Book Title: Hriday Nayan Nihale Jagdhani Part 02
Author(s): Anandghan, Muktidarshanvijay
Publisher: Matunga Shwetambar Murtipujak Tapagaccha Jain Sangh
View full book text
________________
શ્રી વાસુપૂજ્ય સ્વામીજી, 442
તેની ખૂબીને નહિ બતાડતા, ખામી જ બતાડાય કે જેથી તેનો આત્મવિકાસ સુંધાય નહિ અને આગળ ઉપર ખામી રહિત આચરણ-વિચરણ કરે.
દ્રવ્યના સ્વરૂપનું-સ્વભાવનું લક્ષ કરાવનાર અને દ્રવ્યથી અભેદ બનાવનાર, જે સ્વલક્ષી, આત્મલક્ષી નય છે તે ઋજુસૂત્રાદિ ચાર નિશ્ચય નય છે. એ અર્થપર્યાયાશ્રિત પર્યાયાર્થિક સ્વાવલંબી નય છે.
વ્યવહારનય એ કર્મજનિત પર-સાપેક્ષ, પરાવલંબી હોવાથી અશુદ્ધ પર્યાયાશ્રિત નય છે. અથવા તો વ્યંજનપર્યાય આશ્રિત પરાવલંબી નય છે. વ્યવહારનયના, નૈગમ, સંગ્રહ અને વ્યવહાર એ પ્રમાણે, જેમ પેટાભેદ છે તેમ ઉપચરિત ને અનુપચરિત સબૂત વ્યવહારનય તથા ઉપચરિત ને અનુપચરિત અસદ્દભૂત વ્યવહારનય એ પ્રમાણે પેટાભેદ પણ છે.
વ્યવહારનય પદ્ધારકોની ભિન્નતા બતાવવા સાથે કર્તા, ક્રિયા અને કર્મની અનેકતા બતાવે છે અને તેથી દ્રવ્યની પરાધીનતા સિદ્ધ કરે છે. એનાથી એ સમજણ મળે છે કે, આંત્મા અને શરીર કથંચિત્ એક છે. આત્મા, જડ કર્મોનો કર્તા છે અને તેથી જ તે કર્મફળનો ભોક્તા પણ છે, કારણ કે તે કર્મથી બંધાયેલો બંધી છે. ચેતન, પોતે જ પોતાના સ્વભાવમાંથી વિભાવમાં જવારૂપ પોતાની ભૂલને કારણે, જડ કાર્પણ વર્ગણાથી બંધાયો છે. જડ કાંઈ ચેતનથી બંધાયું નથી. જડ તો એના જડ પરિણમન પ્રમાણે પરિણમી રહ્યું છે. વળી જડ તો વેદનવિહીન છે તેથી, તેને માટે સુખ દુઃખનો કોઈ પ્રશ્ન જ નથી. સુખદુઃખની સમસ્યા ચેતનની છે. આ કારણે જ ચેતનનું જડરૂપે પરિણમન થાય છે અને એમાં રાગાદિ થાય છે. પરિસ્થિતિ એવી સર્જાય છે કે, રાજા એવો આત્મા, હાથી એવા જડકર્મ ઉપર સવાર થવાને બદલે, જડકર્મરૂપ હાથી, આત્મારૂપી રાજા ઉપર સવાર થાય છે. જે સ્વ છે તે પર બને છે અને પર છે તે સ્વ થાય છે. હું છે
જીવ સંસારમાં કિયાથી નથી રખડતો. પરંતુ ક્રિયા ઉપરના કર્તાભાવ અને આગ્રહથી રખડે છે.
