Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 2

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh

Page 270

• निश्चयस्य हेतु-स्वरूपाऽनुबन्धशुद्धता •
ये त्वेकान्तनिश्चयमेवाद्रियन्ते ते निश्चयतो निश्चयमेव न 'जानते, हेतुस्वरूपानुबन्धशुद्धतज्ज्ञानाभावात्। तदाह- “णिच्छयमवलंबंता णिच्छयओ णिच्छयं अयाणंता ।
णासंति चरण-करणं' बाहिरकरणाऽऽलसा केई । । " (ओ.नि. ७६१) हिंसायतनानि सर्वाणि वर्जनीयानि प्रयत्नतः ← (ओ.नि. वृत्ति ५८/५९) इति द्रोणाचार्यकृतप्रकृतगाथाद्वयव्याख्या । तदुक्तं तत्रैवाऽग्रे वज्जेमित्ति परिणओ संपत्तीए वि मुच्चई वेरा । अविहिंतोऽवि न मुच्चइ किलिट्टभावो त्ति वा यस्स ।। ← (ओ.नि.६० ) इति । यथोक्तं निशीथभाष्ये बृहत्कल्पभाष्ये अपि च जे जे दोसाययणा ते ते सुत्ते जिणेहिं पडिकुट्ठा । ते खलु अणायरंतो सुद्धो इहरा उ भइयव्वो ।। ← (नि.भा.४१०३, बृ.क.भा. १८६० ) इति । प्रकृते च इंदिय - विसय कसाया परिसहा वेयणा य उवसग्गा । एए अवराहपया जत्थ विसीयंति दुम्मेहा ।। ← ( द.वै.नि. १७५ ) इति दशवैकालिकनिर्युक्तिवचनमप्यवधातव्यम् । पार्श्वस्थत्वादिप्रयोजकाऽपराधपदत्यागेनैव साधूनां संसारपारगामित्वसम्भवः। तदुक्तं दशाश्रुतस्कन्धनिर्युक्तौ अपासत्थाए अकुसीलयाए अकसाय- अप्पमाए य । अणियाणयाइ साहू संसारमहन्नवं तरई ।। ← (द.श्रु . नि . १४२ ) इति ।
=
ये तु प्रयत्नरहिता एकान्तनिश्चयमेव सद्व्यवहारनिरपेक्षनिश्चयनयमेव आद्रियन्ते ते निश्चयतः = परमार्थतो निश्चयमेव = निश्चयनयतात्पर्यमेव न जानते, हेतु स्वरूपाऽनुबन्धशुद्ध-तज्ज्ञानाऽभावात् हेतु-स्वरूपाऽनुबन्धविशुद्धिसम्पन्ननिश्चयनयगोचरसंवेदनात्मकविज्ञानविरहात् । तदुक्तं गुरुतत्त्वविनिश्चयवृत्तौ → यो निश्चयः प्रवर्त्तते हेतु स्वरूपानुबन्धप्रतिपूर्णः स निश्चयो निश्चयतो ज्ञेयः ← (गु.त.वि. वृत्ति १/३८) इति । प्रकृते ओघनिर्युक्तिसंवादमाह - 'णिच्छये 'ति । द्रोणाचार्यकृततद्वृत्तिश्चैवम् → निश्चयमवलम्बमानाः पुरुषा निश्चयतः परमार्थतो निश्चयमजानानाः सन्तो नाशयन्ति चरणकरणं, कथं? बाह्यकरणाऽलसाः = बाह्यं वैयावृत्त्यादि करणं तत्र अलसाः = प्रयत्नरहिताः सन्तश्चरणकरणं नाशयन्ति । केचिद् इदं चाङ्गीकुर्वन्ति यदुत परिशुद्धपरिणाम एव प्रधानो न तु बाह्यक्रिया' । एतच्च नाङ्गीकर्तव्यम्, यतः परिणाम एव बाह्यक्रियारहितः शुद्धो न भवतीति । ततश्च निश्चयव्यवहारमतमुभयरूपमेवाङ्गीकर्तव्यमिति ← (ओ.नि. वृत्ति ७६१) । यथोक्तं पुरुषार्थसिद्ध्युपाये अप → निश्चयमबुध्यमानो यो निश्रयतः तमेव संश्रयते । नाशयति करण-चरणं स बहिः करणालसो ઈચ્છતા સુવિહિત સંયમીએ હંમેશા પ્રયત્નપૂર્વક તમામ હિંસાઆયતનોનો પરિહાર કરવો જોઈએ.’ * નિશ્ચય-વ્યવહારનું સંતુલન #
યે. । પરંતુ જેઓ એકાન્તનિશ્ચયને = વ્યવહારનો અપલાપ કરતા નિશ્ચયનયને જ સ્વીકારે છે તેઓ તો નિશ્ચયથી = પરમાર્થથી નિશ્ચયનયને જ જાણતા નથી. કારણ કે હેતુશુદ્ધ સ્વરૂપશુદ્ધ અને અનુબંધશુદ્ધ એવા નિશ્ચય નયનું સંવેદનાત્મક જ્ઞાન તેમની પાસે નથી. કારણ કે ઓનિર્યુક્તિમાં જણાવેલ છે કે → બાહ્ય વૈયાવચ્ચ વગેરે આલંબન સાધનને અપનાવવામાં આળસુ કેટલાક વિદ્વાનો નિશ્ચય નયનું આલંબન લે છે તેઓ પરમાર્થથી નિશ્ચય નયને જાણતા જ નથી અને આ રીતે આળસથી ચારિત્રનો નાશ કરે છે. ..णकारणं' इत्यशुद्धः पाठः ।
M
=
१. हस्तादर्शे 'यमेव ज्ञानहेतु..' इति त्रुटितोऽशुद्धश्च पाठः । २ हस्तादर्शे '
५३५