________________
શ્રી અરનાથજી
700
સ્થિર છે જેથી કાળ પણ ત્યાં અસર કરતો નથી. સાધનાની પ્રક્રિયામાં પ્રથમ શુક્લધ્યાનના બે પાયાથી ઉપયોગકંપનનો નિરોધ થતાં ઉપયોગ સ્વૈર્ય આવે છે, જે કૈવલ્ય અવસ્થા છે અને તેરમા ગુણસ્થાનકના અંતે શુક્લધ્યાનના ત્રીજા ચોથા પાયાથી યોગકંપનનો નિરોધ કરી આત્મપ્રદેશોની સ્થિરતારૂપ અયોગીપણાની પ્રાપ્તિ થાય છે.
હે પ્રાજ્ઞ! સર્વજ્ઞ સ્વભાવવાળા પોતાના આત્મા સામે જોવામાં આવે તો સર્વજ્ઞતા મળે તેમ છે. પર સમયમાં રાચવાથી આત્માનું કાંઇ કલ્યાણ થાય નહિ; ત્યાંથી કાંઈ સર્વજ્ઞતા મળવાની નથી ને નિજ સ્વભાવ સામે જોઈને સ્થિર થતાં ક્ષણમાત્રમાં સર્વજ્ઞતા પ્રગટી જાય તેમ છે. આત્મા સ્વપણે છે અને પરપણે નથી એમ માનવું એ સમ્યગ્ અનેકાન્ત છે.
સમયસાર ગાથા-૨માં કહ્યું છે કે જે જીવ દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રમાં સ્થિત થઈને રહ્યો છે, તેને નિશ્ચયથી તું સ્વ-સમય જાણ અને પુદ્ગલકર્મના પ્રદેશોમાં સ્થિત થયેલ છે, તેને પર-સમય જાણ.
ઉપરોક્ત સ્વ સમય અને પર-સમયની વ્યાખ્યા દ્વારા એ વિદિત થાય છે કે, પરદ્રવ્ય ત્રણે કાળ પરદ્રવ્ય જ રહે છે અને સ્વદ્રવ્ય સદાકાળ સ્વદ્રવ્ય જ રહે છે. સ્વદ્રવ્ય અને પરદ્રવ્ય અથવા તો સ્વસમય અને પર સમયને બન્નેને કાંઇપણ સંબંધ નથી; તેથી આત્મા અને શરીરાદિ પરદ્રવ્ય બન્ને સર્વથા ભિન્ન છે. શુદ્ધચેતનનો એક પણ અંશ મિશ્રચેતન-નિશ્ચેતન ચેતનમાં નથી અને નિશ્ચેતન ચેતનનો એક પણ અંશ શુદ્ધ ચેતનમાં નથી. મિશ્રચેતન એ પ્રકૃતિતત્ત્વ છે. શુદ્ધચેતન એ પરમાત્મ તત્ત્વ છે. વ્યવહારનયની દૃષ્ટિથી શુદ્ધચેતન અવસ્થાથી વિકૃત થયું છે માટે શુદ્ધચેતનનો અંશ મિશ્રચેતન છે એમ કહી શકાય પરંતુ તત્ત્વદષ્ટિથી જોતાં શુદ્ધચેતન માત્ર દબાયું છે; તેનું સ્વરૂપ એવું ને એવું જ છે માટે
ઘર્મની શરૂઆત મુખ મૌનથી નહિ પરંતુ મન મૌનથી છે.
