Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
३२८
प्रज्ञापनासूत्रे दयमानानां त्रैलोक्यसंस्पर्शनात् तेषामल्पत्वाच्च सर्वस्तोकत्वं भवति, तेभ्योपि'उडलोयतिरियलोए संखेज्जगुणा' ऊर्श्वलोक तिर्यग्लोके तत्प्रतरद्वयवर्तिनः पञ्चेन्द्रियाः संख्येयगुणा भवन्ति, तेषां प्रचुरतराणामुपपातेन समुद्घातेन वा प्रागुक्त प्रतरद्वयसंस्पर्शसद्भावात्, तेभ्योऽपि 'अहोलोयतिरियलोए संखेज्जगुणा' अधोलोकतिर्यग्लोके तत्प्रतरद्वयसंस्पर्शिनः पञ्चन्द्रियाः संख्येयगुणा भवन्ति तेषाम् अतिप्रचुरतमानामुपपातसमुद्घाताभ्यां तत्प्रतरद्वयसंस्पर्शनात्संख्येयगुणत्वं भवति तेभ्योऽपि 'उडलोए संखेज्जगुणा' ऊर्ध्वलोके वर्तमानाः पश्चन्द्रियाः संख्येयगुणा भवन्ति, तत्र वैमानिकदेवानां पञ्चेन्द्रियाणां सद्भावात् संख्येयगुणत्वं भवति, तेभ्योऽपि-'अहोलोए संखेज्जगुणा' अधोलोके वर्तमानाः पञ्चेन्द्रियाः संख्येयगुणा भवन्ति, तत्र वैमानिकदेवापेक्षया संख्येयगुणानां नैरयिकाणां सद्भाऔर पंचेन्द्रियायु का वेदन कर रहे हों, ऐसे जीय अल्प होते हैं, अतएच उन्हें सब से कम कहा गया है।
त्रिलोकस्पर्शी पंचेन्द्रिय जीवों की अपेक्षा ऊर्ध्यलोक-तिर्यग्लोक नामक दो प्रतरों में रहने वाले पंचेन्द्रिय संख्यातगुणा अधिक हैं, क्योंकि उपपात या समुद्घात के द्वारा इन प्रतरों का स्पर्श करने वाले अपेक्षाकृत अधिक होते हैं । इन की अपेक्षा भी अधोलोक-तिर्यग्लोक नामक दो प्रतरों का स्पर्श करने वाले पंचेन्द्रिय संख्यातगुणा अधिक हैं, क्योंकि उपपात एवं समुद्घात के द्वारा इन प्रतरों का स्पर्श करने वाले जीव बहुत अधिक होते हैं । उन की अपेक्षा भी अवंलोक में संख्यातगुणा अधिक हैं, क्योंकि वहां पंचेन्द्रिय वैमानिक देयों का सदभाव है। उन की अपेक्षा भी अघोलोक में संख्यातगुणा अधिक થતા હોય, અથવા જે પંચેન્દ્રિય ઉર્વલોકમાંથી અલેકમાં અથવા અર્ધલોકમાંથી ઉર્વિલેકમાં પંચેન્દ્રિય પણાથી અથવા અન્ય રૂપે ઉત્પન્ન થતા થકા મારણાનિક સમુદુઘાત કરી રહેલ હોય અને પિતાના ઉત્પત્તિદેશ પર્યન્ત જેઓએ આત્મપ્રદેશને ફેલાવેલ હોય અને પંચેન્દ્રિયના આયુષ્યનું વેદન કરી રહેલ હોય એવા છે અ૫ હોય છે. તેથી જ તેમને સૌથી કમ કહેવામાં આવેલ છે.
ત્રિલેક પશી પંચેન્દ્રિય જીવ કરતાં ઉદર્વક–તિર્થંકલેક નામના બે પ્રતરમાં રહેવાવાળા પંચેન્દ્રિય સંખ્યાત ગણા અધિક છે. કેમકે ઉપપાત અને સમુદ્દઘાત દ્વારા આ પ્રતિરોને સ્પર્શ કરવાવાળા અપેક્ષાકૃત અધિક હાય છે. તેના કરતાં પણ અલેક–તિર્થંકલેક નામના બે પ્રતને સ્પર્શ કરવા વાળા પંચેન્દ્રિયે સંખ્યાત ગણા વધારે છે. કેમકે ઉપપાત અને સમુદ્રઘાત દ્વારા આ પ્રતાનો સ્પર્શ કરવાવાળા જીવે ઘણું વધારે હોય છે. તેના કરતાં પણ ઉર્થલાકમાં સંખ્યાત ગણું વધારે છે. કેમકે ત્યાં પંચેન્દ્રિય વૈમાનિક દેવોને
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
