________________
શ્રી મલ્લિનાથજી
780
અને એ જ અજ્ઞાન છે. ચૈતન્યનું અસ્તિત્વ હોવા છતાં તેનું વિસ્મરણ થવાથી આજે તેની અનુભૂતિ થતી નથી. અનુભવ વિના સમાધાન રહેતું નથી એટલે ઉપયોગ ચેતન્ય ઉપરથી ખસી જતાં પર્યાયમાં-અવસ્થામાં વિહ્વળતા અનુભવાય છે. કેન્દ્ર ઉપરથી ખસેલો ઉપયોગ અન્યમાં સુખ શોધે છે; એ જ કામના છે-વિકલ્પો છે. હું કંઈક કરું! કંઈક થાઉં ! કંઈક મેળવું કંઈક ભોગવું! એ બધાં કામનાના વિકલ્પો છે અને એમાં જ ચેતના મૂંઝાય છે. એ મૂંઝવણ ટાળવા અનેક ઉપાયો કરે છે પણ તે ટળતી નથી. તે ટાળવા સપુરુષ-આત્મજ્ઞાની પુરુષ મળવા, તે
ઓળખાવા અને તેના ઉપર બહુમાન થવું જરૂરી છે. પુરુષના શબ્દ વિના મોહ ટળતો નથી. જીવ પાસે શબ્દોનો સંગ્રહ છે પણ તેનાથી સપુરુષના શબ્દો જુદા છે, અપૂર્વ છે. ચેતના એ શબ્દોની અનન્યતા અને અપૂર્વતાથી અસ્પર્શિત રહી જાય છે. ( અઢાર દોષોમાંથી કુલ નવ દોષોનું વર્ણન કર્યું, હવે રાગ-દ્વેષ“અવિરતિ ત્રણ દોષનું વર્ણન છે. : - રાગદ્વેષ અવિરતિની પરિણતિ એ, ચરણમોહના યોધા; * વીતરાગ પરિણતિ પરિણમતાં, ઉઠી નાઠા બોધા હો..મલ્લિજિન.૬
અર્થ રાગ, દ્વેષ અને અવિરતિની પરિણતિ તે ત્રણ દોષો જીવના ચારિત્રના પરિણામનો ઘાત કરનારા હોવાથી તે ચરણ મોહના યોદ્ધાઓ છે પણ હે પ્રભો! આપ જ્યારે વીતરાગ ભાવની પરિણતિએ ચડ્યા ત્યારે તે ચારિત્ર મોહના સુભટો બોધા એટલે સમજુ હોવાનું ડોળ કરનારા પણ ઉઠીને નાસવા માંડ્યા.
વિવેચનઃ રાગ એટલે અનુકૂળ વસ્તુ તરફનું ખેંચાણ, દ્વેષ એટલે
ગના પદાર્થોનો માત્ર ત્યાગ એ વૈરાગ્ય નથી. પરંતુ રાગની અયિ એ વૈરાગ્ય છે.
