Book Title: Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 2
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh
View full book text
________________
किञ्च किञ्चिदवयवनाशेन प्रतिमान्तरोत्पत्तौ तव तत्र प्रतिष्ठाध्वंसाऽनभ्यपगमात्पज्यताऽनापत्तिः।
• गङ्गेशस्यऽपूर्वोच्छेदप्रसङ्गः •
३४३ कालान्तरभाविनि फले चिरनष्टस्य भावव्यापारकत्वनियमाच्च, अन्यथाऽपूर्वोच्छेदाऽऽपत्तेश्च ।
प्रतिष्ठाध्वंसाऽनभ्युपगमात्पूज्यताऽनापत्तिः। 'प्रतिष्ठितं पूजयेदि'त्यत्रापि प्रतिष्ठा स्वध्वंसद्वारा पूज्यताप्रयोजिके'त्येवं गङ्गेशेन ध्वंसव्यापारकत्वकल्पनं कर्तुं न युज्यत इति भावः ।
किञ्च कालान्तरभाविनि व्यवहितकालभाविनि फले स्वर्ग-नरकादिलक्षणे चिरनष्टस्य = फललाभात् चिरकालपूर्वं नष्टस्य यज्ञ-दानादिकर्मणः भावव्यापारकत्वनियमात् = पुण्य-पापाऽन्यतरलक्षणाऽपूर्वाद्यपराभिधानं भावात्मकव्यापारमुत्पाद्य कारणत्वनियमात्, “चिरध्वस्तं फलायालं न कर्माऽतिशयं विना' (न्या. कु.१/९) इति न्यायकुसुमाञ्जलिवचनात् । यथा ‘स्वर्गकामो यजेत' इति वेदवचनात् यज्ञस्य स्वर्गकारणतानिश्चये क्षणिकक्रियाविशेषात्मकस्य तस्य कालान्तरभावि-स्वर्गोत्पत्त्यव्यवहितपूर्वक्षणपूर्ववर्तित्वविरहादन्तरा व्यापारविधयाऽदृष्टाद्यपराभिधानाऽपूर्व कल्पयित्वा ‘यागोऽपूर्वद्वारा स्वर्गकारणमि'त्यभ्युपगम्यते तथैव प्रकृतेऽपि ‘प्रतिष्ठा स्वजन्यातिशयाऽपराभिधानशक्तिद्वारा पूज्यताप्रयोजिके'त्यभ्युपगन्तव्यम् । ____ अन्यथा = कालान्तरभावि फलं प्रति चिरनष्टस्य भावव्यापारकत्वनियमं प्रतिक्षिप्य, प्रतिष्ठाविधिना प्रतिमायां संस्कारविशेषमनभ्युपगम्य, प्रतियोगिविधया स्वध्वंसं प्रति कारणतया प्रतिष्ठायाः स्वजन्यध्वंसद्वारा पूज्यत्वप्रयोजकत्वकक्षीकारे अपूर्वोच्छेदाऽऽपत्तेः = पुण्य-पापाऽन्यतरलक्षणाऽदृष्टाद्यपराऽभिधानस्यापूर्वस्याऽनङ्गीकाराऽऽपत्तेः, प्रतिष्ठायाः स्वजन्यध्वंसद्वारा पूज्यत्वप्रयोजकत्वमिव यज्ञादेरपि स्वजन्यध्वंसद्वारा स्वर्गादिकारणत्वमुपपत्तिमत् स्यात् । तथा चाऽपसिद्धान्तप्रसङ्गः । यज्ञादिस्थले व्यापारविधयाऽपूर्वस्य प्रतिष्ठास्थले च ध्वंसस्य कल्पने तु विनिगमनाविरहात् यज्ञादिस्थले ध्वंसस्य प्रतिष्ठायाञ्चापूर्वस्य व्यापारत्वमिति वदतो मुखं पिधातुमशक्यमेव मणिकृता । किञ्च प्रतियोगिध्वंसयोरेककार्यकारित्वं कुत्रापि न क्लृप्तम् । प्रत्युत विरुद्धकार्यकारित्वमेव दृष्टमन्यत्रेति तदपलापोऽप्यपरिहार्य एव मणिकृता ।
किञ्च नैयायिकमते किञ्चिदवयवनाशेन प्रतिमान्तरोत्पत्तौ = यत्किञ्चित्स्वावयवनाशजन्याऽभिनवप्रतिमोत्पत्तौ सत्यां तव = चिन्तामणिकृतो मते तत्र = नूतनप्रतिमायां प्रतिष्ठाध्वंसानभ्युपगमात् = पूर्वतनप्रतिष्ठितप्रतिमानिष्ठस्य प्रतिष्ठाध्वंसस्यानङ्गीकारान्नूतनप्रतिमायाः पूज्यताऽनापत्तिः = पूज्यत्व-प्रतिष्ठिમાન્ય કરવું વ્યાજબી નથી. હકીકતમાં તો જે ક્રિયા આજે કરવામાં આવે અને તેનું ફલ દીર્ઘ કાળે પ્રાપ્ત થવાનું હોય તો ફલોત્પત્તિથી ઘણાં સમય પહેલાં નષ્ટ થયેલી ક્રિયા વાસ્તવમાં તો ફલ પ્રત્યે ભાવ વ્યાપાર દ્વારા જ કારણ બની શકે આવો નિયમ છે. આવું ન માનવામાં આવે તો અપૂર્વનો = પુણ્ય વગેરેનો ઉચ્છેદ થવાની આપત્તિ આવે. કહેવાનો આશય એ છે કે આજે દાન આપવામાં આવે અને ૨૫ વર્ષ પછી દાનેશ્વરીને સ્વર્ગ પ્રાપ્ત થાય, તેમાં સ્વર્ગસ્વરૂપ ફલ પ્રત્યે ભાવાત્મક પુણ્ય દ્વારા દાનક્રિયા કારણ બને છે તેમ પ્રતિષ્ઠા પણ કોઈ ભાવાત્મક પદાર્થ દ્વારા પૂજાલભ્ય ફલ પ્રત્યે કારણ બની શકે, નહિ કે સ્વધ્વંસ દ્વારા. “પ્રતિષ્ઠાધ્વસ દ્વારા પ્રતિષ્ઠા ફલપ્રયોજક છે એવું માનવામાં આવે તો દાન પણ દાનધ્વંસ દ્વારા સ્વર્ગનું પ્રયોજક છે એવું માનવાની આપત્તિ આવશે. આમ થતાં પુણ્ય-પાપની કલ્પના જ નહિ થઈ શકે.
તેમજ ન્યાયદર્શન મુજબ પ્રતિષ્ઠિત પ્રતિમાના કોઈ પણ અંશનો નાશ થતાં નવી પ્રતિમાં ઉત્પન્ન થાય છે. પૂર્વપ્રતિષ્ઠિત પ્રતિમામાં પ્રતિષ્ઠાધ્વંસ ભલે રહેલો હોય, પરંતુ કોઈક અવયવના નાશથી ઉત્પન્ન
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
