Book Title: Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 2
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh
View full book text
________________
• प्रतिमाप्रतिपन्नश्रावकभिक्षाविचारः . इदमुपलक्षणमेकादशी प्रतिमां प्रतिपन्नस्य श्रमणोपासकस्याऽपि प्रतिमाकालाऽवधिकत्वादनारम्भकत्वस्य न तत्सम्भवः । न च तद्भिक्षायाः सर्वसम्पत्करी'कल्पत्वोक्त्यैव निस्तारः। इत्थं हि यथाकथञ्चित् ‘सर्वसम्पत्करीयमिति व्यवहारोपपादनेऽपि 'न पौरुषघ्नी'त्यादिव्यवहाराऽनुपपादनात् । सम्पन्ने संविग्नपाक्षिकरूपे न सम्भवति, सदारम्भपरिहारस्य निरुक्तयतनाया वा विरहात् । → 'खुरमुंडो लोएण व रयहरणं उग्गहं व घेत्तूण । समणब्भूओ विहरइ धम्मं काएण फासंतो ।। ममकारेऽवोच्छिण्णे वच्चति सण्णायपल्लिं दटुं जे । तत्थ वि जहेव साहू गेण्हति फासुं तु आहारं ।।'
(पञ्चा.१०/३५-३६) इति पञ्चाशकप्रदर्शितां एकादशी = चरमा प्रतिमां = श्रावकप्रतिमा प्रतिपन्नस्य श्रमणोपासकस्यापि अनारम्भकत्वस्य = नियमत आरम्भपरिहारस्य प्रतिमाकालाऽवधिकत्वात् = उत्कर्षत एकादशमासावधिकत्वात् । तदुक्तं पञ्चाशके → उक्कोसेणं एक्कारस मास जाव विहरेइ . (पञ्चा. १०/३८) इति । न तत्सम्भवः = नैव सदाऽनारम्भकत्वसम्भव इति तस्य न सर्वसम्पत्करी भिक्षा सम्भवति ।
ननु प्रतिमापरिपूय॒त्तरकालं प्रव्रज्याङ्गीकारात्तदानीमपि सर्वसम्पत्करी भिक्षाऽव्याहता, सदानारम्भितायाः सद्भावादिति चेत् ? न, सर्वेषामेवैकादशी प्रतिमां प्रतिपन्नानां तदुत्तरं दीक्षाङ्गीकारनियमविरहात्, स्वीयप्रव्रज्यायोग्यताविरहावगमे पुनर्गृहस्थताभ्युपगमात् । तदुक्तं पञ्चाशके → भावेऊणत्ताणं उवेइ पव्वज्जामेव सो पच्छा । अहवा गिहत्थभावं उचियत्तं अप्पणो णाउं ।। - (पञ्चा.१०/३९) इति । प्रकृते च श्रमणोपासकचरमप्रतिमाप्रतिपन्नत्वावच्छेदेनाद्यभिक्षाविधानं नाहतीत्युक्तमिति न दोषः । न च तद्भिक्षायाः = चरमप्रतिमां प्रतिपन्नस्य श्रमणोपासकस्य भिक्षायाः “पुव्वाउत्तं कप्पति पच्छाउत्तं तु ण खलु एयस्स । ओदणभिलिंगसूवादि सव्वमाहारजायं तु ।।” (पञ्चा.१०/३७) इति पञ्चाशकवचनात् सर्वसम्पत्करीकल्पत्वोक्त्यैव = आद्यभिक्षातुल्यत्वोक्तिमात्रेण वक्तुः निस्तारः सम्भवति ।
अत्र हेतुमावेदयति- इत्थं = निरुक्तप्रकारेण हि यथाकथञ्चित् = सादृश्यांशमुपादाय 'सर्वसम्पत्करी इयं तादृशश्रमणोपासकभिक्षा' इति व्यवहारोपपादनेऽपि = तादृश-शब्दप्रयोगसमर्थनेऽपि ‘इयं न = नैव સંવિગ્નપાક્ષિક સાધુ આચારમાં શિથિલ હોવાના કારણે તેમાં આચારહીનત્વસ્વરૂપ પ્રથમ પ્રકારની બાલદશા હોય છે. પરંતુ તેઓ પ્રરૂપણા શુદ્ધ કરે છે. પોતાની શિથિલતાનો બચાવ કરતા નથી. આથી સ્વદોષઅપલાપરૂપ બીજા પ્રકારની બાલદશા તેમનામાં હોતી નથી. વળી, સંવિગ્નપાક્ષિક ભવિષ્યમાં ભાવસાધુતા પામવાના હોવાથી વર્તમાનમાં તે દ્રવ્યમુનિ કહેવાય. શુદ્ધપ્રરૂપક હોવા છતાં આચારહીન = શાસ્ત્રોક્તચારિત્રાચારહીન હોવાના લીધે સંવિગ્નપાક્ષિકમાં સદા અનારંભિતા હોતી નથી. તેથી સંવિગ્નપાક્ષિકની ભિક્ષા સર્વસંપન્કરી ભિક્ષા બની ન શકે.
આ વાતના ઉપલક્ષણથી એમ પણ સમજી લેવું કે અગ્યારમી શ્રાવકપ્રતિમાને વહન કરનાર શ્રમણોપાસકની ભિક્ષા પણ સર્વસંપન્કરી ભિક્ષા બની ન શકે. કારણ કે ૧૧ મી પ્રતિમા વહન કરવાના સમય દરમ્યાન તે અનારંભક હોવા છતાં સર્વદા અનારંભક નથી. માટે તેની ભિક્ષા પણ સર્વસંપન્કરી ભિક્ષા ન બની શકે. ૧૧ મી શ્રાવકની પ્રતિમાને વહન કરનાર શ્રાવકની ભિક્ષા સર્વસંપત્કરી ભિક્ષા જેવી છે'- એવું કહેવા માત્રથી જ વિસ્તાર થઈ શકતો નથી. કારણ કે આ રીતે કહેવાથી અમુક અપેક્ષાએ १. हस्तादर्श 'करिक' इति पाठः । २. हस्तादर्श 'पौरुघ्नी' इति पाठः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
