________________
739
139
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
&
આ અર્થઃ પૂર્વની છઠ્ઠી કડીમાં વ્યવહાર નયે અને નિશ્ચયનયે આત્માને જાણનારા કેવા હોય તે બતાવ્યું; તો હવે મુમુક્ષુએ કયા પ્રકારે વર્તવું તે જણાવે છે કે વ્યવહારનવે સચ્ચિદાનંદસ્વરૂપ આત્માને પ્રાપ્ત કરવો તે દુષ્કર છે અર્થાત્ તેનાથી કોઈપણ સંગીન લાભ હાથમાં આવતો નથી પરંતુ જો હૃદયમાં શુદ્ધનિશ્ચય નયને સ્થાપવામાં આવે અર્થાત્ દઢપણે તે નયના અનુસાર તત્ત્વ વિચારવામાં આવે તો આત્મા જડ એવા કર્મોથી અલગ થઈ શુદ્ધાત્મભાવ પામે એટલે કે પ્રભુ સાથે પોતાની જુદાઈ ન રહે.
વિવેચનઃ કોઈ પણ મુમુક્ષુ આત્મતત્ત્વ શું છે તે સમજે નહિ અને આખી જિંદગી સુધી, એકલી ત્યાગ, તપ, સંયમ, લોચ, વિહાર, નિર્દોષચર્યા વગેરે કષ્ટકારી ક્રિયા કર્યા કરે અને તેમ કરતાં આખો ભવ-આખી જીદંગી વીતી જાય, તો પણ તેટલાથી આત્મસ્વરૂપની પ્રાપ્તિ થતી નથી. ફક્ત વ્યવહારની જ કડાકૂટ કર્યા કરે તો જન્મારા સુધી કાંઇપણ તત્ત્વ મળે નહિ.
તો હવે શું કરવું? એવા પ્રશ્નના ઉત્તરરૂપે કહે છે કે નિશ્ચયનયનું સેવન કરવું. નિશ્ચયનય એ શુદ્ધનય છે. શુદ્ધ નયે આત્મામાં ભેદ નથી. શુદ્ધનય કર્મોપાધિથી રહિત, મન-વચન-કાયાના યોગોથી રહિત એવા શુદ્ધ આત્મતત્ત્વને જ ગ્રહણ કરે છે અર્થાત્ શુદ્ધનયના અનુસાર આત્મતત્ત્વની સમ્યમ્ ચિંતવના કરવામાં આવે, તેને સતત લક્ષ્યરૂપે જારી રાખવામાં આવે, તો જ વ્યવહારનય સંમત તપ, ત્યાગ, સંયમાદિ કષ્ટકારી ક્રિયા લેખે લાગે. તે સિવાય નહિ. અરનાથ પ્રભુનો પરમ ધર્મ એ શુદ્ધઆત્મતત્ત્વને જ ગ્રહણ કરવાનું બતાવે છે અને અરનાથ પ્રભુ પોતે પણ શુદ્ધાત્મતત્ત્વમાં સાદિ અનંતકાળ સુધી રમણતા કરી રહેલ છે. આ જ સંદર્ભમાં જરૂર પડે તો આધાકર્મીનો દોષ સેવીને પણ દ્રવ્યાનુયોગનો અભ્યાસ કરવા જણાવ્યું છે.
મનને જેવું એટલે આત્માને જેવો.
