Book Title: Hriday Nayan Nihale Jagdhani Part 02
Author(s): Anandghan, Muktidarshanvijay
Publisher: Matunga Shwetambar Murtipujak Tapagaccha Jain Sangh
View full book text
________________
435
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
સકામી ઉપયોગ કંપન-યોગકંપન, કર્તા-ભોક્તા
આત્માભિનંદી અંતરાત્મા
પુદગલાભિનંદી બહિરાત્મા નિષ્કામ સહજયોગી બનવા પ્રયત્નશીલ
કર્મકર્તા-કર્મફળઈચ્છુક- કર્તુત્વ-ભોક્તત્વભાવથી
ફર્મફળ ભોક્તા. સપ્રયત્ન નિર્લેપ. મમત્વમાંથી સમત્વ પ્રતિ
પરિઘ ઉપર ચક્રાકાર આત્મગામી-કેન્દ્રગામી પ્રગતિ સાધનાર.
ગતિ કરનારા ભોગી-સંસારી. સવિકલ્પ આતમરામી સાધકયોગી.
મિથ્યાત્વજનિત અનંતાનુબંધી પ્રકારનો અપ્રત્યાખ્યાનીથી લઈ સંજવલન પ્રકારનો
કાષાયિક કર્મબંધ.' ' ' કાષાયિક કર્મબંધ. શુદ્ધાશુદ્ધચેતન.
અશુદ્ધચેતન અશુદ્ધ ઉપયોગ. ગુણઠાણું ૪ થી ૧૨.
પહેલે ગુણઠાણે. .
ーーーーーー ચેતનની પર્યાય
નિરાકાર
ચેતના * *
સાકાર
દર્શન
જ્ઞાન
ચેતનની જે ચેતનાના વપરાશથી વસ્તુ એટલે કે શેયના સામાન્યધર્મનો બોધ થાય છે તે દર્શનોપયોગ છે. એનાથી જ્ઞાનમાં વસ્તુ (શેય)નો નિશ્ચિત આકાર ઉપસતો નથી તેથી તે અભેદ સંગ્રાહક નિરાકાર ઉપયોગ કહેવાય છે. દેખે તે દર્શન અર્થાત્ દર્શનથી દેખાય.
ચેતનની જે ચેતનાના વપરાશથી વસ્તુ એટલે શેયના વિશેષ ધર્મનો બોધ થાય છે તે જ્ઞાનોપયોગ છે..
એનાથી જ્ઞાનમાં વસ્તુ (શેય)નો નિશ્ચિત-ચોક્કસ નિર્ણાયક આકાર ઉપસે છે અને વસ્તુ વિષેનો નિર્ણય થાય છે તેથી તે ભેદગ્રાહક સાકાર ઉપયોગ કહેવાય છે. જાણે તે શાન અર્થાત્ જ્ઞાનથી જણાય.
છપ્રસ્થાવસ્થામાં અપૂર્ણતા હોવાથી ચેતના બે ભેદથી-દુભેદે કાર્યાન્વિત છે. માટે જ્ઞાન-દર્શન પ્રયત્નપૂર્વક ક્રમથી છે તેથી ક્રમસમુચ્ચય છે. પૂર્ણ કેવલ્યાવસ્થામાં ચેતના અભેદે કાર્યાન્વિત છે, તેથી દેખાવાનું અને જણાવાનું યુગપ છે. અથવા તો જણાવામાં દેખાવાનું સમાવિષ્ટ થઈ જાય છે. અથવા તો દ્રવ્યની-અસ્તિકાય-પ્રદેશની જાણકારી એ દર્શન છે અને દ્રવ્યના પ્રદેશ અંતર્ગત રહેલાં ગુણ-પર્યાય (ભાવ-દ્રવ્યત્વ)ની જાણકારી જ્ઞાન છે. જાણનપણું ભલે દુવિધ-બે પ્રકારનું હોય પણ જ્ઞાનક્રિયા એક જ પ્રકારની છે, જે જ્ઞાયકની જ્ઞાયકતા છે અથવા તો શુદ્ધ ચેતનની શુદ્ધ ચેતના છે. ઉપયોગવંતદશામાં ઉપયોગ મૂકવાપણું નથી માટે પૂર્વ પશ્ચાત જ્ઞાન-દર્શન ઉપયોગના પ્રશ્નને અવકાશ નથી. અપ્રયત્ન, સહજ, સમસમુચ્ચય અક્રમથી જાણે. આ એક અભિપ્રાય છે આનાથી ભિન્ન અભિપ્રાય પણ છે જેમાં કેવળજ્ઞાન અને કેવલદર્શનના ઉપયોગને ક્રમિક માનવામાં આવ્યો છે.
પૂણ્ય અને પાપ ઉભય હેય લાગશે ત્યારે આત્મા જ એકમાત્ર ઉપાદેય લાગશે.
