Book Title: Agam 19 Upang 08 Niryavalika Sutra Stahanakvasi
Author(s): Madhukarmuni, Shobhachad Bharilla
Publisher: Agam Prakashan Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003487/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva0 pUjya gurudeva zrI jorAvaramala jI mahArAja kI smRti meM Ayojita saMyojaka evaM pradhAna sampAdaka dhudhaaii sknn ki nirayAvalikAsUtra / (mUla-ajJavAda-vivecana-TippaNa-pATITANTa yukta) in Education internal Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM ahaM jinAgama-pranyamAlA : granthAGka 21 [ paramazraddheya gurudeva pUjya zrIjorAvaramalajI mahArAja kI puNya-smRti meM Ayojita ] nirayAvalikAsUtra [ kappiyA, kappaDisiyA, pulphiyA, puSphacUliyA, yahidasA ] preraNA 0 upapravartaka zAsanasevI sva0 svAmI zrIvajalAlajI mahArAja prAdyasaMyojaka tathA pradhAna smpaadk| (sva0) yuvAcArya zrImizrImalajI mahArAja 'madhukara' anuvaadk-smpaadk| devakumAra zAstrI mukhya sampAdaka 0 paM. zomAcandra bhArilla prakAzaka / zrI prAgamaprakAzana samiti, jyAvara (rAjasthAna) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgama-prasthamAlA : pranyAGka 21 sampAdakamaNDala anuyogapravartaka muni zrI kanhaiyAlAlajI 'kamala' zrI devendramuni zAstrI zrI ratanamuni paNDita zrI zobhAcandrajI bhArilla 0 prabandhasampAdaka zrIcanda surANA 'sarasa' - sampreraka muni zrI vinayakumAra 'bhIma' zrI mahendramuni 'dinakara' prakAzanatithi vIranirvANa saMvat 2511 vi. saM. 2041 I. san 1985 prakAzaka zrI AgamaprakAzana samiti jainasthAnaka, pIpaliyA bAjAra, cyAvara (rAjasthAna) jyAvara-305901 mudraka satIzacandra zukla vaidika yaMtrAlaya, kesaragaMja, ajamera-305001 0 mUlya mUlya (jIvakile mUlya 25) i polya 25) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Published at the Holy Remembrance occasion of Rev. Guru Sri Joravarmalji Maharaj NIRAYAVALIKA SUTRA [Kappia, Kappavadinsia, Pupphia, Pupphachulia, Vahaidasa] Inspiribg Soul Up-pravartaka Shasansevi Rev. Swami Sri Brijlalji Maharaj Conveper & Founder Editor Yuvacharya Sri Mishrimalji Maharaj "Madhukar Translator Deokumar Shastri Chief Editor Pt. Shobha Chandra Bharill Publishers Sri Agam Prakashan Samiti Beawar (Raj) Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jinagam Granthmala Publication No. 21 Board of Editors Anuyoga-pravartaka Muni Shri Kanhaiyalal 'Kamal' Sri Devendra Muni Shastri Sri Ratan Muni Pt. Shobhachandra Bharilla O Managing Editor Srichand Surana 'Saras' Promotor Munisri Vinayakumar 'Bhima' Sri Mahendramuni 'Dinakar' Date of Publication Vir-nirvana Samvat 2511 Vikram Samvat 2041, Feb. 1985 Publisher Sri Agam Prakashan Samiti, Jain Sthanak, Pipaliya Bazar, Beawar (Raj.) (India) Pin 305 901 O Printer Satish Chandra Shukla Vedic Yantralaya Kesarganj, Ajmer Price R p 979 25 26 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya granthAGka 21 ke rUpa meM nirayAvalikA sUtra pAThakoM ke samakSa upasthita kiyA jA rahA hai| isameM pA~ca AgamoM kA samAveza hai-~-kappiyA, kappaDisiyA, puphiyA, puSpacUliyA aura vahidazA ! 'kappiyA' kA dUsarA mAma nirayAvalikA--nirayAvaliyA bhI hai aura sAmAnyarUpa se ye pA~coM sUtra 'nirayAvaliyA' kI saMjJA se abhihita hote haiN| ina sabhI meM vyaktiyoM ke carita varNita hai kintu atyanta saMkSipta zailI meM / ataeva ye AkAra meM bahuta isI kAraNa pAMcoM sUtroM ko eka hI sAtha-eka hI jilda meM prakAzita kiyA jA rahA hai| isase pUrva ina sUtroM ke jitane saMskaraNa prakAzita hue haiM, unameM bhI aisA hI kiyA gayA hai| ina sUtroM ke sambandha meM vistRta jAnakArI zraddheya munizrI devendramunijI ma. kI vidvattApUrNa prastAvanA ko par3hakara prApta kI jA sakatI hai| munizrI kA adhyayana bahuta vizAla hai aura prastAvanA-lekhanAdi meM prApakA atyanta mUlyavAn sahayoga isa samiti ko prApta hai| sacAI to yaha hai ki ApakA sahayoga bhI prakAzana kI tvarita gati meM eka pramukha nimitta hai| presa meM anya kAryoM kI bahalatA hone se bIca meM mudraNakArya kucha vilambita ho gayA thA, para aba vaha pUrva gati se calatA rahegA, aisA presa-prabandhakoM ne vizvAsa diyA hai| hamArI hArdika icchA hai ki battIsI-prakAzana kA yaha kArya zIghra se zIghra sampanna ho jAe aura divaMgata zraddheya yuvAcArya zrImizrImalajI ma. sA. 'madhukara' dvArA prArabdha yaha bhagIratha-kArya sampanna karake samiti unake asIma upakAroM kA yat-kiMcit badalA cakA ske| prastuta prakAzana meM jina-jina mahAnubhAvoM se jisa-jisa rUpa meM sahayoga prApta huA hai, hama unake prAbhArI haiN| anuvAdaka ke rUpa meM paM. devakumArajI zAstrI tathA sampAdaka-saMzodhaka ke rUpa meM paM. zobhAcandrajI bhArilla kA sthAyI rUpa se sahayoga hameM prApta hI hai| kA stacaMdra modI - ratanacaMdra modI kAryavAhaka adhyakSa 0jatanarAja mahatA 0cAMdamala vinAyakiyA pradhAnamaMtrI maMtrI zrI Agama prakAzana samiti, byAvara / janajAnama mahatA. cAMdamala binAyakiyA Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI pAgama prakAzana samiti, byAvara kAryakAriNI samiti adhyakSa gohATI kAryavAhaka adhyakSa byAvara upAdhyakSa madrAsa upAdhyakSa jodhapura upAdhyakSa byAvara upAdhyakSa madrAsa mer3atAsiTI mahAmantrI mantrI byAvara mantrI pAlI sahamantrI byAvara koSAdhyakSa byAvara koSAdhyakSa madrAsa sadasya madrAsa 1. zrImAna seTha kaMvaralAlajI vaitAlA 2. zrImAn seTha ratanacandajI modI 3. seTha khIMvarAjajI coraDiyA 4. zrImAn hukmIcandajI pArakha 5. zrImAn dhanarAjajI vinAyakiyA 6. zrImAn dulIcandajI corar3iyA zrImAn jatanarAjajI mehatA 8. zrImAn cA~damalajI vinAyakiyA 9. zrImAn jJAnarAjajI mUthA 10. zrImAn cA~damalajI copar3A 11. zrImAn jauharIlAlajI zIzodiyA 12. zrImAn gumAnamalajI corar3iyA 13. zrImAn pArasamalajI corar3iyA 13. zrImAn mUlacandajI surANA 14. zrImAn jI. sAyaramalajI coraDiyA 15. zrImAn jeThamalajI coraDiyA 16. zrImAn mohanasiMhajI loDhA 17. zrImAn bAdalacandajI mehatA 18. zrImAn mAMgIlAlajI surANA 19. zrImAn bhaMvaralAlajI goThI 20. zrImAn bhaMvaralAlajI zrIzrImAla 21. zrImAn kizanacandajI corar3iyA 22. zrImAn prasannacandajI corar3iyA 23. zrImAn prakAzacandajI jaina 24. zrImAn bhaMvaralAlajI mUthA 25. zrImAn jAlamasiMhajI mer3atavAla sadasya nAgaura sadasya madrAsa sadasya baiMgalaura sadasya byAvara sadasya indaura sadasya sikandarAbAda sadasya madrAsa sadasya durga sadasya madrAsa sadasya madrAsa sadasya nAgaura sadasya jayapura parAmarzadAtA vyAvara Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikA : eka samIkSAtmaka adhyayana jaina sAhitya kA prAcInatama bhAga pAgama hai| sarvajJa sarvadarzI bhagavAna mahAvIra ne apane pApa ko nihArA aura sampUrNa loka ko bhI nihArA / unhoMne satya kA pratipAdana kiyA / ve satya ke vyAkhyAkAra the, kuzala pravacanakAra the| unhoMne bandha, bandhahetu, mokSa aura mokSahetu kA rahasya udghATita kiyaa| isa kAraNa ve tIrthakara khlaaye| tIrthakara zabda meM tIrtha zabda vyavahuta hugrA hai| tIrtha zabda ke aneka arthoM meM se eka artha pravacana hai / isa dRSTi se pravacana karane vAlA tIrthakara kahalAtA hai| dIghanikAya ke sAmanaphalasutta meM chaha tIrthaMkaroM kA ullekha pA hai| prAcArya zaMkara ne brahmasUtra ke bhASya meM kapila prAdi ko tIrtha kara likhA hai| sUtrakRtAMga caNi meM bhI pravacanakAra ke artha meM tIrthakara zabda kA prayoga huprA hai|' para yahAM para yaha smaraNa rakhanA hogA ki jaina paramparA meM sAmAnya vaktA ke lie tIrthaMkara zabda kA prayoga nahIM huA hai| viziSTa mahApuruSa, jo utkRSTa puNyaprakRti ke dhanI hote haiM, unhIM ke lie tIrthakara zabda vyavahRta hai| tIrthakara ke pravacana ke AdhAra para dharma kI ArAdhanA karane vAle zramaNa-zramaNI, zrAvaka-zrAvikA ko tIrtha kahA jAtA hai| zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAvana pravacana Agama ke rUpa meM vizruta haiN| bhagavAna mahAvIra ke pAvana pravacanoM ko unake pradhAna ziSya gautama Adi gyAraha gaNadharoM ne sUtra rUpa meM gayA jisase pAgama ke do vibhAga ho gae-sUtrAgama aura arthAgama / bhagavAn kA pAvana upadeza arthAgama aura usake AdhAra para kI gaI sUtraracanA-sUtrAgama hai| yaha prAgamasAhitya prAcAryoM ke lie nidhi bana gayA, isalie isakA nAma gaNipiTaka huaa| usa gumphana ke maulika bhAga bAraha hue, jo dvAdazAGgI ke nAma se jAnA aura pahacAnA jAtA hai| aMga aura upAMga : eka cintana prAcIna kAla se AgamoM kA vibhAjana aMgapraviSTa aura aMgabAhya ke rUpa meM calA pA rahA hai| prAcArya devavAcaka ne aMgabAhya kA kAlika aura utkAlika ke rUpa meM vivecana kiyA hai| Aja vartamAna meM jo upAMgasAhitya upalabdha hai usakA samAveza aMgabAhya meM kiyA jA sakatA hai| upAMga prAgama-granthoM kA nirdhAraNa kaba humA, isakA spaSTa ullekha prApta nahIM hai| mUrdhanya manISiyoM kA mantavya hai ki jaba prAgama-puruSa kI kalpanA kI gaI taba aMgasthAnIya zAstroM kI parikalpanA kI gii| usa samaya upAMga bhI amuka-amuka sthAnoM para pratiSThApita karane ke lie parikalpita kiye gaye / hama pUrva meM batA cuke hai ki aMgasAhitya kI racanA gaNadharoM ne kI hai| unake svataMtra viSaya haiM / upAMga sAhitya ke racayitA sthavira haiN| unake apane viSaya haiN| ata: viSaya, vastuvivecana prAdi kI dRSTi se aMga, upAMgoM se bhinna haiM / udAharaNa ke rUpa meM antakRdazA kA upAMga nirayAvaliyA-kalpikA hai| upAMga kA viSaya vizleSaNa prastutIkaraNa Adi kI dRSTi se aMga ke sAtha sambaddha honA cAhiye para usa prakAra kA sambandha yahAM nahIM hai| 1. (ka) para tatra tIrthakaraH (kha) vayaM tIrthakarA iti -sUtrakRtAMga caNi pRSTha 47 -vahI-pRSTha 322 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuttaropapAtikadazA kA upAMga kalpAvataMsikA hai| isI prakAra praznavyAkaraNa, vipAka aura dRSTivAda ke upAMga kramazaH puSpikA puSpacalikA aura vRSNidazA hai| yadi gaharAI se dekhA jAya to ye upAMga aMgoM ke vAstavika pUraka nahIM haiM, tathApi inakI pratiSThApanA kisa dRSTi se kI gaI hai, yaha prAga mamanISiyoM ke liye cintanIya aura gaveSaNIya hai| hamArI dRSTi se vedoM ke gambhIra artha ko samajhane ke lie vedAMgoM kI parikalpanA kI gaI jo zikSA, vyAkaraNa, chanda zAstra, nirukta, jyotiSa aura kalpa ke nAma se prasiddha hai| inake samyak adhyayana ke binA vedoM ke rahasya ko samajhanA kaThina hai aura use binA samajhe yAjJika rUpa meM usakA kriyAnvayana sambhava nhiiN| vedAMgoM ke atirikta vedoM ke purANa, nyAya, mImAMsA aura dharma zAstra, ye cAra upAMgoM kI bhI kalpanA kI gii| aura yaha kalpanA vedoM ke artha ko adhika spaSTa rUpa se samajhane ke liye kI gaI jisake phalasvarUpa vedAdhyayana meM adhika sugamatA huii| isI taraha se jaina manISiyoM ne aMga ke sAtha upAMga kI kalpanA kI ho aura eka-eka aMga ke sAtha eka-eka upAMga kA sambandha sthApita kiyA ho / tarka-kauzala, vAda-naipuNya kI dRSTi se paraspara tAlamela aura saMgati biThAI jA sakatI hai para upAMga meM pUrakatA kA jo vizeSa guNa honA cAhiye usakA prAyaH inameM prabhAva hai| nAma boSa nirayAvaliyA (nirayAvalikA) zrataskandha meM pAMca upAMga samAviSTa haiM, jo isa prakAra haiM-(1) nirayAvalikA yA kalpikA (2) kalpAvataMsikA (3) puSpikA (4) puSpacUlikA aura (5) vRSNidazA / vijJoM kA abhimata hai ki ye pAMcoM upAMga pahale nirayAvalikA ke nAma se hI the; phira 12 upAMgoM kA 12 aMgoM se sambandha sthApita karate samaya unheM pRthak-pRthak ginA gyaa| pro. vinTaranitja kA bhI yahI abhimata hai| jisa pAgama meM naraka meM jAne vAle jIvoM kA paMktibaddha varNana ho vaha nirayAvaliyA hai| isa pAgama meM eka dha taskandha hai, bAbana adhyayana haiM, pA~ca varga haiM, gyAraha sau zloka pramANa mUla pATha hai| nirayAvaliyA ke prathama varga ke dasa adhyayana haiN| inameM kAla, sukAla, mahAkAla, kaNha, sukaNha, mahAkaNha, vIrakaNha, rAmakaNha, piusenakaNha, mahAsenakaNha kA varNana hai| samrAT zreNika : eka adhyayana prAcIna magadha ke itihAsa ko jAnane ke liye yaha upAMga bahuta hI upayogI hai / isameM samrAT zreNika 2. chandaH pAdau tu vedasya, hastau kalpo'tha paThyate / jyotiSAmayanaM cakSaniruktaM zrotramucyate / / zikSA ghrANaM tu vedasya, mukhaM vyAkaraNaM smRtam / tasmAt sAMgamadhItyava, brahmaloke mahIyate // -pANinIya zikSA, 41-42 3. (ka) saMskRtahindI koSa : prApTe, pRSTha 214 / (kha) Sanskrit-English Dictionary, by Sir Monier M. Williams, Page 213. (ma) purANanyAyamImAMsAdharmazAstrAMgamizritAH vedA: sthAnAni vidyAnAM dharmasya ca caturdaza / -yAjJavalkya smRti, 1-3 [8] : Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke rAjyakAla kA nirUpaNa huA hai| samrAT zreNika kA jaina aura bauddha donoM hI paramparAmoM meM kramaza: 'zreNika bhibhisAra' aura 'zreNika biMbisAra' isa prakAra saMyukta nAma mukhya rUpa se milate haiN| jaina dRSTi se zreNiyoM kI sthApanA karane se unakA zreNika nAma pdd'aa| bauddha dRSTi se pitA ke dvArA aTThAraha zreNiyoM kA svAmI banAye jAne ke kAraNa vaha aMgika biMbisAra ke rUpa meM vizrata huaa| jaina aura bauddha donoM hI paramparAmoM meM zreNiyoM kI saMkhyA aTThAraha hI mAnI gaI hai|' zreNiyoM ke nAma bhI paraspara milate-julate haiN| jambUdvIpaprajJapti meM navanArU, nava-kArU,' zreNiyoM ke aTThAraha bhedoM kA vistAra se nirUpaNa hai| kintu bauddhasAhitya meM zreNiyoM ke nAma isa prakAra vyavasthita prApta nahIM haiM / 'mahAvastu' meM zreNiyoM ke tIsa nAma milate haiM, unameM se bahuta se nAma 'jambUdvIpaprajJapti meM ullikhita nAmoM se milate-julate haiN| DaoN. Ara. sI majUmadAra ne vividha granthoM ke AdhAra se sattAIsa zreNiyoM ke nAma diye haiM, para ve nizcaya nahIM kara pAye ki advAraha zreNiyoM ke nAma kauna se haiN|'0 sambhava hai unhoMne jambUdvIpaprajJapti kA avalokana na kiyA ho| yadi ve avalokana kara lete to isa prakAra unake antarmAnasa meM zaMkA ubuddha nahIM hotii| kitane hI vijJoM kA yaha bhI abhimata hai ki rAjA zreNika ke pAsa bahuta bar3I senA thI aura ve seniya gotra ke the isaliye unakA nAma zreNika pdd'aa|" jaina sAhitya meM rAjA zreNika kI mahArAniyA~ jaina sAhitya ke anusAra rAjA zreNika kI paccIsa rAniyAM thIM, unake nAma isa prakAra haiMantakRddazAMga 2 meM (1) nandA (2) naMdamatI (3) nandottarA (4) nandiseNiyA (5) maruyA (6) sumariyA (7) mahAmarutA (5) marudevA (9) bhadrA (10) subhadrA (11) sujAtA (12) sumanA (13) bhUtadattA (14) kAlI (15) sukAlI (16) mahAkAlI (17) kRSNA (18) sukRSNA (19) mahAkRSNA (20) vIrakRSNA (21) rAmakRSNA (22) pitusenakRSNA aura (23) mahAsenakRSNA / ina teIsa rAniyoM ne samrAT zreNika ke nidhana ke pazcAt bhagavAn 4. zreNI: kAyati zreNiko magadhezvaraH / -abhidhAnacintAmaNiH, svoSajJavattiH, martya kANDa, zloka 376, 5. sa pitrASTAdazasu zreNisvavatAritaH, ato'sya zravyo bimbisAra iti khyAtaH // -vinayapiTaka, gilagiTa mAMsakRSTa / 6. jambUdvIpapaNNatti, vakSa. 3; jAtaka, mUgapakkha jAtaka, bhA. 6 / 7-8. kuMbhAra, paTTaillA, suvaNNakArA, sUbakArA ya / . gaMdhavvA, kAsavaggA, mAlAkArA, kacchakarA // 1 // taMboliyA ya ee navappayArA ya nArupA bhaNiyA / aha Na NavappayAre kArupavaNNa pavakkhAmi // 2 // cammayaru, jaMtapIlaga, maMchipa, chipAya, kasAre ya / sIvaga, gupAra, bhillaga, dhIvara vaNNai aTThadasa // 3 // . -jambadvIpaprajJapti 9. mahAvastu bhAga 3, pRSTha 113 tathA 442-443 10. Corporate Life in Ancient India, Vol. II. P. 18 11. Dictionary of Pali Proper Names, Vol. II, pp. 286-1284. 12. antakRddazAMga, varga 7, a. 1 sU. 13; varga 8 a. 1-10 [9] Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIra ke netRtva meM ArhatI dIkSA grahaNa kI thii| jJAtAdharmakathA' 3 meM zreNika kI eka rAnI ghAriNI kA bhI ullekha hai| dazAzra taskandha'4 meM mahArAnI celanA kA varNana hai jisakA rUpa adbhuta aura anUThA thaa| jisake divya rUpa ko nihAra kara bhagavAna mahAvIra kI zramaNiyA~ ThagI-sI raha gaI aura ve nidAna karane ko tatpara ho giiN| nizIthacUNi'" meM zreNika kI eka rAnI kA nAma prapatagandhA prApta hotA hai para yaha nAma bahuta hI kama prasiddha hai| bauddha sAhitya meM mahArAniyAM bauddha sAhitya vinayapiTaka meM rAjA zreNika ko pAMca sau rAniyoM kA ullekha hai| kahA jAtA hai ki bimbisAra zreNika ko eka bAra bhagandara kA bhayaMkara roga hamA, rAjA usa roga se atyadhika vyathita ho gyaa| jIvaka ko mAra bhatya ne rAjA ko aisA lepa lagAyA jisase rAjA rogamukta ho gyaa| rAjA kI prasannasA kA koI pAra nahIM rahA / rAjA ne apanI pAMca sau rAniyoM ko bar3hiyA vastrAbhUSaNoM se alaMkRta karavAyA aura pAMca sau hI rAniyoM ke vastrAbhUSaNa utaravAkara jIvaka ko upahArasvarUpa de diye / vijJoM kA yaha bhI maMtavya hai ki ve pAMca sau mahilAyeM rAjA kI hI rAniyA~ hoM, yaha nizcita nahIM kahA jA sakatA / jAtaka ke anusAra rAjA prasenajita kI bhaginI kozalA devI kA pANigrahaNa rAjA bimbisAra ke sAtha hamA thA aura prasenajita ne eka lAkha kArSApaNa kI Aya vAlA eka gAMva daheja ke rUpa meM diyA thaa|' aTThakathA ke anusAra rAjA zreNika kA vivAha madradeza kI rAjakanyA khemA ke sAtha huA thaa| rAjakumArI ko apane rUpa para atyanta ghamaNDa thaa| yaha tathAgata buddha se pratibuddha ho kara buddhazAsana meM pravajita huI thii| therIgAthA ke anusAra ujjayinI kI padamAvatI gaNikA bhI zreNika kI patnI thii| amitAyukana sUtra ke amimatAnusAra vaidehI vAsavI bimbisAra kI rAnI thI aura zIlavA, jayasenA bhI unakI rAniyA~ thiiN|2. uparyukta vivecana se yaha spaSTa hai ki jaina sAhitya meM zreNika kI rAniyoM ke jo nAma upalabdha haiM, ve nAma bauddha sAhitya meM prApta nahIM haiM aura jo nAma bauddha sAhitya meM haiM ve jaina sAhitya meM nahIM milate haiN| saMbhava hai paramparA kI dRSTi se yaha bheda huA ho / jaina sAhitya meM zreNika ke putra jaina sAhitya meM samrAT zreNika ke chattIsa putroM kA ullekha milatA hai| una chattIsa putroM meM rAjya kA uttarAdhikArI rAjakumAra kuNika thaa| inake nAmoM kI sUcI isa prakAra hai-(1) jAlI (2) mayAlI (3) 13. jJAtAdharma kathAsUtra a. 1 sU. 8 (patra 14-1) 14. dazAzu taskandha, dasavIM dazA 15. nizIthacaNi sabhASya, bhA. 1, pRSTha 17 16. mahAvagga 8-1-15 17. (ka) jAtaka, 2-403 (kha) Dictionary of Pali Proper Names, Vol. II, p. 286 (ga) saMyukta nikAya, aTThakathA 18. therIgAthA-aTThakathA, 139-143 19. therIgAthA, 31-32 20. Dictionary of Pali Proper Names, Vol. JII, P. 286 [10] Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uvayAlI (4) purimaseNa (5) vAriseNa (6) dohadanta (7) laTThadanta (8) vehalla (9) vehAyasa (10) abhayakumAra (11) dIhameNa (12) mahAseNa (13) laTThadanta (14) gUDhadanta (15) zuddhadanta (16) halla (17) duma (18) dumaseNa (19) mahAdumaseNa (20) sIha (21) sIhaseNa (22) mahAsIhaseNa (23) puNNaseraNa (24) kAlakumAra (25) sukAla kumAra (26) mahAkAla kumAra (27) kaNha kumAra (28) sukaNha kumAra (29) mahAkaNha kumAra (30) vIrakaNha kumAra (31) rAmakaNha kumAra (32) seNakaNha kumAra (33) mahAseNakaNha kumAra (34) megha kumAra (35) nandIsena aura (36) kaNika / ___ ina rAjakumAroM meM se 23 rAjakumAroM ne prArhatI dIkSA grahaNa kara utkRSTa saMyama kI ArAdhanA kI vamAnoM meM utpanna he| megha kumAra bhI zramaNa dharma ko svIkAra kara anta meM anuttara vimAna meM utpanna hue / nandIsena bhI zramaNa banakara sAdhanA ke patha para Age bddh'e| isa prakAra paccIsa rAjakumAroM ke dIkSA lene kA varNana hai / gyAraha rAjakumAroM ne sAdhanApatha ko svIkAra nahIM kiyA aura ve mRtyu ko prApta kara naraka meM utpanna hue| nirayAvaliyA ke prathama varga meM zreNika ke dasa putroM kA naraka meM jAne kA varNana hai| zreNika kI mahArAnI celanA se kaNika kA janma huaa| kaNika ke sambandha meM hama praupapAtika sUtra kI prastAvanA meM bahuta vistAra se likha cuke haiM, ata: jijJAsu pAThaka vizeSa paricaya ke liye vahA~ dekheM / 21 kuNika ke jIvana kA eka mahattvapUrNa prasaMga prastuta prAgama meM hai| kaNika apane laghu bhrAtA kAla kumAra, sukAla kumAra prAdi ke sahayoga se apane pitA zreNika ko bandI banAkara kArAgRha meM rakhatA hai| kyoMki usake antarmAnasa meM yaha vicAra ghUma rahe the ki rAjA zreNika ke rahate hue maiM rAjasiMhAsana para ArUDha nahIM ho sktaa| ata: usane yaha upakrama kiyA thaa| kUNika atyanta AhlAdita hotA huA apanI mA~ ko namaskAra karane pahuMcA, para mA~ atyanta cintita thii| kUNika ne kahA-mA~ ! tuma cintA-sAgara meM kyoM DubakI lagA rahI ho? maiM tumhArA putra hU~, rAjA bana gayA hUM, tathApi tuma cintita ho ! mujhe apanI cintA kA kAraNa btaano| mAM ne kahA--tujhe dhikkAra hai| tUne apane pitA ko kArAgRha meM banda kiyA hai| jabaki tere pitA kA tujha para apAra sneha thaa| jaba tU mere garbha meM pAyA to mujhe rAjA zreNika ke udara kA mAMsa khAne kA dohada paidA huaa| dohada pUrNa na hone se maiM udAsa rahane lgii| merI aMgaparicArikAroM se rAjA zreNika ko vaha bAta jJAta ho gaI tathA mahArAjA zreNika ne abhaya kumAra ke sahayoga se merA dohada pUrNa kiyaa| mujhe bahuta hI burA lagA, maiMne socA-jo garbha meM jIva hai vaha garbha meM hI pitA kA mAMsa khAne kI icchA karatA hai to janma lene ke bAda pitA ko kitanA kaSTa degA! yaha kalpanA kara hI maiM sihara uThI aura maiMne garbha naSTa karane kA prayatna kiyaa| para saphala na ho skii| tere janma lene para maiMne ghUre (ror3I) para tujhe phiMkavA diyaa| para jaba yaha bAta rAjA zreNika ko jJAta huI to ve atyanta kruddha hue, unhoMne tujhe turanta mNgvaayaa| ghUre para par3e hue tere asurakSita zarIra para kukkuTa ne coMca mAra dI jisase terI aMgulI paka gaI aura usameM se mavAda nikalane lagA / apAra kaSTa se tU cillAtA thaa| taba terI vedanA ko zAnta karane ke liye tere pitA aMgulI ko muMha meM rakhakara cUsate, jisase terI vedanA kama hotI aura tU zAnta ho jaataa| aise mahAna upakArI pitA ko tUne yaha kaSTa diyA hai ! kaNika ke mana meM pitA ke prati prema ubuddha hugraa| use apanI bhUla kA parijJAna huaaa| vaha hAtha meM parazu lekara pitA kI hathakar3I-ber3I tor3ane ke liye cala pdd'aa| rAjA zreNika ne dUra se dekhA ki kaNika hAtha meM parazu lie pA rahA hai to samajhA ki aba merA jIvanakAla samApta hone vAlA hai| putra ke hAthoM mRtyu prApta ho, isase to yahI zreyaskara hai ki maiM svayaM kAlakaTa viSa khAkara apane prANoM kA anta kara le| 21. aupapAtika sUtra, prastAvanA, pRSTha 20-24 (prAgama prakAzana samiti, byAvara) [11] Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bauddha sAhitya meM ajAtazatru kA prasaMga---- rAjA zreNika aura ajAtazatru (kUNika) kA yaha prasaMga bauddhasAhitya meM bhI milatA hai parantu donoM meM kucha antara hai| bauddhaparamparA ke anusAra baidya ne rAjA kI bAhu kA rakta nikalavAkara mahArAnI ke dohada kI pUrti kI / mahArAnI ko jyotiSI ne batAyA ki yaha putra pitA ko mArane vAlA hogA ataH rAnI usa garbhastha zizu ko kisI bhI prakAra se naSTa karane kA prayAsa karane lgii| vaha mana hI mana khinna thI ki isa bAlaka ke garbha meM prAte hI pati ke mAMsa ko khAne kA dohada huA hai, isaliye isa garbha ko girA denA hI zreyaskara hai| mahArAnI ne garbhapAta ke lie aneka prayAsa kiye para vaha saphana na ho skii| janma lene para navajAta zizu ko rAjA ke karmacArI rAjA ke Adeza se mahArAnI ke pAsa se haTA dete haiM, jisase mahArAnI use mAra na de| kucha samaya ke bAda mahArAnI ko sauMpate haiN| putraprema se mahArAnI usameM anurakta ho jAtI hai| eka bAra ajAtazatru kI aMgulI meM phor3A ho gyaa| bAlaka vedanA se karAhane lagA jisase karmakara use rAja sabhA meM le jAte haiN| rAjA apane pyAre putra kI aMgulI mukha meM rakha letA hai, phor3A phUTa jAtA hai| putra prema meM pAgala banA huA rAjA usa rakta aura mavAda ko nigala jAtA hai| ajAtazatru jIvana ke uSAkAla se hI mahattvAkAMkSI thaa| devadatta usakI mahattvAkAMkSA ko ubhAratA thaa| ataeva apane pUjya pitA ko vaha dhUmagRha (lohakarma karane kA gRha) meM DalavA detA hai| dhUmagRha meM kauzala devI ke atirikta koI bhI nahIM jA sakatA thaa| devadatta ne ajAtazatra ko kahA apane pitA ko pAstra se na mAreM, unheM bhUkhe aura pyAse rakhakara mAreM / jaba kauzala devI rAjA se milane ko jAtI to utsaMga meM bhojana chupA kara le jAtI aura rAjA ko de detii| ajAtazatru ko jJAta hone para usane karmakaroM se kahA-merI mAtA ko utsaMga bAMdha kara mata jAne do| taba mahArAnI jar3e meM bhojana chipAkara le jAne lgii| usakA bhI niSedha huaa| taba vaha sone kI pAdukA meM bhojana chupA kara le jAne lagI, jaba usakA niSedha kiyA gayA to mahArAnI gandhodaka se snAna kara zarIra para madhu kA lepa kara rAjA ke pAsa jAne lgii| rAjA usake zarIra ko cATa kara kucha dinoM taka jIvita rahA / ajAtazatru ne anta meM apanI mAtA ko dhUmagRha meM jAne kA niSedha kiyA / rAjA zreNika aba zrotApatti ke sukha ke AdhAra para jIne lagA to ajAtazatru ne nAI ko bulAkara kahAmere pitA ke pairoM ko tuma pahale zastra se chIla do, usa para namakayukta tela kA lepana karo aura phira khaira ke aMgAre se use seko| nAI ne vaisA hI kiyA jisase rAjA kA nidhana ho gyaa| jaina paramparA kI daSTi se mAtA se pitA ke prema kI bAta ko sunakara kuNika ke mana meM pitA kI mRtyU se pUrva hI pazcAttApa ho gayA thaa| jaba kRNika ne dekhA-pitA ne AtmahatyA kara lI hai to vaha mUcchita hokara jamIna para gira pdd'aa| kucha samaya ke bAda jaba use hoza AyA to vaha phUTa-phUTakara rone lagA-maiM kitanA puNyahIna hU~, maiMne apane pUjya pitA ko bandhanoM meM bAMdhA aura mere nimitta se hI pitA kI mRtyu huI hai| vaha pitA ke zoka se saMtapta hokara rAjagRha ko chor3akara campA nagarI pahuMcA aura use magadha kI rAjadhAnI bnaayaa| tulanAtmaka adhyayana-- bauddhadRSTi se jisa dina bimbisAra kI mRtyu huI, usa dina ajAtazatru ke putra huaa| saMvAdapradAtAoM ne likhita rUpa se saMvAda pradAna kiyaa| putra-prema se rAjA harSa se nAca utthaa| usakA roma-roma prasanna ho utthaa| use dhyAna pAyA- jaba maiM janmA thA taba mere pitA ko bhI isI taraha AhlAda hanA hogaa| usane karmakAroM se [ 12] Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahA-pitA ko mukta kara do| saMvAdadAtAoM ne rAjA ke hAtha meM bimbisAra kI mRtyu kA patra thamA diyA / pitA kI matyu kA saMvAda par3hate hI vaha A~sU bahAne lagA aura daur3akara mAM ke pAsa phuNcaa| mAM se pUchA-mA~ ! kyA mere pitA kA bhI mere prati prema thA ? mA~ ne aMmulI cusane kI bAta khii| pitA ke prema kI bAta ko sunakara vaha adhika zokAkula ho gayA aura mana hI mana duHkhI hone lgaa| kaNika kA dohada, aMgulI meM vraNa, kArAgRha Adi prasaMgoM kA varNana jaina aura bauddha donoM hI paramparAnoM meM prApta hai| paramparA meM bheda hone ke kAraNa kucha nimitta pRthaka haiN| jaina paramparA kI ghaTanA 'nirayAvalikA' kI hai aura bauddha paramparA meM yaha ghaTanA 'aTThakathAoM meM AI hai| paM. dalasukha mAlavANiyA nirayAvalikA kI racanA vi. saM. ke pUrva kI mAnate hai aura aTThakathAoM kA racanAkAla vi. kI pAMcavIM zatI hai / 23 - jaina paramparA ke sAhitya meM bhI kUNika kI krUratA kA citraNa hai kintu bauddha paramparA jaisA nahIM / bauddha paramparA meM ajAtazatru apane pitA ke pairoM ko chilavAtA hai aura usameM namaka bharavAkara agni se seka karadAtA hai / yaha hai usakA dAnavIya rUpa / jaina paramparA meM zreNika ko kUNika ke dvArA kArAgRha meM DAlane kI bAta to kahI hai para pitA ko amAnavIya tarIke se kSudhA se pIr3ita kara mArane kI bAta nahIM khii| jaina daSTi se zreNika ne svayaM hI mRtyu ko varaNa kiyA hai to bauddhaparamparA meM zreNika apane putra ajAtazatru dvArA maravAyA gyaa|" mahAzilA kaMTaka saMgrAma pitA kI mRtyu ke pazcAt kUNika rAjya kA saMcAlana karane lgaa| usakA sahodara laghubhrAtA vehalla kumAra thaa| samrAT zreNika ne apane putra vehalla kumAra ko secanaka hAthI aura aTThArahasarA hAra diyA thA, jisakA mUlya zreNika ke pUre rAjya ke barAbara thaa|5 prastuta prAgama meM hAra aura hAthI kA prasaMga behallakumAra ke sAtha batAyA gayA hai jabaki bhagavatIsUtra kI TIkA, nirayAvaliyA kI TIkA, bharatezvarabAhubalI vRtti prabhUti granthoM meM halla aura vehalla ina donoM ke sAtha isa ghaTanA ko jor3A gayA hai| anuttaropapAtika meM vehalla aura behAyasa ko celanA kA putra batAyA gayA hai aura halla ko dhAriNI kA putra / nirayAvalikA vatti aura bhagavatI vRtti meM halla aura vehalla ko celanA kA putra likhA hai| prAgamamarmajJoM ko isa sambandha meM spaSTIkaraNa karane kI AvazyakatA hai| kuNika ne apanA rAjya gyAraha bhAgoM meM bAMTA thaa|:kaalkumaar, sukAla kumAra Adi bhAiyoM ko rAjya kA hissA diyA thA para halla, vehalla ko nhiiN| vehallakumAra secanaka hastI para ArUr3ha hokara apane anta:pura ke sAtha gaMgA nadI ke taTa para jalakrIr3A ke lie tA hai| usakI prAnandakrIr3A ko nihAra kara kaNika kI patnI padmAvatI ke mana meM hAra-hAthI prApta karane kI bhAvanA jAgRta huii| usane punaH punaH kuNika ko kahA ki hAra-hAthI bhAI se prApta kro| kRNika ne taba vehalla ko bulAkara kahA-mujhe hAra-hAthI de do| usane kahA-mujhe ye donoM pitA ne die haiN| vehalla kumAra ko lagA-kaNika mujhase hAra-hAthI chIna legA ataH vaha kUNika ke bhaya se apanI vastuoM ko lekara apane nAnA ceTaka ke pAsa vaizAlI pahuMca gyaa| kaNika ko jaba jJAta huA to usane dUta ko bhejaa| ceTaka ne kahA-zaraNAgata 22. prAgamayuga kA jainadarzana, sanmatijJAnapITha AgarA 1966, pR. 29 --paM. dalasukha mAlavaNiyA 23. prAcArya buddhaghoSa-mahAbodhikasabhA, sAranAtha, vArANasI, 1956 24. dharmakathAnuyoga : eka samIkSAtmaka adhyayana-~-prastAvanA-pRSTha 117 (le. devendra muni zAstrI) 25. AvazyakacUNi, uttarAddha, patra 167 [ 13 ] Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI rakSA karanA merA kartavya hai / yadi kUNika hAra aura hAthI ke badale AdhA rAjya de to hama hAra aura hAthI lauTA sakate haiM / kUNika ko yaha saMdeza prApta huA to use atyanta krodha aayaa| baha apane dasoM bhAiyoM ko senA ko lekara vaizAlI phuNcaa| kUNika kI senA meM tetIsa sahasra hastI, tetIsa sahasra azva, tetIsa sahasra ratha aura tetIsa karor3a padAti the / rAjA ceTaka ne nau mallakI, nau licchavI, ina adAraha kAzI-kauzala rAjAoM ko bulAkara una se parAmarza kiyaa| sabhI ne kahA-zaraNAgata kI rakSA karanA kSatriyoM kA kartavya hai| ve sabhI yuddha ke maidAna meM pAe / ceTaka kI senA meM sattAvana sahasra hAthI, sattAvana sahasra azva, sattAvana sahasra ratha aura sattAvana karor3a padAti sainika the| rAjA ceTaka bhagavAna mahAvIra kA parama upAsaka thaa| usane zrAvaka ke dvAdaza vrata grahaNa kie the| usane eka vizeSa niyama bhI le rakhA thA ki maiM eka dina meM eka hI bAra bANa claauuNgaa| usakA bANa kabhI bhI niSphala nahIM jAtA thaa|26 prathama dina ajAtazatru kaNika kI ora se kAlakumAra senApati hokara sAmane aayaa| usane garur3a vyUha kI racanA kii| bhayaMkara yuddha hmaa| rAjA ceTaka ne amogha bANa kA prayoga kiyA aura kAlakUmAra jamIna para lur3haka pdd'aa| isI taraha eka-eka kara dasa bhAI senApati bana kara pAe aura ve sabhI rAjA ceTaka ke acUka bANa se marakara naraka meM utpanna meM hue| usa samaya bhagavAna mahAvIra campA nagarI meM the| unakI mAtAoM ko jJAta hA ki hamAre putra yuddha ke maidAna meM mara cuke haiM, ataH ve sabhI AhatI dIkSA grahaNa kara letI haiM / bhagavatI sUtra meM usake pazcAta rathamUsala saMgrAma aura mahAzilA kaMTaka saMgrAma kA ullekha hai| ye donoM saMgrAma Adhunika vizva yuddha kI taraha ghora vinAzakartA the| bauddha sAhitya vaizAlInAza kA prasaMga bauddha sAhitya meM bhI yaha prakaraNa kucha bhinna prakAra se ullikhita hai-gaMgAtaTa ke eka paTTana ke sannikaTa parvata meM ratnoM kI khAna thii| 27 ajAtazatru aura licchaviyoM meM yaha samajhautA huA thA ki Adhe-Adhe ratna paraspara le leNge| ajAtazatru DhIlA thaa| Aja yA kala karate hue vaha samaya para nahIM phuNctaa| licchavI sabhI ratna lekara cale jAte / aneka bAra aisA hone se use bahuta hI krodha AyA para gaNatantra ke sAtha yuddha kaise kiyA jAya ? unake bANa niSphala nahIM jaate|8 yaha socakara vaha hara bAra yuddha kA vicAra sthagita karatA rahA, para jaba vaha atyadhika parezAna ho gayA taba usane mana hI mana nizcaya kiyA ki maiM yajjiyoM kA avazya vinAza kruuNgaa| usane apane mahAmantrI 'vassakAra' ko bulAkara tathAgata buddha ke pAsa bhejaa|20 vajjI-licchavI-cintanIya tathAgata buddha ne kahA-bajjiyoM meM sAta bAteM haiM 1. sannipAta-bahala haiM arthAta ve adhivezana meM sabhI upasthita rahate haiN| 2. unameM ekamata hai| jaba sannipAta bherI bajatI hai taba ve cAhe jisa sthiti meM hoM, sabhI eka ho jAte haiN| 3. vajjI aprajJapta (avaidhAnika) 26. ceTakarAjasya tu pratipannaM vratatvena dinamadhye ekameva zaraM muJcati amoghabANazca / -~-nirayAvalikA saTIka, patra 6-1 27. buddhacaryA (pRSTha 484) ke anusAra-parvata ke pAsa bahumUlya sugandha vAlA mAla utaratA thaa| 28. (ka) dIghanikAya aTTha kathA (sumaMgala vilAsinI) khaNDa 2, pR. 526 (kha) Dr. B. C Law : Budhoghosa, Page III (gha) hindU sabhyatA, pRSTha 118 29. dIghanikAya, mahAparinivvANasutta, 223 (16) [ 14 ] Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta ko svIkAra nahIM karate aura vaidhanika bAta kA uccheda nahIM krte| 4. vajjI vRddha va gurujanoM kA satkAra-sammAna karate haiN| 5. vajjI kula-striyoM aura kula-kumAriyoM ke sAtha na to balAtkAra karate haiM aura na balapUrvaka vivAha karate haiN| 6. vajjI apanI maryAdAnoM kA ullaMghana nahIM karate / 7. vajjI arhatoM ke niyamoM kA pAlana karate haiM, isaliye arhata unake vahA~ para prAte rahate haiN| ye sAta niyama jaba taka vajjiyoM meM haiM aura raheMge, taba taka koI bhI zakti unheM parAjita nahIM kara sktii|3. pradhAna amAtya 'vassakAra' ne Akara ajAtazatru se kahA-aura koI upAya nahIM hai, jaba taka unameM bheda nahIM par3atA, taba taka unako koI bhI zakti hAni nahIM pahuMcA sakatI / vassakAra ke saMketa se ajAtazatru ne rAjasabhA meM 'vassakAra' ko isa Aropa se amAtya pada se pRthaka kara diyA ki yaha vajjiyoM kA pakSa letA hai| vassakAra ko pRthak karane kI sUcanA vajjiyoM ko prApta huii| kucha anubhaviyoM ne kahA-use apane yahA~ sthAna na diyA jaaye| kucha logoM ne kahA-nahIM, vaha magadhoM kA zatru hai, isaliye vaha hamAre liye bahuta hI upayogI hai| unhoMne 'vassakAra' ko apane pAsa bulAyA aura use 'amAtya' pada de diyaa| vassakAra ne apane buddhi bala se vajjiyoM para apanA prabhAva jmaayaa| jaba bajjI gaNa ekatrita hote, taba kisI eka ko vassakAra apane pAsa bulAtA aura usake kAna meM pUchatA--kyA tuma kheta jotate ho? vaha uttara detA-hA~, jotatA hai| mahAmAtya kA dUsarA prazna hotAdo baila se jotate ho yA eka baila se? dUsare licchavI usa vyakti se pUchate-batAyo, mahAmAtya ne tumheM ekAnta meM le jAkara kyA kahA? vaha sArI bAta kaha detaa| para ve kahate- tuma satya ko chipA rahe ho| vaha kahatA-yadi tumheM mujha para vizvAsa nahIM hai to maiM kyA kahU~ ? isa prakAra eka-dUsare meM avizvAsa kI bhAvanA paidA kI gaI aura eka dina una sabhI meM itanA manomAlinya ho gayA ki eka licchavIM dUsare licchavI se bolanA bhI pasanda nahIM karatA / sannipAta bherI bajAI gaI, kintu koI bhI nahIM paayaa| 'vassakAra' ne ajAtazatru ko pracchanna rUpa se sUcanA bheja dii| usane sasainya AkramaNa kiyA / bherI bajAyI gayI para koI bhI taiyAra nahIM hyaa| prajAtazatru ne nagara meM praveza kiyA aura vaizAlI kA sarvanAza kara diyaa| jaina aura bauddha donoM hI paramparAoM ne magadhavijaya aura vaizAlI ke naSTa hone ke vivaraNa prastuta kie haiN| jaina dRSTi se ceTaka aTThAraha gaNadezoM kA nAyaka thaa| bauddha paramparA use kevala pratipakSI hI mAnatI hai| jaina dRSTi kaNika ke pAsa tetIsa karor3a senA thI to ceTaka ke pAsa sattAvana karor3a senA thii| dono hI yuddhoM meM eka karor3a prassI lAkha mAnavoM kA saMhAra hmaa| bauddha dRSTi se yuddha kA nimitta ratnarAzi hai| jaina paramparA ne jaise ceTaka kA prahAra amogha batAyA hai vaise hI bauddha granthoM kI dRSTi se vajjI logoM ke prahAra acUka the| nagara kI rakSA kA mUla AdhAra jaina dRSTi se stUpa ko mAnA hai to bauddha dRSTi se pArasparika ekatA, murujanoM kA sammAna prAdi batAyA gayA hai| jitanA vyavasthita varNana jaina paramparA meM hai utanA bauddha paramparA meM nahIM ho pAyA hai| vaizAlI kI parAjaya meM donoM hI paramparAoM meM chadma bhAva kA upayoga huA hai| vaizAlI kA yuddha kitane samaya taka calA ? isa sambandha meM jaina dRSTi se eka pakSa taka to pratyakSa yuddha huA aura kucha samaya prAkAra-bhaMga meM lgaa| bauddha dRSTi se gona varSa taka vaizAlI meM rahA aura licchiviyoM meM bheda utpanna karatA rhaa| DA. rAdhAkumuda mukharjI ke abhimatAnusAra yuddha kI avadhi kama se kama solaha varSa taka kI hai / 32 30. dIghanikAya, mahAparinimbANasuta, 2 / 3 (16) 31. dIghanikAya aTThakathA, khaNDa 1, pRSTha 523 32. hindU sabhyatA, pRSTha 189 - rAdhAkumudamukharjI [15] Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya meM naraka vaidika paramparA ke granthoM meM raNakSetra meM marane vAle vyakti kI devagati mAnI hai| vIra rasa ke kaviyoM ne isa bAta ko lekara hajAroM kavitAe~ likhI haiN| una kavitAoM kA eka hI uddezya thA ki yoddhA raNakSetra meM pIche na htteN| yadi yoddhA raNakSetra meM pIche haTa gayA to usakI parAjaya nizcita hai| isalie usake sAmane svarga kI raMgIna kalpanAe~ prastuta kI jAtI thiiN| kintu jaina dharma ne isa prakAra kI raMgIna kalpanA nahIM dii| usane spaSTa zabdoM meM kahA ki raNakSetra meM jo vIra matyu ko varaNa karatA hai vaha naraka, tiryaca Adi kisI bhI gati meM paidA ho sakatA hai / kyoMki yuddha meM kaSAya kI tIvratA hotI hai aura jahA~ kaSAya kI tIvratA hotI hai, vahA~ jIvoM kI sugati sambhava nahIM hai| jaina paramparA meM svarga aura naraka donoM kA hI varNana vistAra ke sAtha upalabdha hai| naraka ke sAta bheda haiN| ve isa prakAra haiM:-1. ratnaprabhA 2. zarkarAprabhA 3. vAluprabhA 4. paMkaprabhA 5. dhUmaprabhA 6. tamaHprabhA 7. mahAtamaHprabhA (tmtmaaprbhaa)|33 naraka zabda kI vyAkhyA karate hue prAcArya prakalaGka deva ne likhA hai asAtAvedanIya karma ke udaya se prApta huI zIta va uSNa Adi kI vedanA se jo naroM ko-jIvoM ko-zabda karAte haiMrulAte haiM ve naraka kahalAte haiN| prathA jo pApa karane vAle prANiyoM ko atizaya duHkha ko prApta karAte haiM unheM naraka kahA jAtA hai / 34 nArakoM kA nivAsa sthAna adholoka meM hai| ye sAtoM naraka samaveNi meM na hokara eka dUsare ke nIce haiN| inakI lambAI-caur3AI samAna nahIM hai para nIce-nIce kI bhUmi kI lambAI-caur3AI eka dUsarI se adhika hai| sAtaveM naraka kI lambAI-caur3AI sabase adhika hai| ye sAtoM bhUmiyoM eka dUsare se saTI huI nahIM hai| eka-dUsarI ke bIca antarAla hai| usa antarAla meM ghanodadhi, dhanavAta, tanuvAta Adi haiN| bauddha sAhitya meM narakanirUpaNa bauddha paramparA ke jAtakaaTThakathA ke anusAra naraka pATha haiN| unake nAma isa prakAra haiM---1. saMjIva 2. kAlasuta 3. saMpAta 4. jAlaurava 5. dhumarIrava 6. mahAmavIci 7. tapana 8. patApana 131 divyAvadAna meM naraka ke yahI nAma milate haiM para jAlaurava ke sthAna para raurava aura dhamarIrava ke sthAna para mahAraurava, ye nAma milate haiN| saMyuktanikAya,37 aMguttaranikAya aura suttanipAta3 meM narakoM ke dasa nAma Aye haiM--1. avvuda 2. niravuda 3. avaba 4. aTaTa 5. ahaha 6. kumuda 7, sogandhika 8. uppala 9. puNDarIka 10 paduma / 33. bhagavatI sUtra, zataka 1, uddezaka 5 34. narAna kAyantIti narakANi / zItoSNAsavadyodayApAditavedanayA narAna kAyanti zabdAyanta iti narakANi, nRNantIti vA / athavA pApakRtaH prANinaH prAtyantikaM duHkhaM nRNanti nayantIti narakANi / -~-tattvArtharAjavAtika 2150 / 2-3 35. jAtaka aTThakathA, khaNDa 5, pRSTha 266-271 36. divyAvadAna 67 37. saMyuktanikAya 6 / 1 / 10 38. aMguttaranikAya (P.T.S.) khaNDa 5, pRSTha 173 39. suttanipAta, mahAvagga, kokAliyasUtta 3136 [16] Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aTThakathA ke abhimatAnusAra ye narakoM ke nAma nahIM haiM apitu naraka meM rahane kI avadhi ke nAma haiN| majhimanikAya Adi meM narakoM ke pAMca nAma milate haiN| jAtaka aTThakathA,"suttanipAta aTThakathA prAdi meM naraka ke lohakumbhIniraya Adi nAma milate haiM / vaidika paramparA meM naraka nirUpaNa vaidika paramparA ke AdhArabhUta grantha Rgaveda prAdi meM naraka Adi kA ullekha nahIM huA hai| kintu upaniSadsAhitya meM naraka kA varNana hai| vahA~ ullekha hai--naraka meM andhakAra kA sAmrAjya hai, vahA~ aAnanda nAmaka koI vastu nahIM hai| jo avidyA ke upAsaka haiM, AtmaghAtI haiM, bur3hI gAya Adi kA dAna dete haiM, ve naraka meM jAkara paidA hote haiN| apane pitA ko vRddha gAyoM kA dAna dete hue dekhakara bAlaka naciketA ke mana meM isaliye saMkleza paidA huA thA ki kahIM pitA ko naraka na mile / isIliye usane apane Apa ko dAna meM dene kI bAta kahI thii|43 para upaniSadoM meM, naraka kahA~ hai ? isa sambandha meM koI varNana nahIM hai| aura na yaha varNana hai ki usa andhakAra loka se jIva nikala kara puna: anya loka meM jAte haiM yA nhiiN| yogadarzana vyAsabhASya" meM 1. mahAkAla 2. ambarISa 3. raurava 4, mahAraurava 5, kAlasUtra 6. andhatAmisra 7. avIci, ina sAta narakoM ke nAma nirdiSTa haiN| vahA~ para jIvoM ko apane kRta karmoM ke kaTu phala prApta hote haiM / nArakIya jIvoM kI prAyu bhI atyadhika lambI hotI hai| dIrgha-prAyu bhoga kara vahA~ se jIva punaH nikalate haiM / ye naraka pAtAla loka ke nIce pravasthita haiN| 5 yogadarzana vyAsabhASya kI TIkA meM ina narakoM ke atirikta kumbhIpAka prAdi upa-narakoM kA bhI varNana hai| vAcaspati ne unakI saMkhyA aneka likhI hai para bhASya vAtikakAra ne unakI saMkhyA ananta likhI hai| zrImadbhAgavata46 meM narakoM kI saMkhyA aTThAIsa hai| unameM ikkIsa narakoM ke nAma isa prakAra haiM--1. tAmisra 2. andhatAmisra 3. raurava 4. mahAraurava 5. kumbhIpAka 6. kAlasUtra 7. asipatravana 8, sUkaramukha 9. andhakapa 10. kRmibhojana 11. saMdeza 12. taptasUmi 13. vacakaSTazAlmalI 14. vaitaraNI 15. puyoda 16. prANarodha 17. vizasana 48. lAlAbhakSa 19. sArameyAdana 20. avIci 21. ayaHpAna / ina ikkIsa narakoM ke atirikta bhI sAta naraka aura hai, aisI mAnyatA bhI pracalita haiN| ye isa prakAra haiM--1. kSAra-kardama 1. rakSogaNa-bhojana 3. zUlapota 4. dandazUka 5. avaTanirodhana 6. payovartana 7. sUcImukha / isa prakAra jaina, bauddha aura vaidika paramparA meM narakoM kA nirUpaNa hai| naraka jIvoM ke dAruNa kaSToM ko bhogane kA sthAna hai| pApakRtya karane vAlI AtmAe~ naraka meM utpanna hotI haiN| nirayAbalikA meM, yuddhabhUmi meM mRtyu ko prApta kara naraka meM gae zreNika ke dasa putroM kA dasa adhyayanoM meM varNana hai| jabaki unake anya 40. majjhimanikAya, devaduta sutta 41. jAtaka aTThakathA, khaNDa 3, pR. 22; khaNDa 5 pR. 269 42. suttanipAta aTThakathA, khaNDa 1, pR. 59 / / 43. kaThopaniSad 1.1.3; bRhadAraNyaka 4. 4. 10-11, IzAvAsyopaniSad 3-9 44. yogadarzana-vyAsabhASya, vibhUtipAda 26 45. gaNadharavAda, prastAvanA, pRSTha 157 46. zrImadbhAgavata (chAyAnuvAda) pra. 164, paMcamaskaMdha 26, 5-36 [ 17 ] Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhrAtA zramaNadharma ko svIkAra kara svarga aura mokSa ko prApta hue the| unakI mAtAe~ bhI zramaNa dharma ko svIkAra kara mukta huI thiiN| putra aura mAtAoM ke nAma bhI eka sadRza haiN| isa prakAra nirayAvalikA sUtra yahA~ para samApta hotA hai|47 isa upAMga meM magadhanareza zreNika aura unake vaMzajoM kA vistRta varNana hai| kaNika kA jIvanaparicaya hai| vaizAlI gaNarAjya ke adhyakSa ceTaka ke sAtha kuNika ke yuddha kA varNana hai| putra ke prati pitA kA apAra sneha bhI isameM varNita hai, jisase yaha upAMga bahuta hI AkarSaka bana gayA hai| kappavaDaMsiyA : kalpAvataMsikA kalpa zabda kA prayoga saudharma le acyuta taka jo bAraha svarga haiM, unake lie prayukta huA hai|48 devoM meM utpanna hone vAle jIvoM kA jisameM varNana hai vaha kalpAvataMsikA hai| isa upAMga meM dasa adhyayana haiN| unake nAma para haiM--1. pauma, 2. mahApauma, 3. bhaTTa. 4. sabhaha, 5. paumabhadR 6. paumasena 7. paumagalma 8. nalinIgulma 9. ANaMda 10. naMdana / nirayAvalikA meM rAjA zreNika ke pUtra kAlakUmAra, sukAlakumAra Adi dasa rAjaputroM kA varNana hai| unhIM dasa rAjakumAroM ke dasa putroM kA varNana kalpAvataMsikA meM hai| dasoM rAjakumAra zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAvana pravacana ko sunakara zramaNa banate haiN| aMga sAhitya kA gahana adhyayana karate haiN| ugra tapa kI sAdhanA kara jIvana kI sAMdhya belA meM paMDitamaraNa ko varaNa karate haiN| sabhI svarga meM jAte haiN| isa prakAra isa upAMga meM vratAcaraNa se jIvana ke zodhana kI prakriyA para prakAza DAlA hai| jahA~ pitA kaSAya ke vazIbhUta hokara naraka meM jAte haiM vahAM unhIM ke putra satkarmoM ke dvArA svarga prApta karate haiN| utthAna aura patana kA dAyitva mAnava ke svayaM ke karmoM para pAdhata hai| mAnava sAdhanA se bhagavAn bana sakatA hai vahIM virAdhanA se naraka kA koTa bhI bana jAtA hai| jaina sAhitya meM svarga bhAratIya sAhitya meM jahA~ naraka kA nirUpaNa huA hai vahA~ svarga kA bhI varNana hai| jaina dRSTi se devoM ke mukhya cAra bheda haiM.-1. bhavanapati 2. vyaMtara 3. jyotiSka aura 4. vaimAnika / inake avAntara bheda ninyAnave haiN| AgamasAhitya meM unake sambandha meM paryApta jAnakArI upalabdha hai| ye deva kahA~ para rahate haiM ? unakI kitanI deviyA~ hotI haiM ? kisa prakAra kA vaibhava hotA hai ? kitanA AyuSya hotA hai?46 prAdi-yAdi sabhI praznoM para bahata hI vistAra se vivecana kiyA gayA hai| bauddha sAhitya meM svarga bauddhaparamparA meM bhI svarga ke sambandha meM varNana upalabdha hai| tathAgata buddha se jaba kabhI koI jijJAsu svarga ke sambandha meM jijJAsA vyakta karatA to tathAmata buddha una jijJAsuoM se kahate-parokSa padArthoM ke sambandha meM cintA na kro|50 jo duHkha aura duHkha ke kAraNa haiM, unake nivAraNa kA prayatna kro| jaba bauddhadharma ne darzana kA 47. evaM sesA vi aTTha ajjhayaNA nAyabvA paDhamasarisA, Nabara mAtAo srisnnaamaa| NirayAvaliyAno samattAyo / -nirayAvaliyA samAptiprasaMga 48. tattvArthasUtra 4-3 49. bhagavatI, jIvAbhigama, lokaprakAza, trilokasAra, tattvArthasUtra bhASya, tiloyapaNNati Adi grantha dekheN| 50. (ka) dIghanikAya tevijjasutta (kha) majjhimanikAya cUla mAlukya sutta 63 [18] Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpa liyA jaba svarga aura naraka kA cintana unake liye Avazyaka ho gyaa| bauddha vijJoM ne kathAoM ke mAdhyama se svarga, naraka aura preta yoni kA varNana bahuta hI rocaka DhaMga se prastuta kiyA hai| abhidhammatthasaMgraha meM sattvoM kI dRSTi se kAmAvacara, rUpAvacara aura arUpAvacara ina tIna bhUmiyoM ke rUpa meM vibhAjana kiyA hai| tAvatisa, yAma, tusita, nimmAnarati, parinimnitavasavatti nAma ke devanikAyoM kA samAveza kAmAvacAra bhUmi meM milatA hai| rUpAvacAra bhUmi meM solaha devanikAyoM kA samAveza hai, jinake nAma isa prakAra haiM-1. brahmapArisajja 2. brahmapurohita 3. mahAbrahma 4. paritAbha 5. appamANAbha 6. prAbhassara 7. parittasubhA 8. appamANasubhA 9. subhakimhA 10. vehaSphalA 11. asajasattA 12. avihA 13. atappA 14. sudassA 15. sudassI 16. akaniTThA / arUpAvacAra bhUmi meM uttarottara adhika adhika sukha vAlI cAra bhUmi haiM-1. pAkAsAnaMcAyatana 2. vitrANaJcAyatana 3. akiMcaMbAyatana 4. nebasamAnA saJAyatana / / bauddhoM ne devalokoM ke atirikta preta yoni bhI mAnI hai| petavatthu51 grantha meM unakI dilacaspa kathAeM bhI haiN| dIghanikAya ke prATAnATiya sUtta meM likhA hai-cagalakhora, khanI, lubdha, taskara, dagAbAja Adi vyakti pretayoni meM janma grahaNa karate haiN| prata pUrva janma ke makAna kI dIvAra ke pIche cauka meM mArga meM Akara khar3e hote haiM jahA~ para bhoja kI vyavasthA hotI hai| yadi loga unakA smaraNa karake bhI unheM bhoga nahIM car3hAte haiM to ve bahuta hI duHkhI hote haiM aura jo unheM bhoga dete haiM, unheM ve AzIrvAda pradAna karate haiN| pretoM ke zarIra meM sadA jalana hotI rahatI hai| ve sadA bhramaNazIla hote haiN| inake atirikta pAlI granthoM meM khuppipAsa, kAlaGkajaka utUpajIvI Adi preta jAtiyoM kA bhI ullekha hai| vaidika sAhitya meM svarga vedoM meM deva-deviyoM kA varNana milatA hai| Rgveda Adi ke adhyayana se yaha spaSTa hotA hai ki mAnava ne prAkRtika vaibhava ko nihAra kara usameM deva aura deviyoM kI kalpanA kii| uSA ko devatAoM kI mAtA kahA hai|53 usake bAda uSA ko dhe kI putrI bhI mAnI hai| "aditi aura dakSa ko bhI devatAoM ke mAtA-pitA mAnA gayA hai| to kahIM para soma ko agni sUrya indra viSNa dya aura pRthvI kA janaka kahA hai| devatAoM meM paraspara pitAputra kA sambandha bhI batAyA gayA hai| deva utpanna hote haiN| devatA amara bhI haiM, amaratA unakA svAbhAvika dharma bhI hai, yaha unhoMne svIkAra nahIM kiyA hai| deva soma kA pAna karake amara banate haiN| yaha bhI batAyA gayA haiagni aura savitA unheM amaratva pradAna karatI haiN| devatA nItisampanna haiM, be prAmANika aura caritraniSTha vyaktiyoM kI rakSA karate haiM, apane bhaktoM para anugraha karate haiN| zakti saundarya aura teja ke ve adhipati haiN| isa prakAra Rgaveda meM devatAoM kA eka nizcita krama nirUpita nahIM hai| sabhI devoM kA nivAsa gha loka meM hI mAnA gayA hai| vaidika RSiyoM ne loka ko tIna bhAgoM meM vibhakta kiyA hai| dyo, varuNa, sUrya, mitra, viSNu, dakSa prabhati deva dyu loka meM rahate haiN| indra, maruta, rudra, parjanya, prApaH Adi deva antarikSa meM nivAsa karate haiN| agni soma bahaspati prAdi devoM kA nivAsa pRthivI hai| 51. petavatthu 1-5 52. Buddhist Conception of Spirits, p. 24 53. devAnAM mAtA -Rgveda 1-113-19 55. devAnAM pitaraM --Rgveda 2-26-3 54. Rgveda 1-30-22 [ 19 ] Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo mAnava vartamAna jIvana meM zubha kRtya karatA hai, vaha mAnava svargaloka meM jAtA hai| vahA~ para use pracura mAtrA meM anna aura soma milatA hai jisase usakI sabhI kAmanAe~ pUrNa ho jAtI haiN| kitane hI vyakti viSNuloka57 meM jAte haiM to kitane hI vyakti varuNaloka56 meM jAte haiN| varuNaloka sarvocca svarga hai| bahadAraNyaka upaniSad meM brahmaloka kA aAnanda sarvAdhika mAnA hai|60 bahadAraNyaka chAndogyopaniSad aura kauSItakI upaniSad 3 meM devayAna aura pitRyAna mArgoM kA vizada varNana hai| paurANika yuga meM tInoM lokoM meM devoM kA nivAsa mAnA gayA hai / prAcArya vyAsa ne yogadarzana vyAsabhASya 4 ke anusAra pAtAla, jaladhi aura parvatoM meM asura, gandharva kinnara, kiMpuruSa, yakSa, rAkSasa, bhUta, preta, pizAca, apasmAraka, apsarasa, brahma rAkSasa, kuSmANDa, vinAyaka nivAsa karate haiN| bhUloka ke sabhI dvIpoM meM puNyAtmA devoM kA nivAsa hai| sumeru parvata para devoM ke udyAna haiN| sUdharmA nAma kI devasabhA hai, sUdarza usa nagarI meM vaijayanta nAmaka prAsAda hai| antarikSa loka ke devoM meM graha, nakSatra, tArAgaNa pAte agniSvAttA, yAmyA, tuSita, aparinirmitavazavartI, parinirmitavazavartI, mahendra svarga meM ina chaha devoM kA nivAsa hai| kumuda, Rbhu, pratardana, aMjanAbha, pracitAbha, ye pAMca deva nikAya prajApati loka meM rahate haiN| brahmapurohita, brahmakAyika, brahmamahAkAyika aura amara, ye cAra deva nikAya brahmA ke prathama janaloka meM rahate haiM / AbhAsvara mahAbhAsvara, satyamahAbhAsvara ye tIna deva nikAya brahmA ke dvitIya tapoloka meM rahate haiN| acyuta, zuddhanivAsa, satyAbha saMjJA saMjJI, ye cAra deva nikAya brahmA ke tRtIya satya loka meM rahate haiN| pahale brahmA viSNu aura maheza ye tIna deva mAne gae aura usake pazcAt tetIsa pradhAna deva mAne ge| phira akSapAda Adi ne devoM kI saMkhyA tetIsa karor3a mAnI / isa prakAra devoM ke tathA svarga ke sambandha meM vaidika parabharA ke maharSiyoM kI dhAraNA rahI hai|5 gaharAI se adhyayana karane para yaha spaSTa hotA hai ki ina dhAraNAmoM meM samaya-samaya para parivartana aura vikAsa huA hai| yaha spaSTa hai ki bhAratIya sAhitya meM deva aura devaloka kI carcAe~ atItakAla se hI thiiN| jaina paramparA ke vAGamaya meM usakA jo vyavasthita krama milatA hai, utanA vyavasthita krama na bauddha paramparA ke sAhitya meM hai aura na hI vaidika paramparA ke sAhitya meN| kalpAvataMsikA upAMga meM zreNika ke dasa pautroM kI kathAe~ haiM, jinhoMne apane satkRtyoM se svarga prApta kiyA thaa| isameM vratAcaraNa kI upayogitA batAI hai| pitAoM ke naraka meM rahane para bhI putroM kA satkarma se svargalAbha batAyA gayA hai| pitA kA jIvana patana kI ora bar3hA aura putroM kA jIvana utthAna kI ora / puruSArtha 56. Rgveda 9-113-7 57. Rgveda 1-1-54 58. Rgveda 7-8-5 59. Rgaveda 10-14-8; 10-15-7 60. bRhadAraNyaka upaniSad, 4-3-33 61. bRhadAraNyaka upaniSad 5-10-1 62. chAndogyopaniSad 4-15, 5-6; 521011-6. 63. kauSItakI za2-4 64. yogadarzana vyAsa-bhASya, vibhUtipAda, 26 65. hindU dharma koza, DA. rAjabalI pANDeya pR. 326, devatA zabda [20] Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se vyakti apane jIvana ke nakze ko badala sakatA hai, yaha isa upAMga meM spaSTa kiyA gayA hai| zramaNa bhagavAna mahAvIra aura tathAgata buddha ke samaya magadha meM ekatantrIya rAjyapraNAlI thii| yaha pAgama usa yuga kI sAmAjika sthiti ko jAnane ke liye atyanta upayogI hai| puphiyA : puSpikA tRtIya upAMga puSpikA hai| isa upAMga meM bhI candra, sUrya, zukra, bahuputrika, pUrNabhadra, maNibhadra, datta, ziva, bala aura anAdRta, ye dasa adhyayana haiN| / prathama adhyayana meM varNita hai-bhagavAn mahAvIra eka bAra rAjagRha meM virAja rahe the| usa samaya jyotiSka indracandra bhagavAna ke darzana hetu prAyA / usane vividha prakAra ke nATya kiye / gaNadhara gautama kI jijJAsA para bhagavAn ne usake pUrva bhava kA kathana kiyaa| isI prakAra dUsare adhyayana meM sUrya ke bhagavAn ke samavasaraNa meM vimAna sahita Agamana, nATya vidhi aura bhagavAna kA pUrvabhavakathana Adi kA varNana hai| tIsare adhyayana meM zukra mahAgraha kA varNana hai / isa adhyayana meM bhagavAna mahAvIra ke darzana hetu zukra pAyA aura pUrvavat nATya vidhi dikhAkara punaH apane sthAna para lauTa gayA / bhagavAn ne usake pUrvabhava kA kathana karate hue kahA-yaha vArANasI meM somila nAmaka brAhmaNa thaa| vedazAstroM meM niSNAta thA / eka bAra bhagavAna pArzva vArANasI padhAre / somila, bhagavAna pArzva ke darzana hetu gayA aura usane bhagavAna se prazna kiye-bhagavana ! ApakI yAtrA hai ? Apake yApanIya haiM ? sarisava, mAsa aura kulattha bhakSya haiM yA abhakSya ? Apa eka haiM yA do haiM ? ina sabhI praznoM kA uttara bhagavAna ne syAdvAda kI bhASA meM diyaa| yahA~ para yaha smaraNa rakhanA cAhiye ki yaha somila jisane bhagavAna pArzva se prazna kiye, aura bhagavatIsUtra ke 18 veM zataka ke 10 veM uddezaka meM vaNita somila brAhmaNa, jisane isI prakAra ke prazna bhagavAna mahAvIra se kiye the, donoM do bhinna vyakti the| kyoMki bhagavAna pArzva se prazna karane vAlA somila brAhmaNa vArANasI kA thA aura mahAvIra se prazna karane vAlA somila brAhmaNa vANijyagrAma kA thaa| kAla va ghaTanA kI dRSTi se bhI donoM pRthaka-pRthaka hI siddha hote haiM / nAmasAmya se bhrama meM par3anA ucita nhiiN|| bhagavAn pArzva ke vArANasI se vihAra karane ke pazcAt somila kusaMgati ke kAraNa punaH mithyAtvI bana gayA aura usane dizAprokSaka tApasoM ke pAsa pravrajyA grahaNa kii| prastuta kathAnaka meM cAlIsa prakAra ke tApasoM kA vivaraNa prApta hotA hai| unameM se kitane hI tApasa isa prakAra the1. kevala eka kamaNDalu dhAraNa karane vaale| 2. kevala phaloM para nirvAha karane vAle / 3. eka bAra jala meM DubakI lagAkara tatkAla bAhara nikalane vAle / 4. bAra-bAra jala meM DubakI lagAne vAle / 5. jala meM hI gale taka DUbe rahane vAle / 6. sabhI vastroM, pAtroM aura deha ko prakSAlita rakhane vaale| 7. zaMkha-dhvani kara bhojana karane vaale| 8. sadA khar3e rahane vaale| 9. maga-mAMsa ke bhakSaNa para nirbAha karane vaale| 10. hAthI kA mAMsa khAkara rahane vaale| [21] Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. sadA UMcA daNDa kiye rahane vaale| 12. valkala-vastra dhAraNa karane vAle / 13. sadA pAnI meM rahane vaale| 14. sadA vRkSa ke nIce rahane vaale| 15. kevala jala para nirvAha karane vaale| 16. jala ke Upara pAne vAlI zaivAla khAkara jIvana calAne vaale| 17. vAyu bhakSaNa karane vaale| 18. vRkSa-mUla kA grAhAra karane vaale| 19. vRkSa ke kanda kA prAhAra karane vaale| 20. vRkSa ke pattoM kA prAhAra karane vAle / 21. vRkSa kI chAla kA AhAra karane vAle / 22. puSpoM kA AhAra karane vAle / 23. bIjoM kA AhAra karane vAle / 24. svataH TUTa kara gire patroM-puSpoM aura phaloM kA AhAra karane vaale| 25. dUsaroM ke dvArA phaike hue padArthoM kA pAhAra karane vaale| 26. sUrya kI prAtApanA lene vaale| 27. kaSTa sahakara zarIra ko patthara jaisA kaThora banAne vaale| 28. paMcAgni tApane vAle / 29. garma bartana para zarIra ko paritapta karane bAle / ye tApasoM ke vividha rUpa aura sAdhanA ke ye vividha prakAra isa bAta ke dyotaka haiM ki usa yuga meM tApasoM kA dhyAna kAyakleza aura haThayoga kI aora adhika thaa| ve socate the--yahI mokSa kA mArga hai| bhagavAn pArzvanAtha ne spaSTa zabdoM meM, isa prakAra kI haThayoga-sAdhanA kA khaNDana kiyA thaa| bhagavAna ne kahA-tapa ke sAtha jJAna Avazyaka hai / ajJAniyoM kA tapa tApa hai| ina tApasoM kA kina dArzanika paramparAoM se sambandha thA, yaha anveSaNIya hai| hamane aupapAtikasUtra aura jJAtAsUtra kI prastAvanA meM tApasoM ke sambandha meM vistAra se likhA hai, ataH vizeSa jijJAsu una prastAvanAmoM kA avalokana kreN| caturtha adhyayana meM bahuta hI sarasa aura manoraMjaka kathA hai| jaba bhagavAn mahAvIra rAjagRha meM the taba bahuputrikA nAma devI samavasaraNa meM AtI hai aura vaha apanI dAhinI bhujA se 108 devakumAroM ko aura bA~yI bhujA se 108 devakumAriyoM ko nikAlatI hai, tathA anya aneka bAlaka bAlikAoM ko nikAlatI hai aura nATaka karatI hai / gautama kI jijJAsA para bhagavAn usakA pUrva bhava sunAte haiM-bhadra nAma sArthavAha kI patnI subhadrA thii| vaMdhyA hone se vaha bahuta khinna rahatI thI aura sadA mana meM yaha cintana karatI thI ki ve mAtAe~ dhanya haiM jo apane pyAre putroM para bAtsalya barasAtI haiM aura santAnajanya anupama prAnanda kA anubhava karatI hai| maiM bhAgyahIna haiN| eka bAra vArANasI meM suvratA prAryA apanI ziSyAoM ke sAtha paaii| santAnotpatti ke lie AyikAoM se subhadrA ne upAya pUchA / prAyikAnoM ne kahA-isa prakAra kA upAya vagairaha batAnA hamAre niyama ke pratikUla hai| prAyikAoM ke upadeza se subhadrA zramaNI banI para usakA bAlakoM ke prati atyanta sneha thaa| vaha bAlakoM kA ubaTana karatI, zrRMgAra karatI, bhojana karAtI, jo zramaNamaryAdAoM ke pratikala thaa| vaha sadgurunI kI prAjJA kI avahelanA kara [ 22 ] Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAkI rahane lgii| vaha binA pAlocanA kiye prAyu pUrNa kara saudharma kalpa meM bahuputrikA devI huii| vahA~ se vaha somA nAmaka brAhmaNI hogii| usake solaha varSa ke vaivAhika jIvana meM battIsa santAna hogI, jisase vaha bahuta parezAna hogii| vahA~ para bhI zramaNadharma ko grahaNa kregii| mRtyu ke pazcAt deva hogI aura anta meM mukta hogii| isa prakAra isa kathA meM kautUhala kI pradhAnatA hai| sAMsArika moha-mamatA kA saphala citraNa huA hai| kathA ke mAdhyama se punarjanma aura karmaphala ke siddhAnta ko bhI pratipAdita kiyA gayA hai| sthAnAGga meM varNana sthAnAMga sUtra ke 10 veM sthAna meM dIrghadazA ke daza adhyayana isa prakAra batAye haiM--1. candra 2. sUrya 3. zukra 4. zrI devI 5. prabhAvatI 6. dvIpasamudropapatti 7. bahuputrI mandarA 8. sthavira sambhUtavijaya 9, sthavira pakSma 10. ucchvAsa-ni:zvAsa / 66 prAcArya abhayadeva ne dIrghadazA ko svarUpataH ajJAta batalAyA hai aura dIrghadazA ke adhyayanoM ke sambandha meM kucha sambhAvanAyeM prastuta kI haiN|67 nandI kI Agama-sUcI meM bhI inakA ullekha nahIM hai| dIrghadazA meM pAye hue pAMca adhyayanoM kA nAmasAmya nirayAvalikA ke sAtha hai| dIrghadazA meM candra, sUrya, zukra aura zrI devI adhyayana haiM, to nirayAvalikA meM candra tIsare varga kA pahalA adhyayana hai| sUrya, tIsare varga kA dUsarA adhyayana hai / zukra, tIsare varga kA tIsarA adhyayana hai| zrI devI cauthe varga kA pahalA adhyayana hai| dIrghadazA meM bahaputrI mandarA sAtavA~ adhyayana hai to nirayAvalikA meM bahapUtrikA, yaha tIsare vagaM kA cauthA adhyayana hai| prAcArya abhayadeva ne sthAnAMga vatti meM nirayAvalikA ke nAmasAmya vAle pAMca aura anya do adhyayanoM kA saMkSipta vivaraNa prastuta kiyA hai| aura zeSa tIna adhyayanoM ko apratIta kahA hai| prAcArya abhayadeva ke anusAra ina adhyayanoM kA saMkSepa meM vivaraNa isa prakAra hai candra-bhagavAna mahAvIra rAjagRha meM samavasata the| jyotiSkarAja candra kA Agamana, nATyavidhi kA pradarzana / gautama gaNadhara kI jijJAsA para mahAvIra ne kahA-yaha pUrvabhava meM zrAvastI nagarI meM aMgati nAmaka zrAvaka thA / pArzvanAtha ke pAsa dIkSita hayA / zrAmaNya kI eka bAra birAdhanA kI, vahA~ se mara kara yaha candra huA / sUrya-yaha pUrvabhava meM zrAvastI nagarI meM supratiSThita nAma kA zrAbaka thaa| pArzvanAtha ke pAsa saMyama liyA / virAdhanA karake sUrya huA / zukra---zukra graha bhagavAna ko namaskAra kara lauttaa| gautama kI jijJAsA para bhagavAna ne kahA--yaha pUrvabhava meM vArANasI meM somila brAhmaNa thaa| diprokSaka tApasa bnaa| vividha tapa karane lgaa| eka bAra usane yaha pratijJA kI jahA~ kahIM maiM gaDDhe meM gira jAU~gA, vahIM prANa chor3a duugaa| isa pratijJA ko lekara kASThamudrA se muha ko bAMdha kara uttara dizA kI ora prasthAna kiyaa| pahale dina eka azoka bakSa ke nIce homa grAdi se nivRtta hokara baiThA thaa| usa samaya eka deva ne vahA~ prakaTa hokara kahA--aho somila brAhmaNa maharSe ! tumhArI pravajyA duSpravrajyA hai| pAMca dinoM taka bhinna-bhinna sthAnoM meM usako yahI devavANI sunAI dii| pAMcaveM dina usane deva se pUchA-. merI 66. sthAnAGga 10 sU. 119 67. dIrghadazA: svarUpato'vanagatA eva, tadadhyayanAni tu kAnicinnarakAvalikAzra taskandhe upalabhyante / -sthAnAGga, patra 485 68. zeSANi zrINyapratItAni / - sthAnAMgavRtti, patra 486 [ 23 ] Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravajyA duSpravrajyA kyoM hai ? uttara meM deva ne kahA-tumane apane gRhIta aNuvratoM kI virAdhanA kI hai| abhI bhI samaya hai / use punaH svIkAra kro| deva ke kahane se tApasa ne vaisA hI kiyaa| zrAvakatva kA pAlana kara yaha zukra deva banA hai| zrI devI-eka bAra zrI devI bhagavAna mahAvIra ko vandana karane ke lie rAjagaha meM aaii| jaba vaha nATaka dikhA kara lauTa gaI to gaNadhara gautama ne usake pUrvabhava ke sambandha meM puuchaa| bhagavAna ne sudarzana zreSThI kI jyeSTha putrI kA nAma bhUtA thaa| vaha pArzvanAtha ke pAsa pravajita huI para usakA apane zarIra para mamatva thaa| vaha usakI sAra sambhAla meM lagI rhtii| usane aticAra kI AlocanA nahIM kii| marakara saudharma devaloka meM devI huii| putrikA-yaha devI bhagavAn ko vandana karane rAjagRha meM aaii| bhagavAna ne isakA pUrvabhava batAte hue kahA-bArANasI nagarI meM bhadra sArthavAha thaa| subhadrA usakI bhAryA thii| vaha vaMdhyA thii| usake mana meM santAna kI / sAdhviyAM eka bAra bhikSA ke lie giiN| unase putra-prApti kA upAya puuchaa| unhoMne dharma kI bAta khii| vaha pravajita huii| dIkSita hone para bhI vaha bAlakoM se bahuta pyAra krtii| aticAra kA sevana kiyaa| marakara saudharma meM devI huI / prastuta upAMga meM jo caritra haiM ve kathA kI dRSTi se sAMgopAMga nahIM hai| kathA kA utanA hI bhAga diyA gayA hai jitane se unake nAyakoM ke paraloka ke jIvana para prakAza par3atA hai| vartamAna jIvana kA citraNa bahuta hI kama hasA hai| jIvana ke marmasthala ko yatra-tatra chA gayA hai| sAdhakoM kI sAdhanA itanI adhika prabala hai ki usameM kathAtattva daba gayA hai| tathApi yaha niHsaMkoca kahA jA sakatA hai ki isa upAMga kI kathAnoM se svasamaya aura parasamaya kA jJAna sahaja ho jAtA hai| pupphacUlA : puSpacUlA isa upAMga ke bhI dasa adhyayana haiN| ina dasa adhyayanoM ke nAma isa prakAra haiM-1. zrIdevI 2. hrIdevI 3. dhRtidevI 4. kIrtidevo 5. buddhidevI 6. lakSmIdevI 7. ilAdevI 6. surAdevI 9. rasadevI 10. gandhadevI / prathama adhyayana kI kathA kA sAra isa prakAra hai-eka bAra bhagavAn mahAbIra rAjagRha nagara meM virAjamAna the| zrIdevI saudharma kalpa se darzanArtha paaii| usane divya nATaka kie| gautama kI jijJAsA para bhagavAn ne kahApUrva bhava meM yaha sudarzana zreSThI kI bhUtA nAmaka putrI thii| yuvAvasthA meM bhI vaha baddhA dikhAI detI thI jisase usakA pANigrahaNa nahIM ho skaa| bhagavAna pArzva kA Agamana huaa| bhUtA ne mahAsatI puSpacUlikA ke pAsa zramaNa dharma svIkAra kiyaa| parantu bhUtA rAta-dina apane zarIra ko sajAne meM lagI rahatI / puSpaculikA AyikA ne use batAyA ki yaha zramaNAcAra nahIM hai| ina pApoM kI mAlocanA kara tumheM zuddhIkaraNa karanA caahiye| parantu usane aAjJA kI avahelanA kI aura pRthaka rahane lgii| binA aAlocanA kie marakara yaha zrIdevI huii| tatpazcAt vaha mahAvideha meM janma lekara nirvANa prApta kregii| isI prakAra avaziSTa nau adhyayanoM ke hI devI, dhati devI, kIti devI Adi kA varNana hai| ve sabhI saudharma kalpa meM nivAsa karane vAlI thii| ve sabhI pUrva bhava meM bhagavAna pArzvanAtha kI ziSyA puSpacUlA ke pAsa dIkSita haI thI aura sabhI zauca-kriyA pradhAna thiiN| zarIra Adi kI zuddhi para unakA vizeSa lakSya thA / ye sabhI deviyAM devaloka se cyavana kara mahAvideha kSetra se siddhi prApta kreNgii| [24] Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa prakAra upAMga meM bhagavAn pArzvanAtha kI paramparA meM dIkSita hone vAlI dasa zramariNayoM kI carcA hai / aitihAsika dRSTi se isa upAMga kA atyadhika mahattva hai| vartamAna yuga meM bhI sAdhviyoM kA itihAsa milane meM kaThinatA ho rahI hai to isa upAMga meM bhagavAn pArzva ke yuga kI sAdhviyoM kA varNana hai| zrI, hrI, dhRti, kIrti, buddhi, lakSmI Adi jitanI bhI viziSTa zaktiyA~ haiM, unakI adhiSThAtrI deviyA~ haiN| vahidasA (vRSNidazA) nandI cUNi ke anusAra prastuta upAMga kA nAma aMdhakavRSNidazA thaa| bAda meM usameM se 'aMdhaka' zabda lupta ho gyaa| kevala vRSNidazA hI avazeSa rhaa| Aja yaha upAMga isI nAma se vizruta hai| isa upAMga meM vRSNivaMzIya bAraha rAjakumAroM kA varNana bAraha adhyayanoM ke dvArA kiyA gayA hai| una adhyayanoM ke nAma kramaza: isa prakAra haiM-1. niSadhakumAra 2. mAtalI kumAra 3. vaha kumAra 4. vehakumAra 5. pragati (pagaya) kumAra 6. jyoti (yuciki) kumAra 7. dazaratha kumAra 8 dRr3haratha kumAra 9. mahAdhanu kumAra 10. saptadhanu kumAra, 11. dazadhanu kumAra, 12. zatadhanu kumAra / dvArakA meM vAsudeva zrIkRSNa kA rAjya thaa| rAjA baladeva kI rAnI revatI thii| usane niSadha kumAra ko janma diyaa| bhagavAn ariSTanemi eka bAra dvArakA meM pdhaare| unakA prAgamana suna zrIkRSNa ne sAmudAnika bherI dvArA bhagavAn ke prAgamana ko udghoSaNA karavAyI aura saparivAra dala-bala sahita ve vandanA ke liye gaye / niSadhakumAra bhI bhagavAn ko namaskAra karane ke liye phuNcaa| niSadhakumAra ke divya rUpa ko dekhakara bhagavAn ariSTanemi ke pradhAna ziSya baradatta muni ne usake divyarUpa Adi ke sambandha meM puuchaa| bhagavAn ne batAyA ki rohItaka nagara meM mahAbala rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnI padmAvatI se vIrAMgada nAma kA putra huA / yuvAvasthA meM vaha manuSya sambandhI bhogoM ko bhoga rahA thaa| eka bAra siddhArtha prAcArya usa nagara meM pAye / unakA upadeza zravaNa kara vIrAMgada ne zravaNa-pravajyA grahaNa kii| aneka prakAra ke tapAdi anuSThAna kie aura 11 praGgoM kA adhyayana kiyaa| isa prakAra 45 varSa taka zramaNaparyAya kA pAlana kiyaa| usake bAda do mAsa kI saMlekhanA kara pApasthAnakoM kI AlocanA aura zuddhi karake samAdhibhAva se kAladharma prApta karake brahma nAmaka pA~caveM devaloka meM deva huaa| vahA~ devAyu pUrNa karake yahA~ yaha niSadhakumAra ke rUpa meM utpanna huA hai aura aisI mAnuSI Rddhi prApta kI hai| vaha niSadhakumAra bhagavAna ariSTanemi ke samIpa anagAra hokara kAlAntara meM nirvANaprApta hue| isI prakAra anya adhyayanoM meM bhI prasaMga haiM / isa prakAra vRSNidazA kA samApana huaa| isa prakAra hama dekhate haiM ki vRSNidazA meM yaduvaMzIya rAjAroM ke itivRtta kA aMkana hai| isameM kathA Naka tatvoM kA prAdhAnya hai| bhagavAn ariSTanemi kA mahattva kaI dRSTiyoM se pratipAdita kiyA gayA hai| isameM pAe hue yaduvaMzIya rAjAmoM kI tulanA zrImad bhAgavata meM pAe hae yaduvaMzIya caritroM se kI jA sakatI hai| harivaMza purANa ke nirmANa ke bIja bhI yahA~ para vidyamAna haiN| vRSNivaMza ko, jisakA pAge jAkara harivaMza nAmakaraNa huA, sthApanA hari nAmaka pUrva puruSa se huI, isaliye spaSTa hai ki vRSNivaMza, harivaMza kA hI eka aMga hai| prastuta upAMga ke upasaMhAra meM likhA hai-nirayAvalikA zrutaskandha samApta huaa| upAMga samApta hue| 69. evaM sesA vi ekArasa ajjhayaNA neyavA saMgahaNIaNusAreNaM ahINamairittaM ekkArasasu vi / -vRSNidazA sUtra, antima aMza, [25] Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikA upAMga kA eka hI zrutaskandha hai| isake pA~ca varga haiN| ye pA~ca varga pA~ca dinoM meM upadiSTa kiye jAte haiN| pahale se cauthe taka ke vargoM meM dasa-dasa adhyayana haiM aura pAMcaveM varga meM bAraha adhyayana haiN| niravAlikA zrutaskandha samApta hunmA / yahAM yaha cintanIya hai ki nirayAvalikA ke upasaMhAra meM nirayAvalikA kI samApti kI sUcanA dI gii| punaH vRSNidazA ke anta meM bhI nirayAvalikA ke samApta hone kI sUcanA dI gaI hai| do bAra eka hI bAta kI sUcanA kaise AI ? isa sUcanA meM upAMga samApta hue yaha bhI sUcana kiyA gayA hai| isase yaha to spaSTa hai hI ki vartamAna meM jo pRthaka-pRthaka kalpikA, kalpAvataMsikA, puSpikA, puSpacalikA aura vRSNidazA, ye pAMcoM upAMga kisI samaya eka hI upAMga ke rUpa meM pratiSThita the| vyAkhyAsAhitya kathA pradhAna hone ke kAraNa nirayAvalikA para na niyuktiyA~ likhI gaIM, na bhASya aura na cUrNiyoM kA hI nirmANa huA / kevala zrIcandrasUri ne saMskRta bhASA meM nirayAvalikA kalpAvataMsikA, puSpikA, puSpacalA aura vRSNidazA para saMkSipta aura zabdArthasparzI vRtti likhI hai| zrIcandra sUri kA hI apara nAma pArzvadevagaNi thA / ye zIlabhadra sUri ke ziSya the| unhoMne vikrama saMvat 1174 meM nizIthacUmi para durgapada vyAkhyA likhI thI aura zramaNopAsakapratikramaNa, nandI, jItakalpa bRhaccUNi Adi AgamoM para bhI inakI TIkAe~ haiN| prastuta prAgamoM kI vatti ke prArambha meM prAcArya ne bhagavAn pArzva ko namaskAra kiyA pArzvanAthaM namaskRtya prAyo'nyagranthavIkSitA / nirayAvalitha ta skandha-vyAkhyA kAcita prakAzyate // vatti ke anta meM vattikAra ne na svayaM kA nAma diyA hai, na apane guru kA hI nirdeza kiyA hai, na batti ke lekhana kA samaya hI sUcita kiyA hai / grantha kI jo mudrita prati hai usameM 'iti zrIcandrasUri viracitaM nirayAvalikAzra taskandhavivaraNaM samApta miti / zrIrastu / ' itanA ullekha hai / vRtti kA granthamAna 600 zloka pramANa hai| marI saMskRta TIkA kA nirmANa kiyA hai sthAnakavAsI jaina paramparA ke prAcArya ghAsIlAlajI mahArAja ne| unakI TIkA sarala aura subodha hai / isa TIkA meM rAjA kUNika ke pUrvabhava kA bhI varNana hai| aura bhI kaI prasaMga haiN| ina do saMskRta TIkAoM ke atirikta ina AgamoM para anya koI saMskRta TIkAe~ nahIM likhI gaI haiN| san 1922 meM Agamodaya samiti sUrata ne candrasUrikRta batti sahita nirayAvalikA kA prakAzana kiyaa| isase pUrva, san 1885 meM prAgamasaMgraha banArasa se candrasUrikRta vRtti, gujarAtI vivecana ke sAtha, eka saMskaraNa prakAzita huA thaa| san 1932 meM zrI pI. ela. vaidya, pUnA evaM san 1934 meM e. esa. gopANI aura bI. je. cokasI ahamadAbAda dvArA prastAvanA ke sAtha vRtti prakAzita kI gii| vi. saM. 1890 meM mUla va TIkA ke gujarAtI artha ke sAtha jaina dharma prasAraka sabhA, bhAvanagara dvArA eka saMskaraNa prakAzita huaa| san 1934 meM gurjara grantha kAryAlaya ahamadAbAda se bhAvAnuvAda niklaa| vi. saM. 3445 meM hindI anuvAda ke sAtha haidarAbAda se prAcArya amolaka RSi jI ma. ne eka saMskaraNa nikAlA thA / san 1960 meM jaina zAstroddhAraka samiti, rAjakoTa se prAcArya ghAsIsAlajI mahArAja ne saMskRta vyAkhyA hindI aura gujarAtI anuvAda ke sAtha prakAzita krvaayaa| puSphabhikkhujI 70. nirayAvaliyA, (bahinadasA), antima bhAga, Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne san 1954 meM 32 AgamoM ke sAtha ina AgamoM kA bhI prakAzana krvaayaa| isa taraha nirayAvalikA aura zeSa upAMgoM kA samaya-samaya para prakAzana huA hai| prastuta saMskaraNa zramaNasaMghIya yuvAcArya madhukara munijI mahArAja ke kuzala netRtva meM Agama prakAzana samiti byAvara dvArA 32 AgamoM ke prakAzana kA mahAna kArya cala rahA hai| isa Agama prakAzana mAlA se abhI taka aneka prAgama vividha vidvAnoM ke dvArA saMpAdita hokara prakAzita ho cuke haiN| jina AgamoM kI mUrdhanya manISiyoM ne mukta kaMTha se prazaMsA kI hai, usI pAgama mAlA ke prakAzana kI kar3I kI lar3I meM nirayAvalikA, kalpAvata sikA, puSpikA, puSpaculA aura vRSNidazA ina pAMcoM upAgoM kA eka jilda meM prakAzana ho rahA hai| isameM zuddha mUlapATha hai, artha hai aura pariziSTa haiN| isake anuvAdaka aura saMpAdaka haiM-zrI devakumAra jaina, jo pahale aneka granthoM kA saMpAdana kara cuke haiN| saMpAdana kA zrama yatra-tatra mukharita huA hai| sAtha hI saMpAdanakalAmarmajJa, lekhana-zilpI paMDita zobhAcandajI bhArilla kI sUkSma-medhA-zakti kA camatkAra bhI hagocara hotA hai| prastAvanA likhate samaya svAsthya sambandhI aneka vyavadhAna upasthita hue jinake kAraNa cAhate hue bhI adhika vistRta prastAvanA maiM nahIM likha skaa| isa prAgama meM aise aneka jIvana-bindu haiM jinakI tulanA anya granthoM ke sAtha sahaja kI jA sakatI hai| ina AgamoM meM bhagavAna mahAvIra, bhagavAna pArzva aura bhagavAn ariSTanemi ke yuga ke kucha pAtroM kA nirUpaNa hai| tathApi saMkSepa meM kucha paMktiyA~ likha gayA hai| AzA hai jijJAsumoM ke liye ye paMktiyA~ sambala rUpa meM upayogI hoNgii| parama zraddhaya rAjasthAnakesarI adhyAtmayogI upAdhyAya pUjya gurudeva zrI puSkaramunijI mahArAja ke hArdika AzIrvAda ke kAraNa hI Agama sAhitya meM avagAhana karane ke sunahare kSaNa prApta hue haiM, jise maiM apanA saubhAgya mAnatA huuN| AzA hI nahIM apitu dRr3ha vizvAsa hai ki pUrva prAgamoM kI taraha ye pAgama bhI pAThakoM ke liye prakAza-stambha kI taraha upayogI siddha hoNge| --- devendramuni zAstrI jana sthAnaka madanagaMja di. 6-11-83 [27] Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukrama prathama varga : kalpikA (nirayAvalikA) prathama adhyayana rAjagRhanagara, caitya, azokavRkSa pRthvIzilApaTTaka Arya sudharmA svAmI kA padArpaNa jambU anagAra kI jijJAsA sudharmA svAmI kA uttara kumAra kAla kA paricaya kumAra kAla kI ratha-mUsala saMgrAmapravRtti kAlI devI kI cintA cintAnivAraNa hetu kAlI kA bhagavAn ke samIpa gamana bhagavAn kI dezanAH kAlI kI jijJAsA kA samAdhAna gautama kI jijJAsA : bhagavAn kA samAdhAna celanA kA dohada zreNika kA AzvAsana abhayakumAra kA Agamana: dohadapUtti kA upAya celanA devI kA vicAra bAlaka kA janmaH ekAnta meM pheMkanA zreNika dvArA bhartsanA kUNika kA kuvicAra kAlAdi dvArA svIkRti kaNika kA celanA ke pAdavandanArtha gamana zreNika kA manovicAra kumAra vehalla kI krIDA padmAvatI kI Ivehalla kumAra kA manomanthana kaNika rAjA kI pratikriyA ceTaka rAjA kA uttara kaNika rAjA kI cetAvanI yuddha kI taiyArI www or own rm Y" mr Xr99 ruxurs00MMMMx24 [28] . Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . Ym mm Xx2 kAla Adi dasa kumAroM ko yuddhArtha sajjA kUNika : yuddha prayANa se pUrva ceTaka kA maNa-rAjAnoM se parAmarza ceTaka rAjA kA yuddhakSetra meM prAgamana yuddhArtha vyUharacanA dvitIya adhyayana sukAla kumAra kA paricaya tRtIya se dazama adhyayana mahAkAla Adi kumAroM sambandhI vaktavyatA 40 41 dvitIya varga: kalpAvataMsikA prathama adhyayana utkSepa : jambU svAmI kA prazna sudharmA svAmI kA uttara padmAvatI kA svapnadarzana padma anagAra kI sAdhanA dvitIya adhyayana mahApadmakumAra ko janma-dIkSA-sAdhanA Adi tRtIya se dazama adhyayana zeSa kumAroM kA atidezapUrvaka kathana tRtIya varga : puSpikA prathama adhyayana utkSepaH jambU svAmI kA prazna, sUdharmA svAmI kA uttara candravimAna meM jyotiSkendra candra zrAvastI nagarI kA aMgati (aMgajita) gAthApati arhat pArzva kA padArpaNa aMgajita kI pravajyA, upapAta candra kA bhAvI janma dvitIya adhyayana sUrya deva kA samavasaraNa meM prAgamana sUrya deva kA bhaviSya [29] Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya adhyayana utkSepa zukra mahAgraha kA pUrvabhava somila kA gRhatyAga kA vicAra somila kI dizAprokSika sAdhanA somila kA nayA saMkalpa deva dvArA somila ko pratibodha somila dvArA punaH zrAvakadharma grahaNa somila kI zukra mahAgraha meM utpatti caturtha adhyayana : bahuputrikA devI bahuputrikA devI gautama kI jijJAsA subhadrA sArthavAhI kI cintA suvratA AryA kA prAgamana subhadrA kI jijJAsA: prAryAnoM kA uttara prAryAnoM kA upadezaH subhadrA kA zramaNopAsikAvratagrahaNa subhadrA kA dIkSA kA saMkalpa dIkSAgrahaNa subhadrA AryA kI anurAgavRtti subhadrA kA pRthak AvAsa bahuputrikA devI rUpa meM utpatti gautama kI puna: jijJAsA somA kI yuvAvasthA somA dvArA bahusantAna-prasava somA kA vicAra suvratA AryA kA Agamana somA kA zrAvakadharmagrahaNa somA kA rASTrakUTa se dIkSA ke lie pUchanA somA kI pravrajyA paMcama adhyayana : pUrNabhadra deva utkSepa pUrNabhadra deva kA nATyapradarzana SaSTha adhyayana : maNibhadra deva utkSepa adhyayana 7 se 10 dattAdi kA vRttAnta HWANWW.GXWWW [ 30 ] Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha varga : puSpacUlikA prathama adhyayana utkSepa bhUtA kA darzanArtha gamana bhUtA kA pravrajyAgrahaNa zarIrabakuzikA bhUtA bhUtA kA avasAna aura siddhigamana adhyayana 2-10 hrI devI prAdi kA vRttAnta 101 paMcama varga : vahnidazA prathama adhyayana 102 103 103 utkSepa dvArakA nagarI raivataka parvata nandanavana udyAna, surapriya yakSAyatana dvArakA nagarI meM kRSNa vAsudeva, baladeva grantha kI antima prazasti 103 104 pariziSTa 1-mahAbalacaritam pariziSTa 2--dRDhapratijJa pariziSTa 3-vyaktinAmasUcI 131 136 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvaliyAo nirayAvalikA Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // niryaavliyaao| prathama varga : kalpikA prathama adhyayana rAjagRhanagara, caitya, azokavRkSa, pRthvIzilApaTTaka 1. teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nayare hotthaa| Rddhithimiyasamiddha guNasilae ceie| [vaNNao] asogavarapAyave puDhavisilApaTTae / [1] usa kAla arthAt cauthe pAre meM aura usa samaya meM arthAt bhagavAn mahAvIra jaba isa dharA para vicaraNa kara rahe the, rAjagRha nAma kA nagara thA / vaha dhana-dhAnya vaibhava Adi Rddhi-samRddhi se sampanna thA / vahA~ usake uttara-pUrva meM guNazilaka caitya thaa| usakA varNana aupapAtika sUtra ke anusAra samajha lenA cAhiye / ' vahA~ uttama azoka vRkSa thA aura usake nIce eka pRthvIzilApaTTaka rakhA thA / inakA aupapAtika sUtra ke anusAra varNana samajha lenA cAhie / vivecana-isa sUtra meM aupapAtika sUtra ke atidezapUrvaka nagara prAdi kA varNana karane kA saMketa kiyA hai| usakA saMkSepa meM sArAMza isa prakAra hai rAjagRhanagara-bhavanAdi vaibhava se sampanna suzAsita surakSita evaM dhana-dhAnya se samRddha thaa| vahA~ nagara-jana aura jAnapada pramoda ke pracura sAdhana hone se pramudita rahate the| nikaTavartI kRSibhUmi atIva ramaNIya thii| usake cAroM ora pAsa-pAsa grAma base hue the / sundara sthApatya kalA se suzobhita caityoM aura paNyataruNiyoM ke sannivezoM kA vahA~ bAhulya thaa| taskaroM Adi kA abhAva hone se nagara kSemarUpa sukha-zAMtimaya thaa| subhikSa hone se bhikSuoM ko vahA~ sugamatA se bhikSA mila jAtI thii| vaha naTa-nartaka Adi manoraMjana karane vAloM se vyApta-sevita thaa| udyAnoM Adi kI adhikatA se nandanavana sA pratIta hotA thA / surakSA kI dRSTi se vaha nagara khAta, parikhA evaM prAkAra se pariveSTita thaa| nagara meM zRgATaka-siMghAr3e jaise AkAra vAle trikoNAkAra, caurAhe tathA rAjamArga bane the| vaha nagara apanI sandaratA se darzanIya, manorama aura manohara thaa| 1. praupa. pRSTha 4-0 AgamaprakAzanasamiti byAvara 2. praupa. pRSTha 12 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [nirayAvalikAsUtra guNazilaka caitya-nagara ke bAhara IzAna koNa meM thA / vaha caitya atyanta prAcIna thA, vikhyAta thaa| bheMTa ke rUpa meM pracura dhana-sampatti use prApta hotI thii| janasamUha dvArA prazaMsita thaa| chatra, vajA, ghaMTA. patAkA Adi se parimaMDita thaa| usakA A~gana lipA-pUtA thA aura dIvAloM para lambIlambI mAlAe~ laTakI rahatI thiiN| vahA~ sthAna-sthAna para gorocana, caMdana Adi ke thApe lage hue the| kAle agara prAdi kI dhUpa kI madhamadhAtI mahaka se vahA~ kA vAtAvaraNa gaMdhatikA jaisA pratIta hotA thaa| naTa, nartaka, bhojaka mAgadha-cAraNa Adi yazogAyakoM se vyApta rahatA thaa| dUra-dUra taka ke dezavAsiyoM meM usakI kIrti bakhAnI jAtI thI aura bahuta se loga vahA~ manautI pUrNa hone para 'jAta' dene Ate the| ve use arcanIya, vaMdanIya, namaskaraNIya, kalyANakAraka, maMgalarUpa evaM divya mAnakara vizeSa rUpa se upAsanIya mAnate the / vizeSa parva-tyauhAroM para hajAroM prakAra kI pUjA-upAsanA vahA~ kI jAtI thii| bahuta se loga vahA~ prAkara jaya-jayakAra karate hue usakI pUjA-arcanA karate the| vanakhaNDa-vaha guNazilaka caitya cAroM ora se eka vanakhaNDa se ghirA huA thaa| vRkSoM kI saghanatA se vaha kAlA, kAlI AbhAvAlA, zItala, zItala AbhAvAlA, salaunA, evaM salaunI AbhAvAlA dikhatA thaa| vahA~ ke saghana evaM vizAla vRkSoM kI zAkhAoM-prazAkhAoM ke paraspara gutha jAne se aisA ramaNIka dikhatA thA mAnoM saghana meghaghaTAe~ ghirI huI hoN| - azoka vRkSa-usa vanakhaNDa ke bIcoM-bIca eka vizAla evaM ramaNIya azoka vRkSa thaa| vaha uttama mUla, kaMda, skandha, zAkhAnoM, prazAkhAoM, pravAloM, pattoM, puSpoM aura phaloM se sampanna thA / usakA sughaDa aura vizAla tanA itanA vizAla thA ki aneka manuSyoM dvArA bhujAe~ phailAe jAne para bhI gherA nahIM jA sakatA thaa| usake patte eka dUsare se saTe hue, adhomukha aura nirdoSa the| navIna pattoM, komala kisalayoM Adi se usakA zikhara bhAga suzobhita thaa| totA, mainA, tItara, vaTera, koyala, mayUra Adi pakSiyoM ke kalarava se gUMjatA rahatA thaa| vahA~ madhulolupa bhramara-samUha mastI meM gunagunAte rahate the| usake Asa-pAsa meM anyAnya vRkSa, latAkuja, maMDapa Adi zobhAyamAna the| vaha atIva tRptiprada vipula sugaMdha ko phailA rahA thaa| ativizAla paridhivAlA hone se usake nIce aneka ratha, DoliyA~, pAlakiyA~ Adi Thahara sakatI thiiN| pRthvIzilApaTTaka-usa azoka vRkSa ke nIce skandha se saTA huA eka pRthvI zilApaTTaka rakhA thaa| usakA varNa kAlA thA aura usakI prabhA aMjana, meghamAlA, nIlakamala, kezarAzi, khaMjanapakSI, sIMga ke garbhabhAga, jAmuna ke phala athavA alasI ke phUla jaisI thI / vaha atIva snigdha thaa| vaha aSTakoNa thA aura darpaNa ke samAna sama, suramya evaM camakadAra thaa| usa para IhAmRga-bheDiyA, vRSabha, azva, magara, vihaga (pakSI), vyAla (sarpa), kinnara, ruru (hiraNa vizeSa) zarabha, kujara, vanalatA, padmalatA Adi ke citra vicitra citrAma bane hue the| usakA sparza mRgachAlA, ruI, makkhana aura arkatUla (pAka kI ruI) Adi ke samAna sukomala thaa| isa prakAra kA vaha zilApaTTaka manorama, darzanIya mohaka aura atIva manohara thaa|' 1. nagara, caitya, azoka vakSa, pRthvIzilApaTTaka ke vistRta varNana ke lie dekhie aupa. sUtra pRSTha 4-12 prAgamaprakAzanasamiti, byAvara / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 1 : prathama adhyayana] prArya sudharmA svAmI kA padArpaNa 2. teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavapro mahAvIrassa antevAsI ajjasuhamme nAmaM aNagAre jAisaMpanne, jahA kesI [jAva] paJcahi aNagArasaehiM saddhi saMparivuDe, puSvANupubdhi caramANe, jeNeva rAyagihe nayare, [jAva] prahApaDihavaM uggahaM ogihittA saMjameNaM [tavasA appANaM bhAvemANe] jAva viharai / parisA niggyaa| dhammo khio| parisA pddigyaa| [2] usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke aMtevAsI (ziSya) jAti (mAtapakSa) kala (pitapakSa) ityAdi se sampanna prArya sadharmA svAmI nAmaka anagAra yAvata pAMca so anagAroM ke sAtha pUrvAnupUrvI ke krama se calate hue jahA~ rAjagRha nagara thA, vahA~ padhAre yAvat yathApratirUpa (sAdhumaryAdAnurUpa) avagraha (vasati) prApta karake saMyama evaM tapazcaryA se yAvat AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lge| unakA zeSa varNana kezIkumAra ke samAna jAnanA cAhie / unake darzanArtha pariSad nikalI-janasamUha nagara se aayaa| Arya sudharmA ne dharmopadeza diyA aura pariSad vApisa lauTa gii| vivecana--prastuta pATha meM tIna viSayoM kA ullekha kiyA gayA hai (1) zramaNa bhagavAna mahAvIra ke antevAsI Arya sudharmAsvAmI kA rAjagRha nagara meM pdhaarnaa| unakI vaMdanA karane ke lie tathA dharmadezanA zravaNa karane ke lie rAjagRha nagara ke janasamUha kA pahuMcanA / (2) Arya sudharmA svAmI dvArA dharmadezanA denA aura (3) dharmopadeza sunakara janasamUha kA vApisa nagara meM loTa jaanaa| Arya sudharmA svAmI kA paricaya dene ke lie kezIkumAra zramaNa kA ullekha kiyA gayA hai / usakA Azaya yaha hai ki bhagavAna pArzvanAtha kI ziSyaparamparA ke kezIkumAra zramaNa kA varNana rAjaprazanIya sUtra meM vistAra se kiyA gayA hai| vaha samasta varNana, unake mAhAtmya ko pradarzita karane ke lie prayukta kie gae vizeSaNa Arya sudharmA svAmI ke lie bhI samajha lene caahie|' jambU anagAra kI jijJAsA 3. teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ajjasuhammassa aNagArassa antevAsI jambU nAma aNagAre samacaurasasaMThANasaMThie, [jAva] saMkhittaviulateulesse ajjasuhammassa aNagArassa adUrasAmante uDDhaMjANU, [jAva] viharai / tae NaM se jambU jAyasave, [jAba] pajjuvAsamANe evaM vayAsI-- "uvaGgANaM bhante samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTThe pnnte?"| "evaM khalu, jambU, samaNeNaM bhagavayA [jAva] saMpatteNaM evaM uvaGgANaM paJca vaggA pannattA / taM jahA-nirayAvaliyAso, kApaDisiyAo, puphiyAo, puSphaliyAo, bhivsaano||" "ai NaM, bhante ! samaNeNaM jAva saMpatteNa uvaGgANaM paJca vaggA pannattA, taM jahA-nirayA 1. dekheM-rAjapraznIya sUtra pR. 136 -Agama prakAzana samiti, byAvara Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [nirayAvalikAsUtra valiyAo [jAva] vahivasAo, paDhamassa gaM bhante ! vaggassa uvaGgANaM nirayAvaliyANa samaNeNaM bhagakyA jAva saMpatteNaM kaI ajjhayaNA pannattA ?" 3. usa kAla aura usa samaya meM Arya sudharmA svAmI anagAra ke ziSya samacaturastra saMsthAna vAle yAvat apane antara meM vipula tejolezyA ko samAhita kiye hue jambU nAmaka anagAra Arya sudharmA svAmI ke na ati nikaTa, na ati dUra-thor3I dUrI para Upara ko ghuTane kie hue arthAt uttAna Asana se baiThe hae aura sira ko namAkara yAvat vicaraNa kara rahe the| usa samaya jambU svAmI ko zraddhA-saMkalpa-vicAra utpanna hunA yAvat paryupAsanA karate hue unhoMne isa prakAra nivedana kiyA-- 'bhadanta ! zramaNa yAvat muktiprApta-nirvANaprApta bhagavAna mahAvIra ne upAMgoM kA kyA prAzaya pratipAdana kiyA hai ?' jijJAsA kA samAdhAna karane ke lie sudharmA svAmI ne kahA-'AyuSman jambU ! zramaNa yAvat muktiprApta bhagavAn mahAvIra ne upAMgoM ke pA~ca varga kahe haiN| unake nAma ye haiM-1. nirayAvalikA (kalpikA) 2. kalpAvataMsikA 3. puSpikA 4. puSpacUlikA 5. vRSNidazA / ' __bhadanta ! yadi zramaNa yAvat muktiprApta bhagavAna ne nirayAvalikA yAvat vRSNidazA paryanta upAMgoM ke pAMca varga kahe haiM to he bhadanta ! zramaNa yAvat mokSaprApta bhagavAn ne nirayAvalikA nAmaka prathama upAMga-varga ke kitane adhyayana pratipAdana kie haiM ?' vivecana- isa gadyAMza meM viSaya-vivecana prArambha karane kI eka viziSTa prAcIna sAhityika vidhA ko batAyA hai ki jijJAsu prazna karatA hai aura uttara meM vaktA usa viSaya kA pratipAdana karatA hai| sudharmA svAmI kA uttara 4. "evaM khalu, jambU, samaNeNaM [jAva] saMpatteNaM uvaGgANaM paDhamassa baggasa nirayAvaliyANaM dasa ajzayaNA pannattA / taM jahA kAle sukAle mahAkAle kaNhe sukaNhe / tahA mahAkaNhe vIrakaNhe ya boddhabbe / rAmakaNhe taheva ya piuseNakaNhe navame, dasame mahAseNakaNhe u" / / "jai NaM bhante, samaNeNaM [jAva] saMpatteNaM uvagANaM paDhamassa vaggassa nirayAvaliyANaM dasa prazayaNA pannattA, paDhamassa NaM bhante, ajjhayaNassa nirayAvaliyANaM samaNeNaM [jAva] saMpatteNaM ke aTThe pannate?" 4. zrIsudharmA svAmI ne uttara meM kahA-'pAyuSman jambU ! una zramaNa yAvat muktiprApta bhagavAna mahAvIra ne prathama upAMga nirayAvaliyA-nirayAvalikA ke dasa adhyayana isa prakAra se pratipAdita kie haiM Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 1 : prathama adhyayana] 1. kAlakumAra 2. sukAlakumAra 3. mahAkAlakumAra 4. kRSNakumAra 5. sukRSNakumAra 6. mahAkRSNakumAra 7. vIrakRSNakumAra 8. rAmakRSNakumAra 6. pitRsenakRSNakumAra 10. mahAsenakRSNakumAra / " jambU anagAra ne isa para punaH nivedana kiyA-'bhagavan ! yadi zramaNa yAvat mokSaprApta bhagavAn mahAvIra ne upAMgoM ke prathama varga nirayAvalikA ke dasa adhyayana pratipAdita kie haiM to nirayAvalikA ke prathama adhyayana kA kyA prAzaya nirUpita kiyA hai ?' kumAra kAla kA paricaya 5. evaM khalu jambU! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheba ambuddIve dove bhArahe vAse campA nAma naparI hotthA / riddha0 / puNNabhadde ceie / tattha NaM campAe nayarIe seNiyassa ranno putte cellaNAe devIe attae kUNie nAmaM rAyA hotthaa| mahayA0 / tassa gaM kUNiyasta ranno paumAvaI nAma devI hotthA, somAla0 [jAva] vihri| tattha NaM campAe nayarIe seNiyassa ranno majjA kUNiyassa ranno cullamAuyA kAlI nAmaM devI hotyA, somAla0 [jAva] suruvaa| tose NaM kAlIe devIe pute kAle nAma kumAre hotthA, somAla0 [jAva] suruve // 5. sudharmA svAmI ne kahA---usa kAla aura usa samaya meM isI jambudvIpa nAmaka dvIpa ke bhAratavarSa meM Rddhi Adi se sampanna campA nAma kI nagarI thii| usake uttara-pUrva digbhAga meM pUrNabhadra yakSa kA yakSAyatana thaa| usa campA nagarI meM zreNika rAjA kA putra evaM celanA devI kA aMgajAta-pAtmaja kUNika nAma kA mahAmahimAzAlI rAjA rAjya karatA thaa| kUNika rAjA kI rAnI kA nAma padmAvatI thaa| vaha atIva sukumAla aMgopAMgoM vAlI thI ityAdi yAvat mAnavIya kAma-bhogoM kA upabhogaparibhoga karatI huI samaya vyatIta kara rahI thii| __ usI campA nagarI meM zreNika rAjA kI patnI aura kuNika rAjA kI choTI mAtA (vimAtA) kAlI nAma kI rAnI thI, jo hAtha paira Adi sukomala aMga-pratyaMgoM vAlI thI yAvat surUpA thii| - usa kAlI devI kA putra kAla nAmaka kumAra thA / vaha sukomala yAvat rUpa-saundaryazAlI thaa| kumAra kAla kI ratha mUsala saMgrAma pravRtti 6. tae NaM se kAle kumAre annayA kayAi tihiM dantisahassehi, tihi rahasahassehi, tihiM Asasahassehi, tihi maNuyakoDohi, garulavU he ekkArasameNaM khaNDeNaM kUNieNaM ramnA saddhi rahamusalaM saMgAmaM oyAe / 6. tadanantara kisI samaya kAla kumAra tIna hajAra hAthiyoM, tIna hajAra rathoM, tIna hajAra azvoM aura tIna koTi manuSyoM (tIna karor3a sainikoM) ko lekara garuDa vyUha meM, gyArahaveM khaNDa-aMza ke bhAgIdAra kUNika rAjA ke sAtha rathamUsala saMgrAma' meM pravRtta huaa| 1. rathamUsala saMgrAma-~-isa prakAra ke nAmakaraNa kA kAraNa bhagavatI sUtra za. 7-9 meM dekhie / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [nirayAvalikAsUtra kAlI devI kI cintA 7. tae NaM tose kAloe devIe annayA kayAi kuDumbajAgariyaM jAgaramANIe ayameyAkhve ajjhathie [jAva] samupajjitthA---'evaM khalu mama putte kAlakumAre tihiM dantisahassehi [jAva] proyAe / se manne, ki jaissai ? no jaissai ? jIvissai ? no jIvissai ? parAjiNissai ? no parAjiNissai ? kAle NaM kumAre ahaM jovamANaM pAsijjA ?' ohayamaNa* [jAva] jhiyAi // 7. taba eka bAra apane kuTumba-parivAra kI sthiti para vicAra karate hue kAlI devI ke mana meM isa prakAra kA saMkalpa utpanna huaA-'merA putra kumAra kAla tIna hajAra hAthiyoM Adi ko lekara yAvat rathamUsala saMgrAma meM pravRtta huyA hai| to kyA vaha vijaya prApta karegA athavA vijaya prApta nahIM karegA? vaha jIvita rahegA athavA jIvita nahIM rahegA? zatra ko parAjita karegA yA parAjita nahIM karegA? kyA maiM kAla kumAra ko jIvita dekha sakU~gI?' ityAdi vicAroM se vaha udAsa ho gii| nirutsAhita-sI hotI huI yAvat Arta dhyAna meM magna ho gii| cintAnivAraNa hetu kAlI kA bhagavAna ke samIpa gamana 8. teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre smosrie| parisA niggyaa| tae NaM tIse kAlIe devIe imose kahAe laTThAe samANIe ayameyArUve ajjhathie, [jAva] samuppajjitthA'evaM khalu, samaNe bhagavaM puvvANuputiya [jAva] viharai / taM mahAphalaM khalu tahArUvANaM [jAya] viulassa aTThassa ghnnyaae| taM gacchAmi NaM samaNaM [jAva] pajjuvAsAmi, imaM ca NaM eyArUvaM kAgaraNa pucchissAmi' tti kaTu evaM saMpehei, 2 tA koDumbiyapurise saddAvei, 2 tA evaM kyAsI-"khippAmeva bho devANuppiyA! dhammiyaM jANappavaraM juttAmeva uvaTThaveha" / uvaTThavittA [jAva] paccappiNanti / tae gaM sA kAlI devI vhAyA kayabalikammA [jAva] appamahagghAbharaNAlaMkiyasarIrA bahUhi khujjAhiM [jAva] mahattaragavindaparikhittA anteurAo niggacchai, 2 tA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA, jeNeva dhammie jANappavare teNeva uvAgacchai, 2 tA dhammiyaM jANappavaraM durUhai, 2 ttA niyagapariyAlasaMparibuDA campaM nAra majjhamajjheNaM niggacchai, 2 tA jeNeva puNNabhadde ceie, teNeva uvAgacchai, 2ttA chattAIe [jAva] dhammiyaM jANappavaraM Thavei, 2 tA dhammiyAo jANappavarAo paccorahai, 2ttA bahUhi jAva khujjAhi0 vindaparikkhittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre, teNeva uvaagcchd| 2ttA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto vndi| ThiyA ceva saparivArA sussUsamANI namaMsamANI abhimuhA viNaeNaM paJjaliuDA pajjuvAsai / 8. usI samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra kA campA nagarI meM padArpaNa huaa| bhagavAn ko vandanA-namaskAra karane evaM dharmopadeza sunane ke lie jana-pariSad niklii| taba vaha kAlI devI bhI isa saMvAda-samAcAra ko jAna kara harSita huI aura use isa prakAra kA prAntarika yAvat saMkalpa-vicAra utpanna huaA-pUrvAnupUrvI krama se vihAra karate hue yAvat zramaNa bhagavAn mahAvIra yahA~ virAja rahe haiN| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 1: prathama adhyayana] tathArUpa zramaNa bhagavantoM kA nAmazravaNa hI mahAn phalaprada hai to unake samIpa pahu~ca kara vandananamaskAra karane ke phala ke viSaya meM to kahanA hI kyA hai ? yAvat unake pAsa se zruta-vipula zrata ke artha ko grahaNa karane kI mahimA to apAra hai| ataeva maiM zramaNa bhagavAn ke samIpa jAU~, yAvat unakI paryupAsanA karU~ aura unase pUrvollikhita prazna puuch| kAlI rAnI ne isa prakAra kA vicAra kiyaa| vicAra karake usane kauTumbika puruSoM sevakoM ko bulaayaa| unheM bulAkara yaha AjJA dI-'devAnupriyo ! zIghra hI dhArmika kAryoM meM prayoga kiye jAne vAle zreSTha ratha ko jota kara laao|' kauTumbika puruSoM ne jute hue ratha ko upasthita kiyA / yAvat AjJAnurUpa kArya kiye jAne kI sUcanA dii| tatpazcAt snAna kI huI evaM balikarma kara cukI kAlI devI yAvat mahAmUlyavAn kintu alpa-thor3e se yA thor3e bhAra vAle AbhUSaNoM se vibhUSita ho aneka kubjA dAsiyoM yAvat mahattarakavRnda (antaHpura rakSikAoM) ko sAtha lekara antaHpura se niklii| nikala kara apane parijanoM evaM parivAra se pariveSTita hokara campA nagarI ke bIcoM-bIca hokara nikalI aura nikala kara jahA~ pUrNabhadra caitya thA, vahA~ phuNcii| vahA~ pahu~ca kara tIrthaMkaroM ke chatrAdi atizayoM-prAtihAryoM ke dRSTigata hote hI dhArmika zreSTha ratha ko rokaa| ratha ko roka kara usa dhArmika pravara ratha se nIce utarI aura utara kara bahuta-sI kubjA prAdi dAsiyoM yAvat mahattarakavRnda ke sAtha jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, vahA~ pahu~cI / phira tIna bAra pAdakSiNa pradakSiNA karake vandanA-namaskAra kiyA aura vahIM baiTha kara saparivAra bhagavAn kI dezanA sunane ke lie utsuka hokara namaskAra karatI huI, aJjali karake vinayapUrvaka sanmukha paryupAsanA karane lgii| vivecana-ukta gadyAMzoM meM santAna ke prati mAtRhRdaya kI manobhAvanAoM kA citraNa kiyA gayA hai| mAtA kA hRdaya santAna ke lie kicita mAtra aniSTa kI prAzaMkA hone para cintita-vikala ho uThatA hai| jaba vaha vikalatA zamita na ho to aniSTa ke nivAraNa ke lie vaha manautI karatI hai / AptajanoM kI sevA meM pahu~catI hai aura usa kalpita aniSTa ke nivAraNa ke kisI na kisI upAya ko jAnane ke lie utsaka rahatI hai| kAlI rAnI bhI isI bhAvanA ko mana meM saMjoye hue bhagavAn ke samavasaraNa meM upasthita bhagavAn ko dezanA : kAlI kI jijJAsA kA samAdhAna 9. tae NaM samaNe bhagavaM [jAva] kAlIe devIe tose ya mahaimahAliyAe parisAe dhammakahA bhANiyanyA [jAva] samaNovAsae vA samaNovAsiyA vA viharamANA ANAe ArAhae bhavai / tae NaM sA kAlI devI samaNassa bhagavao mahAvIrassa antiyaM dhamma soccA nisamma haTTha [jAva] hiyayA samaNaM bhagavaM tikkhutto, evaM vayAsI-"evaM khalu, bhante ! mama putte kAle kumAre tihiM dantisahassehiM [jAva] rahamusalaM saMgAmaM oyAe / se gaM bhaMte ! ki jaissai ? no jaissai, [jAva] kAle NaM kumAre ahaM jIvamANaM pAsijjA? "kAlI" i samaNe bhagavaM kAli devi evaM vayAsI "evaM khalu, kAlI tava putte kAle kumAre Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] [nirayAvalikAsUtra tihiM dantisahassehi [jAva] kUNieNaM rannA saddhi rahamusalaM saMgAma saMgAmemANiNe hayamahiyapavaravIraghAiyaNivaDiyacindhajmayapaDAge nirAloyAno disAmro karemANe ceDagassa rano sapaSakhaM sapaDidisi raheNa paDirahaM habvamAgae / tae NaM se ceDae rAyA kAlaM kumAraM ejjamANaM pAsai, 2 tA prAsurute jAva] misimisemANe dhaNu parAmusai, 2ttA usuparAmusaha, 2ttA vasAhaM ThANaM ThAi, 2 ttA AyayakaNNAyayaM usukarei, 2 ttA kAlaM kumAraM egAhaccaM kUDAhaccaM jIviyAno vavarovei / taM kAlagae NaM kAlI ! kAle kumAre, no ceva NaM tumaM kAlaM kumAraM jIvamANaM pAsihisi" / / 6. tatpazcAt zramaNa bhagavAna ne yAvat usa kAlI devI aura vizAla janapariSad ko dharmadezanA sunAI / yahA~ aupapAtika sUtra ke anusAra dharmadezanA kA kathana karanA caahie|' yAvat zramaNopAsaka aura zramaNopAsikA AjJA ke ArAdhaka hote haiN| isake bAda zramaNa bhagavAna mahAvIra se dharmazravaNa kara aura use hRdaya meM avadhArita kara kAlI rAnI ne harSita, saMtuSTa yAvat vikasitahRdaya hokara zramaNa bhagavAn ko tIna vAra vaMdanA namaskAra karake isa prakAra nivedana kiyA-bhadanta ! merA putra kAla kumAra tIna hajAra hAthiyoM yAvat rathamUsala saMgrAma meM pravRtta huA hai / to he bhagavan ! kyA vaha vijayI hogA athavA vijayI nahIM hogA ? yAvat kyA maiM kAla kumAra ko jIvita dekha sakUgI ? . pratyuttara meM 'he kAlI !' isa prakAra se saMbodhita kara zramaNa bhagavAn ne kAlI devI se kahAkAlI ! tumhArA putra kAla kumAra, jo tIna hajAra hAthiyoM yAvat kuNika rAjA ke sAtha rathamUsala saMgrAma meM jUjhate hue vIravaroM ko pAhata, mardita, ghAtita karate hue aura unakI saMketasUcaka dhvajApatAkAoM ko bhUmisAta karate hue-girAte hue, dizA vidizAoM ko pAlokazUnya karate hue ratha se ratha ko ar3Ate hue ceTaka rAjA ke sAmane aayaa| taba ceTaka rAjA ne kumAra kAla ko Ate hae dekhA, dekhakara krodhAbhibhUta ho yAvat misamisAte hae dhanuSa ko utthaayaa| uThAkara bANa ko hAtha meM liyA, lekara dhanuSa para bANa car3hAyA, car3hAkara use kAna taka khIMcA aura khIMcakara eka hI vAra meM prAhata karake, raktaraMjita karake niSprANa kara diyA / ataeva he kAlI ! vaha kAla kumAra kAlakavalita-maraNa ko prApta ho gayA hai| aba tuma kAla kumAra ko jIvita nahIM dekha sakatI ho| vivecana-mahApuruSoM kA yaha upadeza aura nIti hai ki priya evaM satya bhASA kA prayoga karanA caahie| taba bhagavAn ne aisA aniSTa aura apriya uttara kyoM diyA? isakA samAdhAna yaha hai ki bhagavAn sarvajJa sarvadarzI the| usa samaya jo kucha ho rahA yA ho cukA thA, usako na to ve badala sakate the aura na chipA sakate the / ataeva bhagavAn ne vahI spaSTa kiyA jo ho rahA thaa| bhagavAn ne to yuddha kA jo pariNAma kAlakumAra ke lie huA, usI ko spaSTa karane ke lie prajJApanI bhASA meM kAlI devI ko batalAyA ki aba tumhArA putra kAlagata ho gayA hai. ataH tuma use jIvita nahIM dekha skogii| sAtha hI bhagavAn ne yaha bhI dekhA ki putra-viyoga hI kAlI rAnI ke vairAgya kA kAraNa bnegaa| 1. aupapA. pR. 108 (AgamaprakAzanasamiti, byAvara) Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 1 : prathama adhyayana] [11 kAlI kA dukhita honA 10. tae NaM sA kAlI devI samaNassa bhagavao antiyaM eyama soccA nisamma mahayA putasoeNaM aphphunnA samANI parasuniyattA viva campagalayA dhasa ti dharaNIyalaMsi savvaGgahi sNnivddiyaa| tae NaM sA kAlI devI muhattantareNa AsatthA samANI uDhAe uTThai 2 tA samaNaM bhagavaM vandai, namasai, 2ttA evaM vayAsI--"evameyaM bhaMte, tahameyaM bhaMte, avitahameyaM bhaMte, asaMdiddhameyaM bhaMte, sacce gaM bhaMte ! esama8, jaheyaM tumbhe vayaha" tti kaTu samaNaM bhagavaM vandai namasai, 2 tA tameva dhammiyaM jANappavaraM durUhai 2 ttA jAmeva disi pAumbhUyA tAmeva disi pddigyaa| 10. zramaNa bhagavAna mahAvIra ke isa kathana ko sunakara aura hRdaya meM dhAraNa karake kAlI rAnI ghora putra-zoka se abhibhUta-udvigna hokara kulhAr3I se khaMDita kATI gaI-campakalatA ke samAna pachAr3a khAkara dhar3Ama-se sarvAMgoM se pRthvI para gira pdd'ii| kucha samaya ke pazcAt jaba kAlI devo kucha prAzvasta--svastha-sI-huI taba khar3I huI aura khar3I hokara usane bhagavAn ko vaMdana-namaskAra kiyaa| vaMdana-namaskAra karake (rudhe svara se) isa prakAra kahAbhagavan yaha isI prakAra hai, bhagavan ! aisA hI hai, bhagavan ! yaha avitatha-asatya nahIM hai / bhagavan ! yaha asaMdigdha hai / bhagavan ! yaha satya hai / yaha bAta aisI hI hai, jaisI Apane batalAI hai / ' aisA kahakara usane zramaNa bhagavAn ko puna: baMdana-namaskAra kiyaa| vaMdana-namaskAra karake usI dhArmika yAna para ArUDha hokara, (jisa meM baiThakara bhagavAn ke pAsa AI thI) jisa dizA se AI thI vApisa usI dizA meM lauTa gii| gautama kI jijJAsA : bhagavAna kA samAdhAna 11. "bhaMte" ti bhagavaM goyame [jAva] vandai namasai, 2ttA evaM vayAso-"kAle gaM bhaMte ! kumAre tihiM dantisahassehiM jAva rahamusalaM saMgAma saMgAmemANe ceDaeNaM rannA egAhaccaM kUDAhaccaM jIviyAgro vavarovie samANe kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gae, kahiM uvavanne ?" / ___ "goyamA" i samaNe bhagavaM goyama evaM vayAsI-"evaM khalu, goyamA ! kAle kumAra tihi dantisahassehi jIviyAo bavarovie samANe kAlamAse kAlaM kiccA cautthIe paGkappabhAe puDhavIe hemAbhe narage dasasAgarovamaThiiesu neraiesu neraiyattAe uvavanne / " "kAle NaM bhaMte ! kumAre kerisaehi ArambhehiM kerisaehi samArambhehi kerisaehi ArambhasamArambhehi kerisarahiM bhogehi, kerisarahiM saMbhogehi kerisaehi bhogasaMbhogehi kerisaeNa vA asubhakaDakammapanamAreNaM kAlamAse kAlaM kiccA cautthIe paGkappabhAe puDhavIe jAva neraiyattAe uvavanne ?" evaM khalu, goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nayare hotthA, riddhsthimiysmiddh| tattha NaM rAyagihe nayare seNie nAmaM rAyA hotthA, mhyaa| tassa NaM seNiyassa rano nandA nAmaM devI hotthA, somAlA0 [jAva] viharai / tassa NaM seNiyassa ranno nandAe devIe attae abhae nAma kumAre - Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] [nirayAvalikAsUtra hotthA, somAle0 [jAva] suruve, sAmadAmabheyadaNDa0 jahA citto, [jAva] rajjadhurAe cintae yAvi hotthA / tassa NaM seNiyassa ranno cellaNA nAma devI hotthA, somAlA [jAva] viharai // tae NaM sA cellaNA devI annayA kayAi taMsi tArisayaMsi vAsagharaMsi jAva sohaM sumiNe pAsittANaM paDibuddhA, jahA pabhAvaI, [jAva] sumiNapADhagA paDivisajjiyA, [jAva] cellaNA se vayaNaM paDicchitA jeNeva sae bhavaNe teNeva aNupaviTThA / 11. bhagavAn gautama, zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpa pAe aura 'bhadanta !' isa prakAra karate hue unhoMne yAvat vaMdana namaskAra kiyA / vaMdana namaskAra karake apanI jijJAsA vyakta karate hue isa prakAra nivedana kiyA-bhagavan ! tIna hajAra hAthiyoM Adi ke sAtha jo kAla kumAra rathamUsala saMgrAma karate hue ceTaka rAjA ke eka hI prAdhAta-prahAra se raktaraMjita ho, jIvanarahita-niSprANa hokara maraNa ke avasara para mRtyu ko prApta karake kahA~ gayA hai ? kahA~ utpanna huprA hai ? 'gautama !' isa prakAra se saMbodhita kara bhagavAn ne gautama svAmI se kahA-'gautama ! tIna hajAra hAthiyoM Adi ke sAtha yuddhapravRtta vaha kAla kumAra jIvanarahita hokara kAlamAsa meM kAla karake cauthI paMkaprabhA pRthvI ke hemAbha naraka meM dasa sAgaropama kI sthiti vAle nairayikoM meM nAraka rUpa meM utpanna huA hai| ____ gautama ne punaH pUchA--bhadanta ! kisa prakAra ke bhogoM saMbhogoM, bhoga-saMbhogoM ko bhogane se, kaise-kaise prArambhoM aura prArambha-samAraMbhoM se tathA kaise AcArita azubha karmoM ke bhAra se maraNasamaya meM maraNa karake vaha kAla kumAra cauthI paMkaprabhA pRthvI meM yAvat nairayika rUpa se utpanna huA hai ? gautama svAmI ke ukta prazna ke uttara meM bhagavAn ne batAyA--gautama ! usakA kAraNa isa prakAra hai - usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara thaa| vaha nagara vaibhava se sampanna, zatruoM ke bhaya se rahita aura dhana-dhAnyAdi kI samRddhi se yukta thaa| usa rAjagRha nagara meM himavAn zaila ke sadRza mahAna zreNika rAjA rAjya karatA thaa| zreNika rAjA kI aMga-pratyaMgoM se sUkamAla nandA nAma kI rAnI thI, jo mAnavIya kAmabhogoM ko bhogatI huI yAvat samaya vyatIta karatI thI / usa zreNika rAjA kA putra aura nandA rAnI kA pAtmaja abhaya nAmaka rAjakumAra thA, jo sukamAla yAvat surUpa thA tathA sAma, dAma, bheda aura daNDa kI rAjanIti meM cittaM sArathi ke samAna' niSNAta thA yAvata rAjyadhurA-zAsana kA cintaka thA-catura saMcAlaka thaa| usa zreNika rAjA kI celanA nAmakI eka dUsarI rAnI thii| vaha sukumAla hAtha-paira vAlI thI ityAdi usakA varNana samajha lenA cAhie, yAvat sukhapUrvaka vicaraNa karatI thii| kisI samaya zayanagaha meM cintAoM Adi se mukta sukha-zayyA para sote hue vaha celana. devI prabhAvatI devI ke samAna svapna meM siMha ko dekhakara jAgRta huI, yAvat svapna-pAThakoM ko AmaMtrita 1 citta sArathi kA paricaya dekhie rAjapraznIya pR. 131 (A. pra. samiti, byAvara) Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 1: prathama adhyayana [13 karake rAjA ne usakA phala puuchaa| svapnapAThakoM ne svapna kA phala btlaayaa| svapna-pAThakoM ko vidA kiyA yAvat celanA devI una svapnapAThakoM ke vacanoM ko saharSa svIkAra karake apane vAsabhavana ke andara calI gii| vivecana-ukta gadyAMza meM prAgata-jahAcitto, jahApabhAvaI aura 'jAva' zabda se saMketita prAzaya isa prakAra hai jahA citto-rAjapraznIyasUtra meM pradezI rAjA ke vRttAnta meM citta sArathi kA varNana kiyA gayA hai| yaha pradezI rAjA kA maMtrI sarIkhA thA, jo sAma Adi cAra prakAra kI rAjanItiyoM kA jAnakAra thaa| autpattikI, vainayikI, kAmikI aura pAriNAmikI, ina cAra prakAra kI buddhiyoM se sampanna thA (jinase kaThina se kaThina kArya karane kA sahI upAya nikAla letA thA) pArivArika samasyAoM, gopanIya kAryoM aura rahasyamaya avasaroM para rAjA ko saccI salAha detA thA / rAjyazAsana kA pramukha thA ityAdi / isI prakAra se abhaya kamAra bhI rAjA zreNika ke pratyeka kArya kA kartA thaa| rAjya ke gupta se gupta rahasya ko jAnatA thaa| jahA pabhAvaI-yaha hasniApura nagara ke bala rAjA kI rAnI thii| bhagavatI sUtra zataka 11 u. 11 meM mahAbala ke janmAdi kA vistAra se varNana kiyA gayA hai / mahAbala ke garbha meM pAne para prabhAvatI devI ne prazasta lakSaNoM se yukta siMha ko svapna meM dekhA thA / svapna-darzana ke bAda svapna kI bAta apane pati rAjA bala ko btlaaii| rAjA bala ne apane buddhi-jJAna ke AdhAra se usa svapna kA zubha phala batAyA aura kahA ki kula ke bhUSaNarUpa putra kA janma hogaa| phira rAjA ne svapna-pAThakoM ko bulaayaa| unhoMne vistAra se svapnazAstra kA varNana karake kahA ki prApako rAjakumAra kI prApti hogii| vaha yA to vizAla rAjya kA svAmI hogA athavA mahAn jJAna-dhyAna-tapa se sampanna anagAra hogA ityaadi| mahAbala kumAra kA vRttAnta pariziSTa meM diyA jA rahA hai / celanA kA dohada 12. tae gaM tIse cellaNAe devIe annayA kayAi tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM ayameyArUve vohale pAumbhUe-"dhannAo NaM tAmro ammayAo, [jAva] jammajIviyaphale jAo NaM seNiyassa ranno uyaravalImasehi sollehi ya taliehi ya bhAjjiehi ya suraM ca [jAva] pasannaM ca AsAemANIo jAva visAemANIno paribhujemANIo paribhAemANImo dohalaM paviNenti / " tae NaM sA cellaNA devI taMsi dohalaMsi praviNijjamANaMsi sukkA mukkhA nimmaMsA oluggA olaggasarIrA nittayA vINavimaNavayaNA paNDuiyamuhI omanthiyanayaNakyaNakamalA jahociyaM pupphavasthagandhamallAlaMkAraM aparibhujamANI karatalamaliya vya kamalamAlA ohayamaNasaMkappA [jAva] jhiyaai| tae NaM tIse cellaNAe devIe aGgapaDiyAriyAo cellaNaM devi sukkaM bhukkhaM [jAva] jhiyAyamANi pAsanti 2 tA jeNeva seNie rAyA teNeva uvAgacchanti 2 tA karayalapariragahiyaM sirasAvattaM matthae ujali kTu seNiyaM rAyaM evaM kyAsI-'evaM khalu, sAmI! cellaNA devI, na yANAmo keNai kAraNeNaM sukkA mukkhA jAva jhiyAi / ' Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14] [nirayAvalikAsUtra ___tae NaM seNie rAyA tAsi aGgamaDiyAriyANaM antie eyama soccA nisamma taheva saMbhante samANe jeNeva cellaNA devI teNeva uvAgacchai 2 tA cellaNaM devi sukkaM bhukkhaM [jAva] jhiyAyamANi pAsittA evaM kyAsI-"fka NaM tumaM devANuppie ! sukkA bhukkhA jAva jhiyAsi ?" tae NaM sA cellaNA devI seNiyassa ranno eyama no pADhAi, no pariyANAi, tusiNiyA sNcitttthi| . tae NaM se seNie rAyA cellaNaM devi doccaM pi taccapi evaM kyAsI-kiM NaM ahaM devANuppie, eyama no arihe savaNayAe, jaM NaM tumaM eyamaTTha rahassIkaresi ?" tae NaM sA cellaNA devI seNieNaM rannA doccaM pi taccaM pi evaM vuttA samANI seNiyaM rAyaM evaM vayAsI-nasthi NaM sAmI! se kei aTTa, jassa gaM tubbhe aNarihe savaNayAe, no ceva NaM imassa aTThassa savaNayAe / evaM khalu sAmo! mamaM tassa orAlassa [jAba] mahAsumiNarasa tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM ayameyArUve dohale pAunmUe 'dhannAno NaM tAo ammayAo, jAo NaM tumbhaM uparavalimaMsehi sollaehi ya [jAva] dohalaM viNenti / ' tae NaM ahaM, sAmI ! taMsi dohalaMsi aviNijjamANaMsi sukkA bhukkhA jAva jhiyAmi / " [12] tatpazcAt paripUrNa tIna mAsa bItane para celanA devI ko isa prakAra kA dohada (garbhavatI mAtA kA vizeSa manoratha) utpanna huA-ve mAtAe~ dhanya haiM yAvat ve puNyazAlinI haiM, unhoMne pUrva meM puNya upAjita kiyA hai, unakA vaibhava saphala hai, mAnavajanma aura jIvana kA suphala prApta kiyA hai jo zreNika rAjA kI udarAvalI ke zUla para seke hue, tale hue, bhUne hue mAMsa kA tathA surA yAvat madhu, meraka, madha, sIdhu aura prasannA nAmaka madirAoM kA AsvAdana yAvat visvAdana tathA upabhoga karatI huI aura apanI saheliyoM ko Apasa meM vitarita karatI huI apane dohada ko pUrNa karatI haiM--apanI abhilASA ko tRpta karatI haiN| kintu isa ayogya evaM aniSTa dohada ke pUrNa na hone se celanA devI (manaH-saMtApa ke kAraNa rakta kA zoSaNa ho jAne se) zuSka-sUkhI-sI ho gaI, bhUkha se pIr3ita-sI ho gaI, mAMsarahita ho gaI, jIrNa aura jIrNa zarIra vAlI ho gaI, nisteja-niSprabha dIna, vimanaska jaisI ho gaI, vivarNamukhI, netra aura mukhakamala ko namAkara yathocita puSpa, vastra, gandha, mAlA aura alaMkAroM kA upabhoga nahIM karatI huI, hatheliyoM se masalo huI kamala kI mAlA jaisI murajhAI huI, pAhatamanorathA yAvat cintAzoka-sAgara meM nimagna ho, hathelI para mukha ko TikAkara prArtadhyAna meM DUba gii| taba celanA devI kI aMgaparicArikAmoM (prAbhyantara dAsiyoM) ne celanA devI ko sUkhI-sI, bhUkha se grasta-sI yAvat cintita dekhA / dekhakara ve zreNika rAjA ke pAsa phuNcii| unhoMne donoM hAtha jor3akara prAvartapUrvaka, mastaka para aMjali karake zreNika rAjA se isa prakAra nivedana kiyA'svAmin ! na mAlUma kisa kAraNa se celanA devI zuSka bubhukSita jaisI hokara yAvat aArtadhyAna meM DUbI huI haiN| zreNika rAjA una aMgaparicArikAoM kI isa bAta ko sunakara aura samajhakara Akula-vyAkula hotA huA, jahA~ celanA devo thI, vahA~ aayaa| celanA devo ko sUkhI-so, bhUkha se pIr3ita jaisI, Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 1: prathama adhyayana] [15 yAvat prArtadhyAna karatI huI dekhakara isa prakAra bolA--'devAnupriye ! tuma kyoM zuSkazarIra, bhUkhI-sI yAvat cintAgrasta ho rahI ho ?' lekina celanA devI ne zreNika rAjA ke isa prazna kA Adara nahIM kiyA arthAt uttara nahIM diyA / vaha cupacApa baiThI rhii| taba zreNika rAjA ne punaH dUsarI bAra aura phira tIsarI bAra bhI yahI prazna celanA devI se pUchA aura kahA-devAnupriye ! kyA maiM isa bAta ko sunane ke yogya nahIM hU~ jo tuma mujhase ise chipA rahI ho? dUsarI aura tIsarI bAra kahI zreNika rAjA kI isa bAta ko sunakara celanA devI ne zreNika rAjA se isa prakAra kahA---'svAmin ! aisI to koI bhI bAta nahIM hai jise Apa sunane ke yogya na hoM aura na isa bAta ko sunane ke lie hI Apa ayogya haiM / parantu svAmin ! bAta yaha hai ki usa udAra yAvat mahAsvapna ko dekhane ke tIna mAsa pUrNa hone para mujhe isa prakAra kA yaha dohada utpanna hajhA hai've mAtAe~ dhanya haiM jo ApakI udarAvali ke, zUla para seke hue yAvat mAMsa dvArA tathA madirA dvArA apane dohada ko pUrNa karatI haiN| lekina svAmin ! usa dohada ko pUrNa na kara sakane ke kAraNa maiM zurukazarIrI, bhUkhI-sI yAvat cintita ho rahI huuN| zreNika kA prAzvAsana 13. tae NaM se seNie rAyA cellaNaM devi evaM vayAsI "mA NaM tumaM, devANuppie ! Ahaya [jAva] jhiyAhi / ahaM NaM tahA jattihAmi jahA NaM tava dohalassa saMpattI bhavissai" tti kaTu cellaNaM dekhi tAhi iTTAhi kantAhiM piyAhiM maNunnAhi maNAmAhiM morAlAhi kallANAhiM sivAhi dhannAhi maGgallAhi miyamaharasassirIyAhi vahiM samAsAsei, 2 tA cellaNAe devIe antiyAo paDiNikkhamai, 2 tA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA, jeNeva sIhAsaNe, teNeva uvAmacchai, 2 tA sIhAsaNavaraMsi purasthAbhimuhe nisIyai, tassa dohalassa saMpattinimittaM bahUhi pAhi uvAehi ya, umpattiyAe ya yeNaiyAe ya kammiyAe ya pAriNAmiyAe ya pariNAmemANe 2 tassa dohalassa AyaM vA uvAyaM vA ThiI vA avindamANe ohayamaNasaMkappe [jAva] jhiyaai| [13] taba zreNika rAjA ne celanA devI kI ukta bAta ko sunakara use AzvAsana dete hue kahA-devAnupriye ! tuma hatotsAha evaM cintita na hoo| maiM koI aisA jatana (upAya) karUgA jisase tumhAre dohada kI pUrti ho skegii| aisA kahakara celanAdevI ko iSTa (abhilaSita), kAnta (icchita), priya, manojJa, maNAma, prabhAvaka, kalyANaprada, ziva (sukhada) dhanya, maMgalarUpa mRdu-madhura vANI se Azvasta kiyaa| tatpazcAt vaha celanA devI ke pAsa se niklaa| nikalakara jahA~ bAhya sabhAbhavana thA aura usameM jahA~ uttama siMhAsana rakkhA thA vahA~ paayaa| Akara pUrva kI ora mukha karake usa uttama siMhAsana para AsIna ho gyaa| vaha dohada kI saMpUrti ke prAyoM se upAyoM se (yuktiyoMprayuktiyoM se) autpattikI, vainayikI, kArmikI aura pAriNAmikI-ina cAra prakAra kI buddhiyoM se vAraMvAra vicAra karate hue bhI isa ke Aya-upAya, sthiti evaM niSpatti ko samajha na pAne ke kAraNa utsAhahIna yAvat cintAgrasta ho utthaa| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16] [nirayAvalikAsUtra abhayakumAra kA Agamana : dohadapUrti kA upAya 14. imaM ca NaM abhae kumAre hAe [jAva] sarIre sayAo gihAo paDiNikkhamai, 2 ttA jeNeva vAhiriyA uvaTThANasAlA, jeNeva seNie rAyA, teNeva uvAgacchai / seNiyaM rAyaM prohaya0 [jAva] jhiyAyamANaM pAsai, 2 tA evaM bayAsI-"annayA NaM, tAmro ! tujhe mamaM pAsittA haTTa [jAva] hiyayA bhavaha, ki NaM, tAo ! ajja tumbhe ohaya0 [jAva] jhiyAha ? taM jai NaM ahaM, tAo eyamassa arihe savaNayAe, to gaM tubhe mamaM eyama4 jahAbhUyamavitahaM asaMdiddha parikaheha, jA NaM ahaM tassa aTThassa antagamaNaM kremi"| tae NaM se seNie rAyA abhayaM kumAraM evaM vayAsI-"nasthi NaM, puttA! se kei aTTha, jassa NaM tuma aNarihe svnnyaae| evaM khalu, puttA! tava cullamAuyAe cellaNAe devoe tassa porAlassa [jAva] mahAsumiNassa tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM, [jAva] jAo NaM mama uyaravalomaMsehi sollehi ya [jAya] dohalaM vinti / tae NaM sA cellaNA devI taMsi dohalaMsi praviNijamANaMsi sukkA [jAva] jhiyaai| tae gaM ahaM puttA! tassa dohalassa saMpattinimittaM bahUhi Aehi ya [jAva] ThiI vA avindamANe ohaya0 [jAva] jhiyaami"| tae NaM se amae kumAre seNiyaM rAyaM evaM kyAsI-'mA NaM, tAo, tumbhe ohaya0 [jAya] jhiyAha, ahaM NaM, tahA jattihAmi, jahA NaM mama cullamAuyAe cellaNAe devIe tassa dohalassa saMpattI bhavissai' tti kaTu seNiyaM rAyaM tAhi iTThAhiM [jAva] vahi samAsAsei / samAsAsittA jeNeva sae gihe, teNeva uvAgacchai, 2 tA abhintarae rahassiyae ThANijje purise saddAvei, 2 tA evaM bayAsI-'gacchaha NaM tunbhe, devANuppiyA ! sUNAmro allaM maMsaM ruhiraM basthipuDagaM ca giNhaha' / tae NaM te ThANijjA purisA abhaeNa kumAreNaM evaM vuttA samANA hadvatuTTha [jAva] paDisuNettA amayassa kumArassa antiyAo paDiNikkhamanti / jeNeva sUNA teNeva uvAgacchanti, allaM maMsaM ruhiraM basthipuDagaM ca giNhanti / 2ttA jeNeva abhae kumAre, teNeva uvAgacchanti, 2 tA karayala0 taM allaM maMsaM ruhiraM batthipuDagaM ca uvaNenti / tae NaM se abhae kumAre taM allaM maMsaM ruhiraM kappaNokappiyaM karei / 2 tA jeNeva seNie rAyA teNeva uvAgacchai, 2 tA seNiyaM rAyaM rahasigayaM saNijjaMsi uttANayaM nivajjAvei, 2 tA seNiyassa uyaravalIsu taM allaM maMsaM ruhiraM viravei / 2ttA batthipuDaeNaM veDhei / 2 ttA savantIkaraNeNaM karei / 2 tA cellaNaM devi ppi pAsAe avaloyaNavaragayaM tthvaavei| 2 tA cellaNAe devIe ahe samakkhaM sapaDidisi seNiyaM rAyaM sayaNijjasi uttANagaM nivajjAvei / seNiyassa rano uyaravalimasAI kappaNikappiyAI karei / 2 tA se ya mAyaNasi pakkhivai / tae NaM se seNie rAyA aliyamucchiyaM karei / 2 ttA muhattantareNa annamanneNa saddhi saMlavamANe citttthi| tae NaM se abhayakumAre seNiyassa rano Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'varga 1: prathama adhyayana] [17 uyaravalimasAI giNhei, 2ttA jeNeva cellaNA devI teNeva uvAgacchai / 2ttA cellaNAe devIe uvnnei| tae NaM sA cellaNA devo seNiyassa ranno tehiM uyaravalimasehi sollehiM [jAva] dohalaM vinneii| tae NaM sA cellaNA devI saMpuNNadohalA evaM saMmANiyadohalA vicchinnadohalA taM gambhaM suhaMsuheNaM parivahai / [14] idhara abhayakumAra snAna karake yAvat apane zarIra ko alaMkRta karake apane AvAsagRha se bAhara niklaa| nikalakara jahA~ bAhya upasthAnazAlA (sabhAbhavana) thI aura usameM jahA~ zreNika rAjA thA, vahA~ prAyA / usane zreNika rAjA ko nirutsAhita jaisA dekhA, yaha dekhakara vaha bolA--tAta ! pahale jaba kabhI Apa mujhe prAtA huA dekhate the to harSita yAvat santuSTahRdaya hote the. kinta Aja aisI kyA bAta hai jo Apa udAsa yAvat cintA meM DUbe hue haiM haiM ? tAta ! yadi maiM isa artha (bAta) ko sunane ke yogya hU~ to Apa isa bAta ko jaisA kA taisA, satya evaM binA kisI saMkoca saMdeha ke kahie, jisase maiM usakA antagamana karU arthAt hala karane kA upAya karUM / abhayakumAra ke isa prakAra kahane para zreNika rAjA ne abhayakumAra se kahA---putra ! aisI to koI bhI bAta nahIM hai jise sunane yogya tuma nahIM ho, lekina bAta yaha hai putra ! tumhArI vimAtA calanA devI ko usa udAra yAvata mahAsvapna ko dekhe tIna mAsa bItane para yAvat aisA dohada utpanna huaA hai ki jo mAtAe~ merI udarAvali ke zUlita Adi mAMsa se apane dohada ko pUrNa karatI haiM ve dhanya haiM, Adi / lekina celanA devI usa dohada ke pUrNa na ho sakane ke kAraNa zuSka yAvat cintita ho rahI hai / isalie putra ! usa dohada kI pUrti ke nimitta prAyoM (upAyoM) yAvata sthiti ko samajha nahIM sakane ke kAraNa maiM bhagnamanoratha yAvata cintita ho rahA huuN| zreNika rAjA ke isa manogata bhAva ko sunane ke bAda abhayakumAra ne zreNika rAjA se isa bhA~ti kahA-~-'tAta ! Apa bhagnamanoratha yAvata cintita na hoM, maiM aisA koI jatana (upAya) karUMgA ki jisase merI choTI mAtA celanA devI ke usa dohada kI pUrti ho skegii| isa prakAra kahakara zreNika rAjA ko iSTa yAvata vANI se sAntvanA dI-prAzvasta kiyaa| zreNika rAjA ko Azvasta karane ke pazcAta abhaya kumAra jahA~ apanA bhavana thA vahA~ pAyA / pAkara gupta rahasyoM ke jAnakAra prAntarika vizvasta puruSoM ko bulAyA aura unase isa prakAra kahA...devAnupriyo ! tuma jAo aura sUnAgAra (vadha-sthAna) meM jAkara gIlA mAMsa, rudhira aura vastipuTaka (peTa kA bhItarI bhAga, prAMteM) lAmo / ' ve rahasyajJAtA puruSa abhaya kumAra kI isa bAta ko sunakara harSita evaM saMtuSTa hue yAvata abhayakumAra ke pAsa se nikale / nikalakara jahA~ vadha-sthala thA, vahA~ pahu~ce aura unhoMne vahA~ me gIlA mAMsa, rakta evaM vastipuTaka ko liyaa| lekara jahA~ abhayakumAra thA, vahA~ pAye / Akara donoM hAtha jor3akara yAvata usa mAMsa, rakta evaM vastipuTaka ko rakha diyA / taba abhaya kumAra ne usa rakta aura mAMsa meM se thor3A bhAga kaiMcI se kaattaa| kATakara jahA~ zreNika rAjA thA, vahA~ pAyA aura zreNika rAjA ko ekAnta meM zaiyA para cita (Upara kI ora mukha Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] [nirayAvalikAsUtra karake) littaayaa| liTAkara zreNika rAjA kI udarAvalI para usa pA rakta-mAMsa ko phailA diyA--rakha diyA aura phira vastipuTaka ko lapeTa diyaa| vaha aisA pratIta hone lagA jaise rakta-dhArA baha rahI ho / aura phira Upara ke mAle meM celanA devI ko avalokana karane ke Asana se baitthaayaa| arthAt aise sthAna para biThalAyA jahA~ se vaha dazya ko dekha ske| baiThAkara calanA devI ke ThIka nIce sAmane kI ora zreNika rAjA ko zaiyA para cita liTA diyaa| kataranI se zreNika rAjA kI udarAvalI kA mAMsa kATA, kATakara use eka bartana meM rakhA / taba zreNika rAjA ne jhUTha-mUTha mUcchita hone kA dikhAvA kiyA aura usake bAda kucha samaya ke anantara Apasa meM bAtacIta karane meM lIna ho ge| tatpazcAt abhayakumAra ne zreNika rAjA kI udarAvalI ke mAMsa-khaNDoM ko liyA, lekara jahA~ celanA devI thI, vahA~ pAyA aura pAkara celanA devI ke sAmane rakha diyaa| taba celanA devI ne zreNika rAjA ke usa udarAvalI ke mAMsa ke lothar3e se yAvat apanA dohada pUrNa kiyaa| dohada pUrNa hone para celanA devI kA dohada saMpanna, sammAnita aura nivRtta ho gayA arthAt usakI icchA pUrNa ho gaI / taba vaha usa garbha kA sukhapUrvaka vahana karane lgii| celanA devI kA vicAra 15. tae NaM tIse cellaNAe devIe annayA kayAi puTavarattAvarattakAlasamayaMsi ayameyArUve [jAva] samuppajjitthA-"jai tAva imeNaM dAraeNaM gabhagaeNaM ceva piuNo uyaravalimaMsANi khAiyANi, taM seyaM khalu mae eyaM gambhaM sADittae vA pADittae vA gAlittae vA viddha sittae kA", evaM saMpehei; 2 ttA taM gambhaM bahUhiM ganmasADaNehi ya gaDabhapADaNehi ya gabhagAlaNehi ya gambhaviddhasaNehi ya icchai taM gambhaM sADittae vA pADisae vA gAlittae vA viddha sittae vA, no ceva NaM se gambhe saDai vA paDai vA galai vA viddhasai vaa| tae NaM sA cellaNA devI taM ganmaM jAhe no saMcAei bahUhi gambhasADaehi ya jAva gabbhaviddhasaNehi ya sADittae vA [jAva] viddha sittae vA, tAhe santA tantA paritantA niviNNA samANI akAmiyA avasavasA aTTavasadRduhaTTA taM ganmaM privhi| [15] kucha samaya vyatIta hone para eka bAra celanA devI ko madhya rAtri meM jAgate hue isa prakAra kA yaha yAvat vicAra utpanna huA-'isa bAlaka ne garbha meM rahate hI pitA kI udarAvali kA mAMsa khAyA hai, ataeva isa garbha ko naSTa kara denA, girA denA, galA denA evaM vidhvasta kara denA hI mere lie zreyaskara hogA (kyoMki janma lene aura bar3A hone para na jAne yaha pitA kA yA kula kA kyA aniSTa karegA !) usane aisA nizcaya kiyaa| nizcaya karake bahuta sI garbha ko naSTa karane vAlI girAne vAlI, galAne vAlI aura vidhvasta karane vAlI auSadhiyoM se usa garbha ko naSTa karanA, girAnA, galAnA aura vidhvasta karanA cAhA, kintu vaha garbha na naSTa huaA, na girA, na galA aura na vidhvasta hI huaaa| tadanantara jaba celanA devI usa garbha ko bahuta sI garbha naSTa karane vAlI yAvat vidhvasta karane vAlI auSadhiyoM se naSTa karane yAvat vidhvasta karane meM samartha saphala nahIM huI taba zrAnta, klAnta, khinna aura udAsa hokara anicchApUrvaka vivazatA se dussaha Ata dhyAna se grasta ho usa garbha ko parivahana-dhAraNa karane lgii| Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga : prathama adhyayana] [19 bAlaka kA janma : ekAnta meM pheMkanA 16. tae NaM sA cellaNA devo navavhaM mAsANaM bahupaDipugNANaM [jAva] somAlaM surUvaM dAragaM pyaayaa| tae NaM tIse cellaNAe devIe ime eyArUve jAva samuppajjitthA-"jai jAva imeNa dAraeNaM gabhagaeNaM ceva piuNo uyarabalimasAI khAiyAI, taM na najjai NaM esa dArae saMbaDDhamANe amhaM kulassa antakare bhavissai / taM seyaM khalu amhaM evaM dAragaM egante ukkuruDiyAe ujjhAvittae" evaM saMpehei, 2ttA dAsaceDi saddAvei, 2 tA evaM vayAsI-"gacchaha gaM tumaM, devANuppie, eyaM dAragaM egate ukkuruDiyAe ujjhaahi|" [16] tatpazcAt nau mAsa pUrNa hone para celanA devI ne eka sukumAra evaM rUpavAn bAlaka kA prasava kiyA-use janma diyaa| bAlaka kA prasava hone ke pazcAta celanA devI ko isa prakAra kA yaha vicAra AyA-'yadi isa bAlaka ne garbha meM rahate hI pitA kI udarAvali kA mAMsa khAyA hai to ho sakatA hai ki yaha bAlaka saMvardhita-savayaska hone para hamAre kula kA bhI aMta karane vAlA ho jAya ! ataeva isa bAlaka ko ekAnta ukarar3e (kUr3e-kacare ke Dhera) meM pheMka denA hI ucita-zreyaskara hogaa|' isa prakAra kA saMkalpa -vicAra kiyaa| saMkalpa karake apanI dAsI-ceTI ko bulAyA, bulAkara usase kahA-devAnupriye ! tuma jAno aura isa bAlaka ko ekAnta meM ukarar3e meM pheMka praayo|' zreNika dvArA bhartsanA 17. tae NaM sA dAsaceDI cellaNAe devIe evaM vuttA samANo karayalaM [jAva] kaTTa cellaNAe devIe eyamaTThaviNaeNaM paDisuNei, 2 tAtaM dAragaM karayalapuDeNaM giNhai, 2 ttA jeNeva asogavaNiyA teNeva uvAgacchai, 2 tA taM dAragaM egante ukkuruDiyAe ujjhAi / tae NaM teNaM dAraNeNaM egante ukkuruDiyAe ujhieNaM samANeNaM sA asogavaNiyA ujjoviyA yAvi hotthA / tae NaM se seNie rAyA imose kahAe laTTha samANe, jeNeva asogavaNiyA teNeva uvAgacchai, 2 ttA taM dAragaM egante ukkuruDiyAe ujhiyaM pAsei, 2 ttA Asurutte [jAva] misimisemANe taM dAragaM karayalapuDeNaM giNhai, 2 tA jeNeva cellaNA devI, teNeva uvAgacchai, 2 tA cellaNaM deviM uccAvayAhi pAosaNAhiM Aosai, 2 tA uccAvayAhi nibhacchaNAhiM nibhacchei / evaM uddhasaNAhiM uddha'sei, 2 tA evaM kyAsI- "kissa NaM tumaM mama putte egante ukkuruDiyAe ujjhAvesi" tti kaTTa cellaNaM devi uccAvayasavahasAviyaM karei, 2 tA evaM vayAsI-tumaM NaM devANuppie, eyaM dAragaM aNupugveNaM sArakkhamANI saMgovemANI saMvaDDhehi / tae NaM sA cellaNA devI seNieNaM rannA evaM vuttA samANI lajjiyA viliyA viDDA karayalapariggahiyaM seNiyassa ranno viNaeNaM eyamaTTha paDisuNei, 2 taM dAragaM aNupuveNaM sArakhamANI saMgovemANI sNvddddhei| tae NaM tassa dAragasta egante ukkuruDiyAe ujjhijjamANassa aggaMguliyA kukkuDapicchaeNa Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20] [nirayAvalikAsUtra dUmiyA yAvi hotthA, abhikkhaNaM abhikkhaNaM pUyaM ca soNiyaM ca abhinissavai / tae NaM se dArae veyaNAbhibhUe samANe mahayA mahayA saddeNaM pArasai / tae NaM seNie rAyA tassa dAragassa prArasiyasaha soccA nisamma jeNeva se dArae teNeva uvAgacchai, 2 ttA taM dAragaM karayalapuDeNaM giNhai, 2 tA saM agaGgaliyaM AsayaMsi pakkhivai, 2 tA pUyaM ca soNiyaM ca prAsaeNaM prAmusei / tae NaM se dArae nivvue niveyaNe tusiNIe saMciTThai / tAhe vi ya NaM se dArae veyaNAe abhibhUe samANe mahayA mahayA saddeNaM Arasai, tAhe vi ya NaM seNie rAyA jeNeva se dArae teNeva uvAgacchai, 2 tA taM dAragaM karayalapuDeNaM giNhaha taM ceva [jAba] nivveyaNe tusiNIe sNcitttthi| tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro taie divase candasUradarisaNiyaM karenti, [jAva] saMpatte bArasAhe divase ayameyArUvaM guNaNipphannaM nAmadhejjaM karenti-"jahA NaM amhaM imassa dAragassa egante ukkuruDiyAe ujjhijjamANassa aMguliyA kukkuDapicchaeNaM dUmiyA, taM hou NaM amhaM imassa dAragassa nAmadhejja kaNie / " tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro nAmadhejjaM kareMti 'phaNiya' tti / tae gaM tassa kUNiyassa ANupubveNaM ThiiDiyaM ca, jahA mehassa [jAva] uppi pAsAyavaragae viharai / aTuno daao| [18] tatpazcAt usa dAsa ceTI ne celanA devI kI isa prAjJA ko sunakara donoM hAtha jor3a yAvat celanA devI kI isa prAjJA ko vinayapUrvaka svIkAra kiyaa| svIkAra karake usa bAlaka ko hatheliyoM meM liyA / lekara vaha azoka-bATikA meM gaI aura usa bAlaka ko ekAnta meM ukaraDe para pheMka diyA / usa bAlaka ke ekAnta ke ukarar3e para pheMke jAne para vaha azoka vATikA prakAza se vyApta ho gii| isa samAcAra ko sunakara rAjA zreNika azoka-vATikA meM gyaa| vahA~ usa bAlaka ko ekAnta meM ukaraDe para par3A huA dekhakara krodhita ho uThA yAvat ruSTa, kupita aura caMDikAvat raudra hokara dAMtoM ko misamisAte hue usa bAlaka ko usane hatheliyoM meM le liyA aura jahA~ celanA devI thI, vahA~ AyA / prAkara celanA devI ko bhale-bure zabdoM se phaTakArA, paruSa vacanoM se apamAnita kiyA aura dhmkaayaa| phira isa prakAra kahA-'tumane kyoM mere putra ko ekAnta-ukarar3e para phikavAyA ?' isa taraha kahakara celanA devI ko bhalI-burI saugaMdha-- zapatha dilAI aura kahA-- devAnupriye ! isa bAlaka kI dekharekha karatI huI isakA pAlana-poSaNa karo aura saMvardhana kro| taba celanA devI ne zreNika rAjA ke isa Adeza ko sanakara lajjita, pratADita aura aparAdhinI-sI ho kara donoM hAtha jor3akara zreNika rAjA ke Adeza ko vinayapUrvaka svIkAra kiyA aura anukrama se usa bAlaka kI dekharekha, lAlana-pAlana karatI huI vadhita karane lgii| ekAnta ukarar3e para pheMke jAne ke kAraNa usa bAlaka kI aMgulI kA Age kA bhAga murge kI coMca se chila gayA thA aura usase vAra-vAra pIva aura khana bahatA rahatA thaa| isa kAraNa vaha bAlaka vedanA se cIkha-cIkha kara rotA thaa| usa bAlaka ke rone ko suna aura samajhakara zreNika rAjA bAlaka ke pAsa pAtA aura use godI meM letaa| lekara usa aMgulI ko mukha meM letA aura usa pIva aura khUna ko mukha se cUsa letA (aura thUka detA)! aisA karane se vaha bAlaka zAMti kA anubhava kara cupazAMta ho jAtA / isa prakAra jaba-jaba bhI vaha bAlaka vedanA ke kAraNa jora-jora se rone lagatA Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 1: prathama adhyayana] [21 taba-taba zreNika rAjA usa bAlaka ke pAsa pAtA, use hAthoM meM letA aura usI prakAra cUsatA yAvat vedanA zAnta ho jAne se vaha cupa ho jAtA thaa| tatpazcAt usa bAlaka ke mAtA-pitA ne tIsare dina candra sUrya darzana kA saMskAra kiyA, yAvat gyAraha dina ke bAda bArahaveM dina isa prakAra kA guNa-niSpanna nAmakaraNa kiyA-kyoMki hamAre isa bAlaka kI ekAnta ukarar3e meM pheMke jAne se aMgulI kA UparI bhAga murge kI coMca se chila gayA thA isalie hamAre isa bAlaka kA nAma 'kUNika' ho / isa prakAra usa bAlaka ke mAtA-pitA ne usakA 'kuNika' yaha nAmakaraNa kiyaa| tatpazcAt usa bAlaka kA janmotsava Adi manAyA gyaa| yAvat (vaha bar3A hokara) medhakumAra ke samAna rAjaprAsAda meM grAmoda-pramodapUrvaka samaya vyatIta karane lgaa| (pATha kanyAoM ke mAtha usakA pANigrahaNa huaA aura) mAtA-pitA ne pATha-pATha vastue~ prItidAna (daheja) meM pradAna kii| kUNika kA kuvicAra tae NaM tassa kaNiyassa kumArassa annayA puTavarattA0 [jAva] samuppajjitthA-"evaM khalu ahaM seNiyassa ramro vAdhAraNaM no saMcAemi sayameva rajjasiriM karemANe pAlemANe viharittae, ta seyaM khalu mama seNiyaM rAyaM niyalabandhaNaM karetA appANaM mahayA mahayA rAyAbhiseeNaM amisiJcAvitae" tti kaTu evaM saMpehei, 2 ttA seNiyassa ranno antarANi ya chiDDANi ya virahANi ya paDijAgaramANe vihri| tae NaM se kUNie kumAre seNiyassa ranno antaraM vA [jAva] mammaM vA alabhamANaM annayA kayAi kAlAIe dasa kumAre niyaghare saddAvei, 2 tA evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA, amhe seNiyassa ranno vAghAeNaM no saMcAemo sayameva rajjasiri karemANA pAlemANA viharittae, taM seyaM khalu devANupiyA! amhaM seNiyaM rAyaM niyalabaghaNaM karettA rajjaMca raTTaM ca balaM ca vAhaNaM ca kosaM ca koTThAgAraM ca jaNavayaM ca ekkArasabhAe viriJcittA sayameya rajjasiri karemANANaM pAlemANANaM [jAva] vihritte"| [18] tatpazcAt usa kumAra kuNika ko kisI samaya madhyarAtri meM yAvat aisA vicAra pAyA ki zreNika rAjA ke vighna ke kAraNa maiM svayaM rAjyazAsana aura rAjyavaibhava kA upabhoga nahIM kara pAtA hU~, ataeva zreNika rAjA ko ber3I meM DAla denA (kArAgAra meM banda kara denA) aura mahAn rAjyAbhiSeka se apanA abhiSeka kara lenA mere lie zreyaskara-lAbhadAyaka hogaa|' usane isa prakAra kA saMkalpa kiyA aura saMkalpa karake zreNika rAjA ke antara (avasara--maukA) chidra (doSa) aura viraha (ekAnta) kI tAka ke rahatA humA samaya-yApana karane lgaa| tatpazcAt zreNika rAjA ke avasaroM yAvat marmoM ko jAna na sakane ke kAraNa arthAt avasara na pAkara kUNika kumAra ne eka dina kAla Adi dasa rAjakumAroM ko (apane bhAiyoM ko) apane ghara AmaMtrita kiyA aura AmaMtrita karake unako apane vicAra batAe-he devAnupriyo ! zreNika rAjA ke kAraNa hama svayaM rAjazrI kA upabhoga aura rAjya kA pAlana nahIM kara pA rahe haiN| isalie he Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22] [nirayAvalikAsUtra devAnupriyo ! hamAre lie zreyaskara yaha hogA ki zreNika rAjA ko ber3I meM DAlakara aura rAjya, rASTra, bala, vAhana, koSa, dhAnyabhaMDAra aura janapada ko gyAraha bhAgoM meM bAMTa karake hama loga svayaM rAjazrI kA upabhoga kareM aura rAjya kA pAlana kreN| kAla Adi dvArA svIkRti 19. tae NaM te kAlAIyA dasa kumArA kaNiyassa kumArassa eyama? viNaeNaM paDisugaMti / tae NaM se kuNie kumAre annayA kayAi seNiyassa ranno antaraM jANAi, 2 tA seNiyaM rAyaM niyalabandhaNaM karei, 2 tA appANaM mahayA mahayA rAyAbhiseeNaM abhisiJcAvei / tae NaM se kUNie kumAre rAyA jAe mahayA mahayA [.] / [16] kRNika kA kathana sunakara una kAla Adi dasa rAjaputroM ne usake isa vicAra ko vinayapUrvaka svIkAra kiyaa| isake bAda kUNika kumAra ne kisI samaya zreNika rAjA ke aMdarUnI rahasyoM ko jAnA aura jAnakara zreNika rAjA ko ber3I se bA~dha diyA / bA~dhakara mahAna rAjyAbhiSeka se apanA abhiSeka karAyA, jisase vaha kaNika kumAra svayaM rAjA bana gayA / kRNika kA celanA ke pAdavaMdanArtha gamana 20. tae NaM se kuNie rAyA annayA kayAi hAe jAva kayavalikamme kayakouyamaMgalapAyacchitte suddhappAvesAI maMgalAI vatthAI pavaraparihie savvAlaMkAravibhUsie cellaNAe devIe pAyavandae havvamAgacchai / tae NaM se kUNie rAyA cellaNaM devi ohaya0 [jAva] ziyAyamANi pAsai, 2 tA cellaNAe devIe pAyaggahaNaM karei, 2 tA cellaNaM devi evaM vayAsI--ki NaM ammo ! tumheM na tuTThI vA na Usae vA na harise vA na ANande vA, jaM NaM ahaM sayameva rajjasiri [jAva] viharAmi ? tae NaM sA cellaNA devI kaNiyaM rAyaM evaM kyAsI-"kahaM NaM puttA! mamaM tuTThI vA Usae kA harise vA prANande vA bhavissai, ja NaM tuma seNiyaM rAyaM piyaM devayaM guru-jaNagaM praccantanehANurAgarattaM niyalabandhaNaM karittA appANaM mahayA rAyAbhiseeNaM abhisiJcAvesi ?" tae NaM se kUNie rAyA cellaNaM devi evaM kyAsI-"ghAeukAme gaM, ammo ! mama seNie rAyA, evaM mAreu bandhiu0 nicchubhiukAme NaM ammo ! mamaM seNie rAyA / taM kahaM NaM ammo ! mama seNie rAyA praccantanehANurAgarate ?" tae NaM sA cellaNA devI kUNiyaM kumAra evaM vayAso-"evaM khalu, puttA ! tumaMsi mamaM ganbhe AbhUe samANe tiNhaM mAsANaM bahupaDipuSNANaM mamaM aya meyArUve dohale pAunbhUe 'dhannAo NaM tApo ammayAno, [jAva] aMgapaDicAriyAo, niravasesaM bhANiyabvaM [jAva], jAhe vi ya gaM tuma veyaNAe abhibhUe mahayA [jAva] tusiNIe saMciTThasi / evaM khalu puttA ! seNie rAyA prccntnehaannuraagrtte"| tae NaM se kRNie rAyA cellaNAe devIe antie, eyama8 soccA nisamma cellaNaM devi evaM vayAsI-"duThu NaM ammo! mae kayaM seNiyaM rAyaM piyaM devayaM gurujaNagaM accantanehANurAgarattaM niyalabandhaNaM karanteNaM / taM gacchAmi NaM seNiyassa ranno sayameva niyalANi chindAmi" ti kaTTa parasuhatthagae jeNeva ghAragasAlA teNeva pahArettha gamaNAe / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 1: prathama adhyayana] [23 [20] tadanantara kisI dina kuNika rAjA snAna karake, balikarma karake vighnavinAzaka upAya kara, maMgala evaM prAyazcitta kara aura phira avasara ke anukUla zuddha mAMgalika vastroM ko pahanakara, sarva alaMkAroM se alaMkRta hokara celanA devI ke caraNavaMdanArtha pahu~cA / usa samaya kaNika rAjA ne celanA devI ko udAsIna yAvat cintAgrasta dekhA / dekhakara celanA devI ke pA~va pakar3a lie aura celanA devI se isa prakAra pUchA-mAtA ! aisI kyA bAta hai ki tumhAre citta meM saMtoSa, utsAha, harSa aura prAnanda nahIM hai ki maiM svayaM rAjyazrI kA upabhoga karate hae yAvata samaya bitA rahA hU~ ? arthAta merA rAjA honA kyA Apako acchA nahIM laga rahA hai ? taba celanA devI ne kUNika rAjA se isa prakAra kahA-he putra ! mujhe tuSTi, utsAha, harSa athavA Ananda kaise ho sakatA hai, jabaki tumane devatA svarUpa, gurujana jaise, atyanta snehAnurAga yukta pitA zreNika rAjA ko bandhana meM DAlakara apanA nija kA mahAn rAjyAbhiSeka se abhiSeka kraayaa| taba kaNika rAjA ne celanA devI se isa prakAra kahA-mAtAjI ! zreNika rAjA to merA ghAta karane ke icchuka the| he ammA ! zreNika rAjA to mujhe mAra DAlanA cAhate the, bAMdhanA cAhate the aura nirvAsita kara denA cAhate the / to phira he mAtA ! kaise mAna liyA jAe yaha ki zreNika rAjA mere prati atIva snehAnurAga vAle the ? yaha sunakara celanA devI ne kaNika kumAra se isa prakAra kahA-he putra ! jaba tumheM mere garbha meM Ane para tIna mAsa pUre hae to mujhe isa prakAra kA dohada utpanna humA ki-- mAtAe~ dhanya haiM, yAvat aMgaparicArikAoM se maiMne tumheM ukarar3e meM phikavA diyA, Adi-Adi, yAvat jaba bhI tuma vedanA se pIr3ita hote aura jora-jora se rote taba zreNika rAjA tumhArI aMgalI mukha meM lete aura mavAda cUsate / taba tuma cupa-zAMta ho jAte, ityAdi saba vRttAnta celatA ne kUNika ko sunaayaa| phira kahA-isI kAraNa he putra ! maiMne kahA ki zreNika rAjA tumhAre prati atyanta snehAnurAga se yukta haiN|' kaNika rAjA ne celanA rAnI se isa pUrvavRttAnta ko sunakara aura dhyAna meM lekara celanA devI se isa prakAra kahA-mAtA! maiMne barA kiyA jo devatAsvarUpa, gurujana jaise atyanta snehAnurAga se anurakta apane pitA zreNika rAjA ko ber3iyoM se bA~dhA / aba maiM jAtA hU~ aura svayaM hI zreNika rAjA kI ber3iyoM ko kATatA hU~, aisA kahakara kulhAr3I hAtha meM le jahA~ kArAgRha thA, usa ora calane ke lie udyata huA, cala diyaa| zreNika kA manovicAra 21. tae NaM seNie rAyA kUNiyaM kumAraM parasuhatthagayaM ejjamANaM pAsai, 2 tA evaM vayAsI"esa gaM kUNie kumAre apasthiyapasthie [jAva] durantapaMtalakkhaNe hoNapuNNacAuddasie hirisiriparivajjie parasuhatthagae iha havamAgacchada / taM na najjai NaM mamaM keNai ku-mAreNaM mArissai" ti kaTTa bhIe [jAva] tatthe tasie unigge saMjAyabhaye tAlapuDagaM visaM AsagaMsi pavikhavai / ___ tae NaM se seNie rAyA tAlapuDagavisaMsi AsagaMsi pavikhatte samANe muhattantareNa pariNamamANaMsi nippANe nicce? jIvavippajaDhe oinnnne| tae NaM se kuNie kumAre jeNeva cAragasAlA teNeva uvAgae, 2 tA seNiyaM rAyaM nippANaM Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] [nirayAvalikAsUtra nicceTu jIvavippajaDhaM proiNNaM pAsai, 2 tA mahayA piisoeNaM apphuNNe samANe parasuniyatte viva campagavarapAyave dhasa tti dharaNIyalaMsi savaGga hiM saMnivaDie / tae NaM se kUNie kumAre muhuttantareNa Asatthe samANe royamANe kandamANe soyamANe vilavamANe evaM vayAsI-"aho NaM mae adhanneNaM apugNaNaM akayapuNNaNaM duThukayaM seNiyaM rAyaM piyaM devayaM accantanehANurAgarattaM niyalabandhaNaM karanteNaM / mamamUlAgaM ceva NaM seNie:rAyA kAlagae" tti kaTu rAIsaratalavara jAva mADambiga-koDumbiya-inbha-seTThiseNAvai-satyavAha-mAnti-gaNagadobAriya-pramacca-ceDa-poDhamada-nagara-nigama-dUya-saMdhivAlasaddhi saMparivuDe royamANe kaMdamANe soyamANe vilabamANe mahayA inosakkArasamudaeNaM seNiyassa ranno nIharaNaM * krei| tae NaM se kUNie kumAre eeNaM mahayA maNomANasieNaM dukkheNaM abhibhUe samANe annayA kayAi anteurapariyAla-saMparivuDe sabhaNDamattovagaraNamAyAe rAyagihAo paDinikkhamai, jeNeva campAnayarI teNeva uvAgacchai, tattha vi NaM viulabhogasamiisamAnAgae kAleNaM appasoe jAe yAvi hotthaa| tae NaM se kUNie rAyA annayA kayAi kAlAIe dasa kumAre saddAvei, 2 ttA rajjaM ca jAva raTu ca balaM ca vAhaNaM ca kosaM ca koTThAgAraM ca aMteuraM ca jaNavayaM ca ekkArasabhAe viriJcai, 2 tA sayameva rajjasiri karemANe pAlemANe viharai / [21] zreNika rAjA ne hAtha meM kulhAr3I lie kRNika kumAra ko apanI ora Ate dekhA / dekhakara mana hI mana vicAra kiyA-yaha merA burA-vinAza cAhane vAlA, yAvat kulakSaNa, abhAgA, kRSNAcaturdazI ko utpanna, loka-lAja se rahita, nirlajja kUNika kumAra hAtha meM kulhAr3I lekara idhara grA rahA hai| na mAlama mujhe yaha kisa ka mauta se mAre ! isa vicAra se usane bhIta, trasta bhayagrasta, udvigna aura bhayAkrAnta hokara tAlapuTa viSa ko mukha meM DAla liyaa| tadanantara tAlapuTa viSa ko mukha meM DAlane aura muhUrtAntara ke bAda-kucha kSaNoM meM usa viSa ke (zarIra) meM vyApta hone para zreNika rAjA niSprANa, nizceSTa, nirjIva ho gyaa| isake bAda vaha kUNika kumAra jahAM kArAvAsa thA, vahA~ phuNcaa| pahuMcakara usane zreNika rAjA ko niSprANa nizceSTa, nirjIva dekhA / taba vaha dussaha, duddharSa pitRzoka se vilavilAtA hazrA kulhAr3I se kATe campaka vRkSa kI taraha dhar3Ama-se pUrI taraha pachAr3a khAkara pRthvI para gira pdd'aa| kucha kSaNoM ke pazcAt kUNika kumAra prAzvasta-sA huA aura rote hue, prAkadana, zoka evaM vilApa karate hue isa prakAra kahane lagA--aho ! mujha adhanya, puNyahIna, pApI abhAge ne burA kiyAbahuta burA kiyA jo devatArUpa, atyanta snehAnurAga-yukta apane pitA zreNika rAjA ko kArAgAra meM ddaalaa| mere kAraNa hI zreNika rAjA kAlagata hue haiM / tadanantara aizvaryazAlI puruSoM, talavara rAjyamAnya puruSoM, mAMDalika, jAgIradAroM, kauTumbika-pramukha parivAroM ke mukhiyA, ibhya-koTyadhIza dhanapati-zrImaMta, zreSThI-samAja meM pramukha mAne jAne vAle, senApatiyoM, maMtrI, gaNaka-jyotiSI dvArapAla amAtya, ceTa-sevaka, poThamardaka-aMgarakSaka, nAgarika, vyavasAyI, dUta, saMdhipAla-rASTra ke sImAnta pradezoM ke rakSaka Adi viziSTa janoM se saMparivRta hokara rudana, prAkrandana zoka aura vilApa karate hue mahAn Rti, satkAra evaM abhyudaya ke sAtha zreNika rAjA kA agnisaMskAra kiyaa| Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 1 : prathama adhyayana] |25 . tatpazcAt vaha kUNika kumAra isa mahAn manogata mAnasika duHkha se atIva duHkhI hokara (isa duHsaha dukha ko vismRta karane ke lie) kisI samaya antaHpura parivAra ko lekara dhana-sapatti prAdi gArhasthika upakaraNoM ke sAtha rAjagaha se nikalA aura jahA capAganarI thI, vahAM paayaa| arthAt usane rAjagaha nagara kA parityAga kara diyA aura campAnagarI ko apanI rAjadhAnI banAyA / vahA paramparAgata bhAgo ko bhAgate hue kucha samaya ke bAda zoka-satApa se rahita ho gayA athavA usakA zoka kama ho gyaa| tatpazcAt usa kuNika rAjA ne kisI dina kAla Adi dasa rAjakumAroM ko bulAyA--- prAmatrita kiyA aura rAjya, rASTra bala-senA, vAhana-ratha Adi, koza, dhana saMpatti, dhAnya-bhaMDAra, aMta:pura aura janapada-deza ke gyAraha bhAga kiye ! bhAga karake ve sabhI svayaM apanI-apanI rAjazrI kA bhoga karate hue prajA kA pAlana karate hue samaya vyatIta karane lge| kumAra vehalla ko krIr3A - 22. tattha NaM campAe nagaroe seNiyassa ranno putte cellaNAe devIe attae kuNiyassa ranno sahoyare kaNIyase bhAyA vehalle nAma kumAre hotthA-somAle [jAba] suruve / tae NaM tassa vehallassa kumArassa seNieNaM rannA jIvantaeNaM ceva seyaNae gandhahatthI aTThArasavaMke hAre punvadinne / tae NaM se vehalle kumAre seyaNaeNaM gandhahatthiNA ante urapariyAlasaMparidhuDe campaM nari majjhamajheNaM niggacchai, 2ttA abhikkhaNaM 2 gaGga mahANaI majjaNaya oyarai / tae NaM seyaNae gandhahatthI devIo soNDAe giNhai, 2 tA aNpegaiyAo puDhe Thavei, appegaiyAo khandhe Thavei, evaM kumbhe Thavei, sIse Thavei, dantamusale Thaveda, appegaiyAo soNDAgayAo andolAveda, appegaiyAno dantantaresu nIi, appegaiyAo sobhareNaM mhANei, appegaiyAo aNegehi kolAvaNehi kolAvei / tae NaM campAe nayarIe siMghADaga-tiga-caukka-caccara-mahApaha-pahesu bahujaNo annamannassa eSamAikkhai, jAva evaM bhAsei evaM pannavei evaM parUvei-'evaM khalu, devANuppiyA, vehalle kumAre seyaNaeNa gandhahatthiNA anteura0 [.] taM caiva jAva, aNegehi kolAvaNaehi kolAvei / taM esa NaM vehalle kumAre rajjasiriphalaM paccaNubhavamANe viharai, no kuNie rAyA' / [22] usa campAnagarI meM zreNika rAjA kA putra, celanA devI kA aMgaja kaNika rAjA kA kaniSTha sahodara bhrAtA behalla nAmaka rAjakumAra thA / vaha sukumAra yAvata rUpa-saundaryazAlI thA / ___ apane jIvita rahate zreNika rAjA ne pahale hI vehallakumAra ko secanaka nAmaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra diyA thA / vaha behallakumAra antapura:parivAra ke sAtha secanaka gadhahastI para ArUDha hokara, anekoM bAra campAnagarI ke bIcoMbIca hokara nikalatA aura nikala kara snAna karane ke lie gaMgA mahAnadI meM utaratA / usa samaya vaha se canaka gadhahastI rAniyoM ko sUDa se pakar3atA, pakar3a kara kisI ko pITha para biThalAtA, kasI ko kaMdha para baiThAtA, kisI ko gaMDasthala para rakhatA, kisI ko mastaka para baiThAtA, Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26] [nirayAvalikAsUtra daMta-mUsaloM para baiThAtA, kisI ko sUDa meM lekara jhulAtA, kisI ko dAMtoM ke bIca letA, kisI ko phUhAroM se nahalAtA aura kisI-kisI ko aneka prakAra kI krIDAmoM se krIDita karatA-khelAtA thA / taba campAnagarI ke zRgATakoM, trikoM, catuSkoM, catvaroM, mahApathoM aura pathoM meM bahuta se loga Apasa meM eka dUsare se isa prakAra kahate, bolate, batalAte aura prarUpita karate kidevAnupriyo ! antaHpura parivAra ko sAtha lekara vehallakamAra secanaka gaMdhahastI ke dvArA aneka prakAra kI krIDAe~ karatA hai / vAstava meM vehalla kumAra hI rAjalakSmI kA sundara phala anubhava kara rahA hai / kUNika rAjA rAjazrI kA upabhoga nahIM krtaa| padamAvatI ko IA tae NaM tIse paumAvaIe devIe imIse kahAe laTThAe samANIe ayameyArUve [jAva] samuppajjitthA-"evaM khalu vehalle kumAre seyaNaeNaM gandhahatthiNA [jAva] aNegehi kolAvaNaehi kolAvei / taM esa NaM vehalle kumAre rajjasiriphalaM paccaNubhavamANe viharai, no kUNie raayaa| taM ki NaM amhaM rajjeNa vA [jAva] jaNavaeNa vA, jai NaM amhaM seyaNage gandhahatthI nasthi ! taM seyaM khalu mamaM kUNiyaM rAyaM eyama? vinnavittae" tti kaTu evaM saMpehei, 2 tA jeNeva kUNie rAyA, teNeva uvAgacchai, 2 ttA karayala0 [jAva] pariggahiyaM dasaNahaM sirasAvattaM matthae aJjaliM kaTu jaeNaM vijaeNaM vaddhAvetti, vaddhAbittA evaM bayAsI-"evaM khalu sAmI, vehalle kumAre seyaNaeNa gandhahatthiNA jAva aNegehi kolAvaNaehi kolaavei| taM kiM NaM amhaM rajjeNa vA jAva jaNavaeNa vA, jai NaM amhaM seyaNae gandhahatthI ntthi?| tae NaM se kuNie rAyA paumAvaIe eyamaTThano ADhAi, no pariyANAi, tusiNIe saMciTThaha / tae NaM sA paumAvaI devI abhikkhaNaM 2 kUNiyaM rAyaM eyama8 vinnvei| tae NaM se kUNie rAyA paumAvaIe devIe abhikkhaNaM 2 eyama8 vinnavijjamANe annayA kayAi kumAraM saddAvei, 2 tA seyaNagaM gandhahatthi aTThArasarvakaM ca hAraM jaayii| [23] taba (kaNika kI patnI) padmAvatI devI ko isa prakAra ke prajAjanoM ke kathana ko sunakara yaha saMkalpa yAvat vicAra samutpanna huA--'nizcaya hI vehalla kumAra secanaka gaMdhahastI ke dvArA yAvat aneka prakAra kI krIDAe~ karatA hai / ataeva yaha vehallakumAra hI sacamuca meM rAjazrI kA phala bhoga rahA hai, kUNika rAjA nhiiN| to hamArA yaha rAjya yAvat janapada kisa kAma kA yadi hamAre pAsa secanaka gaMdhahastI na ho ! isalie mujhe kUNika rAjA se isa viSaya meM nivedana karanA caahiye|' padmAvatI ne isa prakAra kA vicAra kiyA aura vicAra kara jahA~ kUNika rAjA thA, vahA~ AI aura Akara donoM hAtha jor3a, mukulita dasa nakhoM pUrvaka zira para Avarta karake, mastaka para aMjali karake jaya-vijaya zabdoM se use badhAyA aura phira isa prakAra nivedana kiyA-'svAmin ! vehalla kumAra secanaka gaMdhahastI se yAvat bhAMti-bhAMti kI krIDAe~ karatA hai / to hamArA rAjya yAvat janapada kisa kAma kA yadi hamAre pAsa secanaka gaMdhahastI nahIM hai / / kRNika rAjA ne padmAvatI ke isa kathana kA Adara nahIM kiyA / use sunA nahIM--anasunA kara diyaa| usa para dhyAna nahIM diyA aura cupacApa hI rahA / taba vaha padmAvatI devI bAra-bAra isa Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 1: prathama adhyayana] [27 bAta kA dhyAna dilAtI rhii| padmAvatI dvArA vAra-bAra isI bAta ko duharAne para kUNika rAjA ne eka dina vehalla kumAra ko bulAyA aura secanaka gaMdhahastI tathA aThAraha lar3a kA hAra maaNgaa| vehallakumAra kA manomaMthana 24. tae NaM se vehalle kamAre kUNiyaM rAyaM evaM vayAsI-"evaM khalu sAmI, seNieNaM rannA jIvanteNaM ceva seyaNae gandhahatthI aTThArasarvake yahAre dinne / taM jai gaM sAmI, tumbhe mamaM rajjassa ya [jAva] jaNavayassa ya addha dalayaha, to NaM ahaM tumbha seyaNagaM gandhahatthi aTThArasarvakaM ca hAraM dlyaami| tae NaM se kUNie rAyA vehallassa kumArassa eyamaTThano ADhAi, no parijANai, abhikkhaNaM 2 seyaNagaM gandhahatthi aTThArasarvakaM ca hAraM jAyai / tae NaM tassa vehallassa kumArassa kaNieNaM rannA abhikkhaNaM 2 seyaNagaM gandhahatthi aTThArasavaMka ca hAraM (jAyamANassa samANassa ayameyArUve ajjhathie 4 samuppajjitthA) "evaM khalu prakkhiviukAme NaM, mihiukAme NaM, uddAleukAme NaM mamaM kUNie rAyA seyaNagaM gandhahatthi prahArasarvakaM ca hAraM ! taM [jAva] mamaM kUNie rAyA (no jANai) tAva (seyaM me) seyaNagaM gaMdhahatthi aTThArasavaMkaM ca hAraM gahAya anteurapariyAlasaMparivuDassa sabhaNDamattovagaraNamAyAe campAo nayarImo paDinikkhamittA vesAlIe nayarIe ajjagaM ceDayaM rAyaM upasaMpajjittANaM viharittae" evaM saMpehei, 2 kUNiyassa ranno antarANi yachidANi ya mammANi ya rahassANi ya vivarANi ya paDijAgaramANe 2 vihri| ___ tae NaM se vehalle kumAre annayA kayAi kaNiyassa ranno antaraM jANai, seyaNagaM gaMdhahatthi aTThArasavaMka ca hAraM mahAya anteurapariyAlasaMparighur3e sabhaNDamattovagaraNamAyAe campAyo nayarIo paDinikkhamai, 2 tA jeNeva besAlI nayarI, teNeva uvAgacchai, vesAlIe nayarIe ajjagaM ceDayaM upasaMpajjittANaM vihrh| [24] taba vehalla kumAra ne kaNika rAjA ko uttara diyA-svAmin ! zreNika rAjA ne apane jIvanakAla meM hI mujhe yaha secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra diyA thA / yadi svAmin ! Apa rAjya yAvat janapada kA AdhA bhAga mujhe deM to maiM secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra duuNgaa|' kUNika rAjA ne vehalla kumAra ke isa uttara ko svIkAra nahIM kiyaa| usa para dhyAna nahIM diyA aura bAra-bAra secanaka gaMdhahastI evaM aThAraha lar3oM ke hAra ko dene kA Agraha kiyaa| taba kaNika rAjA ke vAraMvAra secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM ke hAra ko mAMgane para vehalla kumAra ke mana meM vicAra AyA ki vaha unako jhapaTanA cAhatA hai, lenA cAhatA hai, chInanA cAhatA hai / isalie jaba taka kUNika rAjA mere secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM ke hAra ko jhapaTa na sake, le na sake aura chIna na sake, usase pahale hI secanaka gaMdhahastI aura hAra ko lekara antaHpUra parivAra aura gahasthI kI sAdhana-sAmagrI ke sAtha caMpanagarI se nikalakara-bhAgakara vaizAlI nagarI meM Aryaka (nAnA) ceTaka kA Azraya lekara rhuuN| usane aisA vicAra kiyaa| vicAra karake Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] [nirayAvalikAsUtra kaNika rAjA kI asAvadhAnI, maukA, antaraMga bAtoM-rahasyoM kI jAnakArI kI pratIkSA karate hue samaya yApana karane lgaa| tatpazcAt kisI dina vehalla-kumAra ne kaNika rAjA ko anupasthiti ko jAnA aura secanaka gaMdhahastI, aThAraha lar3oM kA hAra tathA antaHpura parivAra sahita gRhasthI ke upakaraNa-sAdhanoM ko lekara caMpAnagarI se bhAga nikalA / nikalakara jahA~ vaizAlI nagarI thI vahA~ pAyA aura apane nAnA ceTaka kA Azraya lekara vaizAlI nagarI meM nivAsa karane lgaa| kUNika rAjA kI pratikriyA 25. tae Na se kaNie rAyA imIse kahAe laddhaDhe samANe "evaM khalu vehalle kumAre mama asaMvidieNaM seyaNagaM gandhahatthi aTThArasarvakaM ca hAraM gahAya anteurapariyAlasaMparighuDe [jAva ] ajjagaM ceDayaM rAyaM upasaMpajjittANaM viharai / taM seyaM khalu seyaNagaM gandhahatthi aTThArasavaMkaM ca hAraM pANe uMdUyaM pesittae saMpehei, 2 tA dUyaM saddAvei, 2 tA evaM vayAsI-"gacchaha gaM tuma, devANuppiyA, vesAli nari / tattha NaM tumaM mamaM ajjaM ceDagaM rAyaM karayala0 baddhAvettA evaM kyAhI-'evaM khala, sAmI, kaNie rAyA vinavei-esa NaM vehalle kumAre kaNiyassa rano saMvidieNaM seyaNagaM gaMdhahasthi prahArasarvaka ca hAraM gahAya havyamAgae / tae gaM tumbhe sAmI, kUNiyaM rAyaM aNugiNhamANA seyaNagaM gaMdhahatthi aTThArasavaMkaM ca hAraM kUNiyassa rano paccappiNaha, vehallaM kumAraM ca peseh|" tae NaM se dUe kUNieNaM karayala0 [jAva] paDisuNittA jeNeva sae gihe teNeva uvAgacchai, 2ttA jahA citto [jAva] pAyarAsehi nAivikiThehi antarAvAsehiM basamANe 2 jeNeva campA nayarI teNeva uvAgacchai / uvAgacchittA campAe nayaroe majhamajheNaM aNupavisai, aNupavisittA jeNeva ceDagassa razno gihe jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA teNeva uvAgacchai / uvAgacchittA turae nigiNhai / nigihittA rahaM Thavei / ThabittA rahAo paccoruhai / taM mahatthaM jAva pAhuDaM giNhai / gihittA jeNeva ambhantariyA uvaTThANasAlA, jeNeva ceDae rAyA teNeva uvAgacchai / uvAgacchittA ceDagaM rAyaM karayalapariggahiyaM jAya kaTu jaeNaM vijaeNaM baddhAvei, baddhAvettA evaM kyAsI--''evaM khalu, sAmI, kUNie rAyA vinavei---'esa NaM vehalle kumAre, taheva bhANiyabvaM [jAva] vehallaM kumAra peseh|" [25] tatpazcAt kaNika rAjA ne yaha samAcAra jJAta kiyA ki 'mujhe binA batAe hI vehalla kamAra secanaka gadhahastI aura aThAraha laDoM kA hAra tathA anta:para parivAra sahita gahasthI ke upakaraNasAdhanoM ko lekara yAvat pAryaka ceTaka rAjA ke Azraya meM nivAsa kara rahA hai / taba usane secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM ke hAra ko lauTAne ke lie dUta bhejanA ucita hai, aisA vicAra kiyA aura vicAra karake dUta ko bulAyA / bulAkara usase kahA-'devAnupriya ! tuma vaizAlI nagarI jaano| vahA~ tuma Aryaka ceTakarAja ko donoM hAtha jor3a kara yAvat jaya-vijaya zabdoM se badhAkara isa prakAra nivedana karanA-'svAmin ! kUNika rAjA vinati karate haiM ki behallakumAra, kaNika rAjA ko binA batAe hI secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM ke hAra ko lekara yahA~ A gaye haiN| isalie Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 1: prathama adhyayana] [29 svAmin ! Apa kUNika rAjA ko anugRhIta karate hue secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra kUNika rAjA ko vApisa lauTA deN| sAtha hI vehalla kumAra ko bheja deN|' kuNika rAjA kI isa prAjJA ko donoM hAtha jor3a kara yAvat svIkAra karake dUta jahA~ apanA ghara thA, vahA~ AyA / Akara citta sArathI ke samAna yAvat prAtaHkalevA karatA huA ati dUra nahIM kintu pAsa-pAsa antarAvAsa-par3Ava-vizrAma karate hae jahA~ vaizAlI nagarI thI vahA~ aaayaa| pAkara vaizAlI nagarI ke bIcoM bIca hokara jahA~ ceTaka rAjA kA AvAsagRha thA aura jahA~ usakI bAhya upasthAna zAlA (sabhAbhavana) thI, vahA~ pahu~cA / pahuMcakara ghor3oM ko rokA, ratha ko khar3A kiyA aura ratha se nIce utraa| tadanantara bahumUlya evaM mahAn puruSoM ke yogya upahAra lekara jahA~ prAbhyantara sabhAbhavana thA, usameM jahA~ ceTaka rAjA thA, vahA~ phuNcaa| pahuMcakara donoM hAtha jor3a yAvat 'jaya-vijaya' zabdoM se aura badhAkara isa prakAra nivedana kiyA-'svAmina ! kaNika rAjA prArthanA karate haiMvehallakumAra hAthI aura hAra lekara kaNika rAjA kI AjJA binA yahA~ cale Ae haiM ityAdi, yAvat hAra, hAthI aura vehallakumAra ko vApisa bhejie / ceTaka rAjA kA uttara 26. tae NaM se ceDae rAyA taM dUyaM kyAsI-"jaha ceva NaM devANuppiyA, kUNie rAyA seNiyassa ranno putte cellaNAe devIe prattae mamaM nattue, taheva NaM vehalle vi kumAre seNiyassa ranno putte cellaNAe devIe attae, mama nattue / seNieNaM ramnA jIvanteNaM ceva vehallassa kumArassa seyaNage gaMdhahatthI aTThArasavaMke ya hAre puvaviiNNe / taM jai gaM kRNie rAyA behallassa rajjassa ya jaNavayassa ya addha dalayai to gaM ahaM seyaNagaM aTThArasavaMka hAraM ca kuNiyassa ranno paccappiNAmi, vehallaM ca kumAra pesemi / " taM dUyaM sakkArei saMmANeiM paDivisajjei / tae NaM se dUe ceueNaM rannA paDivisajjie samANe jeNeva cAugghaMTe Asarahe, teNeva uvAgacchai, 2ttA cAugghaMTe prAsarahaM duruhai, vesAli nayari majjhamajbheNaM niggacchai, 2 ttA suhehi vasahIhi [jAva] vaDAvettA evaM kyAsI-evaM khala, sAmI, ceDae rAyA prANavei--'jaha ceva NaM kUNie rAyA seNiyassa ranno putte, cellaNAe devIe attae, mama nattue, taM ceva bhANiyavvaM jAva, vehallaM ca kumAraM pesemi' / taM na dei gaM sAmI, ceDae rAyA seyaNagaM aTThArasarvaka hAraM ca, vehallaM ca no pesei"| ___tae NaM se kUNie rAyA doccaM pi dUyaM sahAvettA evaM vayAso-'gacchaha NaM tumaM, devANuppiyA ! vesAli nariM / tattha NaM tumaM mama ajjagaM ceDagaM rAyaM jAva evaM kyAhI--evaM khalu, sAmI, kUNie rAyA vinavei-"jANi kANi rayaNANi samuSpajjanti, samvANi tANi rAyakUlagAmINi / seNiyassa ranno rajjasiriM karemANassa pAlemANassa duve rayaNA samuppannA, taM jahA-seyaNae gaMdhahatthI, aTThArasavaMke hAre / taM gaM tumbhe sAmI, rAyakulaparaMparAgayaM ThiiyaM pralovemANA seyaNagaM gaMdhahatthi aTThArasarvakaM ca hAraM kUNiyassa ranno paccappiNaha, vehallaM kumAraM peseha' / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 [nirayAvalikAsUtra tae NaM se dUe kUNiyassa ranno, taheva jAva vaddhAvettA evaM vayAsI-evaM khalu sAmI, kaNie rAyA vinnavei--'jANi kANi, vehallaM kumAraM peseha" tae NaM se ceDae rAyA taM dUyaM evaM vayAsI-"jai ceva NaM devANuppiyA, kUNie rAyA seNiyassa ranno putte cellaNAe devIe attae, jahA paDhamaM [jAva] vehallaM ca kumAraM pesemi"| taM dUyaM sakkArei saMmANei paDivisajjei / tae NaM se dUe [jAva] kuNiyassa ranno vaddhAvettA evaM vayAsI-"ceDae rAyA ANavei-'jaha ceva NaM, devANuppiyA ! kUNie rAyA seNiyassa ranno putte cellaNAe devIe attae, [jAva] vehallaM kumAraM pesemi' / taM na dei NaM, sAmI, veDae rAyA seyaNagaM gaMdhahatthi aTThArasarvakaM ca hAraM, behallaM kumAraM no pesei"| [26] dUta kA nivedana sunane ke pazcAt ceTaka rAjA ne dUta se isa prakAra kahA-'devAnupriya ! jaise kUNika rAjA zreNika rAjA kA putra aura celanA devI kA aMgajAta tathA merA dauhitra hai, vaise hI vehallakumAra bhI zreNika rAjA kA putra, celanA devI kA aMgaja aura merA dauhitra hai / zreNika rAjA ne apane jIvana-kAla meM hI vehalla kumAra ko secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra diyA thaa| isalie yadi kUNika rAjA vehalla kumAra ko rAjya aura janapada kA prAdhA bhAga de to maiM secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra kuNika rAjA ko loTA dUMgA tathA vehalla kumAra ko bheja duuNgaa|' / tatpazcAt arthAt isa prakAra kA uttara dekara usa dUta ko satkAra-sammAna karake vidA kara diyaa| isake bAda ceTaka rAjA dvArA vidA kiyA gayA vaha dUta jahA~ cAra ghaMToM vAlA azva-ratha thA, vahA~ aayaa| Akara usa. cAra ghaMToM vAle azva-ratha para ArUDha huA / vaizAlI nagarI ke bIca se nikalA / nikalakara sAtAkArI vasatikAoM meM vizrAma karatA huA prAta: kalevA karatA huA (yathAsamaya campA nagarI meM pahuMcA / pahuMcakara) yAvat (kUNika rAjA ke samakSa upasthita huA aura use) badhAkara isa prakAra nivedana kiyA-svAmin ! ceTaka rAjA ne pharamAyA hai jaise zreNika rAjA kA putra aura celanA devI kA aMgaja kUNika rAjA merA dohitA hai vaise hI vehalla kumAra bhI hai ityAdi / ' yahA~ ceTaka kA pUrvokta kathana saba kahanA cAhie / isalie he svAmin ! ceTaka rAjA ne secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra nahIM diyA hai aura na ho vehalla kumAra ko bhejA hai| ceTaka kA uttara sunakara kUNika rAjA ne dUsarI bAra bhI dUta ko bulAkara isa prakAra kahAdevAnapriya ! tuma punaH vaizAlI nagarI jaamro| vahA~ tuma mere nAnA ceTakarAja se yAvata nivedana karo-svAmin ! kUNika rAjA yaha prArthanA karatA hai-'jo koI bhI ratna prApta hote haiM, ve saba rAjakulAnugAmI-rAjA ke adhikAra meM hote haiM / zreNika rAjA ne rAjya-zAsana karate hue, prajA kA pAlana karate hue do ratna prApta kie the-secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra / isalie svAmin ! Apa rAjakula-paraMparAgata sthiti-maryAdA ko bhaMga nahIM karate hue secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM ke hAra ko vApisa kUNika rAjA ko lauTA deM aura vehalla kumAra ko bhI bheja deN|' Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 1 : prathama adhyayana] [31 tatpazcAt usa dUta ne kUNika rAjA kI AjJA ko sunA / vaha vaizAlI gayA aura kUNika kI vijJapti nivedana kI-svAmin ! kUNika rAjA ne prArthanA kI hai ki-'jo koI bhI ratna hote haiM ve rAjakulAnugAmI hote haiM, ataH Apa hastI, hAra aura kumAra vehalla ko bheja deN| taba ceTaka rAjA ne usa dUta se isa prakAra kahA--'devAnupriya ! jaise kuNika rAjA zreNika rAjA kA putra cela nA devI kA aMgaja hai, ityAdi kumAra vehala ko bheja dUMgA, yahA~ taka jaise pUrva meM kahA, vaisA punaH yahA~ bhI kahanA caahie| aura usa dUta kA satkAra-sammAna karake vidA kiyaa| tadanantara usa dUta ne yAvat campA lauTakara kUNika rAjA kA abhinandana kara isa prakAra kayA--'ceTaka rAjA ne pharamAyA hai ki devAnupriya ! jaise kuNika rAjA zreNika kA putra aura celanA devI kA aMgajAta hai, usI prakAra vehalla kumAra bhI / yAvat prAdhA rAjya dene para kumAra vehalla ko bhejuugaa|' isalie svAmin ! ceTaka rAjA ne secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra nahIM diyA hai aura na vehalla kumAra ko bhejA hai|' kUNika rAjA ko cetAvanI 27. tae NaM se kUNie rAyA tassa dUyassa prantie eyamalaiM soccA nisamma Asurutte [jAva] misimisemANe taccaM dUyaM saddAvei, 2 ttA evaM vayAsI--"gacchaha NaM tumaM devANuppiyA, vesAlIe nayarIe ceDagassa ranno vAmeNa pAeNaM pAyavIDhaM akkamAhi, 2 ttA kuntaggeNaM lehaM paNAbehi, 2 tA pAsurate jAba misimisemANe tivaliyaM bhiuDi niDAle sAhaTu ceDagaM rAyaM evaM vayAhI-haM bho ceDagarAyA, apasthiyapatthiyA, duranta0 [jAva] parivajjiyA, esa NaM kUNie rAyA ANavei-paccappiNAhiNaM kUNiyassa ranno seyaNagaM aTThArasarvakaM ca hAraM, vehallaM ca kumAraM pesehi, ahava juddhasajjo ciTThAhi / esa NaM kUNie rAyA sabale savAhaNe sakhandhAvAre NaM juddhasajje hvymaagcchii"| tae NaM se dUe karayala0, taheva [jAba] jeNeva ceDae teNeva uvAgacchada, 2 tA karayala [jAva] yaddhAvettA evaM kyAsI-"esa NaM, sAmI, mamaM vinnypddivttii| iyANi kaNiyassa ranno ANa ticeDagassa ranno vAmeNaM pAeNa pAyavIDaM akkamai, 2ttA prAsurutte kuntaggeNa lehaM paNAvei, taM ceva sabalakhandhAvAre NaM iha hvmaagcchd"| tae NaM se ceDae rAyA tassa dUyassa antie eyamajheM soccA nisamma prAsurutte [jAva] sAhaTa evaM vayAsI---"na appiNAmi gaM kUNiyassa ranno seyaNagaM aTThArasavaMka hAraM, vehallaM ca kumAraM no pesemi. esa NaM juddhasajje ciTThAmi" taM dUyaM asakkAriyaM asamAgiyaM avadAreNaM nicchuhAvei / [27] taba kaNika rAjA ne usa dUta dvArA ceTaka ke isa uttara ko sunakara aura use adhigata karake krodhAbhibhUta ho yAvat dAMtoM ko misamisAte hue puna: tIsarI bAra dUta ko bulAyA / bulAkara usase isa prakAra kahA-devAnupriya ! tuma vaizAlI nagarI jApro aura bAyeM paira se pAdapITha ko Thokara mArakara ceTaka rAjA ko bhAle kI noka se yaha patra denA / patra dekara krodhita yAvat misamisAte hue bhakuTi tAna kara lalATa meM trivalI DAlakara ceTakarAja se yaha kahanA-'yo akAla mauta ke abhilASI, nirbhAgI, yAvat nirlajja ceTaka rAjA, kUNika rAjA yaha Adeza detA hai ki kaNika rAjA Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32] [nirayAvalikAsUtra ko secanaka gadhahastI evaM aThAraha lar3o kA hAra pratyarpita karo aura behalla kumAra ko bhejo athavA yuddha ke lie sajjita-taiyAra hopo / kUNika rAjA bala, vAhana aura sainya ke sAtha yuddhasajjita hokara zI - hI pA rahe haiN| taba dUta ne pUrvokta prakAra se hAtha joDakara kaNika kA Adeza svIkAra kiyaa| vaha vaizAlI / jahA~ ceTaka rAjA thA vahIM paayaa| prAkara usane donoM hAtha jor3akara yAvata badhAI dekara isa prakAra kahA-svAmin ! yaha to merI vinayapratipati--ziSTAcAra hai| kintu kaNika rAjA kI AjJA yaha hai ki bAye paira se ceTaka rAjA kI pAdapITha ko Thokara mAro, Thokara mArakara krodhita hokara bhAle kI noka se yaha patra do, ityAdi senA sahita zIghra hI yahA~ pA rahe haiN|' taba ceTaka rAjA ne usa dUta se yaha dhamakI sunakara aura avadhArita kara krodhAbhibhUta yAvat lalATa sikoDakara isa prakAra uttara diyA---'kaNika rAjA ko secanaka gadhahastI cha kA hAra nahIM lauTAUMgA aura na vehalla kumAra ko bhejUgA kintu yuddha ke lie taiyAra huuN|' aisA kaha kara usa dUta kA asatkAra-prasanmAna-apamAna kara use pichale dvAra se nikAla diyaa| yuddha kI taiyArI 28. tae Na se kUNie rAyA tassa dUyassa antie eyama- soccA nisamma Asurutte kAlAIe dasa kumAre saddAvei, 2 tA evaM dhayAsI-"evaM khala, devANupiyA, vehalle kumAre mamaM asaMvidieNa seyaNagaM gaMvahatthi aTThArasavaMka hAraM anteuraM sabhaNDaM ca gahAya campAo nikkhamai, 2 tA vesAli ajjagaM jiAva] uvasaMpajjittANaM viharai / tae NaM mae seyaNagassa gaMdhahasthissa aTThArasavaMkassa aTThAe dUyA pesiyA / te ya ceDaeNa rannA imeNaM kAraNaNaM paDisehiyA aduttaraM ca NaM mamaM tacce dUe asakkArie asaMmANie pravaddAreNaM nicchuhAvei / taM seyaM khalu devANupiyA, amheM ceDagassa ranno juttaM ginnhitte"| tae NaM kAlAIyA dasa kumArA kUNiyassa ranno eyamajheM viNaeNaM paDisuNenti / / 28] tatpazcAt kaNika rAjA ne dUta se isa samAcAra ko sunakara aura usa para vicAra para krodhita ho kAla Adi dasa kumAroM ko bulAyA aura bulAkara unase isa prakAra kahA'devAnupriyo ! bAta yaha hai ki mujhe binA batAye hI vehallakumAra secanaka gadhahastI, aThAraha laDoM kA hAra aura antaHpura-parivAra sahita gRhasthI ke upakaraNoM ko lekara campA se bhAga nikalA / nikala kara vaizAlI meM prArya ceTaka kA prAzraya lekara raha rahA hai / maiMne secanaka gadhahastI aura aThAraha laDoM kA hAra lAne ke lie dUta bhejaa| ceTaka rAjA ne isa (pUrvokta) kAraNa se hAthI, hAra aura vehalla kumAra ko bhejane se ikAra kara diyA aura mere tIsare dUta ko asatkArita, apamAnita kara pichale dvAra se niSkAsita kara diyA / isalie he devAnupriyo ! hameM ceTaka rAjA kA nigraha karanA cAhie, use daNDita karanA caahie| ___una kAla prAdi dasa kumAroM ne kUNika rAjA ke isa vicAra ko vinayapUrvaka svIkAra kiyaa| kAla Adi dasa kumAroM ko yuddhArtha sajjA 29. tae NaM se kUNie rAyA kAlAIe dasa kumAre evaM vayAsI-"gacchaha NaM tumbhe devANuppiyA, saesu saesu rajjesu; patteyaM patteyaM vhAyA [jAva] pAyacchittA hasthikhaMdhavaragayA patteyaM Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 1 : prathama adhyayana [33 patteyaM tihiM dantisahassehiM evaM tihi rahasahassehi tihi AsasahassehiM tihiM maNussakoDIhi saddhi saMparivuDA sanviDDIe [jAva] savvabaleNaM sadhvasamudaeNaM savvAyareNaM sadhvabhUsAe savvavibhUIe savvasaMbhameNaM sadhapupphavatthagaMdhamallAlaMkAreNaM savadizvatuDiyasahasaMninAeNaM mahayA iDDIe mahayA juIe mahayA baleNaM mahayA samudaeNaM mahayA varatuDiyajamagasamagapaDuppavAiyaraveNaM saMkhapaNavapaDahabhe rijhallarikharamuhihuDukkamurayamuiGgadunduhinimghosanAiyaraveNaM sahito 2 nayarehito paDinikkhamaha, 2 tA mamaM antiyaM paaunbhvh| tae NaM te kAlAIyA dasa kumArA kUNiyassa rano eyamaDhe soccA saesu saesu rajjesu patteyaM 2 vhAyA jAva tihi maNussakoDIhiM saddhi saMparivuDA saviDDIe jAva raveNaM saehito 2 nayarohito paDinikkhamanti, 2 ttA jeNeva aGgA jaNavae, jeNeva campA nayarI, jeNeva kaNie rAyA, teNeva uvAgayA karayala0 jAva baddhAventi / [26] tatpazcAt kaNika rAjA ne una kAla Adi dasa kumAroM se isa prakAra kahA--- devAnupriyo ! Apa loga apane apane rAjya meM jAo, aura pratyeka snAna yAvat prAyazcitta prAdi karake zreSTha hAthI para ArUDha hokara pratyeka alaga-alaga tIna hajAra hAthiyoM, tIna hajAra rathoM, tIna hajAra ghor3oM aura tIna koTi manuSyoM ko sAtha lekara samasta Rddhi-vaibhava yAvat saba prakAra ke sainya, samudAya evaM AdarapUrvaka saba prakAra kI vezabhUSA se sajakara, sarva vibhUti, sarva sambhrama-snehapUrNa utsukatA, saba prakAra ke sugaMdhita puSpa, vastra, gaMdha, mAlA, alaMkAra, sarva divya vAdyasamUhoM kI dhvanipratidhvani, mahAn Rddhi-viziSTa vaibhava, mahAn dyuti-proja-AbhA, mahAbala-viziSTa senA, viziSTa samudAya, zaMkha, Dhola, paTaha, bherI, kharamukhI huDukka, muraja, mRdaMga dundubhi ke ghoSa kI dhvani ke sAtha apane apane nagaroM se prasthAna karo aura prasthAna karake mere pAsa Akara ekatrita hopro| ___ taba ve kAlAdi dasoM kumAra kUNika rAjA ke isa vicAra-kathana ko sunakara apane-apane rAjyoM ko lauTe / pratyeka ne snAna kiyA, (tIna-tIna hajAra hAthiyoM, rathoM, ghor3oM) yAvat tIna koTi manuSyoM-paidala sainikoM ko sAtha lekara samasta Rddhi yAvat vAdyaghoSa-ninAdoM ke sAtha apane-apane nagaroM se nikale / nikalakara jahA~ aMga janapada-prAnta thA, jahA~ campA nagarI thI, jahA~ kaNika rAjA thA, vahA~ Ae aura donoM hAtha jor3akara yAvat badhAyA-usakA abhinandana kiyaa| kUNika : yuddha-prayANa se pUrva - 30. tae NaM se kUNie rAyA koDumbiyapurise saddAvei 2 tA evaM kyAsI-"khippAmeva bhoM devANuppiyA ! prAbhisekkaM hatthirayaNaM paDikappeha, hayagayarahajohacAuraGgiNi seNaM saMnAheha, mama eyamANattiyaM paccappiNaha," jAva paccappiNanti / tae NaM se kUNie rAyA jeNeva majjaNaghare teNeva uvAgacchai, [jAva] uvAgacchittA majjaNagharaM aNupavisai / aNupavisittA muttAjAlAbhirAme vicittamaNirayaNakoTTimatale ramaNijje hANamaNDavaMsi nANAmaNirayaNabhatticittaMsi NhANapIDhaMsi suhanisaNNe, suhodagehi pupphodagehi gaMdhodaehi suddhodaehi ya puNo puNo kallANagapavaramajjaNavihIe majjie tattha kouyasaehi bahuvihehi kallANamapavaramajjaNAvasANe pamhala . Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [nirayAvalikAsUtra sukumAlagaMdhakAsAiyalUhiyaGga prahayasumahAghadUsarayaNasusaMvue sarasasurabhigosIsacaMdaNANulittagatte suimAlAvaNNagavilevaNe AdhiddhamaNisuvaNe kappiyahArabahAratisarayapAlambapalambamANakaDisuttasukayasohe piNaddhagevijje aGa gulejjagalaliyaGgalaliyakayAharaNe nANAmaNikaDagatuDiyathambhiya bhue ahihyarUvasassi roe kuNDalujjoiyANaNe mauDadittasirae hArotthayasukataraiyavacche pAlambapalambamANasukayapauuttarijje muddiyApiGgalaGa gulIe nANAmaNikaNagarayaNavimalamaharihaniuNodhiya-misimisantaviraiyasusiliTThavisiTulaTusaMThiyapasatthaAviddhavIrabalae, ki bahuNA, kapparukkhae ceva sualaMkiyavibhUsie nariMde sakoriTamalladAmeNaM chatteNaM dharijjamANeNaM ubhao caucAmaravAlavIiyaGga maGgalajayasaddakayAloe aNegagaNanAyagadaNDanAyagarAIsaratalavaramADambiyakoDumbiyamantimahAmantigaNagadovAriyaamaccaceDapIDhamahanagaranigamase dviseNAvaisatthavAhadUyasaMdhivAlasaddhi saMparivuDe dhavalamahAmehaniggae viva gahagaNadippantatArAgaNANa majjhe sasi vva piyadaMsaNe naravaI majjhaNagharAno paDiniggacchai paDiniggacchittA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jAya naravaI durUDhe / tae NaM se kUNie rAyA tihiM dantisahassehi jAva raveNaM campaM nAra majjhamajheNaM niggacchai, 2ttA jeNeva kAlAIyA dasa kumArA teNeva uvAgacchA, 2 ttA kAlAiehiM dasahiM kumArahiM saddhi egao melAyanti / tae NaM se kUNie rAyA tettIsAe dantisahassehi tettIsAe AsasahassehiM tettIsAe rahasahassehi tettIsAe maNussakoDohiM saddhi saMparibuDe savviDDIe [jAva] raveNaM suhehi vasaIhiM suhehiM pAyarAsehi nAivigiTThahiM antarAvAsehi vasamANe 2 aGgajaNavayassa majjhamajheNaM jeNeva videhe jaNayae, jeNeva vesAlI nayarI teNeva pahArettha gmnnaae| [30] kAla Adi dasa kumAroM kI upasthiti ke anantara kuNika rAjA ne kauTumbika puruSoMsevakoM ko bulAyA aura bulAkara unako yaha AjJA dI-devAnupriyo ! zIghra hI AbhiSekya hastIratna-hAthiyoM meM pradhAna zreSTha hAthI ko pratikarmita-susajja kara, ghor3e, hAthI, ratha aura zreSTha yoddhAoM se sugaThita caturaMgiNI senA ko susannaddha-yuddha ke lie taiyAra karo aura phira merI isa prAjJA ko vApasa lauTAyo-mujhe sUcita karo ki AjJAnupAlana ho gyaa|' yAvat ve sevaka AjJAnurUpa kArya sampanna hone kI sUcanA dete haiM / tatpazcAt kaNika rAjA jahA~ snAnagRha thA vahA~ AyA yAvat snAnagRha meM praviSTa huaa| praveza karake motiyoM ke samUha se yukta hone se manohara, citra-vicitra maNi-ratnoM se khacita pharza vAle, ramaNIya, snAna-maMDapa meM vividha maNi-ratnoM ke citrAmoM se citrita snAnapITha para sukhapUrvaka baiThakara usane sukhada-zubha, puSpodaka se, sugaMdhita evaM zuddha jala se kalyANakArI uttama snAna-vidhi se snAna kiyaa| snAna karane ke anantara aneka prakAra ke saikar3oM kautuka-maMgala kie tathA kalyANaprada pravara snAna ke aMta meM pakSmala-rue~dAra kASAyika mulAyama vastra se zarIra ko pauNchaa| navIna-kore mahA mUlyavAn dUdhya ratna (uttama vastra) ko dhAraNa kiyA; sarasa, sugaMdhita gozIrSa caMdana se aMgoM kA lepana kiyaa| pavitra mAlA dhAraNa kI, kezara Adi kA vilepana kiyA, maNiyoM aura svarNa se nirmita Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 1 : prathama adhyayana] [35 AbhUSaNa dhAraNa kie / hAra (aThAraha lar3oM kA hAra) ardhahAra (nau lar3oM kA hAra) trisara (tIna lar3oM kA hAra) aura lambe-laTakate kaTisUtra-karadhanI se apane ko suzobhita kiyA; gale meM aveyaka (kaMThA) Adi AbhUSaNa dhAraNa kie, aMguliyoM meM aMgUThI phniiN| isa prakAra sulalita aMgoM ko sundara AbhUSaNoM se AbhUSita kiyaa| maNimaya kaMkaNoM, truTitoM evaM bhujabandoM se bhujAe~ stambhita ho gaI, jisase usakI zobhA aura adhika bar3ha gii| kuMDaloM se usakA mukha camaka gayA, mukuTa se mastaka dedIpyamAna ho gyaa| hAroM se AcchAdita usakA vakSasthala sundara pratIta ho rahA thaa| laMbe laTakate hue vastra ko uttarIya (dupaTTa) ke rUpa meM dhAraNa kiyaa| mudrikAoM se aMguliyAM pItavarNa-sI dikhatI thIM / suyogya zilpiyoM dvArA nirmita, svarNa evaM maNiyoM ke suyoga se suracita, vimala mahAha-mahAn zreSTha puruSoM dvArA dhAraNa karane yogya, suzliSTa-bhalI prakAra se sAMdhA huA; viziSTa-utkRSTa, prazasta AkArayukta; vIravalaya (vizeSa prakAra kA kaMkaNa) dhAraNa kiyaa| adhika kyA kahA jAe, kalpa vRkSa ke samAna alaMkRta aura vibhUSita narendra (kUNika) koraNTa puSpa kI mAlAoM se yukta chatra ko dhAraNa kara, donoM pAzvoM meM cAra cAmaroM se vijAtA hugrA, logoM dvArA maMgalamaya jaya-jayakAra kiyA jAtA huA, aneka gaNanAyakoM, daMDanAyakoM, rAjA, Izvara, talavara, mADaMvika, kauTumbika, maMtrI, mahAmaMtrI, gaNaka, dauvArika, amAtya, ceTa, pIThamadaMka, nAgarika, nigamavAsI, zreSThI, senApati sArthavAha, dUta, saMdhipAla, AdikoM se ghirA humA, zveta-dhavala mahAmegha se nikale hue dedIpyamAna grahoM evaM nakSatramaMDala ke madhya candramA ke sadRza priyadarzana vaha narapati snAnagRha se bAhara niklaa| nikalakara jahA~ bAhya sabhAbhavana thA vahA~ prAyA, yAvat aMjanagiri ke zikhara ke samAna vizAla ucca gajapati para vaha narapati prArUDha huaa| ___ tatpazcAt kuNika rAjA tIna hajAra hAthiyoM (tIna hajAra rathoM, tIna hajAra azvoM, tIsa koTi padAtiyoM ke sAtha) yAvat vAdyadhoSapUrvaka caMpA nagarI ke madhya bhAga meM se nikalA, nikalakara jahA~ kAla Adi dasa kumAra Thahare the vahA~ pahu~cA aura kAla Adi dasa kumAroM se milA / isake bAda tetIsa hajAra hAthiyoM, tetIsa hajAra ghor3oM, tetIsa hajAra rathoM aura tetIsa koTi manuSyoM se ghira kara sarva Rddhi yAvat kolAhala pUrvaka suvidhAjanaka par3Ava DAlatA huA, sukhapUrvaka prAtaH kalevA Adi karatA humA; ati vikaTa antarAvAsa (par3Ava) na kara kintu nikaTa-nikaTa vizrAma karate hue aMga janapada ke madhya bhAga meM se hote hue jahA~ videha janapada thA, usameM bhI jahA~ vaizAlI nagarI thI, usa ora calane ke lie udyata hugraa| ceTaka kA gaNa-rAjAoM se parAmarza ___31. tae NaM se ceDae rAyA imose kahAe laTTha samANe nava mallaI nava lecchaI kAsIkosalagA aTThArasa vi gaNarAyAno saddAvei, 2 tA evaM vayAsI-"evaM khalu, devANuppiyA ! vehalle kumAre kaNiyassa ranno asaMvidieNaM seyaNagaM aTThArasavaMkaM ca hAraM gahAya ihaM havvamAgae / tae NaM kUNieNaM seyaNagassa aTThArasavaMkassa ya aTTAe to dUyA pesiyA / te ya mae imeNaM kAraNeNaM pddisehiyaa| tae NaM se kUNie mamaM eyama8 apaDisuNamANe cAuraGgiNIe seNAe saddhi saMparivuDe juddhasajje ihaM havyamAgacchai / taM ki NaM devANuppiyA, seyaNagaM aTThArasavaMkaM kUNiyassa ranno paccappiNAmo? vehallaM kumAraM pesemo ? udAhu jujjhitthA" ? Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36] [nirayAvalikAsUtra tae NaM nava mallaI nava lecchaI kAsIkosalagA aTThArasa vi gaNarAyANo ceDagaM rAyaM evaM vayAsI--"na evaM sAmI ! juttaM vA pattaM vA rAyasarisaMvA, jaM NaM seyaNagaM aTThArasavaMkaM kuNiyassa ranno paccappiNijjai, vehalle ya kumAre saraNAgae pesijjai / taM jai NaM kUNie rAyA cAuGgiNIe seNAe saddhi saMparibuDe juddhasajje ihaM havvamAgacchai, tae gaM amhe kUNieNaM ragnA saddhi jujjhaamo|" tae NaM se ceDae rAyA te nava mallaI nava lecchaI kAsIkosalagA aTThArasa vi gaNarAyANo evaM vayAsIjai NaM devANuppiyA, tubhe kUNieNaM ramnA saddhi jujjhaha, taM gacchaha NaM devANuppiyA, saesu 2 rajjesu, vhAyA jahA kAlAIyA [jAva] jaeNaM vijaeNaM vaddhAvanti / tae NaM se ceDae rAyA koDumbiyapurise saddAvei, 2 tA evaM vayAso--"AbhisekkaM jahA kUNie" [jAva] duruDhe / [31] rAjA kuNika kA yuddha ke lie prasthAna kA samAcAra jAnakara ceTaka rAjA ne kAzI kozala dezoM ke nau licchavI aura nau mallakI ina aThAraha gaNa-rAjAoM ko parAmarza karane hetu AmaMtrita kiyA aura unake ekatra hone para kahA--devAnupriyo ! bAta yaha hai ki kUNika rAjA ko vinA jatAe-kahe-sane vehalla kumAra secanaka hAthI aura aThAraha laDoM kA hAra lekara yahA~ mA gayA hai| kintu kaNika ne secanaka hAthI aura aThAraha lar3oM ke hAra ko vApisa lene ke lie tIna dUta bheje| kintu maiMne isa kAraNa arthAt apanI jIvita avasthA meM svayaM zreNika rAjA ne use ye donoM vastueM pradAna kI haiM, phira bhI hAra-hAthI cAhate ho to use prAdhA rAjya do, yaha uttara dekara una dUtoM ko vApisa lauTA diyA / taba kaNika merI isa bAta ko na sunakara aura na svIkAra kara caturaMgiNI senA ke sAtha yuddhasajjita hokara yahA~ A rahA hai| to kyA devAnupriyo ! secanaka hAthI aura aThAraha lar3oM kA hAra vApisa kUNika rAjA ko lauTA deM ? vehallakumAra ko usake havAle kara deM ? athavA yuddha kareM? taba una kAzI-kozala ke nau mallakI aura nau licchavI--aThAraha gaNarAjAoM ne ceTaka rAjA se isa prakAra kahA-svAmin ! yaha na to ucita hai-yukta hai, na avasarocita hai aura na rAjA ke anurUpa hI hai ki secanaka aura aThAraha lar3oM kA hAra kaNika rAjA ko lauTA diyA jAe aura zaraNAgata vehallakumAra ko bheja diyA jaae| isalie jaba kUNika rAjA caturaMgiNI senA ko lekara yuddhasajjita hokara yahA~ pA rahA hai taba hama kaNika rAjA ke sAtha yuddha kreN| isa para ceTaka rAjA ne una nau licchavI, nau mallI kAzI-kozala ke aThAraha gaNa-rAjAoM se kahA- yadi Apa devAnupriya kUNika rAjA se yuddha karane ke lie taiyAra haiM to devAnupriyo ! apane apane rAjyoM meM jAie aura snAna Adi kara kAlAdi kumAroM ke samAna yAvat [yuddha ke lie susajjita hokara apanI-apanI caturaMgiNI senA ke sAtha yahA~ campA meM aaie| yaha sunakara aThArahoM rAjA apane-apane rAjyoM meM gae aura yuddha ke lie susajjita hokara pAe / Akara unhoMne ceTaka rAjA ko jaya-vijaya zabdoM se badhAyA] __usake bAda ceTaka rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura bulAkara yaha AjJA dIprAbhiSekya hastiratna ko sajApro Adi kUNika rAjA kI taraha yAvat ceTaka rAjA hAthI para ArUDha huaa| Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 1: prathama adhyayana]] ceTaka rAjA kA yuddhakSetra meM prAgamana 32. tae NaM se ceDae rAyA tihi dantisahassehi, jahA kuNie [jAva] vesAli nari majhamajheNaM niggacchai, 2ttA jeNeva te nava mallaI nava lecchaI kAsIkosalagA aTThArasa vi gaNarAyAo teNeva uvaagcchd| tae NaM se ceDae rAyA sattAvanAe dantisahassehi, sattAvannAe Asasahassehi, sattAvanAe rahasahassehi sattAvanAe maNussakoDIhiM saddhi saMparivuDe saviDDhoe jAva raveNa suhehi vasahIhi pAyarAsehiM nAivigiTThahi antarrAhi vasamANe 2 videhaM jaNavayaM majjhamazeNaM jeNeva desappante teNeva uvAgacchai, 2 tA khandhAvAranivesaNaM karei, 2 ttA kUNiyaM rAyaM paDivAlemANe juddhasajje ciTThai / ___ tae NaM se kUNie rAyA saviDDIe [jAva] raveNaM jeNeva desappante teNeva uvAgacchai, 2 ttA ceDayassa ranno joyaNantariya khandhAvAranivesaM karei / [32] aThArahoM gaNa-rAjAoM ke A jAne ke pazcAt ceTaka rAjA kuNika rAjA kI taraha tIna hajAra hAthiyoM Adi ke sAtha vaizAlI nagarI ke bIcoMbIca hokara nikalA / nikalakara jahA~ ve nau mallI, nau licchavI kAzI-kozala ke aThAraha gaNa rAjA the, vahA~ paayaa| tadanantara ceTaka rAjA sattAvana hajAra hAthiyoM, sattAvana hajAra ghor3oM, sattAvana hajAra rathoM aura sattAvana koTi manuSyoM ko sAtha lekara sarva Rddhi yAvat vAdyadhoSa pUrvaka sukhada vAsa, prAtaH kalevA aura nikaTa-nikaTa vizrAma karate hue videha janapada ke bIcoMbIca se calate hue jahA~ somAntapradeza thA, vahA~ aayaa| pAkara skandhAvAra kA niveza kiyA---par3Ava DAla diyA tathA kUNika rAjA kI pratIkSA karate hue yuddha ko tatpara ho Thahara gayA / isake bAda kuNika rAjA samasta Rddhi-vaibhava yAvat kolAhala ke sAtha jahA~ sImAMtapradeza thA, vahA~ pAyA / pAkara ceTaka rAjA se eka yojana kI dUrI para usane bhI skandhAvAraniveSa kiyA / yuddhArtha vyUha-racanA 33. tae NaM te donni vi rAyANo raNabhUmi sajjAventi, 2 tA raNabhUmi jayanti / tae NaM se kUNie rAyA tettIsAe dantisahassehiM jAva maNussakoDIhi garulavUhaM raei 2 tA garulavUheNaM rahamusalaM saMgAmaM uvAyAe / tae NaM se ceDage rAyA sattAvannAe dantisahassehiM [jAva] sattAvannAe maNussakoDohiM sagaDavUha raei, 2 tA sagaDavUheNaM rahamusalaM saMgAma uvAyAe / . tae NaM te doNha vi rAINaM aNIyA saMnaddha [jAdha] gahiyAuhapaharaNA maMgatiehi phalahi, nikkiTThAhi asIhi, aMsAgaehiM toNehi, sajIvehi dhahiM, samukkhihi sarehi, samullAliyAhi DAvAhi, osAriyAhi urughaNTAhi, chippatUreNaM vajjamANeNaM mahayA ukkiTThasohanAyabolakalakalaraveNa samuddaravabhUyaM piva karemANA savviDDIe jAva raveNaM hayagayA hayagahi, gayagayA gayagaehi, rahagayA rahagaehi, pAyattiyA pAyattiehi annamannehiM saddhi saMpalaggA yAvi hotthA / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38] [nirayAvalikAsUtra tae NaM te doNha vi rAyANaM aNIyA niyagasAmIsAsaNANurattA mahayA jaNakkhayaM jaNavahaM jaNappamaI jaNasaMvaTTakappaM naccantakabandhavAra bhImaM ruhirakaddamaM karemANA annamanneNaM saddhi jujjhanti / / ___tae NaM se kAle kumAra tihiM dantisahassehi jAva maNUsakoDIhi garulavUheNaM ekkArasameNaM khaMdheNaM rahamusalaM saMgAma saMgAmemANe hayamahiya0 jahA bhagavayA kAloe devIe parikahiyaM [jAva] jIviyAo vvrovie| ___ "taM evaM khalu, goyamA, kAle kumAre erisaehi Arambha'hi jAba erisaeNaM asubhakaDakammapanbhAreNaM kAle mAse kAlaM kiccA cautthoe paGkappabhAe puDhavIe hemAbhe narae neraiyattAe uvvnne"| [33] tadanantara donoM rAjAoM ne raNabhUmi ko sajjita kiyA, sajjita karake raNabhUmi meM apanI-apanI jaya-vijaya ke lie arcanA kI / isake bAda kaNika rAjA ne tetIsa hajAra hAthiyoM yAvat tIsa koTi paidala sainikoM se garuDavyUha kI racanA kii| racanA karake garuDa vyUha dvArA ratha-mUsala saMgrAma prArambha kiyaa| idhara ceTaka rAjA ne sattAvana hajAra hAthiyoM yAvat sattAvana koTi padAtiyoM dvArA zakaTavyUha kI racanA kI aura racanA karake zakaTavyUha dvArA ratha-mUsala saMgrAma meM pravRtta huaa| taba donoM rAjAoM kI senAeM yuddha ke lie tatpara ho yAvat prAyudhoM aura praharaNoM ko lekara hAthoM meM DhAloM ko bAMdhakara, talavAreM myAna se bAhara nikAlakara, kaMdhoM para laTake tUNIroM se, pratyaMcAyukta dhanuSoM se chor3e hue bANoM se, phaTakArate hue bAyeM hAthoM se, jora-jora se bajatI huI jaMghAoM meM baMdhI huI ghaMTikAoM se, bajatI huI turahiyoM se evaM pracaMDa huMkAroM ke mahAn kolAhala se samudragarjanA jaisI karate hue sarva Rddhi yAvat vAdyaghoSoM se, paraspara azvArohI azvArohiyoM se, gajArUDha gajArUDhoM se, rathI rathArohiyoM se aura padAti padAtiyoM se bhir3a ge| donoM rAjAoM kI senAeM apane-apane svAmI ke zAsanAnurAga se ApUrita thiiN| ataetra mahAn janasaMhAra, janavadha, janamardana, janabhaya aura nAcate hue ruDa-muDoM se bhayaMkara rudhira kA kIcar3a karatI huI eka dUsare se yuddha meM jUjhane lgiiN| tadanantara kAla kumAra tIna hajAra hAthiyoM yAvat tIna manuSyakoTiyoM se garUDavyUha ke gyArahaveM bhAga meM kUNika rAjA ke sAtha rathamUsala saMgrAma karatA humA hata aura mathita ho gayA, ityAdi jaisA bhagavAn ne kAlI devI se kahA thA, tadanusAra yAvat mRtyu ko prApta ho gyaa| (zrI bhagavAna ne kahA)-ataeva gautama ! isa prakAra ke prAraMbhoM se, isa prakAra ke kRta azubha kAryoM ke kAraNa vaha kAlakumAra maraNa ke avasara para maraNa karake cauthI paMkaprabhA pRthvI ke hemAbha naraka meM nairayika rUpa se utpanna huA hai| upasaMhAra 34. 'kAle NaM bhaMte ! kumAre cautthIe puDhavIe....."aNantaraM uvvaTTittA kahiM gacchihii ? kahiM uvavajjihii ?', Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 1: prathama adhyayana] [39 'goyamA, mahAvidehe vAse jAI kulAI bhavanti aDDAiM jahA daDhapainno [jAva] simihii bujhihii [jAva] antaM kaahiii| 'taM evaM khalu jambU ! samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM nirayAvaliyANaM paDhamassa ajyaNassa ayamaDhe pnnteN'| / / paDhamaM ajjhayaNaM samataM // 1 // 34] gautama svAmI ne punaH prazna kiyA--bhadanta ! vaha kAlakumAra cauthI pRthvI se nikalakara kahA~ jAegA? kahA~ utpanna hogA? ( bhagavAn-) gautama ! mahAvideha kSetra meM jo prADhya kula haiM unameM janma lekara dRr3hapratijJa ke samAna siddha, buddha, mukta, yAvata parinirvANa ko prApta hogA aura samasta duHkhoM kA aMta kregaa| _zrI sudharmA svAmI ne kahA-'isa prakAra AyuSman jambU ! zramaNa bhagavAn yAvat nirvANa ko prApta mahAvIra ne nirayAvalikA ke prathama adhyayana kA yaha prAzaya pratipAdana kiyA hai / // prathama adhyayana samApta / / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhyayana 35. 'jaI gaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM nirayAvaliyANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaThe pannatte, doccassa NaM bhaMte, ajjhayaNassa nirayAvaliyANaM samajeNaM bhagavayA jAca saMpatteNaM ke ache pannatte?' evaM khalu jambU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM campA nAmaM nayarI hotthaa| puNNabhadde ceie / kaNie raayaa| paumAvaI devii| tattha NaM campAe nayarIe seNiyassa ranno bhajjA kuNiyassa ranno cullamAuyA sukAlI nAmaM devI hotthA sukumaalaa| tIse NaM sukAlIe devIe putte sukAle nAma kumAre hotthA sukumaale| tae NaM se sukAle kumAre annayA kayAi tihiM dantisahassehi, jahA kAlo kumAro, niravasesaM taM ceva bhANiyavvaM jAva mahAvidehe vAse...... antaM kAhii / ||biiyN prajjhayaNaM samattaM // 1 // 2 // [35] jambU svAmI ne apane guru sudharmA svAmI se pUchA- bhadanta ! yadi zramaNa yAvat mukti saMprApta bhagavAn mahAvIra ne nirayAvalikA ke prathama adhyayana kA yaha artha pratipAdana kiyA hai to nirayAvAlakA ke dvitIya adhyayana kA zramaNa bhagavAn yAvat nirvANasaMprApta mahAvIra ne kyA bhAva pratipAdana kiyA hai ? zrI sudharmA ne uttara diyA-AyuSman jambU! usa kAla aura usa samaya meM campA nAma kI nagarI thI / vahA~ pUrNabhadra caitya thA / kUNika vahA~ kA rAjA thA / padmAvatI usakI paTarAnI thii| ___ usa campAnagarI meM zreNika rAjA kI bhAryA, kuNika rAjA kI sautelI mAtA sukAlI nAma kI rAnI thI jo sukamAla zarora Adi se sampanna thii| ___ usa sukAlI devI kA putra sukAla nAmaka rAjakumAra thaa| vaha sukomala aMga-pratyaMga vAlA Adi vizeSaNoM se yukta thaa| vaha sukAla kumAra kisI samaya tIna hajAra hAthiyoM ityAdi sahita jaisA pUrva meM kAla kumAra ke viSaya meM kahA gayA, vaisA samagra vRttAnta kahanA cAhie arthAt vaha bhI ratha mUsala saMgrAma meM mArA gyaa| marakara cauthI narakapRthvI meM utpanna huA hai| vahA~ se nikalakara mahAvideha varSa meM utpanna hokara karmoM kA anta kregaa| sampUrNa kathana kAla kumAra ke samAna hI kahanA caahiye| // dvitIya adhyayana samApta / / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya se dazama adhyayana 36. evaM sesA vi aTTha prajzayaNA neyamvA paDhamasarisA, navaraM mAyAo srisnaamaano| // nirayAvaliyAno smttaao|| // paDhamo vaggo smtto|| [36] prathama adhyayana ke samAna zeSa pATha adhyayana bhI jAnane caahie| kintu itanA vizeSa hai ki unakI mAtAoM ke nAma samAna haiM arthAt mAtAoM ke nAma ke samAna una kumAroM ke nAma haiM / yathA-mahAkAlI rAnI kA putra mahAkAla, kRSNA devI kA putra kRSNa, sukRSNA devI kA putra sukRSNa aadi| ||niryaavlikaa samApta / / // prathama varga samApta / / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya varga : kalpAvateMsikA prathama adhyayana 1. ukkhevao-jai NaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA [jAva] saMpatteNaM uvaGgANaM paDhamasta vaggassa nirayAvaliyANaM ayamaDhe pannatte, doccassa NaM bhaMte ! vaggassa kappaDisiyANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM kai ajhayaNA pannattA? / ___ evaM khalu, jambU ! samaNeNaM bhagavayA [jAva] saMpatteNaM kappaDisiyANaM basa aAyaNA pnnttaa| taM jahA-paume 1, mahApaume 2, bhadde 3, sumadde 4; paumabhadde 5, paumaseNe 6, paumagumme 7, naliNigumme 8, prANande 9, nandaNe 10 / jai NaM bhaMte ! samaNeNaM [jAva] saMpatteNaM kappaDisiyANaM dasa ajjhayaNA pannattA, paDhamassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa kappaDisiyANaM samaNeNaM bhagavayA jAva ke praThe pannatte ? evaM khalu jambU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM campA nAma nayarI hotthaa| puNNabhadde ceie| kUNie rAyA / paumAvaI devI / tattha NaM campAe nayarIe seNiyassa ranno bhajjA kaNiyassa rano cullamAuyA kAlI nAmaM devI hotthA suhumAlA [.] / tIse NaM kAlIe devIe putte kAle nAma kumAre hotthA suhamAla / tassa NaM kAlassa kumArassa paumAvaI nAmaM devI hotthA, somAlA [jAva] viharai / [1] jambUsvAmI kA prazna-bhadanta ! yadi zramaNa yAvat nirvANa-saMprApta bhagavAna mahAvIra ne nirayAvalikA nAmaka upAMga ke prathama varga kA yaha (pUrvokta) Azaya pratipAdita kiyA hai to he bhadanta ! dUsare varga kalpAvataMsikA kA zramaNa yAvat nirvANa-saMprApta bhagavAn ne kyA artha kahA hai ? sudharmA svAmI ne uttara diyA-AyuSman jambU ! zramaNa yAvat muktisaMprApta bhagavAna ne kalpAvataMsikA ke dasa adhyayana kahe haiN| ve isa prakAra haiM-1. padama 2. mahApadma 3. bhadra 4. subhadra 5. padmabhadra 6. padmasena 7. padmagulma 8. nalinagulma 6. aAnanda aura 10. nandana / jambU-bhagavan ! yadi zramaNa yAvat nirvANasaMprApta bhagavAn ne kalpAvataMsikA ke dasa adhyayana kahe haiM to bhadanta ! zramaNa bhagavAna ne kalpAvataMsikA ke prathama adhyayana kA kyA prAzaya pratipAdana kiyA hai ? Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 2: prathama adhyayana] [43 ___ sudharmAprAyuSman jambU ! vaha isa prakAra hai usa kAla aura usa samaya meM campA nAmaka nagarI thii| (usake uttara pUrva meM) pUrNabhadra nAmaka caitya thaa| kUNika vahA~ kA rAjA thaa| usakI padmAvatI nAmaka paTarAnI thii| usa campA nagarI meM zreNika rAjA kI bhAryA, kaNika rAjA kI vimAtA kAlI nAmaka rAnI thI, jo atIva sukumAra evaM strI-ucita yAvat guNoM se sampanna thI / usa kAlo devI kA putra kAla nAmaka rAjakumAra thaa| usa kAla kumAra kI padmAvatI nAmaka patnI thI, jo sukomala thI yAvat mAnavIya bhogoM ko bhogatI huI samaya vyatIta kara rahI thii| padmAvatI kA svapnadarzana 2. tae NaM sA paumAvaI devI annayA kayAi taMsi tArisargasi vAsagharaMsi ambhintarao sacittakamme [jAva] sohaM sumiNe pAsittANaM pddibuddhaa| evaM jammaNaM, jahA mahAbalassa', [jAya] nAmadhejjaM--"jamhA NaM amhaM ime vArae kAlassa kumArassa putte paumAvaIe devIe attae, taM hou gaM amhaM imassa dAragassa nAmadhejja paume paume" / sesaM jahA mhaablss| aDho dAo / [jAva] uppi pAsAyavaragae viharai / sAmo samosarie / parisA niggayA / kUNie niggae / ume vi jahA mahAbale, niggae / taheva ammApii-ApucchaNA, [jAva] panvaie aNagAre jAe [jAva] guttbmbhyaarii| [2] kisI eka rAtri meM bhItarI bhAga meM citra-vicitra citrAmoM se citrita vAsagRha meM zaiyA para zayana karatI haI svapna meM siMha ko dekhakara vaha padmAvatI devI jAgata hii| phira putra kA janma huA, mahAbala kI taraha usakA janmotsava manAyA gayA, yAvat nAmakaraNa kiyA-kyoMki hamArA yaha bAlaka kAla kumAra kA putra aura padmAvatI devI kA prAtmaja hai, ataeva hamAre isa bAlaka kA nAma padma ho|' zeSa samasta varNana mahAbala ke samAna samajhanA cAhie, arthAt rAjasI ThATha se usakA pAlana-poSaNa humA / yathAsamaya usane bahattara kalAe~ siikhiiN| taruNAvasthA Ane para ATha kanyAoM ke sAtha usakA pANigrahaNa huA / pATha-pATha vastue~ dAya (daheja) meM dI gaIM yAvat mAra UparI zreSTha prAsAda meM rahakara bhoga bhogate, vicarane lgaa| bhagavAna mahAvIra svAmI samavasRta hue| pariSad dharma-dezanA zravaNa karane niklii| kUNika bhI baMdanArtha niklaa| mahAbala ke samAna padma bhI darzana-vaMdanA karane ke lie nikalA / mahAbala ke hI samAna mAtA-pitA se anumati prApta karake pravajita huA, yAvat gupta brahmacArI anagAra ho gyaa| padma anagAra kI sAdhanA 3. tae NaM se paume aNagAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa tahArUvANaM therANaM antie sAmAiyamAiyAI ekkArasa aGgAiM ahijjai, 2ttA bahUhiM cautthachaTTamaM [jAva] vihri| tae NaM se paume aNagAre teNaM orAleNaM, jahA meho, taheva dhammajAgariyA, cintA / evaM jaheya meho taheva samaNaM bhagavaM ApucchitA viule [jAva] pAovagae samANe tahAlavANaM therANaM antie 1. mahAbala ke janmAdi kA varNana pariziSTa meM dekhie| Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44] [kalpAvataMkasiAsUtra sAmAiyamAiyAI ekkArasa aGgAI, bahupaDipuNNAI paJca vAsAiM sAmagNapariyAe / mAsiyAe saMlehaNAe sddhibhttaaii| ANupundhIe kaalge| therA protinnnnaa| bhagavaM goyame pucchaha, sAmI kaheha [jAva] saTTi bhattAI aNasaNAe cheittA AloiyapaDikkate uDDhaM candima0 sohamme kappe devattAe uvavanne / do saagraaiN| "se gaM bhate, paume deve tAo devalogAo pAukkhaeNaM" / pucchA / "goyamA, mahAvidehe vAse, jahA vaDhapainno', [jAva] antaM kaahii"| vikkhevo-taM evaM khalu jambU, samaNeNaM jAva saMpatteNaM kappaDisiyANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaThe pannatte tti baiMmi / / ||pddhmN ajmayaNaM / 2 / 1 // [3] tatpazcAt padma anagAra ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ke tathArUpa sthaviroM se sAmAyika se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA yAvat caturthabhakta, SaSThabhakta, aSTamabhakta, ityAdi vividha prakAra kI tapa-sAdhanA se prAtmA ko bhAvita karate hue vicarane lgaa| isake bAda vaha padma anagAra meghakumAra ke samAna usa prabhAvaka vipula-dIrghakAlIna, sazrIkazobhAsaMpanna, guru dvArA pradatta athavA prayatnasAdhya, kalyANakArI, ziva paka, dhanya, prazaMsanIya, mAMgalika, udagra utkaTa, udAra, uttama, mahAprabhAvazAlI tapa-prArAdhanA se zuSka, rUkSa, asthimAtrAvazeSa zarIra vAlA evaM kRza ho gyaa| tatpazcAta kisI samaya madhya rAtri meM dharma-jAgaraNa karate hae padma anagAra ko cintana utpanna huprA / meghakumAra ke samAna zramaNa bhagavAn se pUchakara vipula parvata para jA kara yAvat pAdopagamana saMsthArA svIkAra karake tathArUpa sthaviroM se sAmAyika Adi se lekara gyAraha aMgoM kA zravaNa kara paripUrNa pAMca varSa kI zramaNa paryAya kA pAlana karake mAsika saMlekhanA ko aMgIkAra kara aura anazana dvArA sATha bhaktoM kA tyAga karake arthAt eka mAsa kI saMlekhanA karake, anukrama se kAlagata humaa| use kAlagata jAnakara sthavira bhagavAna ke samIpa paae| bhagavAn gautama ne padmamuni ke bhaviSya ke viSaya meM prazna kiyaa| svAmI ne uttara diyA ki yAvata anazana dvArA sATha bhojanoM kA chedana kara, AlocanA-pratikramaNa kara sadUra caMdra Adi jyotiSka vimAnoM ke Upara saudharmakalpa meM deva rUpa se utpanna hayA hai| vahA~ do sAgaropama kI usakI prAya hai| __ gautama svAmI ne punaH prazna kiyA-bhadanta ! vaha padmadeva AyukSaya (bhavakSaya evaM sthitikSaya) ke anantara usa devaloka se cyavana karake kahA~ utpanna hogA? bhagavAn ne uttara diyA--gautama ! mahAvideha kSetra meM utpanna hogaa| dRDhapratijJa ke samAna yAvat (janma-maraNa kA) aMta kregaa| nikSepa---isa prakAra he AyuSman jambU ! zramaNa yAvat nirvANasaMprApta bhagavAn mahAvIra ne prathama adhyayana kA yaha artha prajJapta kiyA hai| isa prakAra jaisA maiMne bhagavAna se zravaNa kiyA vaisA maiM kahatA huuN| // prathama adhyayana samApta / / 1. pratijJa ke vizeSa paricaya ke lie pariziSTa dekhie| Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhyayana 4. jai gaM bhaMte samaNeNaM bhagavayA [jAva] saMpatteNaM kappaDisiyANaM paDhamassa ajmayaNassa ayamaThe pannatte, doccassa NaM bhaMte, ajmayaNassa ke aTThe pannatte ? "evaM khalu jambU! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM campA nAmaM nayarI hotthaa| puNNabhadde ceie| kUNie raayaa| paumAvaI devI / tattha NaM campAe nayarIe seNiyassa ranno bhajjA kUNiyassa ranno cullamAuyA sukAlI nAma devI hotthaa| tIse NaM sukAlIe putte sukAle nAma kumaare| tassa NaM sukAlassa kumArassa mahApaumA nAmaM devI hotthA, suumAlA / tae NaM sA mahApaumA devI annayA kayAi taMsi tArisagaMsi, evaM taheva, mahApaume nAmaM dArae, [jAya] sijjhihii / navaraM IsANe kappe uvavAo / ukkostttthiiio| bIyaM ajjhayaNaM // 22 // [4] jambUsvAmI ne prazna kiyA--bhadanta ! yadi zramaNa yAvat nirvANaprApta bhagavAn ne kalpAvataMsikA ke prathama adhyayana kA ukta bhAva pratipAdita kiyA hai to he bhadanta ! usake dvitIya adhyayana kA kyA Azaya kahA hai ? sudharmA svAmI ne uttara diyA-pAyuSman jambU ! vaha isa prakAra hai usa kAla aura usa samaya meM caMpA nAma kI nagarI thii| pUrNabhadra nAmaka caitya thaa| kuNika rAjA thaa| padmAvatI rAnI thii| usa caMpAnagarI meM zreNika rAjA kI bhAryA kaNika rAjA kI vimAtA sukAlI nAmakI rAnI thii| usa sukAlI kA putra sukAla nAmaka rAjakumAra thaa| usa rAjakumAra sukAla kI sukumAla Adi vizeSatA yukta mahApadmA nAma kI patnI thii| usa mahApadmA ne kisI eka rAtri meM sukhada zaiyA para mote hue eka svapna dekhA, ityAdi pUrvavat varNana karanA cAhie / bAlaka kA janma huA aura usakA mahApadma nAmakaraNa kiyA gayA yAvat vaha pravrajyA aMgIkAra karake mahAvideha kSetra meM siddha hogaa| vizeSa yaha ki IzAna kalpa meM utpanna huA / vahA~ use utkRSTa sthiti (kucha adhika do sAgaropama) huii| nikSepa---isa prakAra he AyuSman jambU ! zramaNa yAvat mukti-saMprApta bhagavAn ne kalpAvataMsikA ke dvitIya adhyayana kA yaha bhAva batAyA hai, isa prakAra maiM kahatA huuN| // dvitIya adhyayana samApta // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya se dazama adhyayana 5. evaM sesAvi aTTha neyavvA / mAyAno sarisanAmAo / kAlAINaM dasahaM puttA aNupuvIe doNhaM ca paJca cattAri tiNhaM tiNhaM ca honti tiNNe va / / doNhaM ca doni vAsA seNiyanattUNa priyaao||1|| uvavAno prANupuSvIe-paDhamo sohamme, bIo IsANe, taio saNaMkumAre, cauttho mAhinde, paJcamo bammaloe, chaTTho lantae, sattamo mahAsukke, aTThamo sahassAre, navamo pANae, dasamo accue| samvatthaM ukakosaTTiI mANiyabvA / mahAvidehe siddha / ||kppddisiyaao samattAbho // ||biimo vaggo smtto|| [5] isI prakAra zeSa pAThoM hI adhyayanoM kA varNana jAna lenA caahie| mAtAe~ sadRza nAmavAlI haiM arthAt putroM ke samAna ho unake nAma haiM, jaise-bhadrakumAra ko mAtA bhadrA, subhadrakumAra ko mAtA subhadrA prAdi / anukrama se kAlAdi dasoM kumAroM ke putra the / dasoM kI dIkSAparyAya isa prakAra tho pana aura mahApadma anagAra kI pAMca-pA~ca varSa kI, bhadra, subhadra aura padmabhadra kI cAra-cAra varSa, padmasena, padmagulma aura nalinIgulma kI tIna-tIna varSa kI tathA Ananda aura nandana kI dIkSAparyAya do-do varSa kI thii| ye sabhI zreNika rAjA ke pautra the| anukrama se inakA janma hyaa| dehatyAga ke pazcAta prathama kA saudharma kalpa meM, dvitIya kA IzAna kalpa meM, tRtIya kA sanatkumAra kalpa meM, caturtha kA mAhendra kalpa meM, paMcama kA brahma loka meM, SaSTha kA lAntaka kalpa meM, saptama kA mahAzukra meM, aSTama kA sahasrAra kalpa meM, navama kA prANatakalpa meM aura dazama kA acyuta kalpa meM deva rUpa meM janma huA / sabhI kI sthiti utkRSTa kahanI caahie| ye sabhI svarga se cyavana karake mahAvideha kSetra meM siddha hoNge| // kalpAvataMsikA samApta // // dvitIya varga samApta // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya varga : puSpikA prathama adhyayana 1. ukkhevao- "jai NaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA[jAba] saMpatteNaM ubaGgANaM doccassa kappaDisiyANaM ayama? pannatte, taccassa NaM bhaMte ! vAssa uvaGgANaM pusphiyANaM ke aTTha pannate?". ... "evaM khalu jambU ! samaNeNaM [jAva] saMpatteNaM uvaGgANaM taccassa vaggassa puphiyANaM dasa ajjhayaNA pannattA / taM jahA cande sUre sukke bahuputtiya puNNa mANibhadde y|| datte sive bale yA aNADhie ceva boddhabve // " "jai gaM bhaMte ! samaNeNaM [jAva] saMpatteNaM pusphiyANaM dasa prajjhayaNA pannattA, paDhamassa NaM bhaMte, samaNeNa nAva saMpatteNaM ke aDhe pannatte ?" [1] jambU svAmI ne prArya sudharmA svAmI se nivedana kiyA-bhadanta ! yadi zramaNa yAvat muktiprApta bhagavAna mahAvIra ne dvitIya upAMga kalpAvataMsikA kA yaha bhAva pratipAdana kiyA hai to bhagavan ! upAMgoM ke tRtIya varga rUpa puSpikA kA kyA prAzaya kahA hai ? . , , Arya sudharmA svAmI ne kahA-AyuSman jambU ! yAvat muktiprApta zramaNa bhagavAn ne tRtIya upAMga varga rUpa puSpikA ke dasa adhyayana kahe haiM / ve isa prakAra haiM: (1) candra (2) sUrya (3) zukra (4) bahuputrikA (5) pUrNabhadra (6) mAnabhadra (7) datta (8) ziva (9) bala aura (10) anAhata / bhagavan ! yadi zramaNa yAvat muktiprApta bhagavAn ne puSpikA nAmaka upAMga ke dasa adhyayana batAe haiM to he bhadanta ! zramaNa bhagavAn ne prathama adhyayana kA kyA Azaya kahA hai ? jambU svAmI ne punaH prArya sudharmA svAmI se pUchA / .. pratyuttara meM Arya sudharmA svAmI ne jambU svAmI se kahAcandravimAna meM jyotiSkendra candra - 2 evaM khalu jambU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nayare / guNasilae cehe| raayaa| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe, parisA niggyaa| ....... .. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [puSpikA teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM cande joisinde joisarAyA candavaDisae vimANe samAe suhammAe candaMsi sohAsaNaMsi cauhi jAva [sAmANIyasAhassohi cahiM agamahisohi saparivArAhi, tihi parisAhi, sahi aNiyAhiM, sahi aNiyAhivahi, solasahi AyarakkhadevasAhassIhi, annehi ya bahahi vimANavAsIhi vemANiehi devehiM devohi ya saddhi saMparibuDe mahayAhayanaTTagIyavAiyatantItalatAlatuDiyaghaNamuiGgapaDuppavAiyaraveNaM divvAI bhogabhogAiM bhuJjamANe imaM ca NaM kevalakappaM jambuddIvaM dIvaM viuleNaM prohiNA AmoemANe 2 pAsai, 2 tA samaNaM bhagavaM mahAvIraM, jahA sUriyAbhe, AbhiogaM devaM sahAvettA [jAva] surindAbhigamaNajoggaM karettA tamANattiyaM paccappiNanti / sUsarA ghaNTA [jAva] viuvnnaa| navaraM jANavimANaM joyaNasahassavisthiSNaM zraddhatevaTThijoyaNasamUsiyaM, mahindasAno paNuvIsa joyaNamUsimI, sesaM jahA sUriyAmassa, [jAva] aago| naTTavihI / taheva paDigo / . "bhate" ti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM pucchA / kaDAgArasAlA, sarIraM aNupaviTThA / pussvbhyo|' 2] AyuSmana jambU ! vaha isa prakAra hai-usa kAla aura usa samaya meM rAjagaha nAma kA nagara thA / vahA~ guNazilaka nAmaka caitya thA / vahA~ zreNika rAjA rAjya karatA thaa| usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI vahA~ samavasRta hue--padhAre / darzanArtha pariSada niklii| usa kAla aura usa samaya meM jyotiSkarAja jyotiSkendra candra candrAvataMsaka vimAna kI sudharmA sabhA meM candra nAmaka siMhAsana para baiThakara cAra hajAra sAmAnika devoM yAvat saparivAra cAra agramahiSiyoM, tIna pariSadAnoM (Abhyantara, madhya, bAhya pariSadAoM), sAta prakAra kI senAoM, sAta unake senApatiyoM, solaha hajAra AtmarakSaka devoM tathA anya dUsare bhI bahuta se usa vimAnavAsI devadeviyoM sahita niraMtara mahAn gaMbhIra dhvanipUrvaka nipuNa puruSoM dvArA vAdita-bajAye jA rahe taMtrI-bINA, hastatAla, kAMsyatAla, zruTita, ghana mRdaMga Adi vAdyoM evaM nATyoM ke sAtha divya bhogopabhogoM ko bhogatA huA vicara rahA thA / taba usane apane vipula avadhi jJAna se avalokana karate hue isa kevalakalpa (sampUrNa) jambUdvIpa ko dekhA aura tabhI zramaNa bhagavAn mahAvIra ko bhI dekhA / taba bhagavAn ke darzanArtha jAne kA vicAra karake sUryAbhadeva' ke samAna apane prAbhiyogika devoM ko bulAyA yAvat unheM deva-devendroM ke abhigamana karane yogya kArya karane kI AjJA do yAvat surendroM ke abhigamana karane yogya kArya karake isa AjJA ko vApasa lauTAne ko kahA arthAt kArya hone ko sUcanA dene ke lie khaa| Abhiyogika devoM ne bhI surendroM ke abhigamana yogya saba kArya karake use prAjJA vApisa lauttaaii| phira apane padAti senAnAyaka ko AjJA dI-susvarA ghaMTA ko bajAkara saba deva-deviyoM ko bhagavAna ke darzanArtha calane ke lie sUcita kro| usa senAnAyaka ne bhI vaisA hI kiyaa| yAvat saryAbhadeva ke samAna nATayavidhi Adi pradarzita karane kI vikurvaNA kii| lekina sUryAbhadeva ke varNana se itanA aMtara hai ki isakA yAna-vimAna eka hajAra yojana vistIrNa aura sADhe bAsaTha yojana U~cA 1. isa saMkSipta kathana kA sUcaka rAjapraznIya sUtragata gadyAMza ke anusAra vistRta pATha isa prakAra hai Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 : prathama adhyayana] thaa| mAhendradhvaja kI U~cAI paccIsa yojana kI thii| isake atirikta zeSa sabhI varNana sUryAbha vimAna ke samAna samajhanA cAhie, yAvat jisa prakAra se sUryAbhadeva bhagavAn ke pAsa AyA, nATyavidhi pradarzita kI aura vApisa lauTa gayA, vahI saba candradeva ke viSaya meM bhI jAna lenA caahie| 'bhagavana !' isa prakAra se AmaMtrita kara bhagavAna gautama ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ko baMdananamaskAra kiyA, vaMdana-namaskAra karake nivedana kiyA-bhaMte ! jyotiSkendra jyotiSkarAja caMdra dvArA vivita vaha saba divya devaRddhi, divya devadyuti, divya daivika prabhAva kahA~ cale gaye ? kahA~ praviSTa ho gaye samA gaye ? bhagavAn ne uttara diyA-gautama ! candra dvArA vikukti vaha saba divya Rddhi prAdi usake zarIra meM calI gaI, zarIra meM praviSTa ho gaI-antarlIna ho gii| gautama-bhadanta ! kisa kAraNa se Apa aisA kahate haiM ki vaha zarIra meM calI gaI, zarIra meM antarlIna ho gaI ? bhagavAn gautama! jaise koI eka bhItara-bAhara gobara Adi se lipI-putI, bAhara cAroM ora eka parakoTe se ghirI huI, gupta dvAroM vAlI aura unameM bhI saghana kivAr3a lage hue haiM, ataeva nirvAta-vAyu kA praveza bhI honA jisameM azakya hai, aisI gaharI vizAla kuTAkAra-parvata-zikhara ke ra vAlI zAlA ho aura usa kaTAkAra zAlA ke samIpa eka bar3A janasamaha baiThA ho| vaha aAkAza meM apanI ora Ate hue eka bahuta bar3e meghapaTala ko athavA jalavarSaka bAdala ko athavA pracaMDa aAMdhI ko dekhe to jaise vaha janasamUha usa kuTAkArazAlA meM samA jAtA hai, usI prakAra AyuSman gautama ! jyotiSkarAja candra ko vaha divya deva-Rddhi Adi usI ke zarIra meM praviSTa ho gaI--antarlIna ho gaI, aisA maiMne kahA hai| gautama--bhagavan ! usa deva ko isa prakAra kI vaha divya deva-Rddhi yAvat divya devAnubhAva kaise milA hai ? usane use kaise prApta kiyA hai ? kisa taraha se adhigata kiyA hai ? pUrvabhava meM vaha kauna thA? usakA kyA nAma aura gotra thA ? kisa grAma, nagara, nigama (vyApArapradhAna nagara) rAjadhAnI, kheTa (kher3e) karvaTa (kama UMce prAkAra se veSTita grAma), maDaMva (jisake AsapAsa cAroM ora eka yojana taka dUsarA koI gAMva na ho), pattana (samudra kA samIpavartI grAma-nagara), droNamukha (jala aura sthala mArgoM se jur3A huA nagara), prAkara (khAnoM vAlA sthAna-nagara) Azrama (RSiyoM kA AvAsasthAna), saMbAha (yAtriyoM, pathikoM ke vizrAma yogya grAma athavA nagara) athavA sanniveza (sAdhAraNa janoM kI bastI) kA nivAsI thA? usane aisA kyA dAna diyA? aisA kyA bhoga kiyA? aisA kyA kArya kiyA? aisA kauna sA AcaraNa kiyA ? aura kauna se tathArUpa zramaNa athavA mAhaNa se aisA kauna sA eka bhI dhArmika prArya suvacana sunA aura avadhArita kiyA ki jisase usa deva ne vaha divya deva-Rddhi yAvat daivika prabhAva upAjita kiyA hai, prApta kiyA hai, adhigata kiyA hai ? zrAvastI nagarI kA aMgati gAthApati 3. 'goyamA' i samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaM goyamaM AmantettA evaM vayAsI-evaM khala goyamA! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAvattho nAma nayarI hotthaa| koTThae ceie / tattha NaM sAvatthIe prAI Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50] [puSpikA nAma gAhAvaI hotthA ar3e jAva [ditte vitta visthipaNaviulabhavaNa-sayaNAsaNa-jANavAhaNe bahudhaNabahujAyasavarayae AogapayogasaMpautte vicchaDDiyapaurabhattapANebahudAsIdAsa-gomahisavelagappabhUe bahujaNassa] aparibhUe / tae NaM se aGgaI gAhAvaI sAvatthIe nayaroe bahUNaM nagara-nigama se TThi-seNAvaisatthavAha-dUya-saMdhivAlANaM bahusu kajjesu ya kAraNesu ya mantesu ya kuDumbesu ya gunjhasu ya rahassesu ya nicchaesu ya vavahAresu ya ApucchaNijje paDipucchaNijje sayassa vi ya NaM kuDumbassa meDhI pamANaM AhAre mAlambaNaM, cakkhU, meDhIbhUe jAva samvakajjavaDDhAvae yAvi hotthA / jahA aannndo| [3] gautama ! isa prakAra se zramaNa bhagavAn mahAvIra ne gautama ko AmaMtrita--saMbodhita kara kahA--- gautama ! usa kAla aura usa samaya meM zrAvastI nAma kI nagarI thii| vahA~ koSThaka nAmaka caitya thA / usa zrAvastI nagarI meM aMgati (aMgajita) nAmaka eka gAthApati-sadgRhastha nivAsa karatA thA, jo dhanADhya saMskArI, tejasvI, prabhAvazAlI, saMpanna, vizAla aura vipula bhavana zayana-zaiyA, bichaunA, prAsana, Adi yAna-ratha Adi, kA, vAhana--baila, ghoDe Adi aura pracura sone, cAMdI sikkA Adi kA svAmI evaM arthopArjana ke upAyoM meM nirata thaa| bhojana karane ke bAda bhI usake yahA~ puSkala khAdya padArtha bacate the| usake ghara meM bahuta se dAsa, dAsI, gAya, bhaiMsa, baila, bher3eM Adi thiiN| logoM dvArA aparibhUta thA-prabhAvazAlI vyaktitva ke kAraNa jisakA apamAna, tiraskAra, anAdara kiyA jAnA saMbhava nahIM thaa| vaha aMgajita gAthApati (Ananda zrAvakavata) zrAvastI nagarI ke bahuta se nagaranivAsI vyApArI, zreSThI, senApati, sArthavAha, dUta, saMdhipAlaka-sImArakSaka Adi ke aneka kAryoM meM, kAraNoM meM, maMtraNAoM meM, pArivArika samasyAoM meM, gopanIya bAtoM meM, nirNayoM meM, sAmAjika vyavahAroM meM pUchane yogya evaM vicAra-parAmarza karane yogya thA evaM apane kuTumba parivAra kA meDhikendra, pramANa-vyavasthApaka, AdhAra, prAlaMbana, cakSu-mArgadarzaka, meDhibhUta yAvat (pramANabhUta, AdhArabhUta, pAlaMbanabhUta, cakSubhUta) tathA saba kAryoM meM agresara thaa| arhat pArzva kA padArpaNa 4. teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM pAse gaM arahA purisAdANIe Aigare, jahA mahAvIro, navussehe solasehiM samaNasAhassohi advatIsAe ajjiyAsahassehiM [jAya] koTThae samosaDhe / parisA niggyaa| tae NaM se aGgaI gAhAvaI imIse kahAe laTTha samANe haTe jahA kattio seTThI tahA niggacchai [jAva] pajjuvAsai / dhamma soccA nisamma, jaM navaraM, "devANupiyA! jeTuputtaM kur3ambe ThAvemi / tae gaM ahaM devANuppiyANaM jAva padhvayAmi" / jahA gaGgadatta tahA paccaie [jAva] guttbmbhyaarii| [4] usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samAna dharma kI Adi karane vAle ityAdi vizeSaNoM se yukta, nau hAtha kI avagAhanA vAle puruSAdAnIya arhat pArzva prabhu solaha hajAra zramaNoM evaM ar3atIsa hajAra prAryAoM ke samudAya ke sAtha gamana karate hue yAvat koSThaka caitya meM samavasRta hue--padhAre / pariSad darzanArtha niklii| Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 : prathama adhyayana] [51 . taba vaha aMgajita gAthApati isa saMvAda ko sunakara harSita evaM saMtuSTa hotA humA kArtika zreSThI' ke samAna apane ghara se nikalA yAvat paryupAsanA kI / dharma ko zravaNa kara aura avadhArita kara usane prabhu se nivedana kiyA-devAnupriya ! jyeSTha putra ko kuTumba meM sthApita kruuNgaa| tatpazcAt maiM Apa devAnupriya ke nikaTa yAvat pravajita houuNgaa| gaMgadatta ke samAna vaha pravajita huaA yAvat gupta brahmacArI anagAra ho gyaa| aMgajita anagAra kA upapAda 5. tae NaM se aGgaI aNagAre pAsassa arahao tahArUvANaM therANaM antie sAmAiyamAiyAI ekkArasa aGgAI ahijjai, 2ttA bahUhiM cauttha [jAva] bhAvemANe bahUI vAsAiM sAmaNNa-pariyAgaM pAuNai, 2 ttA addhamAsiyAe saMlehaNAe tIsaM bhattAI aNasaNAe cheittA virAhiyasAmaNNe kAlamAse kAlaM kiccA candaDisae vimANe uvavAiyAe samAe devasaNijjaMsi devadUsantarie cande joisindattAe uvvnne| tae NaM se cande joisinde joisiyarAyA ahuNovavanne samANe paJcavihAe pajjattIe pajjattIbhAvaM gacchai, taM jahA-pAhArapajjattIe sarIrapajjattIe indiyapajjattIe sAsosAsapajjattIe bhaasaamnnpjjttiie| [5] tatpazcAt aMgajita anagAra ne arhat pArzva ke tathArUpa sthaviroM se sAmAyika Adi se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyaa| adhyayana karake caturthabhakta yAvat AtmA ko bhAvita karate hue bahuta varSoM taka zramaNa-paryAya kA pAlana karake ardhamAsika saMlekhanA pUrvaka anazana dvArA tIsa bhaktoM (bhojanoM) kA chedana kara-tyAga kara kAla mAsa meM---maraNa samaya prApta hone para-maraNa karake saMyavirAdhanA ke kAraNa candrAvataMsaka vimAna kI upapAta-sabhA kI devadUSya se AcchAdita devazaiyA meM jyotiSkendra candra ke rUpa meM utpanna huaa| taba sadyaHutpanna jyotiSkendra jyotiSkarAja candra pAMca prakAra ko paryAptiyoM se paryAptabhAva ko prApta huprA-pAhAraparyApti, zarIraparyApti, indriyaparyApti, zvAsocchavAsaparyApti, aura bhaassaamn:pryaapti| candra kA bhAvI janma 6. "candassa NaM bhante, joisindassa joisarano kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA ? goyamA ! paligrovamaM vAsasayasahassamammahiyaM / evaM khalu goyamA, candassa jAva joisaranno sA divyA deviddddhii| cande NaM bhante ! joisinde joisarAyA tApo devalogAo AukkhaeNaM caittA kahi gacchihii.2? goyamA ! mahAvidehe vAse sijilahii / 1-2. kArtika zreSThI aura gaMgadatta kA paricaya bhagavatI satra meM dekhie| (Agama-prakAzana samiti, byAvara) Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52] [puSpikA [6] bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra se pUchA--bhadanta ! jyotiSkendra jyotiSkarAja candra kI kitane kAla kI Ayu sthiti hai ? bhagavAn ne uttara diyA-gautama ! eka lAkha varSa adhika eka palyopama kI sthiti kahI hai| isa prakAra se he gautama ! usa jyotiSkarAjA candra ne vaha divya deva-Rddhi prApta kI hai| 7. nikkhevabho-taM evaM khalu jambU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM pulphiyANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayama? paNNatte tti bemi / 11 prathama adhyayana smaapt| [7] AyuSman jambU! isa prakAra se yAvat mokSaprApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne pUSpikA ke prathama adhyayana kA yaha bhAva nirUpaNa kiyA hai, aisA maiM kahatA huuN| // prathama adhyayana smaapt| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhyayana 8. "jai NaM bhante samaNeNaM-bhagavayA [jAva] puphiyANaM paDhamassa ajjJayaNassa jAva ayama? pannate, doccassa NaM, mante ajjhayaNassa puphiyANaM samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM ke aTTha pannatte? [8] bhadanta ! yadi zramaNa bhagavAn ne puSpikA ke prathama adhyayana kA yaha prAzaya pratipAdana kiyA hai to zramaNa yAvat muktiprApta bhagavAn ne puSpikA ke dvitIya adhyayana kA kyA artha kahA hai ?-jambU svAmI ne prArya sudharmA svAmI se pUchA / sUrya kA samavasaraNa meM prAgamana 9. evaM khalu jambU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nyre| guNasilae ceie / seNie rAyA / samosaraNaM / jahA caMdo tahA sUro vi Ago [jAva] naTTavihiM uvadaMsittA pddigo| pusvabhavapucchA / sAvasthI nagarI / supai8 nAma gAhAvaI hotthA aDDhe jaheva aGgaI [jAva] viharai / pAso samosaDho, jahA praGgaI taheva pacAie taheva virAhiyasAmaNe, [jAva] mahAvidehe vAse simihii [jAva] aMtaM krehih| [6] sudharmA svAmI ne samAdhAna kiyA-AyuSman jambU ! bhagavAn ne puSpikA ke dvitIya adhyayana kA artha isa prakAra kahA hai usa kAla aura usa samaya meM rAjagaha nAma kA nagara thaa| vahA~ guNazilaka caitya thA / zreNika rAjA rAjya karatA thaa| zramaNa bhagavAna mahAvIra kA padArpaNa huaa| jaise bhagavAn kI upAsanA ke lie candra prAyA thA usI prakAra sUrya indra kA bhI Agamana huA yAvAt nRtya-vidhiyA~ pradarzita kara vApisa lauTa gyaa| tatpazcAt gautama svAmI ne sUrya ke pUrvabhava ke viSaya meM pUchA / bhagavan ne pratyuttara diyA zrAvastI nAma kI nagarI thii| vahAM dhana-vaibhava Adi se saMpanna supratiSTha nAmaka gAthApati rahatA thaa| vaha bhI aMgajita ke samAna yAvat dhanADhya evaM prabhAvazAlI thA / vahAM pArzva prabhu pdhaare| aMgajita ke samAna vaha bhI prajita huA aura usI taraha saMyama kI virAdhanA karake maraNa ko prApta hokara sUryavimAna meM deva rUpa se utpanna huaa| AyukSaya hone ke anantara vahAM se cyava kara mahAvideha kSetra meM janma lekara siddhi prApta karegA yAvat sarva dukhoM kA aMta kregaa| 10. nikkhevao---taM evaM khalu jambU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM puphiyANaM doccassa ajmayaNassa ayama? paNNatte ti bemi| // dvitIya adhyayana samApta // [10] AyuSman jambU ! isa prakAra se zramaNa yAvat muktisaMprApta bhagavAn ne puSpikA ke dvitIya adhyayana kA yaha bhAva nirUpaNa kiyA hai / aisA maiM kahatA huuN| // dvitIya adhyayana samApta // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya adhyayana 11. ukkhevano-jai NaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA jAva puphiyANaM doccassa ajjhayaNassa jAva prayama? paMnatte, taccassa NaM bhaMte, ajjhayaNassa puphiyANaM samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM ke a? paMnate ? evaM khalu jambU ! [11] jambU svAmI ne prArya sudharmA svAmo se pUchA--bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAn mahAvIra ne puSpikA ke dvitoya adhyayana kA yaha prAzaya prarUpita kiyA hai to zramaNa yAvat muktiprApta bhagavAn mahAvIra ne puSpikA ke tRtIya adhyayana kA kyA bhAva batAyA hai ? Arya sudharmA svAmI ne uttara diyA-aAyuSman jambU ! vaha isa prakAra hai| 12. rAyagihe nayare / guNasilae cehae / seNie rAyA / sAmo samosaDhe / parisA niggyaa| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sukke mahaggahe sukkaDisae vimANe sukkaMsi sohAsaNaMsi cahiM sAmANiyasAhassohiM jaheva cando taheva prAgao, naTTavihi uvadaMsittA pddigo| "bhaMte" ti| kUDAgArasAlA / pushvbhvpucchaa| [12] rAjagRha nagara thaa| guNazilaka nAma kA caitya thaa| vahAM kA rAjA zreNika thaa| svAmI (zramaNa bhagavAn mahAvIra) kA padArpaNa hA / dharmadezanA zravaNa karane ke lie pariSad niklii| usa kAla aura usa samaya meM zukra mahAgraha zukrAvataMsaka vimAna meM zukra siMhAsana para baiThA thaa| cAra hajAra sAmAnika devoM prAdi ke sAtha nRtya gIta Adi divya bhogoM ko bhogatA humA thA prAdi / vaha candra ke samAna bhagavAna ke samavasaraNa meM paayaa| usa zukrAdhipati ne pUrvavat nRtyavidhi kA pradarzana kiyA aura nRtyavidhi dikhAkara vApisa lauTa gayA / tatpazcAt 'bhadanta !' isa prakAra se saMbodhana kara gautama svAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ddhi Adi ke antarlIna hone ke sambandha meM pUchA / bhagavAna ne kaTAkAra zAlA ke dRSTAnta dvArA gautama kA samAdhAna kiyaa| gautama svAmI ne puna: usake pUrvabhava ke sambandha meM puuchaa| zukra mahAgraha kA pUrvabhava 13. 'evaM khalu goymaa| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vANArasI nAmaM nayarI hotthaa| tatya NaM vANArasIe nayaroe somile nAmaM mAhaNe priksi| aDDhe jAva aparibhUe riuvveya-jaubveya. sAmaveyAthavvANaM iihAsapaJcamANaM nighaNTuchaTThANaM saGgovaGgANaM sarahassANaM evaM parijuttANaM dhArae sArae pArae saDaGgavI sadvitantavisArae saMkhANe sikkhAkappe vAgaraNe chande nirutte joisAmayaNe annesu ya bamhaNNagesu satthesu supariniTThie / pAse samosaDhe / parisA pajjuvAsai / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 : tRtIya adhyayana] [55 [13] bhagavAn ne pratyuttara meM batAyA-gautama ! usa kAla aura usa samaya meM vArANasI nAma kI nagarI thI / usa vArANasI nagarI meM somila nAmaka mAhaNa (brAhmaNa) nivAsa karatA thA / vaha dhana-dhAnya prAdi se saMpanna-samaddha yAvata aparibhata thA / Rgveda, yajarveda, sAmaveda ina cAra vedoM, pAMcaveM itihAsa, chaThe nighaNTu nAmaka koza kA tathA sAMgopAMga (aMga-upAgoM sahita) rahasya sahita vedoM kA sAraka (smaraNa karAne vAlA pAThaka) vAraka (azuddha pATha bolane se rokane vAlA) ghAraka (vedAdi ko nahIM bhUlane vAlA, dhAraNa karane vAlA) pAraka (vedAdi zAstroM kA pAragAmI) vedoM ke SaT-aMgoM meM, evaM SaSThitaMtra (sAMkhya zAstra) meM vizArada-pravINa thA / gaNitazAstra, zikSA, kalpa, vyAkaraNa, chandazAstra, niruktazAstra, jyotiSazAstra, tathA dUsare bahuta se brAhmaNa aura parivrAjako sambandhI nIti aura darzanazAstra Adi meM atyanta niSNAta thaa| puruSAdAnIya arhat pArzva prabhu padhAre / pariSad nikalI aura paryupAsanA karane lgii| 14. tae NaM tassa somilassa mAhaNassa imIse kahAe laTussa samANassa ime eyArave ajjhasthie-"evaM pAse arahA purisAdANIe puvvANupurdiva [jAva] ambasAlavaNe viharai / taM gacchAmi gaM pAsassa arahano antie pAuumavAmi, imAI ca NaM eyArUvAiM aTThAI heUI" jahA pnnnnttiie| somilo niggao khaNDiyavihUNo [jAva] evaM kyAsI-"jattA te bhaMte ? javaNijjaM ca te ?" pucchaa| "sarisakyA mAsA kulasthA? ege bhavaM?" [jAva] saMbuddha / sAvagadhamma paDivajjittA pddige| tae NaM pAse NaM arahA annayA kayAi vANArasIo nayarIo ambasAlavaNAo ceiyAo paDinikkhamai, 2 sA bahiyA jnnvyvihaarN| tae NaM se somile mAhaNe annayA kayAi asAhudasaNeNa ya apajjuvAptaNayAe ya micchattapajjavehi pariyaDamANehi 2 sammattapajjavehi parihAyamANehi 2 micchattaM ca pddivnne| [14] tadanantara usa somila brAhmaNa ko yaha saMvAda sunakara isa prakAra kA prAMtarika vicAra utpanna huA-puruSAdAnIya arhat pArzva prabhu pUrvAnupUrvI ke krama se gamana karate hue yAvat prAmrazAlavana meM virAja rahe haiM / ata eva maiM jAUM aura arhat pAvaprabhu ke sAmane upasthita hoUM evaM unase yaha tathA isa prakAra ke artha hetu, prazna, kAraNa aura vyAkhyA pUrcha / tatpazcAt ziSyoM ko sAtha lie binA hI somila apane ghara se nikalA aura bhagavAn kI sevA meM pahuMcakara usane isa prakAra pUchA-- bhagavan ! ApakI yAtrA cala rahI hai ? yApanIya hai ? avyAbAdha hai ? aura ApakA prAsUka vihAra ho rahA hai ? aApake lie sarisava (sarasoM) mAsa (mASaur3ada) kulattha (kulathI dhAnya) bhakSya hai yA abhakSya haiM ? Apa eka haiM ? (Apa do haiM ? Apa aneka hai? Apa akSaya haiM ? prApa avyaya haiM ? Apa nitya haiM ? aApa avasthita haiM ? prabhu ne use yathocita uttara' diyA) yAvat somila 1. etad viSayaka prazna aura unake uttara jJAtAdharmakathAMga, paMcama adhyayana-zailaka pR. 174-178 (zrI Agama prakAzana samiti byAvara) meM dekhie / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [puSpikA ra zrAvaka dharma ko aMgIkAra karake vApisa lauTa gyaa| isake bAda kisI eka dina pArzva arhat vArANasI nagarI aura prAmrazAla vana caitya se bAhara nikale / nikalakara janapadoM meM vihAra karane lge| tadanantara vaha somila brAhmaNa kisI samaya asAdhu darzana---mahAvratadhArI sAdhunoM kA darzana na karane ke kAraNa evaM nirgrantha zramaNoM kI paryupAsanA nahIM karane se-unake upadeza zravaNa kA saMyoga na milane se evaM mithyAtva paryAyoM ke pravardhamAna hone (bar3hane) se tathA samyaktva paryAyoM ke parihIyamAna hone (ghaTane) se mithyAtva bhAva ko prApta (mithyAdRSTi, zraddhAvihIna) ho gayA / somila kA gRhatyAga kA vicAra 15. tae NaM tassa somilassa mAhaNassa annayA kayAi puThavarattAvarattakAlasamayaMsi kuDambajAgariyaM jAgaramANassa ayameyArave ajmasthie [jAva]samuppajjitthA-"evaM khalu ahaM vANArasIe nayarIe somile nAmaM mAhaNe accntmaahnnkulppsuue| tae NaM mae vayAI ciNNAI, AyA ya ahIyA, dArA AhUyA, puttA jaNiyA, iDDhopro samANoyAno, pasubandhA' kayA, jannA jeTThA, dakSiNA dinnA, atihI pUiyA, prAgI hUyA, jUvA nikkhittA / taM seyaM khalu mamaM iyANi kallaM [jAva] pAupabhAyAe rayaNIe phulluppalakamalakomalummilimi prahApaNDure pamAe rattAsoga gAkisuyasuyamuhagujaddharAmabandhujIvagapArAvayacalaNa-nayaNaparahuyasurata loyaga-jAsumiNakusuma-jaliyajalaNa-tapaNijjakalasa-hiGagulayanigararUvAiregarehantasassirIe divAyare ahakkameNa udie tassa viNakarakaraparaMparAvayApArami andhayAre bAlAtavakuMkumeNa khaiyava jIvaloe loyaNavisamANuAsavigasantavisabasimi loe, kamalAgarasaNDavohae uTThiyammi sUre sahassarAssimi diNayare teyasA jalante vANArasIe nayarIe bahiyA bahave ambArAmA rovAvitae evaM mAuliGgA billA kaviTThA ciJcA pupphArAmA rovAvittae" evaM saMpehei, 2 tA kallaM [jAva] jalante vANArasIe nayarIe bahiyA ambArAme jAva pupphArAma ya rovAvei / tae NaM bahave ambarAmA ya jAca pupphArAmA ya aNupuTaveNaM sArakkhijjamANA saMgovijjamANA saMvaddhijjamANA ArAmA jAyA kiNhA kiNhobhAsA [jAva] rammA mahAmeha-nikurambabhUyA pattiyA pulphiyA phaliyA hariyagarerijjamANA siroe aIva 2 uvasobhemANA 2 ciTThanti / [15] isake bAda kisI eka samaya madhyarAtri meM apanI kauTumbika sthiti para vicAra karate hue usa somila brAhmaNa ko yaha aura isa prakAra kA prAntarika yAvat mAnasika saMkalpa utpanna huA-maiM vArANasI nagarI kA rahane vAlA aura atyanta zuddha brAhmaNa kula meM utpanna huA huuN| maiMne vratoM (kulAgata vidhi-vidhAnoM) ko aMgIkAra kiyA, vedAdhyayana kiyA, patnI ko la travAha kiyA, kulaparaMparA ko vRddhi ke lie putrAdi saMtAna ko janma diyA, samRddhiyoM kA saMgraha kiyAarthopArjana kiyA, pazubaMdha kiyA--gAya bhaiMsoM kA pAlana kiyA, (yA pazubadha kiyA), yajJa kie, dakSiNA dI, atithipUjA-satkAra kiyA, agni meM havana kiyA-pAhuti dI, yUpa sthApita kiye, 1. pAThAntara-'pasuvadhA / -muni zrI ghAsIlAlajI / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 : tRtIya adhyayana] [57 ityAdi gRhastha sambandhI kArya kiye / lekina aba mujhe yaha ucita hai ki kala (aAgAmI dina) rAtri ke prabhAta rUpa meM parivartita ho jAne para, jaba kamala vikasita ho jAe~, prabhAta pANDura-zveta varNa (sunaharA-sapheda raMga) kA ho jAe, lAla azoka, palAzapuSpa, tote kI coMca, ciramI ke ardhabhAga, baMdhujIvakapuSpa, kabUtara ke paira, koyala ke netra, jasada ke puSpa, jAjvalyamAna agni, svarNakalaza evaM hiMgulakasamUha kI lAlimA se bhI adhika raktima zrI se suzobhita sUrya udita ho jAe aura usakI kiraNoM ke phailane se aMdhakAra vinaSTa ho jAe, sUrya rUpI kuMkuma se vizva vyApta ho jAe, netroM ke viSaya kA pracAra hone se vikasita hone vAlA loka spaSTa rUpa se dikhAI dene lage, sarovaroM meM sthita kamaloM ke vana ko vikasita karane vAlA sahasra kiraNoM se yukta divAkara jAjvalyamAna teja se prakAzita ho jAe, taba vArANasI nagarI ke bAhara bahuta se Amra-udyAna (Ama ke bagIce) lagavAUM, isI prakAra se mAtuliMga-bijaurA, bilva-bela, kaviTTha-kaitha, ciMcA-imalI aura phUloM kI vATikAe~ lagavAU !' usane isa prakAra vicAra kiyA aura vicAra karake AgAmI dina yAvat jAjvalyamAna teja sahita sUrya ke prakAzita hone para vArANasI nagarI ke bAhara bahuta se Ama ke bagIce yAvat puSpodyAna lagavAe / tatpazcAt ve bahuta se grAma ke bagIce yAvat phUloM ke bagIce anukrama se saMrakSaNa, saMgopanalAlana-pAlana aura saMvardhana kiye jAne se darzanIya bagIce bana gaye / kRSNavarNa-zyAmala, zyAmala AbhA vAle yAvat ramaNIya mahAmeghoM ke samUha ke sadRza hokara patra, puSpa, phala evaM apanI harI-bharI zrI se atIva-atIva zobhAyamAna ho gye| 16. tae NaM tassa somilassa mAhaNassa annayA kayAi puvyarattAvarattakAlasamayaMsi kuDumbajAgariyaM jAgaramANassa ayameyArUve ajmathie [jAva] samuppajjitthA----"evaM khalu ahaM vANArasIe nayarIe somile nAma mAhaNe praccantamAhaNakulappasUe / tae NaM mae bayAI ciNNAiM [jAva] jUvA nikkhittaa| tae NaM mae vANArasIe nayarIe bahiyA bahave ambArAmA jAva pupphArAmA ya rovAviyA / ta seyaM khalu mamaM iyANi kallaM [jAva] jalante subahuM lohakaDAhakaDacchuyaM tambiyaM tAvasabhaNDaM ghaDAvettA viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM uvakkhaDAvettA mittanAiniyamasaMbaMdhiparijaNaM AmantettA taM mittanAiniyagasaMbaMdhiparijaNaM viuleNaM asaNapANakhAimasAimeNaM vatthagandhamallAlaMkAreNa ya sakkArettA sammANettA tasseva mittanAiniyagasaMbaMdhiparijaNassa purao jeTuputtaM ThavittA taM mittanAiniyagasaMbaMdhiparijaNaM jeTTaputtaM ca ApucchittA subahuM lohakaDAhakaDucchyaM tambiyaM tAvasabhaNDagaM gahAya je ime gaGgAkUlA vANapatthA tAvasA bhavanti, taM jahA-hottiyA pottiyA kottiyA jannaI saDDhaI thAlaI humbauTThA dantukkhaliyA ummajjagA saMmajjagA nimajjagA saMpakkhAlagA dakSiNakUlA uttarakUlA saMkhadhamA kUladhamA miyaluddhayA hasthitAvasA uddaNDA disApokkhiNo vakkavAsiNo bilavAsiNo jalavAsiNo rukkhamUliyA ambubhakkhiNo vAyubhakkhiNo sevAlamakkhiNo mUlAhArA kandAhArA tayAhArA pattAhArA pupphAhArA phalAhArA bIyAhArA parisaDiyakandamUlataya-pattapupphaphalAhArA jalAbhiseyakaDhiNagAyabhUyA AyAvaNAhiM paJcamgitAvehi iGgAlasolliyaM kandusolliyaM piva appANaM karemANA viharanti / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [puSpikA __ tattha NaM je te disApokkhiyA tAvasA tesi antie disApokkhiyattAe pabvaittae, pavaie vi ya gaM samANe imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigihissAmi --kappai me jAvajjIvAe chaTheMchaTTeNaM aNikkhitteNaM disAcakkavAleNaM tavokammeNaM uDDhe vAhAmro pagiAiya 2 sUrAbhimuhassa pAyAvaNabhUmIe AyAvemANassa viharittae, tti kaTu evaM saMpehei, 2 tA kallaM [jAva] jalante subahuM loha0 [jAva] disApokkhiyatAvasattAe pavvaie / pacvaie ci ya NaM samANe imaM eyArUvaM abhiggahaM jAva abhigihittA paDhama chaTukkhamaNaM usaMpajjittANaM vihrh| [16] isake bAda punaH usa somila brAhmaNa ko kisI anya samaya madhyarAtri meM kauTumbika sthiti kA vicAra karate hue isa prakAra kA yaha Antarika yAvat manaHsaMkalpa utpanna huA-~vArANasI nagarI vAsI maiM somila brAhmaNa atyanta zuddha-prasiddha brAhmaNa kula meM utpanna humA / maiMne vratoM kA pAlana kiyA, vedoM kA adhyayana prAdi kiyA yAvat yUpa sthApita kiye aura isake bAda vArANasI nagarI ke bAhara bahuta se grAma ke bagIce yAvat phUloM ke bagIce lagavAe / lekina aba mujhe yaha ucita hai ki kala yAvat teja sahita sUrya ke prakAzita hone para bahuta se lohe ke kar3Aha, kuDachI evaM tApasoM ke yogya tAMbe ke pAtroM-bartanoM ko ghar3avAkara tathA vipula mAtrA meM prazana--pAna-khAdima-svAdima bhojana banavAkara mitroM, jAtibAMdhavoM, svajanoM, saMbandhiyoM aura paricita janoM ko AmaMtrita kara una mitroM, jAtibaMdhunoM, svajanoM, saMbandhiyoM aura paricitoM kA vipula azana-pAna-khAdimasvAdima, vastra, gaMdha, mAlA evaM alaMkAroM se satkAra-sanmAna karake unhIM mitroM, jAti-baMdhunoM svajanoM, saMbandhiyoM aura paricitoM ke sAmane jyeSTha putra ko kuTumba kA bhAra sauMpakara tathA mitroM-- jAti-baMdhunoM Adi paricitoM aura jyeSThaputra se pUchakara una bahata se lohe ke kar3Ahe, kur3achI Adi tApasoM ke pAtra lekara jo gaMgAtaTavAsI vAnaprastha tApasa haiM, jaise ki hotrika (agnihotrI), potrika (vastradhArI), kautrika (bhUmizAyI), yAjJika (yajJa karane vAle), zrAddhakina (zrAddha karane vAle), sthAlakina (pAtra dhAraNa karane vAle), hambau (vAnaprastha tApasavizeSa), dantodUlika (dAMtoM se dhAnya ko tuSahIna karake khAne vAle), unmajjaka (pAnI meM eka bAra DubakI lagAne vAle), saMmajjaka (bAra-bAra hAtha paira dhone vAle) nimajjaka (pAnI meM kucha dera taka DUbe rahane vAle), saMprakSAlaka (miTTI Adi se zarIra ko ragar3a kara snAna karane vAle) dakSiNakUla (taTa) vAsI, uttarakUla-vAsI, zaMkhadhmA (zaMkha bajA kara bhojana karane vAle), kUladhmA (taTa para khar3e hokara AvAja lagAne ke pazcAt bhojana karane vAle), mRgalubdhaka (vyAdhoM kI taraha hiraNoM kA mAMsa khAne vAle), hastItApasa (hAthI ko mArakara usakA mAMsa khAkara jIvana vyatIta karane vAle), uddaNDaka (DaMDe ko UMcA karake calane vAle), dizAprokSika (jala sIMcakara dizAoM kI pUjA karane vAle), valkabAsI (vRkSa kI chAla pahanane vAle), bilavAsI (bhUmi ko khodakara usameM rahane vAle). jalavAsI (jala meM rahane vAle), vRkSamUlika (vRkSa ke mUla meM nIce rahane vAle), jalabhakSI (jala mAtra kA pAhAra karane vAle), vAyubhakSI (vAyu mAtra se jIvita rahane vAle), zaivAlabhakSI (kAI ko khAne vAle), mUlAhArI (vRkSa kI jar3eM khAne vAle), kaMdAhArI, tvacAhArI, patrAhArI, puSpAhArI, bIjAhArI, vinaSTa (sar3e hue)kanda, mUla, tvacA, patra, puSpa phala ko khAne vAle, jalAbhiSeka se zarIra kaThina--kar3A Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 : tRtIya adhyayana [59 banAne vAle haiM tathA AtApanA aura paMcAgni tApa se apanI deha ko aMgArapakva' aura kaMdupakva' jaisI banAte hue samaya yApana karate haiN| ___ ina tApasoM meM se maiM dizAprokSika tApasoM meM dizAprokSika rUpa se pravajita hoU~ aura pravajita hone ke pazcAta isa prakAra kA yaha abhigraha aMgIkAra karUMgA-'yAvajjIvana ke lie niraMtara SaSTha-SaSThabhakta (velA-belA) pUrvaka dizA cakravAla tapasyA karatA huA sUrya ke abhimukha bhujAe~ uThAkara AtApanAbhUmi meM prAtApanA luuNgaa|' usane isa prakAra kA saMkalpa kiyA aura saMkalpa karake yAvat kala (AgAmI dina) jAjvalyamAna sUrya ke prakAzita hone para bahuta se loha-kar3AhoM Adi ko lekara yAvat dizAprokSika tApasa ke rUpa meM pravajita ho gyaa| pravajita hone ke sAtha isa prakAra kA yaha (pUrva meM nizcaya kiyA huA) abhigraha aMgIkAra karake .prathama SaSThakSapaNa tapa aMgIkAra karake vicarane lgaa| somila kI dizAprokSika sAdhanA 17. tae gaM somile mAhaNe riso paDhamachaTTakkhamaNapAraNaMsi pAyAvaNabhUmIe paccoruhai, 2 ttA bAgalavatthaniyatthe jeNeva sae uDae, teNeva uvAgacchai, 2 tA kiDhiNasaMkAiyaM geNhai, 2 tA purasthimaM disi pukkhei, "purasthimAe disAe some mahArAyA patthANe patthiyaM abhirakkhau somilamArisi / jANi ya tattha kandANi ya mUlANi ya tayANi ya pattANi ya pupphANi ya phalANi ya bIyANi ya hariyANi ya tANi aNujANa" tti kaTu purasthimaM disaM pasaraha, 2ttA jANi ya tattha kandANi ya [jAva] hariyANi ya tAiM gehai, 2 tA kiDhiNasaMkAiyagaM bharei, 2ttA dambhe ya kuse ya pattAmoDaM ca samihAo kaTThANi ya geNhai, 2 ttA jeNeva sae uDae, teNeva uvAgacchai, 2 tA kiDhiNasaMkAiyagaM Thavei, 2 tA veI vaDhei, 2 ttA ubalevaNasaMmajjaNaM karei, 2 ttA damakalasa-hatthagae jeNeSa gaGgA mahANaI teNeva uvAgacchai 2ttA gaGga mahANaiM ogAhai 2 tA jalamajjaNaM karei, 2 ttA jalakiDDa karei, 2 tA jalAbhiseyaM karei, 2 ttA Ayante cokkhe paramasuibhUe devapiukayakajje damakala. sahatthagae gaGgAo mahANaIo paccuttarai, 2 tA jeNeva sae uDae teNeva uvAgacchai, 2ttA dambhe ya kuse ya vAluyAe ya beI raecha, 2 tA sarayaM karei, 2 tA araNi karei, 2 sA saraeNaM araNi mahei 2 ttA aggi pADei, 2 tA aggi saMdhukkei, 2ttA samihA kaTTANi pakkhivai, 2ttA aggi ujjAlei, 2 ttA aggistra dAhiNe pAse sattalAI samAvahe / taM jahA-sakathaM vakkalaM ThANaM, sejjabhaNDaM kmnnddlu| daNDadAra tahappANaM, aha tAI samAdahe // 1 // mahuNA ya ghaeNa ya tandulehi ya aggi huNai / caru sAhei, 2 tA balivaissadevaM karei 2 tA atihipUyaM karei, 2 ttA to pacchA appaNA pAhAraM pAhArei / 1. apane cAroM ora agni jalAkara tathA pAMcaveM sUrya kI prAtApanA se apanI deha ko aMgAroM meM pakI haI sii| 2. bhAr3a meM bhUnI huI sii| Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60] [kalpikA tae NaM somile mAhaNarisI doccaM chaTTakkhamaNapAraNagaMsi, taM ceva savvaM bhANiyavaM [jAva] AhAraM prAhArei / navaraM imaM nANattaM--"dAhiNAe disAe jame mahArAyA patthANe patthiyaM abhirakkhau somilaM mAhaNarisi, jANi ya tattha kanvANi ya [jAva] aNujANau" tti kaTu dAhiNaM disi pasarai / evaM paccatthimeNaM varuNe mahArAyA [jAva] paccasthimaM disi pasarai / uttareNaM vesamaNe mahArAyA [jAva] uttaraM disi pasarai / puvadisAgameNaM cattAri vi disAo bhANiyanvAo [jAva] prAhAraM AhArei / [17] tatpazcAt RSi somila brAhmaNa prathama SaSThakSapaNa ke pAraNe ke dina prAtApanAbhUmi se nIce utraa| phira usane valkala vastra pahane aura jahA~ apanI kuTiyA thI, vahA~ AyA / pAkara vahA~ se--kiDhiNa bAMsa kI chabar3I aura kAbaDa ko liyA, tatpazcAta parvadizA kA pajana-prakSAlana kiyA aura kahA-he pUrva dizA ke lokapAla soma mahArAja! prasthAna (sAdhanAmArga) meM prasthita (pravRtta) hue mujha somila brahmarSi kI rakSA kareM aura yahA~ (pUrva dizA meM) jo bhI kanda, mUla, chAla, patte, puSpa, phala, bIja aura harI vanaspatiyAM (harita) haiM, unheM lene kI AjJA deN|' yoM kahakara somila brahmarSi pUrva dizA kI ora gayA aura vahA~ jo bhI kanda, mUla, yAvat harI vanaspati Adi thI unheM grahaNa kiyA aura kAbar3a meM rakhI, bAMsa kI chabar3I meM bhara liyaa| phira darbha (DAbha), kuza, tathA vRkSa kI zAkhAoM ko mor3akara tor3e hue patte aura samidhAkASTha lie| lekara jahA~ apanI kuTiyA thI, vahA~ paaye| kAbar3a sahita chabar3I nIce rakhI, phira vedikA kA pramArjana kiyA, use lIpakara zuddha kiyaa| tadanantara DAbha aura kalaza hAtha meM lekara jahA~ gaMgA mahAnadI thI, vahA~ Ae, grAkara gaMgA mahAnadI meM avagAhana kiyA, aura usake jala se deha zuddha kii| phira jalakrIr3A kI, apanI deha para pAnI sIMcA aura Acamana prAdi karake svaccha aura parama zucibhUta (pavitra) hokara deva aura pitaroM saMbandhI kArya saMpanna karake DAbha sahita kalaza ko hAtha meM lie gaMgA mahAnadI se bAhara nikale / phira jahA~ apanI kuTiyA thI vahAM aae| kuTiyA meM Akara DAbha, kuza aura bAlU se vedI kA nirmANa kiyA, sara (mathana-kASTha) aura araNi taiyAra kii| phira mathanakASTha se araNi kASTha ko ghisA (ragar3A), agni sulgaaii| agni dhauMkI-prajvalita kii| taba usameM samidhA (lakar3I) DAlakara aura adhika prajvalita kI aura phira agni kI dAhinI ora ye sAta vastueM (aMga) rakhIM-(1) sakatha (upakaraNa vizeSa) (2) valkala (3) sthAna (Asana) (4) zaiyAbhANDa (5) kamaNDalu (6) lakar3I kA DaMDA aura (7) apanA zarIra / phira madhu, ghI aura cAvaloM kA agni meM havana kiyA aura caru taiyAra kiyA tathA nitya yajJa karma kiyA / atithipUjA kI (atithiyoM ko bhojana karAyA) aura usake bAda svayaM AhAra grahaNa kiyaa| / tatpazcAt una somila brahmarSi ne dUsarA SaSThakSapaNa (belA) aMgIkAra kiyaa| usa dUsare bele ke pAraNe ke dina bhI AtApanAbhUmi se nIce utare, valkala vastra pahane ityAdi prathama pAraNe meM jo vidhi kI, usI ke anusAra dUsare pAraNe meM bhI yAvat pAhAra kiyA taka pUrvavat jAnanA caahie| itanA vizeSa hai ki isa bAra ve dakSiNa dizA meM gae aura kahA--'he dakSiNa dizA ke yama mahArAja ! prasthAna-sAdhanA ke lie pravRtta somila brahmarSi kI rakSA kareM aura yahA~ jo kanda, mUla Adi haiM, unheM lene kI AjJA deM,' aisA kahakara dakSiNa meM gamana kiyaa| tadanantara una somila brahmarSi ne tRtIya belA tapa aMgIkAra kiyaa| usake pAraNe ke dina bhI Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 : tRtIya adhyayana] [61 unhoMne pUrvokta saba vidhi kii| kintu taba pazcima dizA kI pUjA kii| kahA-'he pazcima dizA ke lokapAla varuNa mahArAja ! paraloka-sAdhanA meM pravRtta mujha somila brahmaSi kI rakSA kareM' ityAdi tathA pazcima dizA kA avalokana kiyA aura vedikA Adi banAI, tathA usake bAda svayaM AhAra kiyA, yahA~ taka kA kathana pUrvavat jAnanA caahie| ___ isake bAda una somila brahmarSi ne caturtha belA tapa aMgIkAra kiyaa| isa cauthe bele kI pAraNA ke dina pUrvavat sArI vidhi kii| vizeSa yaha hai ki isa bAra uttara dizA kI pUjA kI, aura isa prakAra prArthanA kI--'he uttara dizA ke lokapAla vaizramaNa mahArAja! paralokasAdhanA meM pravRtta mujha somila brahmarSi kI rakSA kareM' ityAdi yAvat uttara dizA kA avalokana kiyA Adi ! isa prakAra pUrva dizA ke varNana ke samAna sabhI cAroM dizAoM kA varNana yAvat AhAra kiyA taka kA vRttAnta pUrvavat jAnanA caahie| somila kA nayA saMkalpa 18. tae gaM tassa somilamAhaNarisissa annayA kayAi punvarattAvarattakAlasamayasi aNiccajAgariyaM jAgaramANassa ayameyArave ajjhathie [jAva] samuppajjitthA-"evaM khalu ahaM vANArasIe nayarIe somile nAma mAhaNarisI accantamAhaNakulappasUe / tae NaM mae kyAI ciNNAI [jAva] jUvA nikkhittA / tae NaM mama vANArasIe [jAva] pupphArAmA ya [jAva] roviyA / tae NaM mae subahuM loha [jAva] ghaDAvettA [jAva] jeTTaputtaM ThavettA jAva jeTTaputtaM prApucchittA subahu loha [jAva] gahAya muNDe [jAva] panvaie / pacvaie vi ya gaM samANe chaTuMchaTTaNaM [jAva] viharAmi / taM seyaM khalu mamaM iyANi kallaM jAva jalante bahave tAvase diTThAbha ya puzvasaMgaie ya pariyAyasaMgaie yApucchittA AsamasaMsiyANi ya bahUI sattasayAI aNumANaittA vAgalavatthaniyasthassa kiDhiNasaMkAiyagahiyasabhaNDovagaraNassa kaTThamuddAe muhaM bandhittA uttaradisAe uttarAbhimuhassa mahapatthANaM patthAvettae" evaM saMpehei, 2 tA kallaM jAva jalante bahave tAvase ya vidvAbhaTThaya putvasaMgaie ya, taM ceva jAva, kaTumuddAe muhaM bandhai, 2 tA ayameyArUvaM abhiggahaM abhigihA-"jattheva NaM amhaM jalaMsi vA evaM thalaMsi vA duggaMsi vA ninnasi vA pakvataMsi vA visamasi vA gaDDAe vA darIe vA pakkhalijja bA paDijja vA, no khalu me kappai paccuTTittae" tti ayameyArUvaM abhiggahaM abhiginnhi| . abhigiNhittA uttarAe disAe uttarAbhimuhamahapatthANaM patthie se somile mAhaNarisI pacchAvaraNhakAlasamayaMsi jeNeva asogavarapAyave teNeva uvAgae, asogavarapAyavassa ahe kiDhiNasaMkAiyaM Thavei, 2 tAveI baDDai, 2 tA uvalevaNasaMmajjaNaM karei, 2 tA damakalasahatthagae jeNeva gaGgA mahANaI, jahA sivo jAva gaGgAo mahANaIo paccuttarai, ttA jeNeva asogavarapAyave teNeva uvAgacchada, 2 ttA danbhehi ya kuse hi ya vAluyAe ya veI raei, 2ttA saragaM karei, 2ttA jAva balivaissadevaM karei, 2ttA kaTThamuddAe muhaM bandhai, 2 tA tusiNIe sNcitttthi| [18] isake bAda kisI samaya madhyarAtri meM anitya jAgaraNa karate hue una somila brahmarSi Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 pappakA ke mana meM isa prakAra kA yaha Antarika vicAra utpanna hagrA--'maiM vArANasI nagarI kA rahane vAlA, atyanta uccakula meM utpanna somila brahmarSi huuN| maiMne gRhasthAzrama meM rahate hue vrata pAlana kie haiM, yAvat yUpa-yajJastambha gdd'vaae| isake bAda maiMne vArANasI nagarI ke bAhara bahuta se Ama ke bagIce yAvat phUloM ke bagIce lgvaae| tatpazcAt bahuta se lohe ke kar3Ahe, kuDachI prAdi ghar3avAkara yAvat jyeSTha putra ko kuTumba kA bhAra sauMpakara aura mitroM Adi yAvat jyeSTha putra se sammati lekara lohe kI kar3AhiyAM Adi lekara muMDita ho pravrajita huaa| pravajita hone para SaSTha-SaSThabhakta (bele-bele) tapaHkarma aMgIkAra karake dikcakravAla sAdhanA karatA huyA vicaraNa kara rahA huuN| lekina aba mujhe ucita hai ki kala sUryodaya hote hI bahuta se dRSTa-bhASita (pUrva meM dRSTa aura bhASita ) pUrva saMgatika (pUrvakAla ke sAthI) aura paryAyasaMgatika (tApasa avasthA ke sAthI) tApasoM se pUchakara aura AzramasaMzrita (Azrama meM rahane vAle) aneka zata janoM ko vacana Adi se saMtuSTa kara aura unase anumati lekara valkala vastra pahanakara, kAvar3a kI chabar3I meM apane bhANDopakaraNoM ko lekara tathA kASThamudrA se mukha ko bAMdhakara uttarAbhimukha hokara uttara dizA meM mahAprasthAna (maraNa ke lie gamana) karUM / ' somila ne isa prakAra se vicAra kiyaa| isa prakAra vicAra karane ke pazcAt kala (AgAmI dina) yAvat sUrya ke prakAzita hone para apane vicAra-nizcaya ke anusAra unhoMne sabhI dRSTa, bhASita, pUrvasaMgatika aura tApasa paryAya ke sAthiyoM Adi se pUchakara tathA prAzramastha aneka zata-prANiyoM ko saMtuSTa kara aMta meM kASThamudrA se mukha ko bA~dhA / mukha ko bA~dhakara isa prakAra kA abhigraha (pratijJA) liyA--jahAM kahIM bhI cAhe vaha jala ho yA sthala ho, durga (durgama sthAna) ho athavA nIcA pradeza ho, parvata ho athavA viSama bhUmi ho, gaDDhA ho yA guphA ho, ina saba meM se jahA~ kahIM bhI praskhalita hoU~ yA gira jAUM vahA~ se mujhe uThanA nahIM kalpatA hai arthAt maiM vahAM se nahIM utthuugaa| aisA vicAra karake yaha abhigraha grahaNa kara liyA / tatpazcAt uttarAbhimukha hokara mahAprasthAna ke lie prasthita vaha somila brahmarSi uttara dizA kI ora gamana karate hue aparAhna kAla (dina ke tIsare prahara) meM jahAM sundara azoka vRkSa thA, vahA~ pAe / usa azoka vRkSa ke nIce apanA kAbar3a rakhA / anantara vedikA (baiThane kI jagaha) sApha kI, use lIpa-pota kara svaccha kiyA, phira DAbha sahita kalaza ko hAtha meM lekara jahA~ gaMgA mahAnadI thI, vahA~ Ae aura zivarAjarSi ke samAna usa gaMgA mahAnadI meM snAna Adi kRtya kara vahA~ se bAhara pAe / jahA~ vaha uttama azoka vRkSa thA vahA~ Akara DAbha, kuza evaM vAlukA se vedI kI racanA kii| phira zara aura araNi banAI, zara va araNi kASTha ko ghisakara-ragar3akara agni paidA kI ityAdi pUrva meM kahI gaI vidhi ke anusAra kArya karake balivaizvadeva-agniyajJa karake kASThamudrA se mukha ko bA~dhakara mauna hokara baiTha gye| deva dvArA somila ko pratibodha 19. tae gaM tassa somilamAharisissa pumvarattAvarattakAlasamayaMsi ege deve aMtiyaM pAumbhUe / sae NaM se deve sobhilamAhaNaM evaM kyAsI-haM bho somilamAhaNA, pavvaiyA ! duppaTavAiyaM te|' tae NaM se somile tassa devassa doccaM pi taccaM pi eyamaTThano ADhAi, no parijANai, jAva tusiNIe saMciTThai / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3: tRtIya adhyayana] tae NaM se deve somileNaM mANarisiNA aNADhAijjamANe jAmeva disi pAumbhUe tAmeva jAva pddige| tae NaM se somile kallaM jAva jalante vAgalavathaniyatthe kaDhiNasaMkAiyaM gahAya gahiyabhaNDovagaraNe kaTThamuddAe muhaM bandhai, 2 ttA uttarAbhimuhe saMpatthie / [19] tadanantara madhya rAtri ke samaya somila brahmaSi ke samakSa eka deva prakaTa huA / usa deva ne somila brahmarSi se isa prakAra kahA---'prajita somila brAhmaNa ! terI yaha pravrajyA duSpravajyA hai|' usa deva ne dUsarI aura tIsarI bAra bhI aisA hI kahA / kintu somila brAhmaNa ne usa deva kI bAta kA prAdara nahIM kiyA-usake kathana para dhyAna nahIM diyA yAvat mauna hI rahA / isake bAda usa somila brahmarSi dvArA anAhata (upekSA kiyA gayA) vaha deva jisa dizA se prAyA thA, vApisa usI dizA meM lauTa gyaa| tatpazcAt kala (dUsare dina) yAvat sUrya ke prakAzita hone para valkala vastradhArI somila ne kAvar3a, bhANDopakaraNa prAdi lekara kASThamudrA se mukha ko baaNdhaa| bAMdhakara uttarAbhimukha ho uttara dizA kI ora prasthAna kara diyaa| 20. tae NaM se somile biiyadivasamma pacchAvarahakAlasamayaMsi jeNeva sattivaNNe teNeva uvAgae / sattivaNNassa ahe kaDhiNasaMkAiyaM Thavei, 2 tA veI baDhai / jahA asogavarapAyave jAva aggi huNai, kaTThamuddAe muhaM bandhai, tusiNIe sNcitttthi| tae gaM tassa somilassa punvarattAvarattakAlasamayaMsi ege deve antiyaM pAunbhUe / tae NaM se deve aMtalikkhapaDivanne jahA asogavarapAyave jAva pddige| tae NaM se somile kallaM jAva jalante vAgalavatthaniyatthe kaDhiNasaMkAiyaM gehai, 2 tA kaTThamuddAe muhaM bandhaha, 2 tA uttaradisAe uttarAbhimuhe sNptthie| [20] isake bAda dUsare dina aparAhna kAla ke aMtima prahara meM somila brahmarSi jahA~ saptaparNa vRkSa thA, vahA~ aaye| usa saptaparNa vRkSa ke nIce kAvar3a ko rakhA (kAvar3a rakhakara) vedikA--baiThane ke sthAna ko sApha kiyA, ityAdi jaise pUrva meM azoka vRkSa ke nIce kRtya kie the, ve sabhI yahA~ bhI kie, yAvat agni meM Ahuti dI aura kASThamudrA se apanA mukha bAMdhakara baiTha gaye / taba madhyarAtri meM somila brASi ke samakSa punaH deva pragaTa huA aura AkAza meM sthita hokara azoka vRkSa ke nIce jisa prakAra pahale kahA thA ki tumhArI pravrajyA duSpravrajyA hai, usI prakAra phira kahA / parantu somila ne usa deva kI bAta para kucha dhyAna nahIM diyaa| anasunI karake mauna hI rahA yAvat vaha deva punaH vApisa lauTa gyaa| isake bAda (tIsare dina) valkala vastradhArI somila ne sUrya ke prakAzita hone para apane kAvar3a upakaraNa Adi lie / kASThamudrA se mukha ko bAMdhA aura mukha bAMdhakara uttara kI ora mukha karake uttara dizA meM cala diyaa| Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 [puSpikA 21. tae NaM se somile taiyadivasammi pacchAvaraNhakAlasamayaMsi jeNeva asogavarapAyave teNeva uvAgacchai, 2 tA asogavarapAyavassa ahe kiDhiNasaMkAiyaM Thavei, 2 tA veI vaDDai jAva gaGga mahANaiM paccuttarai, 2 sA jeNeva asogavarapAyave teNeva uvAgacchai / veI raei, 2 ttA kaTThamuddAe muhaM bandhai, 2 tA tusiNIe sNcitttthi| tae gaM tassa somilassa pugvarattAvarattakAle ege deve antiyaM pAubhavitthA, taM ceva bhaNai jAva pddige| tae NaM se somile jAva jalante vAgalavasthaniyatthe kiDhiNasaMkAiyaM jAva kaTThamuddAe muhaM bandhai, 2ttA uttarAe disAe uttarAbhimuhe saMpatthie / [21] tadanantara vaha somila brahmarSi tIsare dina aparAhaNa kAla meM jahAM uttama azoka vRkSa thA, vahAM aae| Akara usa azoka vRkSa ke nIce kAvar3a rkhii| baiThane ke lie vedI banAI aura darbhayukta kalaza ko lekara gaMgA mahAnadI meM avagAhana kiyaa| vahA~ snAna Adi karake gaMgA mahAnadI se bAhara nikale / nikalakara azoka vRkSa ke nIce vedI-canA kii| agnihavana Adi kiyA phira kASThamudrA se mukha ko bAMdhakara mauna baiTha ge| tatpazcAt madhyarAtri meM somila ke samakSa punaH eka deva prakaTa huA aura usane usI prakAra kahA--'he pravajita somila ! terI yaha pravrajyA duSpravajyA hai yAvat vaha deva vApisa lauTa gyaa| isake bAda sUryodaya hone para vaha valkala vastradhArI somila kAvar3a aura pAtropakaraNa lekara yAvat kASThamudrA se mukha ko bAMdhakara uttarAbhimukha hokara uttara dizA kI ora cala diyaa| 22. tae NaM se somile cautthe divase pacchAvaraNahakAlasamayaMsi jeNeva vaDapAyave teNeva uvAgae / vaDapAyavassa ahe kaDhiNaM saMThavei, 2ttA veI vaDDai, uvalevaNasaMmajjaNaM karei, jAva kaTThamuddAe muhaM bandhai, tasiNIe sNcih| tae NaM tassa somilassa pRthvarattAvarattakAle ege deve antiyaM pAubhavisthA, taM ceva bhaNai jAva pddige| tae NaM se somile jAva jalante vAgalavathaniyatthe kiDhiNasaMkAiyaM, jAva kaTThamuddAe muhaM bandhai, uttarAe disAe uttarAbhimuhe saMpasthie / [22] tadanantara calate-calate somila brahmarSi cauthe divasa ke aparAla kAla meM jahA~ baTa vRkSa thA, vahA~ paae| Akara vaTa vRkSa ke nIce kAvar3e rkhii| baiThane ke yogya sthAna sApha kiyA / usako gobara miTTI se lopA, svaccha kiyA ityAdi taka kA samasta varNana pUrvavat jAnanA caahie| yAvat kASThamudrA se mukha bAMdhA aura mauna hokara baiTha ge| isake bAda madhyarAtri ke samaya punaH somila ke samakSa vaha deva prakaTa huA aura usane pahale ke samAna kahA-'somila ! tumhArI pravrajyA duSpravrajyA hai / ' aisA kahakara vaha antardhAna ho gyaa| rAtri ke bItane ke bAda aura jAjvalyamAna tejayukta mUrya ke prakAzita hone para vaha valkala vastradhArI somila kAvar3a lekara aura kASThamudrA se mukha bAMdhakara uttarAbhimukha hokara uttara dizA meM cala die| Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 : tRtIya adhyayana] 23. tae NaM se somile paMcamadivasammi pacchAvaraNhakAlasamayaMsi jeNeva uMbarapAyave teNeva uvAgacchai / uMbarapAyavassa ahe kiDhiNasaMkAiyaM Thavei, veI vaDDhai, jAva sNcitttthi| tae NaM tassa somilamAhaNassa punvarattAvarattakAle ege deve, jAva evaM vayAso-'haM bho somilA, pavvaiyA, duppavvaiyaM te,' paDhama bhaNai, taheva tusiNIe saMciTThai / devo doccaM pi taccaM pi vayai-"somilA, pavaiyA, duppavvaiyaM te / " tae NaM se somile teNaM deveNaM docacaM pi taccaM pi evaM vRtte samANe taM devaM evaM vayAsI-"kahaM NaM devANuppiyA ! mama duppavvaiyaM ?" tae NaM se deve somilaM mAhaNaM vayAso--'evaM khalu devANuppiyA! tumaM pAsassa araho purisAdANIyassa antiyaM paJcANuvvae sattasikkhAvae duvAlasavihe sAvayadhamme paDivanne / tae NaM tava annayA kayAI puvvarattAvarattakAlasamayaMsi kuDumbajAgariyaM ........."jAva punvacintiyaM devo uccArei jAva jeNeva prasogavarapAyave teNeva uvAgacchasi, 2 tA kiDhiNasaMkAiyaM jAva tusiNIe saMciTThasi / tae jaM punvarattAvarattakAle tava antiyaM pAubbhavAmi, 'haM bho somilA, pavvaiyA, duppavvaiyaM te', taha ceva devo niyavayaNaM bhaNai, jAva paJcamadivasammi pacchAvaraNhakAlasamayaMsi jeNeva umbarapAyave, teNeva uvAgae kiDhiNasaMkAiyaM Thavesi, veiM baDDe si, uvalevaNaM saMmajjaNaM karesi, 2 ttA kaTThamuddAe muhaM bandhesi, 2 ttA tusiNIe saMciTThasi / taM evaM khalu, devANuppiyA, tava duppavvaiyaM / [23] tatpazcAta vaha somila brahmarSi pAMcaveM dina ke cauthe prahara meM jahAM udumbara (galara) kA vRkSa thA, vahA~ aae| usa udumbara vRkSa ke nIce kAvar3a rkho| vedikA banAI yAvat kASThamudrA se mukha bAMdhA yAvata mauna hokara baiTha ge| isake bAda madhyarAtri meM punaH somila brAhmaNa ke samIpa eka deva prakaTa huA aura usane usI prakAra kahA-'he somila ! tumhArI yaha pravrajyA duSpravajyA hai|' isa prakAra pahalI bAra kahI usa deva kI vANI ko sunakara vaha mauna baiThe rhe| isake bAda deva ne dUsarI aura tIsarI bAra bhI isI prakAra kahA--'somila ! tumhArI yaha pravrajyA duSpravrajyA hai / ' taba deva dvArA dUsarI tIsarI bAra bhI isI prakAra kahe jAne para somila ne deva se pUchA- 'devAnupriya ! merI pravrajyA duSpravrajyA kyoM hai ?' somila ke isa prakAra pUchane para deva ne kahA-'devAnupriya ! tumane pahale puruSAdAnIya pArzva arhat se paMca aNuvrata aura sAta zikSAvrata rUpa bAraha prakAra kA zrAvakadharma aMgIkAra kiyA thaa| kintu isake bAda susAdhuoM ke darzana upadeza Adi kA saMyoga na milane aura mithyAtva paryAyoM ke bar3hane se aMgIkRta zrAvakadharma ko tyAga diyaa| isake anantara kisI samaya rAtri meM kuTumba saMbandhI vicAra karate hue tumhAre mana meM vicAra utpanna huA ki gaMgA kinAre tapasyA karane vAle vividha prakAra ke tApasoM meM se dizAprokSika tApasoM ke pAsa lohe ke kar3Aha, kuDachI aura tAMbe ke tApasapAtra nheM lekara dizAprokSika tApasa bnN| ityAdi somila brAhmANa dvArA pUrva meM cintita sabhI vicAroM ko deva ne duharAyA aura kahA-phira tumane dizAprokSika pravrajyA dhAraNa kii| pravrajyA dhAraNa kara anta meM yaha abhigraha liyA yAvat jahA~ azoka vRkSa thA, vahA~ Ae aura kAvar3a rakha vedI Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [kalpikA Adi bnaaii| gaMgA meM snAna kiyaa| agnihavana kiyA yAvat kASThamudrA se mukha bAMdhakara mauna baiTha ge| bAda meM madhyarAtri ke samaya maiM tumhAre samIpa AyA aura tumheM pratibodhita kiyA--'he somila ! tumhArI yaha pravrajyA duSpravrajyA hai / ' kintu tumane usa para dhyAna nahIM diyA aura mauna hI rahe / isa prakAra maiMne tumheM cAra dina taka samajhAyA para tumane vicAra nahIM kiyaa| isake bAda Aja pAMcaveM divasa cauthe prahara meM isa udumbara vRkSa ke nIce Akara tumane apanA kAvar3a rkhaa| baiThane ke sthAna ko sApha kiyA, lIpa-potakara svaccha kiyaa| agni meM havana kiyA aura kASThamudrA se apanA mukha bAMdhakara tuma mauna hokara baiTha gae / isa prakAra se he devAnupriya ! tumhArI yaha pravrajyA duSpravrajyA hai / somila dvArA punaH zrAvakadharmagrahaNa 24. tae NaM se somile taM devaM evaM kyAsI-"kahaM NaM devANuppiyA ! mama suppandhaiyaM ?" tae NaM se deve somilaM evaM kyAsI-"jaha NaM tuma devANuppiyA! iyANi puvapaDivanAI paJca aNuvvayAI sayameva uvasaMpajjittANaM viharasi, to gaM tujana iyANi supabvaiyaM bhvejjaa|" tae NaM se deve somilaM vandai namasai, 2 tA jAmeva disi pAunbhUe tAmeva disi paDigae / tae NaM somile mAhaNarisI teNaM deveNaM evaM vutte samANe punyapaDiyannAI paJca aNuvvayAI sayameva uvasaMpajjittANaM viharai / [24] yaha saba sunakara somila ne deva se kahA-'aba Apa hI batAie ki maiM kaise supravajita banU-merI pravrajyA supravrajyA kaise ho ?' isake uttara meM deva ne somila brAhmaNa se isa prakAra kahA-'devAnupriya ! yadi tuma pUrva meM grahaNa kie hue pA~ca aNuvrata aura sAta zikSAvrata rUpa zrAvakadharma ko svayameva svIkAra karake vicaraNa karo to tumhArI yaha pravrajyA supravrajyA hogii| isake bAda deva ne somila brAhmaNa ko vandana-namaskAra kiyA aura vandana-namaskAra karake jisa ora se AyA thA usI ora antardhAna ho gyaa| usa deva ke antardhAna ho jAne ke pazcAt somila brahmarSi deva ke kathanAnusAra pUrva meM svIkRta paMca aNuvratoM ko aMgIkAra karake vicaraNa karane lge| somila kI zukra mahAgraha meM utpatti 25. tae NaM se somile bahiM cautthachaTTamaM [jAva] mAsaddhamAsakhamoha vicittehi tavovahANehi appANaM bhAvemANe bahUI dhAsAI samaNovAsagapariyAgaM pAuNai, 2 ttA addhamAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhasei, 2 tA tIsaM bhattAI aNasaNAe cheei, 2 tA tassa ThANassa aNAloiyapaDikkante virAhiyasammatte kAlamAse kAlaM kiccA sukkaDisae vimANe uvavAyasabhAe devasayaNijjasi [jAva] ogAhaNAe sukkamahaggahattAe uvavanne / tae NaM se subake mahaggahe ahuNovavanne samANe jAva bhAsAmaNapajjattIe / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 : tRtIya adhyayana] [25] tatpazcAt somila ne bahuta se caturthabhakta (upavAsa) SaSThabhakta (belA), aSTamabhakta (telA) yAvat ardhamAsakSapaNa, mAsakSapaNa rUpa vicitra tapaHkarma se apanI AtmA ko bhAvita karate hue-saMskRta karate hue zramaNopAsaka paryAya kA pAlana kiyaa| aMta meM ardhamAsika saMlekhanA dvArA prAtmA ko ArAdhanA kara aura tIsa bhojanoM kA anazana dvArA tyAga kara kinta pUrvata usa pApasthAna (duSpravrajyArUpa kRta pramAda) kI AlocanA aura pratikramaNa na karake samyaktva kI virAdhanA ke kAraNa kAlamAsa meM (maraNa ke samaya) kAla (maraNa) kiyaa| zukrAvataMsaka vimAna kI upapAtasabhA meM sthita devazaiyA para yAvat aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI jaghanya avagAhanA se zukramahAgraha deva ke rUpa meM janma liyA / / tatpazcAt vaha zukra mahAgraha deva tatkAla utpanna hokara yAvat bhASA-manaHparyApti Adi pAMcoM paryAptiyoM se paryApta bhAva ko prApta huaa| 26. evaM khalu goyamA ! sukkeNaM sA divvA [jAva] abhisamannAgae / evaM palinovamaM tthiii| "sukke NaM bhante ! mahAgahe tao devalogAo AukkhaeNa 3 kahiM gacchihii ?" "goyamA ! mahAvidehe vAse sijjhihii|" [26] anta meM apane kathana kA upasaMhAra karate hue bhagavAn mahAvIra svAmI ne kahA-he gautama ! isa prakAra se usa zukra mahAgraha deva ne vaha divya devaRddhi, dyuti yAvat divya prabhAva prApta kiyA hai| usakI vahA~ eka palyopama kI sthiti hai / gautama svAmI ne punaH pUchA-bhadanta ! vaha zukramahAgraha deva Ayu, bhava aura sthiti kA kSaya hone ke anantara usa devaloka se cyavana kara kahAM jAegA ? kahA~ utpanna hogA? bhagavAn ne kahA-gautama ! vaha zukramahAgrahadeva AyukSaya bhavakSaya aura sthitikSaya ke anantara mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha hogaa| yAvat sarva duHkhoM kA anta kregaa| 27. nikkhevao-taM evaM khalu jambU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM puphiyANaM taccassa ajmayaNassa ayamaThe paNNate ti bemi / [27] sudharmAsvAmI ne tIsare adhyayana kA prAzaya kahane ke bAda jambUsvAmI se kahAAyuSman jambU ! isa prakAra zramaNa yAvat muktiprApta mahAvIra ne puSpikA ke tRtIya adhyayana meM isa bhAva kA nirUpaNa kiyA hai / aisA maiM kahatA huuN| // tRtIya adhyayana samApta / / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhyayana : bahuputrikA devI 28. upakhevao-jai gaM bhaMte ! samaNa bhagavayA jAva puphiyANaM taccassa prajjhayaNassa jAva prayamar3he pannatte, cauttharasa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa puphiyANaM samajeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM ke aTThe pannate? evaM khalu jambU! [28] jambUsvAmI ne sudharmA svAmI se pUchA--bhagavan ! yadi zramaNa yAvat nirvANaprApta bhagavAn mahAvIra ne puSpikA ke tRtIya adhyayana kA yaha bhAva nirUpaNa kiyA hai to bhadanta ! una muktiprApta bhagavAn ne puSpikA ke caturtha adhyayana kA kyA artha pratipAdana kiyA hai ? uttara meM Arya sudharmA svAmI ne kahA-jambU ! vaha isa prakAra hai--- bahuputrikA devI ___29. teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nayare / guNasilae cehae / seNie raayaa| sAmI samosaDheparisA niggyaa| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bahuputtiyA devI sohamme kappe bahuputtie vimANe samAe suhammAe bahuputtiyaMsi sohAsaNaMsi cahi sAmANiyasAhassohi cahi mahattariyAhiM, jahA sUriyAbhe, [jAva] bhuJjamANI viharai, imaM ca NaM kevalakappaM jambuddIvaM dIvaM viuleNaM ohiNA AmoemANI 2 pAsai, 2 ttA samaNaM bhagavaM mahAvIraM, jahA sUriyAmo, [jAva] namaMsittA sIhAsaNavaraMsi purasthAbhimuhA sNnisnnnnaa| AbhiyogA jahA sUriyAmassa, sUsarA ghaNTA, AmiyogiyaM devaM saddAvei / jANavimANaM joyaNasahassavisthiNaM / jaannvimaannvssnno| [jAva] uttarilleNaM nijjANabhaggeNa joyaNasAhassiehi vigahehi prAgayA, jahA sUriyAbhe / dhammakahA smttaa| tae NaM sA bahuputtiyA devI vAhiNaM bhayaM pasArei, 2 tA devakumArANaM adusayaM devakumAriyANa ya vAmAo bhuyAyo aTThasayaM / tayANantaraM ca gaM bahave vAragA ya dAriyAno ya Dimmae ya DimbhiyAo ya viuvyai / naTTavihiM jahA sUriyAmo, uvadaMsittA pddigyaa| [26] usa kAla aura usa samaya meM rAjagaha nAmaka nagara thA / guNazilaka caitya thA / usa nagara kA rAjA zreNika thaa| svAmI (zramaNa bhagavAn mahAvIra) kA padArpaNa huA / unakI dharmadezanA zravaNa karane ke lie pariSad niklii| Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 : caturtha adhyayana] . usa kAla aura usa samaya meM saudharma kalpa ke bahaputrika vimAna kI sudharmA sabhA meM bahuputrikA nAma kI devI bahuputrika siMhAsana para cAra hajAra sAmAnika deviyoM tathA cAra hajAra mahattarikA deviyoM ke sAtha sUryAbha deva ke samAna nAnAvidha divya bhogoM ko bhogatI huI vicaraNa kara rahI thii| usa samaya usane apane vipula avadhijJAna se isa kevalakalpa (sampUrNa) jambUdvIpa nAmaka dvIpa ko dekhA aura rAjagRha nagara meM samavasRta bhagavAn mahAvIra svAmI ko dekhaa| unako dekhakara sUryAbha deva ke samAna (siMhAsana se uThakara kucha kadama jAkara yAvat) namaskAra karake apane uttama siMhAsana para pUrva dizA kI ora mukha karake baiTha gii| phira sUryAbha deva ke samAna usane apane prAbhiyogika devoM ko bulAyA aura unheM susvarA ghaMTA bajAne kI AjJA dii| unhoMne susvarA ghaMTA bajAkara sabhI deva-deviyoM ko bhagavAna ke darzanArtha calane ko sUcanA dii| tatpazcAt punaH Abhiyogika devoM ko bulAyA aura bhagavAna ke darzanArtha jAne yogya vimAna kI vikurvaNA karane kI prAjJA dii| AjJAnusAra una Abhiyogika devoM ne yAna-vimAna kI vikurvaNA kii| sUryAbha deva ke yAna-vimAna ke samAna isa vimAna kA varNana karanA caahie|' kintu vaha yAna-vimAna eka hajAra yojana vistIrNa thaa| sUryAbha deva ke samAna vaha apanI samasta Rddhi-vaibhava ke sAtha yAvat uttara dizA ke niryANamArga se nikalakara eka hajAra yojana UMce vaikriya zarIra ko banAkara bhagavAn ke samavasaraNa meM upasthita huii| bhagavAn ne dharmadezanA dii| dharmadezanA kI samApti ke pazcAt usa bahuputrikA devI ne apanI dAhinI bhujA pasArI-phailAI / bhujA pasArakara eka sau ATha devakumAroM kI aura bAyIM bhujA phailAkara eka sau pATha devakumArikAoM ko vikurvaNA kii| isake bAda bahuta se dAraka-dArikAoM (bar3I umra ke bacce-bacciyoM) tathA Dimbhaka-DimbhikAoM (choTI umra ke bAlaka-bAlikAoM) kI vikurvaNA kI tathA sUryAbha deva ke samAna nATya-vidhiyoM ko dikhAkara (bhagavAn ko namaskAra karake) vApisa lauTa gii| gautama ko jijJAsA 30. "maMte" tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vandai namasai / kUDAgArasAlA / "bahuputtiyAe NaM bhaMte ! devIe sA divA deviDDI'..."pucchA, "jAva abhisamannAgayA?" "evaM khalu goyamA!" teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vANArasI nAma nayarI, ambasAlavaNe ceie| tattha taM vANArasIe nayarIe bhadde nAma sasthavAhe hotthA aDDhe [jAva] aparibhUe / tassa NaM maddasta subhaddA nAma bhAriyA suumAlA vasA aviyAurI jANukopparamAyA yAthi hotthaa| [30] usake cale jAne ke bAda gautama svAmI ne bhagavAna mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kiyA aura 'bhadanta !' isa prakAra sambodhana kara prazna kiyA-bhagavan ! usa bahuputrikA devI kI vaha divya deva Rddhi, dyuti aura devAnubhAva kahA~ gayA ? kahA~ samA gayA? 1. sUryAbha deva ke yAna-vimAna kA varNana rAjapraznIyasUtra (bhAgama-prakAzana samiti byAvara) pRSTha 26-36 para dekhiye| Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kilpikA bhagavAn ne kahA- gautama ! vaha deva-Rddhi Adi usI ke zarIra se nikalI thI aura usI ke zarIra meM samA gii| gautama ne puna: pUchA-vaha vizAla deva-Rddhi usake zarIra meM kaise vilIna ho gaIsamA gaI ? uttara meM bhagavAna ne batalAyA-gautama ! jisa prakAra kisI utsava Adi ke kAraNa phailA humA janasamUha varSA prAdi ko aAzaMkA ke kAraNa kuTAkAra zAlA meM samA jAtA hai, usI prakAra deva. kumAra prAdi deva-Rddhi bahuputrikA devo ke zarIra meM antahita ho gaI-samA gii| gautama svAmI ne punaH pUchA----bhadanta ! usa bahuputrikA devI ko vaha divya deva-Rddhi Adi kaise milI, kaise prApta huI, aura kaise usake upabhoga meM pAI ? aisA pUchane para bhagavAn ne kahA--- gautama! usa kAla aura usa samaya vArANasI nAma kI nagarI thii| usa nagarI meM AmrazAlavana nAmaka caitya thaa| usa vArANasI nagarI meM bhadra nAmaka sArthavAha rahatA thA, jo dhana-dhAnyAdi se samRddha yAvat dUsaroM se aparibhUta thA (dUsaroM ke dvArA jisakA parAbhava yA tiraskAra kiyA jAnA saMbhava nahIM thA / ) usa bhadra sArthavAha kI patnI kA nAma subhadrA thaa| vaha atIva sukumAla aMgopAMga vAlI thI, rUpavatI thI / kintu vandhyA hone se usane eka bhI santAna ko janma nahIM diyaa| vaha kevala jAnu aura kUpara kI mAtA thI arthAt usake stanoM ko kevala ghuTane aura kohaniyA~ hI sparza karatI thIM, saMtAna nhiiN|| subhadrA sArthavAhI ko cintA __31. tae gaM tIse subhaddAe satyavAhIe annayA kayAi pugvarattAvarattakAle kuTambajAgariyaM jAgaramANoe imeyArUve ajjhathie patthie cintie maNogae saMkappe samuppajitthA--"evaM khalu ahaM bhaddeNaM satyavAheNaM saddhi viulAI bhogabhogAiM bhaJjamANI viharAmi, no ceva NaM ahaM dAragaM vA dAriyaM vA pyaayaa| taM dhannAo NaM tAo ammayAo, [jAva] sapuSNAo gaM tAo ammayAno, kayasthAo NaM tAro ammayAo, suladdha NaM tAsi ammayANaM maNuyajammajIviyaphale, jAsi manne niyakucchisaMbhUyagAI thaNadukhaluddhagAI mahurasamullAbagANi mammaNappajampiyANi thaNamUlakakkhadesamAgaM abhisaramANagANi pohayanti, puNo ya komalakamalovamehi hatthehi gihiUNaM ucchaGganivesiyANi denti, samullAvae sumahure puNo puNo mammaNappaNie / ahaM NaM adhannA apuNNA etto egamavi na pttaa|" ohaya0 jAba jhiyAi / [31] tatpazcAt kiso eka samaya madhya rAtri meM pArivArika sthiti kA vicAra karate hue subhadrA ko isa prakAra kA prAntarika cintita, prArthita aura manogata saMkalpa utpanna huA-'maiM bhadra sArthavAha ke sAtha vipula mAnavIya bhogoM ko bhogatI huI samaya vyatIta kara rahI hUM, kintu grAja taka maiMne eka bhI bAlaka yA bAlikA kA prasava nahIM kiyA hai| ve mAtAe~ dhanya dhanya haiM yAvat puNyazAlino haiM, unhoMne puNya kA upArjana kiyA hai, una mAtAnoM ne apane manuSyajanma aura jIvana kA phala bhalIbhAMti prApta kiyA hai, jo apanI nija kI kukSi se utpanna, stana ke dUdha ko lobhI, mana ko lubhAne vAlo vANI kA uccAraNa karane vAlI, totalo bolo bolane vAlI, stanamUla aura kAMkha Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 : caturtha adhyayana] [71 ke aMtarAla meM abhisaraNa karane vAlI santAna ko dUdha pilAtI haiM / phira kamala ke sadRza komala hAthoM se lekara use goda meM biThalAtI haiM, kAnoM ko priya lagane vAle madhura-madhura saMlApoM se apana manoraMjana karatI haiN| lekina maiM aisI bhAgyahIna, puNyahIna hUM ki saMtAna sambandhI eka bhI sukha mujhe prApta nahIM hai|' isa prakAra ke vicAroM se nirutsAha-bhagnamanoratha hokara yAvat aArtadhyAna karane lgii| suvatA prAryA kA prAgamana 32. teNaM kAleNaM teNaM sagaeNaM suvvayAo NaM prajjAo iriyAsamiyAo bhAsAsamiyAno esaNAsamiyAo AyANabhaNDamattanikkhevaNAsamiyAo uccArapAsavaNakhelajallasiMdhANayAriTrAvaNAsamiyAmo maNaguttIo vayaguttIo kAyaguttIo guttindiyAo guttabambhayAriNIo bahussuyAo bahuparivArAno puvvANupuTiva caramANIo gAmANugAmaM dUijjamANIo jeNeva vANArasI nayarI, teNeva uvaagyaao| uvAgacchittA ahApaDirUvaM uggahaM ogihittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANIo vihrnti| [32] usa kAla aura usa samaya meM IryAsamiti, bhASAsamiti, eSaNAmiti, AdAna-bhAMDamAtranikSepaNA-samiti, uccAra-prasravaNa-zleSma-siMghANapariSThApanA-samiti se samita, manogapti, vacanagupti evaM kAyagupti se yukta, indriyoM kA gopana karane vAlI (indriyoM kA damana karane vAlI) gupta brahmacAriNI bahuzrutA (bahuta se zAstroM meM niSNAta),ziSyAoM ke bahuta bar3e parivAra vAlI suvratA nAma kI AryA pUrvAnupUrvI krama (tIrthakara paraMparA ke anurUpa)se calatI huI, grAmAnugrAma meM vihAra karatI huI jahA~ vArANasI nagarI thI, vahA~ AI / Akara kalpAnusAra yathAyogya avagraha-prAjJA lekara saMyama aura tapa se prAtmA ko parizodhita karatI huI vicarane lgii| subhadrA ko jijJAsA : prAryAoM kA uttara 33. tae NaM tAsi subbayANaM ajjANaM ege saMghAue vANArasInayarIe uccanIyamajjhimAI kulAI gharasamudANassa bhikkhAyariyAe aumANe bhaddassa sasthavAhassa gihaM aNuppaviThe / tae gaM subhaddA satyavAhI tAo ajjAmro ejjamANoo pAsai, 2 tA haTa0 khippAmeva pAsaNAo ammaThe, 2ttA sattaTTha payAI aNugacchai, 2 tA banvai, namasai, 2ttA viuleNaM asaNapANakhAimasAimeNa paDilAbhettA evaM bayAsI 'evaM khalu ahaM, prajjAo, bhaddeNaM satthavAheNaM saddhi viulAI bhogabhogAI bhuJjamANI viharAmi, no ceva NaM ahaM dAragaM vA vAriga vA payAyAmi / taM dhannAo NaM tAo ammayAo, [jAva] ettA egamavi na pttaa| taM tumbhe, ajjAo, bahuNAyAo bahupaDhiyAo bahUNi gAmAgaramagara0 [jAva] saMnivesAI AhiNDaha, bahUrNa rAIsaratalavara0 [jAva] sasthavAhappabhiINaM gihAI anupavisaha, atthi se kei kahiMci vijjApaoe vA mantappaoe vA vamaNaM vA virayeNaM vA patthikammaM vA osahe vA bhesajje vA uvaladdha, jeNaM ahaM vAragaM vA vArigaM vA payAejjA?" Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72] [kasvikA [33] tadanantara una suvratA AryA kA eka saMghAr3A vArANasI nagarI ke sAmAnya, madhyama, aura ucca kuloM meM sAmudAnika bhikSAcaryA ke lie paribhramaNa karatA huyA bhadra sArthavAha ke ghara meM aayaa| taba usa subhadrA sArthavAhI ne una prAyikAoM ko prAte hue dekhA / dekhakara vaha harSita aura saMtuSTa hotI huI zIghra ho apane Asana se uThakara khar3I huI / khar3I hokara sAta-pATha Daga unake sAmane gaI aura vandana-namaskAra kiyaa| phira vipula prazana, pAna, khAdima, svAdima pAhAra se pratilAbhita kara isa prakAra kahA AryAyo ! maiM bhadra sArthavAha ke sAtha vipula bhogopabhoga bhoga rahI hU~, maiMne Aja taka eka bhI saMtAna kA prasava nahIM kiyA hai| ve mAtAe~ dhanya haiM, puNyazAlino haiM (jo saMtAna kA sukha bhogatI haiM) yAvat maiM adhanyA puNyahonA hU~ ki unameM se eka bhI sukha prApta nahIM kara sakI huuN| devAnupriyo ! Apa bahuta jJAnI haiM, bahuta par3hI-likhI haiM aura bahuta se grAmoM, AkaroM, nagaroM yAvat dezoM meM ghUmatI haiM / aneka rAjA, Izvara, talavara yAvat sArthavAha Adi ke gharoM meM bhikSA ke lie praveza karatI haiN| to kyA kahIM koI vidyAprayoga, maMtraprayoga, vamana, virecana, vastikarma, auSadha athavA bheSaja jJAta kiyA hai, dekhA-par3hA hai jisase maiM bAlaka yA bAlikA kA prasava kara sakU~? ___34. tae NaM tAo ajjAmo subhaI satyavAhi evaM bagAsI--"amhe NaM vevANuppie ! samaNIo nigganthIo iriyAsamiyAo [jAva] guttbmbhyaarinniiyoN| no khalu kappai amhaM eyamar3ha kaNNehi vi nisAmettae kimaGga puNa uddisittae vA samAyarittae vA ? amhe NaM devANuppie ! navaraM tava vicittaM kevalipannattaM dhamma prikhemo"| [34] subhadrA kA kathana sunakara una AyikAoM ne subhadrA sArthavAhI se isa prakAra kahAdevAnupriye ! hama IryAsamiti Adi samitiyAM se samita, tIna guptioM se gupta, indriyoM ko vaza meM karane vAlo gupta brahma vAriNA nirgrantha-zramaNie~ haiN| hamako aisI bAtoM kA sunanA bhI nahIM kalpatA hai to phira hama inakA upadeza athavA AcaraNa kaise kara sakatI haiM ? kintu devAnupriye ! hama tumheM kevaliprarUpita dAna zola grAdi aneka prakAra kA dharmopadeza sunA sakatI haiN| prAryAoM kA upadeza : subhadrA kA zramaNopAsikA vrata grahaNa 35. tae NaM sA subhaddA satthavAhI tAsi ajjANaM antie dhamma soccA nisamma hadvatuTTA tAo ajjAo tikkhutto vandai namasai, 2ttA evaM vayAsI-"saddahAmi NaM ajjAo! nigganthaM pAvayaNaM, pattiyAmi roemi NaM, ajjAyo ! niggaMthaM paakynnN"| evameyaM tahameyaM pravitahameyaM," [jAva] sAvagadhamma pddivjje| "ahAsuha, devANuppie, mA paDibandhaM kareha / " tae NaM sA subhaddA sasthavAhI tAsi ajjANaM antie [jAva] paDibajjai, 2 tA tAo ajjAmo vandai namasai, 2ttA paDivisajjei / tae NaM sA subhaddA satyavAhI samaNovAsiyA jAyA, jAva viharai / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 : caturya adhyayana] [73 - [35] isake bAda una AryikAoM se dharmazravaNa kara use avadhArita kara usa subhadrA sArthavAhI ne hRSTa-tuSTa ho una AryAoM ko tIna bAra AdakSiNa-pradakSiNA kii| donoM hAtha jor3akara AvartapUrvaka mastaka para aMjali karake vaMdana-namaskAra kiyaa| vaMdana-namaskAra karake usane kahAdevAnupriyo ! maiM nirgranthapravacana para zraddhA karatI hU~ vizvAsa karatI hU~, ruci karatI huuN| Apane jo upadeza diyA hai, vaha tathya hai, satya hai, avitatha hai / yAvat maiM zrAvakadharma ko aMgIkAra karanA cAhatI huuN| yikAoM ne uttara diyA--devAnupriye ! jaisA tumheM anukUla ho athavA jisa prakAra tumheM sukha ho vaisA karo kintu pramAda mata kro| tatpazcAt subhadrA sArthavAhI ne una prAyikAoM se zrAvakadharma aMgIkAra kiyaa| aMgIkAra karake una AryikAoM ko vandana-namaskAra kiyaa| vandana-namaskAra karake unheM vidA kiyaa| tatpazcAt vaha subhadrA sArthavAhI zramaNopAsikA hokara zrAvakadharma pAlatI huI yAvat vicarane lgii| subhadrA kI dIkSA kA saMkalpa 36. tae NaM tose subhadAe samaNovAsiyAe annayA kayAi pukhvarattAvarattakAlasamayaMsi kuTumbajAgariyaM jAgaragamANIe ayameyArUve acjhasthie [jAva] samuppajjitthA-"evaM khalu ahaM bhaddeNaM satthavAheNaM viulAI bhogabhogAI jAva viharAmi, no ceva NaM ahaM dAragaM vA... / taM seyaM khalu mamaM kallaM jAva jalante bhaddassa ApucchittA subbayANaM ajjANaM antie ajjA bhavittA agArAmro [jAva] pavvaittae" evaM saMpehei / 2ttA jeNeva bhadde satthavAhe teNeva uvAgayA, karayala [jAba] evaM vayAsI-"evaM khalu ahaM, devANuppiyA ! tubhehiM saddhi bahUI vAsAI viulAI bhogabhogAiM [jAva] viharAmi, no ceva NaM vAragaM vA dAriyaM vA payAyAmi / taM icchAmi NaM, devANuppiyA! tumbhehi aNunAyA samANI suvvayANaM ajjANaM [jAva] pbvitte"| [36] isake bAda usa subhadrA zramaNopAsikA ko kisI dina madhyarAtri ke samaya kauTumbika sthiti para vicAra karate hue isa prakAra kA prAntarika manaHsaMkalpa yAvat vicAra samutpanna huA'maiM bhadra sArthavAha ke sAtha vipula bhogopabhogoM ko bhogatI huI samaya vyatIta kara rahI hU~ kintu maiMne abhI taka eka bhI dAraka yA dArikA ko janma nahIM diyA hai| ataeva mujhe yaha ucita hai ki maiM kala yAvat jAjvalyamAna teja sahita sUrya ke prakAzita hone para bhadra sArthavAha se anumati lekara suvratA prAyikA ke pAsa gRha tyAgakara yAvat pravajita ho jaauuN| usane isa prakAra kA saMkalpa kiyA-vicAra kiyaa| vicAra karake jahA~ bhadra sArthavAha thA, vahA~ aaii| Akara donoM hAtha jor3a yAvat isa prakAra bolI-devAnupriya ! tumhAre sAtha bahuta varSoM se vipula bhogoM ko bhogatI huI samaya bitA rahI hU~, kintu eka bhI bAlaka yA bAlikA ko janma nahIM diyA hai| aba maiM Apa devAnupriya kI anumati prApta karake suvratA prAyikA ke pAsa yAvat pravajita-dIkSita honA cAhatI haiN| 37. tae NaM se bhadde satyavAhe subhaI satthavAhiM evaM vayAsI Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [kalpikA "mA NaM tumaM devANuppie, muNDA [jAva] padhvayAhi / mujAhi tAva devANuppie, mae saddhi viulAI bhogabhogAI, tao pacchA bhuttabhoI suvyayANaM ajjANaM [jAva] pvvyaahi"| tae NaM subhaddA sasthavAhI maddassa eyama8 no pariyANai / doccaM pi taccaM pi subhaddA satthavAhI maI satyavAhaM evaM vayAsI-"icchAmi gaM devANuppiyA! tumbhehi anbhaNunAyA samANI [jAva] pvvitte|" tae NaM se bhadde satthavAhe, jAhe no saMcAei bahUhi AghavaNAhi ya, evaM panavaNAhi ya sannavaNAhi ya vinavaNAhi ya mAghavittae vA [jAva] pannavittae vA, sannavittae vA vinnavittae vA, tAhe akAmae ceva subhaddAe nikkhamaNaM annumnnitthaa| [37] taba bhadra sArthavAha ne subhadrA sArthavAhI se isa prakAra kahA devAnupriye ! tuma abhI muMDita hokara yAvat gRhatyAga karake pravajita mata hoo, mere sAtha vipula bhogopabhogoM kA bhoga karo aura bhogoM ko bhogane ke pazcAt suvratA AryA ke pAsa muNDita hokara yAvat gRha tyAga kara anagAra pravrajyA aMgIkAra krnaa| bhadra sArthavAha ke dvArA isa prakAra kahe jAne para bhI subhadrA sArthavAhI ne bhadra sArthavAha ke vacanoM kA Adara nahIM kiyA- unheM svIkAra nahIM kiyaa| dUsarI bAra aura phira tIsarI bAra bhI subhadrA sArthavAhI ne bhadra sArthavAha se yahI kahA-devAnupriya ! ApakI AjJA-anumati lekara maiM suvratA AryA ke pAsa pravrajyA aMgIkAra karanA cAhatI huuN| jaba bhadra sArthavAha anukUla aura pratikUla bahuta sI yuktiyoM, prajJaptiyoM, saMjJaptiyoM aura vijJaptiyoM se use samabhAne-bujhAne, saMbodhita karane aura manAne meM samartha nahIM huA taba icchA na hone para bhI lAcAra hokara subhadrA ko dIkSA lene kI AjJA de dii| dIkSAgrahaNa ____tae NaM se bhadde sasthavAhe viulaM asaNaM 4 ubakkhaDAvei / mittanAi0 tao pacchA bhoyaNa velAe [jAva] mittanAi sakkArei saMmANei / subhadaM satthavAhiM vhAyaM [jAva] pAyacchittaM samvAlaMkAravibhUsiyaM purisasahassavAhiNi sIyaM dulahei / tao sA subhaddA satthavAhI mittanAi[jAva] saMbandhisaMparibuDA saviDDhIe [jAdha] raveNaM vANArasInayarIe majjhamajheNaM jeNeva sumbayANaM prajjANaM uvassae, teNeva uvAgacchada, 2 tA purisasahassavAhiNi sIyaM Thavei, subhaI sasthavAhi soyAo pccorhei| tae NaM bhadde satthavAhe subhadaM satthavAhiM purao kAuM jeNeva sudhvayA ajjA, teNeva uvAgacchai, 2ttA subvayAo prajjAo vandaha namasai, 2 tA evaM kyAsI "evaM khalu, devANuppiyA! subhaddA satthavAhI mamaM mAriyA iTThA kantA, [jAva] mA NaM vAiyA pittiyA simbhiyA saMnivAiyA vivihA royAtaGkA phusantu / esa NaM, devANuppiyA! saMsArabhaunviggA, bhIyA jammamaraNANaM, devANuppiyANaM antie muNDA bhavittA [jAva] pavvayAi / taM evaM ahaM Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 : caturya adhyayana] [75 devANuppiyANaM sIsiNimikkhaMdalayAmi / paDicchantu NaM, devANuppiyA ! sosiNimikhaM / "ahAsuha, devANuppiyA, mA paDibandhaM kareha / " [38] tatpazcAt bhadra sArthavAha ne vipula parimANa meM azana-pAna-khAdima-svAdima bhojana tayAra karavAyA aura apane sabhI mitroM, jAtibodhavoM, svajanoM, saMbandhI-paricitoM ko AmaMtrita kiyaa| unheM bhojana karAyA yAvat una mitroM Adi kA satkAra-sammAna kiyaa| phira snAna kI huI, kautuka-maMgala prAyazcitta Adi se yukta, sabhI alaMkAroM se vibhUSita subhadrA sArthavAhI ko hajAra puruSoM dvArA vahana kI jAne yogya pAlakI meM baiThAyA aura usake bAda vaha subhadrA sArthavAhI mitra-jJAtijana, svajana-saMbandhI parijanoM ke sAtha bhavya Rddhi-vaibhava yAvat bherI Adi vAdyoM ke ghoSa ke sAtha vArANasI nagarI ke bIcoM-bIca se hotI huI jahA~ suvratA AryA kA upAzraya thA vahA~ AI / Akara usa puruSasahasravAhinI pAlakI ko rokA aura pAlakI se utrii| tatpazcAt bhadra sArthavAha subhadrA sArthavAhI ko Age karake subatA AryA ke pAsa pAyA aura Akara usane vandana-namaskAra kiyaa| vandana-tamaskAra karake isa prakAra nivedana kiyA 'devAnupriye! merI yaha subhadrA bhAryA mujhe atyanta iSTa aura kAnta hai yAvat isako vAtapitta-kapha aura sannipAtajanya vividha roga-AtaMka Adi sparza na kara sakeM. isake li karatA rahA / lekina he devAnupriye ! aba yaha saMsAra ke bhaya se udvigna hokara evaM janma-smaraNa se bhayabhIta hokara Apa devAnupriyA ke pAsa muMDita hokara yAvat pravajita hone ke lie tatpara hai / isalie he devAnupriye ! maiM Apako yaha ziSyA rUpa bhikSA de rahA huuN| Apa devAnupriyA isa ziSyA-bhikSA ko svIkAra kreN|' bhadra sArthavAha ke isa prakAra nivedana karane para suvratA AryA ne kahA-'devAnupriya ! jaisA tumheM anukUla pratIta ho, vaisA karo, kintu isa mAMgalika kArya meM vilamba mata kro| ___39. tae NaM sA subhaddA sasthavAhI sunvayAhiM ajjAhi evaM buttA samANI haTThA0 sayameva prAbharaNamallAlaMkAraM omuyAha, 2 tA sayameva paJcamuTThiyaM loyaM karei, 2 tA jeNeva sunvayAo ajjAzro, teNeva uvAgacchai, 2 tA suvvayAo ajjAo tikkhutto AyAhiNaphyAhiNeNaM vandai namasai, 2 ttA evaM vayAsI Alitte NaM bhante ! loe, palitteNaM bhaMte ! loe, Alitta-palittaNaM bhaMte ! loe jarAe maraNe Naya jahA devANandA tahA pavaiyA [jAva] ajjA jAyA guttabambhayAriNI // suvratA AryA ke isa kathana ko sunakara subhadrA sArthavAhI harSita evaM saMtuSTa huI aura usane (eka ora jAkara) svayameva apane hAthoM se vastra, mAlA aura AbhUSaNoM ko utArA / paMcamuSTika loMca kiyA phira jahA~ savratA prAryA thI. vahA~ paaii| prAkara tIna bAra AdakSiNa-dakSiNa dizA se prArambha kara prada vandana-namaskAra kiyaa| bandana-namaskAra karake isa prakAra bolI Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [kalpikA yaha saMsAra AdIpta hai-janma-jarA-maraNa rUpa Aga se jala rahA hai, pradIpta hai-dhadhaka rahA hai yaha AdIpta aura pradIpta hai, (ataeva jaise kisI gRhastha ke ghara meM Aga laga gaI ho aura vaha dhara jala rahA ho taba vaha usa jalate hue dhara meM se bahumUlya aura alpabhAra vAlI vastuoM ko nikAla letA hai aura surakSita rakhatA hai, usI prakAra maiM apanI AtmA ko, jo mujhe iSTa, kAnta, priya, saMmata, anumata hai, jise zIta-uSNa, kSudhA-tRSA (bhUkha-pyAsa), cora, sarpa, siMha, DAMsa-macchara tathA vAta-pitta-kapha janya roga Adi, pariSaha, upasarga prAdi kisI prakAra kI hAni na pahuMcA sakeM, isa prakAra surakSita rakkhA hai,) ityAdi kahate hue devAnadA ke samAna vaha una sUvratA pravajita ho gaI aura pAMca samitiyoM evaM tIna guptiyoM se yukta hokara indriyoM kA nigraha karane vAlI yAvat gupta brahmacAriNI prAryA ho gii| vivecana--bhagavatI sUtra ke zataka : uddeza 33 meM devAnandA kA caritra nirUpita kiyA gayA hai| devAnandA bhagavAn mahAvIra se dIkSita huI thii| pahale bhagavAn 83 rAtri devAnandA ke garbha meM rahe the / ataH yaha jAnakara usa ko vairAgya huA / sumadrA prAryA kI anurAgavRtti 40. tae NaM sA subhaddA ajjA annayA kayAi bahujaNassa ceDarUve saMmucchiyA [jAya] ajjhovavannA abhaGgaNaM ca uvvaTTaNaM ca phAsuyapANaM ca alattagaM ca kaGkaNANi ya aJjaNaM ca vaNNagaM ca cuNNagaM ca khellaNagANi ya khajjallagANi ya khoraM ca puSpANi ya gavesai, gavesittA bahujaNassa dArae vA dAriyA vA kumAre ya kumAriyAo ya Dimbhae ya DimbhiyAo ya, appegaiyAno ammaGgai, appegaiyAo uThavaTTai, evaM appegaiyAo phAsuyapANaeNaM vhAvei, pAe rayai, pro? rayai, acchINI ajei, usue karei, tilae karei, digidalae karei, pantiyAo karei, chijjAvaI khajjukarei, vaNNaeNaM samAlabhai, cuNNaeNaM samAlabhai, khellaNagAI dalayai, khajjalagAI, dalayai. khIrabhoyaNaM bhujAvei, pupphAI omuyai, pAesu Thavei, jaMghAsu karei, evaM urUsu ucchaGage kaDIe piDhe urasi khandhe sIse ya karayalapuDeNaM gahAya halaulemANI 2 AgAyamANI 2 parigAyamANI 2 puttapivAsaM ca dhUyapivAsaM ca nattuyapivAsaM ca nattipivAsaM ca paccaNubhavamANI viharai / / [40] isake bAda subhadrA grAryA kisI samaya gRhasthoM ke bAlaka-bAlikAoM meM mUcchita Asakta ho gaI-una para anurAga-sneha karane lagI yAvat prAsakta hokara una bAlaka bAlikAoM ke lie abhyaMgana, zarIra kA maila dUra karane ke lie ubaTana, pIne ke lie prAsuka jala, una baccoM ke hAtha-para raMgane ke lie meMhadI Adi raMjaka dravya, kaMkaNa---hAthoM meM pahanane ke kar3e, aMjana-kAjala Adi, varNaka-caMdana Adi, cUrNaka-sugandhita dravya (pAuDara), khelanaka-khilaune, khAne ke lie khAje Adi miSTAnna, khIra, dUdha aura puSpa-mAlA prAdi kI gaveSaNA karane lgii| gaveSaNA karake una gahasthoM ke dAraka-dArikAoM, kumAra-kumArikAoM, bacce-bacciyoM meM se kisI kI tela mAliza karatI, kisI ko ubaTana lagAtI, isI prakAra kisI ko prAsuka jala se snAna karAtI, kisI ke pairoM ko raMgatI, aoThoM ko raMgatI, kisI kI A~khoM meM kAjala prAMjatI, lalATa para tilaka lagAtI, kezara kA tilaka-vindI lagAtI, kisI bAlaka ko hiMDole meM jhulAtI tathA kisI-kisI ko paMkti meM khaDA karatI, phira una paMkti meM khar3e baccoM ko alaga-alaga khar3A karatI, kisI ke zarIra meM Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3: caturtha adhyayana] caMdana lagAtI, to kisI ko zarIra meM sugandhita cUrNa lgaatii| kisI ko khilaune detI, kisI ko khAne ke lie khAje Adi miSThAnna detI, kisI ko dUdha pilAtI, kisI ke kaMTha meM pahanI huI puSpa mAlA ko utAratI, kisI ko pairoM para baiThAtI to kisI ko jAMghoM para baitthaatii| kisI ko TAMgoM para, kisI ko godI meM, kisI ko kamara para, pITha para, chAtI para, kandhoM para, mastaka para baiThAtI aura hatheliyoM meM lekara hula rAtI-dularAtI, loriyAM gAtI huI, ucca stara meM gAtI huI-pucakAratI 'huI putra kI lAlasA, putrI kI vAMchA, pote-potiyoM kI lAlasA (kI pUrti) kA anubhava karato huI apanA samaya bitAne lgii| subhadrA kA pRthaMka AvAsa 41. tae NaM tAo subvayAo ajjAmro subhadraM ajjaM evaM kyAsI--"amhe NaM devANuppie ! samaNIo nigganthomo iriyAsamiyAno [jAva] guttabambhayAriNIo / no khalu amheM kappar3a jAtakakammaM karettae / tumaM ca NaM devANuppie ! bahujaNassa ceDarUvesu mucchiyA [jAva] ajjhovavannA abhaGgaNaM [jAva] nattipivAsaM vA paccaNabhavamANI viharasi / taM gaM tumaM devANuppie ! eyassa ThANassa Aloehi [jAva] pAyacchittaM paDivajAhi / / " [41] usakI aisI vRtti-AcArapravRtti dekhakara suvratA prAryA ne subhadrA prAryA se kahAdevAnupriye ! hama loga saMsAra-viSayoM se virakta, IryAsamiti Adi se yukta yAvat gupta brahmacAriNI nirgranthI zramaNI haiM / ataeva hameM bAlakoM kA lAlana-pAlana, bAlakrIr3A Adi karanA-karAnA nahIM kalpatA hai / lekina devAnupriye ! tuma gRhasthoM ke bAlakoM meM mUcchita prAsakta yAvat anurAgiNI hokara unakA abhyaMgana-mAliza Adi karane rUpa akalpanIya kArya karatI ho yAvat putrapautra Adi kI lAlasApUrti kA anubhava karatI ho| ataeva devAnupriye ! tuma isa sthAna-akalpanIya kArya kI prAlocanA karo yAvat prAyazcitta lo| 42. tae NaM sA subhaddA ajjA suvbayANaM ajjANaM eyama no ADhAi, no parijANai, aNADhAyamANI aparijANamANI viharai / tae NaM tAo samaNIno nigganthIyo subhadaM ajja holenti, ninvanti, khisanti, garahanti, abhivakhaNaM 2 eyamaTuM nivArenti / / prAryA dvArA isa prakAra se akalpanIya kAryoM se rokane ke lie samajhAe jAne para bhI subhadrA prAryA ne una suvratA AryA ke kathana kA Adara nahIM kiyA-kathana para dhyAna nahIM diyA kintu upekSA-pUrvaka asvIkAra kara pUrvavat bAla-manoraMjana karatI rhii| __ taba nirgrantha zramaNiyA~ isa ayogya kArya ke lie subhadrA AryA kI hIlanA (tiraskAra) karatIM, nindA karatIM, khisA karatIM-upAlaMbha detIM, gardI karatI-bhartsanA karatIM aura aisA karane se use bAra-bAra roktiiN| 43. tae NaM tIe subhaddAe ajjAe samaNIhiM nigganthohi holijjamANIe [jAya] abhivakhaNaM 2 eyamaTuM nivArijjamANIe ayameyArUve ajAsthie [jAva] samuppajjityA-jayA NaM prahaM agAravAsaM Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78] [kalpikA vasAmi, tayA NaM ahaM apyavasA, jappamidaM ca NaM ahaM muNDA bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaiyA, tappamiiMca NaM ahaM paravasA puci ca samaNIo nigganthIo Anti, parijANenti, iyANi no ADhAenti no parijANanti, taM seyaM khalu me kallaM [jAva] jalante subbayANaM ajjANaM antiyAno paDinikkhamittA pADiekkaM uvassayaM upasaMpajjitANaM viharittae, evaM saMpehei, 2 tA kallaM [jAva] jalante subbayANaM ajANaM antiyAo paDinikkhamai, pADiekkaM uvassayaM uvasaMpajjittANaM viharaha / tae NaM sA subhaddA majjA ajjAhiM aNohaTTiyA aNivAriyA sacchandamaI bahujaNassa ceDarUvesu mucchiyA [jAva] amaGgaNaM ca [jAva] nattipivAsaM ca paccaNubhavamANI viharai // [43] una suvratA prAdi nigrantha zramaNo pAryAyAM dvArA pUrvokta prakAra se hIlanA Adi kie jAne aura bAra-bAra rokane-nivAraNa karane para usa subhadrA prAryA ko isa prakAra kA prAntarika yAvat mAnasika vicAra utpanna humA--'jaba maiM apane ghara meM tho taba maiM svAdhIna thI, lekina jaba se maiM muDita hokara gRha tyAga kara AnagArika pravrajyA se pravajita huI hU~, taba se maiM parAdhIna ho gaI huuN| pahale jo nirgrantha zramaNiyA~ merA aAdara karato thoM, mere sAtha prema-pUrvaka pAlApa-saMlApa, vyavahAra karatI thIM, ve Aja na to merA Adara karatI haiM aura na prema se bolatI haiN| isalie mujhe kala (AgAmI dina) prAtaHkAla yAvat sUrya ke prakAzita hone para ina suvratA AryA se alaga hokara, pRthak upAzraya meM jAkara rahanA ucita hai|' usane isa prakAra kA saMkalpa kiyaa| isa prakAra kA saMkalpa karake dUsare dina yAvat sUryodaya hone para suvratA AryA ko chor3akara vaha (subhadrA prAryA) nikala gaI aura alaga upAzraya meM jAkara akelI hI rahane lgii| ___ tatpazcAt vaha subhadrA prAryA, AryAnoM dvArA nahIM roke jAne se niraMkuza aura svacchandamati hokara gRhasthoM ke bAlakoM meM Asakta anurakta hokara yAvat-unakI tela-mAliza Adi karatI huI putra-pautrAdi ko lAlasApUrti kA anubhava karatI huI samaya bitAne lgii| bahuputrikA devI rUpa meM utpatti 44. tae NaM sA subhaddA pAsasthA pAsasthavihArI prosannA osannavihArI kusIlA kusIlavihArI saMsattA saMsattavihArI ahAchandA ahAchandavihArI bahUI vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNaI, 2 ttA addhamAsiyAe saMlehaNAe attANaM "tIsaM bhattAI aNasaNeNaM cheittA tassa ThANassa aNAloiyapaDikantA kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe bahuputtiyAvimANe uvavAyasabhAe devasayaNijjaMsi devadUsantariyA aGga lassa asaMkhejjabhAgametAe progAhaNAe bahuputtiyadevitAe ubavannA / tae NaM sA bahuputtiyA devI ahuNovavannamattA samANI paJcavihAe pajjattIe "[jAva] bhaasaamnnpjjttiie| evaM khalu goyamA! 'bahuputtiyAe devIe sA divyA deviDDI [jAva] amismnnaagyaa| [44] tadanantara vaha subhadrA pAsasthA-zithilAcArI, pAsasthavihArI, avasanna (khaMDita vrata vAlI) avasanavihArI, kuzIla (AcArabhraSTa) kuzIlavihArI, saMsakta (gRhasthoM se saMparka rakhane Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 : caturya adhyayana] natrikA vAlI) saMsaktavihArI aura svacchanda (niraMkuza) tathA svacchandavihArI ho gii| usane bahuta varSoM taka zramaNI-paryAya kA pAlana kiyA / pAlana karake vaha ardhamAsika saMlekhanA dvArA AtmA ko parizodhita kara, anazana dvArA tIsa bhojanoM ko chor3akara aura akaraNIya pApa-sthAna--sAvadya kAryoM kI AlocanA-pratikramaNa kie binA hI maraNa ke samaya maraNa karake saudharmakalpa ke vimAna kI upapAtasabhA meM devadUSya se AcchAdita devazaiyA para aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa avagAhanA se bahuputrikA devI ke rUpa meM utpanna huii| tatpazcAt utpanna hote hI vaha bahuputrikA devI bhASA-manaHparyApti Adi pAMca prakAra kI paryAptiyoM se paryApta avasthA ko prApta hokara devI rUpa meM rahane lgii| gautama ! isa prakAra bahuputrikA devI ne vaha divya deva-Rddhi evaM devadyuti prApta kI hai yAvat usake sanmukha AI hai| gautama ko punaH jijJAsA 45. 'se keNa?NaM, bhante ! evaM vuccai bahuputtiyA devI bahuputtiyA devI ?' 'goyamA, bahuputtiyA NaM devI jAhe jAhe sakkassa devinvassa devaranno utthANiyaNaM barei, tAhe tAhe bahave dArae ya vAriyAo ya Dimmae ya rimbhiyAro ya viudhvai, 2 tA sakke devinde devarAyA. teNeva uvAgacchai 2 tA sakkassa devindassa devaranno divvaM deviSTi divva devajjuiM divvaM devANabhAvaM upadaMsei / se teNa?NaM goyamA ! evaM vuccai bahuputtiyA devo 2' 'bahuputtiyANaM bhante ! devINaM kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA?' 'goyamA ! cattAri paliovamAI ThiI pnnttaa|' 'bahuputtiyA NaM bhante, devI tAo devalogAo pAukhaeNaM ThiikkhaeNaM bhavakkhaeNa' aNantaraM cayaM cahattA kahiM gacchihii kahiM uvavajjihii ?' 'goyamA ! iheba jambuddIve dove bhArahe vAse vimagiripAyamUle vibhelasaMnivese mAhaNakulaMsi dAriyattAe paccAmAhii / ' tae NaM tIse dAriyAe ammApiyaro ekkArasame divase vIikkante jAva bArasehi divasehi vIikkantehi ayameyArUvaM nAmadhejja karenti-'hou NaM amhaM imIse dAriyAe nAmadhejjaM somaa'| [45] tatpazcAt gautama svAmI ne puna: bhagavAn se pUchA-'bhadanta ! kisa kAraNa se bahuputrikA devI ko bahuputrikA kahate haiM ?' bhagavAna ne uttara diyA-'gautama ! jaba-jaba vaha bahuputrikA devI devendra devarAja zakra ke pAsa jAtI taba-taba vaha bahuta se bAlaka-bAlikAoM, bacce-bacciyoM kI vikurvaNA krtii| vikurvaNA karake jahA~ devendra -devarAja zakra AsIna hote, vahAM jaatii| jAkara una devendra devarAja zakra ke samakSa apanI divya devaRdi, divya devadyuti evaM divya devAnubhAva-prabhAva ko pradarzita Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80] [kalpikA karatI / isI kAraNa he gautama ! vaha bahuputrikA devI 'bahuputrikA' kahalAto hai athavA use 'bahuputrikA devI' kahate haiM / gautama svAmI--'bhadanta ! bahuputrikA devI kI sthiti kitane kAla kI hai ?' bhagavAn-'gautama ! bahuputrikA devI ko sthiti cAra palyopama kI hai|' gautama-'bhagavan ! AyukSaya, bhavakSaya aura sthitikSaya hone ke anantara bahuputrikA devI usa devaloka se cyavana karake kahA~ jAegI ? kahA~ utpanna hogI ?' bhagavAn -'gautama ! AyukSaya Adi ke anantara bahuputrikA devI isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM vindhya parvata kI talahaTI meM base vibhela sanniveza meM brAhmaNakula meM bAlikA rUpa meM utpanna hogii| usa bAlikA ke mAtA-pitA gyAraha dina bItane para yAvat bArahaveM dina isa prakAra kA nAmakaraNa kareMge hamArI isa bAlikA kA nAma somA ho, arthAt ve apanI bAlikA kA nAma somA rakheMge / somA kI yuvAvasthA 46. tae NaM somA ummukkabAlabhAvA vinnayapariNayamettA jovaNagamaNupattA rUveNa ya jovaNeNa ya lAvaNeNa ya ukkiTThA ukkiTusarIrA jAba bhavissai / tae NaM taM somaM vAriyaM ammApiyaro ummukkabAlabhAvaM vinnayapariNayametaM jovaNagamaNuppattaM paDikUvieNaM sukkeNaM paDirUbaeNaM niyagassa bhAiNejjassa raTakUDassa mAriyattAe dalaissai / __ sANaM tassa bhAriyA bhavissai iTThA kantA jAva bhaNDakaraNDagasamANA tellakelA iva susaMgoviyA celapeDA iva susaMparihiyA rayaNakaraNDago viva susArakkhiyA susaMgoviyA, mA gaM sIyaM [jAva] uNhaM... vAiyA pittiyA sambhiyA saMnnivAiyA vivihA royAtaGkA phusantu / [46] tatpazcAt vaha somA bAlyAvasthA se mukta hokara, sajJAnadazApanna hokara yuvAvasthA Ane para rUpa, yauvana evaM lAvaNya se atyanta uttama evaM utkRSTa zarIra vAlI ho jaaegii| taba mAtA-pitA usa somA bAlikA ko bAlyAvasthA ko pAra kara viSaya-sakha se abhijJa evaM yauvanavasthA meM praviSTa jAnakara yathAyogya gRhasthopayogI upakaraNoM, dhana-grAbhUSaNoM aura saMpatti ke sAtha apane bhAnaje rASTrakUTa ko bhAryA ke rUpa meM deMge arthAt rASTrakUTa se usakA vivAha kara deNge| - vaha somA usa rASTrakUTa kI iSTa, kAnta (vallabhA) bhAryA hogI yAvat vaha somA kI bhANDakaraNDaka (prAbhUSaNoM kI peTI) ke samAna, telakellA (tailapAtra yA itradAna) ke samAna yatnapUrvaka surakSA karegA, vastroM ke piTAre ke samAna usakI bhalIbhAMti dekhabhAla karegA, ratnakaraNDaka ke samAna usakI sarakSA kA dhyAna rakhegA aura usako zIta, uSNa, vAta, pitta, kapha evaM sannipAtajanya roga aura prAtaMka sparza na kara sakeM, isa prakAra se sarvadA ceSTA karatA rhegaa| Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 : caturtha adhyayana] [81 somA dvArA bahusaMtAna-prasava 47. tae NaM sA somA mAhaNI raTukaDeNaM saddhi viulAiM bhogabhogAiM bhuJjamANI saMvacchare 2 juyalagaM payAyamANI, solasehiM saMvaccharehi battosaM dAragarUve pyaai| tae NaM somA mAhaNI tehi bAhiM dAragehi ya vAriyAhi ya kumArehi ya kumAriyAhi ya Dimbhaehi ya DimbhiyAhi ya appegaiehi uttANasejjaehi ya appegaiehi thaNiyAehi ya, appegaiehi pohagapAhi, appegaiehi paraMgaNaehi, appegaiehi parakkamamAhi, appegahaehiM pakkholaNaehi appegaiehi thaNaM maggamANehi, appegaiehi khIraM bhaggamANehi appegaiehi khellaNayaM maggamAhiM, appegaiehiM khajjagaM maggamANehi appegaiehi kara maggamAhi, pANiyaM maggamANehi hasamAhiM rUsamAhi akkosamAhiM akkussamANehi haNamAhiM viSpalAyamANehi aNugammamANehi rovamAhi kandamANehi vilavamAhi kUdhamAhiM ukkUvamANehi niddhAyamANehi palaMvamAhi vahamANehi desamANehi vamamANehi cheramANehi muttamAhi muttapurIsaghamiyasulittovalittA mailavasaNapuccar3A jAya asuibIbhacchA paramaduggandhA no saMcAeha raTakUDeNaM saddhi viulAI bhogabhogAI bhaJjamANI viharittae / [47] tatpazcAt somA brAhmaNI rASTrakUTa ke sAtha vipula bhogoM ko bhogatI huI pratyeka varSa eka yugala saMtAna ko janma dekara solaha varSa meM battIsa bAlakoM kA prasava karegI / taba vaha somA brAhmaNI una bahuta se dAraka-dArikAoM, kumAra-kumArikAoM aura bacce-bacciyoM meM se kisI ke uttAna (unmukha-sira kI ora paira karake) zayana karane se--sone se, kisI ke cIkhane-cillAne se, kisI ko janma-dhUMTI Adi davAI pilAne se, kisI ke ghuTane-ghuTane calane se, kisI ke pairoM khar3e hone meM pravRtta hone se, kisI ke calate-calate gira jAne se, kisI ke stana ko TaTolane se, kisI ke dUdha mAMgane se, kisI ke khilaunA mAMgane se, kisI ke khAjA Adi miThAI mAMgane se, kisI ke kUra (bhAta) mAMgane se, isI prakAra kisI ke pAnI mAMgane se, kisI ke ha~sane se, rUTha jAne se, gussA karane se--kaTu vacana kahane se, jhagar3ane se, Apasa meM mArapITa karane se, mArakara bhAga jAne se, kiMsI ke usakA pIchA karane se, kisI ke rone se, kisI ke prAkraMdana karane se, vilApa karane se, chInA-jhapaTI karane se, kisI ke karAhane se, kisI ke UMghane se, kisI ke pralApa karane se, kisI ke pezAba Adi karane se, kisI ke ulaTI-ke kara dene se, kisI ke cherane (cirakane) se, kisI ke mUtane se, sadaiva una baccoM ke mala-mUtra vamana se lipaTe zarIra vAlI tathA maile kucaile kapar3oM se kAMtihIna yAvat azuci se sanI huI hone se, dekhane meM bIbhatsa aura atyanta durgandhita hone ke kAraNa rASTrakUTa ke sAtha vipula kAmabhogoM ko bhogane meM samartha nahIM ho skegii| somA kA vicAra 48. tae NaM tose somAe mAhaNIe annayA kayAi pundharattAvarattakAlasamayaMsi kuDumbajAgariyaM jAgaramANIe ayameyArUve jAva samuppajjitthA-'evaM khalu ahaM imehi bahiM dAragehi ya [jAva] DimmiyAhi ya appegaiehi uttANasejjaehi ya [jAva] appegaiehi muttamANehi dujjAehi dujjammapahi havippahayabhaggehiM egappahArapaDiehi jANaM muttapurIsamiyasulittovalittA jAva paramadunibhagandhA no Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82] [kalpikA saMcAemi raTukaDeNaM saddhi jAva bhujamANI vihritte| taM dhannAo NaM tAo ammayAo [jAva] jIviyaphale jAno NaM vajhAo praviyAurIo jANukopparamAyAo surabhisugandhagandhiyAo viulAI mANussagAI bhogabhogAiM bhaJjamANIo viharanti / ahaM NaM pradhannA apuSNA akayapuNNA no saMcAemi raTakUDeNaM saddhi viulAI jAva viharittae' / [48] aisI avasthA meM kisI samaya rAta ko pichale prahara meM apanI aura apane kuTumba kI sthiti para vicAra karate hue usa somA brAhmaNI ko isa prakAra kA vicAra utpanna hogA- 'maiM ina bahuta se prabhAge, duHkhadAyI eka sAtha thor3e-thor3e dinoM ke bAda utpanna hue choTe-bar3e aura navajAta bahuta se dAraka-dArikAoM yAvat bacce-bacciyoM meM se koI sira kI ora paira karake sone yAvat pezAba Adi karane se, unake mala-mUtra-vamana Adi se lipaTI rahane ke kAraNa atyanta durgandhamayI hone se rASTrakUTa ke sAtha bhogoM kA anubhava nahIM kara pA rahI huuN| ve mAtAe~ dhanya haiM yAvat unhoMne manuSyajanma aura jIvana kA saphala pAyA hai, jo baMdhyA haiM, prajananazIlA nahIM hone se jAna-kapara kI mAtA hokara surabhi sugaMdha se suvAsita hokara vipula manuSya saMbandhI bhogopabhogoM ko bhogatI huI samaya bitAtI haiN| lekina maiM aisI adhanya, puNyahIna, nirbhAgI hU~ ki rASTrakUTa ke sAtha vipula bhogoM ko nahIM bhoga pAtI huuN| suvratA AryA kA Agamana 49. teNaM kAleNaM teNaM samayeNaM suyyayAo nAma prajjAo iriyAsamiyAo jAva bahuparivArAo pugvANupurdiya....."jeNeva vibhele saMnivese.....ahApaDirUvaM uggahaM jAva viharanti / tae NaM tAsi subbayANaM ajjANaM ege saMghADae vibhele saMnivese uccanIyamajisamAI kulAI gharasamudANassa bhikkhAyariyAe praDamANe raTukUDassa gihaM annupvitthe| tae NaM sA somA mAhaNI tAo ajjAo ejjamANIo pAsai, 2 sA haTu0 khippAmeva AsaNAmro arubhuTheha, 2 tA sattaTTha payAI praNugacchada, 2 tA vandai, namasai, 2 tA viuleNaM asaNa 4 paDilAbhettA evaM kyAsI evaM khalu ahaM ajjAso! raTukaDeNaM saddhi viulAI jAva saMvacchare 2 jugalaM payAmi, solasahi saMvaccharehi battIsaM dAragarUve pyaayaa| tae NaM ahaM tehiM bahUhi dAraehi ya jAva DimmiyAhi ya appegaiehi uttANasejjaehiM jAva muttamAhiM dujjAehi jAva no saMcAemi......"viharittae / taM icchAmi NaM ahaM ajjAo ! tumhaM antie dhamma nisaamette"| tae NaM tAno prajjAo somAe mAhaNIe vicittaM [jAva] kevalipannattaM dhamma parikahenti / [46] somA ne jaba aisA vicAra kiyA ki usa kAla aura usI samaya IryA prAdi samitioM se yukta yAvat bahuta sI sAdhviyoM ke sAtha suvratA nAma kI AryAe~ pUrvAnupUrvI krama se gamana karatI huI usa vibhela sanniveza meM pAe~gI aura anagArocita avagraha lekara sthita hoNgii| tadanantara una suvratA prAryAoM kA eka saMghAr3A (samudAya) vibhela sanniveza ke ucca, sAmAnya aura madhyama parivAroM meM grahasamudAnI bhikSA ke lie ghUmatA huA rASTrakUTa ke ghara meM praveza kregaa| taba vaha somA brAhmaNI una AryAoM ko Ate dekhakara harSita aura saMtuSTa hogI / saMtuSTa hokara Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 : caturtha adhyayana zIghra hI apane Asana se uThegI, uThakara sAta-pATha Daga unake sAmane aaegii| Akara baMdana-namaskAra karegI aura phira vipula azana, pAna, khAdima, svAdima bhojana se pratilAbhita karake isa prakAra kahegI----'pAryAyo ! rASTrakUTa ke sAtha vipula bhogoM ko bhogate hue yAvat maiMne prativarSa bAlaka-yugaloM (do bAlakoM) ko janma dekara solaha varSa meM battIsa bAlakoM kA prasava kiyA hai| jisase maiM una durjanmA bahuta se bAlaka-bAlikAoM yAvat bacce-bacciyoM meM se kisI ke uttAna zayana yAvat mUtra tyAgane se una baccoM ke mala-mUtra-vamana Adi se sanI hone ke kAraNa atyanta durgandhita zarIra vAlI ho rASTrakUTa ke sAtha bhogopabhoga nahIM bhoga pAtI hU~ / pAryAyo ! maiM pApa se dharma sunanA cAhatI huuN| somA ke isa nivedana ko sunakara ve AryAe~ somA brAhmaNI ko vividha prakAra ke yAvat keliprarUpita dharma kA upadeza sunaaeNgii| somA kA zrAvakadharma-grahaNa 50. tae NaM sA somA mAhaNI tAsi ajjANaM antie dhamma soccA nisamma haTTa jAva hiyayA tAo ajjAo bandai, namasai, 2 evaM kyAsI-"sahahAmi gaM, ajjAo, nigganthaM pAyayaNaM, jAva ambhuTThami gaM ajjAo! nigganthaM pAvayaNaM, evameyaM ajjAo! jAva se jaheyaM tujhe vayaha / jaM navaraM, ajjAo, raTukaDaM ApucchAmi, tae NaM ahaM devANuppiyANaM antie [jAva] muNDA pnvyaami"| "ahAsuhaM devANuppie ! mA paDibandhaM... ..." / tae NaM sA somA mAhaNI tAo ajjAo vandai, namasai, vandittA namaMsittA paDivisajjei / [50] tatpazcAt somA brAhmaNI una prAyikAoM se dharmazravaNa kara aura use hRdaya meM dhAraNa kara harSita aura saMtuSTa-yAvat vikasitahRdayapUrvaka una prAryAnoM ko vaMdana-namaskAra kregii| vaMdana-namaskAra karake isa prakAra kahegI he AryAyo ! maiM nirgrantha pravacana para zraddhA karatI huuN| yAvat use aMgIkAra karane ke lie udyata huuN| AryAyo ! nirgrantha pravacana isI prakAra kA hai yAvat jaisA Apane pratipAdana kiyA hai / kintu maiM rASTrakUTa se pUchUgI / tatpazcAt Apa devAnupriya ke pAsa muMDita hokara pravajita houuNgii| ___ isa para prAryAoM ne somA brAhmaNI se kahA-devAnupriyo ! jaise sukha ho vaisA karo, kintu vilamba mata kro| - isake bAda somA mAhaNI una AryAoM ko vaMdana-namaskAra karegI aura vaMdana-namaskAra karake vidA kregii| somA kA rASTrakUTa se dIkSA ke lie pUchanA 51. tae NaM sA somA mAhaNI jeNeva raTukaDe teNeva uvAgayA karayala...." evaM vayAsI'evaM khalu bhae devANuppiyA, ajjANaM antie dhamme nisante / se vi ya NaM dhamme icchie [jAva] abhiruie / tae NaM ahaM, devANuppiyA, tumbhehi abmaNunAyA suvvayANaM ajjANaM jAva pvitte'| tae NaM se raTuDe somaM mANi evaM kyAsI-"mA NaM tuma devANuppie ! iyANi muNDA Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [kalpikA bhavittA [jAva] panvayAhi / bhujAhi tAva devANuppie ! mae saddhi viulAI bhogabhogAI, tao pacchA bhuttabhoI suvvayANaM ajjANaM antie muNDA [jAva] pmvyaahi"| tae NaM sA somA mAhaNI vhAyA [jAva] sarIrA ceDiyAcakkavAlaparikiNNA sAo gihAmro paDinikkhamai, 2 tA vibhelaM saMnivesaM majhamajheNaM jeNeva subbayANaM ajjANaM uvassae, teNeva uvAgacchai, 2 tA suvvayAno prajjAo vandai, namasai, pajjuvAsai / tae NaM tAno subdhayAo ajjAo somAe mAhaNIe vicittaM kevalipannattaM dhamma parikahenti jahA jIvA bajjhanti / tae NaM sA somA mAhaNI sudhvayANaM ajjANaM antie [jAva] duvAlasavihaM sAvagadhamma pddivjji| sukyAo ajjAbo vaMdai, namasai, 2 tA jAmeva disi pAunbhUyA tAmeva disi paDigayA / tae NaM sA somA mAhaNI samaNovAsiyA jAyA abhigayajIvAjIvA uvaladdhapuNNapAyA AsavasaMvaranijjarakiriyAhigaraNabaMdhamokkhakusalA asahijjA devAsuranAgasuvaNNarakkhasakinarakipurisagarulagandhabvamahoragAIhiM devagaNehi nigganthAno pAvayaNAo praNaikkamaNijjA niggaMthe pAvayaNe nissaMkipA nikkaMkhiyA nigvitigicchA laddhaTThA gahiyaTThA pucchiyaTThA ahigayaTThA viNicchiyaTThA aTThimijammANurAgarattA ayamAuso niggaMthe pAvaNe aTThe ayaM paramaThe sese praNaLe, UsiyaphalihA avaMguyaduvArA ciyattanteuragharappavesA cAuddasaTThamuddiSTa-puNNamAsiNIsu paDipuNNaM posahaM samma aNupAlemANA samaNe niggathe phAsuesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM poDaphalagasejjAsaMthAreNaM basthapaDiggahakaMbalapAyapuJchaNeNaM bhosahabhesajjeNaM paDilAbhemANA paDilAbhemANA bahUhi sIlavvayaguNaveramaNapaccakkhANaposahovavAsehi ya appANaM bhAvamANI vihri| tae NaM tAo subvayAo prajjAo annayA kayAi vibhelAo saMnivesAo paDinikkhamanti, 2 ttA bahiyA jaNavayavihAraM viharati / [51] tatpazcAt vaha somA brAhmaNI rASTrakaTa ke nikaTa jAkara donoM hAtha jor3a AvartapUrvaka mastaka para aMjali karake isa prakAra kahegI-devAnupriya ! maiMne AryAoM se dharmazravaNa kiyA hai aura vaha dharma mujhe icchita-priya hai yAvat rucikara lagA hai| isalie devAnupriya ! ApakI anumati lekara maiM suvratA AryA se pravrajyA aMgIkAra karanA cAhatI huuN| taba rASTrakUTa somA brAhmaNI se kahegA-devAnupriye ! abhI tuma muMDita hokara yAvat ghara chor3akara pravajita mata hoo kintu devAnupriye ! abhI tuma mere sAtha vipula kAmabhogoM kA upabhoga karo aura bhuktabhogI hone ke pazcAt suvratA AryA ke pAsa muDita hokara yAvat gRhatyAga kara pravajita honaa| rASTrakUTa ke isa sujhAva ko mAnane ke pazcAt somA brAhmaNI snAna kara, kautuka maMgala prAyazcitta kara yAvata prAbharaNa-alaMkAroM se alaMkRta hokara dAsiyoM ke samUha se ghirI haI apane ghara se niklegii| nikalakara vibhela sanniveza ke madhyabhAga ko pAra karatI huI suvratA AryAoM ke upAzraya meM AegI / pAkara suvratA AryAtroM ko vaMdana-namaskAra karake unakI paryupAsanA kregii| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 : caturtha adhyayana [85 tatpazcAta ve suvratA AryA usa somA brAhmaNI ko 'karma se jIva baddha hote haiM-saMsAra meM paribhramaNa karate haiM' ityAdirUpa vicitra kevaliprarUpita dharmopadeza deMgI / taba vaha somA brAhmaNI una suvratA AryA se bAraha prakAra ke zrAvaka dharma ko svIkAra karegI aura phira suvratA AryA ko vaMdana-namaskAra kregii| baMdana-namaskAra karake jisa dizA se AI thI bApisa usI ora lauTa jaaegii| ___ tatpazcAt somA brAhmaNI zramaNopAsikA (zrAvikA) ho jAegI / taba vaha jIva-ajIva padArthoM ke svarUpa kI jJAtA, pUNya-pApa ke bheda kI jAnakAra, prAsrava-saMvara-nirjarA-kriyA-adhikaraNa (sAvadya pravRtti karane ke mUla kAraNa) tathA baMdha-mokSa ke svarUpa ko samajhane meM niSNAta kuzala, paratIthiyoM ke kutoM kA khaNDana karane meM svayaM samartha (dUsaroM ko sahAyatA kI apekSA na rakhane vAlI) hogii| deva, asura, nAga, suparNa, yakSa, rAkSasa, kinnara, kiMpuruSa, garur3a, gaMdharva, mahoraga Adi devatA bhI use nirgranthapravacana se vicalita nahIM kara skeNge| nirgranthapravacana para zaMkA Adi avicAroM se rahita zraddhA kregii| prAtmotthAna ke sivAya anya kAryoM meM usakI AkAMkSA-abhilASA nahIM rahegI athavA anya matoM ke prati usakA lagAva nahIM rahegA / dhArmika-prAdhyAtmika siddhAntoM ke prAzaya ke prati use saMzaya nahIM rhegaa| labdhArtha (gurujanoM se yathArtha tattva kA bodha prApta karanA) gRhItArtha, vinizcitArtha (nizcita rUpa se artha ko AtmasAt karanA) hone se usakI asthi aura majjA taka arthAt raga-raga dharmAnurAga se anuraMjita (vyApta) ho jaaegii| isIlie vaha dUsaroM ko saMbodhita karate hue udghoSaNA karegI-AyuSman ! yaha nirgrantha pravacana hI artha--prayojanabhUta hai, paramArtha hai, isaka sivAya anya tIthiko kA kathana kUgati-prApakahAne se anatha-aprayAjanabhUta hai| asada vicAroM se vihIna hone ke kAraNa usakA hRdaya sphaTika ke samAna nirmala hogA, nimrantha zramaNa bhikSA ke lie sugamatA se praveza kara sakeM, ataH usake ghara kA dvAra sarvadA khulA hogaa| sabhI ke gharoM, yahA~ taka ki antaHpura taka meM usakA praveza zaMkArahita hone se prItijanaka hogA / caturdazI, aSTamI, amAvasyA aura pUrNamAsI ko paripUrNa poSadhavrata kA samyak prakAra se paripAlana karate hue zramaNa-nirgranthoM ko prAsuka eSaNIya-nirdoSa AhAra, pITha, phalaka, zayyA, saMstAraka-prAsana, vastra, pAtra, kaMbala rajoharaNa, auSadha, bheSaja se pratilAbhita karatI huI evaM yathAvidhi grahaNa kie hue vividha prakAra ke zIlavrata, guNavrata, viramaNa, pratyAkhyAna, pauSadhopavAsoM se AtmA ko bhAvita karatI huI rhegii| tatpazcAt ve suvratA AryA kisI samaya vibhela saMniveza se nikalakara-vihArakara bAhya janapadoM meM vicaraNa kreNgii| vivecana-pA~ca aNavrata aura sAta zikSAvrata, ye donoM milakara zrAvaka dharma ke bAraha prakAra haiN| inameM se aNuvrata zrAvaka ke mUla vrata haiM aura zikSAbata unako puSTa banAne vAle rakSaka vrata haiN| inakI sahAyatA, abhyAsa Adi se aNuvratoM kA samyak prakAra se pAlana hotA hai aura unameM sthiratA pAtI hai| ahiMsANuvrata, satyANuvrata, acauryANuvrata, svadAra-saMtoSavrata aura parigrahaparimANavata, ye pAMca aNuvrata haiN| inako aNuvrata isalie kahate haiM ki hiMsA Adi pApa kAryoM aura sAvadyayogoM kA prAMzika tyAga kiyA jAtA hai| 1. dharmopadeza ke vistRta varNana ke lie propapAtikasUtra (zrI Agama prakAzana samiti byAvara) pR 108 dekhie| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [puSpikA sAta zikSAtratoM ke do prakAra haiM-guNavrata aura zikSAbata / guNavata tIna aura zikSAbata cAra haiM / ina donoM ke abhyAsa evaM sAdhanA se aNuvratoM ke guNAtmaka vikAsa meM sahAyatA milatI hai / aNuvrata Adi rUpa bAraha prakAra ke zrAvaka dharma kI sAMgopAMga jAnakArI ke lie upAsakadazAMgasUtra kA adhyayana karanA caahie| somA kI pravrajyA 52. tae NaM tAo subvayAo ajjAno annayA kayAi puvvANupuTiva ....."jAva viharaMti / tae NaM sA somA mAhaNI imose kahAe laTThA samANI haTThA hAyA taheva nimgayA, jAva baMdai, namasai, 2 dhamma soccA [jAva] navaraM "raTakUDaM ApucchAmi, tae NaM pvvyaami"| "ahAsuhaM ......." / tae NaM sA somA mAhaNI sudhvayaM ajjaM vaMdai namasai, 2 ttA sudhvayANaM aMtiyAo paDinikkhamai 2ttA jeNeva sae gihe jeNeva raTTakUDe, teNeva uvAgacchai, 2 tA karayala0 taheva prApucchai [jAba] pvvitte| "ahAsuhaM, devANuppie ! mA paDibandhaM / ..." / tae NaM rahakUDe viulaM asaNaM, taheva jAva punvabhave subhaddA, [jAva] ajjA jAyA iriyAsamiyA [jAva] guttbmbhyaarinnii| [52) isake bAda ve suvratA prAryA kisI samaya pUrvAnupUrvI ke krama se gamana karatI huI, grAmAnugrAma meM vicaraNa karatI huI yAvat puna: vibhela saMniveza meM aaeNgii| taba vaha somA brAhmaNo isa saMvAda ko sUnakara harSita evaM saMtuSTa ho, snAna kara tathA sabhI prakAra ke alaMkAroM se vibhUSita ho pUrva kI taraha dAsiyoM sahita darzanArtha nikalegI yAvat vaMdana-namaskAra kregii| vaMdana-namaskAra karake dharma zravaNa kara yAvat suvratA grAryA se kahegI--maiM rASTrakUTa se pUchakara Apake pAsa muDita hokara pravrajyA grahaNa karanA cAhatI huuN| taba suvratA AryA usase kaheMgI-devAnupriye ! tumheM jisameM sukha ho vaisA karo, kintu zubha kArya meM vilamba mata kro| isake bAda somA mAhaNI una suvratA AryAoM ko baMdana-namaskAra karake unake pAsa se nikalegI aura jahA~ apanA ghara aura usameM jahA~ rASTrakUTa hogA, vahA~ aaegii| Akara donoM hAtha jor3akara pUrva ke samAna pUchegI ki ApakI AjJA lekara prAnagArika pravrajyA aMgIkAra karanA cAhatI huuN| ___ isa bAta ko sunakara rASTrakUTa kahegA-devAnupriye ! jaise tumheM sukha ho vaisA karo kintu isa kArya meM pramAda-vilamba mata kro| isake pazcAt rASTrakUTa vipula azana, pAna, khAdima, svAdima cAra prakAra ke bhojana banavAkara apane mitra, jAti, bAMdhava, svajana, saMbandhiyoM ko AmaMtrita kregaa| unakA satkAra sanmAna karegA Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 3 : caturtha adhyayana] [87 ityAdi, jisa prakAra pUrvabhava meM subhadrA pravajita huI thI, usI prakAra yahA~ bhI vaha pravajita hogI aura AryA hokara IryAsamiti Adi samitiyoM evaM guptiyoM se yukta hokara yAvat gupta brahmacAriNI hogii| 53. tae NaM sA somA ajjA suvvayANaM ajjANaM aMtie sAmAiyamAiyAI ekkArasa aGgAI ahijjai, 2 tA bahUiM cha?maTThamadasamaduvAlasa jAva bhAvemANI bahUhi vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNai, 2 ttA mAsiyAe saMlehaNAe saddhi bhattAI aNasaNAe cheittA AloiyapaDikkantA samAhipattA kAlamAse kAlaM kiccA sakkassa devindassa devarano sAmANiyadevattAe uvavajjihii / tastha NaM atthegaiyANaM devANaM do sAgarokmAiM ThiI pnnttaa| tattha NaM somassa vi devassa do sAgarovamAI ThiI pnnttaa| [53] tadanantara vaha somA AryA suvatA AryA se sAmAyika Adi se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana kregii| adhyayana karake vividha prakAra ke bahuta se caturtha, SaSTha, aSTama, dazama, dvAdazabhakta Adi vicitra tapaHkarma se AtmA ko bhAvita karatI huI bahuta varSoM taka zramaNa-paryAya kA pAlana / isake bAda mAsika saMlekhanA se AtmA zuddha kara, anazana dvArA sATha bhojanoM ko chor3akara, AlocanA pratikramaNapUrvaka samAdhistha ho, maraNasamaya ke Ane para maraNa karake devendra devarAja zaka ke sAmAnika deva ke rUpa meM utpanna hogii| vahA~ kisI-kisI deva kI do sAgaropama kI sthiti hotI hai| usa soma deva ko bhI do sAgaropama kI sthiti hogii| 54. 'se NaM, bhante, some deve tao devalogAo AukkhaeNaM, jAva cayaM caittA kahiM gacchihii, kahiM uvadhajjihii ?' goyamA, mahAvidehe vAse [jAva] antaM kAhisi / [54] isa kathAnaka ko sunane ke pazcAt gautama svAmI ne bhagavAna se pUchA--'bhadanta ! vaha soma deva AyukSaya, bhavakSaya aura sthitikSaya hone ke anantara devaloka se cyavakara kahA~ jAegA, kahA~ utpanna hogA bhagavAn ne kahA-'he gautama ! mahAvideha kSetra meM utpanna hokara siddha hogA yAvat sarva duHkhoM kA aMta kregaa|' 55. nikkhevo-taM evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM bhagakyA puSphiyANaM cautthassa ajmayaNassa ayama? paNNatte tibemi / zrI sudharmA svAmI ne kahA--'pAyuSman jambU ! isa prakAra se zramaNa yAvat muktiprApta bhagavAn mahAvIra ne puSpikA ke caturtha adhyayana kA yaha bhAva nirUpaNa kiyA hai / aisA maiM kahatA huuN|' // caturtha adhyayana samApta // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puSpikA : paMcama adhyayana pUrNabhadra deva . utkSepa 56. jai NaM bhante ! samajeNaM bhagavayA jAva puphiyANaM cautthassa ajjhayaNassa jAva ayama? pannatte, paMcamassa NaM bhante ! ajjhayaNassa puphiyANaM samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM ke aTTha pannatte ? [56] bhagavan ! yadi zramaNa yAvata nirvANaprApta bhagavAn mahAvIra ne puSpikA nAmaka upAMga ke caturtha adhyayana kA yaha bhAva pratipAdana kiyA hai to bhagavan ! zramaNa yAvat muktiprApta bhagavAn ne puSpikA ke paMcama adhyayana kA kyA artha kahA hai ? -jambU svAmI ne Aye sudharmA svAmI se puuchaa| pUrNabhadra deva kA nATya-pradarzana 57. evaM khalu, jambU ! teNaM kAleNaM teNaM samayeNaM rAyagihe nAma nayare / guNasilae ceie| seNie raayaa| sAmo samosarie / parisA niggyaa| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM puNNabhadde deve sohamme kappe puNNabhadde vimANe samAe suhammAe puNNabhaiMsi sohAsaNaMsi cahi sAmANiyasAhassIhi, jahA sUriyAbho [jAva] battIsaivihaM naTTavihi uvadaMsittA jAmeva disi pAunbhUe tAmevadisi paDigae / kUDAgArasAlA / puvvbhvpucchaa| 'evaM khalu goyamA' teNaM kAleNaM teNaM samayeNaM iheva jambuddIve dove bhArahe vAse maNivaiyA nAma nayarI hotthA riddha0 / cando raayaa| tArAiNNe cehae / tattha NaM maNivaiyAe nayarIe pugNabhadde nAma gAhAvaI parivasai adddd| teNaM kAleNaM teNaM samayeNaM therA bhagavanto jAisaMpannA [jAva] jIviyAsamaraNabhayaviSpamukkA bahussuyA bahuparivArA puvANupurdiyaM [jAva] samosaDhA / parisA niggyaa| [57] pratyuttara meM Arya sudharmA svAmI ne kahA-AyuSman jambU ! vaha isa prakAra hai usa kAla aura usa samaya rAjagaha nAmaka nagara thaa| guNazilaka caitya thaa| vahA~ zreNika rAjA rAjya karatA thaa| svAmI (bhagavAn mahAvIra) padhAre / pariSad darzana karane niklii| usa kAla aura usa samaya (bhagavAn mahAvIra ke rAjagRha nagara meM padArpaNa hone ke samaya) saudharmakalpa meM pUrNabhadra vimAna kI sudharmA sabhA meM pUrNabhadra siMhAsana para AsIna hokara pUrNabhadra deva sUryAbha deva ke samAna cAra hajAra sAmAnika devoM Adi ke sAtha divya bhogopabhogoM ko bhogatA huprA vicara rahA thA / usane avadhijJAna se bhagavAn ko dekhA / bhagavAn kI sevA meM upasthita huA, vandana Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varya3: paMcama adhyayana] [89 namaskAra karake yAvat battIsa prakAra kI nRtyavidhiyoM ko pradarzita kara jisa dizA se AyA thA, vApisa usI dizA meM loTa gyaa| taba gautama svAmI ne bhagavAna se usa deva kI divya deva-Rddhi Adi ke aMtardhAna hone ke viSaya meM pUchA / bhagavAn ne kUTAkArazAlA ke dRSTAnta dvArA samAdhAna kiyaa| tatpazcAt usake pUrvabhava ke viSaya meM gautama dvArA pUchane para bhagavAn ne batAyA gautama ! usa kAla aura usa samaya isI jambU dvIpa ke bharatakSetra meM dhana-vaibhava ityAdi se samRddha--saMpanna maNipadikA nAma kI nagarI thii| usa nagarI ke rAjA kA nAma candra thA aura tArAkIrNa nAma kA udyAna thaa| usa maNipadikA nagarI meM pUrNabhadra nAma kA eka sadgRhastha rahatA thA, jo dhana-dhAnya ityAdi se saMpanna thA / usa kAla aura usa samaya jAti evaM kula se saMpanna yAvat jIvana kI AkAMkSA aura maraNa ke bhaya se rahita, bahuzruta sthavira bhagavanta bahuta bar3e antevAsIparivAra ke sAtha pUrvAnupUrvI se vicaraNa karate hue samavasRta hue-maNipadikA nagarI meM pdhaare| janasamUha unakI dharmadezanA zravaNa karane niklaa| 58. tae NaM se puNNabhadde gAhAvaI imIse kahAe laDhe haTTha0 [jAva] jahA paNNattoe gaGgadatte, taheva niggacchai, [jAba] nikkhanto [jAva ] guttbmbhyaarii| tae NaM se puNNabhadde aNagAre bhagavantANaM antie sAmAiyamAiyAI ekkArasa aGgAI ahijjai, 2 tA bahUhi cautthachaTTaTThama [jAya] bhAvitA bahUI vAsAI sAmaNNapariyAgaM pAuNai, 2 tA mAsiyAe saMlehaNAe saThThi bhattAI aNasaNAe chedattA AloiyapaDikkante samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe pugNabhadde vimANe ukvAyasabhAe devasayaNijjaMsi [jAva] bhAsAmaNapajjatIe / ___ evaM khalu, goyamA ! puNNabhaddeNaM deveNaM sA divvA deviDDI [jAva] abhismnnaagyaa| 'puNNamaddassa NaM bhante ! devassa kevaiyaM kAlaM ThiI pannattA?' 'goyamA, do sAgarodamAI ThiI pnnttaa|' 'puNNabhadde gaM bhante ! veve tAno devalogAo [jAva] kahiM gacchihii, kahi uvavajjihii ?' 'goyamA ! mahAvidehe vAse simihii [jAva] antaM kAhii [58] pUrNabhadra gAthApati una sthaviroM ke Agamana kA vRttAnta jAnakara hRSTa-tuSTa huA ityAdi yAvat bhagavatI-sUtrokta gaMgadatta' ke samAna darzana ke lie gayA yAvat unake pAsa pravajita huprA yAvat IryAsamiti Adi se yukta guptabrahmacArI anagAra ho gyaa| tatpazcAt pUrNabhadra anagAra ne una sthavira bhagavantoM se sAmAyika se prAraMbha kara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA aura bahuta se caturtha, SaSTha, aSTamabhakta Adi tapaHkarma se AtmA ko parizodhita karake bahuta varSoM taka zrAmaNyaparyAya kA pAlana kiyaa| pAlana karake mAsika saMlekhanApUrvaka sATha 1. gaMgadatta ke varNana ke lie dekhie bhagavatIsUtra zataka 16 uddezaka-5 / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [puSpikA bhojanoM kA anazana dvArA chedana kara AlocanA-pratikramaNapUrvaka samAdhi prApta kara maraNakAla Ane para kAla karake saudharma kalpa ke pUrNabhadra vimAna kI upapAtasabhA meM devazaiyA para deva rUpa se utpanna huyA / yAvat bhASA-mana paryApti se paryApta bhAva ko prApta kiyaa| isa prakAra se he gautama ! pUrNabhadra deva ne vaha divya deva-Rddhi prApta yAvat adhigata kI hai| bhadanta ! pUrNabhadra deva kI kitane kAla kI sthiti batAI hai ? gautama svAmI ne bhagavAn se puuchaa| ___bhagavAn ne uttara diyA---'gautama ! usakI do sAgaropama kI sthiti hai|' gautama ne punaH pUchA-'bhagavan ! vaha pUrNabhadra deva usa devaloka se cyavana karake kahA~ jAegA? kahA~ utpanna hogA?' bhagavAn ne kahA-'gautama ! mahAvideha kSetra meM utpanna hokara siddha hogA yAvat sarva duHkhoM kA anta kregaa|' 59. nikkhevano---taM evaM khalu jambU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM pulphiyANaM paMcamassa prajAyaNassa ayama? paNate tibemi| - [59] AyuSman jambU ! zramaNa yAvat muktiprApta bhagavAn ne puSpikA upAMga ke pAMcaveM adhyayana kA yaha bhAva nirUpaNa kiyA hai, aisA maiM kahatA huuN| paMcama adhyayana smaapt| Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha adhyayana maNibhadra deva utkSepa 60. ukkhevo--jai NaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA jAva puphiyANaM paMcamassa ajmayaNassa jArva ayamaTTha patnatte, chaThussa NaM mante ! prajAyaNassa puSphiyANaM samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM ke aTTha pannatte? 'evaM khalu jambU ! [60] jambU anagAra ne prArya sudharmA svAmI se pUchA-~-bhagavan ! yadi zramaNa yAvat nirvANaprApta bhagavAn ne puSpikA ke paMcama adhyayana kA yaha prAzaya kahA hai to bhagavan ! muktiprApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne puSpikA ke SaSTha (chaThe) adhyayana kA kyA prAzaya pratipAdana kiyA hai ? Arya sudharmA svAmI ne uttara meM kahA-AyuSman jambU ! vaha isa prakAra hai 61. evaM khalu jambU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nayare / guNasilae ceie| seNie raayaa| sAmI samosarie / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM mANibhadde deve samAe suhammAe mANimaiMsi sohAsaNaMsi cahiM sAmANiyasAhassohiM jahA puNNamaho taheva AgamaNaM, naTTavihI, puvvbhvpucchaa| maNivaI nayarI, mANibhadde gAhAvaI, therANaM antie pancajjA, ekkArasa aGgAI ahijjA, bahUhi vAsAI pariyAo, mAsiyA saMlehaNA, saddhi bhttaaii| mANibhadde vimANe uvavAo, do sAgarovamAI ThiI, mahAvidehe vAse sijhihii| // taio vaggo smtto|| [61] usa kAla aura usa samaya rAjagRha nAma kA nagara thA / vahA~ guNazilaka caitya thaa| vahA~ kA rAjA zreNika thA / eka bAra vahA~ mahAvIra svAmI kA padArpaNa huA / usa kAla aura usa samaya maNibhadra deva sudharmA sabhA ke maNibhadra siMhAsana para baiThakara cAra hajAra sAmAnika deva Adi sahita divya bhogopabhogoM ko bhogate hue vicara rahA thaa| pUrNabhadra deva ke samAna vaha bhI bhagavAn ke samavasaraNa meM pAyA aura usI prakAra nRtya-vidhiyA~ dikhAkara vApisa lauTa gyaa| maNibhadra deva ke loTa jAne ke pazcAt gautama svAmI ne usako deva-Rddhi Adi prApta hone evaM pUrvabhava ke viSaya meM puuchaa| bhagavAn ne uttara diyAusa kAla aura usa samaya maNipadikA nAma kI nagarI thii| usameM maNibhadra nAma kA Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [puSpikA gAthApati rahatA thaa| usane sthaviroM ke samIpa pravrajyA aMgIkAra kii| pravrajyA aMgIkAra karake gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyaa| bahuta varSoM taka zrAmaNyaparyAya kA pAlana kiyA aura mAsika saMlekhanA kii| anazana dvArA sATha bhojanoM kA chedana kara (tyAga kara) pApasthAnoM kA pAlocana-pratikramaNa karake maraNa kA avasara prApta hone para samAdhipUrvaka maraNa karake maNibhadra vimAna meM utpanna huaa| vahA~ usakI do sAgaropama kI sthiti hai| anta meM usa devaloka se cyavana karake mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha hogA aura sarva duHkhoM kA anta kregaa| 62. nikSepa-taM evaM khalu jambU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM pulphiyANaM chaTThassa ajjhayaNasta ayama? paNNatte tibemi| [62] sudharmA svAmI ne kahA-AyuSman jambU ! zramaNa yAvat mahAvIra bhagavAn ne puSpikA ke chaThe adhyayana kA yaha bhAva pratipAdana kiyA hai, aisA maiM kahatA huuN| ||chtthaa adhyayana samApta / / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 se 10 adhyayana 63. evaM datte 7, sive 8, bale 9, agADhie 10, sabve jahA puNNabhadde deve / samvesi do sAgarobamAI ThiI / vimANA devsrisnaamaa| puzvabhave datte candaNAe, sive mihilAe, bale hasthiNapure nayare, aNADhie kAkandie / ceiyAiM jahA saMgahaNIe / // taio vaggo smtto|| [63] isI prakAra 7 datta, 8 ziva, 6 bala aura 10 anAdRta, ina sabhI devoM kA varNana pUrNabhadra deva ke samAna jAnanA cAhie / sabhI kI do-do sAgaropama kI sthiti hai| ina devoM ke nAma ke samAna hI inake vimAnoM ke nAma haiM / pUrvabhava meM datta candanA nagarI meM, ziva mithilA nagarI meM, bala hastinApura nagara meM, anAdRta kAkandI nagarI meM janme the| saMgrahaNI gAthA ke anusAra una nagariyoM ke caityoM ke nAma jAna lenA cAhie / isa prakAra puSpikA upAMga kA sAtavA~, AThavAM, nauvA~ aura dasavA~ adhyayana samApta huaa| // puSpikA nAmaka tRtIya varga samApta // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pupphacUliyAo : puSpacUlikA prathama adhyayana 1. ukkhevao-jai NaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM uvaGgANaM taccassa pulphiyANaM ayama? pannatte, cautthassa NaM bhaMte ! vAgassa uvaGgANaM puSphacUliyANaM ke aTTha pannate ? (1) [jambU svAmI ne zrIsudharmA svAmo se prazna kiyA--] he bhadanta ! yadi mokSaprApta yAvat zramaNa bhagavAn mahAvIra ne puSpikA nAmaka tRtIya upAMga kA yaha (pUrvokta) artha pratipAdita kiyA hai to puSpacUlikA nAmaka caturtha upAMga kA kyA artha-prAzaya kahA hai ? 2. evaM khalu jambU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM uvaGgANaM cautthassa NaM puSphacUliyANaM dasa ajjhayaNA pnnttaa| taM jahA--siri-hiri-dhii-kittIo, buddhI-lacchI ya hoi boddhavvA / ilAdevI surAdevI rasadevI gaMdhadevI ya / (2) [sudharmA svAmI ne uttara diyA-] he AyuSman jambU ! zramaNa yAvat mokSaprApta bhagavAn mahAvIra ne caturtha upAMga puSpacUlikA ke dasa adhyayana pratipAdita kie haiN| ve isa prakAra haiM 1 zrI devI 2 hrI devI 3 dhRti devI 4 korti devI 5 buddhi devI 6 lakSmI devI 7 ilA devI 8 surAdevI 6 rasadevI 10 gandha devii| 3. jai gaM bhante ! samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM uvaGgANaM cautthassa vaggassa puSphacaliyANaM . dasa ajjhayaNA pannatA, paDhamassa NaM bhante ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTTha pannate? (3) he bhadanta ! yadi muktiprApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne puSpacUlikA nAmaka caturtha upAMga ke dasa adhyayana pratipAdita kie haiM to he bhagavan ! zramaNa yAvat mokSaprApta bhagavAn mahAvIra ne prathama adhyayana kA kyA prAzaya batAyA hai ! 4. tae NaM se suhamme jambUaNagAraM evaM vayAsIisake uttara meM Arya sudharmA svAmI ne apane ziSya zrIjambU anagAra se isa prakAra kahA:-- 5. evaM khalu jambU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nayare, guNasilae ceie, seNie raayaa| sAmI samosaDhe, parisA niggyaa| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM siridevI sohamme kappe siriDisae vimANe samAe suhammAe Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 4 : prathama adhyayana] [95 sirisi sIhAsaNaMsi cahi sAmANiyasAhassohi cauhi mahattariyAhiM, jahA bahuputtiyA, [jAya] naTTavihi uvadaMsittA pddigyaa| navaraM dAriyAo nasthi / puthvbhvpucchaa| ___evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samayeNaM rAyagihe nayare, guNasilae ceie, jiyasattU raayaa| tattha NaM rAyagihe nayare sudaMsaNo nAma gAhAvaI parivasai, praDDa / tassa NaM sudaMsaNassa gAhAvaissa piyA nAmaM bhAriyA hotthA somAlA / tassa NaM sudaMsaNassa gAhAvaissa dhUyA piyAe gAhAvayaNIe attayA bhUyA nAmaM dAriyA hotthA, buDDA buDDhakumArI juNNA juNNakumArI paDiyapuyatthaNI baragaparivajjiyA yAyi hotthaa| (5) he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAma kA nagara thA / guNazilaka nAmakA caitya thA / vahA~ zreNika rAjA rAjya karatA thaa| zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI vahA~ padhAre / dharmadezanA zravaNa karane ke lie pariSad niklii| usa kAla aura usa samaya zrI devI saudharmakalpa meM zrI avataMsaka nAmaka vimAna kI sudharmA sabhA meM bahuputrikA devI ke samAna cAra hajAra sAmAnika deviyoM evaM cAra mahattarikAoM ke sAtha zrIsiMhAsana para baiThI huI thI (usane avadhijJAna se bhagavAn ko rAjagRha meM samavasRta dekhA / bhaktivaza vaha vahA~ pAI aura) yAvat nRtya-vidhi ko pradarzita kara vApisa lauTa gaI / yahA~ itanA vizeSa hai ki zrI devI ne apanI nRtyavidhi meM bAlikAoM kI vikurvaNA nahIM kI thii| zrI devI ke vApisa lauTa jAne para gautama svAmI ne bhagavAn se usake pUrva bhava ke viSaya meM pUchA / bhagavAn ne uttara diyA he gautama ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAma kA nagara thaa| guNazilaka nAma kA caitya thA, vahA~ ke rAjA kA nAma jitazatru thaa| usa rAjagRha nagara meM dhanADhya sudarzana nAma kA gAthApati nivAsa karatA thaa| usa sudarzana gAthApati (sadgRhastha) kI sukomala aMgopAMga, sundara zarIra vAlI Adi vizeSaNoM se viziSTa priyA nAma kI bhAryA thii| usa sudarzana gAthApati kI putrI, priyA gAthApatnI kI pAtmajA bhUtA nAma kI dArikA-laDakI thii| jo vaddhazarIrA aura vaddha kamArI. jIrNa zarIra vAlI aura jIrNakumArI, zithila nitamba aura stanavAlI tathA varavihIna thii| bhUtA kA darzanArtha gamana 6. teNaM kAleNaM teNa samayeNaM pAse arahA purisAdANIe [jAva] navarayaNIe / vaNNao socceva / samosaraNaM parisA niggyaa| tae NaM sA bhUyA dAriyA imose kahAe laTThA samANI hadvatuTThA jeNeva ammApiyaro teNeva uvAgacchai, 2 tA evaM kyAsI"evaM khalu, ammatAo! pAse parahA purisAdANIe puvvANupubdhi caramANe [jAva] gaNaparivuDe viharai / taM icchAmi gaM ammatAo, tumbhehiM aubhaNunAyA samANI pAsassa arahao purisAdANIyassa pAyabandiyA gmitte|' 'ahAsuhaM-devANuppie, mA paDibandhaM........' Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [puSpacUlikA tae NaM sA bhUyA dAriyA vhAyA [jAva] sarIrA ceDIcakkavAlaparikiNNA sAo gihAo paDinikkhamai, 2 ttA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA teNeva uvAgacchai, 2 tA dhammiyaM jANappavaraM duruuddhaa| ___ tae NaM sA bhUyA dAriyA niyayaparivAraparivuDA rAyagihaM nayaraM majhamajheNaM niggacchai, 2 tA jeNeva guNasilae ceie teNeva uvAgacchai, 2ttA chattAIe titthayarAtisae pAsai, 2 ttA dhammiyAno jANaSpavarAo paccoruhai, paccoruhittA ceDIcakkavAlaparikiNNA jeNeva pAse arahA purisAdANIe teNeva uvAgacchai, 2 tA tikkhutto [jAva] pajjuvAsai / tae NaM pAse arahA purisAdANIe bhUyAe dAriyAe ya mahai......." / dhammakahA / dhamma soccA nisamma haTTha0 vandai namasai, 2 tA evaM vayAsI--'saddahAmi gaM bhante ! niggaMthaM pAvayaNaM, jAva abbhuTThami NaM bhante ! niggaMtha pAkyaNaM, se jaheyaM tumbhe vayaha ja navaraM, mante ! ammApiyaro ApucchAmi, tae NaM ahaM [jAva] pvvitte|' 'mahAsuhaM devaannuppie|' [6] usa kAla aura usa samaya meM puruSAdAnIya evaM nau hAtha kI avagAhanA vAle ityAdi rUpa se varNanIya arhat pArzva prabhu padhAre / darzana karane ke lie pariSad niklii| taba vaha bhUtA dArikA isa saMvAda ko sunakara harSita aura saMtuSTa huI aura mAtA-pitA ke pAsa gaI / vahA~ jAkara usane unakI anumati-prAjJA mAMgI-'he mAta-tAta ! puruSAdAnIya pArzva arhat anukrama se vicaraNa karate hue yAvat ziSyagaNa se parivRta hokara virAjamAna haiN| ataeva he mAtatAta ! ApakI AjJA-anumati lekara maiM puruSAdAnIya pArzva arhata kI pAdavaMdanA ke lie jAnA cAhatI huuN| mAtA-pitA ne uttara diyA-'devAnupriye ! jaise tumheM sukha ho vaisA karo, kintu vilamba mata kro|' tatpazcAt bhUtA dArikA ne snAna kiyA yAvat zarIra ko alaMkRta karake dAsiyoM ke samUha ke sAtha apane ghara se niklii| nikalakara jahA~ bAharI upasthAnazAlA (sabhAbhavana-baiThaka) thI, vahA~ pAI aura prAkara uttama dhArmika yAna-ratha para AsIna hii| isake bAda vaha bhUtA dArikA apane svajana-parivAra ko sAtha lekara rAjagRha nagara ke madhya bhAga meM se nikalI / nikalakara guNazilaka caitya ke samIpa AI aura pAkara tIrthaMkaroM ke chatrAdi atizaya dekhe (dekhakara dhArmika ratha se nIce utarakara dAsI-samUha ke sAtha jahA~ puruSAdAnIya arhat pArzva prabhu virAjamAna the, vahA~ pAI / Akara usane tIna bAra AdakSiNa pradakSiNA karake vaMdanA kI yAvat paryupAsanA karane lgii| tadanantara puruSAdAnIya arhata pArzva prabhu ne usa bhUtA bAlikA aura ati vizAla pariSad ko dharmadezanA sunaaii| dharmadezanA sunakara aura use hRdayaMgama karake vaha hRSTatuSTa huii| phira bhUtA Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 4: prathama adhyayana] dArikA ne vaMdanA-namaskAra kiyA aura isa prakAra udgAra prakaTa kie-'bhagavan ! maiM nirgrantha-pravacana para zraddhA karatI hU~-zraddhAlu hU~-yAvat nirgrantha-pravacana ko aMgIkAra karane ke lie tatpara huuN| vaha vaisA hI hai, jaisA Apane vivecana kiyA hai, kintu he bhadanta ! mAtA-pitA se AjJA prApta kara lU, taba maiM yAvat pravrajyA aMgIkAra karanA cAhatI huuN| arhat prabhu ne uttara diyA-- devAnupriye ! icchAnusAra kro|' bhUtA kA pravrajyAgrahaNa tae NaM sA bhUyA dAriyA tameva dhammithaM jANappayaraM [jAva] durUhai, 2 tA jeNeva rAyagihe nayare teNeva uvaagyaa| rAyagihaM nayaraM majjhamajheNaM jeNeva sae gihe, teNeva uvAgayA / rahAo paccoruhittA jeNeva ammApiyaro, teNeva uvAgayA / karayala0, jahA jamAlI, prApucchai / 'ahAsuhaM devaannuppie|' ___tae NaM se sudaMsaNe gAhAvaI viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM uvakkhaDAvei, mittanAi0 Amantei, 2 tA jAva jimiyabhuttuttarakAle suIbhUe nikkhamaNamANettA koDambiyapurise saddAveda, 2 ttA evaM vayAsI-'khippAmeva bho devANuppiyA ! bhUyAdAriyAe purisasahassavAhiNIyaM sIyaM uvaTThaveha, 2 tA jAva pccppinnh|' tae NaM te [jAva] paccappiNanti / tae NaM se sudasaNe gAhAvaI bhUyaM dAriyaM vhAyaM vibhUsiyasarIraM purisasahassavAhiNi sIyaM durUhai, 2 tA mittanAi0 [jAva] raveNaM rAyagihaM nayaraM majhamajheNaM, jeNeva guNasilae ceie, teNeva uvAgae, chattAIe titthayarAisae pAsai, 2 tA sIyaM ThAvei, 2 tA bhUyaM dAriyaM sIyAo paccAruhei / tae NaM taM bhUyaM dAriyaM ammApiyaro purano kAuM jeNeva pAse arahA purisAdANIe, teNeva uvAgae tikkhutto vandai, namasai, 2 ttA evaM kyAsI--evaM khalu devANuppiyA ! bhUyA dAriyA amhaM egA dhUyA, iTThA / esa NaM devANuppiyA ! saMsArabhauThivaggA bhIyA [jAva] devANuppiyANaM antie muNDA [jAva] pavvayai / taM eyaM NaM devANuppiyA ! sissiNibhikkhaM dalayAmo / paDicchantu NaM devANuppiyA ! sissinnibhikvN"| "mahAsuha, devaannuppiyaa"| tae NaM sA bhUyA dAriyA pAseNaM arahayA ...." evaM vuttA samANI haTThA, uttarapurathima, sayameya AmaraNamallAlaMkAraM ummuyA, jahA devANandA, pupphacUlANaM antie [jAva] guttbmbhyaarinnii| (7) isake bAda vaha bhUtA dArikA yAvat usI dhArmika zreSTha yAna para ArUDha huI / prArUDha hokara jahA~ rAjagRha nagara thA, vahA~ AI aura rAjagRha nagara ke madhya bhAga meM hokara jahA~ apanA AvAsa sthAna-ghara thA, vahA~ aaii| pAkara ratha se nIce utara kara jahA~ mAtA-pitA the unake samIpa Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98] [puSpacUlikA AI / pAkara donoM hAtha jor3akara yAvat aMjali karake jamAli kI taraha mAtA-pitA se prAjJA mAMgI / (anta meM mAtA-pitA ne apanI anumati dete hue kahA-) devAnupriye ! jaise sukha ho, tadanukUla kro| tadanantara sudarzana gAthApati ne vipula azana, pAna, khAdima, svAdima bhojana banavAyA aura mitroM, jJAtijanoM Adi ko AmaMtrita kiyA yAvat bhojana karane ke pazcAt zuddha-svaccha hokara abhiniSkramaNa karAne ke lie kauTu mbika puruSoM ko bulAyA, aura bulAkara unheM prAjJA dI-devAnupriyo ! zIghra hI dIkSArthinI bhUtA dArikA ke lie sahasra puruSoM dvArA vahana kI jAe aisI zivikA (pAlakI) lAmo aura lAkara yAvat kArya hone kI sUcanA do| taba ve kauTumbika puruSa yAvat AdezAnusAra kArya karake AjJA vApisa lauTAte haiN| tatpazcAt usa sudarzana gAthApati ne snAna kI huI aura AbhUSaNoM se vibhUSita zarIra vAlI bhUtA dArikA ko puruSasahasravAhinI zivikA para ArUDha kiyA aura vaha mitroM, jAtibAMdhavoM prAdi ke sAtha yAvata vAdyaghoSA pUrvaka rAjagaha nagara ke madhya bhAga meM se hote hae jahA~ guNazilaka caitya thA, vahA~ pAyA aura chatrAdi tIrthaMkarAtizayoM ko dekhA / dekhakara pAlakI ko rokA aura usase bhUtA dArikA ko utArA / ___ isake bAda mAtA-pitA usa bhUtA dArikA ko Age karake jahA~ puruSAdAnIya arhat pArzvaprabhu virAjamAna the, vahA~ Ae aura tIna vAra AdakSiNa-pradakSiNA karake vaMdana-namaskAra kiyA tathA isa prakAra nivedana kiyA--devAnapriya! yaha bhUtA dArikA hamArI ekalautI putrI hai| yaha hameM priya hai / devAnupriya ! yaha saMsAra ke bhaya se udvigna-bhayabhIta hokara Apa devAnupriya ke nikaTa muMDita hokara yAvat pravajita honA cAhatI hai / devAnupriya ! hama ise ziSyA-bhikSA ke rUpa meM Apako samarpita karate haiM / aApa devAnupriya isa ziSyA-bhikSA ko svIkAra kreN| arhat pArzva prabhu ne uttara diyA-'devAnupriya ! jaise sukha upaje vaisA kro|' ___ taba usa bhUtA dArikA ne pArzva arhat kI anumati-svIkRti sunakara harSita ho, uttara-pUrva dizA meM jAkara svayaM prAbharaNa-pralaMkAra utaare| yaha vRttAnta devAnandA ke samAna kaha lenA cAhie / arhat prabhu pArzva ne use pravajita kiyA aura puSpacUlikA prAryA ko ziSyA rUpa meM sauMpa diyA / usane puSpacUlikA AryA se zikSA prApta kI yAvat vaha gupta brahmacAriNI ho gii| zarIrabakuzikA bhUtA 8. tae NaM sA bhUyA ajjA annayA kayAi sarIrabAusiyA jAyA yAvi hotthaa| abhikkhaNaM 2 hatthe dhovai, pAe dhovai, evaM sIsaM dhovaha, muhaM dhovai, thaNagantarAI dhovai, kakkhantarAI dhovai, gujjhantarAI dhovai, jattha jattha vi ya NaM ThANaM vA sejjaM vA nisIhiyaM vA ceei, tattha tattha vi ya NaM puSvAmeva pANaeNaM abhukkhei, tamro pacchA ThANaM vA sejjaM vA nisIhiyaM vA ceei / 1. bhagavatI sUtra, za. 9 u. 33 2. bhagavatI sUtra, za0 9 u0 33 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 4 : prathama adhyayana] . tae NaM tAo puSphacUlAmo ajjAo bhUyaM ajjaM evaM bayAsI--'amhe NaM devANuppiyA ! samaNIo nigganthIo iriyAsamiyAno [jAva] guttbmbhcaarinniio| no khalu kappai amhaM sarIrabAosiyANaM hottae / tumaM ca NaM, devANuppie, sarIrabAosiyA abhikkhaNaM 2 hatthe dhovasi [jAya] nisIhiyaM ceesi / taM NaM tuma devANuppie ! eyarasa ThANassa pAloehi' tti / sesaM jahA subhaddAe, jAva pADiekkaM ubassayaM uvasaMpajjittANaM viharai / tae NaM sA bhUyA ajjA aNohaTTiyA aNivAriyA sacchandamaI abhikkhaNaM 2 hatthe dhovai jAva ceei| (8) kucha kAla ke pazcAt vaha bhUtA AryikA zarIrabakuzikA ho gii| vaha bAraMbAra hAtha dhotI, paira dhotI, zira dhotI, mukha dhotI, stAnAntara dhotI, kAMkha dhotI, gRhyAntara dhotI, aura jahA~ kahIM bhI khar3I hotI, sotI, baiThatI athavA svAdhyAya karatI usa-usa sthAna para pahale pAnI chir3akatI aura usake bAda khar3I hotI, soto, baiThatI yA svAdhyAya krtii| taba puSpacalikA AryA ne bhUtA AryA ko isa prakAra samajhAyA-devAnupriye ! hama IryAsamiti se samita yAvat gupta brahmacAriNI nirgrantha zramaNI haiM / isalie hameM zarIrabakuzikA honA nahIM kalpatA hai, kintU devAnupriye! tuma zarIrabakuzikA hokara hAtha dhotI ho yAvat pAnI chir3akakara baiThatI yAvat svAdhyAya karatI ho| devAnupriye ! tuma isa sthAna-kAryapravRtti kI AlocanA kro| ityAdi zeSa varNana subhadrA ke samAna jAnanA caahiye| yAvat (prAryA puSpacUlikA ke samajhAne para bhI vaha nahIM samajhI) aura eka dina upAzraya se nikala kara vaha bilkula akele upAzraya meM jAkara nivAsa karane lgii| tatpazcAt vaha bhUtA AryA niraMkuza, vinA rokaToka ke svacchanda-mati hokara bAra-bAra hAtha dhone lagI yAvat svAdhyAya karane lagI arthAt usane apanA pUrvokta AcAra cAlU rakkhA / bhUtA kA avasAna aura siddhi gamana 9. tae NaM sA bhUyA ajjA bahahiM cautthachaTTa0 bahUI vAsAI sAmaNNapariyANaM pAuNitA tassa ThANassa aNAloiyapaDikkantA kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe siriDisae vimANe uvavAyasamAe devasayaNijjaMsi jAva ogAhaNAe siridevittAe uyavannA, paJcavihAe pajjattIe jAya bhAsAmaNapajjattIe pjjttaa| 'evaM khalu goyamA ! sirIe devIe esA divyA deviDDo laddhA pattA / egaM paliovamaM tthiii| 'sirI NaM bhaMte, devI jAva kahiM gacchihiI' ? 'mahAvidehe vAse sijjhihii / ' ||nikkhevo|| (9) taba vaha bhUtA AryA vividha prakAra kI caturthabhakta, SaSThabhakta Adi tapazcaryA karake aura bahuta varSoM taka zramaNoparyAya kA pAlana karake evaM apanI anucita ayogya kAryapravRtti kI AlocanA evaM pratikramaNa kie binA hI maraNasamaya meM maraNa karake saudharmakalpa ke zrIavataMsaka Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10.1 [puSpacUlikA vimAna kI upapAtasabhA meM devazayyA para yAvat avagAhanA se zrIdevI ke rUpa meM utpanna huI, yAvat pAMca-pAhAraparyApti, zarIraparyApti, indriyaparyApti, zvAsocchvAsaparyApti tathA bhASA-mana:paryApti se paryApta huii| isa prakAra he gautama ! zrIdevI ne yaha divya devaRddhi labdha aura prApta kI hai / vahA~ usakI eka palyopama kI Ayu-sthiti hai| 'bhadanta ! yaha zrIdevI devabhava kA prAyuSya pUrNa karake yAvat kahA~ jAegI ? kahA~ utpanna hogI ?' gautama svAmI ne bhagavAn se puuchaa| bhagavAn ne uttara diyA- 'mahAvideha kSetra meM utpanna hogI aura (saMyama kI ArAdhanA karake siddhi prApta kregii|' nikSepa 10. nikkhevao-taM evaM khalu, jambU ! samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM pupphacaliyANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaDhe pannatte / tibemi / (10) (zrIsudharmA svAmI ne kahA-) AyuSman jambU ! zramaNa yAvat mokSaprApta bhagavAn mahAvIra ne puSpacUlikA ke prathama adhyayana kA yaha artha pratipAdita kiyA hai / aisA maiM kahatA huuN| // prathama adhyayana samApta // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2-10 vA~ adhyayana - 11. evaM sesANa vi navaNhaM bhAviyanvaM / sarisanAmA vimaannaa| sohamme kappe pubvabhayo / nayaraceiyapiyamAINaM apaNo ya nAmAdi jahA saMgahaNIe / samvA pAsassa antie nikkhantA / tAno puSphalANaM sissiNIyAno, sarIravAprosiyAo, samvAo aNantaraM cayaM caittA mahAvidehe vAse sijjhihinti / // pupphacUlAo smttaano|| (11) isI prakAra zeSa nau adhyayanoM kA bhI varNana karanA cAhie / maraNa ke pazcAt apaneapane nAma ke anurUpa nAma vAle vimAnoM meM unakI utpatti huI / yathA-hrI devI kI hrI vimAna meM, dhati devI kI dhRti vimAna meM, kIti devI kI kItti nAmaka vimAna meM, buddhi devI kI buddhivimAna meM Adi / sabhI-kA saudharmakalpa meM utpAda huA / unakA pUrvabhava bhUtA ke samAna hai| nagara, caitya, mAtApitA aura apane nAma Adi saMgrahaNIgAthA ke anusAra haiN| sabhI pArzva arhat se pravajita huI aura ve puSpacalA AryA kI ziSyAe~ huiiN| sabhI zarIrabakuzikA huI aura devaloka ke bhava ke anantara cyavana karake mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha hoNgii| // dvitIya se dazama adhyayana samApta / // puSpacUlikA upAMga samApta // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaNhidasAo-vahnidazA prathama adhyayana utkSepa 1. ukkhevamo-jaha NaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpattaNaM uvaGgANaM cautthassa NaM pupphacUliyANaM ayamaThe pannatte, paMcamassa gaM bhaMte ! vaggassa uvagANaM vahidasANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke ache paNNate? [1] (zrIjambU svAmI ne prazna kiyA-) bhagavan ! yadi zramaNa yAvat mokSa ko prApta hue bhagavAn mahAvIra ne caturtha upAMga puSpacalikA kA yaha artha kahA hai to he bhadanta ! zramaNa yAvat mokSasaMprApta bhagavAn mahAvIra ne pAMcaveM vahidasAmro [andhakavRSNidazA] nAmaka upAMga-varga kA kyA artha pratipAdita kiyA hai ? 2. evaM khalu jambU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM ubaGgANaM paMcamassa gaM vahivasANaM duvAlasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahA--- nisaDhe-mAaNi-vaha-vahe pagayA juttI dasarahe daDharahe ya / mahAdhaNU sattadhaNU dasadhaNU nAme sayadhaNU y|| [2] (sudharmA svAmI ne uttara diyA--) he AyuSman jambU ! zramaNa yAvat muktiprApta bhagavAn mahAvIra ne pAMcaveM vahnidazA upAMga ke bAraha adhyayana kahe haiM / unake nAma isa prakAra haiM--- (1) niSadha (2) mAtali (3) vaha (4) vahe (5) pagayA (6) yukti (7) dazaratha (5) dRDha ratha (8) mahAdhanvA (10) saptadhanvA (11) dazadhanvA aura (12) zatadhanvA / 3. 'jai NaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaM uvaGgANaM paMcamassa vaggassa vahidasANaM duvAlasa ajjhayaNA paNNattA, paDhamassa NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTThe paNNatte' ? he bhadanta ! yadi zramaNa yAvat mokSasaMprApta bhagavAna ne vahnidazA nAmaka pAMcaveM upAMga-varga ke bAraha adhyayana prarUpita kie haiM to he bhagavan ! zramaNa yAvat saMprApta bhagavAn ne unameM se prathama adhyayana kA kyA artha kahA hai ? 4. tae NaM se suhamme jambU aNagAraM evaM vayAsI[4] taba Arya sudharmA ne uttara meM jambU anagAra se isa prakAra kahA Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 5 : prathama adhyayana] [103 dvArakA nagarI 5. evaM khalu jambU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bAravaI nAma nayarI hotthA, duvAlasa joyaNAyAmA dhaNavaimainimmiyA cAmIyarapavarapAgAra-nANAmaNi-paJcavaNNakavisIsagasohiyA alayApurIsaMkAsA pamuiyapakkIliyA paccakkhaM devaloyabhUyA pAsAdIyA darisaNijjA abhirUvA pddiruuvaa| [5] he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM dvAravatI--(dvArakA) nAma kI nagarI thii| vaha pUrva-pazcima meM bAraha yojana lambI aura uttara-dakSiNa meM nau yojana caur3I thI, arthAt usakI caur3AI nau yojana aura laMbAI bAraha yojana kI thii| usakA nirmANa svayaM dhanapati (kubera) ne apane matikauzala se kiyA thaa| svarNa nirmita zreSTha prAkAra (parakoTA) aura paMcaraMgI maNiyoM ke bane kaMgUroM se vaha zobhita thI / alakApurI--indra kI nagarI ke samAna sundara jAna par3atI thii| usake nivAsIjana pramodayukta evaM krIDA karane meM tatpara rahate the| vaha sAkSAt devaloka sarIkhI pratIta hotI thii| mana ko prasanna karane vAlI, darzanIya, abhirUpa evaM pratirUpa thii| raivataka parvata 6. tose gaM bAravaIe nayarIe bahiyA uttarapurasthime disIbhAe ettha NaM revae nAma pavvae hotyA-tuGga gayaNayalamaNulihantasihare nANAviharukkha-guccha-gumma-layA-vallIparigayAbhirAme haMsamiya-mayUra-koca-sArasa kAga-mayaNasAla-koila-kulovavee taDakaDagaviyaraubjharapavAyapanbhArasiharapaure accharagaNa-devasaMgha-vijjAhara-mihuNa-saMniciNNe niccacchaNae dasAravaravIrapurisatellokkabalayagANaM some subhae piyavaMsaNe suruve pAsAdIe [jAva] paDirUve / [6] usa dvArakA nagarI ke bAhara uttarapUrva dizA-IzAna koNa meM raivataka nAmaka parvata thaa| vaha bahuta U~cA thA aura usake zikhara gaganatala ko sparza karate the / vaha nAnA prakAra ke vRkSoM, gucchoM, gulmoM, latAoM aura valliyoM se vyApta thaa| haMsa, mRga, mayUra, krauMca, sArasa, cakravAka, madanasArikA (mainA) aura koyala Adi pazu-pakSiyoM ke kalarava se gUMjatA rahatA thaa| usameM aneka taTa, maidAna aura guphAe~ thiiN| jharane, prapAta, prArabhAra (kucha-kucha name hue giripradeza) aura zikhara the| vaha parvata apsarAoM ke samUhoM, devoM ke samudAyoM, cAraNoM aura vidyAdharoM ke mithunoM (yugaloM) se vyApta rahatA thaa| tInoM lokoM meM balazAlI mAne jAne vAle dasAravaMzIya vIra puruSoM dvArA vahAM nitya naye-naye utsava manAe jAte the| vaha parvata saumya, subhaga, dekhane meM priya, surUpa, prAsAdika, darzanIya, manohara aura atIva manorama thaa| nandanavana udyAna, surapriya yakSAyatana 7. tattha NaM revayagassa pavyayassa adUrasAmante ettha NaM nandaNavaNe nAmaM ujjANe hotthAsadhyouyapupphaphalasamiddha ramme nandaNavaNappagAse pAsAdIe jAya darisaNijje / tassa NaM nandaNavaNe ujjANe surapiyassa jakkhassa jakkhAyayaNe hotthA-cirAIe [jAva] bahujaNo Agamma praccei surappiyaM jakkhAyayaNaM / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104] [vahnidazA - se NaM surappie jakkhAyayaNe egeNaM mahayA vaNasaNDeNaM savvao samantA saMparivikhatte jahA puNNabhadde jAva silAvaTTae / [7] usa raivataka parvata se na adhika dUra aura na adhika samIpa kintu yathocita sthAna para nandanavana nAmakA eka udyAna thA / vaha sarva RtuoM saMbandhI puSpoM aura phaloM se samRddha, ramaNIya nandanavana ke samAna Anandaprada ; darzanIya, manamohaka aura mana ko AkarSita karane vAlA thaa| usa nandanavana udyAna ke ati madhya bhAga meM surapriya nAmaka yakSa kA yakSAyatana thA / vaha ati purAtana thA yAvat bahuta se loga vahA~ aA-aAkara surapriya yakSAyatana kI arcanA karate the| yakSAyatana kA varNana praupapAtika sUtra ke anusAra samajha lenA caahie|' vaha surapriya yakSAyatana pUrNabhadra caitya ke samAna cAroM ora se eka vizAla vanakhaMDa se pUrI taraha ghirA huaA thA, ityAdi varNana bhI aupapAtika sUtra ke samAna jAna lenA cAhie / yAvat usa vanakhaNDa meM eka pRthvI zilApaTTa thaa| dvArikA nagarI meM kRSNa vAsudeva, baladeva 8. tattha gaM bAravaIe nayarIe kaNhe nAma vAsudeve rAyA parivasai / se NaM tattha samuddavijayapAmokkhANaM dasahaM dasArANaM, baladevapAmokkhANaM paJcahaM mahAvIrANaM, uggaseNapAmokkhANaM solasaNhaM rAIsAhassINaM, pajjuNNapAmokkhANaM addha dvANaM kumArakoDoNaM, sambapAmokkhANaM saTThIe duddantasAhassINaM, vIraseNapAmokkhANaM ekkavIsAe vIrasAhassINaM, ruppiNipAmokkhANaM solasaNhaM devIsAhassINaM, aNaGgameNApAmokkhANaM aNegANaM gaNiyAsAhassoNaM annesi ca bahUNaM rAIsara jAva satthavAhappamiINaM beyaDvagirisAgaramerAgassa vAhiNabharahassa AhevaccaM jAba vihri| tattha NaM bAravaIe nayarIe baladeve nAmaM rAyA hotthA, mahayA jAva rajjaM pasAsemANe viharaI / tassa NaM baladevassa ranno revaI nAmaM devI hotthA somAlA jAva viharai / tae NaM sA revaI devI annayA kayAi taMsi tArisagaMsi sayaNijjaMsi jAya sIhaM sumiNe pAsittANaM..."", evaM sumiNasaNaparikahaNaM, kalAo jahA mahAbalassa, pannAsao dAo, pannAsarAyakannagANaM egavivaseNaM pANiggahaNaM...""navaraM nisaDhe nAmaM, jAva uppi pAsAyaM viharai / [8] usa dvArakA nagarI meM kRSNa nAmaka vAsudeva rAjA nivAsa karate the| ve vahA~ samudravijaya Adi dasa dasAroM kA, baladeva Adi pAMca mahAvIroM kA, ugrasena Adi solaha hajAra rAjAoM kA, pradyumna Adi sAr3he tIna karor3a kumAroM kA, zAmba Adi sATha hajAra durdAnta yoddhAnoM kA, vIrasena prAdi ikkIsa hajAra vIroM kA, rukmiNI grAdi solaha hajAra rAniyoM kA, anaMgasenA Adi aneka sahasra gaNikAoM kA tathA inake atirikta anya bahuta se rAjAoM, IzvaroM yAvat talavaroM, mADavikoM, kauTumbikoM, ibhyoM, zreSThiyoM, senApatiyoM, sArthavAhoM vagairaha kA, uttara dizA meM vaitADhya parvata paryanta tathA anya tIna dizAoM meM lavaNa samudra paryanta dakSiNArdha bharata kSetra kA tathA dvArakA nagarI kA Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 5 prathama adhyayana] [105 adhipatitva, netRtva, svAmitva, bhaTTitva, mahattarakatva prAjJazvaryatva aura senApatitva karate hue unakA pAlana karate hue, una para prazAsana karate hue vicarate the| usI dvArakA nagarI meM baladeva nAmaka rAjA (zrIkRSNa vAsudeva ke jyeSTha bhrAtA) the| ve mahAn the yAvat rAjya kA prazAsana karate hue rahate the| una baladeva rAjA ko revatI nAma kI devI-patnI thI, jo sukumAla thI yAvat bhogopabhoga bhogatI haI vicaraNa karatI thii| kisI samaya revatI devI ne apane zayanAgAra meM aupapAtika sUtra meM varNita viziSTa prakAra ko zayyA para sote hue yAvat svapna meM siMha ko dekhA / svapna dekhakara vaha jAgRta huii| yahA~ svapnadarzana Adi kA kathana karanA cAhie / arthAt svapna dekha kara vaha apane pati ke pAsa gaI / unheM svapna dekhane kA vRttAnta khaa| pati baladeva ne svapna ke phala kA nirdeza kiyaa| prAtaHkAla svapnapAThakoM ko Amantrita kiyA gyaa| unhoMne svapnaphala kathana kI puSTi kii| yathAsamaya bAlaka kA janma huaa| vaha jaba ATha varSa kA ho gayA to mahAbala ke samAna usane bahattara kalAoM kA adhyayana kiyaa| vivAha ke samaya use pacAsa vastue~ daheja meM dI gii| eka hI dina pacAsa uttama rAjakanyAoM ke sAtha grahaNa hagrA ityAdi / vizeSatA yaha hai ki usa bAlaka kA nAma niSadha thA yAvata vaha Amodapramoda ke sAtha prAsAda meM rahakara prAnandapUrvaka samaya vyatIta karane lgaa| arhata ariSTanemi kA Agamana 9. teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM arahA aridvanemI Aigare dasa dhaNUiM...."vaNNao jAva samosarie / parisA niggyaa| tae NaM se kaNhe vAsudeve imose kahAe laddhaThe samANe haTTatuLe koDumbiyapurise saddAvei 2 tA evaM vayAsI-"khippAmeva bho devANuppiyA, samAe suhammAe sAmudANiyaM bheri taalehi"| tae NaM se koDumbiyapurise jAva paDisuNittA jeNeva sabhAe suhammAe sAmudANiyA bherI, teNeva uvAgacchai, 2 tA sAmudANiyaM bheri mahayA 2 saddeNaM tAlei / [6] usa kAla aura usa samaya meM arhat ariSTanemi prabhu pdhaare| ve dharma kI Adi karane vAle the, ityAdi varNana bhagavAn mahAvIra ke varNana ke samAna yahA~ karanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki arhat ariSTanemi dasa dhanuSa kI avagAhanA- zarIra kI UMcAI vAle the| dharmadezanA zravaNa karane ke lie pariSad niklii| tatpacAt kRSNa vAsudeva ne yaha saMvAda sunakara harSita evaM saMtuSTa hokara kauTumbika puruSoM (sevakoM) ko bulAyA aura bulAkara unase isa prakAra kahA-devAnupriyo ! zIghra hI sudharmA sabhA meM jAkara sAmudAnika (jisake bajane para janasamUha ekatrita ho jAe, aisI) bherI ko bjaao| taba ve kauTumbika puruSa yAvat kRSNa vAsudeva kI AjJA svIkAra karake jahAM sudharmA sabhA meM sAmudAnika bherI thI vahA~ pAe aura Akara usa sAmudAnika bherI ko jora se bjaayaa| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106] [vahnivazA kRSNa vAsudeva kA darzanArtha gamana 10. tae gaM tIse sAmudANiyAe bherIe mahayA 2 saddeNa tAliyAe samANIe samuddavijayapAmokkhA dasArA, devIo mANiyavAo, jAva aNaGgaseNApAmokkhA aNegA gaNiyAsahassA bhanne ya bahave rAIsara jAva sasthavAhappabhiIo vhAyA jAya pAyacchittA savAlaMkAravibhUsiyA jahAvibhavaiDDIsakkArasamudaeNaM appegaiyA hayagayA gayagayA pAyacAravihAreNaM vandAvandaehi purisavAgurAparikkhittA jeNeva kaNhe vAsudeve, teNeva uvAgacchaMti, 2ttA karayala kaNhaM vAsudevaM jaeNa vijaeNaM vaddhAventi / tae NaM se kaNhe vAsudeve koDumbiyapurise evaM vayAsI-"khippAmeva bho devANuppiyA ! AbhisekkaM hasthirayaNaM kappeha hayagayarahapavara0" jAva paccappiNanti / ___tae NaM se kaNhe vAsudeve majjaNaghare jAva duruDhe, aTTa maGgalagA, jahA kUNie, seyavaracAmarehi uddha bvamANehi 2 samuddavijayapAmokkhehi dahi dasArehiM jAva satyavAhapabhiIhiM saddhi saMparibuDe sandhiDDIe jAva raveNaM bAravaI nari majjhamajheNaM,..."sesaM jahA kUNio jAva pajjuvAsai / [10] usa sAmudAnika bherI ko jora-jora se bajAe jAne para samudravijaya Adi dasAra, deviyA~ yAvat anaMgasenA Adi aneka sahasra gaNikAe~ tathA anya bahuta se rAjA, Izvara yAvat sArthavAha prati snAna kara yAvata prAyazcitta-maMgalavidhAna kara sarva alaMkAroM se vibhUSita ho yathocita apane-apane vaibhava Rddhi satkAra evaM abhyudaya ke sAtha koI ghor3e para ArUDha hokara, koI hAthI para ArUr3ha hokara aura koI paidala hI janasamudAya ko sAtha lekara jahA~ kRSNa vAsudeva the, vahA~ upasthita he| unhoMne donoM hAtha jor3a kara yAvata kRSNa vAsadeva kA jaya-vijaya zabdoM se abhinandana kiyaa| tadanantara kRSNa vAsudeva ne kauTumbika puruSoM ko yaha prAjJA dI-devAnupriyo ! zIghra hI AbhiSekya hastiratna ko vibhUSita karo aura azva, gaja, ratha evaM padAtiyoM se yukta caturaMgiNI senA ko susajjita karo, yAvat merI yaha AjJA vApisa lauttaayo| ___ tatpazcAt kRSNa vAsudeva ne snAnagRha meM praveza kiyaa| yAvat snAna karake, vastrAlaMkAra se vibhUSita hokara ve ArUr3ha hue| prasthAna karane para unake Age-Age ATha mAMgalika dravya cale aura kUNika rAjA ke samAna uttama zreSTha cAmaroM se vijAte hue samudravijaya Adi dasa dasAroM yAvat sArthavAha Adi ke sAtha samasta Rddhi yAvat vAdyaghoSoM ke sAtha dvAravatI nagarI ke madhya bhAga meM se nikale ityAdi varNana samajha lenA caahie| yAvat paryupAsanA karane lage yahA~ taka kA zeSa samasta varNana kUNika ke samAna jAnanA caahie|' niSadha kumAra kA darzanArtha gamana 11. tae NaM tassa nisahassa kumArassa uppi pAsAyavaragayassa taM mayA jaNasaha ca.."jahA jamAlI, jAva dhamma soccA nisamma bandai, namasai, 2ttA evaM vayAso-"saddahAmi gaM, bhaMte, nigganthaM pAyayaNaM, jahA citto, jAva sAvagadhamma paDivajjai, 2 ttA pddige| 1. dekhie aupapAtikasUtra Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 5 : prathama adhyayana] [107 . (11) taba usa uttama prAsAda para rahe hue niSadhakumAra ko usa jana-kolAhala Adi ko sunakara kautUhala huyA aura vaha bhI jamAli ke samAna Rddhi vaibhava ke sAtha prAsAda se nikalA yAvat bhagavAn ke samavasaraNa meM dharma zravaNa kara aura use hRdayaMgama karake usane bhagavAn ko vaMdanA-namaskAra kiyaa| vaMdana-namaskAra karake isa prakAra ke udagAra vyakta kie-bhadanta ! maiM nirgrantha-pravacana para zraddhA karatA hU~ ityAdi / citta sArathI ke samAna yAvat usane zrAvakadharma aMgIkAra kiyA aura zrAvakadharma aMgIkAra karake vApisa lauTa gyaa| varadatta anagAra ko jijJAsA : ariSTanemi kA samAdhAna 12. teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM arahA ariTunemissa antevAsI varadatta nAma aNagAre urAle jAva vihri| tae NaM se varadatte aNagAre nisaDhaM pAsai, 2 tA jAyasaDhe jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI-"aho NaM, maMte, nisaDhe kumAre iThe iTarUve kante kantarUve, evaM pie piyarUve maNunnae, maNAme maNAmarUve some somarUve piyavaMsaNe suruve / nisaDheNaM bhaMte ! kumAreNa prayameyArUve mANussaiDI kiNNA laddhA, kiNNA pattA?" pucchA jahA sUriyAmassa / evaM khalu varadattA ! teNaM kAleNaM teNaM samayeNaM iheba ambuddIve dove bhArahe vAse rohIDae nAmaM nayare hotthA, riddh....."| mehavaNe ujjANe / mANidattassa jakkhassa jakkhAyayaNe / tattha gaM rohIDae nayare mahabbale nAmaM raayaa| paumAvaI nAmaM devI annayA kayAi taMsi tArisagaMsi sayaNijjaMsi sIhaM sumiNe.......", evaM jammaNaM bhANiyavvaM jahA mahAbalassa, navaraM vIraGgayo nAma, battIsapro dAo, battIsAe rAyavarakannagANa pANi jAva ogijjamANe 2 pAusavarisArattasarayahemantagimhavasante chappi uU jahAvibhave samANe iThe saddapharisarasarUvagaMdhe paJcavihe mANussage kAmabhoe bhuJjamANe viharai / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM siddhasthA nAma AyariyA jAisaMpannA jahA kesI, navaraM bahussuyA bahuparivArA jeNeva rohIDae nayare, jeNeva mehavaNNe ujjANe, jeNeva mANivattassa jakkhassa ukkhAyayaNe, teNeva uvAgae ahApaDirUvaM jAva viharai / parisA niggyaa| [12] usa kAla aura samaya meM arhat ariSTanemi ke pradhAna ziSya varadatta nAmaka anagAra vicaraNa kara rahe the| una varadatta anagAra ne niSadhakumAra ko dekhA / dekhakara jijJAsA huI yAvat ariSTanemi bhagavAn ko paryupAsanA karate hue isa prakAra nivedana kiyA-aho bhagavan ! yaha niSadha kumAra iSTa, iSTa rUpa vAlA, kamanIya, kamanIya rUpa se sampanna evaM priya, priya rUpa bAlA, manojJa, manojJa rUpa vAlA, maNAma, maNAma rUpavAlA, saumya, saumya rUpavAlA, priyadarzana aura sundara hai ! bhadanta ! isa niSadha kumAra ko isa prakAra kI yaha mAnavIya Rddhi kaise upalabdha huI, kaise prApta huI ? ityAdi sUryAbhadeva ke viSaya meM gautama svAmI kI taraha (varadatta muni ne) prazna kiyaa| arhat ariSTanemi ne varadatta anagAra kA samAdhAna karate hue kahA-pAyuSman varadatta ! usa kAla aura usa samaya meM isI jambUdvIpa ke bharatakSetra meM rohItaka nAma kA nagara thaa| vaha dhana dhAnya se samaddha thA ityAdi / vahA~ meghavana nAma kA udyAna thA aura maNidatta yakSa kA yakSAyatana thaa| usa rohItaka nagara ke rAjA kA nAma mahAbala thA aura rAnI kA nAma padamAvato thaa| kiso eka rAta Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108] hindhiy'aa usa padmAvatI ne sukhapUrvaka zayyA para sote hue svapna meM siMha ko dekhA yAvat mahAbala ke samAna putrajanma kA varNana jAnanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki putra kA nAma vIrAMgada rakkhA gayA / yAvat use battIsa-battIsa vastue~ daheja meM dI gaI aura battIsa zreSTha rAjakanyAoM ke sAtha pANigrahaNa huA, yAvat vaibhava ke anurUpa pAvasa varSA, zarad, hemanta, grISma aura basanta, ina chahoM RtuoM ke yogya iSTa zabda yA vata sparza. rasa. rUpa aura gaMdha vAle pAMca prakAra ke mAnavIya kAmabhogoM kA upabhoga karate hae samaya vyatIta karane lgaa| usa kAla aura usa samaya jAtisaMpanna ityAdi vizeSaNoM vAle kezIzramaNa jaise kintu bahuzruta ke dhanI evaM vizAla ziSyaparivAra sahita siddhArtha nAmaka prAcArya jahA~ rohItaka nagara thA, jahA~ usameM meghavana udyAna thA, aura usameM bhI jahA~ maNidatta yakSa kA yakSAyatana thA, vahA~ padhAre aura sAdhuoM ke yogya avagraha lekara virAje / darzanArtha pariSad niklii| 13. tae NaM tassa vIraGgayassa kumArassa uppi pAsAyavaragayassa taM mahayA jaNasaI ...."jahA jamAlI, niggo| dhamma soccA.....", jaM navaraM devANuppiyA, ammApiyaro prApucchAmi, jahA jamAlI, taheva nivakhanto jAva aNagAre jAe jAva guttbmbhyaarii| [13] taba uttama prAsAda meM vAsa karane vAle usa vIrAMgada kumAra ne mahAn janakolAhala ityAdi sunA aura (eka hI dizA meM jAtA huA) janasamUha dekhaa| vaha bhI jamAli kI taraha klaa| dharmadezanA zravaNa karake usane anagAra-dIkSA aMgIkAra karane kA saMkalpa kiyA aura usane bhI jamAli kI taraha nivedana kiyA ki mAtA-pitA kI anumati prApta karake dIkSA grahaNa karUgA / phira jamAli kI taraha hI pravajyA aMgIkAra kI aura yAvat gupta brahmacArI anagAra ho gayA / 14. tae NaM se vIraGgae praNagAre siddhatthANaM AyariyANaM antie sAmAiyamAiyAiM jAya epakArasa praGgAI ahijjai, 2 bahUiM jAva cauttha jAva appANaM bhAvemANe bahupaDipuNNAI paNayAlIsavAsAiM sAmagNapariyAgaM pAuNittA domAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsittA savIsaM bhattasayaM aNasaNAe cheittA AloiyapaDikkante samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA bambhaloe kappe maNorame vimANe devattAe uvavanne / tattha NaM atthegaiyANaM devANaM dasasAgarovamAiM ThiI pnnttaa| tattha NaM vIraMgayassa devassa vi dasa sogarovamA ThiI pnnnnttaa| [14] tatpazcAta usa vIrAMgada anagAra ne siddhArtha prAcArya se sAmAyika se prAraMbha karake yAvat gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA, yAvat vividha prakAra ke caturthabhakta prAdi tapa:karma se prAtmA ko parizodhita karate hue paripUrNa paMtAlIsa varSa taka zrAmaNya paryAya kA pAlana kara dvimAsika saMlekhanA se AtmA ko zuddha karake eka sau bIsa bhaktoM-bhojanoM kA anazana dvArA chedanakara, AlocanA pratikramaNa pUrvaka samAdhi sahita kAlamAsa meM maraNa kara vaha brahmaloka kalpa ke manorama vimAna meM devarUpa se utpanna huaa| vahA~ kitane hI devoM kI dasa sAgaropama kI sthiti kahI gaI hai / vIrAMgada deva kI bhI dasa sAgaropama kI sthiti huii| Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 5 : prathama adhyayana] [109 15. se NaM vIraGgae deve tAo devalogAno AukkhaeNaM jAva anantaraM cayaM caittA iheva bAravaIe nayarIe baladevarasa rano revaIe devIe kucchisi puttattAe uvavanne / tae NaM sA revaI devI taMsi tArisagaMsi saNijjaMsi sumiNadasaNaM, jAva uppi pAsAyavaragae vihr|| taM evaM khala varavattA ! nisaDheNaM kumAreNaM ayameyArUve urAle maNuyaiDDI laddhA pattA abhisamannAgayA / "pabhU NaM bhaMte ! nisaDhe kumAre devANuppiyANaM antie jAca pabvaittae?" hantA, pabhU / se evaM maMte ! iha varadatte aNagAre jAva appANaM bhAvamANe viharai / tae NaM parahA ariTunemI annayA kayAi bAravaIo nayarIno jAva bahiyA jaNavayavihAraM viharai / nisaDhe kumAre samaNovAsae jAe abhigayajIvAjIve jAva viharai / [15] vaha vIrAMgada deva AyukSaya, bhavakSaya aura sthitikSaya ke anantara usa devaloka se cyavana karake isI dvAravatI nagarI meM baladeva rAjA kI revatI devI kI kukSi meM putra rUpa se utpanna huaa| usa samaya revatI devI ne sukhada zayyA para sote hue svapna dekhA, yathAsamaya bAlaka kA janma huA, vaha taruNAvasthA meM pAyA, pANigrahaNa huA yAvat uttama prAsAda meM bhoga bhogate hue yaha niSadhakumAra vicaraNa kara rahA hai| isa prakAra, he varadatta ! isa niSadhakumAra ko yaha aura aisI uttama manuSya Rddhi labdha, * prApta aura adhigata huI hai| ___ varadatta muni ne prazna kiyA-bhagavan ! kyA niSadhakumAra prApa devAnupriya ke pAsa yAvat pravajita hone ke lie samartha hai ? bhagavAn ariSTanemi ne kahA-hA~ varadatta ! samartha hai| yaha isI prakAra hai-ApakA kathana yathArtha hai bhadanta ! ityAdi kahakara varadatta anagAra apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lge| isake bAda kisI eka samaya arhat ariSTanemi dvAravatI nagarI se nikale yAvat bAhya janapadoM meM vicaraNa karane lge| niSadhakumAra jIvAjIva prAdi tattvoM kA jJAtA zramaNopAsaka ho gayA yAvat (sukhapUrvaka) samaya vitAne lgaa| niSadha kumAra kA manoratha 16. tae NaM se nisaDhe kumAre annayA kayAi jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai, 2 tA jAva rAmasaMthArovagae viharai / tae NaM tassa nisaDhassa kumArassa pukhvarattAvarattakAlasamayaMsi dhammajAgariyaM jAgaramANassa imeyAlve ajjhasthie jAva samuppajjitthA-"dhannA NaM te gAmAgara jAva saMnivesA jattha NaM arahA ariTaNemI viharai / dhannA NaM te rAIsara jAva satthavAhappabhiIo je NaM paridRmi vaMdanti, Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110] [vahivAzA namaMsanti jAva pajjuvAsanti / jai NaM arahA ariTaNemo puvANupuThiva ... nandaNavaNe viharejjA, tae NaM ahaM arahaM ariTThami bandijjA jAva pajjuvAsijjA / [16] tatpazcAt kisI samaya jahA~ pauSadhazAlA tho vahA~ niSadhakumAra pAyA / prAkara ghAsa ke saMstAraka-prAsana para baiThakara poSadhavrata grahaNa karake vicarane lgaa| taba usa niSadhakumAra ko rAtri ke pUrva aura apara samaya ke saMdhikAla meM arthAt madhyarAtri meM dhArmika cintana karate hue isa prakAra kA prAMtarika vicAra utpanna humA---'ve grAma pAkara yAvat sanniveza nivAsI dhanya haiM jahA~ arhat ariSTanemi prabhu vicaraNa karate haiM tathA ve rAjA, Izvara (rAjakumAra-yuvarAja) yAvat sArthavAha Adi bhI dhanya haiM jo ariSTanemi prabhu ko vaMdanA-namaskAra karate haiM yAvat paryupAsanA karane kA avasara prApta karate haiN| yadi Ahata ariSTanemi pUrvAnapurvI se vicaraNa karate hae, grAmAnagrAma gamana karate hue, sukhapUrvaka calate hue yahA~ nandanavana meM padhAreM to maiM una ahat ariSTanemi prabhu ko vaMdanAnamaskAra karUgA yAvat paryupAsanA karane kA lAbha luuNgaa| niSadha kumAra ko dIkSA : devalokotpatti 17. tae NaM arahA ariTThanemo nisaDhassa kumArassa ayameyArUvamamatthiyaM jAva viyANittA aTThArasahi samaNasahassehiM jAva nndnnvnne..| parisA niggyaa| tae NaM nisaDhe kumAre imose kahAe laddhaThe samANe haTa0 cAugghaNTeNaM prAsaraheNaM niggae jahA jamAlI, jAva ammApiyaro ApucchittA pavvahae, aNagAre jAe jAva guttbmbhyaarii| [17] tadanantara niSadhakumAra ke yaha aura isa prakAra ke manogata vicAra ko jAnakara ariSTanemi arhat aThAraha hajAra zramaNoM ke sAtha grAma-grAma Adi meM gamana karate hue yAvat nandanavana meM padhAre aura sAdhuoM ke yogya sthAna meM prAjJA-anumati lekara virAje / unake darzana-vaMdana Adi karane ke lie pariSad nikalI / taba niSadhakumAra bhI ariSTanemi ahaMta ke padArpaNa ke vRttAnta ko jAna kara harSita evaM parituSTa hotA huA cAra ghaMToM vAle azvaratha para ArUDha hokara jamAli kI taraha apane vaibhava ke sAtha darzanArtha nikalA, yAvat mAtA-pitA se prAjA-anumati prApta karake pravajita humA / yAvat gupta brahmacArI anagAra ho gyaa| 18. tae NaM se nisaDhe praNagAre araho ariTugemissa tahArUvANaM therANaM antie sAmAiyamAiyAI ekkArasa agAI ahijjai, 2 bahUI cautthachaTTha jAva vicittehi tabokammehi appANaM bhAvamANe bahupaDipugNAI navavAsAI sAmaNNapariyAgaM pAuNai, 2 tA bAyAlosaM bhattAI aNasaNAe cheei, AloiyapaDikkante samAhipatte ANupulcoe kAlagae / [18] tatpazcAt usa niSadha anagAra ne arhat ariSTanemi prabhu ke tathArUpa sthaviroM ke pAsa sAmAyika se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA aura vividha prakAra ke caturthabhakta, SaSThabhakta yAvat vicitra tapaHkarmoM (tapa sAdhanA) se prAtmA ko bhAvita karate hue paripUrNa no varSa taka zramama Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 5 : prathama adhyayana] [111 paryAya kA pAlana kiyaa| vaha zramaNa paryAya ko pAlana karake bayAlIsa bhojanoM ko anazana dvArA tyAga kara pAlocana aura pratikramaNa karake samAdhipUrvaka kAladharma ko prApta huaa| 19. tae NaM se varadatte praNagAre nisalaM praNagAraM kAlagayaM jANittA jeNeva parahA aridraNemo, teNeva uvAgacchada, 2 tA jAva evaM kyAsI-"evaM khalu devANupiyANaM antevAsI nisaDhe nAma aNagAre pagaimadae jAva viNIe / se gaM bhante ! nisaDhe aNagAre kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gae, kahi uvavanne ?" "varadattA" i arahA pariDhaNemI daradattaM aNagAraM evaM kyAsI--"evaM khalu, varadattA, mamaM bhantevAsI nisaDhe nAma aNagAre pagaibhadde jAba viNIe mamaM tahArUvANaM therANaM antie sAmAiyamAiyAI eSakArasa aGgAI ahijjittA bahupaDipuNNAI nava vAsAiM sAmagNapariyAgaM pAuNittA bAyAlIsaM bhattAI praNasaNAe cheittA AloiyapaDikkante samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA ur3a candimasUriyagahanakkhattatArAkhvANaM sohammIsANaM jAva pracute tiSNi ya prahArasuttare gevijjavimANAvAsasae bIivattA samvadRsiddhavimANe devattAe uvavanne / tattha NaM devANaM tettIsaM sAgarovamAI ThiI pannattA / tattha NaM nisaDhassa vi devassa tettIsaM sAgarovamAI ThiI pnnnnttaa|" [16] taba varadatta anagAra niSadhakumAra ko kAlagata jAnakara arhat ariSTanemi prabhu ke pAsa Ae yAvata isa prakAra nivedana kiyA-devAnapriya ! prakRti se bhadra yAvata vinIta jo ApakA ziSya niSadha anagAra thA vaha kAlamAsa meM kAla (maraNa) ko prApta hokara kahA~ gayA hai ? kahA~ utpanna huA hai ? arhat ariSTanemi ne 'varadatta !' isa prakAra se saMbodhita-AmaMtrita kara varadatta anagAra se kahA-'he bhadanta ! prakRti se bhadra yAvat vinIta merA antevAsI niSadha nAmaka anagAra mere tathArUpa sthaviroM se sAmAyika Adi se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana karake, nau varSa taka zrAmaNya paryAya meM rahakara, anazana dvArA bayAlIsa bhojanoM ko tyAga karake Alocana-pratikramaNa pUrvaka samAdhistha ho. maraNAvasara para maraNa karake Urvaloka meM, candra -nakSatra-tArArUpa jyotiSka deva vimAnoM, saudharma-IzAna Adi acyuta devalokoM kA tathA tIna sau aThAraha gaiveyaka vimAnoM kA atikramaNa karake arthAt inase bhI Upara sarvArthasiddha vimAna meM devarUpa se utpanna huA hai / vahA~ para devoM kI tetIsa sAMgaropama kI sthiti kahI gaI hai| niSadhadeva kI sthiti bhI tetIsa sAgaropama kI hai|' niSadha kA muktigamana . 20. "se NaM bhante nisaDhe deve tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThihakkhaeNaM aNantaraM cayaM caittA kahiM gacchihii, kahiM uvadhajjihii ?" varadattA ! iheva jambuddIve dIve mahAdhivehe vAse unnAe nagare visuddhapiivaMse rAyakule puttattAe paccAyAhii / tae NaM se ummukkabAlabhAve vinayapariNayamette jovaNagamaNuppatte tahArUvANaM therANaM antie kevalabohi bumitA agArAo praNagAriyaM pazyajjihii / se NaM tasya praNagAre bhavissai Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112] [vahnikzA iriyAsamie jAva guttbmbhyaarii| se gaM tattha bahUI cautthachaTTamavasamaduvAlasehi mAsakhamAsakhamaNehi vicittehi tavokammehi appANaM mAvemANe bahUI vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNissai, 2 tA mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsihii, 2 tA saTThi bhattAI aNasaNAe cheihii, jassaTTAe korai naggamAve muNDabhAve aNhANae jAva adantavaNae acchattae aNovAhaNAe phalahasejjA kaTusejjA kesaloe * bambhaceravAse paragharapavese piNDavAno laddhAvaladdha uccAvayA ya gAmakaNTagA ahiyAsijjai, tamaTuM ArAhii, 2 tA carimehiM ussAsanissAsehi sijjhihii bujhihii jAva samvadukkhANaM antaM kaahii|" nikkhevao-evaM khalu jambU ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM vahivasANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaThe pannatte tti bemi / evaM sesA vi ekkArasa ajjhayaNA neyavyA saMhagaNo-aNusAreNa ahoNamairitta ekkArasasu vi| ||pnycmo vaggo smtto|| [20] tadanantara varadatta anagAra ne pUchA-'bhadanta !' vaha niSadha deva prAyukSaya, bhavakSaya aura sthitikSaya hone ke pazcAt vahA~ se cyavana karake kahA~ jAegA ? kahA~ utpanna hogA? bhagavAn ne uttara diyA--'pAyuSman varadatta ! isI jambU dvIpa nAmaka dvIpa ke mahAvideha kSetra ke unnAka nagara meM vizuddha pitRvaMza vAle rAjakula meM putra rUpa se utpanna hogA ! taba vaha bAlyAvasthA ke pazcAta samajhadAra hokara yuvAvasthA ko prApta karake tathArUpa sthaviroM se kevalabodhi-samyagjJAna ko prApta kara agAra tyAga kara anagAra pravrajyA ko aMgIka jJAna kA prApta kara agAra tyAga kara anagAra pravrajyA ko aMgIkAra karegA / vaha IryAsamiti se sampanna yAvata gupta brahmacArI anagAra hogaa| aura bahata se caturthabhakta, SaSThabhakta, aSTamabhakta, dasamabhakta, dvAdazabhakta, mAsakhamaNa, ardhamAsakhamaNarUpa vicitra tapasAdhanA dvArA AtmA ko bhAvita karate hue bahuta varSoM taka zramaNAvasthA kA pAlana karegA / zramaNa sAdhanA kA pAlana karake mAsika saMlekhanA dvArA AtmA ko zuddha karegA, sATha bhojanoM kA anazana dvArA tyAga karegA aura jisa prayojana ke lie nagnabhAva, muMDabhAva, snAnatyAga yAvat dAMta dhone kA tyAga, chatra kA tyAga, upAnaha (jUtA, pAdukA Adi) kA tyAga tathA pATa para sonA, kASTha tRNa Adi para sonA-baiThanA, kezaloMca, brahmacarya grahaNa karanA, bhikSArtha para-gaha meM praveza karanA, yathAparyApta bhojana kI prApti honA yA na honA, U~ce-nIce arthAt tIvra aura sAmAnya grAmakaMTakoM (kaSToM) ko sahana kiyA jAtA hai, usa sAdhya pArAdhanA karegA aura ArAdhanA karake carama zvAsocchvAsa meM siddha hogA, buddha hogA, yAvat sarva duHkhoM kA anta kregaa| zrI sudharmA svAmI ne kahA-isa prakAra he AyuSman jambU ! zramaNa yAvat muktiprApta bhagavAn mahAvIra ne vRSNidazA (vahnadazA) ke prathama adhyayana kA yaha prAzaya pratipAdita kiyA hai, aisA maiM kahatA huuN|' zeSa pradhyayana-isI prakAra se zeSa gyAraha adhyayanoM kA prAzaya bhI saMgrahaNI-gAthA ke anusAra vinA kisI hInAdhikatA ke jaisA kA taisA jAna lenA cAhie / // paMcama varga samApta // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varga 5 : prathama adhyayana] [113 grantha ko aMtima prazasti 21. nirayAvaliyAsuyakhandho samatto / samattANi uvaGgANi / nirayAvaliyAuvaGgaNaM ego suyakhandho, paJca vaggo paJcasu divasesu uddissanti / tattha causu vaggesu dasa dasa uddesagA, paJcamavagge bArasa uddesgaa| ||niryaavliyaasuttN samattaM // [21] nirayAvalikA nAmaka zrutaskaMdha samApta huaa| isake sAtha hI (pAMca) upAMgoM kA varNana bhI pUrNa hunaa| nirayAvalikA upAMga meM eka zrutaskandha hai| usake pAMca varga haiM, jinakA pAMca dinoM meM nirUpaNa kiyA jAtA hai| Adi ke cAra vargoM meM dasa-dasa uddezaka haiM aura pAMcaveM varga meM bAraha uddezaka haiN| ||niryaavlikaa sUtra samApta // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 mahAbalacaritama 1. teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM hasthiNApure nAma nagare hotthA, vnnnno| sahasambavaNe ujjANe, vaNNAmro / tattha NaM hasthiNApure nagare bale nAma rAyA hotthA, vnnnno| tassa NaM balassa ranno pabhAvaI nAmaM devI hotthA, sukumAla0 vaNNo jAva vihri| [1] usa kAla aura usa samaya meM hastinApura nAmaka nagara thaa| aupapAtika sUtra meM vaNita caMpAnagarI ke samAna usakA varNana jAnanA caahie| nagara ke IzAna koNa meM sahasrAmravana nAma kA udyAna thaa| usakA varNana bhI aupapAtika sUtra ke udyAnavarNana ke samAna jAna lenA caahie| usa hastinApura nagara meM bala nAma kA rAjA thaa| vaha himavana Adi parvatoM ke samAna mahAn thA, ityAdi varNana auSapAtika sUtra ke rAjavarNana ke samAna samajha lenA caahie| usa bala rAjA kI prabhAvatI nAma kI devI-rAnI thii| usakI zArIrika zobhA Adi kA varNana auSapAtika sUtragata rAjJIvarNana ke anurUpa jAnanA cAhie yAvat bala rAjA ke sAtha vipula bhogopabhogoM kA anubhava karatI huI samaya vyatIta karatI thii| 2. tae NaM sA pabhAvaI devI annayA kayAi taMsi tArisagaMsi vAsagharaMsi abhintarao sacittakamme bAhirao dUmiyaghaTumaThe vicittaullogacilliyatale maNirayaNapaNAsiyandhayAre bahusamasuvibhattadesamAe paJcavaNNasarasasurabhimukkapupphapujovayArakalie kAlAgarupavarakuMdurukka-turukkadhUvamaghamaghentagandhuddha yAbhirAme sugandhavaragandhie gandhavaTTibhUe taMsi tArisagaMsi sayaNijjaMsi sAliMgaNavaTTie umano viboyaNe duhao unae majjhe naya-gambhIre gaGgApuliNavAlayauddAlasAlisae uciyakhomiyadugullapaTTapaDicchAyaNe suviraiyarayattANe rattaMsuyasaMvue suramme AiNagalyabUranavaNIyatUlaphAse sugandhavarakusumacuNNasayaNovayArakalie praddharattakAlasamayaMsi suttajAgarA ohIramANI pohoramANI ayameyArUvaM orAlaM kallANaM sivaM dhannaM maMgallaM sassiriyaM mahAsuviNaM pAsittANaM pddibuddhaa| [2] usa prabhAvatI devI ne kisI samaya uttama aura surucipUrNa citroM ke pAlekhana se yukta bhItarI ' bhAga vAle aura bAhara se lipe-pute, komala pASANa se ghise jAne se cikane, uparima evaM adhobhAga vAle vividha prakAra ke dIpyamAna citrAmoM se suzobhita, maNi evaM ratnoM ke prakAza se aMdhakAra rahita, bahusama, suvibhakta kakSa aura prakoSThoM vAle paMca varNa ke sarasa aura sugaMdhita puSpapujoM se upacaritasajAe hue, uttama kRSNa agara, kundaruSka, turuSka evaM dhUpa kI sugaMdha se mahakate, surabhita padArthoM se suvAsita evaM sugaMdha-guTikA ke samAna anupama vAsagRha (bhavana) meM sthita aura zarIra pramANa laMbI Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1] [115 caur3I, sirahAne aura paihatAne donoM ora se takiyA yukta, donoM ora se unnata, madhya meM kucha namI haI. gaMgA kI taTavartI retI ke avadAla (para rakhane para dhaMsatI haI) vAla ke samAna komala, kSomikarezamI dukUla paTa se AcchAdita, rAjastrANa se DhaMkI huI, raktAMzuka (maccharadAnI) se pariveSTita, suramya Ajinaka (mRgachAlA) ruI, bUra, navanIta, arkatUla (pAka kI ruI) ke samAna komala sparzavAlI, sugaMdhita, uttama puSpa-cUrNa aura anya zayanopacAra se yukta puNyazAliyoM ke yogya zaiyA para ardharAtri ke samaya ardhanidrita avasthA meM sote hue udAra, kalyANa, ziva, dhanya, maMgalakAraka, zobhAyukta mahAsvapna dekhA aura dekhakara jAgrata 3. hArarayayakhIrasAgarasasaGkakiraNadagarayarayayamahAselapaNDurataroruramaNijjapecchaNijjaM thiralaTThapauTThavaTTapIvarasusiliTThavisiddhatikkhadADhAviDambiyamuhaM parikammiyajaccakamalakomalamAiasobhantalaTThauTheM rattappalapattamauasukumAlatAlujIhaM mUsAgayapavarakaNagatAviaAvattAyantavaTTataDivimalasarisanayaNaM visAlapovarohapaDipuNNavipulakhandhaM miuvisadasuhamalakkhaNapasatyavitthiNNakesarasaDovasomiyaM UsiyasunimmitasujAyanapphoDilaGa gulaM somaM somAkAraM lolAyantaM jammAyantaM nahayalAmo ovayamANaM niyayavayaNamativayantaM sIhaM suviNe pAsittANaM paDibuddhA / [3] vaha prabhAvatI rAnI motiyoM kA hAra, rajata (cAMdI), kSIrasamudra, caMdrakiraNa, jalabindu, rajata mahAzaila (vaitADhya parvata) ke samAna zveta-dhavala varNa vAle, vizAla, ramaNIya, darzanIya, sthira aura sandara prakoSTha vAle, gola, pRSTa, sazliSTa, viziSTa aura tIkSNa dADhAyoM se ya mUha ko phAr3e hue, saMskArita uttama kamala ke rAmAna sukomala, pramANopeta proSThoM se atIva suzobhita, rakta kamalapatra ke samAna atyanta komala tAlu aura jIbha vAle, mUsa meM rahe hue evaM agni meM tapAe aura pAvarta karate hue uttama svarNa ke samAna varNa vAle, gola tathA bijalI ke samAna nirmala prAMkhoM vAle, vizAla aura puSTa jaMghAoM vAle, paripUrNa evaM vipula skaMdhayukta, mRdu vizada, sUkSma evaM prazasta lakSaNoM se yukta kesara se zobhita, sundara aura unnata pUcha ko pRthvI para phaTakArate hue, saumya, saumya prAkAra vAle, lIlA karate hue, uvAsI (jaMbhAI) lete huI siMha ko AkAza se nIce utarakara apane mukha meM praveza karatA huA dekha jAgrata huI / 4. tae NaM sA pabhAvaI devI ayameyArUvaM orAlaM jAva sassiriyaM mahAsuviNaM pAsittANaM paDibuddhA samANI haTTatuTTha jAva hiyayA dhArAhayakalambapuSphagaM piva samUsasiyaromakUvA taM suviNaM ogiNhai, ogiNhittA sayaNijjAo abbhuTTei, 2 tA aturiyamacavalamasaMbhantAe avilambiyAe rAyahaMsasarisIe gaIe jeNeva balassa ranno sayaNijje teNeva uvAgacchai, 2 ttA balaM rAyaM tAhi iTTAhi kantAhiM piyAhiM maNuNNAhi maNAmAhi porAlAhiM kallANAhiM sivAhi dhannAhiM maGgalAhiM sassirIyAhi miyamahuramaJjulAhi girAhiM saMlavamANI saMlavamANI paDibohei, 2 tA baleNaM ranA abmaNunAyA samANI nANAmaNirayaNabhatticittaMsi mahAsaNaMsi nisIya i, 2 ttA AsatthA vIsatthA suhAsaNavaragayA balaM rAyaM tAhi iTAhi kantAhiM jAva saMlavamANI saMlavamANI evaM vayAsI [4] tadanantara isa prakAra ke udAra yAvat sazrIka mahAsvapna ko dekhakara jAgrata huI vaha prabhAvatI devI harSita, saMtuSTa yAvat vikasitahRdaya aura megha kI dhArA se vikasita kadamba puSpa ke Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116] [mahAbala samAna romAMcita hotI huI svapna kA smaraNa karane lagI aura svapna kA smaraNa karatI huI zayyA se uThI evaM zIghratA, capalatA, saMbhrama aura vilaMba ke binA rAjahaMsa ke samAna uttama gati se gamana kara bala rAjA ke zayanagRha meM pAI / Akara iSTa, kAnta, priya, manojJa, maNAma (manohara), udAra, kalyANa, ziva, dhanya, maMgala, sundara, mita, madhura aura maMjula vANI se bolate hue bala rAjA ko jgaayaa| jAgane para bala rAjA kI prAjJA-anamati svAgataparvaka vicitra maNiratnoM se raci yukta bhadrAsana para baitthii| sukhAsana para baiThane ke anantara svastha evaM zAMtamanA hokara iSTa, priya yAvat madhura vANI se usane bala rAjA se isa prakAra nivedana kiyA 5. "evaM khalu ahaM devANuppiyA! ajja taMsi tArisagaMsi sayaNijjaMsi sAligaNa0 taM ceva jAva niyagavayaNamaikyantaM sIhaM suviNe pAsittANaM paDibuddhA / taM NaM devANuppiyA! etassa orAlassa jAva mahAsuviNassa ke manne kallANe phalavittivisese bhavissai ?" tae NaM se bale rAyA pabhAvaIe devIe antiyaM eyamajheM soccA nisamma hadvatuTTha jAva hayahiyae dhArAhayanIvasurabhikusumaMva caJcumAlaiyataNayaUsaviyaromakUve taM suviNaM ogiNhai, IhaM pavisai, IhaM pavisittA appaNo sAbhAvieNaM maipuvvaeNaM buddhivinANeNaM tassa suviNassa pratyAgahaNaM karei, 2 tA pabhAvaI devi tAhi iTTAhi kantAhi jAva maGgalAhi miyamaharasassirIyAhi vahi. saMlavamANe saMlavamANe evaM vayAsI [5] devAnupriya ! bAta yaha hai ki Aja maiMne sukha-zayyA para zayana karate hue svapna meM eka manohara siMha ko apane mukha meM praviSTa hote hue dekhA hai / he devAnupriya ! isa udAra yAvat mahAsvapna kA kyA kalyANa rUpa phala vizeSa hogA? taba prabhAvatI devI kI isa bAta to sunakara aura vicAra kara bala rAjA harSita, saMtuSTa, vikasitahRdaya yAvat meghadhArA ke sparza hone para vikasita sugaMdhita kadamba-puSpa ke samAna romAMcita zarIra vAlA huaa| usane svapna kA avagraha (sAmAnya vicAra) kiyA, phira IhA (vizeSa vicAra) kI / IhA karake apane svAbhAvika mativijJAna se usa svapna ke phala kA arthAvagraha-nizcaya kiyA nizcaya karake iSTa, kAMta, yAvat maMgala, mita, madhura sazrIka vANI se saMlApa karate hue isa prakAra kahA 6. aorAle NaM tume devI ! suviNe diThe, kallANe NaM tume jAva sassirIe NaM tume devI suviNe diThe, Arogga-tuTThi-dIhAu-kallANa-maGgalakArae NaM tume devI ! suviNe di-, atthalAbho devANuppie ! bhogalAbho devANuppie ! puttalAmo devANuppie! rajjalAmo devANuppie ! evaM khalu tuma devANuppie ! navaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM aTThamANayarAiMbiyANaM viikantANaM amhaM kulake uM kulanandikaraM kulajasakaraM kulAdhAraM kulapAyavaM kulavivaddhaNakaraM sukumAlapANipAyaM ahINapaDipuNNapaJcindiyasarIraM jAva sasisomAkAraM kantaM piyadaMsaNaM surUvaM devakumArasamappamaM dAragaM phyAhisi / [6] devI ! tumane udAra-uttama svapna dekhA hai, tumane kalyANakAraka yAvat zobhanIya svapna dekhA hai / devI! tumane prArogya, tuSTi, dIrghAyuSya-dAyaka, kalyANa-maMgalakAraka svapna dekhA Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1] [117 hai| devAnupriye ! arthalAbha hogA, devAnupriye ! bhogalAbha hogA, devAnupriye ! putralAbha hogA, devAnupriye ! rAjyalAbha hogaa| devAnupriye ! paripUrNa nau mAsa aura sADhe sAta dina bItane para tuma apane kula ke dhvaja samAna, kula ko pAnaMda dene vAle, kula kI yazovRddhi karane vAle, kula ke lie AdhArabhUta, kula meM vRkSa ke samAna, kula-vRddhikAraka, sukumAla hAtha-paira pramANopeta aMga-pratyaMga evaM paripUrNa paMcendriya yukta zarIra vAle yAvat candra ke samAna saumya prAkRti vAle, kAnta (ojasvI) priyadarzana, surUpa evaM devakumAravat prabhAvAle putra kA prasava karogI / 7. se vi ya gaM dArae ummukkabAlabhAve vinAyapariyaNamette jovyaNagamaNuppatte sUre bore vikphante visthigNaviulabalavAhaNe rajjavaI rAyA bhavissai / taM urAle NaM tume, jAva sumiNe viTThe, Arogga-tuTTi0 jAva maGgalakArae gaM tume devI! suviNe diThetti kaTu pabhAvaI devi tAhi iTTAhi jAya baggUhi doccaM pi taccaM pi aNubahai / [7] vaha putra bhI bAlabhAva se mukta hokara vijJa evaM pariNata-puSTa zarIra ho yuvAvasthA ko prApta karake zUravIra, parAkramI, vistIrNa-vizAla aura vipula bala (senA) tathA vAhana vAle rAjya kA adhipati-rAjA hogaa| ataeva tumane udAra yAvat svapna dekhA hai, devI ! tumane Arogya, tuSTiprada, yAvat maMgalakAraka svapna dekhA hai, isa prakAra kahakara iSTa vANI se isI bAta ko dUsarI aura tIsarI bAra bhI prabhAvatI devI se kahA / 8. tae NaM sA yamAvaI devI balassa ranno antiyaM eyamajheM soccA nisamma hadvatuTTha0 karayala jAya evaM kyAsI-'evameyaM devANuppiyA! tahameyaM devANuppiyA! avitahameyaM devANuppiyA ! asaMdiddhameyaM devANuppiyA ! icchiyameyaM devANuppiyA! paDicchiyameyaM devANuppiyA! icchiyapaDicchiyameyaM devANuppiyA! se jaheyaM tumbhe vayaha' ti kaTu taM suviNaM samma paDicchA, 2ttA baleNaM ranA anbhaNunAyA samANI nANAmaNi-rayaNabhatticittAo bhaddAsaNAo abbhui, 2 tA praturiyamacavala jAva gaIe sae sayaNijje teNeva uvAgacchai, 2 ttA sayaNijjaMsi nisIyai, 2 tA evaM vayAsI-'mA me se uttame pahANe maGgalle suviNe annehi pAvasumiNehi paDihammissai' tti kaTu devagurujaNasaMbaddhAhi pasatyAhiM maGgalAhiM dhammiyAhi kahAhiM suviNajAgariyaM paDijAgaramANI paDijAgaramANI vihrh| [8] bala rAjA se isa phalakathana ko sunakara aura hRdaya meM dhAraNa kara prabhAvatI devI hRSTatuSTa ho yAvat donoM hAtha jor3akara aMjali pUrvaka isa prakAra bolI-devAnupriya ! Apane jo kahA, vaha isI prakAra hai, devAnupriya ! vaha yathArtha hai, devAnupriya ! satya hai, devAnupriya ! saMdeharahita hai devAnupriya ! vaha mujhe icchita hai, devAnupriya ! mujhe svIkRta hai, devAnupriya ! icchita evaM abhilaSita hai / vaha vaisA hI hai, jaisA Apane kahA hai| isa prakAra kahakara usane svapna ke prAzaya (bhAva) ko samyak prakAra se svIkAra kiyaa| phira bala rAjA se anumati lekara aneka prakAra ke maNiratnoM se racita citrAmoM vAle bhadrAsana se uThAkara zIghratA evaM capalatA rahita gati se calakara apane zayanAgAra meM AI aura prAkara apanI zaiyA para baitthii| Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118] [mahAbala zaiyA para baiThakara isa prakAra vicAra karane lagI-yaha merA uttama, pradhAna, maMgalarUpa svapna anya dUsare pApa-svapnoM se pratihata na ho jAe ! aisA socakara deva-gurujana saMbandhI prazasta mAMgalika kathAoM se jAgaraNa karatI rahI 1 9. tae NaM se bale rAyA koDumbiyapurise sahAveha, 2ttA evaM vayAsI-'khippAmeva, mo devANuppiyA ! ajja savisesaM bAhiriyaM uvaTThANasAlaM gandhodayasittasuiasaMmajjivalitaM sugandhavarapaJcavaNNapupphokyArakaliyaM kAlAgarupavarakudurukka0 jAba gandhavaTTibhUyaM kareha ya karAveha ya, 2ttA sIhAsaNaM raeha, 2 ttA mameyaM jAva paccappiNaha / tae NaM te koDumbiya0 nAva paDisuNettA khippAmeva savisesaM bAhiriyaM uvaTThANasAlaM jAva pccppinnnti| [6] tatpazcAt bala rAjA ne kauTumbika (sevaka) puruSoM ko bulAyA aura bulAkara unako yaha prAjJA dI-devAnupriyo ! tuma zIghra hI Aja bAhara kI upasthAnazAlA (sabhAbhavana) ko vizeSa rUpa se gaMdhodaka kA chir3akAva karake svaccha karo, lIpa-potakara zuddha karo, sugaMdhita aura uttama paMca varNa ke puSpoM se upacarita karo-sajAo yAvat kAle agara, zreSTha kundaruSka, turuSka aura dhUpa ko jalAkara gaMdhatikA ke samAna karo aura krvaao| phira siMhAsana rakho aura aisA karake AjJAnurUpa kArya hone kI mujhe sUcanA do| isake bAda una kauTumbika puruSoM ne yAvat prAdeza svIkara karake zIghra hI bAharI upasthAnazAlA ko vizeSa rUpa se svaccha Adi karake AjJAnusAra kArya ho jAne kI sUcanA dii| 10. tae gaM se bale rAyA paccUsakAlasamayaMsi saNijjAo amuLei, 2ttA pAyapIDhAyo paccoruhai, 2 tA jeNeva aTTaNasAlA teNeva uvAgacchai, aTTaNasAlaM aNupavisai, jahA uvavAie, taheva majjaNaghare, jAva sasi vva piyadaMsaNe naravaI majjaNagharAo paDinikkhamai, 2 ttA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA teNeva uvAgacchai, 2ttA sohAsaNavaraMsi purasthAbhimuhe nisIyai, 2 ttA appaNo uttarapurasthime disIbhAe aTTha bhaddAsaNAI seyavatthapaccatthuthAI siddhatthagakayamaGgalokyArAI rayAveha, 2 ttA prappaNo adUrasAmante nANAmaNirayaNamaNDiyaM ahiyapecchaNijjaM mahagdhavarapaTTaNuggayaM sahapaTTabahuttisayacittatANaM IhAmiyausabha jAva bhatticittaM abhintariyaM javaNiyaM aJchAvei, 2 ttA nANAmaNirayaNatticittaM prattharayamauyamasUragotthayaM seyavatthapaccatyuyaM aGgasuhaphAsuyaM sumauyaM pabhAvaIe devIe bhaddAsaNaM rayAvei, 2 tA koDumbiyapurise saddAvei, 2 tA evaM vayAsI [10] tadanantara prAtaHkAla hone para bala rAjA apanI zayyA se uThA aura pAdapITha se nIce utraa| utarakara jahA~ vyAyAmazAlA thI, vahA~ gyaa| jAkara vyAyAmazAlA meM praveza kiyA aura jaisA aupapAtika sUtra meM vyAyAmazAlA aura snAnagRha saMbandhI kUNika rAjAkRta kAryoM kA varNana hai, tadanurUpa karake yAvat candra ke samAna priyadarzana narapati snAnagRha se bAhara niklaa| nikalakara jahA~ sabhAbhavana thA, vahA~ AyA aura Akara pUrva dizA kI ora mukha karake siMhAsana para baiTha gayA / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1] [119 baiThane ke pazcAt apane uttara-pUrva digbhAga-IzAna koNa meM zveta vastra se AcchAdita tathA sarasoM Adi mAMgalika padArthoM se upacarita-saMskArita pATha bhadrAsana rkhvaae| aura phira apane samIpa hI aneka prakAra ke maNiratnoM se maMDita atIva darzanIya, mahAmUlyavAn uttama vastra se nirmita cikanI, IhAmRga, vRSabha Adi vividha prakAra ke citrAmoM se citra vicitra eka yavanikA DalavAI aura usake andara prabhAvatI devI ke lie bhA~ti-bhA~ti ke maNiratnoM se racita, vicitra zveta vastra se prAcchAdita, sukhada sparza vAlA sukomala, gaddIyukta bhadrAsana rakhavAyA aura kauTumbika puruSoM ko bulAkara isa prakAra kahA 11. 'khippAmeva bho devANuppiyA ! aTThaGgamahAnimittasuttatthadhArae vivihasatthakusale suviNalakkhaNapADhae saddAveha / ' tae NaM te koDumbiyapurisA jAva paDisuNettA balassa ranno antiyAo paDinikkhamai, sigdhaM turiyaM cabalaM caNDaM veiyaM hasthiNApura nagaraM majhamajjheNaM jeNeva tesi suviNalakkhaNapADhagANaM gihAI, teNeva uvAgacchanti, 2 ttA te suviNalakkhaNapADhae saddAventi / tae NaM te suviNalakkhaNapADhagA balassa rano koDumbiyapurisehiM saddAviyA samANA hadvatuTTha0 vhAyA kaya0 jAva sarIrA siddhatthagahariyAliyakayamaGgalamuddhANA saehito gihehito niggacchanti, hasthiNApuraM nagaraM majhamajheNaM jeNeva balassa ranno bhavaNavaraDisae teNeva uvAgacchanti, karayala balarAyaM jaeNaM vijaeNaM kaddhAventi / tae NaM te suviNalakkhaNapADhagA baleNaM ranA vandiyapUiprasakkAriyasaMmANiyA patteyaM patteyaM puThavanatthesu bhaddAsaNesu nisIyanti / [11] devAnupriyo ! zIghra hI sUtra aura artha sahita aSTAMga mahAnimittoM ke jJAtA, vividhazAstroM meM pravINa svapnalakSaNapAThakoM ko bulaao| taba ve kauTumbika puruSa prAjJA svIkAra karake bala rAjA ke pAsa se nikale aura zIghra, tvarita, capala aura pracaMDa gati se hastinApura nagara ke madhya meM se hote hue jahA~ svapnalakSaNapAThakoM ke ghara the, vahA~ pahu~ce aura svapnalakSaNapAThakoM ko bulaayaa| tatpazcAt una bala rAjA ke kauTumbika puruSoM dvArA AmaMtrita kiye jAne para svapnalakSaNapAThaka harSita evaM saMtuSTa hue ! snAna, kautuka-maMgala prAyazcitta kiye hue yAvat zarIra ko alaMkRta kara tathA mastaka para sarasoM aura harI-dUba se maMgala karake ve apane-apane ghara se nikale tathA hastinApura nagara ke madhya bhAga se hokara jahA~ bala rAjA kA zreSTha rAjaprAsAda thA, vahA~ aaye| Akara donoM hAtha jor3a jaya-vijaya zabdoM se bala rAjA ko badhAyA-usakA abhivAdana kiyaa| tadanantara bala rAjA dvArA vaMdita, pUjita-satkArita aura sammAnita kie hue ve svapnalakSaNapAThaka apane lie pahale se rakhe hue bhadrAsanoM para baitthe| Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120] [mahAbala 12. tae NaM se bale rAyA pabhAvahaM devi javaNiyantariyaM ThAveda, 2 tA pupphaphalapaDipugNahatthe pareNaM viNaeNaM te suviNalakkhaNapADhae evaM vayAsI-'evaM khala, devANuppiyA! pabhAvaI devI ajja taMsi tArisagaMsi vAsagharaMsi jAva sIhaM suviNe pAsittANaM paDibuddhA, taM NaM, devANuppiyA! eyassa porAlassa jAva ke manne kallANe phala vittivisese mavissai ? . [12] taba bala rAjA ne prabhAvatI devI ko bulAkara yavanikA ke pIche biThAyA aura hAthoM meM puSpa-phala lekara atizaya vinayapUrvaka una svapnalakSaNapAThakoM se isa prakAra nivedana kiyA-- 'devAnupriya ! aAja tathArUpa (pUrvavaNita) vAsagRha meM zayana karate hue prabhAvatI devI svapna meM siMha ko dekhakara jAgrata haI hai, to he devAnupriyo ! isa udAra yAvat maMgalarUpa svapna kA kyA kalyANakAraka phala vizeSa hogA ? 13. tae NaM te suviNalakkhaNapADhagA balassa rano antiyaM eyamajheM soccA nisamma haTTatuTTha taM suviNaM progiNhanti, IhaM aNuppavisanti, tassa suviNassa atthoggahaNaM karenti, 2 tA annamanneNaM saddhi saMcAlenti, tassa suviNassa laTThA pucchiyaTThA viNicchiyaTThA abhigayaTThA balassa rano purano suviNasatthAI uccAremANA 2 evaM kyAsI "evaM khalu devANupiyA! amhaM suviNasasthasi bAyAlIsaM suviNA, tIsaM mahAsuviNA, bAyattari santrasuviNA vitttthaa| tattha NaM devANuppiyA, titthagaramAyaro vA cakkavaTTimAyaro vA titthagaraMsi vA cakkaTTisi vA gambhaM vakkamamANaMsi eesi tIsAe mahAsuviNANaM ime coddasa mahAsuviNe pAsittANaM paDibujmanti, taM jahA 'gaya-vasaha-sIha-abhiseya-dAma-sasi-diNayaraM zayaM kumbhaM / paumasara-sAgara-vimANa-bhavaNa-rayaNuccaya-sihiM ca // vAsudevamAyaro vA bAsudevaMsi gambhaM vakkamamANaMsi eesi codasaNha mahAsuviNANaM satta mahAsuviNe pAsittANaM paDibujhaMti / baladevamAyaro baladevasi gambha vakkamamANaMsi eesi coddasaNha mahAsuviNANaM annayare cattAri mahAsuviNe pAsittANaM paDibujjhati / maMDaliyamAyaro maMDaliyaMsi ganbhaM vakkamamANaMsi eesi coddasaNhaM mahAsuviNANaM annayaraM egaM mahAsuviNaM pAsittANaM paDibujjhanti / ime ya NaM, devANuppiyA ! pabhAvaIe devIe ege mahAsuviNe viThe atthalAbho devANuppie ! bhogalAmo devANuppie ! puttalAmo devANuppie ! rajjalAmo devANuppie ! evaM khalu devANuppie ! pabhAvaI devI navaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM jAva vIikkantANaM tumhaM kulakeuM jAva payAhii / se vi ya NaM dArae ummukkabAlabhAve jAva rajjavaI rAyA bhavissai, aNagAre vA bhaassiyppaa| taM orAle NaM devANuppiyA ! pabhAvaIe devIe suviNe diThe jAva Arogga tuTThi-dohAuaMkallANaM jAva diLeM / [13] rAjA ke isa prazna ko sunakara aura avadhArita kara una svapnapAThakoM ne hRSTa-tuSTa sa svapna ke viSaya meM sAmAnya vicAra kiyaa| phira vizeSa vicAra kiyaa| svapna ke artha Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1] [121 kA nizcaya kiyaa| Apasa meM eka-dUsare se vicAra-parAmarza kiyA aura svapna ke artha ko svayaM jAnakara eka-dUsare se pUchakara, jijJAsA kA samAdhAna kara aura artha kA bhalIbhAMti nirNaya karake, svapnazAstra ke mata ko kahate hue bala rAjA se isa prakAra kahA-'devAnupriya ! hamane svapnazAstra meM bayAlIsa svapna aura tIsa mahAsvapna saba milAkara bahattara svapna dekhe haiM / devAnupriya ! unameM se tIrthaMkara kI mAtAe~ tathA cakravartI kI mAtAe~ jaba tIrthaMkara yA cakravartI garbha meM Ate haiM to tIsa mahAsvapnoM meM se ye caudaha mahAsvapna dekhakara jAgatI haiM / yathA 1 hAthI 2 la 3 siMha 4 abhiSeka 5 puSpamAlA 3 candra 7 sUrya 8 dhvajA 6 kalaza 10 padmasarovara 11 sAgara 12 bhavana athavA vimAna 13 ratnarAzi aura 14 nirdhUma agni / ina caudaha mahAsvapnoM meM se vAsudeva kI mAtA jaba vAsudeva garbha meM Ate haiM taba koI bhI sAta mahAsvapna dekhakara jAgRta hotI haiN| jaba baladeva garbha meM Ate haiM, taba unakI mAtAe~ ina caudaha mahAsvapnoM meM se koI cAra mahAsvapna dekhatI haiM / mAMDalika rAjA ke garbha meM Ane para usakI mAtA ina caudaha mahAsvapnoM meM se koI eka mahAsvapna dekhatI haiN| devAnupriya ! prabhAvatI devI ne inameM se eka mahAsvapna dekhA hai / devAnupriya ! isase Apako arthalAbha hogA, devAnupriya ! bhogalAbha hogA, devAnupriya ! putralAbha hogA, devAnupriya ! rAjya kA lAbha hogA / devAnupriya ! nau mAsa aura sADhe sAta dina bItane para prabhAvatI devI Apake kula meM dhvaja ke samAna (yAvat) putra ko janma degI aura vaha bAlaka bhI bAlyAvasthA pArakara yAvat rAjyAdhipati rAjA hogA athavA bhAvitAtmA anagAra hogaa| ataeva he devAnupriya ! prabhAvatI devI ne yaha udAra svapna dekhA hai yAvat, tuSTi, dIrghAyuSya aura kalyANakArI svapna dekhA hai / 14. tae NaM se bale rAyA suviNalakkhaNapADhagANaM antie eyamaTu soccA nisamma haTTatuTu karayala jAva kaTu te suviNalakkhaNapADhage evaM kyAso-'evameyaM, devANuppiyA ! jAva se jaheyaM tumbhe vayaha tti kaTTa taM suviNaM samma paDicchai, 2ttA suviNalakkhaNapADhae viuleNaM asaNa-pANa-khAimasAima-puppha-vattha-gandha-mallAlaMkAreNaM sakkArei saMmANei, 2 tA viulaM joviyArihaM poidANaM dalayA, 2 tA paDivisajjei, 2 ttA sohAsaNAo ambhuThei, 2 tA jeNeva pabhAvaI devo teNeva uvAgacchA, 2 ttA pabhAvahaM devi tAhi iTThAhi kantAhiM jAva saMlavamANe saMlavamANe evaM vayAso-'evaM khalu devANuppie ! suviNasatyaMsi bAyAlIsaM suviNA, tIsaM mahAsuviNA, bAvattari savvasuviNA ditttthaa| tattha NaM devANuppie titthagaramAyaro vA cakkavaTTimAyaro vA taM ceva jAva annayaraM egaM mahAsuviNaM pAsittANaM paDibujjhanti / ime ya NaM tume devANuppie ! ege mahAsuviNe viThe, taM aorAle NaM tume devo ! suviNe diThe, jAva rajjavaI rAyA bhavissai, aNagAre vA bhAviyappA, taM orAle NaM tume, devo ! suviNe di-' ti kaTTa pabhAvaiM devi tAhi iTAhiM kantAhi jAva doccaM pi tacca pi aNubUhai / [14] svapnalakSaNapAThakoM se uparyukta svapna-phala sunakara evaM avadhArita kara bala rAjA hRSTa-tuSTa huA / vaha hAtha jor3akara yAvat aMjali karake una svapnapAThakoM se isa prakAra bolA Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122] [mahAbala devAnupriyo ! jaisA prApane svapnaphala batAyA hai, vaha usI prakAra hai| isa prakAra kahakara usane svapna ke artha ko samIcIna rUpa meM svIkAra kiyA aura phira una svapnalakSaNa-pAThakoM kA vipula azana pAna, khAdima, svAdima, puSpa, vastra, gaMdha, mAlA aura alaMkAroM se saskAra-sammAna kiyA, satkRta sammAnita karake AjIvikA ke yogya puSkala prItidAna dekara unheM vidA kiyaa| isake bAda siMhAsana se uThakara jahA~ prabhAvatI devI thI, vahA~ aayaa| prAkara iSTa, kAnta yAvat vArtAlApa karate hue prabhAdevI se isa prakAra kahA--devAnupriye ! svapnazAstra meM bayAlIsa svapna aura tIsa mahAsvapna saba milAkara bahattara svapna batAe haiN| unameM se devAnupriye ! tIrthakara kI mAtA athavA cakravartI kI mAtA caudaha svapna dekhatI haiM, ityAdi pUrvokta kathana yahA~ jAna lenA cAhie / devAnupriye ! tumane inameM se eka mahAsvapna dekhA hai| devI ! tumane inameM se eka uttama mahAsvapna dekhA hai yAvat janma lekara bAlaka rAjyAdhipati rAjA hogA athavA bhAvitAtmA anagAra hogA / deva tumane zreSTha svapna ko dekhA hai, isa prakAra se iSTa, kAnta yAvata madhura vANI se do tIna bAra (bArabAra) kahakara prabhAvatI devI kI prazaMsA kI / 15. tae NaM sA pabhAvaI devI balassa ranno antiyaM eyamahra soccA nisamma hadvatuTa karayala jAva evaM vayAsI--'evameyaM devANuppiyA ! jAva taM suviNaM samma paDicchai, 2ttA baleNaM ramnA anbhagunnAyA samANI nANAmaNirayaNabhatticitta jAva ambhuThei / aturiyamacavala jAva gaIe jeNeva sae bhavaNe teNeva uvAgacchai, 2ttA sayaM bhvnnmnnupvitttthaa| [15] taba prabhAvatI devI bala rAjA kA kathana sunakara aura hRdayaMgata kara hRSTa-tuSTa hokara yAvata hAtha jor3akara isa prakAra bolI-devAnupriya ! yaha aisA hI hai, jaisA Apa kahate haiM yAvata usane svapnaphala ko bhalIbhAMti grahaNa kiyaa| bala rAjA kI anumati lekara aneka prakAra ke maNiratnoM ke citrAmoM se yukta bhadrAsana se uThI aura vinA kisI zIghratA tathA capalatA ke yAvata (haMsa) gati se calakara apane prAvAsagRha meM pAI / bhavana meM praviSTa huI / 16. tae NaM sA pabhAvaI devI vhAyA kayalikammA jAva savvAlaMkAravibhUsiyA taM gambha mAisIehi nAiuNhehiM nAititehiM nAika/ehi nAikasAehiM nAimahurehi uubhayamANasuhehi bhoyaNacchAyaNagandhamallehi jaM tassa gambhassa hiyaM miyaM patthaM gamaposaNaM taM dese ya kAle ya AhAramAhAremANI vivittamauehi sayaNAsahiM parivakasuhAe maNANukulAe vihArabhUmIe pasatthadohalA saMpugNadohalA saMmANiyadohalA avimANiyadohalA vocchinnadohalA viNIyadohalA kvagayarogamohabhayaparittAsA taM gambhaM suhaMsuheNaM parivahai / tae NaM sA pabhAvaI devI navaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM aTThamANarAiMdiyANaM voikkatANaM sukumAlapANipAyaM ahINapaDipuSNapaJcindiyasarIraM lakkhaNavajaNaguNovaveyaM jAva sasisomAkAraM kantaM piyadasaNaM suruvaM dAragaM pyaayaa| [16] tatpazcAta prabhAvatI devI ne snAna kiyA, balikarma kiyA yAvata sarva alaMkAroM se vibhUSita hokara na atyanta zItala, na atIva uSNa, na ati tikta, kaTuka, kASAyika, madhura kintu Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1] [123 pratyeka Rtu ke anukUla, garbha ke lie hitakArI, mita, pathya, garbha ko poSaNa karane vAle deza aura kAla ke anusAra prahAra karatI haI, vivikta-ekAnta meM sakomala zaiyA prAsana para sote baiThate atyanta sukhada, manonukUla vihAra bhUmi meM vicaraNa karate hue prazasta dohada, saMpannadohada, sammAnitadohada, satkAritadohada, vicchinnadohada, vyapanItadohada vAlI hokara tathA rAga, moha, bhaya, paritrAsa rahita hokara usa garbha kA sukhapUrvaka poSaNa karane lgii| __isa prakAra se paripUrNa nau mAsa aura sADhe sAta rAtri-dina ke bItane para prabhAvatI devI ne sukumAla hAtha-paira vAle, nirdoSa pratipUrNa paMcendriyayukta zarIra vAle tathA lakSaNa, vyaMjana aura guNoM se yukta yAvat candra ke samAna saumya prAkRti vAle, kAnta, priyadarzana, surUpa putra kA prasava kiyaa| 17. tae NaM tose pabhAvaIe devIe aGgapaDiyAriyAo pabhAvaI devi pasUrya jANettA jeNeva bale rAyA teNeva uvAgacchanti, karayala jAva balaM rAyaM jaeNaM vijaeNaM vaddhAnti, 2 tA evaM vayAsI"evaM khalu, devANuppiyA! pamAvaIpiyaTTayAe piyaM nivedemo, piyaM te bhavau / ' tae NaM se bale rAmA aGgapaDiyAriyANaM antiyaM eyama? soccA nisamma hadutuTu jAva dhArAhayaNIva jAva romakUve tAsi aGgapaDiyAriyANaM mauDavajjaM jahAmAliyaM omeyaM dalayai, seyaM rayayAmayaM vimalasalilapuNNaM bhiGgAraM ca giNhai, 2 ttA matthae dhovai, 2 tA viulaM jIviyArihaM pIidANaM dalayai, 2 tA sakkArei saMmANei paDivisajjeti // [17] tatpazcAta prabhAvatI devI ko aMgaparicArikAe~ prabhAvatI devI ke putraprasava ko jAnakara jahA~ bala rAjA thA, vahA~ praaii| unhoMne donoM hAtha jor3akara yAvata jaya-vijaya zabdoM se bala rAjA ko badhAI dii| phira isa prakAra nivedana kiyA--'devAnapriya ! prabhAvatI devI kI prIti ke lie hama priya (samAcAra) nivedana karatI haiN| Apako priya ho / ' taba balarAjA ne aMgaparicArikAmoM se isa vRttAnta ko sunakara aura hRdaya meM dhAraNa kara harSita, saMtuSTa yAvat meghadhArA se siMcita nIpa-kuTaja puSpa ke samAna romAMcita ho una aMgaparicArikAmoM ko mukuTa ko chor3akara zeSa samasta dhAraNa kie hue AbhUSaNa utArakara pAritoSika rUpa meM de die aura phira zveta rajatamaya nirmala pAnI se bhare hue bhagAra-kalaza ko liyA. leka unakA mastaka dhoyA, arthAt unheM dAsIpana se mukta kiyaa| unheM jIvananirvAha ke yogya vipula prItidAna dekara satkArita-samAnita kara vidA kiyaa| 18. tae NaM se bale rAyA koDumbiyapurise saddAvei, 2 tA evaM vayAsI-'khippAmeva, bho devANuppiyA! hathiNApure nayare cAragasohaNaM kareha, 2 tA mANummANavaDDhaNaM kareha 2 ttA hathiNApuraM nagaraM sabbhintarabAhiriyaM AsiyasaMmajjivalitaM jAva kareha kAraveha, 2 tA jUyasahassaM vA cakkasahassaM vA pUyAmahAmahimasakkAraM vA ussaveha, 2 tA mameghamANattiyaM paccappiNaha / tae gaM te koDumbiyapurisA baleNaM rannA evaM vRttA jAva paccappiNanti / tae NaM se bale rAyA jeNeva aTTaNasAlA teNeva uvAgacchai, taM ceva jAva majjaNagharAo paDinikkhamai / ussukkaM ukkaraM ukkiTTha adijjaM abhijjaM abhaDappavesaM adaNDakodaNDimaM adharimaM Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124] [mahAbala gaNiyAvaranADaijjakaliyaM aNagatAlAcarANucariyaM aNu yamuiGga amilAyamalladAmaM pamuhayapakkIliyaM sapurajaNajANavayaM dasadivase ThiivaDiyaM karei / tae NaM te bale rAyA vasAhiyAe ThiivaDiyAe vaTTamANIe saie ya sAhassie sayasAhassie ya jAe ya dAe ya bhAe ya dalamANe ya davAvamANe ya, sae ya sAhassie ya lambhamANe paDicchamANe paDicchAvemANe evaM vihri| __ [18] tatpazcAt bala rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura bulAkara unako yaha AjJA dI-devAnupriyo ! hastinApura nagara meM kArAgRha se baMdiyoM ko mukta karo aura mAna-unmAna (mApatola) kI vRddhi kro| hastinApura nagara ko bhItara aura bAhara chir3akAva kara, buhArakara, sApha-svaccha karo aura karavAno / pUjA mahimA aura satkAra ke lie yUpa sahasroM aura cakra sahasroM ko sajAno aura mujhe kArya hone kI sUcanA do| taba una kauTumbika puruSoM ne bala rAjA ke isa Adeza ko sunakara harSita ho yAvat vApasa kArya pUrNa hone kI sUcanA dii| tatpazcAt bala rAjA vyAyAmazAlA meM pAyA ityAdi pUrvavat snAnagRha se nikalA / phira dasa dina taka ni:zulka (mUlya na lenA) kara mukta, kraya-vikraya, mAna-unmAna kA barddhana, RNa mukta dharaNA dene kA niSedha, ghara meM sabhaToM kA praveza niSedha kara tathA aneka gaNikAnoM ke natya-gAna aneka tAlAnucaroM dvArA niraMtara bajAe jA rahe mRdaMgoM ke sAtha amlAna mAlAoM dvArA nagara ko vibhUSita karate hue nagaravAsI aura dezavAsI janoM sahita sthitipatikA mahotsava-putrajanmotsava mnaayaa| isa dasa divasIya putra-janmotsava meM bala rAjA ne saikar3oM-hajAroM-lAkhoM rupaye vyaya karate hue, dete hae. dilavAte hae evaM isI prakAra saikar3oM hajAroM aura lAkhoM rupayoM kI bheMTa upahAra meM lete aura dete hue samaya vyatIta kiyaa| 19. tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro paDhame divase ThiivaDiyaM karei, taie dibase candasUradaMsaNiyaM karei, cha? divase jAgariyaM karei, ekkArasame divase vIikkante nivvutte asuijAyakammakaraNe, saMpatte bArasAhadivase viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM uvakkhaDAventi, 2 tA jahA sivo, jAva khattie ya Amantenti, 2 tA tao pacchA hAyA kaya0 taM ceva jAva sakkArenti saMmANenti, 2ttA tasseva mittaNAi jAva rAINa ya khattiyANa ya purao ajjayapajjayapiupajjayAgayaM bahupurisaparaMparapparUDha kulANurUvaM kulasarisaM kulasaMtANatantuvaddhaNakaraM ayameyArUvaM goNNaM guNanipphannaM nAmadhejja karenti-'jamhA NaM amhaM ime dArae balassa ranno puste pabhAvaIe devIe asae; taM hou NaM amhaM eyassa dAragassa nAmadhejjaM mahabbale / ' tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro nAmadhejjaM karenti 'mahambale ti // _ [19] tatpazcAt usa dAraka ke mAtA-pitA ne pahale dina sthitipatikA kI / tIsare dina bAlaka ko sUrya-candra kA darzana kraayaa| chaThe dina jAgaraNarUpa utsava vizeSa kiyA aura gyAraha Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa] [125 dina vyatIta hone para jAma saMbandhI prazaci nitti kA kArya karake bArahaveM dina vipula azana, pAna, khAdya svAdya padArtha banavAe aura ziva rAjA ke samAna yAvat mitroM tathA kSatriyoM Adi ko AmaMtrita kiyaa| tatpazcAt snAna evaM bali-karma kie hue bala rAjA ne bhojana Adi dvArA unakA satkAra sammAna kiyaa| phira unhIM mitroM, jAti baMdhuoM yAvat rAjanyoM aura kSatriyoM ke samakSa pitAmaha, pitA, prapitAmaha Adi se calI A rahI kulaparaMparA ke anusAra kulAnurUpa, kulocita, kula saMtAna (paraMparA) kI vRddhi karane vAlA isa prakAra kA yaha guNa-yukta aura guNa-niSpanna nAmakaraNa kiyA-- kyoMki hamArA yaha bAlaka bala rAjA kA putra aura prabhAvatI devI kA Atmaja hai, ataeva hamAre isa bAlaka kA nAma 'mahAbala' ho| taba usa bAlaka ke mAtA-pitA ne usakA 'mahAbala' yaha nAmakaraNa kiyaa| 20. tae NaM se mahambale dArae paJcadhAIpariggahie, taM jahA-khIradhAIe, evaM jahA baDhapainne, mAva nivAyanivAghAyaMsi suhaM suheNaM parivaDDhai / tae NaM tassa mahabalassa dAragassa sammApiyaro aNapuTavaNaM TiiDiyaM vA caMdasUradaMsAvaNiyaM vA jAgariyaM vA nAmakaraNaM vA paraMgAmaNaM vA payacaMkamaNaM vA jemAmaNaM vA piNDavacaNaM vA pajjapAvaNaM vA kaNNavehaNaM vA saMvaccharapaDilehaNaM vA coloyaNagaM vA uvaNayaNaM vA annANi ya bahUNi gambhAdhANaammaNamAiyAiM koumAI karenti / [20] tatpazcAt vaha mahAbala bAlaka kSIradhAtrI Adi pAMca dhAya mAtAoM dvArA dRr3hapratijJa kumAra ke samAna pAlana kiyA jAtA huA nirvAta aura niryAghAta sthAna meM rahe hue caMpaka vRkSa ke samAna sukhapUrvaka parivadhita hone-bar3hane lgaa| isake bAda usa mahAdala bAlaka ke mAtA-pitA ne anukrama se sthitipatikA-janma divasa se lekara candra-sUrya darzana, jAgaraNa, nAmakaraNa, paraMgAmaNa ghuTanoM calanA, padacaMkramaNa-~-pairoM se calanA, annaprAzana, piDavardhana (bhojana kI mAtrA bar3hAnA, saMbhASaNa karanA, karNavedhana, varSagAMTha, colopanayana (siramuDana) upanayana Adi bahuta se garbhAdhAna se lekara janmamahotsava Adi taka ke kautuka (saMskAra) kie| 21. tae NaM taM mahabbalaM kumAraM ammApiyaro sAiregaDhavAsamaM jANittA sobhaNasi tihi-karaNamakkhasa-muhattaMsi, evaM jahA baDhappainno, jAva alaMbhogasamatthe jAe yAdi hotthaa| tae NaM taM mahambalaM kumAraM ummukkabAlabhAvaM jAva alaMbhogasamaraNaM viyANittA ammApiyaro praha pAsAyaDisae karenti, masaggayamUsie pahasie iva, vaNNamao jahA rAyapaseNaijje, jAba paDikave / tesiM gaM pAsAyaDisagANaM bahumajasadesamAge estha NaM mahegaM mavaNaM karenti aNegakhammasayasaMniviThaM, vaNNamo jahA rAyapaseNaijje, pecchAgharamaNDavaMsi jAva pddisve| [21] tatpazcAt mAtA-pitA ne usa mahAbala kumAra ko kucha adhika ATha varSa kA huA jAnakara zubha tithi, karaNa, nakSatra aura mUhUrta meM dRr3ha-pratijJa kumAra ke samAna kalAcArya ke pAsa kalAdhyayana ke lie bhejA yAvat vaha bhoga bhogane meM samartha ho gyaa| isake bAda usa mahAbala kumAra ko bAlyAvasthA ko pAra kara yAvat bhoga bhogane ke yogya Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126] [mahAbala jAnakara mAtA-pitA ne ATha prAsAdAvataMsakoM kA nirmANa kraayaa| ve prAsAda apanI UMcAI se AkAza ko sparza karate the ityAdi jaisA rAjapraznIya sUtra meM prAsAdoM kA varNana kiyA gayA hai tadanurUpa atIva manohara the, ityAdi varNana jAnanA caahie| una prAsAdAvataMsakoM ke Thoka madhya bhAga meM eka vizAla bhavana kA nirmANa karAyA / usameM saikar3oM khaMbhe lage the, prekSAgRha maMDapa banA thaa| vaha atIva manohara thA ityAdi usakA bhI varNana rAjapraznIya sUtra ke anusAra karanA caahie| 22. tae NaM taM mahabbalaM kumAraM ammApiyaro annayA kayAvi sobhaNaMsi tihi-karaNa-divasanakkhatta-muhuttaMsi vhAyaM kayabalikammaM kayakouyamaGgalapAyacchittaM savvAlakAravibhUsiyaM pamakkhaNaga-vhANagoya-vAiya-pasAhaNaDhaGgatilakakaGkaNa avihayavahuuvaNIyaM maGgalasujampiehi ya varakouyamaGgalokyArakayasantikammaM sarisayANaM sarittayANaM sarivyayANaM sarisalAvaNNa-rUva-jovaNa-guNovaveyANaM viNIyANaM kayakouya-maGgalapAyacchittANaM sarisarahito rAyakulehito ANilliyANaM aTTaNhaM rAyavarakannA egavivaseNaM pANi giNhAvisu / [22] tatpazcAt mAtA-pitA ne kisI samaya zubha tithi, karaNa, dina, nakSatra bhora muhUrta meM mahAbala kumAra ko snAna, balikarma aura kautuka mAMgalika prAyazcitta karAkara sarva alaMkAroM se vibhUSita kiyA / ubaTana, snAna, gIta, vAdya, prasAdhana, tilaka prAdi karake kaMkaNa Adi pahanAe, saubhAgyavatI nAriyoM ne maMgalagAna kiyA, uttama kautuka, maMgalopacAra aura zAMtikarma kie ge| samAna, samAna tvacA, samAna vaya, samAna lAvaNya, rUpa evaM yauvana guNase yukta vinIta, samAna rAjakuloM se lAI huI pATha uttama rAjakanyAoM se usakA eka hI dina meM pANigrahaNa krvaayaa| 23. tae NaM tassa mahAbalassa kumArassa ammApiyaro ayameyAkhvaM pIidANaM dalayanti / taM jahA-aTTha hiraNa koDImo, aTTa suvaNNakoDoDao, aTTha mauDe mauDappavare, aTTha kuNDalajue kuNDalajuyappavare, aTTa hAre hArappavare, aTTha praddhahAre addhahArappavare, aTTha egAvalIo egAvalippavarAmao, evaM aTTha muttAvalIo, evaM kaNagAvalopro evaM rayaNAvalIo, aTTha kaDagajoe kaDagajoyappavare, evaM tuDiyajoe, praTTa khomajuyalAI khomajuyalappavarAI evaM vaDagajuyalAiM, evaM paTTajuyalAI, evaM dugullajuyalAI, aTTasirIo, aTTha hiroo, evaM dhiIo, kittIo, buddhIo, lacchIo, aTTha nandAI, aTTha bhaddAI, aTTha tale talappavare, samvarayaNAmae, NiyagavarabhavaNakeU, aTTa jhae prayappavare, aTTha vae ayappavare dasagosAhassieNaM vaeNaM, aTTha nADagAI nADagaSpavarAI battosabaddhaNaM nADaeNaM, aTTha Ase Asappayare, samvarayaNAmae sirigharapaDirUvae, aTTa hatthI hasthippavare, savvarayaNAmae sirigharapaDirUdae, aTTha jANAI jANappavarAI, aTTha jugAI jugappavarAI, evaM siviyAo, evaM sandamANIo, evaM gillozro, thillopro, aTTha viyarajANAI viyaDajANappavarAI, aTTha rahe pArijANie, aTTha rahe saMgAmie, aTTha mAse Asappavare, aDha hatthI hatthippavare, aTTha gAme gAmappavare, dasakulasAhassieNaM mAmeNaM, aTTa dAse dAsappavare, evaM ceva dAsIo, evaM kiGkare, evaM kaJcuijje, evaM varisadhare, evaM mahattarae, aTTha sovaNNie olambaNadove, aTTha 1-2. rAjapraznIya sUtra 50 (Agama prakAzana samiti, vyAvara) Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1] [127 ruppAmae olambaNadIve, maTTha subaSNaruppAmae olambaNadIve, paTTa sovaNima upakaJcaNadIdhe, aTTha paJjaradIve, evaM ceva tiNi vi, aTTa sovaNie thAle, ruppAmae thAle, aTu suvaNNaruppamae thAle, aTTha sovaNiyAo pattIo 3, pra? sovaNiyAI thAsayAI 3, aTTha sovaNiyAI mallagAiM 3, prada soyapiNayAo tAliyAo 3, aTTa sovaNiyAo kAvaiAo 3, aTTa sovaNNie pravaeDae 3, aTTa sovaNiyAo avayavakAo 3. praTa sovaNNie pAyapIDhae 3, aTra soyariNayAo misiyAno 3, prada sovaNiyAno karoDiyAno 3, aTTa sovaNNie pallaMke 3, aTTa soyaNNiyApro paDisejjAo 3, aTU haMsAsaNAI koucAsaNAI, evaM aTTha gara lAsaNAI, unnayAsaNAI, paNayAsaNAI, dohAsaNAI, bhaddAsaNAI, pakkhAsaNAI, magarAsaNAI, aTu paumAsaNAI, aTTa disAsovatthiyAsaNAI, aTTa tellasamugge, jahA rAyappaseNaijje, jAva bhaTTa sarisavasamunge, aTTha khujjAo, jahA uvavAie, jAva aTTha pArisIo, aTTha chatte, aTTha chattadhArIo ceDIo, aTTha cAmarAzro, aTTha cAmaradhArIo ceDIo, aTTha tAliyaNTe, aTTa tAliyaSTadhArIyo ceDIo, bhaTTa karoDiyAdhArIo ceDImo, aTTha khIradhAIo, nAva aDha aGkadhAIo, aTTa aGgamahiyAo, aTTha pahAviyAo, aTTha pasAhiyAo, aTTha vaNNagapesIo, aTTa cuNNagapesIgro, aTTha koTThAgAromo, aTTha devakArIo, aTTha uvasthANiyAo, aTTha nADaijjAo, aTTa koDumbiNIo, aTTha mahANasiNImo, aTTha bhANDAgAriNIo, aTTa ajjhAdhAriNIthro, aTTha pupphadhAriNIo, aTTha pANidhAriNIo, aTTha balikArIo, aTTa sejjAkArIo, aTTha abhintariyAo paDihArIo, aTTha vAhiriyAno paDihArIo, ghaTu mAlAkArIo, aTTha pesaNakArIno annaM vA subahuM hiraNaM vA kaMsaM vA dUsaMvA viulaghaNakaNaga jAva santasArasAvaejjaM, alAhi jAva AsattamAo kuladhaMsAo pakAmaM dAuM pakAmaM mottu pakAma pribhaae| tae NaM se mahambale kumAre egamegAe majjAe egamegaM hiraNNakoDiM dalayai, egamegaM suvaNNakoDi dalayai, egamegaM mauDaM mauDappavaraM dalathai, evaM taM ceva savvaM jAva egamegaM pesaNakAri dalayai, annaM vA subahuM hiraNNaM vA jAva paribhAeu / tae NaM se mahambale kumAre uppi pAsAyavaragae jahA jamAlI jAva viharai / [23] taba mAtA-pitA ne usa mahAbala kumAra ko yaha aura isa prakAra prItidAna diyA--- ATha koTi hiraNya (cAMdI kI) mudrAeM, pATha koTi svarNa mudrAeM, ATha zreSTha mukuTa, pATha zreSTha kuMDalayugala, pATha zreSTha hAra, pATha uttama ardha hAra, pATha uttama ekAvalI hAra, isI prakAra pATha muktAvalI, kanakAvalI, ratnAvalI, pATha uttama kaTaka yugala, truTita yugala (bAjUbandoM kI jor3I), uttama ATha kSIma yugala (rezamI vastroM kI jodd'ii)| isI prakAra vaTaka yugala (vastra vizeSa kI jor3I) pATha uttama sUtI vastra-yugala, ATha dukUla yugala, pATha zrI, ATha hrI, pATha-ATha ghRti, kIrti, buddhi, evaM lakSmI kI pratikRtiyA~, pATha nanda, pATha bhadra, pATha uttama tala tAr3a vRkSa die, jo sabhI ratna nirmita the| apane uttama bhavana kI ketu (cihna) rUpa pATha zreSTha dhvajA, dasa hajAra gAyoM ke eka braja ke hisAba se pATha braja-gokula, battIsa manuSyoM dvArA kie jAne vAle eka nATaka ke hisAba se pATha Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128] [mahAbala nATaka, ATha uttama azva (ghor3e) die jo sabhI ratnoM se bane hue the aura zrIgaha-koSa ke pratirUpa the| ATha uttama hAthI diye / ye bhI ratnoM ke bane hue aura bhAMDAgAra ke samAna zobhAsampanna the| pATha yAna pravara (zreSTha ratha) pATha uttama yugya (eka prakAra kA vAhana) isI prakAra ATha-ATha zivikAe~, syana, mAnI, gillI, thillI (yAna vizeSa), vikaTa yAna (khule ratha) pAriyAnika (krIr3A ratha), sAMgrAmika ratha (yuddha meM kAma Ane vAle ratha), ATha azva pravara, pATha zreSTha hAtho, dasa hajAra gharoM vAle zreSTha pATha grAma, pATha zreSTha dAsa, aise hI pATha dAsI, pATha uttama kiMkara, kaMcukI, varSadhara (antaHpura rakSaka) mahattaraka, pATha sone ke, pAThacAMdo ke, pATha sone-cAMdI ke pravalaMbana dIpa (laTakane vAle dIpaka-jhAr3aphAnasa) pATha svarNa ke, pATha cAMdI ke aura pATha svarNa-cAMdI ke utkaMcana dIpaka (daMDa yukta dIpaka-samAI) isI taraha tIna prakAra ke paMjara dIpa, pATha svarNa ke thAla, pATha cAMdI ke thAla, pATha svarNa-rajatamaya thAla, pATha sone, cAMdI aura sone-cAMdI kI pAtriyAM, pATha tasaliyAM, ATha mallaka (kaTore) pATha talikA (rakAviyAM) ATha kalAcikA (camacA-sIMkA) pATha avaeja (pAtra-vizeSa-tApikA hastaka-saMDAsI) ATha avayakka (cImaTA) ATha pAdapITha (vAjauTha) ATha bhiSikA (Asana vizeSa) ATha karoTikA (loTA) ATha palaMga, ATha pratizaiyA (khATa) pATha-pATha haMsAsana, kocAsana, garuDAsana, unnatAsana, praNatAsana, dIrghAsana, bhadrAsana, pakSAsana, makarAsana, dizAsauvastikAsana, tathA ATha telasamudgaka Adi rAjapraznIya sUtragata varNana ke samAna yAvat ATha sarSapasamudgaka, ATha kubjA dAsI, ityAdi propapAtika sUtra ke anusAra yAvat pATha pArasa deza kI dAsiyAM, ATha chatra, ATha chatradhAriNI ceTikAe~, ATha cAmara, pATha cAmaradhAriNI ceTikAe~, ATha paMkhe, pATha paMkhAdhAriNI ceTikAe~, ATha karoTikA dhAriNo ceTikAe~, pATha kSIra dhAtriyAM (dUdha pilAne vAlI dhAyeM ) yAvat pATha aMkadhAtriyAM, ATha aMgadikAe~, ATha snAna karAne vAlo dAsiyA~, ATha prasAdhana (zRMgAra) karane vAlI dAsiyA~, ATha varNaka (caMdana Adi vilepana) pIsane-ghisane vAlo dAsiyAM, pATha cUrNa posane vAlI dAsiyAM, ATha koSThAgAra meM kAma karane vAlI dAsiyA~, ATha hAsa-parihAsa karane vAlo dAsiyA~, pATha aMgarakSaka dAsiyA~, pATha nRtya-nATakakAriNI dAsiyA~, pATha kauTumbika dAsiyA~ (anucarI) ATha rasoI banAne vAlo dAsiyAM, pATha bhaMDAgAriNI (bhaMDAra meM kAma karane vAlo) dAsiyAM, pATha pustakeM Adi par3hakara sunAne vAlI dAsiyAM, pATha puSpadhAriNo dAsiyAM, ATha jala lAne vAlI dAsiyAM, pATha valikarma karane vAlI (laukika mAMgalika kArya karane vAlI) dAsiyAM, pATha seja bichAne vAlI, ATha Abhyantara aura pATha bAhya pratihArI dAsiyAM, pATha mAlA gUthane vAlo dAsiyAM, pATha preSaNakAriNI dAsiyAM (saMdezavAhaka dAsiyAM) tathA inake atirikta bahuta sA hiraNya, svarNa, vastra aura vipula dhana, kanaka yAvata sArabhUta dhana-vaibhava diyA, jo mAta kulavaMza paraMparA taka icchAnusAra dene, bhoga-paribhoga karane ke lie paryApta thA / usa mahAbala kumAra ne bhI apanI pratyeka patnI ko eka-eka hiraNya koTi-svarNa koTi dI, eka eka uttama mukuTa diyA, isa prakAra pUrvokta sabhI vastueM yAvat eka-eka dUtI dI tathA bahuta sA hiraNya-svarNa Adi diyA, jo sAta poDho taka bhogane ke lie paryApta thA / 24. teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vimalassa arahano pasoppae dhammaghose nAmaM praNagAre jAisaMpanne, baNNao, jahA kesisAmissa, jAva paJcahi aNagArasahiM saddhi saMparivaDe puThavANupundhi caramANe Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1] .. [129 gAmANugAmaM dUijjamANe jeNeva hasthiNApure nagare, jeNeva sahasambavaNe ujjANe, teNeva uvAgacchaha 2ttA ahApaDirUvaM uggahaM ogiNhai, 2ttA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe vihrh| tae NaM hasthiNApure nagare siMghADagatiya0 jAva parisA pajjuvAsai / [24] usa kAla aura usa samaya kezI svAmI ke samAna jAtisampanna Adi vizeSaNoM se yukta arhat vimala ke prapautra ziSya (ziSyAnuziSya) dharmaghoSa nAmaka anagAra yAvat pAMca sau anagAroM ke sAtha anukrama se vihAra karate hue grAmAnugrAma gamana karate hue hastinApura nagara ke sahasrAmravana udyAna meM padhAre aura yathAyogya avagraha lekara saMyama aura tapa se prAtmA ko bhAvita karate hue vicarane lge| taba hastinApura nagara ke zRgATakoM, trikoM Adi meM unake Agamana kI carcA hone lagI yAvat pariSada paryupAsanA karane lgii| 25. tae NaM tassa mahabbalasta kumArassa taM mahayA jaNasaI vA jaNavahaM vA evaM jahA jamAlI taheva cintA, taheva kaJcuijjapurisaM saddAvei, kaJcuijjapuriso vi taheva akkhAi, navaraM dhammaghosassa aNagArassa AgamaNagahiyaviNicchae karayala0 jAya niggacchai / evaM khalu devANuppiyA, vimalassa arahao pauppae dhammaghose nAma aNagAre, sesaM taM ceva jAva so vi taheva rahavareNaM niggacchai / dhammakahA jahA kesisAmissa / so vi taheva ammApiyaro Apucchai, navaraM dhammaghosassa aNagArassa antiyaM muNDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pdhvitte| taheva vRttapaDivuttayA, navaraM imAno ya te jAyA, viularAyakulavAliyAo, kalA0 sesaM taM ceva jAva tAhe akAmAiM ceva mahambalakumAraM evaM * vayAsI-'taM icchAmo te, jAyA, egadivasamAvi rajjasiri paasitte'| tae NaM se mahabbale kumAre ammApiyarANaM vayaNamaNuyattamANe tusiNIe saMciTThai / [25] tatpazcAt usa mahAbala kumAra ne usa mahAn jana-kolAhala ko sunakara aura janasamUha eka hI dizA meM jAte dekhakara jamAlikumAra ke samAna vicAra kiyaa| kaMcukI puruSoM ko bulAyA / kaMcuko puruSoM ne usI prakAra kAraNa btlaayaa| kintu itanA antara hai ki una kaMcukI puruSoM ne dharmaghoSa anagAra ke Agamana ke nizcita samAcAra jAnakara hAtha jor3a mahAbala kumAra se nivedana kiyA--devAnupriya ! arhat vimala prabhu ke prapautra ziSya dharmaghoSa anagAra yahA~ padhAre haiM, yAvat janasamUha unakI upAsanA karane jA rahA hai| zeSa varNana usI prakAra hai yAvat vaha mahAbala kumAra bhI jamAlI kI taraha uttama ratha para ArUr3ha hokara darzana-vaMdanArtha niklaa| dharmaghoSa anagAra ne kezI svAmI ke samAna dharmopadeza diyaa| usa mahAbala kumAra ne bhI usI prakAra mAtA-pitA se pUchA kintu antara yaha hai ki dharmaghoSa anagAra ke pAsa muDita hokara agAra tyAga kara anagAra pravrajyA se pravajita honA cAhatA hU~, aisA kahA / jamAlikumAra ke samAna mahAbala kumAra aura usake mAtA-pitA ke bIca uttara-pratyuttara hue yAvat unhoMne kahA he putra ! yaha vipula dhana aura uttama rAjyakula meM utpanna huI, kalAoM meM kuzala ATha bAlAoM ko tyAga kara abhI dIkSA mata lo Adi yAvat jaba mAtA-pitA use samajhAne meM Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130] [mahAbala samartha nahIM hue taba anicchApUrvaka mahAbalakumAra se isa prakAra kahA-'he putra ! eka dina ke lie hI sahI kintu hama tumhArI rAjyazrI ko dekhanA cAhate haiN|' taba mahAbala kumAra mAtA-pitA ko uttara na dekara mauna hI rahA / 26. tae NaM se bale rAyA koDumbiyapurise saddAvei evaM jahA sivabhahassa taheva rAyAbhiseo bhANiyanyo, jAva abhisiJcai / karayalapariggahiyaM mahabbalaM kumAraM jaeNaM vijaeNaM vaddhAnti, 2 ttA jAva evaM kyAsI--'maNa, jAyA, ki payacchAmo,' sesaM jahA jamAlista taheva, jAya / [26] tatpazcAt bala rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA / yAvat mahAbala kumAra ko zivabhadra ke samAna rAjyAbhiSeka se abhiSikta kiyA, ityAdi varNana yahA~ jAna lenA caahie| abhiSeka ke pazcAt donoM hAtha jor3a jaya-vijaya zabdoM se mahAbala kumAra ko badhAyA, yAvat isa prakAra kahA-he putra ! batAo hama tumheM kyA deM ? ityAdi zeSa samasta varNana jamAli ke samAna jAnanA caahie| 27. tae NaM se mahabbale aNagAre dhammaghosassa antiyaM sAmAiyAI coddassa punvAI ahijjai, 2ttA bahUhi cauttha jAva vicitahi tavokammehi appANaM bhAvemANe bahupaDipuNNAI duvAlasavAsAI sAmaNNapariyAgaM pAuNai, 2 tA mAsiyAe saMlehaNAe saddhi bhattAI aNasaNAe Aloiya paDikkante samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA uDDa candimasUriyaM jahA ammaDo, jAva bambhaloe kappe devattAe uvavanne / tattha NaM atthegaiyANaM devANaM dasa sAgarovamAI ThiI patnattA, tattha NaM mahabbalassa vi dasa sAgarokmAI ThiI pnnttaa| tatpazcAt mahAbala anagAra ne dharmaghoSa sthavira ke pAsa sAmAyika se prArambha kara caudaha pUrvo kA adhyayana kiyaa| adhyayana karake bahuta se caturthabhakta (upavAsa) yAvat vividha vicitra tapaHkarma se AtmA ko bhAvita-zodhita karate hae paripUrNa bAraha varSa taka zramaNa paryAya kA pAlana ki pAlana karake eka mAsa kI saMlekhanA pUrvaka sATha bhaktoM kA anazana dvArA tyAga kara pAlocanApratikramaNa karate hue samAdhi sahita kAla mAsa meM kAlaprApta ho yAvat ambaDa ke samAna Urdhva dizA meM candra sUrya prAdi se bahuta dUra para brahmaloka kalpa meM devarUpa se utpanna hue| vahA~ kitane hI devoM kI dasa sAgaropama kI sthiti hotI hai / mahAbala deva kI bhI dasa sAgara kI sthiti huii| (he sudarzana ! tuma pUrvabhava meM dasa sAgaropama paryanta divya bhogopabhogoM ko bhogakara AyukSaya, bhavakSaya aura sthitikSaya ke anantara usa devaloka se cyuta hokara isI vANijyagrAma nagara ke zreSThI kula meM putra rUpa se utpanna hue ho|) (bhagavatIsUtra zataka 11, uddezaka 11 se) Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 2 dRDhapratijJa : (sambaddha aMza) 1. tae NaM taM vaDhapainnaM dAragaM ammApiyaro sAiregaaTThavAsajAyagaM jANittA somaNaMsi tihikaraNanakkhattamuhattaMsi vhAgaM kayabalikammaM kayakouyamaMgalapAyacchittaM savvAlaMkAravibhUsiyaM karettA mahayA iDisakkArasamudaeNaM kalAyariyassa uvaNehinti / [1] tatpazcAt dRDhapratijJa bAlaka ko kucha adhika ATha varSa kA hone para mAtA-pitA zubha tithi, karaNa, nakSatra aura muhUrta meM snAna, balikarma, kautuka-maMgala-prAyazcitta karAke aura alaMkAroM se vibhUSita kara Rddhi-vaibhava, sarakAra, samArohapUrvaka kalAzikSaNa ke lie kalAcArya ke pAsa le jaaeNge| 2. tae NaM se kalAyarie taM daDhapainnaM dAragaM lehAiyAo gaNiyappahANAo sauNaruyapajjavasANAo bAvatari kalAo suttao atthAno pasikkhAvehii ya sehAvehii ya / taM jahA-lehaM gaNiyaM rUvaM naTeM goyaM vAiyaM saragayaM pokkharagayaM samatAlaM jayaM jaNavAyaM pAsagaM aTThAvayaM porekaccaM dagamaTTiyaM annavihiM pANavihiM vatthavihiM vilevaNavihiM sayaNavihiM ajjaM paheliyaM mAgahiyaM gAhaM goiyaM silogaM hiraNNajutti suvaNNajutti cuNNajutti prAbharaNavihi taruNIpaDikamma isthilakakhaNaM purisalakkhaNaM gayalakkhaNaM goNalakSaNaM kukkuDalakkhaNaM chattalakhaNaM daNDalakkhaNaM asilakkhaNaM maNilakkhaNaM kAgaNilakkhaNaM vatthuvijja nagaramANaM khandhavAraM cAraM paDicAraM haM paDivUhaM cakkavUhaM sagaDavUhaM juddha niyuddha juddhAijuddha aTijuddha muTThijuddha bAhujuddha layAjuddha Isastha charuppavAyaM dhaNuSveyaM hiraNNapAgaM suvaNNapAgaM suttakheDDaM vaTTakheDDaM nAlikhAkheDDaM pattacchejjaM kaDagacchejja sajjIvaM nijjIvaM sauNaruyamiti / [2] taba kalAcArya usa dRr3hapratijJa bAlaka ko gaNita jinameM pradhAna hai, aisI lekha (lipi) Adi zakuniruta (pakSiyoM kI svara dhvani-bolI) paryanta bahattara kalAoM ko sUtra (mUla) se, artha se (vistAra se vyAkhyA karake), grantha se (paThana-pAThana) tathA prayoga se siddha karAyeMge, abhyAsa kraaeNge| gaNita se zakuniruta paryanta bahattara kalAnoM ke nAma isa prakAra haiM-1. gaNita, 2. lekhana 3. rUpa sajAne kI kalA, 4. nATaka athavA natya karane kI kalA, 5. saMgIta, 6. vAdya bajAnA, (RSabha, gaMdhAra Adi saMgIta svaroM kA jJAna), 8. bAdya sudhAranA, 6. gIta aura vAdyoM ke sura-tAla kI samAnatA kA jJAna, 10 cUta-jumA khelanA, 11. vArtAlApa aura vAda-vivAda karane kI prakriyA kA jJAna, 12. pAMsoM se khelanA, 13. caupar3a khelanA, 14. tatkAla kAvya-kavitA kI racanA karanA, 15. jala aura miTTI ko milAkara vastu nirmANa karanA, athavA jala aura miTTI ke guNoM kI parIkSA karanA, 16. anna utpanna karane athavA bhojana banAne kI kalA, 17. nayA pAnI utpanna karanA athavA oSadhi Adi ke saMyoga-saMskAra se pAnI ko zuddha karanA, svAdiSTa peya padArthoM ko banAnA, 18. navIna vastra Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132] [dRr3hapratijJa : sambaddha aMza banAnA, vastroM ko raMganA, sonA, 19. vilepana vidhi-zarIra para lepa karane kI vidhi, 20. zaiyA banAne aura zayana karane kI vidhi, 21. mAtrika chandoM ko banAnA aura pahacAnanA, 22. paheliyA~ banAnA, 23. mAgadhika-mAgadhI bhASA meM gAthA Adi banAnA, 24. nidrAyikA-nIMda meM sulAne kI kalA, 25. prAkRta bhASA meM mAthA Adi banAnA, 26. gIti-chanda banAnA, 27. zloka (anuSTupa chanda) banAnA, 28. hiraNyayakti-cA~dI banAnA aura cA~dI zuddha karanA, 26. svarNayukti-svarNa banAnA aura svarNa zuddha karanA, 30. AbhUSaNa-alaMkAra banAnA, 31. taruNIpratikarma-striyoM kA zRMgAra, prasAdhana karanA, 32. striyoM ke zubhAzubha lakSaNoM ko jAnanA, 33. puruSa ke lakSaNa jAnanA, 34. azva ke lakSaNa jAnanA, 35. hAthI ke lakSaNa jAnanA, 36. murgoM ke lakSaNa jAnanA, 37. chatra ke lakSaNa jAnanA, 38. cakra ke lakSaNa jAnanA, 36. daMDa-lakSaNa jAnanA, 40. asi (talavAra) lakSaNa jAnanA, 41. maNi-lakSaNa jAnanA, 42. kAkaNI (ratna vizeSa) lakSaNa jAnanA, 43. vAstuvidyA--gRha, gRhabhUmi ke guNa doSoM ko jAnanA, 44. nayA nagara basAne kI kalA, 45. skandhAvAra-senA ke par3Aya kI racanA karane kI kalA, nApane-tolane ke sAdhanoM ko jAnanA, 47. prati cAra-zatra senA ke sAmane apanI senA kA saMcAlana, 48. vyUha racanA-morcA jamAnA, 46. cakravyUha-cakra ke AkAra kI morcAbandI karanA, 50. garur3avyUha-garur3a ke prAkAra kI vyUha racanA karanA, 51. zakaTavyUha racanA, 52. sAmAnya yuddha racanA, 53, niyuddha-malla yuddha karanA, 54. yuddha-yuddha-zatru senA kI sthiti ke anusAra yuddha vidhi badalane kI kalA, ghamAsAna yuddha karanA, 55. aTThiyuddha-lakar3I se yuddha karanA, 56. muSThiyuddha karanA, 57. bAhuyuddha karanA, 58. latAyuddha karanA, 56. ikSvastra--nAgabANa Adi viziSTa vANoM ke prakSepaNa kI vidhi, 60. talavAra calAne kI kalA, 61.dhanurveda-dhanuSavANa sambandhI kauzala, 62. cA~dI kA pAka banAnA, 63. sone kA pAka banAnA, 64. maNiyoM ke nirmANa kI kalA, athavA maNiyoM kI bhasma Adi auSadha banAnA, 65. dhAtu pAka-auSadha ke lie abhraka prAdi kI bhasma banAna khela-rassI para khela, tamAze, krIr3A karane ko kalA, 67, vRtta khela-krIr3A vizeSa, 68. nAlikA khela-jumA vizeSa, 66. patra ko chedane kI kalA, 70. parvatIya bhUmi kI chedane-kATane kI kalA, 71. mUcchita ko hoza meM lAne aura amUcchita ko mRta tulya karane kI kalA, 72. kAka, ghUka Adi pakSiyoM kI bolI aura usake zubha-azubha zakuna kA jJAna / 3. tae gaM se kalAyarie taM daDhapainnaM dAragaM lehAiyAo gaNiyapyahANAo sauNaruyapajjayasANAo bAvari kalAo suttamo ya atthao ya ganthao ya karaNo ya sikkhAvettA sehAvettA ammApiUNaM uvnnehii| [3] tatpazcAt kalAcArya gaNita, lekhana Adi se lekara zakuniruta paryanta bahattara kAlAnoM ko sUtra (mUla pATha) artha-vyAkhyA evaM prayoga se sikhalA kara, siddha karAkara dRr3hapratijJa bAlaka ko mAtApitA ke pAsa le jaaeNge| 4. tae NaM tassa daDhapainassa dAragassa ammApiyaro taM kalAyariyaM viuleNaM asaNapANakhAimasAimeNaM vatthagaMdhamallAlaMkAreNaM sakkArissanti samANissanti / saMmANittA viulaM jIviyArihaM poivANaM balaissanti / dalaittA paDivisajjehinti / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa] [133 . [4] taba usa dRr3hapratijJa bAlaka ke mAtA-pitA vipula azana-pAna-khAdya-svAdha rUpa caturvidha AhAra, vastra, gaMdha, mAlA aura alaMkAroM se kalAcArya kA satkAra-sammAna kareMge aura jIvikA ke yogya vipula prItidAna (bheMTa) deMge aura dekara sasammAna vidA kareMge / 5. tae NaM se daDhapainne dArae ummukkabAlabhAve vinayapariNayamette jovvaNagamaNupatte bAvattarikalApaNDie aTThArasavihadesippagArabhAsAvisArae navaGgasuttapaDibohae goyaraI gandhavbanaTTakusale siGgArAgAracAravese saMgayagayahasiyabhaNiyaciTThiyavilAsasaMlAvaniuNajuttovayArakusale hayajoho gayajohI bAhujohI bAhuppamaddI alaMbhogasamatthe sAhasie viyAlacArI yAvi bhavissai / [5] isake bAda vaha dRDhapratijJa bAlaka bAlabhAva se mukta ho vijJAnayukta paripakva yuvAvasthA. sampanna ho jaaegaa| bahattara kalAnoM meM paMDita hogA, bAlyAvasthA ke kAraNa manuSya ke jo nau aMga (do kAna, do netra, do nAsikA, jIbha, tvacA aura mana) supta-se arthAt avyakta cetanA vAle rahate haiM, ve jAgRta ho jAeMge apane-apane viSayoM ko grahaNa karane meM sakSama ho jAeMge / aThAraha prakAra kI dezI bhASAnoM meM kuzala ho jaaegaa| vaha gIta saMgIta kA anurAgI aura nRtya meM kuzala ho jAegA / apane sundara veSa se zRMgAra kA AgAra jaisA pratIta hogA / usako cAla, hAsya, bhASaNa, zarIra aura netra kI bhAvabhaMgimAeM Adi sabhI saMgata hoNgii| pArasparika pAlApa-saMlApa evaM vyavahAra meM nipuNa-kuzala ho jaaegaa| azvayuddha, gajayuddha, rathayuddha, bAhuyuddha karane evaM apane bAhubala se vipakSI kA mardana karane meM sakSama evaM bhoga bhogane kI sAmarthya se sampanna ho jAegA tathA sAhasI aisA ho jAegA ki vikAlacArI (madhya rAtri meM idhara-udhara jAnA-pAnA) hogA aura usa samaya bhayabhIta nahIM hogaa| 6. tae gaM taM daDhapainnaM dAragaM ammApiyaro ummukkabAlabhAvaM jAya viyAlacAriM ca viyANittA viulehi annabhogehi ya pANabhogehi ya leNabhogehi ya vatthabhogehi ya sayaNabhogehi ya uvanimantehinti / [6] taba usa dRDhapratijJa bAlaka ko bAlyAvasthA se mukta yAvat vikAlacArI jAnakara mAtApitA vipula anna bhogoM, pAna bhogoM, prAsAda bhogoM, vastra bhogoM aura zaiyA bhogoM ke yogya bhogoM ko bhogane ke lie AmaMtrita kareMge-bhogopabhoga bhogane kA saMketa kreNge| 7. tae NaM se daDhapainne dArae tehi viulehi annabhoehi jAva sayaNabhogehi no sajjihii no gizihii no mucchihii no ajjhovavanjihii / se jahAnAmae paumuppale i vA paume i vA jAva sayasahassapatte i vA paGka jAe jale saMvuDDhe novalippai jalaraeNaM evAmeva daDhapainne vi dArae kAmehi jAe bhogehi saMvaDhie novalippahii mittanAiniyagasayaNasaMbaMdhiparijaNeNaM / se NaM tahArUvANaM therANaM antie kevalaM bohi bujjhihii bujhihitA muNDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pabvaissai / se gaM praNagAre bhavissai, IriyAsamie jAva suhuyahuyAsaNo iva teyasA jalante / [7] lekina vaha dRDhapratijJa bAlaka una vipula anna rUpa bhogya padArthoM yAvat zayana rUpa bhogya padArthoM meM Asakta nahIM hogA, gRddha nahIM hogA, mUcchita nahIM hogA, aura anurakta nahIM hogaa| nIlakamala, padmakamala yAvat zatapatra aura sahasrapatra kamala jaise kIcar3a meM utpanna hote haiM, jala meM vRddhigata hote haiM, phira bhI ve paMkaraja aura jalaraja se lipta nahIM hote haiM, isI prakAra vaha dRDhapratijJa Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134] [dRDhapratijJa : sambaddha aMza dAraka bhI kAmoM meM utpanna huaA, bhogoM ke bIca lAlana-pAlana kie jAne para bhI una kAmabhogoM meM evaM mitroM, jJAtijanoM, nijI svajana-sambandhiyoM, parijanoM meM anurakta nahIM hogA aura tathArUpa sthaviroM se kevalabodhi-samyagjJAna kA lAbha prApta karegA evaM muDita hokara, gRhatyAga kara anagAra-pravrajyA aMgIkAra kara IryAsamiti prAdi anagAra dharma kA pAlana karate hue suhuta (acchI taraha se homa ko gaI) hutAzana (agni) kI taraha apane tapasteja se camakegA, dIptimAn hogaa| 8. tassa NaM bhagavano aNuttareNaM nANeNaM evaM daMsaNeNaM caritteNaM AlaeNaM vihAreNaM ajjaveNaM maddaveNaM lAghaveNaM khantIe guttIe muttIe aNuttareNaM savvasaMjamatavasucariyaphalanivvANamaggeNaM appANaM bhAvemANassa aNante aNuttare kasiNe paDipuNNe nirAvaraNe nivAghAe kevalavaranANadasaNe samupajjihii / [8] isake sAtha hI anuttara (sarvottama) jJAna, darzana, cAritra apratibaddha vihAra, prArjava, mArdava, lAghava, kSamA, gupti, mukti (nirlobhatA), sarva saMyama evaM nirvANa kI prApti jisakA phala hai, aise tapomArga se AtmA ko bhAvita karate hue, (una bhagavAn dRr3hapratijJa ko) ananta, anuttara sakala, paripUrNa, nirAvaraNa, niryAghAta, apratihata, sarvotkRSTa kevalajJAna aura kevaladarzana prApta hogaa| ____6. tae NaM se bhagavaM arahA jiNe kevalI bhavissai, sadevamaNuyAsurassa logassa pariyAgaM jANihii / taM jahA-AgaiM gaI ThiI cavaNaM uvavAyaM takkaM kaDaM maNomANasiyaM khaiyaM bhattaM paDiseviyaM AvokammaM rahokamma-arahA arahassabhAgo, taM taM maNavayajome vaTTamANANaM savvaloe savvajIvANaM samvabhAve jANamANe pAsamANe viharissai / [] taba ve dRr3hapratijJa bhagavAn arhata jina kevalI ho jaaeNge| jisameM deva, manuSya tathA asura Adi rahate haiM, aise loka kI samasta paryAyoM ko ve jAneMge / ve praNimAtra kI prAgati-eka gati se dUsarI gati meM prAgamana ko, gati-vartamAna gati ko chor3akara anya gati meM gamana ko, sthiti, cyavana, upapAta (deva yA nAraka jIvoM kI utpatti-janma) tarka (vicAra), kriyA, manobhAvoM, kSaya prApta (bhoge jA cuke) pratisevita (bhujyamAna bhogopabhoga kI vastuoM), aAviSkarma (prakaTa kAryoM), rahaH karma (ekAnta meM kie gupta kAryoM) prakaTa aura gupta rUpa se hone vAle usa-usa mana, vacana aura kAya yoga meM vidyamAna lokavartI sabhI jIvoM ke sarvabhAvoM ko jAnate-dekhate hue vicaraNa kareMge / 10. tae NaM daDhapainne kevalI eyAraveNaM vihAreNaM viharamANe bahUI vAsAI kevalipariyAgaM pAuNittA appaNo mAusesaM AbhoettA bahUI bhattAI paccakkhAissai / paccakkhAittA bahUI mattAI aNasaNAe chaissai / cheittA jassaTTAe korai naggabhAve muNDamAve kesaloe bambhaceravAse aNhANagaM adantavaNaM aNuvahANagaM bhUmisejjAo phalahasejjAno paradharapaveso laddhAvaladdhAI mANAvamANAI paresi holaNAo khisaNAzro garahaNA uccAvayA virUvA bAvIsaM parIsahovasaggA gAmakaNTagA ahiyAsijjanti tamaDheM ArAhei / ArAhittA carimehi ussAsanijhAsehi simihii bujhihii muccihii pariniyAhii savvadukkhANamantaM krehii| Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 2] [135 [10] tatpazcAt ve dRDhapratijJa kevalI isa prakAra ke vihAra se vicaraNa karate hue aura aneka varSoM taka kevali-paryAya kA pAlana kara Ayu ke anta ko jAnakara, aneka bhaktoM-bhojanoM kA pratyAkhyAna va tyAga kareMge aura anazana dvArA bahuta se bhojanoM kA chedana kareMge aura jisa (sAdhya) kI siddhi ke lie nagna bhAva, kezaloMca, brahmacarya dhAraNa, snAna kA tyAga, daMtadhAvana kA tyAga, pAdukA kA tyAga, bhUmi para zayana karanA, kASThAsana para sonA, bhikSArtha paragRha praveza, lAbha-alAbha meM sama rahanA, mAnApamAna sahanA, dUsaroM ke dvArA kI jAne vAlI holanA (tiraskAra), nindA, khisanA (avarNavAda), tarjanA (dhamakI), tAr3anA, gahare (dhaNA) evaM anukala-pratikala aneka prakAra ke bAIsa parISaha, upasarga tathA lokApavAda (gAlI-galauca) sahana kie jAte haiM, usa sAdhya-mokSa kI sAdhanA karake carama zvAsocchvAsa meM siddha buddha mukta ho jAyeMge, sakala karmamala kA kSaya aura samasta duHkhoM kA anta kreNge| (rAjapraznIya sUtra se uddhRta) Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 3 pRSTha saM. h 47 h h 12 01.01 vyaktinAma-sUcI pRSTha saM. nAma 104 dRDha ratha devendra devarAja zakra dhati devI nandana nandArAnI nalinagulma niSadha pagayA padmakumAra padmagulma padmabhadra padmasena padmAvatI pradezI rAjA pradyumna 104 prabhAvatI devI prabhAvatI rAnI pAzvanAtha pitRsena kRSNakumAra priyA puSpaculikA AryA pUrNabhadra d n < 626638 < 26 nAma agrasena anAdata anaMgasenA abhayakumAra prAnanda mAnanda--zrAvaka ilAdevI aMgati-gAthApati kAtika-zreSThI kAlakumAra kAlIrAnI kItidevI kUNika kRSNakumAra kRSNa-vAsudeva kezIkumAra-zramaNa gautama gaMgadatta gaMdhadevI candra citta-sArathI ceTaka rAjA celanAdevI jambU-aNagAra jamAli jitazatru-rAjA datta dazadhanvA dazaratha devAnandA dRDhapratijJa 104 bala 47 KG GOak baladeva balarAjA 104 107 bahuputrikA 95 buddhi devI 47 behalla kumAra 102 bhadrakumAra 102 bhadrasArthavAha bhadrA 44 bhUtA co0 NACKG Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 3] [137 pRSTha saM. 107 OO) W VW n m n d 102 104 108 nAma. maNidatta yakSa maNibhadra mahAkAla kumAra mahAkRSNa kumAra mahAdhanvA mahApadma mahApadmA mahAbala mahAbala mahAvIra mahAsenakRSNakumAra mAtali mAnabhadra meghakumAra yama mahArAja yukti rasa devI rAmakRSNa kumAra rASTrakUTa rukmiNI revatI devI lakSmI devI varadatta aNagAra varuNa mahArAja vaha vahe vIra kRSNa kumAra vIrasena vIrAMgada vezramaNa mahArAja 48862 pRSTha saM. nAma vehalla kumAra zatadhanvA zAmba ziva ziva rAjarSi zukra--mahAgraha zrIdevI zreNika rAjA saptadhanvA 107 samudravijaya siddhArtha prAcArya sukAla kumAra 102 sukAlI rAnI 47 sukRSNa kumAra 21 sudarzana gAthApati 60 sudharmA svAmI 102 sabhadra 94 subhadrA subhadrA suvratA AryA 104 surapriya-yakSa 105 surAdevI sUrya 107 sUryAbha deva secanaka gaMdhahastI 102 zreNika rAjA 102 somadeva 7 soma mahArAja 104 somA 108 somila brAhmaNa 61 hrI devI NIWKK00 66 / 000G G66KMC4GGI Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anadhyAyakAla [sva0 prAcAryapravara zrI AtmArAmajI ma0 dvArA sampAdita nandIsUtra se uddhRta] svAdhyAya ke lie AgamoM meM jo samaya batAyA gayA hai, usI samaya zAstroM kA svAdhyAya karanA cAhie / anadhyAyakAla meM svAdhyAya vajita hai| manusmRti Adi smRtiyoM meM bhI anadhyAyakAla kA vistArapUrvaka varNana kiyA gayA hai| vaidika loga bhI veda ke anadhyAyoM kA ullekha karate haiM / isI prakAra anya ArSa granthoM kA bhI anadhyAya mAnA jAtA hai| jainAgama bhI sarvajJokta, devAdhiSThita tathA svaravidyA saMyukta hone ke kAraNa, ina kA bhI AgamoM meM anadhyAyakAla varNita kiyA gayA hai, jaise ki ___ dasavidhe aMtalikkhite asajjhAe paNNatte, taM jahA-ukkAvAte, disidAdhe, gajjite, vijjute, nigdhAte, juvate, jakkhAlitte, dhUmitA, mahitA, rayaugdhAte / dasavihe orAlite asajjhAtite, taM jahA--aTThI, maMsaM, soNite, asutisAmaMte, susANasAmaMte, caMdovarAte, sUrovarAte, par3ane, rAyavuggahe, uvassayassa aMto orAlie sriirge| --sthAnAGga sUtra, sthAna 10 no kappati niggaMthANa vA, niggaMthINa vA cauhiM mahApADivaehiM sajjhAyaM karittae, taM jahAprAsADhapADivae, iMdamahApADivae, kattipADivae, sugimhapADivae / no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA, cauhiM saMjhAhiM sajjhAyaM karettae, taM jahA--paDimAte, pacchimAte, majjhaNhe, addddhrtte| kappai nimgaMthANaM vA niggaMthINa bA, cAukAlaM sajjhAyaM karettae, taM jahA-puvvaNhe, avaraNhe, pose, paccUse / -sthAnAGga sUtra, sthAna 4, uddeza 2 uparokta sUtrapATha ke anusAra, dasa AkAza se sambandhita, dasa praudArika zarIra se sambandhita, cAra mahApratipadA, cAra mahApratipadA kI pUrNimA aura cAra sandhyA, isa prakAra battIsa anadhyAya mAne gae haiM, jinakA saMkSepa meM nimna prakAra se varNana hai, jaiseprAkAza sambandhI dasa anadhyAya 1. ulkApAta-tArApatana-yadi mahat tArApatana huA hai to eka prahara paryanta zAstra. svAdhyAya nahIM karanA cAhie / 2. digdAha-jaba taka dizA raktavarNa kI ho arthAta aisA mAlUma par3e ki dizA meM Aga sI lagI hai, taba bhI svAdhyAya nahIM karanA caahie| 3. gajita-bAdaloM ke garjana para do prahara paryanta svAdhyAya na kre| 4. vidyut-bijalI camakane para eka prahara paryanta svAdhyAya nahIM karanA caahie| kintu garjana aura vidyut kA asvAdhyAya cAturmAsa meM nahIM mAnanA caahie| kyoMki vaha Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anadhyAyakAla ] garjana aura vidyut prAyaH Rtu-svabhAva se hI hotA hai / ataH ArdrA se svAti nakSatra paryanta anadhyAya nahIM mAnA jaataa| 5. nirdhAta-binA bAdala ke prAkAza meM vyantarAdikRta ghora garjanA hone para, yA bAdaloM sahita AkAza meM kar3akane para do pahara taka asvAdhyAya kAla hai / 6. yUpaka- zukla pakSa meM pratipadA, dvitIyA, tRtIyA ko sandhyA kI prabhA aura candraprabhA ke milane ko yUpaka kahA jAtA hai| ina dinoM prahara rAtri paryanta svAdhyAya nahIM karanA caahie| 7. yakSAdIpta--kabhI kisI dizA meM bijalI camakane jaisA, thor3e thor3e samaya pIche jo prakAza hotA hai vaha yakSAdIpta kahalAtA hai| ata: prAkAza meM jaba taka yakSAkAra dIkhatA rahe taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / 8. dhUmikA-kRSNa-kArtika se lekara mAgha taka kA samaya meghoM kA garbhamAsa hotA hai / isameM dhamra varNa kI sUkSma jalarUpa dhUdha par3atI hai| vaha dhamikA-kRSNa kahalAtI hai| jaba taka yaha dhUdha par3atI rahe, taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / 9. mihikAzveta-zItakAla meM zveta varNa kI sUkSma jalarUpa dhudha mihikA kahalAtI hai / jaba taka yaha giratI rahe, taba taka asvAdhyAya kAla hai / 10. raja-udghAta-vAyu ke kAraNa aAkAza meM cAroM ora dhUli chA jAtI hai| jaba taka yaha dhUli phailI rahatI hai, svAdhyAya nahIM karanA caahie| uparokta dasa kAraNa AkAza sambandhI asvAdhyAya ke haiN| audArika zarIra sambandhI dasa anadhyAya 11.12-13 haDDI, mAMsa aura rudhira-paMcendriya tiryaMca kI haDDI, mAMsa aura rudhira yadi sAmane dikhAI deM, to jaba taka vahA~ se yaha vastue~ uThAI na jAe~ taba taka asvAdhyAya hai / vRttikAra pAsa-pAsa ke 60 hAtha taka ina vastuoM ke hone para asvAdhyAya mAnate haiM / . isI prakAra manuSya sambandhI asthi, mAMsa aura rudhira kA bhI anadhyAya mAnA jAtA hai / vizeSatA itanI hai ki inakA asvAdhyAya sau hAtha taka tathA eka dina-rAta kA hotA hai / strI ke mAsika dharma kA asvAdhyAya tIna dina taka / bAlaka evaM bAlikA ke janma kA asvAdhyAya kramazaH sAta evaM pATha dina paryanta kA mAnA jAtA hai| 14. azuci-mala-mUtra sAmane dikhAI dene taka asvAdhyAya hai / 15. zmazAna-- zmazAnabhUmi ke cAroM ora sau-sau hAtha paryanta asvAdhyAya mAnA jAtA hai / 16. candragrahaNa-candragrahaNa hone para jaghanya pATha, madhyama bAraha aura utkRSTa solaha prahara paryanta svAdhyAya nahIM karanA cAhie / 17. sUryagrahaNa-sUryagrahaNa hone para bhI kramazaH ATha, bAraha aura solaha prahara paryanta asvAdhyAyakAla mAnA gayA hai| Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140] [anadhyAyakAla 18. patana-kisI bar3e mAnya rAjA athavA rASTrapuruSa kA nidhana hone para jaba taka usakA dAhasaMskAra na ho, taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / athavA jaba taka dUsarA adhikArI sattArUDha na ho, taba taka zanaiH zanaiH svAdhyAya karanA caahie| 16. rAjavyudgraha-samIpastha rAjAoM meM paraspara yuddha hone para jaba taka zAnti na ho jAe, taba taka aura usake pazcAt bhI eka dina-rAtri svAdhyAya nahIM kreN| 20. audArika zarIra-upAzraya ke bhItara paMcendriya jIva kA vadha ho jAne para jaba taka kalevara par3A rahe, taba taka tathA 100 hAtha taka yadi nirjIva kalevara par3A ho to svAdhyAya nahIM karanA caahie| asvAdhyAya ke uparokta 10 kAraNa audArika zarIra sambandhI kahe gaye haiN| 21-28. cAra mahotsava aura cAra mahApratipadA-ASADha-pUrNimA, Azvina-pUrNimA, kArtika. pUrNimA aura caitra-pUrNimA ye cAra mahotsava haiM / ina pUrNimAnoM ke pazcAt Ane vAlI pratipadA ko mahApratipadA kahate haiN| inameM svAdhyAya karane kA niSedha hai| 26-32. prAtaH, sAyaM, madhyAhna aura ardharAtri-prAtaH sUrya ugane se eka ghar3I pahile tathA eka ghar3I pIche / sUryAsta hone se eka ghar3I pahale tathA eka ghar3I pIche / madhyAhna arthAt dopahara meM eka ghar3I Age aura eka ghar3I pIche evaM ardharAtri meM bhI eka ghar3I Age tathA eka ghar3I pIche svAdhyAya nahIM karanA caahie| .0 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI prAgama prakAzana samiti, byAvara arthasahayogI sadasyoM kI zubha nAmAvalI mahAstambha saMrakSaka 1. zrI seTha mohanamalajI corar3iyA, madrAsa 1. zrI biradIcaMdajI prakAzacaMdajI talesarA, pAlI 2. zrI gulAbacandajI mAMgIlAlajI surANA, 2. zrI jJAnarAjajI kevalacandajI mUthA, pAlI / sikandarAbAda 3. zrI premarAjajI jatanarAjajI mahatA, mer3atA siTI 3. zrI pukharAjajI zizodiyA, byAvara 4. zrI zA0 jar3AvamalajI mANakacandajI betAlA, 4. zrI sAyaramalajI jeThamalajI corar3iyA, baiMgalora bAgalakoTa 5. zrI premarAjajI bhaMvaralAlajI zrIzrImAla, durga 5. zrI hIrAlAlajI pannAlAlajI caupar3A, byAvara 6. zrI esa. kizanacandajI corar3iyA, madrAsa 6. zrI mohanalAlajI nemIcaMdajI lalavANI, 7. zrI kaMvaralAlajI baitAlA, gohATI cAMgATolA 8. zrI seTha khIMvarAjajI coraDiyA, madrAsa 7. zrI dIpacaMdajI candanamalajI coraDiyA. madrAsa 6. zrI gumAnamalajI corADayA, madrAsa 8. zrI pannAlAlajI bhAgacandajI botharA, cAMgA10. zrI esa. bAdalacandajI corar3iyA, madrAsa TolA 11. zrI je. dulIcandajI corar3iyA, madrAsa 6. zrImatI sirekuvara bAI dharmapatnI sva. zrI sugana12. zrI esa. ratanacandajI coraDiyA, madrAsa ___caMdajI jhAmar3a, madurAntakam 13. zrI je. annarAjajI corar3iyA, madrAsa 10. zrI bastImalajI mohanalAlajI boharA 14. zrI esa. sAyaracandajI coraDiyA, madrAsa (K.G.F.) jAr3ana 15. zrI Ara. zAntilAlajI uttamacandajI cora- 11. zrI thAnacaMdajI mehatA, jodhapura DiyA, madrAsa zrI bhairudAnajI lAbhacaMdajI surANA, nAgaura 16. zrI siremalajI hIrAcandajI coraDiyA, madrAsa 13. zrI khUbacandajI gAdiyA, byAvara 17. zrI je. hukmIcandajI coraDiyA, madrAsa 14. zrI mizrIlAlajI dhanarAjajI vinAyakiyA, stambha sadasya byAvara 1. zrI agaracandajI phatecandajI pArakha, jodhapura 15. zrI indracaMdajI baida, rAjanAMdagAMva 2. zrI jasarAjajI gaNezamalajI saMcetI, jodhapura 16. zrI rAvatamalajI bhIkamacaMdajI pagAriyA, 3. zrI tilokacaMdajI sAgaramalajI saMcetI, madrAsa bAlAghATa 4. zrI pUsAlAlajI kistUracaMdajI surANA, kaTaMgI 17. zrI gaNezamalajI dharmIcaMdajI kAMkariyA, TaMgalA 5. zrI Ara. prasannacandajI coraDiyA, madrAsa 18. zrI suganacandajI bokar3iyA, indaura 6. zrI dIpacandajI bokar3iyA, madrAsa 16 zrI harakacaMdajI sAgaramalajI betAlA, indaura 7. zrI mUlacandajI corar3iyA, kaTaMgI 20. zrI raghunAthamalajI likhamIcaMdajI lor3hA, cAMgA8. zrI varddha mAna iNDasTrIja, kAnapura TolA 9. zrI mAMgIlAlajI mizrIlAlajI saMcetI, durga 21. zrI siddhakaraNajI zikharacandajI baida, cAMgATolA Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142] [sadasya-nAmAvalI 22. zrI sAgaramalajI noratamalajI pIMcA, madrAsa 8. zrI phUlacandajI gautamacandajI kAMTheDa, pAlI 23. zrI mohanarAjajI mukanacandajI bAliyA, 6. zrI ke. pukharAjajI bAphaNA, madrAsa ahamadAbAda 10. zrI rUparAjajI jodharAjajI mUthA, dillI 24. zrI kezarImalajI jaMvarIlAlajI talesarA, pAlI 11. zrI mohanalAlajI maMgalacaMdajI pagAriyA, rAyapura 25. zrI ratanacaMdajI uttamacaMdajI modI, byAvara 22. zrI nathamalajI mohanalAlajI lUNiyA, caNDAvala 26. zrI dharmIcaMdajI bhAgacaMdajI boharA, jhUThA 13. zrI bhaMvaralAlajI gautamacandajI pagAriyA, 27. zrI chogamalajI hemarAjajI lor3hA, DoMDIlohArA kuzAlapurA 28. zrI guNacaMdajI dalIcaMdajI kaTAriyA, bellArI 14. zrI uttamacaMdajI mAMgIlAlajI, jodhapura 26. zrI mUlacaMdajI sujAnamalajI saMcetI, jodhapura 15. zrI mUlacandajI pArakha, jodhapura 30 zrI sI0 amaracaMdajI botharA, madrAsa 16. zrI sumeramalajI mer3atiyA, jodhapura 31. zrI bhaMvarIlAlajI mUlacaMdajI surANA, madrAsa 17. zrI gaNezamalajI nemIcandajI TAMTiyA, jodhapura 32. zrI bAdalacaMdajI jagarAjajI mehatA, indaura 18. zrI udayarAjajI pukharAjajI saMcetI, jodhapura 33. zrI lAlacaMdajI mohanalAlajI koThArI, goThana 16. zrI bAdaramalajI pukharAjajI baMTa, kAnapura 34. zrI hIrAlAlajI pannAlAlajI caupar3A, ajamera 20. zrImatI sundarabAI goThI w/o zrI tArAcandajI 35. zrI mohanalAlajI pArasamalajI pagAriyA, ___goThI, jodhapura . baiMgalora 21. zrI rAyacaMdajI mohanalAlajI, jodhapura 36. zrI bhaMvarImalajI coraDiyA, madrAsa 22. zrI ghevaracaMdajI rUparAjajI, jodhapura 37. zrI bhaMvaralAlajI goThI, madrAsa 23. zrI bhaMvaralAlajI mANakacaMdajI surANA, madrAsa 38. zrI jAlamacaMdajI rikhabacaMdajI bAphanA, AgarA 24. zrI jaMvarIlAlajI amaracandajI koThArI, byAvara 36. zrI ghevaracaMdajI pukharAjajI bharaTa, gohATI 25. zrI mANakacandajI kizanalAlajI, mer3atAsiTI 40. zrI jabaracaMdajI gelar3A, madrAsa 26. zrI mohanalAlajI gulAbacandajI catara, byAvara 41. zrI jar3AvamalajI suganacaMdajI, madrAsa 27. zrI jasarAjajI jaMvarIlAlajI dhArIvAla, jodhapura 42. zrI pukharAjajI vijayarAjajI, madrAsa 28. zrI mohanalAlajI campAlAlajI goThI, jodhapura 43. zrI cenamalajI surANA TrasTa, madrAsa 26. zrI nemIcaMdajI DAkaliyA mehatA, jodhapura 44. zrI lUNakaraNajI rikhabacaMdajI lor3hA, madrAsa 30. zrI tArAcaMdajI kevalacaMdajI karNAvaTa, jodhapura 45. zrI sUrajamalajI sajjanarAjajI mahetA, koppala 31. zrI AsUmala eNDa kaM0, jodhapura sahayogI sadasya 32. zrI pukharAjajI lor3hA, jodhapura 33. zrImatI suganIbAI W/o zrI mizrIlAlajI 1. zrI devakaraNajI zrIcandajI DosI, mer3atAsiTI sAMDa, jodhapura 2. zrImatI chaganIbAI vinAyakiyA, byAvara 34. zrI baccharAjajI surANA, jodhapura 3. zrI pUnamacaMdajI nAhaTA, jodhapura 35. zrI harakacandajI mehatA, jodhapura 4. zrI bhaMvaralAlajI vijayarAjajI kAMkariyA, 36. zrI devarAjajI lAbhacaMdajI mer3atiyA, jodhapura villIpuram 37. zrI kanakarAjajI madanarAjajI goliyA, 5. zrI bhaMvaralAlajI caupar3A, byAvara jodhapura 6. zrI vijayarAjajI ratanalAlajI catara, byAvara 38 zrI ghevaracandajI pArasamalajI TAMTiyA jodhapura 7. zrI bI. gajarAjajI bokar3iyA, selama 39. zrI mAMgIlAlajI coraDiyA, kucerA Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 143 sadasya-nAmAvalI ] 40. zrI saradAramalajI surANA, bhilAI 66. zrI hIrAlAlajI hastImalajI dezalaharA,bhilAI 41. zrI prokacaMdajI hemarAja jI sonI, durga 70. zrI vardhamAna sthAnakavAsI jaina zrAvakasaMgha, 42. zrI sarajakaraNajI surANA, madrAsa / . dallI-rAjaharA 43. zrI ghIsUlAlajI lAlacaMdajI pArakha, durga 71. zrI campAlAlajI buddharAjajo bAphaNA, byAvara 44. zrI pukharAjajI boharA, (jaina TrAnsaporTa kaM.) 72. zrI gaMgArAmajI indracaMdajI boharA, kucerA jodhapura 73. zrI phateharAjajI nemIcaMdajI karNAvaTa, kalakattA 45. zrI campAlAlajI sakalecA, jAlanA 74. zrI bAlacaMdajI thAnacandajI bhuraTa, 46. zrI premarAjajI mIThAlAlajI kAmadAra, ___ kalakattA baiMgalora 75. zrI sampatarAjajo kaTAriyA, jodhapura 47. zrI bhaMvaralAlajI mUthA eNDa sansa, jayapura 76. zrI jaMvarIlAlajI zAMtilAlajI surANA, 48. zrI lAlacaMdajI motIlAlajI gAdiyA, baiMgalora bolArama 46. zrI bhaMvaralAlajI navaratnamalajI sAMkhalA, 77. zrIkAnamalajI koThArI. dAdiyA meTUpAliyama 78. zrI pannAlAlajI motIlAlajI surANA, pAlI 50. zrI pukharAjajI challANI, karaNagullI 76. zrI mAraNakacaMdajI ratanalAlajI muNota, TaMgalA 51. zrI prAsakaraNajI jasarAja jI pArakha, durga 80. zrI cimmanasiMhajI mohanasiMhajI lor3hA, byAvara 52. zrI gaNezamalajI hemarAjajI sonI, bhilAI 81. zrI riddhakaraNajI rAvatamalajI bhuraTa, gauhATI 53. zrI amRtarAjajI jasavantarAjajI mehatA, 82. zrI pArasamalajI mahAvIracaMdajI bAphanA, goThana mer3atAsiTI 83. zrI phakIracaMdajI kamalacaMdajI zrIzrImAla, 54. zrI ghevaracaMdajI kizoramalajI pArakha, jodhapura kucerA 55. zrI mAMgIlAlajI rekhacaMdajI pArakha, jodhapura 84. zrI mAMgIlAlajI madanalAlajI coraDiyA, bhairUdA 56. zrI munnIlAlajI mUlacaMdajI gulecchA, jodhapura 85. zrI sohanalAlajI laNakaraNajI surANA, kucerA 57. zrI ratanalAlajI lakhapatarAjajI, jodhapura 86. zrI ghIsUlAlajI, pArasamalajI, javarIlAlajI 58. zrI jIvarAjajI pArasamalajI koThArI, mer3atA koThArI, goThana siTI 87. zrI saradAramalajI eNDa kampanI, jodhapura 56. zrI bhaMvaralAlajI rikhabacaMdajI nAhaTA, nAgaura 88. zrI campAlAlajI hIrAlAlajI bAgarecA, 60. zrI mAMgIlAlajI prakAzacandajI rUNavAla, maisUra jodhapura 61. zrI pukharAjajI boharA, pIpaliyA kalAM 89. zrI pukharAjajI kaTAriyA, jodhapura 62. zrI harakacaMdajI jugarAjajI bAphanA, baiMgalora 10. zrI indracandajI mukanacandajI, indaura 63. zrI candanamalajI premacaMdajI modI, bhilAI 61. zrI bhaMvaralAlajI bAphaNA, indaura 64. zrI bhIvarAjajI bAghamAra, kucerA 62. zrI jeThamalajI modI, indaura 65. zrI tilokacaMdajI premaprakAzajI, ajamera 63. zrI bAlacandajI amaracandajI modI, byAvara 66. zrI vijayalAlajI premacaMdajI gulecchA, 14. zrI kundanamalajI pArasamalajI bhaMDArI rAjanAMdagAMva 65. zrI kamalAkaMvara lalavANI dharmapatnI zrI sva. 67. zrI rAvatamalajI chAjer3a, bhilAI pArasamalajI lalavANI, goThana 68. zrI bhaMvaralAlajI DUgaramalajI kAMkariyA, 66. zrI akhecaMdajI lUNakaraNajI bhaNDArI, kalakattA bhilAI 67. zrI suganacandajI saMcetI, rAjanAMdagA~va Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144] [ sadasya-nAmAvalI 18. zrI prakAzacaMdajI jaina, nAgaura 116. zrImatI rAmakuMvarabAI dharmapatnI zrI cAMdamalajI 66. zrI kuzAlacaMdajI rikhabacaMdajI surANA, lor3hA, bambaI bolArama 117. zrI mAMgIlAlajI uttamacaMdajI bAphaNA, baiMgalora 100. zrI lakSmIcaMdajI azokakumArajI zrIzrImAla, 118. zrI sAMcAlAlajI bAphaNA, auraMgAbAda kucerA 116. zrI bhIkamacandajI mANakacandajI khAbiyA, 101. zrI gUdar3amalajI campAlAlajI, goThana (kuDAlora) madrAsa 102. zrI tejarAja jI koThArI, mAMgaliyAvAsa 120. zrImatI anopakuvara dharmapatnI zrI campAlAlajI 103. zrI sampatarAjajI coraDiyA, madrAsa saMghavI, kucerA 104. zrI amaracaMdajI chAjer3a, pAdu bar3I 121. zrI sohanalAlajI sojatiyA, thAMvalA 105. zrI jugarAjajI dhanarAjajI baramecA, madrAsa 122. zrI campAlAlajI bhaNDArI, kalakattA 106. zrI pukharAjajI nAharamalajI lalavANI, madrAsa 123. zrI bhIkamacaMdajI gaNezamalajI caudharI, 107. zrImatI kaMcanadevI va nirmalAdevI, madrAsa dhaliyA 108. zrI dulerAjajI bhaMvaralAlajI koThArI, 124. zrI pukharAjajI kizanalAlajI tAter3a, kuzAlapurA sikandarAbAda 106. zrI bhaMvaralAlajI mAMgIlAlajI betAlA, Deha 125. zrI mizrIlAlajI sajjanalAlajI kaTAriyA, 110. zrI jIvarAjajI bhaMvaralAlajI, coraDiyA sikandarAbAda bhairU dA 126. zrI vardhamAna sthAnakavAsI jaina zrAvaka saMgha, 111. zrI mAMgIlAlajI zAMtilAlajI rUNavAla, bagar3Inagara harasolAva 127. zrI pukharAjajI pArasamalajI lalavANI, 112. zrI cAMdamalajI dhanarAjajI modI, ajamera bilAr3A 113. zrI rAmaprasanna jJAnaprasAra kendra, candrapura 128. zrI TI. pArasamalajI corar3iyA, madrAsa 114. zrI bhUramalajI dullIcaMdajI bokar3iyA, mer3atA 129. zrI motIlAlajI pAsUlAlajI boharA siTI ___eNDa kaM., baiMgalora 115 zrI mohanalAlajI dhArIvAla, pAlI 130. zrI sampatarAjajI surANA, manamAr3a Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Private & Personal use only www.jainelibrary