________________
ગુજરાતી ભાષાનાં વિધાયક પરિબળો ૫૫
રહેલી કાલમાનની યોજના માત્ર સ્થાનનિયત ઉપઘટકો પૂરતી જ મર્યાદિત રહે છે અને હસ્વ અને દીર્ધ એવા ધ્વનિઘટકગત ભેદ ટકતા નથી. ધ્વનિવ્યવસ્થામાંથી આ બે હસ્વ ધ્વનિઘટકોના વિલીનીકરણ વખતે જ બે નવા ધ્વનિઘટક ઐ અને ઔ ઉમેરાય છે. (ધ્વનિવ્યવસ્થાઓનાં આંતરિક પરિવર્તનોમાં કેવા પ્રકારની તુલા સચવાઈ રહે છે એનું આ ઉદાહરણ છે.) આ ફેરફારોને લીધે મધ્યગુજરાતીકાળનાં રૂપાખ્યાનો સાદ૫થી કેવી રીતે તમારામાં છે એના ઉદાહરણ તરીકે નીચેની તાલિકાઓ જુઓ:
જૂની ગુજરાતીનાં નામિક રૂપાખ્યાન
મધ્યકાલીન ગુજરાતીનાં નામિક રૂપાખ્યાન
બ.વ.
અંગ–દેવું. એ.વ. બ.વ. પ્રથમા-દ્વિતીયા દેવુ દેવ તૃતીયા-સપ્તમી દેવિ દેવે વિભકત્સંગ
દેવા
દેવ
દેવ દેવે
જૂની ગુજ.નાં આખ્યાતિક રૂપાખ્યાન
મધ્ય. ગુજનાં આખ્યાતિક રૂપાખ્યાન
ભવિષ્યકાળ
એ.વ.
બ.વ.
એ.વ.
બ.વ
કરીશ
કરશું
કરશે
કરશો
૧લો પુ. કરિસ રજો પુ. કરિસિ ૩જો પુ.
કરિસિઈ કર્મણિ ૩૫. કરીએ મંદ આજ્ઞાર્થરજો પુ. -
કરિશું કરિસિક કરિસિઈ કરીઇ કરિજિઉં
કરશે
કરશો કરીએ કરજો
મધ્યકાલીન ગુજરાતીના ઘાટા અક્ષરવાળા પ્રત્યયો જૂની ગુજરાતીના પ્રત્યયોમાંથી ધ્વનિપરિવર્તન દ્વારા સધાયા નથી, પણ સાદયથી સધાયા છે.
પહેલા પુરુષ બહુવચનનો એક જૂનો પ્રત્યય – આં (સંસ્કૃત – ગમ) બોલીભેદે ઉત્તર ગુજરાતની બોલીઓમાં પ્રચલિત છે. સંભવતઃ, આ પ્રત્યય સમગ્ર ઉત્તર અને મધ્ય ગુજરાતમાં પ્રચલિત હોવો જોઈએ. અને પાછળથી કોઈ શિષ્ટ' બોલીમાં -એ-> જીનો પ્રચાર થતાં આ –એ ઉત્તર અને મધ્ય ગુજરાતના જૂના – ને સફળતાથી હાંકી કાઢી શક્યો છે એવું એના ભૌગોલિક વિસ્તારથી જણાય છે. આજે આ વિસ્તારની સરહદો ઉપર અને ક્યાંકક્યાંક ગામડાંઓમાં (જૂના અવશેષ રૂપે) આવો–આ સંભળાય છે ખરો.
