________________
587
હૃદય નયન નિહાળે જગધણી
વાદનું ફળ હળાહળ ઝેર સમજી જ્ઞાની તેનાથી દૂર રહી મૌન ધારણ કરે છે. જેમના ચિત્તમાં વિષમવૃત્તિઓ ઉઠતી નથી, આત્મશાંતિ હણાતી નથી તેવા જ્ઞાનીને જાગતા જ્ઞાની કહ્યા છે.
(સકળ નયવાદ વ્યાપી રહ્યો) જ્ઞાની પુરુષની વાણીમાં નયવાદ વ્યાપેલો હોય છે. તેમની વાણી પરમાર્થ સંબંધી હોય છે. જેનાથી સ્વપરનું હિત ન થાય તેવી વાણી તેઓ બોલતા હોતા નથી એટલે તેઓ દેશ-કાળ-સભા વગેરેને ઓળખનારા હોય છે. કયા દેશ-કાળમાં કેવા લોકોને કેવા પ્રકારના નયથી દેશના આપવામાં આવે તો તેમને લાભ થાય; તેનો પુરેપુરો ખ્યાલ કરીને ઉચિત નયથી દેશના આપે છે. જ્યારે દેશના આપે છે ત્યારે પણ પોતે સાચા છે અને બીજા ખોટા છે એવા દૃષ્ટિકોણથી નહિ પણ સામો આત્મા જ્યાં ઉભો છે ત્યાંથી અધ્યાત્મમાં કેમ આગળ વધે ? તે દૃષ્ટિકોણથી બોલતા હોય છે એટલે તેમની વાણીમાં શાંત રસ, કરૂણા રસ, મધુર રસ, ગંભીરતાદિ ભાવો વહ્યા કરે છે; જે સાંભળતા શ્રોતાઓ આનંદ સાથે આશ્ચર્ય અને અહોભાવને અનુભવે છે. તેમના પરિચયમાં આવનારા શ્રોતાઓને કોઠે ટાઢક થાય છે. કષાયનો તાપાગ્નિ બૂઝાય છે એટલે જ આધિ-વ્યાધિ અને ઉપાધિના ત્રિવિધ તાપથી તપ્ત બનેલા સંસારી જીવોને માટે અધ્યાત્મને પામેલા મહાપુરુષોની દેશના નદીના ઘાટ સમાન છે. મોટા ઘેઘુર વડલાની છાયા સમાન છે.
(તે શિવસાધન સંધિ રે) નયવાદના યથાર્થ બોધ દ્વારા પોતાના જ્ઞાનને વિપુલ અને સ્વચ્છ બનાવી તે નયોનો ઉપયોગ મોક્ષના સાધનરૂપ સમજીને મોક્ષની સાથે સ્વ-પરનું અનુસંધાન થાય તે રીતે કરે છે. જે નયથી જ્યારે વસ્તુસ્વરૂપની વિચારણા કરતા વિકલ્પોની પરંપરા વધે તે નય સાધના માટે દુર્નય છે અને જે નયથી પદાર્થની વિચારણા કરતા વિકલ્પોની
સાઘના એટલે આત્માના પોતાના જ્ઞાનને સ્વરૂપનો આકાર આપવો અને નહિ કે જ્ઞેયને.
