________________
805
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
છીએ અને એના આધારે આપણી કાયમી દશા બદલાઇ જશે એમ આશ્વાસન લઇએ છીએ પણ તે જીવનું ઘોર અજ્ઞાન છે.
ચૈતન્ય સત્તા સ્વ-પર પ્રકાશક હોવાને લીધે તેનો ગુણ પ્રત્યક્ષતાને પામેલો છે. જ્યાં પ્રત્યક્ષતા હોય ત્યાં અન્ય પ્રમાણોની અપેક્ષાની આવશ્યકતા રહેતી નથી, માટે શુદ્ધ ચૈતન્યસત્તાનો હૃદયથી સ્વીકાર કરવો એ અધ્યાત્મનું પ્રથમ સોપાન છે. મુનિ અને સુવ્રત શબ્દમાંથી એવો ધ્વનિ નિષ્પન્ન થાય છે કે, રાગ-દ્વેષ-મોહ કે નયાદિના પક્ષ વિના કેવળ આત્મતત્ત્વમાં લીન થવામાં મુનિપણાની અને સુવ્રતની પાલના છે, .જે કૈવલ્યાવસ્થા-પરમાત્માવસ્થાની પ્રાપ્તિનું કારણ છે. કવિશ્રી ‘મુનિસુવ્રત’ શબ્દનો શ્લેષ કરી ફરમાવી રહ્યા છે કે વીસમા મુનિસુવ્રત સ્વામીએ જણાવ્યા પ્રમાણેના, આવા મુનિપણા અને સુવ્રતના પાલનથી આપણે મુનિસુવ્રત ભગવાન જેવા થવાનું છે.
હવે સાંખ્યાદિ દર્શનવાળા આત્માને કયા સ્વરૂપે માને છે તે જણાવે છે –
કોઇ અબંધ આતમ તત્ત માને, કિરિયા કરતો દીસે; કિરિયા તળું ફલ કહો કુણ ભોગવે, ઇમ પૂછ્યું ચિત્ત રીસે.. મુનિ સુવ્રત..૨
અર્થ : કોઇક મતવાળા આત્માને બંધ વિનાનો માને છે અને તે
.
જ આત્મા ક્રિયા કરતો દેખાય છે; ત્યારે જે ક્રિયા કરે છે તેનું ફળ કહો કે કોણ ભોગવશે? એમ પૂછવાથી તે મનમાં રોષે ભરાય છે.
વિવેચન : કેટલાક સાંખ્ય મતવાળા અને વેદાંતીઓ આત્માને અબંધ માને છે. સાંખ્ય કહે છે “ વિશુળો ન વધ્યતે ન મુખ્યતે।।’
સત્ત્વ, રજ અને તમો ગુણથી રહિત આત્મા બંધાતો નથી અને
ક્ષાયિકભાવના લક્ષ્ય, ક્ષયોપશમ ભાવ થાય. કાર્ય કરવામાં-સાઘાનામાં ઘરી અર્થાત્ કેન્દ્ર કે જે લક્ષ્ય છે એ ક્ષાયિકભાવને જ કેન્દ્ર બનાવી, તેની ફરતે પરિધ એટલે ક્ષયોપશમભાવની સાધના બનાવાય છે.
