________________
શ્રી અરનાથજી
,
708
Tી
ઉઠતા વૈભાવિક પરિણામો એટલે કે રાગ-દ્વેષાદિ ભાવકર્મો એ આત્મામાં એકરૂપ થતાં નથી. જેમ પાણીના કુંડમાં પડેલ તેલબિંદુઓ પાણીમાં પ્રસરે છે પણ તેમાં એકમેક થતા નથી પરંતુ પાણીની ઉપર ઉપર તરે છે; તેમ રાગાદિ વિભાવભાવો આત્માના ચૈતન્યસ્વરૂપ સાથે એકમેક-એકરસ થતા નથી અને તેથી એ નક્કી થાય છે કે એ રાગાદિ વિભાવભાવો એ આત્માથી ભિન્ન છે અને આત્માનું સ્વરૂપ નથી. એ એકમેકતા છે પણ એકરૂપતા કે તરૂપતા નથી.
પંચાસ્તિકાય ગા.૬૬ ની હિંદી ટીકામાં આ રીતે પણ વર્ણવેલ છે કે જેમ ચંદ્ર અથવા સૂર્યના પ્રકાશનું નિમિત્ત પામીને સંધ્યાના સમયે આકાશમાં અનેક વર્ણવાળા વાદળાઓ, ઈન્દ્રધનુષ, મંડલાદિક નાના પ્રકારના પુદ્ગલ સ્કંધો બીજા કોઈ કર્તાની અપેક્ષા રાખ્યા સિવાય (એટલે કે પોતાની શક્તિથી)જ અનેક પ્રકારે થઈને પરિણમે છે, તે જ પ્રમાણે જીવદ્રવ્યના અશુદ્ધ ચેતનાત્મક ભાવોનું નિમિત્ત પામીને કાર્મણાદિ વર્ગણાઓ પોતાની જ ઉપાદાન શક્તિથી જ્ઞાનાવરણીયાદિ દ્રવ્યકર્મ તેમજ
દારિકાદિ શરીરરૂપે પરિણમે છે. જીવ કર્તુત્વ ધર્મ વડે કારક ચક્રના યોગે પરિણામ પામે છે જ્યારે પુદ્ગલાદિ સર્વ અજીવ દ્રવ્યો સ્વતઃ, પરત, ઉભયતઃ પરિણામ પામે છે, તેમાં કર્તૃત્વ પરિણમન નથી. તથા પ્રકારની પરમાણુની રચના (ગોઠવણી) પોતા થકી, પર થકી કે ઉભય થકી ઈ જતી હોય છે. - આત્માને જે રાગાદિક ઉપજે છે તે પોતાના જ અશુદ્ધ પરિણામ
છે-દોષ છે. નિશ્ચયનયથી વિચારવામાં આવે તો અન્યદ્રવ્ય રાગાદિકનું | ઉપજાવનાર નથી. અન્યદ્રવ્ય તેમનું નિમિત્તમાત્ર છે કારણકે અન્યદ્રવ્ય, અન્ય દ્રવ્યના ગુણ પર્યાયને ઉપજાવતું નથી એવો નિયમ છે એટલે જેઓ
સમય એટલે સ્વ મય-સ્વરૂપ મય-તન્મય ! આત્માએ પોતાના તન્મય-યિન્મય ભાવને શોધવાનો છે.
