________________
શ્રી કુંથુનાથજી ,
662
. પોતાની જાતને ઠપકારવા અને ઢંઢોળવા માટે થઈને આવી આકરી અશિષ્ટ ભાષાનો પ્રયોગ થતો હોય છે.
પોતાની કુમતિરૂપ સ્ત્રીના ભાઈ તરીકે મનને હરાવીને “સમજે ન મારો સાલો' શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો છે. “સમજે ન મારો સાલો પંક્તિનું અર્થઘટન શ્રીયુત્ પંડિત પ્રભુદાસ બેચરદાસ આ પ્રમાણે કરે છે- “સમજે ન મહા રોસાલો”. એમ પણ પંક્તિ છે એમ સમજીને પંક્તિનું “સમજે ન માહા-રોસાળો” વિઘટન કરતાં મહારોષવાળોમહાક્રોધી આ બધું સમજાવવા જતાં ક્રોધમાં અંધ બનેલો એ ક્રોધાંધ કશુંય સમજવા તૈયાર નથી. મનને વશ કરવું એ કેટલું બધું કઠિન છે તે માટે શાસ્ત્રમાં તંદુલિયા મત્સ્ય વગેરેના દૃષ્ટાંતો અપાયેલાં છે. સમુદ્રમાં મોટા મગરમચ્છની આંખની પાંપણમાં તંદુલિયો મત્સ્ય ઉત્પન્ન થાય છે, તેનું નામ તંદુલિયો એટલા માટે છે કે તેનું શરીર તંદુલ એટલે ચોખાના દાણા જેટલું જ છે. આયુષ્ય માત્ર બે ઘડીનું જ છે. શરીર ચોખા જેટલું છે પણ પહેલું સંઘયણ છે. શરીર બળ નથી પણ મનોબળ ઘણું છે. શરીરથી કાંઈ કરી શકે તેમ નથી પણ મન એટલું પાવરફુલ છે કે સંકિલષ્ટ ભાવો કરી શકે છે. સમુદ્રમાં મોટો મગરમચ્છ મોં ખોલીને રહ્યો હોય છે, તેના પેટમાં પાણી ખૂબ ભરાઈ જાય એટલે તે મોં પહોળુ કરી પાણી બહાર કાઢે તે વખતે તેની સાથે માછલાં પણ બહાર નીકળી જાય ત્યારે તંદુલિયો મત્સ્ય આંખની પાંપણ પર બેઠો બેઠો એવું દુષ્યન કરતો હોય છે કે આ મગરમચ્છની જગ્યાએ જો હું હોઉં તો મારા મોંમા પેઠેલા એક એકને જડબાથી ચાવી નાખુ. એકને પણ જીવતો ન છોડું. શરીરથી તેનામાં કોઈનો વધ કરવાની શક્તિ નથી પણ મનથી તે પરાકાષ્ટાનું દુર્બાન કરી શકે છે. આ રીતે સતત દુર્બાન ચાલુ રાખે છે અને બે ઘડીનું આયુષ્ય
બહારના બનતા બનાવો આપણા હાથમાં-વશમાં નથી. પરંતુ તે બનાવો ઉપર ભાવ કેવાં રાખવા-જાળવવા એ આપણાં હાથની વાત છે.
