________________
653
, હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
તન્મયતા રૂપ જ્ઞાનયોગ જ છે. જ્ઞાનયોગમાંથી ધ્યાનયોગમાં જવા દ્વારા જ સામર્થ્યયોગ-મુક્તિયોગ સાંપડે છે.
મનને વશ કરતા આપણા ચિત્તમાંથી સંસારનું ચિંતન નીકળી જવું જોઈએ. જો તે ચાલુ હશે તો સાક્ષાત્ પરમાત્મા પણ આપણને શું લાભ કરશે? સંસાર સાચો લાગ્યા વિના અને સારો લાગ્યા વિના સંસારનું ચિંતન ચાલી શકતું નથી. સંસારમાં પોતાપણું આરોપિત કર્યું છે તેથી સંસાર સાચો અને સારો લાગે છે. જ્યારે આત્મજ્ઞાન-આત્મભાન થશે ત્યારે આત્મામાં જ પોતાપણું આવશે. ત્યારે આત્મા જ સાચો અને સારો. લાગશે એટલે આત્મા સિવાયનું બધું અસત્ ને અસાર લાગશે.
બીજાની વાતને ચિત્તમાં લાવવી તે અહંકાર છે, અજ્ઞાન છે, માયા છે કારણ કે સ્વ-ભૂલાય ત્યારે જ પર વસ્તુ ચિત્તમાં આવે છે; માટે તે માયાને- ઠેઠ એના પગ સુધી જોઈ લેવા જેવી છે. પ્રકૃતિનું સમસ્ત તંત્ર એ માયા છે જ્યારે પુરુષ તંત્ર પરમાત્મા છે. જે ઉપયોગમાં માયા આવે તે ઉપયોગમાં પરમાત્મા પ્રગટ થઈ શકતા નથી અને જે ઉપયોગમાં પરમાત્મા પ્રગટે છે તે ઉપયોગમાં માયા ટકી શકતી નથી. “જ્યાં રામ ત્યાં કામ નહિ અને જ્યાં કામ ત્યાં રામ નહિ” એ ઉક્તિ જેવી આ વાત છે.
પરમાત્મા તો સદા પ્રાપ્ત જ છે છતાં આપણને તેની ઓળખ ન હોવાના કારણે તેના ઉપર પ્રીતિ, અહોભાવ, આદર થતો નથી, માટે તેવા જીવો આગળ જઈ પરમાત્મતત્ત્વને ઓળખીને તેને પામી શકે તે હેતુથી ભક્તિયોગ-ઉપાસના યોગ બતાવે છે. ઉપાસનાથી કર્મો પાતળા પડે છે તેથી પરમાત્મતત્ત્વને પામવું સુગમ બને છે.
સાપેક્ષ મારું માનેલું ટળી શકે છે અને નિરપેક્ષ મારું કદિ ટળતું નથી.
