________________
૨૨૬
તાસ એપેક્ષારે કારણ તેમાં
ધરમ દ્રવ્ય છે? સાયન્સમાં ૪૫ ભાવાર્થ–લેકમાં અપેક્ષા કારણથી પુદગલ તથા જીવને ગતી આપવાને જેને પરિણામી સ્વભાવ છે તે ધર્માસ્તિકાય છે. જેમ માછલાને સદા ગતી પરિણામી જલ છે (૪)
વિવેચનજીવ તથા પુદ્ગલને ગતી આપવામાં ધર્મસ્તિકાય દ્રવ્ય પરીણામ રૂપ અર્થાત સહાયક છે કારણ કે તે ધર્માસ્તિકાય દ્રવ્ય ચાદરાજ લેકમાં રજુ પ્રમાણ જે આકાશ ખંડ છે તેમાં અપેક્ષા કારણ છે અને ગમન કરાવવાના વ્યા પારથી હિત અધિકરણ વરૂપ મરણ છે. જેમકે જલ છે તે માછલાને ગતિ પરણામી છે કારણકે ગમન ગમનમાં અપેક્ષા કારણ છે તેજ રીતે ગમનમાં પરિણત જીવ પુદગલને ધમ દ્રવ્ય પણ અપેક્ષા કારણ છે ભાવાર્થ એ છે કે મત્સ્ય સ્થળમાં પિતાની ગતિ કરવા જતાં વ્યાકુળ થાય છે તેથી સ્થળમાં ગતિ કરવાની તેની ઈચ્છા થતી નથી કદાચ કઈ એમ કહે કે મય સ્થળમાં ગમન નથી કરતું તે જળના અભાવને લીધે છે ગતીમાં જળને જે અપેક્ષા કારણ માને છે તે પ્રમાણ ભુત નથી. આવી શંકા કરનારને એવે ઉત્તર છે કે અન્વય
