Hriday Nayan Nihale Jagdhani Part 02

Author(s): Anandghan, Muktidarshanvijay
Publisher: Matunga Shwetambar Murtipujak Tapagaccha Jain Sangh

Page 443

શ્રી મુનિસુવ્રત સ્વામીજી 808
સાંખ્ય, આત્માને એકાંત નિત્ય માને છે. આત્મસત્તાનું સાંગોપાંગ વિવરણ કરે છે. પ્રત્યેક શરીરે ભિન્નભિન્ન આત્મા માને છે. આત્માને અકર્તા અને અભોક્તા માને છે અને સાક્ષીભાવે સર્વને જોનારો છે, તેમ પણ માને છે.
ચેતનની હાજરી વિના પુદ્ગલની આ દેખાતી એક પણ ક્રિયા બની શકે નહિ. આ ક્રિયા માત્ર ચેતનની હાજરીમાં જ થાય છે માટે નિશ્ચયથી શુદ્ધ ચેતન અકર્તા છે જ્યારે વ્યવહારથી ચેતન કર્તા છે. શુદ્ધ ચેતન કર્યો છે કેવી રીતે ? તો કહે છે માત્ર હાજરીથી. નિશ્ચયથી તો પુદ્ગલ શક્તિ જ કર્તા છે અને વ્યવહારથી પુદ્ગલ શક્તિ-વ્યવસ્થિત શક્તિ અકર્તા છે.
સંસારમાં એકલા શુદ્ધાત્માની હાજરી હોઇ શકે નહિ; સાથે પુદ્ગલદ્રવ્યનું જોડાણ હોય જ એટલે નિશ્ચય વ્યવહારનું જોઇન્ટ equation સંયુક્ત સમીકરણ-અન્યોન્ય નિમિત્ત-નૈમિત્તિક સંબંધ છે. તે આખું, આ રીતે Complete થાય.
ચૈતન્યમય આત્મા પોતે પોતાને શુદ્ધ ચૈતન્યમય આત્મા તરીકે ઓળખીને તેનો સ્વીકાર કરતો નથી અને પોતાને અનાદિકાળથી મન– વચન-કાયાનું તત્ત્વ જે પ્રકૃતિરૂપે વળગ્યું છે, કે જે વસ્તુતંત્ર છે, તેમાં ભળી જઈને શુભાશુભ ક્રિયાઓ અને શુભાશુભ ભાવો કરે છે એટલે પ્રકૃતિનું તંત્ર દરેક ભવે ભવે દેહ-ઇન્દ્રિયાદિ રૂપે અને પ્રતિસમયે કર્મના બંધ રૂપે પુરુષ તંત્રને વળગ્યા જ કરે છે. આમ વસ્તુતંત્ર-પ્રકૃતિ એ તો પુરુષતંત્રને વળગેલો વળગાડ છે.
સાંખ્ય જે પ્રકૃતિને સર્વથા જડ માને છે, તે બરાબર નથી પણ પ્રકૃતિ તે શુદ્ધચેતનના સંસર્ગમાં અનાદિ અનંતકાળથી હોવાને કારણે તે
à
મન-વયન-કાયાના ત્રણે યોગની શુભાશુભ પ્રવૃત્તિનું નામ લેશ્યા.