________________
825 હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
ઉત્પન્ન કરી શકે? માટે સંતતિ યોગ તમારા મતમાં ઘટી શકતો નથી.
વળી તેવા સંતતિ યોગને માનવા દ્વારા ક્ષણિકવાદનો બચાવ કરવો એના કરતા તો ઉત્પાદ-વ્યયની ક્ષણમાં તે પદાર્થમાં ધ્રુવતા નામનો પણ ધર્મ છે તેમ માનવું એ વધુ ઉચિત-યુક્તિયુક્ત છે એટલે કે પદાર્થ નિત્ય છે છતાં પરિણામી છે. એમ સ્વીકારી લેવામાં આવે તો બધા ગૂંચવાડા દૂર થઇ જાય તેમ છે. પરંતુ સ્વદર્શનની માન્યતાના આગ્રહ રૂપ દૃષ્ટિરાગ હોવાથી તે શક્ય બનતું નથી.
હવે આવી સ્થિતિમાં બુદ્ધ ભગવાને જે સંસારને અત્યંત દુઃખરૂપ કહ્યો અને તેમાંથી છૂટવા માટેના દુઃખ, સમુદય, માર્ગ અને નિરોધ, આવા જે ચાર આર્ય સત્ય કહ્યા છે, તે પણ એકાંત ક્ષણિકવાદમાં ઘટી શકશે નહિ.
ચાર આર્યસત્યમાં સંસારી જીવો અનંત દુઃખો અનુભવતા પ્રત્યક્ષ નજરે ચડે છે માટે દુઃખ એ પહેલું આર્ય સત્ય ! જીવો રાગ-દ્વેષાદિ પણ અનુભવતા દેખાય છે માટે રાગાદિનો સમુહ તે સમુદય નામનું બીજું આર્ય સત્ય ! સંધ્યાના રંગની જેમ અથવા વીજળીના ઝબકારાની જેમ સર્વ સંસ્કારો ક્ષણિક છે એમ માનવું તે માર્ગ નામે ત્રીજું આર્ય સત્ય ! અને કર્મના બંધનથી મુકાવું તે નિરોધ નામનું ચોથું આર્ય સત્ય ! જ્યાં આત્માને સર્વથા ક્ષણિક માન્યો, કોઇ પણ અપેક્ષાએ નિત્ય ન માન્યો તો આ બધા આર્ય સત્ય શી રીતે ઘટી શકે ? નય વિવક્ષા સ્વીકારવામાં આવે અને દ્રવ્યાર્થિક નયે આત્માને સ્થિર, નિત્ય માનવામાં આવે તો જ આ બધું ઘટી શકે. (ઋજુસૂત્રનયની માન્યતામાંથી નીકળેલું અને માત્ર ક્ષણ-ક્ષણની પર્યાયને સ્વીકારનારું આ બૌદ્ધદર્શન છે. જેમાં પર્યાયની જ વિચારણા છે પણ દ્રવ્ય સંબંધી કોઇ વાત નથી.)
નાશ કરવાનો છે તે ચાર ઘાતિકર્મોનો અને વિજય મેળવવાનો છે યાર અધાતિકર્મો ઉપર.
