________________
833
, હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
અને ઉપરથી આત્માનું યથાર્થ સ્વરૂપ દષ્ટિગોચર ન થવાથી ચિત્ત વિભ્રમમાં પડે છે. ચિત્ત ચકરાવે ચડી જાય છે કે આ બધામાં સાચું શું?
કોઈક આત્માને એકાંત નિત્ય કહે તો કોઈ એકાંતે ક્ષણિક કહીને મૂળમાંથી જ આત્મ સત્તાનો લોપ કરે છે. આવી બધી વાતો સાંભળીને ચિત્ત ચકરાવે ચડે છે. સમાધિ પામવાને બદલે ઉપાધિમાં ચાલ્યું જાય છે, માટે આપને જ પૂછું છું કે આપે આત્મતત્ત્વને કેવા પ્રકારે જાણ્યું છે? તે આપ મને કૃપા કરીને કહો ! જેથી સંકલેશનો સદાકાળને માટે અંત આવે અને સમાધિભાવ નિરંતર ટકયો રહે.
એટલા માટે થઈને જ અધ્યાત્મમાં તત્ત્વ નિર્ણય બહુ મહત્વનો મનાયો છે. તત્ત્વ નિર્ણય વિના તત્ત્વનું યથાર્થ શ્રદ્ધાન થાય નહિ. યથાર્થ શ્રદ્ધાન વિના તત્ત્વનું સમ્યગૂ પરિણમન થાય નહિ અને સમ્યગૂ પરિણમન વિના સમ્યગું પરિણતિ આવે નહિ અને સમ્યગું પરિણતિ વિના મોક્ષમાર્ગ હોય નહિ. “હંસામૂનો ઘો” કહીને જ્ઞાનીઓએ ધર્મનું મૂળ દર્શન અર્થાત્ શ્રદ્ધા છે અને તે શ્રદ્ધા, તત્ત્વના યથાર્થ નિર્ણયથી આવે છે અને તત્ત્વના યથાર્થ નિર્ણયને “બીજાન” કહ્યું છે.
એકાંતવાદમાં શ્રદ્ધા કરનાર મિથ્યાદૃષ્ટિ છે. તે એકાંતવાદના આગ્રહમાં પીડાય છે, પીલાય છે, તેથી તેને નિરંતર સંકલેશ રહ્યા કરે છે. એ સંકલેશ તે આર્તધ્યાન છે અને ભાવમરણ છે. તેનાથી જીવ તિર્યંચમાં જાય છે.
બીજજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કદી નિષ્ફળ જતી નથી. એ બીજ કદી બળતું નથી. આત્મા જેમ શાશ્વત છે તેમ આત્મસ્વભાવના સંસ્કાર પણ શાશ્વત જેવા છે. કોઈને કોઈક ભવમાં નિમિત્ત મળતાં તે ઊગી નીકળે છે. પેલો શેઠનો છોકરો તદ્દન નાસ્તિક હતો. દેવ-ગુરુ વગેરેને માને નહિ. બાપને
આત્મા + જ્ઞાન + નિરાવરણતા = કેવળજ્ઞાન
