________________
શ્રી અરનાથજી ,
732,
સઘળા પદાર્થો પોતપોતાના ગુણ-પર્યાયોમાં જ રહે છે. અંશે પણ અન્ય દ્રવ્યના ગુણ-પર્યાયરૂપે થતાં નથી. આવી પદાર્થોની સ્થિતિ મોડાયના કારણભૂત પવિત્ર એવા જિનાગમોમાં કહી છે.
નિશ્ચયનય અને વ્યવહારનય દ્વારા આત્મતત્ત્વનું સ્વરૂપ બતાવીને ભેદજ્ઞાનનો પ્રયોગ કરી આત્મતત્ત્વને પોતાની પર્યાયમાં કેમ પ્રગટ કરવું; તે વાત બતાવી રહ્યા છે. પરદ્રવ્ય-પરક્ષેત્ર-પરકાળ અને પરભાવ કહો કે મોહનો ઉદય કહો, તેને છોડવાનો છે અને વર્તમાન સમયમાં સ્વયંમાં ઉપયોગવંત બનીને રહેવાનું છે. જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રાદિ નિર્મળ પર્યાયનો ઉઘાડ થતાં જ મહામહિમ એવા આત્મદ્રવ્યનો મહિમા સમજાય છે.
દ્રવ્યદૃષ્ટિએ તો જીવ માત્ર સિદ્ધ સમાન છે. સિદ્ધોને કેવળજ્ઞાનની પર્યાયનો પૂર્ણ ઉઘાડ છે એટલે એમને તો મહામહિમ એવા આત્મદ્રવ્યનો મહિમા સતત અનુભવમાં આવ્યા કરે છે; જ્યારે સંસારવર્તી જીવોને પર્યાયમાં ગુણોનું પ્રગટીકરણ કરવાનું બાકી છે, તેથી તે જીવોને આત્માનો મહિમા સમજાયો જ નથી; માટે પર્યાય દૃષ્ટિનું ભટકણ છૂટ્યું જ નથી. કર્મના ઉદયથી પ્રાપ્ત થતાં વિનાશી સંયોગો અને સંબંધો, જીવને પોતાના લાગ્યા જ કરે છે, એક ક્ષણ પણ પોતાના નથી એવું અનુભવાતું નથી; એ પર્યાયદષ્ટિનું અજ્ઞાન છે. એકલી પર્યાયદષ્ટિમાં-એકલા કોરા વ્યવહારમાં
જીવને ભીતરમાં અપેક્ષાઓના અને અહંકારના ઝુંડના ઝુંડ વળગેલા ન હોય છે કારણકે તે પર્યાયથી પોતાને મોટો માને છે. એને પોતાના ત્રિકાળી ધ્રુવ આત્મતત્ત્વની મહાનતા સમજાયેલી હોતી નથી એટલે પોતે કલ્પલા, માનેલા, ઈચ્છેલા, વિચારેલા પર્યાયોમાં જ્યારે ઉથલપાથલ થાય છે ત્યારે તેના સંકલેશ અને અસમાધિનો પાર રહેતો નથી. પોતાની ઈચ્છાથી વિરુદ્ધ જ્યારે થાય ત્યારે પર્યાયદષ્ટિના મોહમાં અને વમળમાં
તે જ ઘર્મસંપ્રદાયનો ઉદય થાય છે જે ઘર્મમાં નીંદા ન હોય, ટીકા ન હોય,
વિશાળતા હોય, ઉદારતા હોય.
