Panch Sangraha

Book Title: Panch Sangraha
Author(s): Hiralal Devchand, Pukhraj Amichand Kothari
Publisher: Yashovijayji Jain Sanskrit Pathshala Mahesana

View full book textPrevious | Next

Page 671
________________

$300 પંચસંગ્રહ-પાંચમું દ્વાર
शुभध्रुववन्धिनीनामनुत्कृष्टः चतुर्दाऽजघन्योऽशुभधुववन्धिनीनाम् । सायध्रुवाः शेषाः चत्वारोऽप्यध्रुवबन्धिनीनाम् ॥६६॥
અર્થ–શુભ ધ્રુવબંધિની પ્રકૃતિને અનુશ્રુષ્ટ રસબંધ અને અશુભ ધ્રુવMધિની પ્રકૃતિને અજઘન્ય રસબંધ ચાર પ્રકારે છે. શેષ બધે સાદિ સાંત છે તથા અધ્રુવઅંધિ પ્રકૃતિએના ચારે સાદિ સાંત છે.
ટિકાનું–શુભ ધ્રુવનંધિની–તેજસ, કામણ, પ્રશસ્ત વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ, અગુરુલઘુ અને નિર્માણ એ આઠ પ્રકૃતિને અનુત્કૃષ્ટ રસબંધ સાદિ, અનાદિ ધ્રુવ અને અધુર એમ ચાર પ્રકારે છે. તે આ પ્રમાણે –
એ આઠે પ્રકૃતિને ઉત્કૃષ્ટ રસબંધ ક્ષેપકને અપૂર્વકરણે ત્રીશ કર્યપ્રકૃતિઓને જે સમયે અંધવિચ્છેદ થાય છે તે સમયે એક સમય માત્ર થાય છે. એક સમય જ થતો હોવાથી સાદિ સાંત છે. તે સિવાય અન્ય સઘળે રસબંધ અતુહૃષ્ટ છે. તે ઉપશમણિમાં બંધવિચ્છેદ થયા પછી થતું નથી ત્યાંથી પડે ત્યારે થાય છે માટે સાદિ, તે સ્થાન જેઓએ પ્રાપ્ત નથી કર્યું તેઓને અનાદિ અને ધ્રુવ અધુવ અભવ્ય અને ભવ્યની અપેક્ષાએ છે.
અશુભ યુવબધિજ્ઞાનાવરણપચક, દર્શનાવરણનવક, મિથ્યાત્વ, સેળ કષાય, ભય, જુગુપ્સા, ઉપઘાત, અપ્રશસ્ત વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ અને અંતરાયપંચક એ તેતાલીસ પ્રકૃતિઓને અજઘન્ય અનુભાગબંધ સાદિ અનાદિ કવ અને અધુવ એમ ચાર પ્રકારે છે. તે આ પ્રમાણે –
જ્ઞાનાવરણપંચક, અંતરાયચક અને દર્શનાવરણચતુષ્ક એ ચૌદ પ્રકૃતિએને જઘન્ય અનુભાગબંધ ક્ષેપકને સૂમસં૫રાય ગુણસ્થાનકના ચરમ સમયે થાય છે. સંવલન ચાર કષાયને અનિવૃત્તિ બાદરગુણસ્થાનકે વર્તતા ક્ષેપકને તે તે પ્રકૃતિના બંધવિચ્છેદ સમયે થાય છે. નિદ્રા, પ્રચલા, ઉપઘાત, ભય, જુગુપ્સા અને અપ્રશસ્ત વર્ણન ચતુષ્ક એ પ્રકૃતિએને ક્ષપકશ્રેણિમાં અપૂર્વકરણ ગુણસ્થાનકે તે તે પ્રકૃતિના અંધવિચ્છેદ સમયે થાય છે. પ્રત્યાખ્યાનાવરણીય ચાર કષાયને સંયમને પ્રાપ્ત કરવા ઇરછતા દેશવિરતિને સ્વગુણસ્થાનકના ચરમ સમયે વર્તતા થાય છે. અપ્રત્યાખ્યાનાવરણીય ચાર કષાયને ક્ષાયિક સમ્યકત્વ અને સંયમ એ બંનેને એકી સાથે એક સમયે પ્રાપ્ત કરતા અવિરતિ સમ્યગુષ્ટિ જીવને થાય છે. કારણ કે તેના બાંધનારાએમાં તેઓને જ અતિ વિશુદ્ધ અધ્યવસાય છે. ત્યાનદ્ધિવિક, મિથ્યાત્વ અને અનતાતુર્માધિ કષાય એ આઠ પ્રકૃતિને સમ્યકત્વ અને સંયમ એ બંનેને યુગપતુ એક જ સમયે પ્રાપ્ત કરવા ઈચ્છતા મિથ્યાષ્ટિને ચરમસમયે જઘન્ય રસબંધ થાય છે. કારણ કે તે તે પ્રકૃતિ બાંધનારા છમાં તે જ અતિ નિર્મળ પરિણામવાળા છે માટે તેઓ જ


Page Navigation
1 ... 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894 895 896 897 898 899 900 901 902 903 904 905 906 907 908 909 910 911 912 913 914 915 916 917 918 919 920 921 922 923 924 925 926 927 928 929 930 931 932 933 934 935 936 937 938 939 940 941 942 943 944 945 946 947 948 949 950