________________
૨૩૭
શ્રી મહાવીર સ્વામિને પૂછયું કે આ કાળ જીવ છે કે અજીવે? ત્યારે શ્રી ભગવાન બેલ્યા કે હે તમ? જીવ પણ કાળ છે અને અજીવ પણ કાળ છે જીવ અછવધી ભિન્ન રૂપ નથી (૧૧) (વલી પણ તેજ કાળ દ્રવ્ય વિષે કહે છે)
બીજા ભાસેરે જોઈષ ચક્કને ચારે જે થિતિ તાસ કાલ અપેક્ષા કારણ દ્રવ્ય છે ષટની ભગવઈ ભાસ–સમો ૧૨
ભાવાર્થ–બીજા આચાર્યો કહે છે કે સંસારમાં જતિષ ચકના સંચારથી જે સ્થિતિ છે તે કાળ છે અને કેટલાક કાળને અપેક્ષા કારણ કહે છે ભગવતીજીમાં છ દ્રવ્ય છે એમ
જે કહ્યું છે તેથી તેજ સિદ્ધ થાય છે. (૧૨) - વિવેચન–અન્ય આચાર્યોને એવી રીતે નિરૂપણ કેટલું
છે કે તિષ ચક્રના સંચારથી જે અવસ્થા વિશેષ છે તેજ કાળ છે ગોળાકાર જોતિષ ચક છે તેના સંચારથી પરત્વ અપરત્વ તથા નવીન પુરાણ આદિરૂપ જે પદાર્થની સ્થિતિ છે તેમાં અપેક્ષા કારણે કાલ છે કારણ કે
