________________
૩૨૦.
ય છે તે સજાતીય પર્યાય કહેવાય છે અને પરજાતિથી જે પ થય થાય છે તે વિજાતીય પર્યાય કહેવાય છે અને સ્વભાવથી તથા વિભાવથી ગુણમાં પર્યાય થાય છે અર્થાત્ સજાતીય દ્રશ્ય પર્યાય, વિજાતીય દ્રવ્ય પર્યાય સ્વભાવ ગુણ પર્યાય અને વિ. વગુણ પર્યાય આ રીતે બે ભેદ દ્રવ્યના અને બે ભેદગુણના એમ મળી મનુષ્યઆદી જે પયય છે તે વિજાતીય દ્રવ્ય પ્રયછે કેમકે જીવ અને પુદગલને પરસ્પર સંયોગ થવાથી મનુષ્ય એવે વ્યવહાર થાય છે તેથી કરીને એવો સિદ્ધાંત થાય છે કે ભિન્ન ભિન્ન જાતીના બે દ્રવ્ય મળીને એક દ્રવ્ય ટ્રાય છે તે વિજાતીય દ્રવ્ય પર્યય કહેવાય છે કેવળ જ્ઞાન જે છે તે સ્વભાવ ગુણ પર્યાય કહેવાય છે કેમકે તે કર્મના સંગથી રહિત છે માટે સ્વભાવ ગુ ણ પર્યાય છે અને મતિ જ્ઞાન આદી પર્યાય વિભાવ ગુણ યયય કહેલ છે કારણ કે તે કર્મના સબંધથી થાય છે તેથી કરીને વિભાવ ગુણ પર્યાય છે આ ચારે દ્રષ્ટાંત પ્રાયિક એટલે નિશ્ચય પુર્વક સમજવાના નથી પરમાર્થથી તે પરમા. શું રૂપ દ્રવ્ય પર્યાય આચારમાં અંતર ગત થવા યોગ્ય નથી. કારણકે તે પરમાણું દ્રવ્ય વિભાગથી ઉત્પન્ન પાયો પણ સંગથી ઉત્પન્નથી સંમતી ગ્રંથમાં પણ ચાર ભેદ દ્રય અને ગુણે બંનેના વિચારવા જોઈએ. (૧૫)
