prAptatve siddhaM naH samohitaM tatra niSedhApravRttaH, vihitaniSiddhatve vika. lpApatteH SoDazigrahaNavat pakSe vihittvsiddhH| na ca yathA kathaM cidbhagavadguNAnuvAdo lokapUjyatAheturiti rAgataH prAptiriti zaGkanIyaM ? tathA sati / saMskRtavAkyairapi bhgvdgunnaanuvaadsyaavihittvaaptteH| agnihotrAdyanuSThAnasyApi tatvAJca, savatra pUjAvidhASu gItavAdyAdividhAnAca, yathA annAdyagItavAdyAni parvaNi spurutAnvahamityekAdazaskanthe,' tatraiva pUjAprakaraNe stavairuzcAvacaiH stotraiH paurANaiH prAkRtairapIti prAkRtAnAmeva kaNTharaveNa gRhItatvAcca / atra stavastotrayobha~do vizadIkriyate-paurANaiH prAkRtairiti, yadvA'pragItavAkyasA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAma kaumudI | 123 dhyAni stavAH pragItavAkyasAdhyAni stotrANIti vaidikastotrasya tAdRzatvAd, zratha vA stavA guNakIrttanAni, stotrairiti granthanAmadheyam / teSAmuccAvacatvaM darzayati - paurANaiH prAkRtairiti / uccAvacatvaM prAkRtavizeSaNaM vA, tacca kartRkRtaM, bhagavadguNakIrttanasya svarUpeNoccAvacatvAmAvAda, granthakRtasyozcAvacatvasya paurANaiH prAkRtairityanenaiva siddhatvAt, sarvathA'pi prAkRtAnAM kaNTharaveNa vidhAnam / kiM ca viSNupurANAdau vaidyasya bhagavati tvaMkathA''dibhidveSaM vidadhato'pi bhagavatprAptiH zrUyate, na cAsau saMskRtavAkyaireva bhagavadveSaM vidadha iti pramANamasti tasmAdyathA kathaM cidbhagavadguNAnuvAdo vihita eva, anyathA paurANikAnAM - prAkRtavAkyairarthakathanAcAro bAdhyeta / zrata eva gopIradhikRtyaH yAsAM harikathodgItaM punAti bhuvanatraya mityuktaM zrIbhAgavate / zrata eva tacchravaNamapi vihitameva bhagavatsmA. rakatvAt / tatsmaraNasya "cApavitraH pavitro ve" tyAdivAkyaiH pApakSayahetutvapratipAdanAt / zrata eva " grAmyagItaM na zRNuyAditi vAkye bhagavadgItaM tu zRNuyAdevetyuktaM zrIdharasvAmibhiH, zratazca prAkRtavAkyai - raharnizaM paranindA''di kurvanto ye prAkRtavAkyairbhagavadguNAnuvAdamakartavyaM nirUpayanti teSAM bhagavadanurAgAbhAva evAparAdhyatItyalamativistareNa / stutistu zrImanmantrarAjena mantrAntarairvA nAmabhirvvA, nAmnAM ca sarveSAmeva zrutisaMmatatyAt, "tamu stotAraH pUrvyaM yathA vida Rtasya garbha januSA piparttana / zrasya jAnanto nAma cidviviktana mahaste viSNo sumatiM bhajAmahe " iti, zrUyate dIrghatamaso vAkyametad, asyArthaH - ukAraH chandaH pUraNArthaH, he jAnantaH ! svArthakuzalA janAstaM devam, asti kazcidIzvara ityAbAlagopAlaprasiddhaM; pUrvyaM purAtanaMsarvvasyAdhiSThAnamadhiSThAtAraM ca tasya garbham upaniSadastajjanyajJAnasya vA jaThare varttamAnam ; aupaniSadasiddhAnta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 prakAzasahitA siddhayAthAtmyaM, stotAra; zrautaistAntrikaiH paurANikaiH pauruSeyairvA studhvamiti vipariNAmaH, na caivameva stotavyamiti kazcidasti niyamaH, yathA vida yathA jAnItha tathA studhvaM mantraH studhvamiti bhAvaH, tatazca januSA piparttana chAndasastanabAdezaH karmakattu vyatyayazca januSA janmanA piparttana pipRta pUryadhvaM janmanaH pUrti prAmata janmAni samApayateti bhAvaH, atha vA taM devaM januSA pipartana khacchandacaritena bahuvidhena janmanA pUrayata matsyAdyavatArairanvitaM vrnnytetyrthH| athaivamapi mayaM stotumasamarthAH, asya bhagavataH zrImannAmApyAvivaktana sadA kIrtayata, he viSNo vyApaka ! te mahaH prakAzaM tvatkharUpaprakAzikAMsumatiM zobhanAM matiM bhajAmahe iti, atrApi vyatyayaH bhajAmaha iti brahmavidyAmAzAsAnAH kIrtayatetyarthaH, tatazcApavargaphalakajJAnasAdhanatvamevApavargasAdhanatvaM kIrsanasya, mantro'pyayaM vidhAyako bhaviSyati, vidhizaktirna mantrasya niyogenApanIyate / khato vidhAsyati hyeSa niyogAt smArayiSyatIti nyAyena / evamanye'pi nAmamantrasyaiva puruSArthasAdhanatvadyotakA mantrAH santyanekazaH"kasya nUnaM katamasyAmRtAnAMmanAmahe cAru devasya naam"| "sadA te nAma khayazo vivakmi" / "bhUri nAma manAmahe" ityAdayaH, teSAM ca taistairasAdhAraNairamRtAnAM prathamasye. tyAdibhirliGgabhagavadviSayatvamAkAzastalliGgAditi nyAyena puruSArthasAdhanatvaM ca nAno jJAnadvAreNaivAbhipretaM pUrveNa smaanaarthtvaat| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAma kaumudI | 125 chAndasaiti / pitRteti vaktavye piparttaneti chandasi bhavati / karmeti / janma pUryatAmiti karmakartRprayoge kartavye januSeti karaNatvanirdezo vyatyastaH chAndasaH / phalitamAha-bramheti / nanu mantrasyAsya kathaM vidhAyakatvaM tatrAha - mantro'pIti / niyogo viniyogaH / yathA vasantAya kapiJjalAnAlabheteti mantro'pi vidhAyako'pIti / kathameteSAM - paramAtmaviSayatvaM ? tatrAha teSAM ceti / prathame mantre - " agnarvayaM prathamasyAmRtAnAmiti pUrvapAdo bhagavadvipayatve liGgam / dvitIye "na te giro api mRSyeturasya na suSTutimasuryasya vidvAni "ti vAGmanasAgo. caratve liGgam / tRtIye " marttA zramartyasya te" iti pUrvapAdokte liGgam / zrAkAzaiti / " zrasya lokasya kA gatirityAkAza iti hobAce"tyatrAkAzazaMdvo bramhaparaH / sarvANi 6 vA imAni bhUtAnyAkAzAdeba samutpadyantaiti bramhaNo liGgAdityarthaH / "pratatte zradya zipiviSTa ! nAmArthaH zaMsAmi vayunAni vidvAn / taM tvA gRNAmi tavasamatavyAn kSayantamasya rajasaH parAke" ityAdiSu spaSTameva bhagavadviSayatvam / zrasyArthaH-zipiH zarIraM, - he zipiviSTa antaryAmin ! tatprasiddhaM te tava nAma prazaMsAmi prakarSeNa kIrttayAmi, yadyapyuttamapuruSo'yaM vidhizaktipratibandhakastathA'pi mantra - liGgakalpito vidhiH smRtAnAM mUlamabhipreyate, kIrttanasya phalamAha - zrArya iti, zreSTha ityarthaH, vayunAni sAmarthyAni nAmnastavaiva vA vidvAn jAnamityarthaH zranena tatraiva pravRttiheturuktaH / uttarArdhe tvA tvAMgRNAmi stoma tavasaM mahAntam matavyAnalpo'haM kSayantaM nivasantamasya rajaso lokasya parAke pare pAraityarthaH / nanu nAmakIrttanasya kriyArUpasya kathaM mokSasAdhanatvaM ? tatrAha - puruSArtheti / pUrveNa tamu stotAra ityanena / purANavAkyaM ca yAvajjIvaM praNavamatha vA''varttayedrudriyaM vA yajurvedaM vasatimatha vA vAraNasyAM vidadhyAt / hitvA lajjAM kalimalakulacchedakAnIrayedvA viSNornAmAnyanizamamRtatvAptireSA caturtheti, bArANasIvAsasya tArakabrahmabodhadvAreNAmRtatvaprAptisAdhanatvaM kAzIkhaNDAdiSu prasiddhaM tatsamabhivyAhArA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com , Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzasahitA danukIrttanasyApi tadvadeveti / evaM cAmRtatvasAdhanasya kIrttanasya dharmA gatabhItvAdadyo; na pApakSayasAdhanasya, pApakSayastu yathA kathaM cijihvA'GganamAgatAnnAmamAtrAdeveti, ata eva saurapurANe nirantaraM hananApahArAdiSu pravRttasyAparAnapi tatraiva pravarttayitumAhara prahara saMhareti vyAharato vyADinAmno vyAdhasya padAntarAvayavatvena prasaGgAgatAdapi harazabdAt sarvvAghasaMhAro varNitaH, tadadbhyAsAhi - tAtsaMskArapracayAdanantarajanmani tattvajJAnamapi varNitam / nanu yadi na kA ciditikarttavyatA kIrttanasya kathaMvidhAnam aGgapradhAnavatyAM bhAvanAyAM yugapatpuruSaniyogaiti zAvara bhASyaM, bhaTTavArttikaM ca 126 kimAdyapekSitaiH pUrNaH samarthaH pratyayo vidhAviti ? satyavadanAdInAmiveti brUmaH, na hi tatra kiM cidaGgamupadizyate, nApyatideSTuM zakyate, talliGgAbhAvAd, na caitAvatA pratIyamAno vidhirapalapituM zakyate, tathehApi bhaviSyati / nanu tatrApi laukikaM kiM cidupakArakamastyeva sarvvathaivAnupakRtatve tu tatrApi vidhAnaM nAbhaviSyadeva ? ihApi tarhi manovAkkAyasthAnAnAmanyonyasaMyogo laukika evopakArako bhaviSyati yena vinA zabdoccAraNameva na saMbhavati, athavA kimasmAkaM vidhyantara sAdharmya samarthanena ? IdRza evAyamapUrvI vidhiH svarUpakathanaM vA pramANAntarAnavagataM kIrttanasya pApakSayasAdhanatvamavAdhitamavagamyamAnamaSanhotuM na zaktamaH / nanu kiM samastAnAmeva bhagavannAmnAmetAdRzaM sAmarthyamuta vyastAnAmapi ? na tAvatsamastAnAmeva, avazene - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnaamkaumudii| 227 tyAdividhinA virodhAd, na hyavazena samastAnAmuccAraNaMsaMbhavati, atha vyastAnAM; tatrApi kiM sarveSAmeva; uta keSAM cideva ? tatra yadi sarveSAmapi narakasTaSTerAnarthakyaMprasajyeta; na hyajAtibadhirasya kasyApyetatsaMbhAvyate yannAmasahasramadhye kiM cidapi kadA cidapi kathaM cidapi na zRNoti na gRhNAti, apica yadi sarveSAMsamAnaM sAmarthyam ekenaiva puruSArthasiddharanyeSAmAnarthakyaM prasajjyeta, anyacca samAnamahimnAM nAmnAM samAhAre tanmahimnAmapi samA. hArAd ekasya zrIrAmanAmno mAmasahasrasAmyAbhidhAnaMnAvakalpate, na hi pradIpasahasrasya yAvAn prakAzaH tAvAnekasya pradIpasya bhaviSyati, sAmathyasya ca vaiSamye tu bhavatyeva, yAvat skhalu khadyotasahasrasya tejastAvadekasyApi pradIpasya, atha keSAM cideva; tarhi sarvArthazaktiyuktasya devadevasya cakriNaH / yaccAbhirucitaM nAma tatsarvArtheSu yojayediti zrIviSNudharmagatavacanavirodhaH, anyeSAmAnarthakyaM. ca tadavasthameveti ? atrAbhidhIyate-sarveSAmapi bhagavannAmnAM pratyekametAdRzaM sAmarthya, na ca narakasRSTerAnarthakyaM, dagdhe'pi kathaMcitprAcIne pApmani taduttarakAlabhAvibhiraMhobhirmaha. davamAnazca narakapAtasyApi saMbhavAd, na cAvRttiguNakameva kIrtanaM sarvasyApi bhaviSyatIti kazcidasti niyamaH, ata eva bharatadevasthApi RSabhadevenAnugRhAtasthApi pratibaddhAparokSAnubhavatvAd antarAyairatyantasamucchinnabhagavadupAsanatvAcca taduttarakAlabhAvinA mRgAsaktirUpeNa karmaNA nikRSTadehArambhaH, atha vA mRgatva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 prakAzasaMhitA mapi tajAtismaraNavairAgyabhUtadayA''diguNopetatvAnmokSAnukUlameveti na tadArambhakasya karmaNo nivRttau prayatate bhktiH| jayavijayayozca vaikuNThavAsinorapi brahmavidavamAnAdadhaHpatanaM, brahmavidavamAnajanitaM hi duritaMduratyayaM bhagavadupAsanenApi bhagavadbhaktAvamAnajanitaM. ca, prapaJcitaM caitattatIyaskandhe so'haM bhavatsamupalabdhasutIrthakIrtizchindyAM svabAhumapi vaH pratikUlavRtimityAdinA, navame cAmbarISopAkhyAneahaM bhaktaparAdhIno hyasvatantra iva dvija ! sAdhubhirgrastahRdayo bhaktabhaktajanapriyaityAdinA / amatatvaM mokssH| gatabhotvAdayo "naktaMdivA ca gatabhIrjitanidra eka"ityAdipUrvodAhRtazlokoktAH / yathA kathaM cijjinhA'GganamAgatA. dityuktaM saurapurANetihAsena drar3hayati ataeveti / kimAdIti / kiM kena kathamityapekSitaiH phalakaraNetikartavyatAM'zaiH pUrNaH pratyayo vidhAne samarthaH ityrthH| satyeti / "satyaM brayAdvaiyaM kuryAtprAGmukho'nnAnyanIte"tyA. dyH| svarUpakathane'pi paapkssysaadhntvmstyevetyaah-prmaannaantreti| anadhigatamabAdhitamiti hetugarbha vizeSaNadvayam / nnviti| militAnA. metatsAmarthya pratyeka veti vikalpArthaH / narakasRSTerAnarthakyaM pariharatidagdhe'poti / zrAvRttanAmakIrtane tarhi kathaM narakapAtastatrAha-na ceti / nAmakIrtanAvRttizUnyAnAmuttarakAle pApAcArANAM narakapAta iti bhAvaH / tatrodAharaNamAha-ataeveti / pratibaddho'parokSAnubhavo yasya tasya bhAbastattvam atyantasamutpannaM bhagavadupAsanaM yasya tasya bhAva. stttvm| nanvAvaya'mAnA haribhaktiH kathaM mRgAsaktiM nonmUlayet ? tatrAha-atha veti / bhavadbhyaH samupalabdhA sutIrtharUpA kIrtiryena saH / svabAhumindramapi; iti sanakAdInprati bhgvdvaakym| venasya tu bhagavannindApratibaddhasAmarthya sakRtkIrtana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| 128 mAvartyamAnamapi na pApakSayAyAlaM, zizupAlAdInAMpunanirbharavairAnubandhaparikalpitasaMpadaH samAdheriva nindAdoSasyApi dagdhatvAt puruSArthaprAptiriti svayameva saptamAdye samarthitaM shriishuken| . ___ yadapyuktam-ekenaiva puruSArthasiddharanyeSAmAnarthakyamiti, tadapyayuktaM, puruSabhedena sarveSAmapi puruSAthasAdha. ntvopptteH| yattu samAnamahimnAM samAhAre tattanmahinAmapi samAhArArAd naikasya tAdRzo mahimeti ? tadapi paricchinnaprabhAveSu pradIpAdiSu ghaTate; na punarniraGkuzamahimasu bhagavannAmasu, na khalu cintAmaNInAM nicayasya; ekasya vA cintAmaNeH, kalpazAkhinAM vanasya; ekasya vA kalpazAkhinaH, kAmadhenUnAM yUthasya; ekasyA vA kAmadhenoH, kazcidasti vizeSaH, samAhRtAnAmuccAraNamapi nAnarthakaM saMskArapracayahetutvAd ekaisyavoccAraNapracayavat, tasmAt zraddhAbhaktijJAnavairAgyAbhyAsadezakAlavizeSAdinirapekSaM bhagavannAmakIrtanameva mahadavamAnAtiriktamaprArabdhaM prAcInamaMhaH sarvameva saMharati, AvartyamAnaM punadurvAsanAvidhvaMsadvAreNa zraddhAbhaktivairAgyajJAnAnyutpAdayadapavargasAdhana: prArabdhapApanivartakaM ca kadA cidupAsakecchAvazAd, mahadavamAnasya tu bhogaeva nivartakaH tadanugraho vA, na punaranyat kiM ciditi sthitam / / nanu venasya kathamasadgatistenApi bhagavanindAyai bhagavannAmAvRttaH kRtatvAd ? matabhAha-cenasyeti / bhagavannindayA pratibaddhaM sAmathyaM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ald surat www.umaragyanbhandar.com Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 prakAzasahitA yasya tat / kathaM tarhi zizupAlasya sadgatistasyApi bhagavanninda. katvAd ? ata Aha-zizupAleti / nirbharamatizayena yo vairAnubandhastena parikalpitA yA saMpatzrImatkRSNaviSayacittaparipAkastasmAnindAdoSasya dgdhtvaadityrthH| paricchinneti / pradIpasahastrasya yAvAnprakAzastAvAnekasya na bhavatIti ghaTate pricchinntvaat| nira. Gkazatvamaparicchinnatvam / tatrocitaM dRSTAntamAha-na khalviti / tata zcakasya zrIrAmanAmnaH sahasranAmatulyatvAbhidhAnaM ghaTata iti bhaavH| tabanekeSAmuccAraNamanarthakaM ? tatrAha-samAhRtAnAmiti / saMskAro. bhagavadviSayastasya pracayaH pauSkalyam / upsNhrti-tsmaaditi| zraddhA'nenAsti paraloka iti buddhiH| bhaktistatrAnurAgaH / jJAnaM paramAtmaviSayam / abhyAso nAmAvRttiH / dezaH satkSetram / kAlaH pUrvA. hlAdiH / zrAdizabdena zaucAdi / mahadvamAneti / bhagavadbhaktayorapi sanakAdyavamAnAdadhaHpAtazravaNAt / aprArabdhamiti / nAmakIrtane'pi jIvanadarzanAtprArabdhametadehArambhakam / tAdRkpApanivartakatvaM ca na svabhAvAdityAha-kadA ciditi / mahaditi / yathA jyvijyyorev| nanvevaM purANArthe parigRhyamANe smRtInAmatyantabAdha. eva syAd ? na ca taducitaM purANaireva tadarthasyApyaGgIkArAt taistAnyaghAni pUyante tapodAnavratAdibhi rityAdibhiH ? tatra samAdhiH-ekatraiva pravRttiniyamo'nyatra pravRttiM pratibadhnAti, na ca kItane pravRttiniyamaH; azraddhopahatatvAt prAyeNa puruSabuddhInAM, sAGkatyanivandhanA pravRttinna niyantuM zakyate, tasmAdastyevAvakAzaH smRtInAM, dRzyate ca sukaraduSkarayorvikalpo vaidyakeSu, tatra ca kiM citsukaramapi kasmai citsvabhAvAdeva na rocate, atastadarthaduSkaramapi cikitsAntaraM vidhIyate tadvadihApi durvAradurvAsanAvAsitacetasaH prAyeNa parAGmukhA eva puruSottamAtpuruSAH; tadarthaM prAyazcittAntaravidhAnam / , sukaraNa nAmakIrtanena pApataye smArtaprAyazcitteSu ko'pi na pravatteteti zaGkate-nanviti / tadarthasyeti / smRtyarthasya tapodAmAde Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| 131 rityarthaH / sAMketyAdIti / "sAMketyaM pArihAsyaM ve"tyAdizloko. ktanAmagrahaNe pravRttiniyamo nAstyaniyatanimittatvAdityarthaH / kathaM. vaidyake'pi sukaraduSkarayorvikalpAbhidhAnaM ? tatrAha-tatreti / tatazca. sukaraduSkarayorapi nAmakIrtanasmArtaprAyazcittayorvikalpa upapadyata. iti bhaavH| atra yat kaizciducyate-ekApUrvaprayuktamanekamekadRSTampakAraM kurvat vikalpyate yathA vrIhiyavAdayaH, smArtapaurANayoH punarapUrva bhedAdadRSTArthatvAca na vikalpaiti ? tatra ca vaktavyaM-vikalpanirAkaraNena kimanayoH samuccayaH sAdhyate kiMvA vyavasthA kiM vA'nyatarasyAsAdhanatvaM ? samuccayavyavasthe tAvannirAkRte, anyatarasyAsAdhanatve'pi tAvannAmakIrtanasya nAsAdhanatvaM tatparatvAtpurANAnAm , ataH smAttasyAsAdhanatvameva pariziSyate, na ca tasyApyasAdhanatA, ekApUrvaprayuktAnAmeva vikalpaiti niyamAbhAvAt, laukikAnAmazcazibikA''dInAmapi gamane vikalpadarzanAd, bhAvArthabhede'pi dAhacche. dAdInAM cikitsAyAM, na ca dRSTArthAnAmeva vikalpaH, adRSTArthayorapi grahaNAgrahaNayostadarzanAd, atha tatra viruddhasamuccayAyogAdvikalpaH ? tIhApi nirapekSasAdhanasamuccayAyogAdvikalpa eva / api ca-anekApUrvaprayuktAnAmapi kramamuttayarthAnAM zANDilyadaharAdividyAnAM vikalpo dRzyate, na ca vAcaniko'sAviti vAcyaM,vA''dInAmazravaNAt , tasmAttulyArthatvameva vikalpe prayojakaM; nAnyad, na ca darzapaurNamAsajyotiSTomAdisAdhyasvargabhedavadevasya pApasya vinAzavyaktibhAro'sti, yena Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 prakAzasahitA brahmahA dvAdazAbdAni cared, brahmahA hariM kIrttayedityanayorapi bhinnatvAd vikalpaH, tasmAdabAdhitArthA eva smRtayaH, na ca viduSaH karmAnuSThAnAyogavad akRtAdhAnasyottarakratukaraNAyogavacca, akRtabhagavatkIrttanasya prAyacittAntarAsaMbhavaH, yena vidvadvAkyavat pUrNAhutyA sarvAn kAmAnavApnotItivAkyavadvA kIrttanaviSayANAmapi vAkyAnAmAnarthakyAdarthavAdatvamAzrIyeta, tasmAdyathAzrutaevArthaH purANavacanAnAmudAhRtAnAmiti / eketi / " camasenApaH praNayedrodohanena pazukAmasye" ti camasagodohanayorappraNayananiSpattirUpaikopakArakatve'pi na vikalpastatauktam - ekApUrvaprayuktamiti / tayostu naikApUrvaprayuktatvaM godohanasya kAmyatvena darzAdyapUrvaprayuktatvAbhAvAt / zravaghAtaprokSaNayorekAgneyApUrvaprayuktatve'pi na vikalpo'ta uktam - ekamupakAraM kurvaditi / dRSTamiti / zradRSTArthAnAM vikalpAyogAditi bhAvaH / ukta vikalpaprayojakamaGgIkRtya dUSayati-tatreti / na ca tasyApIti / smRtiprAmANyAditi bhAvaH / uktaM vikalpaprayojakaM dUSayatieketi / tatra hetu laukikAnAmiti hetugarbhaM vizeSaNam / ekamupakAraM - kurvadityaMzaM dUSayati- bhAvArtheti / bhAvArthabhedo dhAtvarthabhedastena copakArabhedo lakSyate / vikalpadarzanAdityanuSaGgaH / cikitsAphalatve'pi dAhacchedayordhAtvarthayorbhinnatvAdupakArabhedenAvazyaM bhavitavyamiti bhAvaH / zradizabdena bheSajapAnam / atha tatreti / grahaNAgrahaNayorityarthaH / ihApIti / nAmakIrttanasmArttaprAyazcittayorityarthaH / tatra brIhiyavavadazvazibikAvaditi dRSTAntadvayaM draSTavyam / kramamuktyarthAnAmiti / tulyArthatvaM vikalpaheturuktaH / na ca zANDilyAdividyAnAM vikalpe mAnAbhAvaH, uttaramImAMsAyAM tatsAdhanAditi bhAvaH / vAssdInAmityAdizabdena vikalpazadvaH / svayaM vikalpaprayojakamAha-tasmAditi / nanu darzapUrNamAsAbhyAM svargakAmo yajeta, jyotiSTomena svargakAmoyajetetyaikasvargArthatve'pi na vikalpastataH kathaM tulyArthatvaM vikalpaprayojakaM ? yadi ca na tatraikaH svargastarhi prakRte'pi naikaH pApakSaya iti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriibhgvnnaamkaumudii| 133 na vikalpa ityaashngkyaah-nceti|eksy pApasyeti hetugarbha vizeSaNaM, svarge hi vaijAtyaM, prakRte tvekasya pApasya vinAzamuddizya nAmakIrtanasmArtaprAyazcittayorvidhAnAdvikalpa iti bhAvaH / nanu yathA "tarati bramha hatyAM yo'zvamedhena yajate ya u cainamevaM vede"tyazvamedhacAnasya bramhahatyA. vinAzakatvaM, yathA vA "pUrNAhutyA sarvAnkAmAnApnoti" ityAdhAnAGgapUrNAhuteH sarvakAmahetutvaM zrUyamANamarthavAdamAtramevaM nAmakIrtane pApakSa. yahetutvaM zrUyamANamarthavAdamAtramastu ? tatrAha-na ceti / azvamedhajJAnapUrNAhutyorazvamedhAdhAnAGgatvAttAvanmAtreNa phalasiddhau kratvanuSThAnavaiya. *darthavAdatvaM yuktaM, nAmakIrtanasya tu smArttaprAyazcittAGgatve mAnAbhAvAtpUrvoktavidhayA smArttaprAyazcittAnuSThAnavaiyarthyAbhAvAccapApakSayazravaNaM. nArthavAda iti bhAvaH / akSarArthastu-aviduSaH karmAnuSThAnAyogo, 'zaktarakRtAdhAnasyottarakatukaraNAyogo'gyabhAvAdAdhAnasAdhyatvAdagnInAm , evamakRtanAmakIrtanasya smArttaprAyazcittAbhAvo, na cetynvyH| vidvadvAkyaM "yau cainamevaM vedeti pUrvoktam / / nanu yadi vinaiva zraddhA kIrtanAdeva pApakSayaH tarhi kimasya prakaraNasya prayojanam ? anena hi zraddhava sAdhyate, satyam, apagate'pi pApe manogatamazraddhAnivandhanaMduHkhaM na nivartate, tatastadapagamalakSaNAya manaHsamAdhAnAya prakaraNametaditi prakaraNasya prayojanaM, tasmAtsavamanavadyam / stymiti| nAmakIrtanAGgazraddhatadvanthaprayojanamiti na bramaH kiM. tu zraddhA'stu vA mA vA, nAmakIrtanaM pApakSayahetureva, etadvanthasAdhyazraddhAyAstvazraddhAnibandhanaduHkhanivRttiH prayojanaM, tatazca manasaH samAdhAnam / prAkRSTiH kRtacetasAM sumahatAmuccATanaM cAMhasAmAcaNDAlamamUkalokasulabho vazyazca mokSazriyaH / no dIkSAM na ca dakSiNAM na ca purazcayAM manAgIkSate mantro'yaM rasanAspRgeva phalati shriiraamnaamaatmkH||1|| pranthaM parisamApya nAmamAhAtmyAnusaMdhAnalakSaNaM maGgalaM vidhatte Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 prakAzasahitA AkRSTiriti / AkarSaNaM budhaanaamityrthH| vazyaM - vazIkaraNam / mUkAH kevalaM muktistriyaM vazIkartumasamarthAH; itare tvAcaNDAlaM nAmamA ntreNa vazIkartuM samarthAH ityarthaH / prasiddha mantravailataNyamAha-no dIkSAmiti / evazabdenAbhyAsAdyanapekSatvam // 1 // . * zrIrAmeti janArdaneti jagatAM nAtheti nArAyaNetyAnandeti dayAdhareti kamalAkAnteti kRSNeti ca / zrImannAmamahAmRtAbdhilaharIkallolamagnaM muhumuhyantaM galadadhAramavazaM mAM nAtha nityaM kuru // 2 // nAmakIrtanAbhiruciM prArthayate-zrIrAmeti / nAmaivAmRtAbdhistallaharokallole magnaM nAmamAtrAsaktamityarthaH / muhyantaM viSayAnusaMdhAnazUnya, tvaat| avazaM dehAnusaMdhAnarahitam // 2 // yadaGkamAlokitumAzu dhAvatAMmukundayAtrotsavamIkSituM ca yad / ataca tacca skhalitaM samaM satA mato na lajjA skhalatAmapIha naH // 3 // bhagavannAmamAhAtmyanirUpaNe svakRte saMbhAvitaM skhalitaM na doSA. yetyAha-yadaGkamiti / aGkaH kalaGkaH duSTaM krmtyrthH| duSTakarmAvalokanAya dhAvatAM yatskhalitaM paramezvarotsavadarzanAya dhAvatAM yatskha. litaM tadvayaMsatAMnasamaM pUrva lajA''vahaM; dvitIyaM tadviparItamityarthaH / iha bhagavannAmamAhAtmyanirUpaNe skhalatomapyasmAkaM na lajeti bhaavH||3|| - api ca. . surasarita iva mahAmahAcala ghnguhaajaayjaalbhedinyaaH| haricaraNajanmabhUmeH skhalitamapi kRteralaMkRtirnanu naH // 4 // . pratyuta tadetatskhalitaM guNa ityAha-surasarita iti|mhaanto'claa. 'steSAMgahanA guhAstA jADyajAlAni mohajAlAni ca bhinatti surasa. rit,katirapi mahAcalaguhAvajAyajAlAni mohajAlAni bhinttiaa4|| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAmakaumudI / - atha vA haribhakti rAjamArge gurupadanakhacandrikAdhaute / zrutijananIpadapaddhatimanusaratAM naH kutaH skhalitam // 5 // idAnIM naH skhalitameva nAstItyAha- haribhaktIti / hariM bhajatAMgurusaMpradAyavatAM zrutimanusaratAM ca naH skhalitaM na saMbhavatIti 135 bhAvaH // 5 // dharmaH saMvidviSayaviratiH siddhayazvANimAdyAyasya zrImaccaraNanalinadvandvapIThe luThanti / yasyonmeSaH sakalabhuvanAmbhojarAjInimeSaH so'smatsvAmI jayati jagatAM maGgalaM yasya nAma // 6 // mahezaM praNamati-dharma iti / saMvid jJAnaM / viSayaviratirvairAgyam / nalinaM kamalam | unmeSastRtIyanetrasya, bhuvanAnyevAmbhojAni teSAM : rAjI paktistasyA nimeSaH saMkoco nAza iti yAvat // 6 // api casvapAdapaGkeruhasIkarasya nimajya mAhAtmyamahArNave yaH / dadhau punastaM svayameva maulau sa no gurustatkuladaivataM naH // 7 // guruM harihara kuladaivataira bhedena cintayanstauti - khapAdeti / sa no'smAkaM gururjayatIti zeSaH / svazabdo hariNA sahAbhedAbhiprAyeNa haricaraNodakamAhAtmyanirUpaNamahArNave nimajyeti saMkIrttanarUpaharibhaktipradarzanam / taM svapAdapaGkeruhasIkaraM gaGgA''tmakaM svayameva maulau dadhAviti hareNAbhedanirdezaH, tatra kuladaivatamiti kuladevatayA sahAbhedaH // 7 // yadaGghrinakhamaNDalAdvigalitasya pUrva puna|| dIpakabarI bharArNavamupeyuSaH pAthasaH / zeSajagadaM hasAM kimapi nAma nirNejanaMdayA'mRtamahAmbudheH kimuta nAma tasyaiva tat // 8 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 prakAzasahitA yadIti / yasya viSNoraGghrikamalAtsadAzivasya ca kabarIbharAjaTAmaNDalAdbhUmibhAgamAgatasya pAthaso jalasya gaGgA''tmakasya nAma hasAM pApAnAM nivarttakaM, "gaGgA gaGgeti yo prayAdityAdi " vAkyAt, tasya paramAtmano; viSNoH zivasya vA nAma pApanivarttakamiti kiM vaktavyamityarthaH // 8 // nAdhAya kiM cidapanIya na kiM cidantaH svAtmaiva yena sukhasindhuragAdhabodhaH / AviSkRtaH karuNayA karavai kimasya tannAmni magnamidameva mano'stu pUjA // // svakIyakRtArthatAmabhinayati -- nAdhAyeti / vastuto'nAdheyAtizayatvAnniSkalaGkatvAccAtmana iyamuktiH / yena guruNA paramAtmanA vA karuNayA''tmA''viSkRtastasya kiM karavai? zratastannAmni namramabhimukhaMmana eva pUjA'stu // 6 // jhaTiti jagatAmahastulaM dahaddahano mahaddaharakuharadhvAntaM dhvaMsaM nayannabhaso maNiH / kiraNa laharI cAndrI cetazvakoracamatkRtibhavatu bhavatAM nAmajyotirmude madanadruhaH // 10 // iti zrImadanantAnandaraghunAtha paramahaMsa parivrAjakAcAryyapAdapadmopajIvinaH zrImannRsiMhasRnorlakSmIdharasya kRtau bhagavannAmakaumudyAM nAmakIrttanasya kevalasyaiva puruSArthasAdhanatvapratipAdanaM nAma tRtIyaH paricchedaH / nandAnandakaraM karambitakaraM haiyaGgavInairnavaH zobhAmAdadhataM navInajalade mIlatsudhAMzoH sphuTam / bhaktAnAM hRdayasthitaM satatamapyAbhIradRggocaraMgopAlaM bhajatAM mano mama sadA saMsAravicchittaye // vada jihve vada jihve cature zrIrAma rAmeti / punarapi jihve vada vada jihve vada rAma rAmeti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbhagavannAma kaumudI | nAdau saMsAre niravadhika janmakhaviratairmahAghairevAntazcitakaluSatAyA hi dahanam / mahIghrANAM bhasmIkRtigahana saMvarttazikhinobhavannAmnaH kutteH kiyadiva hare ! khaNDanalavat // iti / zam / - TitIti / madanaduhaH sadAzivasya nAmajyotirbhavatAM mude bhavatu, jyotiSSaM vivRNoti - jagatAmahastUlaM dahan dahanaH mahatAM daharakuhare svAntAkAze dhvAntamajJAnalakSaNaM nAzaM nayan nabhaso maNiH sUryaH, cAndro kiraNalaharIti ; cetazcakorANAM camatkRtiryasyAH sakAzAditi // 10 // bhagavannAmakaumudyAH prakAzo'yaM vinirmitaH / saMtoSayatu bhaktAnAM cetaH kumudamaNDalIm // 1 // ityeSA vAGmayI pUjA zrImaGgopAlapAdayoH // arpitA tena me devaH prIyatAM gokulezvaraH // 2 // iti zrImadApadevasUnunA'nantadevena viracite zrIbhagannAma kaumudI prakAze tRtIyaH paricchedaH samAptaH // 137 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriiH| teno smAdda saTippanIkaTIkAsahitazrIbhagavannAmakaumudyAH zuddhipatrampR0 50 ashuddhiH| shuddhiH| pR0 50 ashuddhiH| zuddhiH / 3220 ummeSo- unmeSo- 8013 bhAvAnAmaGga bhAvAGga 28 te zrute ,, / 16 nijasukha nijasva 17.23 vA zra vA'zra 82 / 16 dhAva dhAgha 1610 bhavata bhavati ,, 26 nija haNam,nija ~ 27ciccha ciccha 10 / 21 NAnta raNanti 24 / 21 teto 63 / 21 vyartha pyanartha ,, 28 vAtu vAnu 65 // 4 smAdda , 31 satra sUtra 100 / 22 bahU 26 // 7 sava 103 / 20 kazye kruzye 275 satre sUtre ,, / 22 bahU 38 / 1 mukta mukta 106|6mrth 42 // 2 zAbda zAbdA 121 // 6 nApi 43 // 1 janA 196 / 11 kItta 5018 anya anye 122226 sava 51221 tad 125 // 23 mAta mokSa , 28 bhiva bhirvi 12723 hAta 57 / 2 pattitti patti 126 / 2 nAnna narni ,, / 7 mAda mAde " / 6SAtha 6216 Nobhya Nebhya , 17 kaisya kasyai 62 - taba taha , 25 vRttaH 74 / 12 vakta vakR nirdiSTAzuddhIvihAyApi bahutra bavayomithojAtovyatyayo vijnyvivecyH| kiMcavyazItitamapRSThasthaTIkA ghazItitamapRSThIyaTIkAyA agrimA bodhyeti / baha nkh prApi jAnA sarva hIta vRtta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com