Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
२७४
प्रज्ञापनासूत्रे प्ररूप्यमाणा:-'सव्वत्थोवाओ तिरिक्खजोणिणीओ उड्ढलोए' सर्वस्तोकाःसर्वेभ्यो ऽल्पाः, तिर्यग्योनिकस्त्रियः, ऊर्ध्वलोके-ऊर्ध्वलोक संस्पर्शिन्यो भवन्ति, मेर्वा दिवापीप्रमृतिषु अपि पश्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकस्त्रीणां सद्भावात् तासाच क्षेत्रस्याल्पत्वात् सर्वस्तोकत्वं बोध्यम्, ताभ्योऽपि 'उडूढलोयतिरयलोए असंखेजगुणाओ' अलोकतिर्यग्लोके-प्रागुक्तोर्बलोकतिर्यग्लोकप्रतरद्वयसंस्पर्शिन्यः पश्चन्द्रियतिर्यग्योनिकस्त्रियः असंख्येयगुणा भवन्ति सहस्रारदेवलोकपर्यन्तस्थायिनां देवानामपि गर्भव्युत्क्रन्तिकपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिषु उत्पद्यमानतया शेषकायानाश्च सुतरां तत्रोत्पद्यमानत्वेन यथासंभवमुपरिवर्तिनां सहस्रारान्तदेवानामन्येपाच शेषकायाना मूर्खलोकात्तिर्यग्लोके पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकस्त्रीत्वेन तदायुः प्रतिसंवेद्यमानानां समुत्पद्यमात्नत्वेन, तिर्थग्लोकवर्तिनीनां पञ्चेन्द्रियतिर्यकस्त्रीणाम्
तिर्यंच स्त्रियों का अल्पबहुत्व-क्षेत्रकी अपेक्षा से सब से कम तिर्यचनियां ऊर्ध्वलोक का स्पर्श करने वाली हैं, क्योंकि मेरु आदि की वापी आदि में भी पंचेन्द्रिय तिर्यचस्त्रियां विद्यमान हैं। उनका क्षेत्र अल्प है, अतएव वे सब से कम कही गई हैं। इनकी अपेक्षा ऊर्ध्वलोक-तिर्यक्लोक में अर्थात् ऊर्ध्वलोक और तिर्छलोक के दो प्रतरों को स्पर्श करने वाली तिर्यचस्त्रियां असंख्यातगुणी हैं। इसका कारण यह है-सहस्रार देवलोक तक के देव गर्भज पंचेन्द्रिय तिर्यंचस्त्रियों में उत्पन्न हो सकते हैं और शेष कार्यों के जीव भी उनमें उत्पन्न हो ही सकते हैं। जब सहस्रार देवलोक तक के देव या शेषकायों के जीय ऊर्ध्वलोक से तिर्छलोक में पंचेन्द्रिय तिर्यचस्त्री के रूप में उत्पन्न होने वाले होते हैं, तब वे तिर्यचनी की आयु का वेदन करते हैं । इसके अतिरिक्त तिर्यक्लोक वर्ती पंचेन्द्रिय तिर्यंचस्त्रियां
तिय" लियोनु-५८५-महुव-क्षेत्रनी अपेक्षा माथी साछी तिय"य. નિયે ઊર્વલકને સ્પર્શ કરનારીઓ છે, કેમકે મેરૂ આદિની વાપી આદિમાં પણ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ સ્ત્રિ વિદ્યમાન છે. તેમનું ક્ષેત્ર અપ છે, તેથી જ તે બધાથી ઓછી કહેલી છે. તેમની અપેક્ષાએ ઊર્વલક તિર્યલોકમાં અર્થાત્ ઊર્વક અને નિયંકલેકના બે પ્રતને સ્પર્શ કરનારી તિર્યંચ સ્ત્રિ અસંખ્યાત ગણી છે. તેનું કારણ આ છે સહસ્ત્રાર દેવલોક સુધીના દેવ ગર્ભજ પંચેન્દ્રિય તિય"ચ સ્ત્રિમાં ઉત્પન્ન થઈ શકે છે અને શેષ કાના જીવ પણ તેમાં ઉત્પન્ન થઈ જ શકે છે. જ્યારે સહસાર દેવલેક સુધીના દેવ અગર શેષ કાના જીવ ઊર્વલકથી તિછલેકમાં પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ સ્ત્રીના રૂપમાં ઉત્પન્ન થનારા હોય છે. ત્યારથી તિર્યંચનીના આયુષ્યનું વેદન કરે છે. તેના સિવાય તિર્યક
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
