Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 2

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh

Page 338

• बौद्धमते हिंसाया असम्भवः •
___६०१ इत्थं च हिंसा न केनचित्क्रियत इत्यनुपप्लवं जगत्स्यादिति भावः ।।२०।।
ननु “जनक एव हिंसकः स्यादतो न दोषः” इत्यत्र जनकः किं सन्तानस्य क्षणस्य वा इति न तस्य किञ्चित् करणीयमस्तीत्येवं नाशहेतोरयुज्यमानत्वेन नाशिनो भावाः स्वभावत एव नश्यन्ति स्वभावनाशिनः पुनरुदयाऽनन्तराऽपवर्गिण एव भवन्तीति नाशहेतोरभावाद्यदि क्षणिकत्वव्यवस्था ततः किमित्याह नाशस्य च = विनाशस्य पुनः, अन्यतः = स्वभावव्यतिरिक्तानाशहेतोः सकाशात् अभावे = अभवने, सर्वनाशानां निर्हेतुकत्वाभ्युपगमात्, भवेत् = जायेत हिंसापि = वधोऽपि, न केवलं घटादिक्षयः, अहेतुका = स्वरूपलाभाऽतिरिक्तनिमित्तशून्यैवेत्यर्थः - (अ.१५/२ वृत्ति) इति ।
निर्हेतुकत्वे चास्या दोषः श्रीहरिभद्रसूरिभिः अष्टकप्रकरणे इत्थमावेदितः → ततश्चास्याः सदा सत्ता, कदाचिन्नैव वा भवेत् । कादाचित्कं हि भवनं, कारणोपनिबन्धनम् - ।। (अ.प्र.१५/३) इति । अस्या वृत्तिः → यस्मादियमहेतुका, ततश्च = तस्मात्पुनर्हिसाया निर्हेतुकत्वात्, अस्याः = हिंसायाः सदा = सर्वदा सत्ता = सद्भावः भवेदिति योगः। कदाचित् = क्वचिदपि काले नैव = न खलु वाशब्दो विकल्पार्थः, भवेत् = जायेत सत्तेति वर्तते । कुत एतदेवमित्याह- कदाचिद्भवं = कादाचित्कम्, हिशब्दो यस्मादर्थः, भवनं = प्रादुर्भावः, कारणोपनिबन्धनं = हेतुनिबन्धनम् । यतोऽभिधीयते- “नित्यं सत्त्वमसत्त्वं वाऽहेतोरन्यानपेक्षणात् । अपेक्षातो हि भावानां, कादाचित्कत्वसम्भवः” ।।(प्र.वा.३/३) प्रमाणवार्तिके धर्मकीर्त्तिनेति गम्यम् । इत्थञ्च नाशकविरहात् शूकरादेः हिंसा न केनचित् लुब्धकादिना क्रियते इति हेतोः अनुपप्लवं = हिंसाधुपप्लवशून्यं जगत् स्यादिति भावः ।।८/२०।। ___ बौद्धः शङ्कते 'ननु जनक एव हिंसकः स्यात् । अतः कथं निर्हेतुकत्वं हिंसायाः ? कथं वा निर्हेतुकत्वाऽऽश्रयो नित्यसत्त्वादिको दोषः इति चेत् ? अत्र स्याद्वादी ‘इतो व्याघ्र इतस्तटी'ति न्यायेन सौगतं निग्रहीतुं प्राह ‘योऽयं जनकः स एव हिंसक' इत्युच्यते सौगतेन तत्र जनकः किं
આ રીતે સ્પષ્ટ રીતે જોઈ શકાય છે કે કોઈ પણ ઉત્પન્ન થનાર પદાર્થ સર્વથા ક્ષણભંગુર હોવાથી પોતાની ઉત્પત્તિની બીજી જ ક્ષણે નાશ પામે જ છે. તો પછી હરણ, કીડી વગેરે જીવો પણ આ જ સિદ્ધાન્તથી પોતાની ઉત્પત્તિ પછી આપમેળે બીજી જ ક્ષણે નાશ પામશે, મરી જશે. જે આપમેળે મરનાર હોય તેને શું મારવાના હોય ? તેથી કોઈ પણ વ્યક્તિ હિંસક નહિ કહેવાય. કોઈના દ્વારા કોઈની હિંસા થઈ એમ નહિ કહી શકાય. (જેમ આપઘાત કરનાર વ્યક્તિની હિંસા કોઈએ કરેલ છે – એમ નથી કહેવાતું તેમ જન્મ પછીની જ ક્ષણે આપમેળે મરનાર હરણ, કીડી વગેરે તમામની હિંસા કોઈએ કરી- એમ નહિ કહી શકાય. આવું થશે તો આખું જગત ખૂન વગેરે ઉપદ્રવથી કાયમ भुस्त 25 . (८/२०)
અહીં બૌદ્ધ વિદ્વાન એવી દલીલ કરે છે કે “જનક છે તે જ હિંસક છે. મતલબ કે નાશક હિંસક नथी पनी तो. माटे ४ ४ = ७॥२९॥ = 6418 छ ते. ४ डिंस छ.' - सा मौद्धनी दार સામે ગ્રંથકારશ્રી જણાવે છે કે “કોના જનકને તમે હિંસક માનો છો? શું સંતાનના = સંતતિના જનકને તમે હિંસક માનો છો કે ક્ષણના = સંતાનના જનકને તમે હિંસક માનો છો ?' આવા આશયથી ગ્રંથકારશ્રી ૨૧ મી ગાથામાં કહે છે કે –