________________
ભાવાર્થ...ભેદ અને અભેદ બને ધમ મુખ્ય પ્રકારે કે ગણતાથી દ્રષ્યાર્થિક કે પર્યાયાર્થિક જે નય ગૃહણ કરે તદ
અનુસાર દ્રવ્યગુણ પર્યાયની વૃત્તિથી તેની ઉપચાર કલ્પનાનું વિધાન થાય છે. (૪)
વિવેચન–દ્રવ્યાર્થિક કે પર્યાયાર્થિક ગમે તે નય ભેદ તથા અભેદ સ્વરૂપ ધર્મને પ્રધાનપણે અથવા ગાણુતાથી ગ્રહણ કરે ત્યાં મુખ્યતા (સાક્ષાત્મકત) તથા ગણતા (વ્યવહિત સંકેત) અનુસાર દ્રવ્ય ગુણ પર્યાયની વૃતિથી ઉપચાર કલ્પના કરી શકાય છે. તાત્પર્ય એવું છે કે દ્રવ્યાર્થિક નય પ્રધાનપણે અભેદનું પ્રતિપાદન કરે છે. અને ગણતાથી તે ભેદનું પણ પ્રતિપાદન કરે છે. તેવી જ રીતે પર્યાયાર્થિક નય મુખ્યપણે ભેદનું અને ગણપણે અભેદનું પ્રતિપાદન કરે છે. જેવી રીતે ગંગાપદને સાક્ષાત્ સંકેતપ્રવાહરૂપ અર્થમાં છે તે માટે મુખ્યતાથી તે પ્રવાહ રૂપે શક્તિ છે તથા ગંગાના તિરે શેષ છે એમ ક હેવું તે ગાણ એટલે વ્યવહિત સંકેત છે માટે તે ઉપચાર થયે કહેવાય, એવી જ રીતે દ્રવ્યાથિક નયને સંકેત અભેદ રૂપમાં છે અને લક્ષણ શક્તિથી વ્યવહિત સંકેત અર્થાત્ ભે દરૂપ અર્થમાં છે અર્થાત્ ભેદ રૂપ અર્થ પ્રતિપાદન કરવાને માટે દળ્યાર્થિક નયની ઉપચારથી પ્રવૃતિ થઈ. તેમજ પર્યાયા
