________________
803 , હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
જીવનમાં જાગવાનું છે. જાગીને જીવવાનું છે. આ જાગૃત દશા એ ધ્યાન છે. આચારંગ સૂત્રમાં “ત્તિ'નું ફરમાન છે. સ્વરૂપમાં જાગૃતતા, તે જ અપ્રમત્તતા છે, જે સાતમું ગુણઠાણું છે. જાગવું-નિરંતર જાગવું એ જ સૂમ ક્રિયા છે. આત્મતત્ત્વ જેવું છે તેવું જાણવાથી તે સ્વરૂપને ધ્યાનમાં ઉતારી શકાય છે. તેનાથી તે આત્મતત્ત્વ અનુભવમાં આવે છે. અનુભૂતિથી વીતરાગી આનંદનો અંશ અનુભવાય છે. તેના આસ્વાદથી ધર્મીને સમસ્ત પરભાવો અને પરિદ્રવ્યોનો અનુરાગ છૂટી જાય છે એટલે સાધક પરદ્રવ્ય અને પરભાવોથી છૂટીને વારંવાર શુદ્ધાત્માને જ ચિંતવે છે, તેથી સંસાર છૂટી જાય છે. માટે ભેદજ્ઞાન કરવા પૂર્વક શુદ્ધ આત્મધ્યાન એ જ કર્તવ્ય છે. તે માટે આત્મતત્વનું નય-નિક્ષેપ-પ્રમાણ-સપ્તભંગી ગર્ભિત સમ્યગૂ જ્ઞાન અતિ આવશ્યક મનાયું છે.
” જૈનદર્શનનો ઉપદેશ વિજ્ઞાનના આધારે છે. “વત્યુ સહાવો ધમ્યો”- વસ્તુનો જે સ્વભાવ છે, એ જ વસ્તુનો ધર્મ છે, તે સ્વભાવને પ્રગટ કરવો તે જ ધર્મ છે એટલે આત્માના વિષયમાં જ્ઞાન-દર્શનચારિત્રાદિ ગુણો મુખ્ય બની જાય છે. આમ ધર્મની પરિભાષા જ વૈજ્ઞાનિક રીતે કરી છે. ઉપદેશબોધની અસર નીચે કરાતા ધર્મથી સરળતા, નમ્રતા, મધ્યસ્થતા, જિતેન્દ્રિયતાદિ ગુણો પ્રગટે છે પણ તે ગુણોમાં-પરિણામમાં ટકવા માટે સિદ્ધાંત બોધ પૂરક બને છે અને તે સિદ્ધાંતબોધ થવામાં-પરિણમવામાં ઉપદેશ બોધ કારણભૂત મનાયો છે. ઉપદેશ બોધ પરિણમ્યા સિવાય અર્થાત્ ઉપરોક્ત ગુણો પ્રગટ્યા સિવાય સિદ્ધાંત બોધ સમ્યગૂ પરિણમે નહિ.
પ્રસ્તુત સ્તવનમાં યોગીરાજ સિદ્ધાંત બોધની મહત્તા બતાવી રહ્યા છે. સિદ્ધાંત બોધ, જો સમ્યગૂ પરિણમે તો તેનાથી આત્મતત્ત્વની શ્રદ્ધા સચોટ થાય છે. તેનાથી આત્મા ગમે તેવા નાસ્તિકવાદના
સ્વભાવ ઉપર સ્વતંત્ર દષ્ટિ કરવાથી અને તે ભાવને અનુરૂપ ભાવ કરવાથી, સ્વભાવને પમાય છે.
