Book Title: Samkit Vichar
Author(s): Panachand Bhaichand Mehta
Publisher: Prakrit Text Society Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001351/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta grantha pariSada granthAMka-26 samakita vicAra simyagdarzana vicAra] : lekhaka : pAnAcaMda bhAIcaMda mahetA prAkRta graMtha pariSada amadAvAda-9 1993 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PRAKRIT TEXT SERIES No, 26 General Editors D. D. Malvania H. C. Bhayani SAMAKITA VICARA [SAMYAGDARASANA VICARA] Author PANACHAND B. MEHTA B.A., LL.B. 1.A.S. (Retd.) PRAKRIT TEXT SOCIETY AHMEDABAD 1993 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAMAKITA VICARA [Samyagdarsana Vicara ] Published by : D. D. Malvania Secretary, Prakrit Text Society L. D. Institute of Indology Navarangpura, Ahmedadad-380 009 @ P. B. Mehta First Edition 1993 Copies : 1000 Price : Rs. 30-00 Printed by : Tejash Printers 966, Naranpura old Villlage Ahmedabad-380913 Phone : 484398 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta grantha pariSada granthAMka-26 samakita vicAra simyagdarzana vicArI : lekhaka : pAnAcaMda bhAIcaMda mahetA prAkRta grantha pariSada amadAvAda-9 1993 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdara samarpaNa chabalamAM dehavilaya : tA. 25-7-76 bhAIcaMda jecaMda mahetA dehavilaya : tA. 29-12-52 jemanA saMskAronI vaDavAIe nIce mArAM zarIra ane mananuM ghaDatara thayuM evAM prAtaHsmaraNIya pUjya mAta-pitAzrInAM caraNakamalamAM sAdara arpaNa. pAnAcaMdu Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakanuM nivedana prastuta pustakasamakita vicAranA lekhaka che zrI pAnAcaMdabhAI mahetA-teone I. sa. 1957mAM bhArata sarakAre 1. A. s. adhikArI padamAM lIdhA. tyAra pachI temaNe kaccha jillAnA ane jAmanagara Adi aneka gujarAtanA jillAmAM kalekaTara jevI padavI bhogavI. I. 195 mAM phelozipa meLavIne halAMDanA hega zaheramAM sthAnika svarAjyanI saMsthAonA vahIvaTane abhyAsa karyo. pariNAme amadAvAdanI myu. korporezanamAM kamizanara tarIke I. 1968 mAM niyukta thayA. chevaTe gujarAta rAjyamAM sacivane hoddo bhegavI nivRtta thayA. nivRtta thayA pachI kilakanikazana jevI kaMpanImAM menejara nimAyA-AmAMthI paNa nivRtta thaI sevAbhAvI saMsthAone mAnArha sevAo ApI. samAja sevA sAthe AdhyAtmika sAdhanAnI paNa laganI hatI. tethI temaNe prathama 1984mAM "Guidelines to Mahavir Darshan' graMthanuM saMpAdana karyuM ane tyAra bAda 198mAM "dhyAna ane jIvanadarzana" pustaka prakAzita karyuM che ane have samakita viSe temanuM A AdhyAtmika pustaka prakAzita thaI rahyuM che. samakita zabda saMskRta samyaphatvanuM gujarAtI rUpAntara che. mULamAM samyakatva zabdane saMbaMdha cAritra sAthe haze ema anumAna thAya che. kAraNa ke AcArAMganA "samyaktva" nAmanA cothA adhyayanamAM tene saMbaMdha kevaLa AcAra-cAritra sAthe ja jaNAya che, paraMtu kAlakrame jJAna ane darzana paNa samyak hovAM jarUrI che ema samajAyuM. eTale umAsvAtie tattvArtha sUtramAM e traNeyane samyagra kahyAM-paraMtu pachInA kAle samyaphatava e mAtra samyagadarzananuM ja pratipAdaka banI gayuM che. AthI ja AcAryazIlAMke AcArAMganI TIkAmAM samyaktvane artha che "tatvArtha zraddhAna samyakatvamucyate" (pR. 175). A prakAre artha te karyo paNa temane temAM zaMkA hatI. tenuM nirAkaraNa AgaLa jaI AcArAMga niyuktanI TikAmAM karyuM che. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuNamANo vi kiriya pariccayato vi sayaNa-dhaNamoha / dito bi duhassa ura na jiNai aMdho parANIya // 220 kuSamANo vi niviti pariccaya to vi sayaNa-dhaya-mohaM / dito vi duhassa ura micchadichI na sijjhai // 221 tamhA kammANItha jeumaNo daMsami payaijjA / dasaNavao hi saphalANi huti tava-nANa-caraNAI // 222 mahAra-kavariM-pUSA-ce bhArayu kRtaviya' | emeva bArasabihe tavami na hu kaitave samaNo // 225 AnI vyAkhyAmAM zIlAMke kahyuM che ke darzana vinAnI kriyA niSphaLa che. AthI jJAna ane cAritra baMne samyapha hovA chatAM darzanane ja samyaktva kahevuM e sArthaka che. kAraNa ke jJAna cAritra te ja samyapha thAya che je samyakadarzana heya. Ama traNemAM darzananuM vizeSa mahattva hoI samyakatva saMjJA darzanane ApavI emAM kazuM beTuM nathI. samyaphacAritra sAthenA saMbaMdhane badale samyakazraddhAna athavA samyagU darzana sAthe samyakatvane saMbaMdha thayo te guNasthAnamAM cothA guNa sthAnane je mahatva maLyuM tene kAraNe hovAnI pUrI saMbhAvanA. che. te guNasthAnathI ja jIvanamAM parivartana manAyuM che. te bAhyabhimukhatAne badale mekSAbhimukhatA jIvanamAM Ave tenA mULamAM A samyakatva che. Ama jyAre tenuM mahatva samyaggadarzanarUpe sthira thaI gayuM te kALathI samyagucAritrane sthAne samyagadarzana ke samyakatvanuM mahatva vadhyuM. ahIM e dhyAnamAM rAkhavuM jarUrI che ke 14 guNasthAnane je mahattva SaTa khaMDAgamamAM maLyuM che. te jenAgamamAM nathI maLyuM. tatvArthamAM paNa bedhanuM anucaraNa karI dazabhUmi che. 14 guNa-- sthAna nathI. kAryagraMthikee sarva prathama samyapha ane samyagudarzananuM ekIkaraNa karyAnI vizeSa saMbhAvanA che. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakdana ke samyakatvanA A mahattvane kAraNe ja tItha karAnI bhavanI je thA thAgrathomAM-jainapurANAmAM ApavAmAM AvI che. te temanA dRSTilAbhanA bhavathI zarU thAya che. eTale temaNe samyagUdarzana prApta karyuM tyArathI Ara bhAya che. A ja prasa`ga che jyAre teo saMsArI mAthI dUra thaI mAkSamAnA pravAsI ane che. eTale ke samyaktva athavA samyagUdana prApta kare che. temanA jIvanamAM parivartana Ave che. sarvajIvAnA samyakdarzananI prAptinA niyama batAvatA vaLI kama graMthAe eka vAta AmAM umerI che te prAcIna RgvedakAlIna kAlavAdanI asara hoya tema jaNAya che. temAM kahevAmAM Avyu che ke jIvAne jyAre dezeAna sAgarApama keATi jeTalu' sa`sAra bhramaNa khAkI rahe che tyAre samahtva pragaTa thAya che-AcArAMga TIkA rR. 177, samyaka darzIna, samyaktva, TTilAbha, zraddhA A badhA ja zabdo ekAka che. AmAMthI samyakatvanu' ja gujarAtI rUpAMtara samakita che ane A ja viSe prastuta graMthamAM vivaraNa che. prastuta viSayanI je kAMI sAmagrI yatrataMtra vikharAyela maLe che te savane ekatra karIne zrI pAnAcaMdabhAI mahetA I.A.S. (Retd.)e prastuta graMthamAM ApI che. Ama A samikata vicAra e samakita viSayanA saMdarbha graMtha che. zrI pAnAcaMdabhAInuM A viSenuM vizALa vAMcana ane taTastha dRSTi prastuta graMthamAM pragaTa thAya che, bhASA paNa saraLa sa sulabha che. kaThaNu viSayane saraLa bhASAmAM kahevAnI hathoTI zrI pAnAca MdabhAI e keLavI che tenI pratIti vAcakane thayA vinA raheze nahIM. hAla teo 78mA varSe paNa utsAhapUrvaka kAryarata che ane vAcana, manana ane ciMtanamAM pravRtta rahe che. 8, AperA seAsAyaTI amadAvAda-7 tA. 11-5-23 dalasukha mAlavaNiyA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adyama gaLa pUrNa AnaMda ane divya anaMta jJAnanI prApti jenuM lakSaNa che evA mAkSa ke nirvANa prApta karavA, te bhAratanA manISionI aMtaraMga bhAvanA rahI che, tenI prApti mATenA satpuruSArtha karavAmAM Ave tene mAkSamA kahe che, ane tenuM prathama meApAna te Atmaina che. A Atmadarzanane samyagdarzana, samakti, paramAtmadarzana, svarUpa-sAkSAtkAra, Adhi ke AtmajJAna Adi aneka nAmAthI ALakhavAmAM Ave che, prastuta graMthanu nAma 'samakita vicAra' evuM rAkhavAmAM Avyu che, te graMthamAM ApelI sAmagrIne anurUpa che; kAraNa ke 'samyaktva' ne sarvajJapraNIta darzanamAM khUba ja agatya ApavAmAM AvI che ane gRhasthadharma ke munidharmanI kharekharI prApti samyakRtva vinA thaI zakatI nathI evA samAnya abhiprAya sarve AcArca, manISio, sa MtA ane prabuddha vicArakAnA rahyo che. A pustakamAM mukhyapaNe vidvAna ane abhyAsIne upayAgI thAya tevuM kramavAra varNana samyagUdazananA viSaya saMbadhI rajU karavAmAM Avela che. pustakanA prAraMbhamAM dana' zabda viSenI vistRta samajaNa ApI SaDjhananA sa MkSipta paricaya bhAratIya paribhASAmAM ane zrI haribhadrasUrijInI zailImAM-ema ba Mne rIte Apela che, pachI jainadananA AgamAmAM samyaktva sabaMdhI kareluM vivecana prastuta karI samyaktvanA pratipakSI evA "mithyAtva" (viparIta zraddhAna)nI mImAMsA karela che. Ama pahelA traNa prakaraNa prastAvanA rUpa athavA bhUmikArUpa gaNI zakAya. tyAra pachInA 4 thI 14 sudhInA prakaraNAmAM samyaktva viSe vividhalakSI mAhitI Apela che, je sAdhaka temaja vidvAna anene ekasarakhI upacAgI che. A gahana AdhyAtmika viSaya sArI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rIte samajavA mATe satpAtratA Avazyaka che. jenI pAse anekAMta dRSTi nathI, athavA vizALa ane madhyastha daSTi nathI te samyaktvanI judI judI paribhASAthI vimAsaNamAM paDI jAya che ane kaI paribhASA svIkAravI evI dvidhAmAM AvI jAya che. ahI` 4 thI 9 prakaraNAmAM darzAvelI vividha anuyAgAnI apekSA jo kharAkhara samajaNumAM Ave te sarva prakAranA virAdhAbhAsa maTI jaI, sarvAMgI samAdhAna thaI zake che. A mATe gurugama dvArA sApekSa dRSTithI samajavAnI AvazyakatA che. A pachI 10 thI 14 prakaraNAmAM samyakRtvanA prakArA, lakSaNA, aMJA, ruci ane tenA 67 bAla viSe eka eka prakaraNamAM anukrame vizada mAhitI Apela che. A vAMcanathI samyaktva viSe je samajaNu meLavI hatI te ati vistRta, vizada, pragADha ane mahu sukhI bane che ane Ama "samyakRtva" viSe eka sarvAMgI ane adhikRta mAhitI vAcakane maLI rahe che. A pachI chellA prakaraNamAM zuddhopayAga upara vividha dRSTikANathI carcA karI che. ahI abhyAsIone khAsa jaNAvavAnu ke paramArtha-samyakRtvanI prApti te svAnubhavanI apekSA rAkhe che, ane svAnubhava te zuddhopacAga vinA sa'bhava nathI. bhale pachI tenI mAtrA hIna-adhika hAI zake che. mATe samakita-vicAra" graMtha dhIme dhIme sAdhaka ke vidvAnane "samakita"nI jemAM sAkSAta prApti hoya che tevA "zuddhopayAga" (zuddha bhAva) sudhI laI jAya che, je sAkSAt mAkSamArganuM prathama seApAna che. ATalI vAta phreMkamAM A graMtha viSe jaNAvI. A graMthanA lekhaka-saMpAdaka murabbI zrI pAnAcaMdabhAI mahetA kAkhAnI AdhyAtmika sasthA sAthe tenA udayakALathI ja joDAyelA che. ucca sarakArI hoddA parathI nivRtta thaI chellA 15 varSothI ziSTa, saMskArI ane AdhyAtmika vAMcana dvArA teoe peAtAnA jIvanane sArA evA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika mADa ApavAnA prayatna karela che. Ama chatAM teo pote kAI mahAna sAdhaka ke adhyAtmajJAnI nathI ane tethI teoe peAtAnA vicArAne ni`La karavA satsAhityanI sAdhanAnA bhAgarUpe ja A graMthanA lekhana-sa'pAdananuM kArya mukhyapaNe svAMtaH sukhAya karela che. graMthanI vizeSatAone sakSepamAM vicArIe teA nIcenA agatyanA muddA temAM dRSTigeAcara thaI Ave che : (1) samyakRtva viSe saraLa ane saMkSipta samajaNa (2) vividha dRSTikANu dvArA vicAradhArAnI rajUAta (3) binasAMpradAyika abhigama (4) aneka AgamA ane satzAsrAmAMthI avatarita karelA adhikRta avataraNA (5) saiddhAMtika ane AdhyAtmika-ane paddhatinA samanvaya (6) chelle, 'zuddhabhAva'nA AvirbhAvarUpa je nizcaya-samyakatva te graMthanA chellA prakaraNamAM "zuddhopayoga" rUpe laI, lekhake A graMtha sAdhako mATe paNa upayeAgI banAvI graMthane vizeSa vibhUSita karyAM che. A graMtha sAmAnyapaNe adhyAtmapradhAna bhAratIya saMskRtinA vidvAnAne, abhyAsIone ane madhyama kakSA sudhInA sAdhakone tathA vizeSapaNe jainadarzananA vidvAneAne upayAgI thAya tevA che. gujarAtanI dharmapremI janatA A graMthanA samAdara karI lekhakazrInA parizramane saphaLa manAvaze tevI abhyarthanA sahita ApaNe zrI pAnAcaMdabhAI ne temanA prema-parizrama badala dhanyavAda pAThavIe. OM zAntiH vaizAkhI pUrNimA-saM. 2049 guruvAra tIrthakSetra kAkhA 6-5-1993 AtmAnaMda Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhakanuM nivedana (1) samyagadarzana jevA ja Tala viSayanA vividha pAsAonI vicAraNuM karato A graMtha gujarAtI samAja pAse rajU karatI vakhate huM kSobha anubhavuM chuM. mArI ochI lAyakAta ane alapa abhyAsanA kAraNe temAM kSatio hevAnI saMbhAvanA kharI. te te mATe vidvAna temaja zraddhALu vAcaka-varga mane kSamA karaze ane mArA zubha hetu tarapha najara rAkhaze tevI apekSA rAkhuM chuM. pahelA prakaraNamAM darzana zabdanA tenA vividha artho aMge ane bIjA prakaraNamAM jaina Agama aMge TUMkI vigato ApelI che. A baMne prakaraNa samakita vicAraNAnI bhUmikArUpe lakhelAM che. A bhUmikA vAMcavAthI abhyAsane viSaya-pravezanI saraLatA thaze. prakaraNa 3 mAM "mithyAtva aMge vicAraNA karI che. mithyAtva. eTale viparIta athavA satyathI vidhI; je nathI te che tema mAnavuM athavA je che te nathI tema mAnavuM. mithyAtvanI nivRtti te ja samakti che. jena AgamamAM padArtha nirUpaNa cAra prakAre karavAmAM Avela che, je cAra anuga kahevAya che. kathAnuga ane caraNAnuyogamAM AcAranI pradhAnatAthI, dravyAnuyogamAM tavaciMtananI pradhAnatAthI ane karaNAnuyogamAM AtmAne kAryakArI jIva-karmAdikanI pradhAnatAthI ane te pradhAnatAnA saMdarbhamAM mokSanA eka ja prajananuM judI judI zailIthI nirUpaNa karavAmAM Avela che. judA judA anuga saMbaMdhita carcA karatAM pahelAM bhUmikArUpe anuga aMge prakaraNa-4mAM sAmAnya. vicAraNuM karIne, eka eka anuga laIne tyAra pachInA prakaraNomAM samakitanA svarUpanI carcA-vicAraNuM karI che. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 mAM kathAnuga ane caraNAnuganA daSTikoNathI ane zailIthI, prakaraNa 6 mAM dravyAnuyeganA daSTikeNa ane zailIthI temaja prakaraNa 8 mAM karaNanaganA daSTikoNa ane zailIthI samaktinA svarUpanI carcA-vicAraNA karI che. vacamAM prakaraNa 7 mAM kathAnuga temaja dravyAnuyoganI samakitanI vyAkhyAonA artha-vikAsa aMge avalokanarUpe paNa carcA-vicAraNA karI che. A vicAraNAnA pariNAme ApaNe joyuM ke samadaSTi ane mithyAdaSTine anukrame tattvaviSayaka zraddhA ke azraddhA e ja artha vikAsakramamAM phalita thAya che. viSayanirUpaNanI saLaMgatAnA hetuthI vaccenA prakaraNe choDI, ApaNe sIdhA prakaraNa-15no vicAra karIe. A prakaraNamAM ApaNe zuddho paganI carcA-vicAraNA karI che. upaga e jainadarzanano pAribhASika zabda che. cetanA-vyApArane upayoga kahevAya che. jenA vaDe AbhA, darzana ane jJAnanuM pravartana karavAnI abhimukhatAvALA thAya e je cetanA-vyApAra te upaga che. AtmAnI anubhUtirUpI saMvedanA te darzana-upaga ane satya svarUpanI samajaNa te jJAna-upaga kahevAya che. A baMne pAsAMonI vizuddha avasthA prApta thaye samakita kahevAya che ane A zuddha upaga anaMta ane sadAye pravartatu AmAnuM sukha pariNAme nipajAve che. A vikAsakrama jotAM, tattvazraddhA e samadaSTine chevaTane artha nathI. chevaTano artha to tavasAkSAtkAra che. tavazraddhA e te tattvasAkSAtkAranuM eka sopAna mAtra che. darzana-upaga ane jJAnaupacoga jyAre jIvanamAM vaNAI jAya tyAre ja tatvasAkSAtkAra thAya che ane e ja samyagadarzanane aMtima artha che. jainadarzana anekAntavAdI-syAvAdI che, jyAre bIjA bhAratIya darzano ekAntavAdI che eTale vastunA svarUpano nizcaya karavAnI jinapaddhati ane jinavANInuM svarUpa bIja darzanethI judu tarI Ave che. prakaraNa 9mAM jinavANInA svarUpa aMge vicAraNA karI che. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 10mAM samakitanA prakAre, 11mAM samaktinAM lakSaNa,. 12mAM samakitanA aMga, 13mAM samatinI ruci ane 14mAM sama-- ktinA 67 bela aMge jarUrI mAhitI ApavAmAM AvI che. A graMthamAM je je graMthane AdhAra lIdhe che agara je je graMthamAMthI padyana TAMcaNa karela che teone nirdeza sAmAnya rIte jyAM tyAM karela che, te te sarva graMthakArone aMtaHkaraNa pUrvaka upakAra mAnuM chuM. vaLI, aparicita ke vicArane apanAvatAM zraddhALavarga acakAya te svAbhAvika che, eTale teone zAstra pramANa maLI rahe, te paNa eka hetu che. abhyAsIone A dizAmAM mULa zAstra vAMcavuM hoya to AdhAra ane sthAna batAvela hovAthI, mULa zAstra vAMcavAnI anukULatA rahe ane svayaM vadhu ciMtana-manana karavA prerAya. zAstrapAThanI sAkSI vinA, saLaMga nirUpaNa AmajanatAnI daSTie kadAca vadhu recaka banata, paraMtu zruta-abhyAsI jIvonI sugamatA najaramAM rAkhI AdhAra ane sthAna jyAM tyAM sAmAnya rIte batAvela che. A graMthamAM AdhAra lIdhela graMtho temaja tenA jevA ucca keTinA anya graMthamAMthI AvuM pAtheya maLI zake che, paraMtu AvA maLa graMtha vAMcavAnuM sAmAnya sAdhaka-jijJAsu mATe kaThina che. vaLI, AjanI paristhitimAM AvA vAMcana mATe teTalo samaya meLava te paNa kaThina che. AvA sAdhake TUMkA samayamAM saraLatAthI samyagudarzana je gahana ane sUkSama viSaya samajI zake te A graMtha pAchaLa zubha Azaya che. viSayanI gahanatAnA kAraNe saraLa bhASA. vAparavAnI maryAdA rahI che ane nAchUTake pAribhASika zabda paNa vAparavA paDayA che. vaLI, AgaLa pAchaLa javAnI takalIpha lIdhA. vagara kAraNakArya saMbaMdha vAcaka eka ja sthaLe meLavI zake ane ochA samayamAM saraLatAthI samajI zake tevA zubha AzayathI koI keI sthaLe punarukti karI che ane punarukti deSa paNa vaherI lIdho che.. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vr (2) pU.zrI sAnejI sAheba (zrI AtmAnaMdajI) chellA paMdareka "varSathI mArA adhyayana ane lakhANa pAchaLanu' preraka baLa banI rahyA che. sane 1989mAM prasiddha thayela mArA dhyAna ane jIvanadarzananA graMtha teo jotA hatA te vakhate teozrI bAlyA ke bna sAthena vinA dhyAnama, na dhyAnena vinA zva ta" ane tema kahIne dhyAnanuM pUraka tattva je samatva che te upara lakhAvAnuM sUcana karyuM. temanA vicAraaLanA pariNAme Aje te sUcana sAkAra bane che ane teozrI A prakAzana vakhate paNa AdyamagaLa lakhe che, te mATe teozrInA khAsa AbhAra mAnu chuM. jainadarzana ane jaividyAnA AMtararASTrIya khyAti dharAvanAra, bhArata sarakAra sanmAnita padmabhUSaNa evorDa meLavanAra, saraLa svabhAvI pativayaM zrI dalasukhabhAI mAlaviyAe mArA lakhANamAM UDA rasa laIne, siddhAMtanI cAgya samaja ApIne, mane hUMph, preraNA ane mAdana Apela che. lakhANu bAda saMpAdakanI Dhabe teozrIe cAgya sudhArA-vadhArA karyA che. chevaTe prastAvanA lakhI che ane prAkRta graMtha pariSadevatI prakAzananI javAkhadArI paNa lIdhI che. A rIte A graMthanu prakAzana mahad aMze teozrIne AbhArI che. teozrInA AbhAra huM zabdomAM vyakta karI zakatA nathI. chellA daseka varSathI mArI vAMcana-lekhana pravRttimAM rasa laI ne prasaMge prasaMge mane hUa ane pratsAhana Apela che tevA mArA AdaraNIya parama snehI DaoN. cInubhAI nAyakanA AbhAra mAnavA temaja AtmIyabhAve avAra-navAra carcA-sUcanA karanAra nivRtta kulapati zrI kulInacaMdra yAjJikanA saharSa ullekha karavA te prasaMgaprApta che. mArAM patnIe sa aaN zeAdhavAmAM temaja graMthA meLavavAmAM zrama lIdheA che. amArA saMtAnA ane tenA jIvanasAthIoe Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temaja parivAranA anya sabhyae mArI adhyayana-lekhana pravRttine sAnukULa karI daIne, mane vakhatovakhata protsAhita karyo che. te nirdeza kara paNa Avazyaka che. aMtamAM, je je mitra-nehIoe bhinna bhinna prakAre mane sAtha ane sahakAra Apela che te saune huM AbhArI chuM. tejasa prinTarsanA mAlika zrI harajIbhAI paTele A kAma jhaDapI ane suMdara rIte karI ApyuM te badala temane AbhArI chuM. 33, saurabha saMsAyaTI DrAIva-Ina roDa, navaraMgapurA, amadAvAda -9 pAnAcaMda mahetA tA. 18-5-1993 (Te. naM. 453897) Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA prakAzakanu nivedana samarpaNa Adyama gala-AtmAnaMdajI lekhakanuM nivedana 1. darzana' vicAra 2. AgamamAM darzana 3. mithyAtvamImAMsA 4. anuyAga ane samikata pa. kathAnuyAganA daSTikAthI 6. dravyAnuyAganA daSTikAthI 7. samatinI vyAkhyAonA a-vikAsa 8. karaNAnuyAganA dRSTikoNathI 9. jinavANInuM svarUpa 10. samakitanA prakAre (bheda) 11. samakitanA lakSaNa 12. samakitanA aMga 13. samakitanI dasa ruci 14. vyavahAra samakitanA 67 ela 15. zud upayAga 1. upayAga 2. darzIna upayoga 3. jJAna--upayAga 4. upayeAgapradhAna dhamanA mahimA 8 11 1 7 15 23 28 33 39 44 para 57 ra 71 81 86 92108 ra 95 7 104 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakita vicAra Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'darzana vicAra vyavahAramAM temaja adhyAtma-zAstromAM darzana zabda vaparAya che, paraMtu dareka sthaLe te zabda eka ja arthamAM vaparAtuM nathI. jyAM jyAM te zabda Ave tyAM tyAM te zabda kayA arthamAM vaparAyela che te jANavuM jarUrI bane che. jainadarzanAcArya paMDitavarya sukhalAlajIe kathana karela che ke darzana zabdanA traNa artha sarva paraMparAomAM prasiddha che, jemake : (1) ghaTadarzana ItyAdi vyavahAramAM cAkSuSa jJAnanA arthamAM, (2) Atmadarzana ItyAdi vyavahAramAM sAkSAtkAranA arthamAM ane (3) darzana, sAMkhyadarzana, jainadarzana ItyAdi vyavahAramAM, khAsa khAsa paraMparAsaMmata nizcita vicArasaraNanA arthamAM-darzana zabdano prAga sarva saMmata che." A traNe artha aMge TUMkamAM vicAraNuM karIe. (1) darzana eTale dekhavuM" e vyavahAramAM sAmAnya artha che. A uparAMta ApaNe reja ba reja vyavahAramAM darzana zabda judA judA arthamAM paNa vAparIe chIe. vyavahAramAM arIsAne darzana kahIe chIe. upadezane paNa amuka saMdarbhamAM, meLApane paNa amuka saMdarbhamAM darzana kahIe chIe. kaI sanehIne meLApa lAMbA vakhate thAya to "ApanA darzana lAMbA vakhate thayA. tema kahIe chIe. A rIte vyavahAramAM darzananA aneka arthe thAya che. saMbaMdha agara saMdarbha lakSamAM laIe tyAre ja darzana zabdanuM yathArtha arthaghaTana karI zakAya. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakita vicAra sAmAnya rIte A prathama vibhAgane netrajanyadha vibhAga kahI zakAya. (2) bIje vibhAga te trIjA netrajJAnane vibhAga che. mahAmAnanA kahevA mujaba jagatanI vAstavikatA e ApaNane dekhAtA jagata karatAM kAMIka taddana judI ja che. teonA kathana mujaba AMkha vigere Indriye vaDe jovAmAM bhrama ke bhUla thavAnI pUrepUrI saMbhAvanA che, jyAre trIjA netra dvArA je dekhAya che temAM bhrama ke bhUlanI kAMI saMbhAvanA nathI. trIjA netranI dRSTithI thatAM vAstavikatAnA darzanane sAkSAtkAra kahe che. A dRSTi dharAvanAra mahA mAnava vAstavikatAne pratyakSa jue che. alaukika prakAranuM A darzana che. Indriya ane manathI thatAM jJAna uparAMta mananI madada vagara AtmAne pratyakSa thatuM jJAna AmAM abhipreta che. jIvamAtramAM cetana-tattvanA astitvamAM zraddhA dharAvavI e pAyAnI vAta che. A zraddhA daDha hoya ane ghaNAM prakArane yathArtha puruSArtha karyo hoya tyAre ja trIju netra khUle che, ane Atma-sAkSAtkAra thAya che. A mahA mAnavAmAM cetanatatvanI zraddhA jIvanamAM vaNAI gayelI hoya che. A rIte A vibhAgamAM jyAre ApaNe Atma-darzana zabda vAparIe tyAre darzanano artha cetanatamAM akhUTa zraddhA agara Atma-sAkSAtkAra ema thAya che. (3) trIjA vibhAga ke trIjA arthamAM jyAre ApaNe darzana zabda vAparIe chIe tyAre darzanano artha abhiprAya, mAnyatA AcAra, tattva aMgenI ciMtanapraNAlI, tatvajJAna vigere arthamAM vAparIe chIe -dA. ta. jainadarzana, jainadarzana zabda jyAre ApaNe gadarzana, sAMkhyadarzana yAyika darzana vigere darzana sAthe sarakhAmaNInA saMdarbhamAM vAparIe chIe tyAre judI judI paraMparAsaMmata nizcita vicArasaraNInA arthamAM vAparIe chIe. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana vicAra A saMdarbhamAM ApaNe bhAratIya-darzana ane SaDradarzana zabda aMge TUMkamAM vicAraNA karIe. aMdhazraddhAnI sAme yuktivAdanuM je avirAma yuddha cAle enuM ja nAma darzana che. prAthamika dazAmAM mAnavasamAja jyAM sudhI adhyAtmavAda ke tattvaciMtana karavAnI yogyatA dharAvato nahoto tyAM sudhI karmakAMDa Adhipatya dharAvatuM ane jamAvatuM rahyuM, paraMtu jyAre AvA karmakAMDanI sAme yuktivAdanuM yuddha maDhAyuM ane adhyAtmavidyAnA yugano prAraMbha thayo tyAre judA judA darzane racAyAM. sAmAnya mAnyatA evI che ke darzanone janma cArvAkamuninA yuktivAde Apyo che, cArvAka darzana nAstikavAdI, jaDavAdI, ane bhautikavAdI darzana kahevAya che. kALanI apekSAe prathama AdhyAtmika darzana kapilamuninuM sAMkhyadarzana gaNAya che, samaya jatAM pataMjali muninuM cArgadarzana, kaNAdamuninuM vaizeSikadarzana. gautama muninuM neyAyika darzana, jemini muninuM pUrvamImAMsA ane bAdarAyaNa muninuM uttaramImAMsA. Ama cha darzanone vikAsa thA. A cha darzanane bhAratIya paraMparAmAM SaDUdana kahevAya che. A vargIkaraNamAM jainadarzana ke baddhadarzanane samAveza nathI kAraNa ke te vakhate mAtra vaidika dharmomAM sthAna hoya teTalA ja darzana gaNAtA hatA. vedadharmathI taddana svataMtra darzana evA jainadarzana ane bauddha darzananuM sthAna vedadharmajanita darzanomAM na hoya te samajI zakAya tevuM che. - tyArabAda jenAcArya haribhadrasUrijIe navI paddhatithI vargIkaraNa karIne bhAratIya tatvajJAnamAM mukhyarUpe SadarzananI carcA karI che. A SadarzanamAM gadarzanano sAMkhyamAM samAveza karIne tene svataMtra sthAna ApyuM nathI. naiyAyika ane vaizeSikamAM atyaMta matabheda na hovAthI e baMnene sAthe gaNyA che. sAmI bAju jenadarzana ane Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakita vicAra bauddhadarzanano SaDradarzanamAM samAveza karela che, AcAryazrIe A chae darzananA praNetAone sarvata kahyA che ane te saune samAnabhAve AdaraNIya gaNune, pitAnA udAra mAnasanI abhivyakti karela che. AvA badhA bhAratIya Astika darzananuM dhyeya lagabhaga eka ja che ane te che mokSa prApti. A kAraNathI badhA darzananA viSayanuM kSetra saMsAra-avasthAthI zarU karIne mokSaprApti sudhInuM hoya che. saMsAranuM svarUpa, mokSanuM svarUpa, mokSaprAptinA sAdhane, AtmAnuM svarUpa vigere vigere AdhyAtmika viSayanI carcA pradhAnapaNe A badhA darzanamAM che. A vibhAganA darzana zabdanA arthaghaTana mATe samaja ApatAM, Do. sarvapallI rAdhAkRSNana kathana kare che ke jagatanI pracalita vibhAvanAo ekatrita karI, temAMthI saheja vadhAre moTA sAmAnya vizvAro upasAvavAnA tArkika prayAsene darzane gaNyA che. A rIte darzana zabda judA judA arthamAM vaparAto hovAthI, dareka sthaLe ane saMdarbhamAM egya arthaghaTana karavuM jarUrI bane che. jyAM jyAM je je yogya che. tahAM samajavuM teha" (zrImad rAjacaMdrajI) Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamamAM darzana jena sAhityamAM svIkArya ati prAcIna je sAhitya che tene Agama kahevAmAM Ave che. Agama gama dhAtumAMthI banelo zabda che. gama eTale gati ke prApti, ane "A" upasarga che jene artha che pUrNa. A rIte jenA vaDe vastutattvanuM saMpUrNa jJAna prApta thAya arthAt padArthanA rahasyanuM paripUrNa jJAna thAya te Agama che. tIrthakara prabhunI vANI sAMbhaLIne gaNadhara bhagavaMtoe bAra graMthanI racanA karI che te bAra aMgaAgama kahevAya che. aMgaAgamane AdhAra laIne sthavira bhagavaMtoe racelAM zAstrone aMgabAza Agama kahevAya che. aMgasUtromAM ghaNuM ja rahasya raheluM che ane sUtrane saMpUrNa bhAva samajo ati mukela che eTale aMgasUtranA bhAva spaSTa rIte samajAvavA mATe je graMtha racAyA che tene upAMga kahe che. bAra aMga ane bAra upaga nIce mujaba che : bAra aMgasutra bAra upAMgasUtra (1) AcAra (1) aupapAtika (2) sUyagaDa (2) rAjapraznIya (4) ThANa (sthAna) (3) jIvAbhigama (4) samavAya (4) prajJApanA (5) vivAhapatti (5) jambudvIpa prajJapti (6) nAyAdhammakahA (6) sUrya ane caMdra prajJapti Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . samakita vicAra (7) uvAsagadasA (8) aMtagasdasA (9) anuttarAvavAIcadasA (9) kapAvata sikA (10) praznavyAkaraNa (11) vipAka (10) puSpikA (11) puSpacUlikA (12) dRSTivAda(viccheda che)(12) viSNudazA navadIkSitane jenA sau prathama svAdhyAya karAvavAmAM Ave ane je sUtreA saMcamanA pAlanamAM mULabhUta sahAyabhUta thAya te gra MthAne mULasUtreA kahyAM che. evAM cAra mULasUtreA nIce mujaba che : (7) sUrya ane caMdra prajJapti (8) nirayAvaliyA (1) zrI dazavaikAlika sUtra (2) zrI uttarAdhyayana sUtra (3) zrI naMdIsUtra (4) zrI anuyAgaDhAra sUtra. cAritrapAlanamAM sAdhu-sAdhvIjIAne aticAra lAgI jAya teA tenA nivAraNa aMge prAyazcitta apAya, te aMgenA je grathA che tene chedasUtreA kahevAya che. AvA cAra chedasUtreA nIce mujaba che : (1) zrI nizIthasUtra (2) zrI vyavahAra sUtra (3) zrI gRhatkalpa sUtra (4) zrI dazAzrutake dhasUtra. A rIte Agama sAhityanuM vargIkaraNa (1) aMga (2) upAMga (3) mULa ane (4) chaMda-tema cAra vibhAgamAM karela che. jainamatamAM mukhyatve be saMpradAyA che :-(1) zvetAMbara ane (2) digaMbara. zvetAMbara saMpradAyamAM zvetAMbara mUrtipUjaka uparAMta sthAnakavAsI, terApaMthI vigere saMpradAyA che. sthAnakavAsI tathA terApa thI saMpradAyA 32 AgamanA svIkAra kare che. bAra aMgasUtreAmAMthI khAramuM dRSTivAda viccheda che tethI 11 aMga, 12 upAMga, 4 mULa ane 4 cheH tema 31 sutrA temaja mAnya rAkhe che. A che Avazyaka sUtra-te rIte 32 sUtrone teonA zruta-srota. te Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamamAM dazana - zvetAMbara mUrtipUjaka samAja 45 Agamane svIkAra kare che, te e rIte ke 4 mULa sUtromAM Azyaka sUtra ane piMDaniryukti umerIne cha mULa sUtro temaja mahAnizISa ane paMcakalpa-baMne umerIne cha chedasUtro-e rIte 31+2+2=35 sUtro temaja vadhArAnA daza prakaraNa graMthe tema 45 sUtrone Agama tarIke mAnya kare che. A che teone zruta-strota. gaNadhara bhagavaMtoe saMpUrNa dvAdazAMgInI racanA ardhamAgadhi bhASAmAM karI che. mAgadha ane bIjI bhASAnA zabdonuM mizraNa te ardhamAgadha bhASA che. mahAvIra svAmI pachI sAtamA saMghapati saMbhUtivijayanA mRtyu bAda temanA gurubhAI bhadrabAhu saMghapati banyA. je chellA zrutakevaLI hatA. jaMbusvAmI pachInA saMghapatio zrutakevaLI kahevAya che kAraNa ke temane zruta eTale zAstro dvArA tenuM paripUrNa jJAna hatuM. caMdragupta mauryanA vakhatamAM magadha dezamAM bAra varSano bhAre dukALa paDela. te samaye bhadrabAhu pitAnA keTalAka anuyAyIo sAthe nepALa gayA hatA, anya mate dakSiNamAM karNATaka tarapha cAlyA gayA hatA. bAkI rahelA keTalAka sAdhue nAyaka saMbhU vijayanA ziSya sthUlabhadranA ziSya banyA ane magadhamAM ja rahyA A mata vetAmbarono che. tyArabAda A baMne saghe vacce Agama graMtha bAbata matabheda paDavo. mULa graMtha samULagA naSTa thaI gayA che ane bhadrabAhunI gerahAjarImAM ekatrita karela graMthe pramANabhUta nathI tema digaMbaree jAherAta karI ane Agama jevI mukhya bAbatamAM be sa vacce matabheda paDaDyo. matabheda vadhatA vadhatA vajasvAmInA ziSya vAsenanA samayamAM eTale ke mahAvIra svAmI pachI lagabhaga 600 varSa bAda te be saMgha vetAMbara ane digabara nAmathI chUTA paDI gayA. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakita vicAra Agama graMtha vicchinna thayAnA matabheda uparAMta mahAvIra svAmInA jIvananI keTalIka hakIkato vize paNa be saMgha vacce matabheda rahela che. te uparAMta A baMne saMpradAyo vacce matabhedanA nAnA nAnA muddAo bAda karatAM mukhya muddAo sAmAnya rIte pAMca gaNAya che je nIce mujaba che : digaMbara mAnyatAmAM (1) sAdhuo vastra na pahere (2) tIrthakaranI pratimA nagna-avasthAmAM, AbhUSaNa vinAnI temaja nIce DhALelI AMkhe vALI (3) strIo mekSa na pAmI zake-(4) mahAvIra svAmIe lagna karela nahotuM ane (5) kevaLajJAna prApta thayA pachI kevaLajJAnI sthUla AhAra letA nathI. aMtima zrutakevaLI zrI bhadrabAhu svAmI manAya che. te samaya sudhI dvAdazAMga zAstrone pramANabhUta manAyAM hatAM, paraMtu kAladeSanA kAraNe dhIme dhIme Agama graMthe vicchinna thaI gayAnI mAnyatA digabara saMpradAyanI rahI che. bhadrabAhu AcAryanI paripATImAM digaMbara mate be mahA samartha dharasena AcArya ane guNadhara AcArya thayA. dharasena AcArya paraMparAnA AcAryoe pakhaMDAgAma, dhavala, mahA dhavala, jaya dhavala, gammadasAra, labdhisAra, kSapaNasAra Adi zAstronI racanA karI che tene digaMbara samAja prathama zrutaskaMdha mAne che. guNadhara AcArya paraMparAmAM AcArya zrI kuMdakuMdAcAryuM paMcAstikAya, pravacanasAra, samayasAra, niyamasAra, aSTapAhuDa Adi zAstro racyAM, e dvitIya zruta-skaMdha gaNAya che. ' kuMdakuMdAcAryane samaya vikrama saMvatanA prAraMbha manAya che. digaMbara jaina paraMparAmAM temanuM sthAna sarvazreSTha manAya che. digaMbara samAjamAM zAstra adhyayananA prAraMbhamAM maMgalAcaraNanI prANAlikA che te maMgalAcaraNa nIce mujaba che : Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamamAM darzana maMgala bhagavAna vIre, maMgala gautame gaNi, maMgala kuMdakuMdAcAryo, jaina dharmostu maMgalama che kuMdakuMdAcArya racita samayasAra, pravacanasAra ane paMcAstikAyatraNe graMtha upara AcArya amRtacaMdrajIe saMskRta bhASAmAM TIkA lakhI che. amRtacaMda AcArya parama AdhyAtmika saMta, rasasiddha kavi ane saphaLa TIkAkAra tarIke advitIya sthAna dharAve che. A che digabara samAjano zruta-sota. paMDitavarya zrI sukhalAlajIe kathana karela che ke zvetAMbara ane digaMbara ane saMpradAyanuM sAhitya juduM juduM che, tema chatAM jaina tattvajJAnanuM ja svarUpa sthira thayeluM che te ane saMpradAyamAM pheraphAra sivAyanuM eka ja jevuM che. jenA matanA tamAma phAMTAo mAtra AcArabheda upara sarjAyelA che, temanA tattvaciMtananI bAbatamAM kaI nedhapAtra maulika bheda nathI. je kAMI thaDe paNa bheda che te taddana sAdhAraNa jevI bAbatomAM che ane te paNa e nathI ke jemAM samanvayane avakAza ja na hoya. A avalokananA anusaMdhAne Agottara darzana sAhityamAM prathama keTinuM AgavuM sthAna dharAvatA AcArya zrI umAsvAti ane temanI racanA tattvArtha sUtra aMge have vicAraNA karIzuM. Agamettara sAhityamAM 'tatvArthasUtra jenamatanA dArzanika zAstra tarIke prathama keTinuM pitAnuM AgavuM sthAna dharAve che. tattvArtha sUtrakAra AcAryazrI umAsvAti jaina saMpradAyanA badhA phirakAomAM ekI avAje AdaraNIya che. teone digaMbare potAnI zAkhAmAM thayelA ane tAMbare pitAnI zAkhAmAM thayelA mAnatA AvyA che. digabara paraMparAmAM e umAsvAmI ane umAsvAti nAmathI jANItA che, jyAre vetAMbara paraMparAmAM teo phakta umAsvAti, Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakita vicAra nAmathI jANItA che. digaMbara tatvArthasUtrakAra umAsvAmIne kuMdakuMda svAmInA ziSya tarIke mAne che. jaina sAhityamAM A umAsvAti prathama saMskRta lekhaka che. jenA AganA badhA padArthone saMgraha sArI rIte kuzatApUrvaka teoe tAvArthasUtramAM karela che. teozrI agiyAra aMgenuM daDha jJAna dharAvatA hatA tevI sarva sAmAnya mAnyatA che. zvetAMbara AcAryoe 'pUrvavit' vizeSaNa ane digaMbara AcAryAe "zrutakevalidezIya jevAM prazaMsAsUcaka vizeSaNa teo mATe vAparela che. teonA samaya saMbaMdhamAM vidvAnomAM matabheda che-teozrI I. sa. nI prathamathI cothI zatAbdInA gALAmAM thayA haze tema sAmAnya mAnyatA che. tattvArthasUtra jena AganA badhA padArthone zreSTha saMgrahagraMtha che. emAM lagabhaga sADA traNaso saMskRta sUtro che. A sUtro dasa adhyAyomAM vahecAyela che. prathama adhyAyamAM jJAna-mImAMsA che, bIjAthI pAMcamAmAM ya mImAMsA che ane bAkInA pAMca adhyAyamAM cAritra mImAMsA che. ApaNe joyuM ke tAMbara ane digaMbara-baMne saMpradAyanuM sAhitya juduM juduM che. Ama hovA chatAM jaina tatvajJAnanuM je svarUpa sthira thayeluM che te baMne saMpradAyamAM pheraphAra sivAyanuM eka ja jevuM che. jainamatanA tamAma phAMTAo mAtra AcArabheda upara sarjAyelA che. temanA tattvaciMtananI bAbatamAM koI noMdhapAtra maulika bheda nathI. bhagavAna mahAvIre potAnI mImAMsAmAM jheya tatva ane cAritrane sarakhuM ja sthAna Apela che eTale temanI tattvamImAMsAmAM eka bAju jIva-ajIvana nirUpaNa dvArA jagatanA svarUpanuM varNana che ane bIjI bAju Asava, saMvara Adi tane varNavI cAritranuM kavarUpa darzA Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamamAM dezana vela che. A kAraNathI janadarzanamAM pAyAnI vAta nava agara sAta tattvanI vicAraNA rahela che. uttarAdhyayanasUtramAM nava tattvanA ullekha che. AcArya zrI uMmA svAtie 'tattvArtha sUtra'mAM sAta tattvanI vicAraNA karIne ane tyAramAda 'prazamarati'mAM nava tattva dvArA AgamanA sAra temaja jaina tattvajJAna sapUrNa paNe AvI jAya tevI rUDI rIte graMtharacanA karI che. viSayane paripUrNa karavA jainadarzananI jJAnamImAMsAne paNa teoe temanI kRtimAM rAgya sthAna Apela che. vaLI, te samayamAM brAhmaNa vidvAneAe saMskRta bhASAmAM sUtro racavAnI je zailI apanAvI te pratiSThita thaI gayela hatI. te zailInu' Aka zu joI ne vAcaka umAsvAtie te zailI ane bhASA apanAvI che. A rIte jana sa`pradAyamAM saMskRta bhASAmAM TUMkAM TUMkAM sUtro racanAra tarIke sauthI pahelA teo ja gaNAya che. 13 A mULa sUtreA upara AcAryazrIe peAte ja bhASya lakhyu che. tyArabAda gibara AcArya pUjyapAda svAmIe sarvArtha siddhi nAmanI TIkA racI che. tenA pachI digaMbara AcArya bhaTTa akala ke rAjavArtika nAmanI TIkA racI che ane sarvAsiddhinuM vivaraNa karela che. tyArakhAda vidyAnande tattvA leAkavArtika nAmanI TIkA racI che. patizrI sukhalAlajIe kathana karela che ke "tattvArthI uparanA upalabdha zvetAMkharIya sAhityamAMthI eke graMtha 'rAjavArtika' ke zrlokavArtika"nI sarakhAmaNI karI zake tevA dekhAyA nathI. bhASyamAM dekhAtA AchA dAnika abhyAsa sarvArthasiddhimAM kaMIka gherA ane che ane te rAjavArtikamAM vizeSa ghaTTa thaI, chevaTe zleAkavArtikamAM khUba jAme che." (zrI pUMjAbhAI jaina gra MthamAlAmAM prasiddha thayela 'tattvArtha sUtra'-vivecaka pativayaM sukhalAlajInA 'paricaya' vibhAgamAM pAtu 101). mULa sUtreA upara AcAryazrIe peAte ja lakhela bhASya sivAyanI bIjI badhI mahattvanI vyAkhyAo diga Mbara AcAryanI jaNAya che. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 samakita vicAra sAmI bAju zvetAMbara AcAryoe mULa ane bhASya baMnenI TIkA racI che. tasvArtha sUtra upara bhASya rUpe vyAkhyA lakhanAra sUtrakAra pite ja umAsvAti che. tyArabAda tatvArtha bhASya upara siddhasena gaNIe Agama anusArI TIkA racI che. tyArabAda yAkinIsUnu haribhadrasUrie sADA pAMca adhyAya sudhI bhASya upara vRtti lakhI che. A vRttine pUrNa karanAra prathama yazebhadra AcArya ane tyArabAda temanA ziSya A vRtti pUrNa karela che. deva guptasUrie bhASyanI saMbaMdhakArikAo upara ja vRtti racI che. vikramanA bAramA-teramA saikAmAM thaI gayelA vikRta malayagirie tatvArtha bhASya upara lakhelI vyAkhyA hAla upalabdha nathI. vAcaka zrI yazovijayajIe bhASya para lakhelI vRttine apUrNa prathama adhyAya eTale ja bhAga maLe che. bhASyanI vicAraNA sAthe sAthe sUtrapATha aMge vicAraNA karavAnuM jarUrI bane che. asalamAM eka ja chatAM pAchaLathI sAMpradAyikabhedane kAraNe be sUtrapAThe thaI gayA che. eka tAMbarIya ane bIje digabarIya, vetAMbarIya satrapAThanuM svarUpa AcAryazrIe pote racela bhASya sAthe baMdhabesatuM hovAthI bhAgyamAnya paNa kahevAya che. digabarIya kahevAtA sUtrapAThanuM svarUpa "sarvArthasiddhi sAthe baMdhabesatuM hovAthI tene sarvArthasiddhimAnya kahevAya che. bhAgyamAnya sUtrapAThanI saMkhyA 344 ane sarvArthasiddhi mAnya sUtrapAThanI saMkhyA 357 nI che. sArAye jaina samAjamAM A tattvArthasatra zAstra atyaMta prasiddha che. A sUtrane vetAMbara, digaMbara Adi sarva phirakAo jainamatanA tattvajJAnanA AdhArabhUta graMtha tarIke ekIavAje svIkAra kare che ane A graMtha janamatamAM sarvasAmAnya AdaraNaya graMtha tarIke prasiddha che. F Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mithyAtvamImAMsA samatinuM tattvArtha sUtranA sUtra-2 mAM svarUpa batAvatA AcArya zrI umAsvAtie kathana karela che ke " tattvArtha zraddhAnama samyagdarzanama" eTale ke jIvAdi (sAta agara nava) tattvA je svarUpe avasthita che te tattvAnI tevA ja svarUpe zraddhA karavI, anyathA zraddhA na karavI te samita che; eTale ke tattvArthanI zraddhAnA abhAva agara tattvArthanI viparIta zraddhAnane mithyAtva kahevAya che. samakitanA virAdhI zabda mithyAtva eTale viparIta athavA satyathI virAdhI; je nathI te che tema mAnavuM athavA je che te nathI tema mAnavuM. mithyAtvanI nivRtti te ja samita che. samyakdaSTi hAvI eTale ke satyanI abhiruci athavA abhIpsA hAvI. A dRSTimAM aMtarakhoja che, AdhyAtmika ciMtana, manana che, ane satata jAgRti che. AmAM matAgrahane khIlakula avakAza nathI. vaLI, A dRSTimAM rAgadveSanI maMdatA, kramazaH vadhatI maDhatA hAya che. mithyAdaSTimAM rAgadveSanI tIvratA hAya che, durAgraha ane mamatva hoya che temaja mAha ane pudgalanA prabhAva hAya che. jIvana-vyavahAramAM ane jIvananI jarUrIAtA prApta karavAmAM mANasa eTaleA badhA saMsAramAM DUbele rahe che ke tene tattvaciMtanane vicAra ja Avato nathI, ciMtana ane manananA avakAza ja rahetA nathI, paraparAgata mAnyatAe svIkArI, sAmAnya mAnavI pravAhapatita jIvana jIvye jAya che. pravAhapatita jIvana pAchaLa paNa avyaktapaNe mAnavInA mananA UMDANamAM kAMIka paDela che ke je tenA Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakita vicAra vicAra ane vartanane derI saMcAra kare che. badhA vicAra ane vartananuM kAMIka mULa che-avyakta mULa che, jene jIvanadaSTi kahevAya che. jIvanadaSTi eTale samagra jIvana pratyeno abhigama. aMgrejImAM tene approach to life kahI zakAya. pravAhapatita jIvananA kendramAM eTale zarIra", "mAruM sukha eTale mArA zarIranuM sukha. A rIte teonI mAnyatA pramANe dehamAM ane paravastumAM sukha samAyeluM che. teone pudagalane puSkaLa mahimA hoya che, abhimAna, viSayalelupatA, parigraha ane krodhAdi bhAvo AvA saMsArIjImAM sAmAnya rIte rahyA ja kare che ane temAM nijapaNAnI mAnyatA hoya che. jIvananA AvA abhigamane dehadaSTi, pugaladaSTi agara mithyAdaSTi kahevAya che. AvI vyaktio saMsAramAM Asakta hoya che, teone bhautika jIvananuM AkarSaNa hoya che. tattvazraddhAnanI abhAvarUpa mAnyatAo teonA mananA UMDANamAM kAMIka paDela che, je teonA vicAra ane vartananuM preraka baLa hoya che. tatvane jANavAnI svAbhAvika aMtaraMga icchA teomAM utpanna thayela ja nathI. A ja vAtane have ApaNe zAstrIya daSTikoNathI joIe. "mUha kanimaNI sUtA tame grasta cirakALa, jAgI tana-bhAryAdimAM kare "huM-muja-adhyAsa (samAdhizataka-56) mUDha saMsArI jIva mithyAtvanA udayavaza anAdi kALathI nigodAdi munimAM nivAsa karato hato, arthAt acetana mAphaka saI raheto hato. karmodayathI jIva, mana sahita saMjJAne janma le che tyAre mAnasika saMkalpa-vikalpa dvArA pratyakSa AtmAthI bhinna zarIra temaja strI Adi saMbaMdhIone potAnA mAnI aneka prakAranA prapaMcamAM rAcI rahe che, ke jethI tene tavaciMtanano avakAza ja raheto nathI. WWW.jainelibrary.org Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAtva mImAMsA vaLI, bhabhrAnti daihAdimAM kare te ahirAbha" (samAdhizataka-5) indriya dvArA viSayamAM, bahAra bhame ahirAtma, AtamajJAna visukha te mAne Truhu nijAtma' (samAdhizataka-7) viSaya-kaSAyAmAM rAcatA jIvane zarIra Adi bAhya padArtho maneAhara lAge che. AvA jIvA zarIra Adine AtmA mAne che ane AtmA-paramAtmAnA svarUpanI tene khIlakula khyAla hAtA ja nathI. 17 sarve sa`sArIjIvAne sattAmAM rahelA karma rAdA uMcamAM AvyA ja kare che; jIva enA phUlamAM tallIna thaI jAya che temaja meha, rAga ane dveSa kare che. AtmA jJAtA-draSTA svabhAvI che. paraMtu jyAre rAga, dveSa, mAha bhAvathI jJeya padArthane dekhe che-jANe che tyAre AtmAne vikArarUpa rAgadveSa, mAha piraNAma thAya che ane te ja bhAva-aMdha che. A bhAva--badha saMsAra-paribhramaNanu bIja che. AvA mAhanA traNa bheda che: darzanamAha, rAga ane dveSa. padArthAne viparItarUpe jANavA te darzanamAhanuM lakSaNa che. ISTa viSayAmAM prIti te rAganu lakSaNa che, ane aniSTa padArthomAM krUra dRSTi thavI te dveSanuM lakSaNa che. darzanamAhanA kAraNe rAga ane dveSa utpanna thAya che. mithyAtva-prakRtinA ucanA kAraNe AvuM tattvArthaM zraddhAnanA abhAvarUpa mithyAtva jIvAmAM anAdi kALathI gADha (nibiDa) rUpe hAya che. AmAM koInI zikhAmaNu ke upadeza che nahI; anAdi kALathI AvuM mUDhatArUpa mithyAtva cAlyu ja Ave che. A mithyAtva svAbhAvika agara nisarga ja hAya che. AvA prakAranA ra Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakita vicAra mithyAtvane agRhIta mithyAtva kahevAya che. TUMkamAM sarvajJa vItarAga devanAM kahelAM tattvAmAM svabhAvathI ja aprItirUpa pariNAma thAya tene agRhIta mithyAtva kahevAya che. jaina AcAryoe mithyAtvanA prathama moTA be vibhAga karela che : (1) agRhIta mithyAtva ane (2) gRhIta mithyAtva. agRhIta mithyAtvanI ApaNe vicAraNA karI. ApaNe joyu` ke A prakAranA mithyAtvamAM vikalpa utpanna thavAnI sabhAvanA nathI eTale tenA uttara bheda hAtA nathI. have ApaNe gRhIta mithyAtvanI vicAraNA karIe. 12 mANasa vicAravaMta prANI che. mANasanI vizeSatA e che ke te peAtAnI jAtane vicAra karI zake che. huM kANu chuM? kayAMthI thA? mAru svarUpa zu' che ? evA prakAranA vicArA mANasane koIka vakhata Ave che ja. jIva sAmAnya rIte kaSAyavAna hoya che, paraMtu keAIka samaye tenA kaSAyA mAM hAya che ane tevA samaye AvA vicArA Ave che, ane tattvanA piracaya karavAnI tenAmAM icchA jAge che. mAhathI alipta upayAga te zuddha upacAga che, jyAre mAhathI anurajita upayoga te azuddha upayAga che. azuddha upayAgamAM mAhanI prabaLatA kramaza: vadhatI jAya che. vairAgya-udAsIna bhAva vagara sAmAnya jIvamAM AvA vicArA vivekapUrvaka zAMta bhAve lAMbe vakhata sAre che, karavAnuM manatuM nathI. mAhanA prabhAvathI upayAga palaTA ane jIva IcchApUrvaka temaja buddhipUrvaka asat deva, asat guru ane asat dharma tathA tenI upAsanA karanArane saMga kare che ane tene upadeza sAMbhaLe che. pariNAme vicArAmAM viparItatA Ave che. ane atattvane tattva mAnI levAnu` ane che. A rIte tattva zraddhAnarUpa mithyAtva pariName che. Ane jaina AcAryoe gRhIta Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAtva mImAMsA 19 mithyAtva kahela che. A prakAranA mithyAtvanA ghaNA bhede thaI zake che, paraMtu sAmAnya rIte AcAryoe pAMca bhede karyA che: (1) ekAMta (2) saMzaya (3) vinaya (4) ajJAna ane (5) viparIta mithyAtva. padArthanuM svarUpa anekAMtamaya hevA chatAM tene sarvathA eka ja dharmavALo mAnave te akAMta mithyAtva che; sutattva ane kutatvane nirNaya na karavo ane saMzayamAM rahevuM, kayuM yathArtha che ane kayuM yathArtha nathI evo eka nizcaya na kare te saMzaya mithyAtva che; dharmanA taranI parIkSA karyA vagara kutattva ane sutattvane-baMnene eka sarakhAM mAnIne baMnene Adara kare te vinaya mithyAtva che; tane jANavAne parizrama lIdhA vagara dekhAdekhIthI keIpaNa tattvane mAnI levuM te ajJAna mithyAtva ane jemAM dharma hoI zakato nathI tene dharma mAnI le te viparIta mithyAtva che. zrI ThANAMga sUtranA dazamAM sthAnamAM daza prakAranA mithyAtva TALAno ullekha che te nIce mujaba che : (1) adharmamAM dharmasaMjJA (2) dharmane adhama mAnave te (3) kumArgane sumArga mAnavo te (4) sumAne kumArga mAnave te (5) ajIvane jIva mAnavo te (6) jIvane ajIva mAnavo te asAdhune sAdhu mAnavA te (8) sAdhune asAdhu mAnavA te (9) amuktane mukta mAnavA te (10) muktane amukta mAnavA te samyagadarzana e vastunuM tAvikazraddhAna hevAthI, viparIta darzana be prakAranuM phalita thAya cheH (1) vastunA yathArtha zraddhAno abhAva ane (2) vastunuM ayathArtha zraddhAna. A bemAM phera e che ke pahelAmAM mUDha dazAvAna jIve che jyAre bIjAmAM vicAra dazAvAna jIva che. vicAra zaktine vikAsa che paraMtu haThAgrahanA kAraNe eka ja dRSTine vaLagI rahe che; vicAradazA hovA chatAM atatvanA pakSapAtane lIdhe e daSTi mithyAdarzana kahevAya che. pahelAmAM anAdi (7) Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakita vicAra kAlIna AvaraNanA bhArane lIdhe mAtra mUDhatA hoya che eTale tattvanuM zraddhAna nathI tema atattvanuM paNa zraddhAna nathI. A tatvanuM azraddhAna naisargika-upadeza nirapekSa hovAthI agrahIta kahevAya che. bIjAmAM daSTi ke paMthanA ekAMtika badhA ja kadAgraha hevAthI ane upadezajanya hovAthI te gRhIta mithyAtva kahevAya che. A vicArasaraNI eka paraMparAnI che. have ApaNe bIjI paraMparAnI vicArasaraNI aMge vicAraNA karIe. jIvAdi padArthonI nizcayAtmaka tattvabuddhi-e samakita che; ane jIvAdi padArthonI tevA prakAranI tattvabuddhine abhAva-e che mithyAtva. A mithyAtvanA mukhya be bheda cheH (1) viSaryAsAtmaka ane (2) anadhigamAtmaka jIvAdi padArthone tattva tarIke mAnavAM nahi te viparyAsAtmaka ane jIvAdi padArtho tatva che evA prakAranA nizcayanA abhAvarUpa ajJAna te anadhigamAtmaka mithyAtva che. jIvAdi padArthonuM astitva hovA chatAM enA astitvane svIkAravuM nahi. e paNa mithyAtva che ane jIvAdi padArthonA astitvane svIkAravA chatAM paNa jIvAdi padArtho jevA svarUpe che tevA ja svarUpe te padArthone nahi mAnavA ane nahi jANavA rUpa je ajJAna-e paNa mithyAtva che. A rIte bIjI paraMparAmAM viparyAsAtmaka ane anadhigamAtmaka ema be bhedethI mithyAtvanI oLakha apAyela che. (prazamarati-zloka 224) (1) Abhigrahika (2) anAbhigrahika (3) abhinivezika (4) sAMzayika ane (5) anAga-evA mithyAtvanA pAMca prakArathI zAstromAM mithyAtvanuM varNana karAyela che. mithyAtvanA uparokta be bhedamAM A pAMceya prakArano samAveza thaI zake che Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAtva mImAMsA tema chatAM e bhedanA vistAra karI pAMca prakAza dvArA mithyAtvanuM varNana karavAnI A paraparAmAM praNAlikA che. teA have pUNe A pAMceya prakAranuM svarUpa joI laIe. je manuSyeA haThIlA ane kadAgrahI hoya, sAmA mANasa kharI dalIleA karI, spaSTa rIte samajAve teA paNa potAnu pakaDeluM cheADe nahi tevA kadAgrahIne Abhigrahika mithyAtvI hevAya che, AvA jIvomAM ajJAna ane Agraha--ane hAya che; te tattva tA jANatA nathI ane khATI mAnyatA dharAve che chatAM paNa tenI mAnyatA khATI che evu samajavA taiyAra ja nathI, pAte je kAMI mAne che te sAcuM ja che tevA durAgrahI agara asad AgrahI hoya che, anA igrahika mithyAtvImAM ajJAna kharuM, paNa te teTalA joradAra AgrahI nahIM. ajJAna kharuM paNa durAgrahI nahI, teone satsaMganA cAga maLe teA kLe kAraNa ke temAM AbhigrAhika jevo ane jeTale! kadAgraha ke asad Agraha hAtA nathI. vItarAga devanA dharma pAmI, sUtreA bhaNI, paDita thAya para Mtu ahaMkAra, jaDavAda ane viSayanA rAga ghaTe nahi tevA jIvo abhinivezika mithyAtvanA svAmI anI jAya che. AvA mithyAtvanA e prabheda che : (1) laukika ane (2) zAstrIya. satya-asatyanA vivekavicAra vagara leAkasaMjJA-leAkalAja ke leAkabhayathI pravRtti kare ane te paNa durAgrahathI te laukika, ane zAstranuM rahasya samajyA vagara zAbdika vAtane asad AgrahathI pakaDI rAkhe te zAstrIya. (dRSTAMta geAsALA ane jamAlI) vItarAganA prarUpelA dharma ThIka jaNAya che paraMtu te seA e se TakA sAcA haze ke kema tevo manamAM sazaya rAkhe ane nizcaya para na Ave, nizcaya karavA mATe udyama paNa na kare evA jIvane saMzayika mithyAtvI kahevAya che. 1 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 samakita vicAra jene dharma-adharmanuM ke jIva-ajIvanuM kAMI paNa bhAna nathI evA bAlavat ke ajJAnI jIvo anAbhegI mithyAtvI kahevAya che. AcArya haribhadrasUrijIe mithyAdaza dArzanika matonI saMkhyA 363 batAvI, teoe potAnA graMthamAM vistArathI varNana karela che ane kathana karela che ke Ano paNa vistAra karI zakAya tema che. gammaTa sAra-jIvakAMDamAM kathana karyA mujaba miyAtvanA asaMkhyAta lokapramANataka bheda thaI zake che. AvA mithyAtvanI nivRtti te ja samakita che. zrI sakalakIrti-zrAvakAcAramAM samakitano mahimA batAvIne tenI ArAdhanAne upadeza ApatAM kathana karela che ke : "samakita te sAra che, te samayanuM savasatha che; siddhAMtanuM te jIvana che ne mokSanuM te bIja che. vidha jANIne bahumAnathI ArAdhaje samakatane, sahu sukha evA pAmaze, Azcarya thAze jagatane." AcArya zrI kuMdakuMda svAmI darzanapAhuDamAM kathana kare che ke dharmanuM mUla darzana che, ane je darzanathI bhraSTa che te bhraSTa che. darzana bhraSTAH bhraSTA' teozrI mekSapAhuDamAM samakitadhAraka jIvone dhanyavAda ApatAM kahe che ke - te dhanya che, kRtyakRtya che, zUravIra ne paMDita che. samyakatvasiddhi kara aho !" mithyAtvanI nivRtti karanAra jIvone koTi koTi praNAma ! Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuga ane samakita jaina Agama graMthamAM samyagudarzanane eTale ke samakitane mahimA khUba gavAyela che, paraMtu tenuM svarUpa judA judA graMthomAM judu judu batAvavAmAM Avela che tema prAraMbhika agara pravezaka abhyAsIne prathama daSTie jaNAya che ane A kAraNasara te sAmAnya rIte mUMjhavaNa anubhave che. keI graMthamAM paramArtha deva, zAstra ane gurunI pratIti kaImAM tatvArtha zraddhAna, keImAM sva-paranI zraddhA agara AtmAnI zraddhA keImAM sAta prakRtiene upazama, kSapazama agara kSaya karIne zraddhAguNanI nirmala pariNatine samakitanuM lakSaNa batAvI, tenA svarUpanuM varNana karavAmAM Avela che. mULa graMtha vAMcavAnuM sAmAnya jIjJAsu mATe kaThina che. AjanI paristhitimAM AvA vAMcana mATe teTale samaya meLavavo te paNa kaThina che. AvA jIjJAsune prAraMbhika mArgadarzana maLI rahe ane abhyAsa daramyAna dekhAtI vividhatAnuM saraLatAthI nirAkaraNa karI zake e A prakaraNane Azaya che; eTale AdhyAtmikadaSTikeNavALA AgaLa vadhelA sAdhake je prayogAtmaka avasthAmAM che teone lagatA jhINuM prazno AmAM AvarI levAyA nathI. jena AgamamAM padArthanirUpaNa cAra rIte karavAmAM Avela che. jIvanI kakSA, ruri Adi apekSAe judI judI cAra rIte tattvanuM nirUpaNa judA judA zAstramAM karela che. A cAra anuga kahevAya che. A Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakti vicAra rIte jaina AgamanA viSayonI prarUpaNA cAra anugamAM vaheMcAyelI che. A cAreya anuyoganuM svarUpa javuM ja che, jIvanI pAtratA lakSamAM laIne judI judI rIte upadeza ApavAnI A zelI che. bhAvazrutajJAnanA AdhArabhUta dravyazratanA A cAra bheda che eTale ke cAra anuyoga che. A cAra anuyoga eTale (1) prathama anuyoga agara kathAnuga (2) caraNanuga, (3) dravyAnuga ane (4) karaNAnuga-te prakAranA bhedathI jANItA che. A cAreya anuyoganuM svarUpa prathama ApaNe TUMkamAM vicArIe. (1) prathamAnuyoga agara kathAnuyogaH je mahAna puruSe athavA strIoe dharmane dhAraNa karI AtmAnI unnati sAdhI che temanA saMbaMdhI kathAne carita kahe che. covIsa tIrthakara, bAra cakravartI, nava baladeva, nava nArAyaNa, nava pratinArAyaNa ema tresaTha zalAkA puruSonAM jIvana caritranuM jemAM varNana hoya che tene purANo kahevAya che. AvA carita ane purANene prathamAnuga agara kathAnuga kahevAmAM Ave che. prathama avasthAmAM a5 jJAnavALA pravezaka alyAsIne AvI kathAnA mAdhyama dvArA tattvajJAnanI ruci karAvavA mATeno A graMtha-saMgraha che. puNya-pApanA phaLane batAvI, bALa buddhivALA ne dharmamAM ruci pedA karavAne ahIM mukhya Azaya che. AvA jIvane sUkSma nirUpaNa samajAvavAno A anuyegane Azaya nathI. A rIte A anuyAganuM kSetra ane maryAdA jANI, beTI khatavaNI na thAya te kALajI rAkhavAnI jarUra che. sAmAnya rAgI jInA manamAM rahelI kalpanA zaktino vikAsa karI, bhegAdi kathananA Azraye vyavahAra gharmamAM ruci utpanna karAvavAnuM A anuganuM prajana che. jJAtAdharma, upAsakadazA, paumacariya, mahApurANa, uttarapurANa, padmapurANa, triSaSTizalAkA puruSa caritra, jabUsvAmicarita, pradyumnacarita Adi graMthe A anuganA AdaraNaya graMtha che. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyAga ane samakti 25 (2) caraNanuyoga : A anuyogamAM cAritraviSayaka kathana hoya che. muni-AcAra ane zrAvakAcAra aMge vizeSa kathana hoya che. AvA zAstranA mananapUrvakanA vAMcanathI dharmAcaraNamAM lAgavAnI ruci thAya che. jIva dhIme dhIme maMdakaSAyI thaI, krame krame AcAradharma tarapha vaLI zake che. AcArAMga-sUtra pramukha graMtha che. te uparAMta dazavaikAlika, ratnakaraMdra ane anya zrAvakAcAra, mUlAcAra, bhagavatI ArAdhanA, AcArasAra, cAritrasAra, prazamarati, upadezamAlA Adi graMthe A anucoganA AdaraNIya graMtho che. (3) dravyAnuyoga : A anugamAM jIvAdi sAta tattva, nava padArtha, paMcAstikAya, cha dravya Adi tanuM nirUpaNa hoya che, draSTAMta, Agama, anumAna, tarka, yukti, nyAya, pramANa, naya, bhaMga, nikSepa AdithI A anuganA zAstro vastusvarUpanuM yathArtha jJAna dharAve che. A anuyegane viSaya bahu vizALa che. vastusvabhAvazAstra uparAMta dharmazAstrano temaja nItizAstrano paNa A anugamAM samAveza thAya che. vastusvabhAvazAstra e kharekhara dravyAnuga che. dravyAnuyoganA paTAmAM agatyane viSaya te adhyAtma zAstrone che. AtmA saMbaMdhita ane tene anulakSIne je jJAna thAya tene adhyAtma jJAna kahevAya che. vastusvabhAva batAvI te dvArA vairAgyabhAva pedA kare tevA vairAgyanA graMtha-samUhane paNa AmAM samAveza thAya che. A anugamAM maulika tattvanA nirUpaNanI pradhAnatA hoya che. tattvArthasUtra nava tatva prakaraNa, bRhad dravyasaMgraha, paMcAstikAya, jIvavicAra, zAstravArtA samuccaya Adi graMthe A anuga dvArA upadeza Ape che. zrI samayasAra, pravacanasAra, samAdhizataka, iSTopadeza Adi dravyAnuyeganA sArasvarUpa evA parama adhyAtmazAstrone ja vyAsa karavAthI jIvanI pAtratA pramANe uttama phaLa ApanArA che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sati vicAra (4) kAnuyoga : A anuyAgamAM cAra gatinuM svarUpa ane lAkanu svarUpa khatAvavAmAM Avela che. vaLI, jIvAnAM guNasthAna, mANAsthAna Adi bheTTA, karmanI sthiti, sattA, madha, laizyA AdinuM sUkSma varNana maLe che. kamanA udaya, upazama, kSaya agara kSaceApazama saMbaMdhita sUkSma nirUpaNa paNa A anuyAgamAM maLe che. A anucaiAganA graMtha-samudAyanA abhyAsanA AdhAre vAMcana, manana, ciMtana, dhAraNA Adi dvArA tattvajJAnanI katha`cita sUkSmatA ane nirmaLatA, pAtra jIvAne prApta thAya che. pAtra jIveA saMsAra pratye udAsIna vRtti keLavI zake che. 2 karaNa eTale gaNita kAryanA kAraNarUpa je sUtra, tene jemAM anuyAga arthAt adhikAra hoya te karaNAnuyAga che. A anuyAgamAM gaNitavarNananI mukhyatA che. karma -pudgalanI saMgatithI jIvanA saghaLA vyavahAra nRtyanuM digdarzana A anuyAganA abhyAsathI sArI rIte jANI zakAya che. C ja khUddIpaprajJapti, gAmmaTasAra, trileAkasAra, labdhisAra, kSapaNAsAra, dhavala, mahI dhavala, ke graMtha, saMgrahaNI Adi karaNAnuyAganA zAstro che. AvA graMthAnA jyAM AdhAra levAya che tyAM te anuyAganI apekSAe yathAyAgya arthaghaTana karavuM Avazyaka che. A rIte kathAnuyoga ane caraNAnuyAga-kha ne anuyogamAM AcAranI pradhAnatAthI padArthanA kathana karavAnI zailI che. dravyAnuceAgamAM tattvaciMtananI pradhAnatA che. karaNAnuyAgamAM AtmAne kArya - kArI jIva-karmAdikanA ane trileAkAdikanA nirUpaNanI pradhAnatA hoya che. e rIte judI judI pradhAnatA lakSamAM rAkhIne judI judI zailIthI judI judI rIte eka ja pracAjananuM nirUpaNa karavAmAM Avela che. A kAraNasara samyagdarzana eTale ke samitinuM svarUpa cAreya anuyAgamAM bhinna bhinna rIte kahevAmAM Avela che. kathAnuyoga ke Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyoga ane samakita 27 caraNanuyegane graMtha hoya to AcAranI pradhAnatAthI nirUpaNanI zailI hoya, dravyAnuyegana graMtha hoya to tacitanathI pradhAnatAthI nirUpaNa zilI hoya ane karaNAnugano graMtha hoya to AtmAne kAryakArI jIva-karmAdikanA pradhAnatAvALI nirUpaNanI zailI hoya. zraddhAnI nirmaLatA kramika prApta thAya che, temaja jIvanI pAtratA ane avasthA eka ja prakAranI hotI nathI eTale pAtratA mujaba mokSamArgane upadeza maLe te rIte judA judA anugamAM judA judA dRSTikoNathI judI judI zailIthI kathana karavAmAM Avela che. ATalI bhUmikA karIne have ApaNe eka eka anuga laIne AgaLa vicAraNuM karIe. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAnuyoganA dRSTikoNathI kathAnuyoga ane caraNanaganA dRSTikoNa ane lIvALA graMtha-samudAye samakitanI je zilIthI vicAraNA karI che te aMge prathama ApaNe TUMkamAM vicAraNuM karIe. te graMtha samudAyamAMthI svAmI samantabhadra viracita ratnakaraMDaka zrAvakAcAra ke je caraNanuyegane AdaraNIya graMtha che tene AdhAra laIe. te graMthanI gAthA 4 mAM samakitanuM svarUpa batAvatA kathana karela che ke paramArthabhUta deva, zAstra ane gurunI, traNa mUDhatA rahita, ATha aMgo sahita, ane ATha prakAranA mada rahita zraddhA karavI te samyagadarzana che. A zraddhA kevaLa gatAnagatika eTale ke AghA-saMjJAvALo nahIM, samajyA vinA mAnI lIdhelI nahIM, paraMtu aMtaranA UMDANamAMthI pratIta thayelI AptajananA anubhavathI khAtarIbaddha pramANabhUta zraddhA ema samajavuM ghaTe che. sAmAnya rIte vyavahAramAM kahIe chIe tevI zraddhA nahIM paraMtu bAlyabhAvathI AdarapUrvaka saddadeva, saddaguru ane sadharmane sevatAM sevatAM sudaDha thayelA saMskAramAMthI pramANabhUta thayela, satyazraddhA ema samajavuM ghaTe che. jeo vItarAga ane sarvajJa che temane deva kahevAya che. zrI pravacanasAramAM spaSTatA karI che ke "je kharekhara aha"tane dravyapaNe, guNapaNe ane paryAyapaNe jANe che, te potAnA AtmAne paNa jANe che ane tene meha avazya nAza pAme che." eTale mAtra devazraddhAthI samyaggadazana hetuM nathI paraMtu te zraddhA bAda pitAnA dravyaguNu-paryAyane bhedapUrvaka jANe, vicAre ane tyArabAda bhedano vikalpa Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 kathAnuyoganA dRSTikoNathI paNa cheDI de ane aMtaraMgamAM svasvarUpamAM sthira thAya, nirvikalpa thAya tyAre samyagdarzana pragaTa thayuM tema kahevAya. vaLI, ahaMtadevanI zraddhA vagara samakita kadApI hetuM nathI eTale ahaMtadevanI zraddhAne upacAra kathanathI samakita kahela che. vaLI, Agama te Asavacana che, AgamamAM zraddhA eTale AgamamAM kahela cha dravya, sAta tatva, tathA nava padArthamAM zraddhA. eTale tatvArtha zraddhAnanuM arthaghaTana karIne tene samakita kahevuM te paNa upacAra kathana che ane kathAnuga anusArI samakti che. tevI ja rIte, guruzraddhA AcArya, upAdhyAya ane sAdhu paMcaparameSThIpadamAM Ave che. te svarUpanA jJAtA che ane pitAnA AtmAne zuddha upayoga vaDe anubhavI rahyA che. AvA saddagurunI zraddhA thatAM, zraddhA karanAra AtmA paNa pitAnA guNenA nirmaLa paryAye pragaTa karavAne abhilASI thAya che ane meha nAza karavA samartha bane che, eTale Ane upacArathI samakita kahevAya che. anAdikALathI jIvone mithyAdarzanAdika bhAva hoya che ane kudeva, kuguru ane kudharma-sevanathI te bhAvane poSaNa maLela che, kudeva, kuguru ane kudharma temaja kapita tanuM zraddhAna karavuM e gRhIta mithyAdarzana che. tenA cAra bheda cheH ajJAna, viparIta, ekAnta ane vinaya. A cAra prakAre gRhIta mithyAtvapariName che. paramArthabhUta sudeva, suguru ane sudharmanA sevanathI gRhIta mithyAtvane abhAva thAya che ane te apekSAe paNa upacAra kathanathI samakita kahevAya che. zraddhAne nirdoSa rAkhavA mATe traNa mUDhatAo-lekaTatA, devamUDhatA, ane gurumUDhatA-thI ane ATha mada-jAti, kuLa, azcarya, rUpa, jJAna, tapa, baLa ane zilpa-thI dUra evuM te Avazyaka manAya che eTale paNa mUDhatA ane ATha prakAranA madathI rahita rahevAnuM vidhAna che. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakita vicAra have ATha aMga sahita nA vidhAnanI vicAraNA karIe. zrI jinezvara devanuM ciMtana-manana ane dhyAna, zrI sadaguruno upadeza ane zrutanuM vAMcana, sAdhakane prabhAvita kare che ane krame krame sAdhakanI pravRtti ane vRttimAM parivartana Ave che. sAdhakanA jIvanamAM kaSAyade pAtaLA paDatA jAya, kAmalAlasA aMkuzamAM AvatI jAya, svArtha ane durAgraha ghaTatA jAya, anekAnta ane samanvaya daSTine vikAsa thato jAya ane samagra prANiSTi pratye sAdhakanA aMtaramAM premane nirmaLa pravAha vaheto thAya. AvA aucityapUrvaka jIvananA pratApe ane tatvajJAnanA prabhAvathI sAdhakanA jIvanamAM pAyAne cittaguNa zama-prazama-ke upazama pAMgare che. bhegaruci ghaTe ane saMyamarUci vadhe. Atma-kalyANanA sAdhane prApta karavAnI ruci vega pakaDe. zAstramAM A vRttine saMvega kahevAya che. aucityapUrvaka jIvanamAM anukaMpAnA bhAva ane tAttvika AstikatA pragaTe te svAbhAvika che. A rIte prazama-saMgaanukaMpA ane AstiSa-e cAra bhAvo sAdhakamAM pragaTa thAya che, jene zAstromAM samakitanA lakSaNa kahyA che. samakitavALA jIvamAM ATha viziSTha guNe pragaTa thAya che. A guNane samakitanA aMga agara AcAra kahe che. A guNanA sadabhAvathI samyagadaSTinI oLakha thAya che. niHzaMkA, niHkAMkSA, nirvicikitsA, amUDhadaSTi, upagrahana, sthitikaraNa, vAtsalya ane prabhAvanA-e prakAranA A ATha guNa che. aMga aMge ApaNe anyatra savistara vicAraNA karanAra chIe. upara batAvyA mujaba samakitI jIvamAM vivekadraSTi ane AtmavikAsanA pariNAme cAra-prazama, saMvega, anukaMpA ane AstiyapAyAnA bhAva pragaTe che. krame krame prazamabhAvamAMthI niHzaMkA ane upagrahananA guNo phalita thAya che tevI ja rIte saMvegamAMthI niHkAMkSA ane sthitikaraNa, anukaMpAmAMthI nivicikitsA ane vAtsalya ane AstibhAvamAMthI amUDhadraSTi ane prabhAvanAnA guNo phalita thAya che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAnugAnA daSTikoNathI 31 kathAnugamAM A aMge kathA dvArA vikasAvavAno prayAsa che. udAharaNa rUpe aMjana ceranI kathA dvArA niHzaMkAne guNa, anaMtamatInI kathA dvArA nikAMkSAne guNa, uddAyana rAjAnI kathA dvArA nirvicikitsAno guNa, revatI rANInI kathA dvArA amUDhadraSTine guNa, jinendrabhakta zeThanI kathA dvArA upagRhanane guNa, vAriNanI kathA dvArA sthitikaraNano guNa, viSNukumAra muninI kathA dvArA vAtsalyano guNa ane vA kumAra muninI kathA dvArA prabhAvanAne guNa-te prakAre A guNa phalita karavAno bALajIvane kathAnA mAdhyamathI upadeza ApavAmAM Ave che. kathAnuM phaLa maryAdita hoya che, paraMtu pAtra bALa-jIva hovAthI mokSamArganuM prathama sopAna che. zrotA saMsAramAMthI pAcho pharavAnuM ane mokSamArga apanAvavAne abhilASI bane, zrotAmAM jIvananI dizA badalAvavAnA bhAva jAge, jIvananA mUlyAMkana badalAya ane prajanabhUta jijJAsAne vikAsa thAya te mokSamArga prathama sopAna che ane e ja kathAnuyoganI yathArthatA che. ratnakaraMDaka zrAvakAcAranI gAthA 43 mAM kathAnuyoga ane gAthA 45 mAM caraNanuyoganA lakSaNa ane mahimA batAvela che. hiMdImAM tene padyAnuvAda AcArya zrI vidyAsAgarajI mahArAje karela che te gujarAtI lipimAM nIce mujaba che : mahApuruSanI kathA, zalAkA-puruSa kI jIvana gAthA, gAtA jAtA bodhi vidhAtA, samAdhi-nidhi kAM he dAtAra vahI rahA prathamAnuyoga, he parama-puNya kA kAraka he, samIcIna zuci bodha kahuM 29, rahA bhavAda tAraka hai. (gAthA 43) sAgara kA anagara kA carita sukhada hi pAvana he, jisake uddabhava rakSaNa vadhana meM bAhara je sAdhana he; vahI rahA caraNanuyoga huM pUrNa-jJAna ya batA rahA, usakA avalokana kara le tU, samaya vRthA kayo bitA rahA, (gAthA 45) Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 samakita vicAra zarIramAM ATha aMga hoya che : mastaka, peTa, pITha, kamara, be hAtha ane be paga. eka paNa aMganI kamI hoya to zarIra pUrNa nathI. tevI rIte samakitI jIvane A ATheya guNa jarUrI che. A ATheya guNa eTale aMgane vikAsa thatAM thatAM pUrNa vikAsa thAya che tyAre sAdhakanuM vaicArika vyaktitva pUrNa bane che. AvA ATha aMge sahita paramArthabhUta deva, zAstra ane gurunI, traNa mUDhatArahita ane ATha prakAranA mada rahita zraddhA karavI te samyagudarzana che tema ratnakaraMDaka zrAvakAcAranuM vidhAna che. "mithyAvAdika bhaje, thAye mithyAbhAva, tajI tene sAcA bhaje, e hita hetu upAya." (zrI mokSamArga prakAzaka), Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . dravyAnuyeAganA daSTikANathI jIva-tattva kayA kahAM rahA hai. ajIva ktine raheM kahAM, pApa rahA kyA puNya rahyA kayA, adha meAkSa kayA rahe kahAM; ina sabakA dravyAnuyAnamaya dvIpa prakAzita karatA hu, mula-bhUta jita-zruta vidyA kA prakAza lekara jalatA hai. 3 dravyAnuyAganA dRSTikoNavALA graMtha-samudAye samakitanA svarUpanI je zailIthI vicAraNA karI che ane je kathana-paddhati akhatyAra karI che te aMge TUMkamAM vicAraNA karIe. (ratnakara Daka zrAvakAcArI gAthA-46, hiMdI padyAnuvAda AcAya zrIvidyAsAgarajI mahArAja) A graMtha-samudAyamAMthI AcArya zrI umAsvAti racita 'tattvArthasUtra' graMthanA prathama AdhAra laIe. jaina samAjamAM A graMtha atyaMta AdaraNIya ane prasiddha che. jaina AgamA ardhamAgadhI bhASAmAM lakhAyelA che. A graMthanI bhASA saMskRta che. saskRta bhASAmAM A graMtha sarva prathama lakhAyela che, tevI mAnyatA che. A graMthamAM jainadarzananA pAyAnA siddhAMtAnI Agamane AdhAre AdhArabhUta prarUpaNA che. A graMtha upara zrI zvetAMbaramate AcAya umAsvAti svAmIe bhASyanI racanA karI che ane pachI AcArya zrI pUjyapAdasvAmI, zrI akalakasvAmI, zrI vidyAna'dasvAmI jevA samartha AcArcIe vistRta TIkA-gra MthanI racanA karI che. zrI sarvA; siddhi, rAjavArtika, zleAkavArtika, aprakAzikA Adi graMtha A zAstra-graMtha uparanA TIkA-grathA che. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakita vicAra A graMthanA sUtra-ra mAM samakitanuM svarUpa khatAvatA kathana karela che ke : "tattvArthI zraddhAna' samyagUdana". AneA artha e che ke jIvAdi sAta tattvA je svarUpe avasthita che, te tattvAnI tevA ja svarUpe zraddhA karavI-anyathA zraddhA na karavI-te samyagUdarzana che. 34 sUtra-4 mAM tattvAnA nAmanuM kathana che. jIva-ajIva-Asavaadha-savara-nirjarA ane mAkSa--tema sAta tattva che. A tattvo uparAMta puNya ane pApa ke je Asrava ane madhanA bhedo che tene paNa tattva agara padArtha tarIke batAvavAnI jainadarzanamAM prANAlikA che. A sAta tattvomAM pahelA e tattvo-jIva ane ajIva-e drabyA che ane bIjA pAMca tattvo jIva ane ajIvanA sacaiAgI ke viyAgI paryaMce che. Asrava ane kha'dha te saMcAgI che ane savara-nirjarA ane mAkSa te vicAgI paryAya che. sUtra-3 mAM kathana karela che ke samyasUdana nisargaja agara adhigamaja hoya che. je paranA upadeza vagara pUrvanA sa`skArathI ApeAApa utpanna thAya tene nisargaja ane je paranA upadezAdithI thAya tene adhigamaja samati kahevAmAM Ave che. A graMthamAM paryAyArthiyanI mukhyatAthI vastusvarUpanuM kathana karela che; eTale ke eka dravyanA khIjA dravyanI sAthene saMbaMdha atAvela che. jIva ane ajIva padArtha maulika tattvo che. jene azuddhamAMthI zuddha karavu che te jIva tattva che; jenA kAraNe agara lakSe azuddhatA agara vikAra thAya che te ajIva tattva che. atre ajIva tattvonA mukhyarUpe pudgala prakAra abhipreta che. azuddhadazAnAM kAraNa-kAryanI jJAna-prApti mATe Asrava ane baMdha tattvo samajavA jarUrI che. AthI ulaTA prakAranA eTale ke muktinA kAraNeA mATe Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuyoganA dRSTikoNathI 35 kAraNa-kAryanuM jJAna saMvara-nirjarA tatva samajavAthI thAya che. jIva atyaMta zuddha thaI jAya te avasthA te mokSanI samajane viSaya che. ekalI tattvanI zraddhA eTale tattvazraddhA kAryakArI nathI paraMtu tatvArtha zraddhA eTale tava ane artha-baMnenI zraddhA jarUrI che. jIvAdi padArthone tattva tarIke mAnavAM eTaluM pUratuM nathI paraMtu te uparAMta jIvAdi padArtho jevA svarUpe che tevA ja svarUpe mAnavA ane zraddhavAanyathA zraddhA na karavI te paNa jarUrI che. mahAvIra svAmIne potAnI ja vANamAM uttarAdhyayanasUtramAM aMtima upadeza maLe che. te sUtranA adhyayana 28nI gAthA 14 ane 15mAM kathana che tenuM gujarAtI bhASAMtara nIce mujaba che. "jIva, ajIva, baMdha, puNya, pApa, Asava, saMvara, nija rA ane mokSa-A nava tattva che. tattva eTale vastu(padArtha)nA svabhAvanuM yathAtathya arthAt jevuM che tevuM ja nirUpaNa karavuM te. A tatvonA bhAvonI potAnA sahaja svabhAvathI ke bIjAnA upadezathI bhAvapUrvaka zraddhA karavI tene samakti kahyuM che." uparokta nava padArthamAM jIva ane ajIva-e be maulika tattva che. A baMnene svabhAva bhinna che. jIva (AtmA) cetana, ajara, amara, avinAzI ane prava tattva che, jyAre ajIva (pugala) acetana che. A rIte jIva ane ajIva pratipakSI che. jIvanuM tattva samajavA mATe tenA pratipakSI ajIva (pudgala)nuM tattva samajavAnuM che. jIva tatvanI mukhyatA che. e mukhyatA samajavA mATe tenA pratipakSI ajIva (pudgala)ne cAre bAjuthI samajavAnuM jarUrI che. AvA zarIrAdi jaDa (ajIva)thI udAsIna thaIne jIva(AtmA)mAM pravartatA zrImad rAjacaMdranA preraka paDyo joIe. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 samakita vicAra jaDane tanya baMne dravyane svabhAva bhinna, supratItapaNe ane jene samajAya che, varUpa cetana nija, jaDa che saMbaMdha mAtra, athavA te ya paNa padravyamAMya che. (zrImad rAjacaMdra-jaDa ne caitanya) A prakAranuM bIju preraka padya AtmasiddhizAstramAM Ave che, jaDa cetanano bhinna che, kevaLa pragaTa svabhAva, ekapaNuM pAme nahI, jANe kALI drayabhAva (gA. 57) jene jANavAno svabhAva nathI te jaDa ane sadAya jJAna karavAnA svabhAvavALe Atma-te baMnene kevaLa bhinna svabhAva che. te baMne kadIpaNa ekapaNuM pAme nahIM, e hetabhAva prasiddha ja anubhavAya che. vaLI, teozrI vyAkhyAna sAra rana aMka 11mAM kathana kare che ke "deha ane AtmAne bheda pADavo te bhedajJAna; jJAnIne te jApa che, te jApathI deha ane AmAM judA pADI zake che, te bhedavijJAna thavA mATe mahAtmAoe sakaLa zAstro racyAM che, jema tejAbathI sonuM tathA kathIra judAM paDe che, tema jJAnInA bhedavijJAnanA jAparUpa tejAbathI svAbhAvika Atmadravya agurulaghu svabhAvavALuM hoIne, prayAgI dravyathI juduM paDI, svadharmamAM Ave che." bheda vijJAnane Avo mahimA che. tattvaciMtanamAM bhedavijJAna sAmAnya rIte garbhita raheluM hoya che. zrI kuMdakuMdAcArya darzana pAhuDanI gAthA. 20mAM kathana karela che ke "jIvAdi tattanuM zraddhAna karavuM te vyavahAranayathI samyagadarzana che." zrI gendradeva zrIgasAramAM gAthA rUpamAM kahe che ke : Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuyAganA dRSTikANathI SaT dravya jina--ukti je, padAtha nava je tattva; bhAkhyA te vyavahArathI, jANo karI prayatna" zrI jinendra je cha dravya tathA nava padArtha kahyA che tenuM zraddhAna vyavahAranayathI samyaktva bhagavAne kahyu che tene prayatnapUrvaka jANavA ceAgya che. zrI amRtacaMdrAcArya puruSArthasiddhi upAyanI gAthA 22 mAM kathana karela che ke jIva ane ajIva Adi tattvonI zraddhA viparIta abhiprAya rahita yathArtharUpe rAkhavI joI e, teja vyavahAra samyaktva che." vaLI teozrIe kathana karela ke "anAdikALathI Aja divasa pa 'ta jyAM sudhI jIve bhedavijJAna karyuM' nathI tyAM sudhI te kathI khoMdhAyelA rahyo che ane badhAyA kare che tathA sa`sAramAM rajhaLyA kare che. je je AtmA baMdhAyA che te saghaLA bhedavajJAnanA abhAvathI ja khadhAyA che ane je je AtmAo siddha-buddha thayA che karmAthI mukta thayA che ane parinirvANane prApta thayA che te sarva bhedavijJAnathI ja thayA che.' prathama teA kudevAdinI mAnyatA cheADI araha'tadevAdinu vijJAna karavu. kAraNa ke enuM zraddhAna thatAM gRhIta mithyAtvanA abhAva thAya che. A samakitanuM prathama seApAna che, pachI, jinamatamAM kahelAM jIvAdi tattvAnA abhyAsa karavA, te abhyAsathI tattva zraddhAnI prApti thAya che pachI svaparatuM bhinnapaNuM jethI bhAse tevA vicArA karyAM karavA. kAraNa ke e abhyAsathI bhedavijJAna thAya che. tyAra pachI eka svamAM svapaNuM mAnavA artha svarUpanA vicAra karyA karavA, e abhyAsathI AtmAnubhavanI jhAMkhI thAya che ane darzanamAha maMdamaMdatara thatA jAya che. A che samitinu' khIju` seApAna ke jemAM gRhIta mithyAtva bAda agRhIta mithyAtva ane sa`zaya mithyAtvanA abhAva thAya che, ane sApAna vyavahAranayathI samyagUdana che. ha Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 samakita vicAra AtmA jJAtA-draSTA svabhAvI che. reca padArthane dekhatI vakhate ja gamo-aNagame sAmAnya rIte manuSyane thAya che. tenuM kAraNa rAgadveSa che. gamo-aNagame navA rAgadveSanuM nirmANa kare che. prathama daSTie jJAyakabhAva ane rAgAdi bhAva baMne eka paryAyamAM vartatA hovAthI ekameka lAge che; paraMtu jJAyakabhAva te AtmAne svabhAva che ane rAgAdibhAva te vikAra che; baMne potapotAnA sva lakSaNomAM bhinna bhinna che ema lakSaNabheda vaDe temane judA oLakhIne sUkSma aMtarasaMdhimAM prajJA (samyagUjJAna) vaDe judA pADI zakAya che. huM jJAnasvabhAvI rAgane karanAra nathI paraMtu rAgane jANanAra chuM ema badhI taraphathI bhinnapaNuM jANune arthAt mohane abhAva karIne, jJAnane AtmAmAM ekAgra karavAthI rAganuM lakSa chUTI jAya che. A rIte samyagUjJAnarUpI prajJA chINIthI bhedavijJAna thAya che. "jIva baMdha baMne niyata nija nija lakSaNe chedAya che; prajJAchINuM thakI chedatAM, baMne judA paDI jAya che." (samayasAra gA.204) bheda vijJAnanA pariNAme pitAnA svabhAvanI pratIta, jJAna ane anubhavamAM varte ane pitAnA bhAvamAM potAnI vRtti vahe tyAre te paramArtha samakti che. vate nija svabhAvane anubhava lakSa pratIta; vRtti vahe nijabhAvamAM, paramArthe samakita." (Atmasiddhi-gA. 111). Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakitanI vyAkhyAone artha--vikAsa kathAnuga temaja dravyAnuyeganI samitinI vyAkhyA saMbaMdhI ApaNe vicAraNA karI. te aMge have avalokanarUpe thADI vicAraNA karIe. vikrama pahelAMnA pAMcamA ane chaThTha e be saikAne samaya suvarNayuga hato, tema ItihAsakAro kahe che. bhagavAna mahAvIra ane bhagavAna buddhanA samayamAM tatvaciMtana ane Atmadarzana, tapasyA ane tyAga, cittazAdhana ane sAmAjika maMtrIbhAva mATenuM vAtAvaraNa zubha bhAvanAothI bhareluM hatuM. te vAtAvaraNanA pratApe lekenA hadayamAM devI vRttio vegavAna hatI. pariNAme zraddhA ane medhAnuM vAtAvaraNa hatuM, ane sAmI bAju tarkavAdanuM gauNatva hatuM. jenA AgamanA kathana mujaba tapasvI ane tyAgamUrti jJAtaputra mahAvIra pAse indrabhUti Adi aneka brAhmaNe pratispardhA cheDI, mahAvIrasvAmInuM ziSyatva svIkAre che. siddhArtha gautama pAse purehitanA putre jaIne buddhanuM zaraNa svIkAre che. te samayamAM guruziSyabhAvanuM ane zraddhAnuM vAtAvaraNa jAmeluM hatuM tema ItihAsakAre kahe che. agama ane piTakAnI varNanazailI ja zraddhA ane vinayabhAvathI pUrNa jaNAya che. bhagavAna mahAvIra ane buddha jevA zraddheya, prajA zraddhALu ane devI-vRttinI pradhAnatAnA samayamAM kathAnuyoganI samakitanI vyAkhyA kAryakArI nivaDe. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakita vicAra samaya jatAM paristhiti badalAya che. vakhata sAthe vastusthiti badalAya che. te samayamAM paNa tarkane abhAva na hatA, paraMtu tarkanuM gauNatva hatuM. tapasyAkALano pUrva sahacara gozAlaka ane pitAne jAmAtA jamAlI mahAvIra sAthe tarkanuM yuddha kare che evA dAkhalAo hevA chatAM e samayamAM AvA dAkhalAo javalleja banatA hatA. e rIte te yuga tarkanA gaNatvavALo ane zraddhAnI pradhAnatAvALo suvarNayuga hato. tyAra pachInA samayamAM devI-vRttio adazya thaI gaI, zraddhA gauNa thaI gaI. sahiSNutAno abhAva thaI gaye ane tarkanuM sAmrAjya vistAra pAmatuM gayuM. A rIte vastusthiti taddana badalAI gaI. palaTAyela samayamAM samakitanI kathAnuganI prAthamika vyAkhyAne hArda bhUlAte gayo ane tenA laukika ane sthULa arthane vistAra vadhato gayo. AdhyAtmika ane pAramArthika daSTine laya thato gaye. jena-matavAdIo jainetara zrutane mithyAzruta mAnavA lAgyA ane jena-jenetara vacce saMkucitatAnI dIvAla ubhI thavA lAgI. paristhiti vaNasatI gaI. jenamatamAM eka bAju jena-paraMparAnA meTA-nAnA phirakIo vadhatA gayA ane bIjI bAju samakitanI vyAkhyA TUMkI thatI gaI ane vyAkhyAnI sthULatA vadhatI gaI. pariNAme, jainaparaMparAnA judA judA phirakA vacce eka bIjAnA zAstra ane AcAravicAra viSe eka bIjA kaDavAza sevavA lAgyA. bIjAne utArI pADI, pitAnA phirakAnA guru ane zAstranuM abhimAna karavAnI vRtti vikAsa pAmatI gaI. e rIte jinamatanA ja jena-paraMparAnAja judA judA phirakAo vacce kaDavAza janmI ane vadhatI gaI - jainadarzananA pAyAmAM anekAMta ane ahiMsA, sAmyatA ane sahiSNutA, vizvaprema ane vAtsalyabhAva, maitrI ane anukaMpAnA bhAva, vigere uttama bhAve rahelA che, te ja matanA judA judA phirakAonA anuyAyIomAM samakita jevA AdhyAtmika ane pAramArthika Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 samatinI vyAkhyAone atha-vikAsa bhAvasUcaka zabdanuM temaja guru jevA zabdanuM sthaLa ane laukika arthaghaTana thatAM, saMkucitatA janmI ane kaDavAza vadhatI gaI. samakita ane mithyAdaSTi jevA AdhyAtmika ane pAramArthika arthanA sUcaka zabdanA prAthamika, sthaLa ane kAmacalAu arthone vikAsa aMgenA nibaMdhamAM paMDitavarya sukhalAlajI kathana kare che ke "bhagavAna mahAvIra bAda lagabhaga AThamA-navamA saikAmAM thayela devavAcaka AcAryuM joyuM ke sAdhAraNa loke samyagRSTi ane mithyAdRSTi zabdanA prAthamika arthanI samajaNanA lIdhe ema dhArI beThAM che ke jenetara gaNAtuM zruta mithyAzruta che ane teno abhyAsa ke parizIlana mizcAdaSTi kahevAya, tyAre temaNe zrutaparaMparA ane samajaNanA vikAsane rUMdhAto aTakAvavA spaSTapaNe kahyuM ke jenetara zruta ja micA che ane jenazruta ja samyapha che ema nathI. paNa daSTi sAcI ane samyaka hoya to jena ke jenetara game te zruta samyapha-sAcuM hoI zake ane jo daSTi ja mULamAM viparIta hoya to jenA kahevAtuM zruta paNa mithyAzruta hoI zake. A rIte temaNe e jamAnAmAM jaina paraMparAne evI zIkha ApI ke te saMkucitatAmAMthI mukta bane. tene pariNAme aneka uttaravata AcAryo ane vidvAne evA pAkyA ke jemaNe jenazrutane bhASA, vicAra ane tAtparya thI anekaghA vikasAvyuM. devavAcaka peThe AcArya haribhadra yogadaSTisamuccaya'mAM bIjI rIte paNa samyagadaSTi zabdanA arthamAM vikAsa sUcavyuM. temaNe kahyuM ke buddha, kapila, jina AdinI vANI ane zailI bhale judI judI hoya, paNa chevaTe badhA kalyANavAdI hovAthI sarvajJa che. samyagudaSTi zabdanA zarUAtamAM grahaNa karAtA arthanA vikAsamAM A kAMI jevI tevI phALa nathI." arthavikAsanuM paheluM pagathiyuM eTale jIvamAtramAM cetanatatvanA astitvamAM zraddhA dharAvavI temaja evI zraddhAne pariNAme cetana uparanAM ajJAna temaja rAgadveSAdi AvaraNone, cAritranA samyaka Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 samakita vicAra puruSArthathI, bhedavAnI zakayatAnA cAritralakSI tattvamAM zraddhA dharAvavI te sabhya daSTi ane AthI ulaTuM eTale ke cetanatatvamAM ke cAritryalakSI tatvamAM zraddhA na rAkhavI, te mizyASTi. samyagRSTi ane miyAdaSTino anukrame tatvaviSayaka zraddhA ke azraddhA e ja artha vikAsakramamAM phalita thAya che." "A artha dareka saMpradAyane nyAya Ape che, aMdaroaMdaranA virodhane zamAvI, eka bIjAne najadIka ANe che." A saMdarbhamAM vAcaka umAsvAtinA tattvArtha sUtranA sUtra-ranItattvArtha zraddhAnuM samaggadarzanama"--nI maulika vyAkhyA kalyANakArI che. A vyAkhyAmAM kaI eka phirakAnI bAhya AcAravicAranI vAta ja nathI. eka bIjA kirakA viSe kaTutA ke kaDavAza thAya tevI kaI vAtane sparza ja nathI. AdhyAtmika ane cAritralakSI tAmAM ja zraddhA dharAvavAnI ja vAta che. agAu ApaNe e paNa joyuM ke A vyAkhyA AgamaAdhArita che. A vyAkhyA ane ApaNe agAu savistara vicAraNA paNa karI che. tattvArthazraddhAnanuM prayojana e che ke sAdhaka tane oLakhe to vastunA yathArtha svarUpanuM zraddhAna karI, mekSamArgamAM pravarte. A prayajana siddha karavA mATe sva-para bhinnatAnuM zraddhAna jarUrI jaNAyuM, kAraNa ke jIva-ajIvanA zraddhAnanuM prayojana to sva-paranuM bhinna zraddhAna karavuM e che. sava-paranI bhinnatAnuM zraddhAna thatAM, paradravyamAM rAgAdika na karavAnuM ane svarUpanuM zraddhAna karavAnuM bane che. A rIte sva-paranA bhinna zraddhAnanuM prajana to tattvArtha zraddhAnanuM prayajana siddha karavAnuM che ane te e ke pitAne pitArUpa jANo. A bhedavijJAna kahevAya che. pitAne pitArUpa jANatAM, parano paNa vika5 kAryakArI nathI evA mULabhUta prajananI pradhAnatA jANI, jJAnioe AtmazraddhAnane paNa pradhAnatA ApI che. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaktinI vyAkhyAonA atha-vikAsa A rIte tattvArthI zraddhAnamAM bhedavijJAna, sva-paranuM zraddhAna ane AtmazraddhAna aMtargata garbhita che. jyAre mithyAtvakamanA upazamAdghi thAya che tyAre ja viparIta abhinivezane abhAva thAya che eTale viparIta-abhiniveza-rahita jIvAdi tattvArthInuM zraddhAna samakita che. 43 paMDitavayaM sukhalAlajI kathana kare che ke "tattvazraddhA e samyagdRSTi hAya tA paNa te artha chevaTane nathI. chevaTanA artha teA tattvasAkSAtkAra che. tattvazraddhA e tattvasAkSAtkAranuM eka seApAna mAtra che. jyAre e seApAna deDha hoya tyAre ja yathAcita puruSArthathI tattvane sAkSAtkAra thAya che; eTale ke sAdhaka jIvamAtramAM cetanatattvane samAnabhAve anubhave che ane cAritralakSI tattvA mAtra zraddhAneA viSaya na rahetAM, jIvanamAM vaNAI jAya che, ekarasa thaI jAya che. AnuM ja nAma tattvasAkSAtkAra ane e ja sabhyazUSTi zabdanA aMtima temaja eka mAtra artha . A aMtima arthamAM tattvazraddhApa pahelAnA artha tA samAI ja jAya che, kemake jyAre tavasAkSAtkAra thAya tyAre zraddhA tA jIvaMta bane che." "A rIte tattvasAkSAtkAra e samyagUSTi zabdanA aMtima ane mukhya artha che, A artha jeNe jIvanamAM siddha karyAM hoya te ja kharA siddha, yuddha ke saMta che." Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNanuyeganA dRSTikoNathI loka kahAMse rahA kahAM taka, alaka kitanA phelA hai, kaba kisa vidha parivartana karatA kAla khelatA khelA huM; darpaNa sama jo cahu gati ke spaSTa rUpa se darzAvatA, vahI rahA karaNAnuyoga zuci-jJAna batAtA harSAtA." (ratnakaraMDaka zrAvakAcAra gAthA-44, hiMdI padyAnuvAda AcAryazrI vidyAsAgarajI mahArAja) AvA karaNAnuganA daSTikeNavALA graMtha-samudAye samakitanA svarUpa ane prAptinI je zailIthI vicAraNA karI che ane je kathanapaddhati akhatyAra karI che te aMge TUMkamAM vicAraNuM karIe. A graMtha-samudAyamAMthI zrI nemicaMdra siddhAMta cakravatI racita gammasAra jIvakAMDa ane labdhisAra-baMne graMthano AdhAra laIe. A graMthanA racanAra zrI nemicaMdrajI asAdhAraNa ucca keTinA vidvAna hevAnA kAraNe teoe siddhAMta cakravartInI padavI sArthaka karI che. jene samAjamAM A baMne graMthe atyaMta AdaraNIya ane prasiddha graMtha che. 'jIvakAMDa' graMthamAM jainadarzananA pAyAnA siddhAMtonI AdhArabhUta chaNAvaTa che. labdhisAra te gempasAra jIvakAMDanA pariziSTa bhAgarUpa gaNAya che. samakita melane daravAje che ane samakitanI prApti pAca labdhio prApta karyA bAda thAya che. A labdhionuM varNana labdhisAramAM Apela che. samakitanA saMdarbhamAM darzanamoha, kaSAya vigere zabdonA artho samajavA jarUrI bane che. A samajavA mATe karma vijJAnanI sAmAnya Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAganA daSTikoNathI 45 samaja jarUrI che. jenazAstramAM karmanA mukhya ATha prakAra batAvyA che H jJAnAvaraNu, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra ane aMtarAya. kama anaMta prakAranAM, temAM mukhya ATha, temAM mukhya mehanIya, haNAya te kahuM pATha, kama mohanIya bheda che, dazana cAritra nAma, haNe bodha vItarAgatA, acUka upAya Ama." (AtmasiddhizAstra gAthA 102-103) adhyAtma-zAstrane uddeza-AtmA saMbaMdhI ane temAM paNa samakita viSaya upara vicAraNA karIe, khAsa karIne AtmA ane samakitanA pAramArthika svarUpanuM nirUpaNa karIe tyAre te karatA pahelAM ja tenA vyAvahArika svarUpa aMge vicAraNuM karavI jarUrI bane che. jenI maryAdA lakSamAM laIne je ema karavAmAM na Ave to sukha-duHkha Adi AtmAnI dazyamAna avasthAonuM samAdhAna kevI rIte thAya? te samAdhAna vagara ja pelI pAranuM svarUpa jANavAnI jijJAsA ane cagyatA kevI rIte prApta thAya ? vaLI, dazyamAna vartamAna avasthAe ja AtmAne svabhAva che evI bhUlabharelI mAnyatAnuM nirAkaraNa paNa kevI rIte thAya ? tethI ja AtmAnA dazyamAna svarUpanI utpatti batAvIne pachI ja AgaLa vicAraNA karavAnI zIkha mahApuruSae Apela che. dazyamAna sarva avasthAo karmajanya che te prathama batAvIne tyArabAda temAMthI AtmAnA svabhAvanI judAI batAvavAmAM AvelI che. A prathamanuM kArya mahaddaaMze karma-zAstrAe karela che. A daSTie karma- zAstro te adhyAtma-zAstranA aMgarUpa che. karmanuM svarUpa jANavAthI, AtmA ane karmabaMne ta alaga che tenI pratIti thAya che; baMne svataMtra dravya che; je ke saMyoga saMbaMdhathI baMne sAthe rahe che paraMtu te avinAbhAva saMbaMdhathI nahIM. A rIte karma-zAstrane abhyAsa adhyAtmazAstranA abhyAsanuM prathama sopAna che. karmanuM svarUpa jANu Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 samakita vicAra vAthI saMsAramAM anubhavamAM AvanArI vartamAna avasthAo ane tenA badhAM ja rUpe mAyika agara vaibhAvika jaNAyA bAda AtmAnuM sAcuM svarUpa jANavAnI jijJAsA ane tyArabAda laganI lAge che. sAmAnya jIva zarIra ane AtmAne bheda samajato nathI. A abheda-bhramane dUra karI, bheda-jJAnane pragaTAvavAmAM karmazAstra kalyANakArI bane che ane tyArabAda svAbhAvika abhedadhyAnanI ucca bhUmikA tarapha AtmAne laI javAmAM adhyAtmazAstra kalyANakArI bane che. zvetAMbara saMpradAyamAM prAcIna karmagrantha ane karma prakRtI Adi tathA zrImad devendrasUrinA karmagrantha ane digabara saMpradAyamAM mahAkarma-prakRtiprAbhUta temaja kaSAyaprAkRta AdaraNIya graMze gaNAya che. bhagavAna mahAvIre karmavAdano upadeza Ape che. jenadarzananA karma-viSayaka-sAhityamAM kamasaMbaMdhI vicAraNuM sUkSama, vyavasthita ane vistRta pramANamAM jovA maLe che. A AdhAre have AgaLa vicAraNuM karIe. mehanIya karma maha upajAvanAra karma che. mohanI apAra lIlA che. AThe karmomAM mehanIya karma AtmAsvarUpane vikRta karavAmAM AgevAnIbharyo bhAga bhajave che. A mohanIya karmanA be bheda che ? tattvadaSTine rUMdhanAruM te darzanAhanIya ane cAritrane aTakAvanAruM te cAritra mehanIya. AtmA te maitanya lakSaNavALe "jIva che, ane zarIra te tanya rahita jaDa-ajIva che. AvuM jaDa-cautanyanuM je bhedavijJAnanuM jenamatamAM nirUpaNa che te mujaba jIvAdi nava tattonI zraddhA thavA na de te darzanamehanIya karmane prabhAva che. ane jyAM sudhI A daSTibadha na thAya tyAM sudhI AtmavikAsane avakAza nathI. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNanuyAganA dRSTikeNathI 47 vaLI, darzanamehanIya karmanI traNa prakRti cheH (1) mithyAtva mehanIya (2) mizra mohanIya ane (3) samyaphatva mehanIya. sudeva, suguru ane sudharmanI zraddhA thavA de nahi te mithyAtva mehanIya prakRtino prabhAva che. A vakhate cAritra mohanIyanI anaMtAnubaMdhI kaSAyanI cekaDIne paNa niyamA udaya hoya che. mizra mohanIya prakRtimAM je ke viveka buddhi pragaTa thayela nathI tema chatAM anaMtAnubaMdhInI cekaDIne niyamo udaya hoto nathI. sabhyatva mehanIya prakRtinA udayamAM samakita guNone pUrNa ghAta hoto nathI. vaLI, cAritra mehanIya karmanA pacIza bhede che, dha, mAna, mAyA ane lobha-e cAra AtmAne kaSTa ApanAra hovAthI kaSAya kahevAya che, e darekanA anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnAvaraNa. pratyAkhAnovaraNa ane saMjavalana ema cAra cAra bhede che. Ama kaSAyanA soLa bheda che. A uparAMta kaSAyanA sahacArI bIjA nava bhedo che. jene nokaSAya kahevAya che. A che-hAsya, rati, arati, bhaya, zAka, jugupsA, puruSa, strIveda ane napuMsakaveda. Ama cAritra mehanIya karmanA pacIza, darzanAhanIya karmanA pUrvokta traNa bhede maLIne mehanIya karmanA kula aThAvIza bheda che. anaMtAnubaMdhI eTale anaMtakALathI AtmAne anaMta karmone baMdha karAvIne jIvAtmAne saMsAracakramAM je bhramaNa karAve te. krodha, mAna, mAyA ane lobhanA tIvra udayane anaMtAnubaMdhI cekaDI kahe che. AvI anaMtAnubaMdhI cekaDI ane darzana mehanIya karmanI traNa prakRti mithyAtva mehanIya, mizramohanIya ane samyaktva mohanIyae rIte sAta prakRtine upazama ke kSaya thAya tyAre upazama, kSayazama ke kSAyika samakita jIvane prApta thAya. samakitanI prAptithI Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 samakita vicAra anAdi kALathI mithyAtvanA kAraNe jIvAtmAne je mati-ajJAna ane zruta-ajJAna hatA te mati-jJAna ane zrutajJAnarUpe pariName. samakita prApta thavAmAM gurunA upadezanuM nimitta kAraNa hoya ke na hoya paraMtu jIvanA pitAnA ja vizuddha pariNAmo vaDe ja te pragaTe che. pariNAmone nirmaLa karavAno puruSArtha AtmAne ja hoya che. krodhAdi cAra kaSAya maMda karIne te cAra dene kSamA, namratA, saralatA ane saMtoSa e cAra guNemAM palaTavA te nirmaLa pariNAmanuM udAharaNa che. jIva pitAnA ja upAdAnathI ane potAnA ja dravyamAM pitAnA ja puruSArthathI samakita prApta karI zake che. A prApta karavA pUrve pAMca labdhio prApta thAya che, tenuM labdhisAra graMthamAM savistAra varNana karela che, je TUMkamAM nIce mujaba che : (1) kSayapazamalabdha : jJAnAvaraNIya karmanA tIvra AvaraNo maMda thAya eTale ke jJAnano ughADa thAya te kSopazamalabdhi che. (2) vizuddhalabdhi : kSayopazamalabdhinA pratApe manamAM kaleza upajAve tevA pariNAme ghaTatI jAya, kaSAyanI maMdatA thatI jAya, ane vizuddha pariNAmonI vRddhi thatI jAya. vizuddhatAnA kAraNe saMsAranI ruci maMda thaI, dharmanI rucinI vRddhi thatI jAya. A vizuddhalabdhi che. (3) dezanA labdhi vizuddhalabdhinA pratApejinavANI zravaNanI. saMtasamAgamanI, te jANavAnI vigere prakAranI abhilASA vadhatI jAya te dezanAlabdhi che. (4) prAyogya labdhi : uparokta traNa labdhi prApta thayethI jIva pratyeka samaye vizuddhatAnI vRddhi karato jAya che. Atma-kalyANa karavAnI bhAvanA utkRSTapaNe rAkhe che, ane kaSAya bhAve mada, maMdatara, madatama karI, upazatha bhAvane pAmato jAya che. jeTalA pramANamAM Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNanaganA daSTikeNathI 49 kaSAyanI maMdatA thAya teTalA pramANamAM AtmAnA zuddha guno vikAsa thAya. Ayukarma choDIne sAta karmonI sthiti A ladhimAM ghaTADatA jAya che ane AtmAnA pariNAme pAmavAnI yogyatA prApta kare che. A gyatA Ave tyAre jIva graMthi bheda karavAnI cogyatA pAme ane pAtratA meLavyA pachI graMthi bheda karavA tatpara bane tyAre tene karaNa kahevAya che. bIjI rIte kahIe to mehakarma ane kaSAyanI uttarottara maMdatAne karaNa kahevAya che. AtmAnA pariNAme thavAnI cogyatA prApta thAya te prAgyalabdhi che. tyArabAda AtmAnA pariNAme samakita-prApti yogya pariNAmonI vizeSa zuddhi thavI te upAdAna-kAraNa ane karmonI cogyatA thavI te nimitta-kAraNa-te purUSArthane karaNa kahevAya che. (5) A karaNalabdhinA traNa bheda che : adhaHkaraNa, apUrvakaraNa ane anivRttikaraNa. adhaHkaraNanAM samaye samaye anaMtaguNa vizuddhatA thAya, navIna karmabaMdhanI sthiti ghaTatI jAya, prazasta prakRtine anubhAga anaMtaguNe vadhatA jAya ane aprazasta prakRtine anubhAga ghaTato jAya-te prakArane puruSArtha hoya che. anAdi kALathI ajJAnI mithyAtvI jIvane vaLagelI rAga-dveSarUpI gAMThane sarvathA bhedIne samakti prApta karavAne puruSArtha abhipreta che. AtmAnuM zuddha svarUpa pragaTa karavuM te dharma che. te lAye yegya dharmakaraNa sAdhaka kare che. pariNAmanI vizeSa zuddhi ane karmasthitinI uttarottara laghutA karIne sAdhaka tyArabAda apUrvakaraNane pAme che. apUrva eTale bhavacakramAM paribhramaNa karatAM jIvane Aja sudhImAM keIpaNa vakhate-pU-je zubha ane tIvra Atma pariNAma nathI thayA tevA samakti pAmavA mATenA apUrva adhyavasA-bhAva 4 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ''. samakita vicAra AtmAmAM pragaTe te ane karaNa eTale karmonI uttarottara laghutA ane maMdatA karavAnA jIvanA pariNAma-bhAva-A apUrvakaraNa mATe jIve pitAne prabaLa puruSArtha karavo paDe che. graMthibheda karavAnA A prabaLa puruSArthane apUrvakaraNa kahevAya che. A karaNamAM prarvatato sAdhaka mithyAtva mohanIya karmane mizra mohanIyapaNe palaTI, samyakarava mohanIya karmamAM pariNamI zake che, ane te kALanAM aMta samaya paryata (1) guNazreNI nirjarA (2) guNa saMkramaNa (3) sthitikhaMDana ane (4) anubhAga-khaMDana ema cAra Avazyaka rahyA kare che. apUrvakaraNa karyA pachI jIva anivRttikaraNane pAme che. anivRttikaraNa eTale jIvane samakita prApta karyA vagara nivRtta thavuM nathI tevuM karaNa. jIva samakita prApta karyo ja chuTake kare te anivRttikaraNa. apUrvakaraNamAM mithyAtvanA daLIA saMpUrNa nAza pAmatA nathI. jUnA bhedAya che, paraMtu mithyAtvamehanIyane vipAkedaya hajI cAlu rahe che. anivRttikaraNamAM jIva prabaLa puruSArthathI evI sthiti pedA kare che ke jemAM mithyAtvamedanIne sarvathA udaya ja na hoya ke vipAkedaya paNa na hoya. A pariNAmane anivRttikaraNa kahevAya che. A vakhate jIva mithyAtvamohanIya ane anaMtAnubaMdhI kaSAyonA dalikenA udayathI rahita saMsAra paribhramaNamAM pahelI vAra pAme che, te vakhate graMthi bheda saMpUrNa thAya che ane sAdhaka upazamasamakti prApta kare che. upazamasamakitanI prApti vakhate citta dehAbhimAnathI alaga banI AtmatimAM lIna rahe che ane "dehAdithI bhinna huM jJAnaAnaMdane piMDa chuM" e abhUtapUrva jJAnaprakAza AtmAmAM prasare che. pariNAme jIvana ane jagata pratyenI daSTimAM akathya parivartana Ave che. A samakitanuM trIju se pAna che. prathama sopAnamAM svarUpanI anubhUti mATenI bhUmikA kamaza sarjAya che. kAraNamAM kAryane upacAra karI, te samakita che. bIjA sAma sopAna rIja pAna Jain' Education International Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNAnuyoganA kANuthI seApAnamAM Agama ane yukti dvArA prApta thayela khauddhika staranI tattvapratIti Ave che, jayAre A trIjA seApAnamAM Agama-yukti ane anubhUti dvArA vividha mAge tattvaprApti thAya che ate A samaktinA AdhAra anubhUti che. "ogaNIsase ne muDatAlIze, sakita zuddha prakAzyuM re, zruta anubhava vadhatI dazA, nija svarUpa avabhAsyuM re, dhanya re krisa A ahe!'' - zrImad rAjadra [uparIkta traNa karaNeAnu varNana gAmmaTasAra jIvakAMDamAM guNasthAnAdhikAramAM tathA karma kAMDamAM trikaraNa cUlikA adhikAramAM vistArathI Apela che. atre teA ku-ahu ja TUMkuM-vivecana karela che. geAmmaTasAra uparAMta labdhisAra, bhagavatI ArAdhanA, ratnakaroDa zrAvakodhavalA. anagAradharmAmRta Adi graMthAmAM labdhi a MgenuM vistArapUrvakanuM' vivecana che, ] cAra, 51 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinavANunuM svarUpa anuga e padArthanirUpaNa karavAnI rIta che ane te jinavANuMnuM eka aMga che eTale ApaNe jinavANI aMge TUMkamAM vicAraNA karIe. bhAratIya darzanemAM jenadarzana pitAnuM AgavuM sthAna dharAve che. jenasAhitya vizALa che. vastunA svarUpano nizcaya karavAnI tenI paddhati bIjAM darzanathI judI tarI Ave che. jenadarzana anekAntavAdI che. bIjA ekAntavAdI darzane "ja" zabdane upayoga karI, kArAtmaka ekAMtika zailIthI vastunuM nirUpaNa kare che. jenamata syAda rUpa che. jenadarzane vizvane syAdavAdanI eka maulika bheTa ApI che. anaMtadharma svarUpa vastunuM kathaMcita (keI apekSAe) vacanathI jainazAstramAM kathana karela che. eka vacanathI vastunA eka dharma (guNa) ne kahI zakAya che, evI vANI ane bhASAnI maryAdA che; paraMtu vastunA dharmo ( guNa) aneka che. keI sarvathA ema ja vartana svarUpa che ema kahevAthI bAkInA vastunA dharmo (guNe)ne abhAva sUcave che; eTale jinavANInuM "kathaMcit' (keI apekSAe) ema vastusvarUpanuM nirUpaNa kare che. AvA prakAranuM vatusvarUpa hovAthI, jyAre paNa jenazAstrane abhyAsa zarU karIe tyAre zabdanuM arthaghaTana karavAmAM zarUAtamAM mukelI jaNAya che. jinavANunA abhyAsamAM sAmAnya rIte cAra aMgenuM sAmAnya nAna jarUrI che: (1) jainadarzanamAM zAsanuM lakSaNa (2) jenavANInuM Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinavANInuM svarUpa svarUpa (3) padArtha narUpaNanI rIta ane tenuM svarUpa ane (4) sthA agara kathanapaddhatinu svarUpa-A cAra muddAo aMge sAmAnya khyAla hAya tA abhyAsa vakhate paraspara viAyI kathana vAMcavAmAM Ave agara khIjA prakAramAM arthaghaTananI muzkelI paDe te vakhate AvA khyAla upacAgI thAya che ane sAcA artha samajIne samanvaya karavAnu' saheluM bane che. jainamatamAM bhAvanI pradhAnatA che, eTale ke upayAganI pradhAnatA che. mana-vacana-kAyAnA cAga, apekSAe, gauNu che. eka dRSTAMta laI ne A vidhAna samajavAnA prayAsa karIe. tattvArthasUtramAM adhyAya-6. sUtra 3mAM kathana karela che ke zubhacaiAga puNyakramanA AsavamAM kAraNa che ane azubha yAga pApakarmanA AsravamAM kAraNa che." AnuM arthaghaTana karatAM prathama draSTie muzkelI paDe tema che; kAraNa ke nizcaya daSTie jotAM cAganA zubha ane azubha evA bheda nathI. upayAgamAM zubha upacAga ane azubha upayAga evA bheda che. zubha upayAga sAthenA yAgane upacArathI zubhayAga kahevAya che ane azubha upacAga sAthenA cAgane upacArathI azubhayAga kahevAya che. Ama zAstramAM je kathana che te paramArthaM kathana che ke upacAra kathana che e jANI te pAchaLanA bhAvane yathArtha prakaraNa anusAra ane pUrvApara saMbaMdha anusAra grahaNa karavA te jainamatanAM zAstranA ane samajavAnI yathArtha rIta che. 53 jainadarzanamAM samaSTinI bhAvanA upara bhAra ApavAmAM Avye che, temAMthI anekAnta dRSTinA janma thayA che. A bhUmikAmAMthI bhASA-pradhAna syAdvAda ane vicAra-pradhAna nayavAdanA vikAsa thayA che. vyavahAranayanI prarUpaNA ane nizcayanayanI prarUpaNA vakhate khATI khatavaNI koI vAra thaI jAya che te nayavAdanI jANakArIthI TALI zakAya che ane cathArtha arthaghaTana karI zakAya che, mATe bhAva-nayanikSepanu' sAmAnya jJAna Avazyaka che. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 samakti vicAra bALa-jIne A prakArane khyAla nahi hovAthI teo mATe jinavANI saMpUrNa rIte kAryakArI thatI nathI. jinavANInuM svarUpa samajavAmAM Ave to te ja jinavANI kAryakArI thAya che. tema na bane to puNya baMdhAya, paraMtu AtmajJAna (bhedajJAna)nI prAptimAM te kAryakArI thaI zake nahIM. jema janAmAmAM aneka rakama jyAM tyAM lakhI che paNa tene khAtAmAM barAbara khatavaNI kare to leNadeNane nirNaya thAya tema zAstramAM aneka prakAranA upadeza, vividha jIvonI apekSAe Apela che. tene samyakajJAnamAM yathArtha prajanapUrvaka khatavaNuM karI jIve pitAne hita ane ahitane vicAra karavo ghaTe che. te prakAranuM mArgadarzana zrI mokSamArga prakAzakamAM 5. ToDaramalajIe paNa Apela che. zrImad rAjacaMdra paNa kahe che ke - jyAM jyAM je je yogya che, tahAM samajavuM teha, tyAM tyAM te te Acare, AtmAthI jana eha." -zrI AtmasiddhizAstra zrImad rAjacaMdrajIe eka ATha lITInA padyamAM jinavANanuM svarUpa bahu suMdara rIte batAvyuM che te padya nIce mujaba che : "anaMta anaMta bhAva bhedathI bharelI bhalI, anaMta anata na nikSepe vyAkhyAnI che; sakala jagata hItakAriNuM, hAriNuM meha, tAriNI bhavAbdhi, mekSa cAriNI pramANI che; upamA ApyAnI jene tamA rAkhavI te vyartha, ApavAthI nija mati apAI meM mAnI che; aho! rAjacaMdra, bALa khyAla nathI pAmatA e, jinezvara taNI jANI jANI teNe jANI che." (mokSamALA zrImad rAjacaMdra) Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinavANInuM svarUpa 55 | jinavANIne anaMta anaMta bhAva ane bhedathI bharelI kahI che. bhAva eTale padArtha ane bheda eTale prakAra. anaMta padArthanA anaMta svarUpane anaMta prakAre kahenArI evI jinavANI che. jinavANuM anaMta naya ane anaMta nikSepa vaDe padArthanA svarUpane kahenArI che, padArthanA anaMta svarUpane judI judI apekSAe kahe te naya kahevAya che. nagama, saMgraha, vyavahAra, rujusUtra, zabda, samabhirUDha ane evabhUta e mukhya sAta naryo che ane nAma, sthApanA, dravya ane bhAva e mukhya cA2 nikSepa che. apekSA pramANe bIjA bhede paDe tethI anaMta naya ane anaMta nikSepe kahyA che. jinavANuM sarva januM hita karanArI che, mohane nAza karanArI che, saMsArasAgarathI tAranArI che ane mokSa prAptinA puruSArthane preranArI che. jinavANu sAthe sarakhAmaNI karavA gya vastu jagatamAM che ja nahIM, eTale gya upamA zakya nathI; tema chatAM kaI prayatna kare te tenI pitAnI buddhinI alpatA ja pragaTa thAya. ajJAnI cha jinavANa kevI gaMbhIra che tene khyAla karI zakatA nathI eTale ke te samajI zakatA nathI. jJAnI ja tene yathArtha rIte jANI zake che. samakitI jI ja jinavANIne mahimA samajI zake che tevo nirdeza jaNAya che. A rIte gAgaramAM sAgara bharI dIdhuM hoya tema phakta ATha lITInA padyamAM jinavANunA svarUpane dareka paDakhAthI batAvI dIdhela che. zrI zivakATi AcArya bhagavatIArAdhanA gAthA 101 mAM kathana kare che ke "he Atmana ! A jinavANuM rAtridina bhaNavA yogya che. A jinendranAM vacana pramANane anukULa padArthone kahenArA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakti vicAra che, pUrvApara virAdharahita ane deSarahita, zuddha che ane anupama che. sarva prANImAtrane hitakArI che ane rAgAdi melane haranAra che." zrI amRtacaMdra AcArya "puruSArthasiddhiupAya" nI gAthA 8 mAM kathana kare che ke "je koI vyavahAranaya ane nizcayanya baMnene yathArtha jANIne madhyastha thaI jAya che te ja ziSya jinavANInA upadezanuM phaLa pAme che." Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakitanA prakAro (bhedo) zAstromAM samakitanA ghaNuM prakAre batAvavAmAM AvyA che. samakita eka, be, traNa, cAra, ane pAMca prakAranuM--evA aneka bhedo che. ekavidha samakita tatva para ruci te ekavidha samakti che. jinezvaree prarUpita karelAM ta para je zraddhA karavI te eka prakAranuM samakita che. sakala doSarahita ane samasta guNa saMpanna evA jinezvaroe je tonI prarUpaNa karI che te satya ja che evI rucirUpa samakita te A eka prakAranuM samakita che. aMtaHkaraNanA zubha bhAvothI nava tane jANe te samakitI jIva kahevAya. jANapaNuM temaja aMtaHkaraNane zuddha bhAva-baMne Avazyaka che. nava tatva eTale (1) jIva (2) ajIva (3) puNya (4) pApa (5) Asava (6) baMdha (7) saMvara (8) nirjarA ane (9) mokSa-te prakAre samajavAnuM che. be prakAre samakitanA be prakAre traNa rIte paDe cheH (1) dravya-samakti ane bhAva-samakita (2) nizcaya-samakita ane vyavahAra-samakita ane (3) nisarga-samakita ane adhigama-samakita. (1) zraddhAthI nava tattvone satya mAne paraMtu tene paramArthe samaje nahi evA jIvanuM je samakita tene dravya-samakita kahevAya Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 samakita vicAra che, jyAre paramArthathI paNa sAthosAtha jANe tyAre bhAva-samakita kahevAya che. bhAva-samakitI jIva padArthone naya, nikSepa, svAdvAda ityAdi zailIpUrvaka jANe che ane tene viSe zraddhA rAkhe che. (2) nizcaya-samakita AtmikavikAsathI utpanna thayela eka prakAranA AtmAnA pariNAmarUpa che. te ya mAtrane vizALa daSTikeNathI tAtvika rUpamAM jANavAnI, heyane choDI devAnI ane upAdeyane grahaNa karavAnI rucirUpa che. viparIta abhiniveza rahita zraddhAnarUpa AtmAnA pariNAma hoya che ane temAM samakti virodhI prakRtino upazama-kSapazama ke kSaya hoya che. - rucinA baLathI utpanna thatI dharmatava-niSThA e vyavahAra samakti che. viparIta abhinivezarahita zraddhAnane kAraNabhUta je zraddhAna hoya che tene vyavahAra samakita kahe che. ahIM kAraNamAM kAryane upacAra karyo che. A upacAranuM nAma vyavahAra che. caraNanuganI paddhatimAM paramArtha deva-zAstra-gurunI viparIta abhinivezarahita zraddhAnane nizcaya samakita kahe che jyAre paccIza doSa rahita je anuSThAna pravRtti kare che tene vyavahAra samiti kahevAya che. zaMkAdi ATha deze, AMTha mada, cha anAyatana ane traNa mUhatA-e rIte paccIza dene ullekha che. dravyAnuyeganI paddhatimAM jIvAdi sAta tattvonI vikalpa rahita zuddha AtmAnI zraddhAnane nizcaya-samati kahe che jyAre vikalpa sahitanI sAta tonI zraddhAnane vyavahAra samakita kahe che. () adhyAtmamAM judI bhASA vaparAya che. adhyAtmamAM vItarAga agara sarAga tevA be bheda che. AtmAnI vizuddha svarUpalIna avasthAne vItarAga kahe che jyAre prazamarsa vega-anukaMpA ane Astikya-e cAra guNonI abhivyaktinI avasthA hoya tene sarAga samati kahe che. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakitanA prakAre (bhedo) 59 (3) nisarga ane adhigama samakita te trIjo prabheda che. tatvArthasUtramAM sUtra-2 mAM kathana che ke yathArtha rUpathI padArthone nizcaya karavAnI je ruci te samyaphadarzana che. sUtra 3 mAM kathana che ke samyaphadarzana be prakAre upaje che H (1) nisargaja ane (2) adhigamaja, nisargaja eTale ke AtmAnA pariNAma mAtrathI ane adhigamaja eTale ke bAhya nimittathI samakti utpanna thAya che. nadIpASANalakanA nyAye sahaja skuraNAthI koInA paNa upadeza vagara agara pratyakSa bAhya nimitta vinA samakita pragaTa thAya te nisargaja eTale ke te jIvanA pitAnA ja vizuddha pariNAmo vaDe. pragaTa thAya che. pratyakSa upadezAdika bAho nimittanA pariNAme samati thAya te adhigamaja athavA naimittika kahevAya che. A bheda utpattinI apekSAe che. upazamAdi samAna hoya, paraMtu bAhya kAraNane sadbhAva ke abhAva te apekSAe A bheda che. traNa prakAre samakitanA traNa prakAranA be prabheda cheH 1 rocaka, kAraka ane dIrSaka samyaktva ane 2 lApazamika, aupathamika ane kSAyika samyaktva (1) zrI vItarAganA vacana upara ruci rAkhe, dharma karavAnA mane ratha kare paraMtu aMtarAya-karmane lIdhe te mane ratha pUrA pADI zake nahi, anuSThAne karI zake nahi; to paNa dharmanI zuddha saduhaNAprarupaNa kare. yama-niyamAdi AcaraNamAM na mUkI zakavAnI sthiti sAthe saMbaMdha dharAvanAru samakita recaka samakita kahevAya che. A samakti avirata samakitI jIvone heya che. daSTAMte zreNika nRpatine. (2) recakathI eka pagaluM AgaLa jIvane kAraka samati hoya. che. yathArtha tattvazraddhAna pramANe Agama-ukta zailIpUrvaka yogya AcaraNe Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakita vicAra hoya te te samakti kAraka kahevAya che. A kriyA samaktinuM kAraNa banavAthI vyavahAranayathI kArya-kAraNane abheda che eTale samyakatva rUpa kahevAya che. (3) dIpaka : dave bIjA upara prakAza nAkhe paNa pitAnI nIce aMdhAruM ja rahe tema pote mithyAdaSTi hovA chatAM anya bhavya jIvone upadezAdi dvArA yathArtha mArga tarapha civaMta kare, anya jIvo upara tatvane yathArtha prakAza pADe te jIvanuM samakita dIpaka samakita che. kAraNamAM kAryanA upacAranA siddhAMta mujaba Ane upacArathI samakita kahevAya che. AvA ja phakta zAsana-unnatinuM kArya kare che. (daSTAMte H aMgAramaIkAcArya). 2. prAthamika upazama-samakitamAM anaMtAnubaMdhI cAreya kaSAye ane mithyAtva mehanIyanI e pAMca prakRtine upazama che jyAre upazama-zreNinA upazama-samakritamAM uparyukta cAra kaSAya temaja mithyAtva mehanIca uparAMta mizra mohanIya temaja samyaktva mohanIya-ene paNa arthAt sAteya prakRtine upazama che. kSAyika samakitamAM A sAteya prakRtine kSaya che. aupathamika samitimAM vartate AtmA mithyAtva mohanIya karmanA zuddha, mizra ane azuddha ema paNa vibhAge kare che. aupazamika samakitane aMtamuhurta kALa vItyA bAda uparyukta A zuddha-mitra ane azuddha-e paNa vibhAgamAMthI je dravyane udaya thAya te prakAranI jIvanI sthiti thAya che, arthAt je zuddha dravyane udaya thAya to AtmA "kSAyeSazamika' samakita prApta kare che. cAra prakAre kSApazamika, aupazamika ane kSAyika-e traNa samaktimAM sAsvAdana samakita umeratAM samakitanA cAra bhede thAya che. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 1 samakitanA prakAre (bheda) upazama-samakitamAMthI patita thaIne prathama guNasthAnake jatAM A samakita pragaTa thAya che. geLa agara anna khAdhA bAda vamana thAya ane vamana pachI paNa tene kAMIka svAda rahI jAya evA prakArane svAda AvA patita samakitI jIvane rahe che jene "sAsvAdana samakti kahevAya che. pAMca prakAre A cAra samatimAM vedaka samakti umeratAM samatinA pAMca prakAre thAya che. anaMtAnubaMdhI cAra kaSAya, mithyAtva-mehanIya, mizra-mohanIya ane samyakatva-mohanIyaA sAta prakRtio paikI pUrvanI cha prakRtione sarvathA kSaya karyA bAda sAtamI prakRtine khapAvatAM, jyAre te prakRtimAMnA chellA pudagaLane kSaya karavAne bAkI rahe, te samayanuM samyakatva "vedaka sAmyatva kahevAya che. tyAra.. bAda turata ja kSAyika samakita prApta thAya che. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakitanAM lakSaNa kAra --- -apa zama saveganivedAnuka pAstikyalakSaNaiH / lakSaNaiH pacamiH samyak samyanvakamupalakSyate // (zrImAna hemacaMdrAcArya-yogazAstra, 2/15) - vizuddha tattvazraddhAnarUpa A samyadaSTirUpa samakitanI oLakhANanA pAMca lakSaNo jainazAstromAM batAvavAmAM Avela che. zama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane Astikya e samatinI oLakhANanA pAMca lakSaNe che. kaSAya eTale kedha, mAna, mAyA ane lobha. kaSAya e ja saMsAra che. kaSAyanI nivRtti e AtmavikAsanI pArAzIzI che. AdhyAtmika vikAsa jainadarzanamAM guNasthAna dvArA batAvavAmAM Avela che ane guNasthAnanuM maMDANa kaSAyanI nivRtti para ja maMDAyeluM che. yathArtha draSTi prApta thatAM, vyaktinA vicAra ane AcAramAM bhAre parivartana Ave che. sAmAnya rIte saMsArI jIva kaSAyayukta vicAro kare che ane te vicArenA AdhAre kaSAyayukta jIvana vyavahAra kare che. samakita prApta thatAM anaMtAnubaMdhI kaSAyanI nivRtti thatAM, vyaktinA vicAra-AcAramAM bhAre parivartana Ave che ane uparokta pAMca guNe (lakSaNa) daSTigocara thAya che. 1, zama zama agara upazama eTale kaSAyanI maMdatA. kaSAya eTale krodha, mAna, mAyA ane lobha. AtmavikAsamAM kaSAyanI maMdatA Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakitanAM lakSaNa thatI jAya che, ane tenA pratipakSI kSamA, namratA, saralatA ane satiSa-e cAra guNene vikAsa thato jAya che. jeTalA pramANamAM kaSAyanI maMdatA thAya teTalA pramANamAM AtmAne zuddha guNene vikAsa thato jAya che. nahi kaSAyanI upazAMtanA, nahi aMtara vairAgya, saraLapaNuM na madhyasthatA, te matAthI durbhAgya, zrI Atmasiddhi-gAthA-32 jenA krodha, mAna, mAyA ane lobha pAtaLA paDyA nathI, jenA aMtaramAM vairAgya utpanna thaye nathI, guNagrAhI thavA mATe jenAmAM saraLatA AvI nathI ane jenAmAM madhyasthatAnA guNane vikAsa thaye nathI te matAthI jIva durbhAgI che eTale mokSamArgane pAmavA gya tenuM bhAgya nathI. A krodha : Akroza utpanna kare evA bAhA kAraNono saMga thavA chatAM krodhabhAvane utpanna thavA na de ane kSamAne bhAva rAkhe; kSamA e to mAro sahaja (mULa) svabhAva che tema ja vicAre. samakitI jIva pratye koI vyakti aniSTa vartana kare to paNa samakitI sAmenI vyakti tarapha krodha kare ja nahIM ane te vakhate te ema vicAre ke A prakAranuM aniSTa vartana te pitAnA azubha karmanA udayanA kAraNe che ane sAmI vyakti to mAtra nimitta che tevA prakArane satya tattvaciMtanapUrvaka samatAbhAva rAkhe che. A upazamabhAva ke prazamabhAva AvI vyaktimAM daSTigocara thAya che. AvA prazamabhAva uparAMta jJAyakabhAvamAM samakita jIva AvA aniSTa saMgamAM paNa AtmalakSI sahaja svabhAvamAM jAgRta rahe che. a mAna : kaSAyane bIjo bheda mAna che, ane tene pratipakSI gAma te namratA ke vinaya che. sAmAnya saMsArI vyakti namratA ke vinaya je AtmAne svAbhAvika guNa che tenAthI ajJAta hoya che. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 samakita vicAra AvI sa`sArI vyaktine mAnameAhanIya karmanA udayathI thatA abhimAnarUpI mane ja bhAva hAya che ane te bhAvanu te nira Mtara pASaNa kare che. samikatI jIvanI dRSTi vizALa hAya che ane tene badhAmAM peAtAnA jevA ja AtmA dekhAya che; tene khIjA karatAM peAtAnuM uMccapaNuM', mATAI ke baDAza sthApavAmAM rasa hotA nathI. samikitImAM tattvaSTi ane vivekI dRSTinA udbhaya thayA hAya che. laukika dharmamAM paNa para parAthI namratA ke vinayanA guNane pASanArI leAkeAti cAlI ja Ave che. dA. ta. pApa mULa abhimAna', name te saune game', vi, vigere, pAramArthika dRSTimAM teA vyaktinA teA zuM paNu jJAnaneA vinaya, darzananA vinaya, AcaraNanA vinaya, ema aneka prakAranA vinayanA ullekha che. AtmAmAM jJAna, zraddhA, saMteASa, kSamA jevA aneka sahaja guNA che temAM vinayaguNane paNu. samAveza thAya che eTale ke namratA agara vinaya te AtmAnA saheja svabhAva che. samakitI peAtAnA mAnamaya viSaya paryAya palaTI vinayane! saheja guNa prApta kare che ane apamAnanA prasaMgeAmAM pazu namratA ke vinaya cukatA nathI. e rIte A bhAMgAmAM paNa upazama STigAcara thAya che. 4 mAyA : trIjo bheda te mAyA che ane tenA pratipakSI guNa te saralatA che. samakitImAM kSamA ane namratA uparAMta saraLatA pazu sahaja svabhAva tarIke STigeAcara thAya che, jenuM saraLa hRdaya hAya tene ja sadguru, satzAstra ane sadaiva-tattvamAM zraddhA Ave che. saraLatA. vinA sAcI zraddhA AvatI nathI, saraLatA na heAya tenA manamAM zakA-kuzaMkA rahyA ja kare che. zraddhA guNanA vikAsamAM saraLatA aMtaragata rahelI heAya che. saraLapaNu' e AtmAnA mULa svabhAva che. mAyArUpI zatruneA abhAva karIne AtmAnA saraLatA AvarUpI guNanI siddhi sama Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakitanAM lakSaNa kitIne thAya che eTale te mana, vacana ane kAyAnI pravRttimAMthI prapoMcabhAva, mAyAcAra, vakrapaNuM, chetaravAnA bhAva, chaLakapaTanA bhAvaAvA prakAranA bhAveA dUra karIne saraLatAnA sahaja svabhAvane guNa samakitI vikasAve che. A vikAsa te paNa upazama agara prazama bhAvamAM aMtagata che. zrImad rAjaca`drajIe kathana karela che ke (1)vizALa buddhi, (2) madhyasthatA (3) saraLatA ane (4) jitendriyapaNuM--A cAra guNu jenAmAM hAya te tattva pAmavA mATenuM uttama pAtra che. vaLI. teozrIe vacanAmRta AMka 53 mAM kahela che ke mada viSaya ne saralatA, sahu AjJA suvicAra, karuNA, kAmaLatAdi guNa, prathama bhUmikA dhAra," kRSa A rIte saraLa jIva ja pAtra jIva che ane samakita prAptinI pAtratA dharAve che. 3. lAbha : lAbha te kaSAyanA ceAtheA bheda che. satASa te leAbha doSanA pratipakSI guNa che. prApta sthiti, saMcAgA ke vastumAM atRpti ane aprApta sthiti, saMcAgA ke vastunI prApti mATe valakhA mAravA te leAbha che, jyAre prApta vastumAM tRpti anubhavavI te sASa che. sa'teASa te dharmanuM mahAna aMga che. sa tASa te AtmAnA sahaja svabhAva che ane adhyAtma dRSTimAM leAbha asvAbhAvika che, malInatA utpanna karanAra che ane pariNAme duHkha upajAvanAra che. duniyAnI vastuonI prApti lAlasApUrvaka temanI pAchaLa valakhA mAravAthI prApta thatI nathI paraMtu puNyanA yAgathI sahaja rIte prApta thAya che evI tattvaSTithI AtmasvarUpanuM ane kama~siddhAMtanu sAcuM zraddhAna karyuM' hoya tA ja vyaktimAM satASa guNu khIle che. jenA jIvanamAM AveA saMtASa guNu hAya tenA jIvanamAM zAMti, 5 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakita vicAra nirAMta, niHspRhatA vigere hoya che ane tyAre ja AtmasAdhanA mATe avakAza maLe che ane krame krame vikAsa thato rahe che. samakitI pitAnI labhamaya viSama payArya palaTI saMtoSane mahAguNa sahaja prApta kare che. "saMtoSI te sadA sukhI, sadA sudhArasa lIna." sAra e che ke zuddha svabhAvI jIvane kaluSita eTale karmathI malIna kare te kaSAya che. kaSa eTale saMsAra ane Aya eTale AvakajenA kAraNe saMsAranI cAre gatinI Avaka thAya te kaSAya che. krodha, mAna, mAyA, lobha e cAreya kaSAya saMsAravardhaka che, kAraNa ke tenAthI AtmAnA svAbhAvika guNo kSamA, namratA, saraLatA ane saMtoSane ghAta thAya che. kaSAya viSamatAnI apekSAe cAra prakAranuM che temAM anaMtAnuaMdhi sauthI vizeSa viSama che ane te samakita guNane ghAta kare che, eTale tenA abhAvamAM samakita prApta thAya che. zama, upazama ke prathama eTale Avo abhAva jemAM krodhAdi (anaMtAnubaMdhI prakArano) kaSAya samAI jAya, udayamAM Avela hoya to maMdatA thAya, agara vALI levAya tevI AmadazA hoya athavA kaSAyanI anAdikALanI vRttio zamAI gaI hoya tevI zamanI avasthA te samakitanuM prathama lakSaNa che. 2. saMvega saMgane artha "mAtra mikSa abhilASa". uttama prakAranA de tathA manuSyanA sAtAdanIya sukhane paNa samakitI duHkharUpa mAne che. dareka prakAranA sAMsArika sukhano paNa tyAga karavAnuM valaNa dharAvIne mAtra mokSa abhilASa-te saMvega che. Akhare to sAMsArika sukha paNa anitya che ane pariNAme duHkha denAra che. samakitI AvA prakAranI dRDha mAnyatA dharAve che. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakitanAM lakSaNa parama zAMtimaya, nirupAdhika AtmAnI zuddha avasthAnA pragaTikaraNathI anaMta AnaMdamaya sthitimAM sthira thavAnI prabaLa bhAvanA samakitIne rahe che ane te mATe te prabaLa puruSArtha kare che. saMsAra, zarIra ane bhAgavilAsa pratye jJAnagarbhita vairAgya ane AtmakalyANanI daSTithI Atmika dharma ane tenAM sAdhano pratye atyaMta prema te saMvega che. samakitI Amika dharmanA premamAM pUrepUro raMgAyela hoya che. AvA prakAranuM "saMvega" lakSaNa samakitImAM hoya che. 3. nirveda niveda eTale udAsInatA. saMsArathI udAsInatA, bhavathI udAsInatA, saMsAramAMthI chuTavAnI IcchA-te che nirveda. saMsAramAMthI chuTavA je je AtmAnA guNo prApta karavAnA che te prApta karavAnI, vairAgya vadhAravAnI ane kaSAya-nivRtti uparAMta viSayenI Asakti temaja anya mokSa-rodhaka doSa choDavAnI prabaLa jijJAsA. A sarvane nirveda kahevAya che. ajJAnatAnA kAraNasara kaSAyarUpa saMsAra mithyAtvI jIvane mITho lAge che jyAre samakitI jIvane kaDe ane duHkharUpa lAge che. mithyAtvI jIvane Idriyajanya viSaye AzrayabhUta jaNAya che, jyAre samakitI AvA viSayothI virakata thavAne puruSArtha kare che. saMsAra asAra che, zarIra apavitra che, bhoga atRptikArI ane vinAzI che evI bhAvanA samakitIne satata jAgRta avasthAmAM rAkhe che. zrImad rAjacaMdra vacanAmRta AMka 135 mAM kahe che ke jyArathI ema samajAyuM ke bhrAMtimAM ja paribhramaNa karyuM, tyArathI have ghaNu thaI are jIva ! have thobha-e che nirveda." Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ }e AvA niveda te samakitInu lakSaNa che. 4. anuSA vyakti jema jema paramAnA mArgamAM AgaLa vadhatA jAya che tema tema tenuM hRdaya vizeSa ane vizeSa karuNAvata khanatuM jAya che. pariNAme anya jIvAnAM duHkhAne joIne karuNAvata jIvAne kaMpArI chUTe che, tene anukapA kahe che. samakita vicAra A anukaMpA e prakAranI che : (1) dravya anukapA ane (2) bhAva anukaMpA. khIjAnA duHkhA joIne pAtAnA karuNAbhAva jAge ane te duHkhA dUra karavA mATe badhA prakAraneA puruSArtha kare te dravya anukaMpA che. AtmabhAna bhUlelA ajJAna jIvA je aMdhakAramAM bhUlA paDathA che teone AtmabhAna thAya tevA puruSArtha karavA te bhAva anukaMpA che, kAI paNa bhedabhAva vagara anya jIvAnAM duHkhane Atmavat dRSTithI dUra karavA uparAMta anukaMpAnA eka viziSTa prakAra che ane te che sva-AtmAnI karuNA agara anuka`pA. peAtAnA jIvanamAM ajJAna, rAga, dveSAdi utpanna thatAM ucca kakSAnA karuNAvata jIvAne anukapA Ave che ane peAtAnA AtmAnA doSa dUra karavA puruSArtha kare che. jeTaleA jeTalA anuka MpAnA vistAra ane ghanatA teTaleA teTale AdhyAtmikavikAsa hAya che. samati prApta thatAM sArA evA karUNAbhAvanA vikAsa thayela hAya che ane tenA pariNAme tenu' anuka'pAnu` kSetra vizALa hAya che. anuka MpA e samaktinI pArAzIzI che. e rIte samitanuM ceAthuM lakSaNa anuka MpAnA sadbhAva che. 5. AstikatA AstikatA eTale AsthA, zraddhA. konA para AsthA ! zAnI zraddhA ? parama pavitra vItarAgadevanA vacaneA para AsthA ane zraddhA, parama svarUpa prApta karavAmAM nimittabhUta ane sahAyabhUta tattvA Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samitinAM lakSaNa para AsthA-zraddhA. A vyavahAra AsthA che. pAramArthika AstikatA je traNe kALamAM abAdhita satyarUpa che te pitAne AtmA eTale Atmatatva para zraddhA-e che pAramArthika AsthA. A rIte Atmatattva para pAramArthika ane yukti pramANathI siddha padArtha agara tattva upara vyavahArika AsthA agara zraddhAne AstikatA kahevAya che. upara batAvela pAMceya prakAranA guNa samyakRtva hoya to ja guNa kahevAya che ane mithyAtva sAthe hoya to tene AbhAsa kahevAmAM Ave che. paraMtu guNa kahevAmAM AvatA nathI. kaI kaI AcAryoe saMvega ane nirvedane eka sAthe mUkI, cAra guNene lakSaNa tarIke batAvyA che. kaI kaI AcAryoe samaktinA nIce mujaba ATha lakSaNa batAvyA che : (1) saMvega, (2) nirveda, (3) niMdA, (4) gaha, (5) upazama, (6) bhakti, (7) vAtsalya ane (8) anukaMpA. saMvega ane nirvedamAM vAtsalya ane bhakti temaja upazamaprazamamAM niMdA ane gahane samAveza thaI jAya che eTale tenuM vivecana jarUrI jaNAtuM nathI, tema chatAM niMdA ane gaha zabdane upaga javalleja thatuM hovAthI (ghaNuM kharA AcAryoe karela nahi hovAthI) tene artha samajI laIe. pitAnA avaguNe bIjAne kahevA ke jethI pitAnA bIja vidyamAna guNonuM pitAne abhimAna na thAya te niMdA che. pitAnA avaguNanI niMdA pitAnA manamAM karavI ke jethI potAnA AtmavikAsa mATe pitAne utsAha TakI rahe-vadhe-e gahI che. ane zabda sAthe vAMcatA artha e thAya che ke samakita jIva jANe che mAre AtmA siddhasama zuddha che te paNa hamaNAM karmabaLathI azuddha thaI rahyo che. jyAM sudhI pUrNa zuddha na thAya tyAM sudhI huM niMdAne Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 samati vicAra pAtra chuM temaja bIjAo AgaLa paNa pitAnI niMdA kare che. jyAre bIjA loko teonI eTale teonA guNanI prazaMsA kare che tyAre te pitAnI khAmI tenA sAmI AgaLa kare che ane pitAnA vidyamAna guNonuM abhimAna karatA nathI. AvI ja rIte zrImAna paMDita banArasIdAsajIe samakitanA ATha lakSaNe-ATha guNe nATaka samayasAra graMthamAM judI rIte nIce mujaba batAvyA che. (1) karuNa (2) maitrI (3) sajajanatA (4) svalaghutA (5) samatA (6) zraddhA (7) udAsInatA ane (8) dharmAnurAga. A rIte koI kaI AcAryo ane paMDitoe uparokta pAMca lakSaNone vistAra karIne te ja lakSaNo judI saMjJAothI batAvyA paraMtu uparokta pAMca lakSaNo batAvavAnI praNAlikA sAmAnya rIte jevAmAM Ave che teTalo nirdeza karIne have zrImad rAjacaMdrajInA sAhitya tarapha najara karIe. teozrIe te "AtmasiddhimAM gAthA 38 ane 3mAM kathana karela che ke : kaSAyanI upazAMtatA, mAtra mokSa abhilASa, bhave kheda, prANI dayA, tyAM AtmArtha nivAsa, 38 dazA na evI jyAM lagI, jIva lahe nahi jogamokSamArga pAme nahI, maTe na aMtara roga. 39 kaSAyanI upazAMtatA eTale zama, mAtra mokSa abhilASa eTale saMvega, bhave kheda eTale nirveda, prANuM dayA eTale anukaMpA ane tyAM AmArtha nivAsa eTale Aritakya. A rIte samakitanA pAMce lakSaNa A gAthAmAM rUDA bhAvathI batAvela che. jyAM lagI uparokta bhAva Ave nahi, tyAM sudhI bhavaroga maTe nahi ane samakita thAya nahi. samakita pAme nahiM, tyAM sudhI mokSa pAme nahi. AvA pAMca rUDA bhAvo dharAvanAra samakitIne praNAma ! Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakitanA aMga jena AgamagraMthomAM uttarAdhyayanasUtrane "mUlasUtra'nA vibhAgamAM mUkavAmAM Avela che. sAmAnya rIte mUla zabdano artha "mahAvIranA pitAnA zabdomAM jeno kare che. uttarAdhyayanasUtra ati prAcIna kALanA "zramaNakAvya" kahI zakAya tevA tejasvI sAhityane namUno che. temAM 36 adhyayana che. temAM 28mAM adhyayanI gAthA. 31mAM kathana che ke :nisaeNkiya-nikakaMkhiya, nitigicchA, amUDhadiThI ya | uvagRha thirakaraNe, vacchala-prabhAvaNe aTha lagabhaga 10-11 sadInA samayanA AcAryazrI amRtacaMdra (sarvazreSTha digaMbarAcArya) kuMdakuMdasvAminA graMthanA ajaTha TIkAkAra ane aneka maulika graMthanA racayitA tarIke prasiddha che. teonI kRti puruSArtha siddhi-upAya jaina samAjamAM (ane khAsa karIne digabarI samAjamAM) zrAvakAcAranI ati lokapriya ane AdaraNIya kRti gaNAya che. A kRtinuM bIju nAma "jinapravacanarahasya keSa' paNa che. A graMthanA zloka 23 thI 30mAM ATha aMganuM suMdara rIte varNana karavAmAM Avela che. aMga eTale viziSTha guNe agara AcAra. samakita prApta thatAM samakitImAM je viziSTha guNe pragaTa thAya che tene aMga kahe che. prajJApanA sUtramAM A aMgane AcAra kahyo che. - zarIranA ATha aMga-mastaka, pera, pITha, kamara, be hAtha ane be paga hoya che. samakitImAM ATha viziSTa prakAranA guNa heya Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hara samakita vicAra che. zarIramAM AvA ATha aMga hoya tyAre pUrNa zarIra kahevAya che. tema samakitImAM AvA ATha viziSTha guNo hoya tyAre ja jIvane samakita prApta thayuM kahevAya. A ATha aMge nIce mujaba che : (1) niHzaMkA (2) niHkAMkSA (3) nirvicikitsA (4) amUha daSTi (5) upagRhana (6) sthitikaraNa (7) vAtsalya ane (8) prabhAvanA, ApaNe eka pachI eka A guNane TUMkamAM vicAra karIzuM. (1) ni:zaMkA (ga) sarvajJa athavA vItarAgadeve vastu, padArtha, tatva ItyAdi saMbaMdhita vItarAgadarzanamAM je upadeza Apela che. temAM keIpaNa prakAranI zaMkA na lAvavI te niHzaMkA tema vyavahAranayathI kahevAya che. nizcayanayathI pitAnA AtmAmAM je zraddhA-guNa pragaTa thaye che. tene dRDhatApUrvaka jALavI rAkhavo ane zaMkA rahita niHzaMka thaIne rahevuM te niHzaMkA che. (2) sAmAnya saMsArI jIva caritramohanA udayathI bhaya udaya thAya tevI paristhitimAM mUkAya che, tyAre pitAnI zraddhAmAMthI vicalita thaI jAya che. samakitI AvA saMgamAM vastusvarUpa vicArI AtmabaLanI tithI pitAnI zraddhAmAM aDaga rahe che, tene vyavahAranayathI niHzaMkA kahevAya che. sAmAnya rIte nIce mujabanA bhayanA sAta prakAro anubhavamAM Ave che. (1) A lekano bhaya eTale ke niMdAne bhaya. (2) paralokane bhaya eTale ke narakAdine bhaya. (3) vedanA bhaya (4) arakSA bhaya (5) agupta bhaya. (6) maraNa bhaya ane (7) akasmAt bhaya. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samatinA aMga 73 pitAnA AtmAmAM nirbhaya thaIne rahevuM te nizcayanayathI abhayatA che. (4) AcArya haribhadrasurijIe zaMkAnA be prakAra-deza zaMkA ane sarvazaMkA-batAvyA che. sarva jIva samAna che tevuM zAstromAM kathana che tyAre bIjI bAju mAM bhavya-abhavyanA prakAra batAvyA che te zA mATe? AvI AvI zaMkAo uThavI te dezazaMkA kahevAya che. jinavANamAM ghaNI vAte kAlpanika che tema mAnI levuM te sarvazaMkA kahevAya che. AvA prakAranI zaMkA na lAvavI te niHzaMkAne guNa kahevAya che. (2) ni:kAMkSA : dharmaphaLa rUpe koIpaNa prakAranI bhautika vastunI kAmanA ke IcchA kare nahIM paraMtu AtmAthe karma-nirjarAnA hetu rUpe ja dharmakriyAo kare te ni:kAMkSAno guNa che. (3) nirvicikitsA : vicikitsAne artha che mati-vibhrama. ghaNAM leke dharmakriyAanuSThAnAdi karatAM hoya che tema chatAM temanA dilamAM phaLa saMbaMdhi saMdeha hoya che. ane pariNAme teo temAM zithila thaI jAya che. A eka prakArano mati-vibhrama che, jene vicikitsA kahevAya che. A saMdeha na rAkhavo te nivicikitsA che. nizcayanayathI AtmasvarUpanI maganatAmAM sAmyabhAvanuM avalaMbana kare che te nirvicikitsA guNa che. kaI kaI AcAryoe nirvicikitsAnA badale nirvijugupsAnI saMjJA vAparI che. Ano artha e che ke malInane dekhIne ke mane dekhIne glAnibhAva na he. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 samakita vicAra (4) amUDha daSTi: ajJAna, bhaya, saMzaya vigere prakAranA viparIta jJAnane abhAva ane yathArtha jJAnane saddabhAva. mUDhatA rahita heya-upAdeyanA vivekavALI daSTi. samakitI dharmanI dareka kriyAne vicArapUrvaka kare che. dekhAdekhI mithyAtvavardhaka ke nirarthaka kriyAone dharma mAnIne teo tevI kriyAo karatA nathI. teo zreyamArga Acare che. nizcayanayathI AtmAnA svarUpamAM mUDhatA rahita ane Atmabadha sahita sthira rahevuM te amUDha dRSTi che. (5) upagRhana : bIjAnA guNone vadhAravAno prayAsa kare te upagRhana che. te dRSTie samakitI sadharmionA saguNanI prazaMsA kare che. ane tenI abhivRddhi thAya tevA prayAsa kare che. pariNAme pitAnA guNono paNa vikAsa thAya che. A guNa-daSTine vikAsa te upagRhana che. samakitImAM pramAda guNano rUDo bhAva hoya che. "guNathI bharelA guNIjana dekhI, haiyuM mAru nRtya kare" te pramAda guNa hoya che. sAmI bAju potAnAmAM vinaya guNa paNa hoya che. pariNAme bIjAnA guNonI prazaMsA ane potAnA guNane gepave, AtmalAdhA na kare evI vidheyAtmaka ane niSedhAtmaka daSTi samakitImAM hoya che. nizcayanayathI samakitI Atmika svabhAvanI sthiratAmAM lIna rahe che. parabhAvane grahaNa karatA nathI-A upagRhana che. (6) sthitikaraNa : vyavahAranayathI mokSamArgathI cuta thatA bIjA AtmAne sthira kare ane nizcayana thI potAnA svarUpathI zruta thatA potAnA AtmAne svarUpamAM pAcho sthApe tene sthitikaraNa guNa kahevAya che. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakitanA aMga (7) vAtsalya : mAkSamArgamAM pravanAra para vizeSa anurAga hovA te vyavahAranayathI ane peAtAnA svarUpa pratye vizeSa anurAga rAkhavA te nizcayanayathI vAtsalya guNa che. (8) prabhAvanAH- tana, mana, dhana, dharmakathA Adi mAdhyamathI jainazAsananA mahimA vadhAraveA te vyavahAranayathI prabhAvanA ane nizcayanayathI AtmAnA jJAnaguNathI prabhAvita kare, prakAzita kare tene prabhAvanA guNa kahevAya che, prabhAganA nIce pramANe ATha prakAre sAmAnya rIte thAya che H (1) pravacana prabhAvanA (2) dharma kathA (3) nirapavAda (4) trikALajJa :: . "" (5) tapa prabhAvanA (6) vidyA (7) vrata (8) kavi 75 "" "" "" "khe parama je bhAva tene zudghanaya jJAtavya che, apama bhAve sthitane, vyavahArane upadeza che." (zrI samayasAra gAthA-12) aMga aMge ApaNe prAthamika vicAraNA karI. have tenA medhaprada tattva aMge vicAraNA karIe. ratnakaraDa zrAvakAcArano racayitA zrI samantabhakrAcArya che. tenA upara zrI prabhAcaMdrAcArya saMskRtamAM TIkA lakhI che. te graMthanA paMDita pannAlAle hiMdImAM anuvAda karyAM che. te graMthanI prastAvanAmAM pannAlAlajIe samakitanA lakSaNa ane aMga vacceneA tarka banneM sabaMdha batAvI lakSaNamAMthI aMga kevI rIte phalita thAya che te khatAvela che. A tarka edhaprazna hAvAthI te tarka anvaya lakSaNa ane aMgane saMbaMdha TUMkamAM batAvIe chIe. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakita vicAra vaLI, senagaDhathI prakAzita sAhityamAM samayasAra graMthanA ke gujarAtI padyamAM bahAra paDela che temAMthI amuka padyo sAbhAra lIdhela che. prazama, saMvega, anukaMpA ane Atijya-e cAra bhAva (lakSaNa) samaktinI prAptimAM kAraNabhUta che. A bhAve te samakitanA pAyA samAna che. A cAra bhAvanA uttarottara vikAsanA pariNAme samakita prApta thAya che. uparokta ATha aMga uparokta cA2 bhAvamAMthI pragaTa thAya che, agara ATha aMga e cAra bhAmAMthI puSTi meLave che, evo lakSaNa ane aMgane saMbaMdha che to te kevI rIte bane che te aMge TUMkamAM vicAraNuM karIe. (1) prazama bhAva kaSAyanI tIvratA maMda karIne samatAbhAvane utpanna kare che. samatAbhAvanI kamaLatA AvatAM Atmatatvane bodha ApoApa sahaja rIte thAya che. AvA badhathI anAdikALathI cAlI AvatI zaMkAo ane bhrAMtigata dhAraNAonuM nirAkaraNa thAya che. pariNAme niHzaMkita guNa pragaTa thAya che. samyakatavavaMta ja nizakita, tethI che nirbhaya ane che saptabhayapravimukta jethI, tethI te niHzaMka che. (zrI samayasAra gAthA-228) niHzaMkA guNane vikAsa thatAM eka bAju uttarottara prazama bhAvane te poSaNa Ape che ane bIjI bAju samatAbhAva ane nizakita guNa teonI prasAdIrUpe upagUhananA pAMcamAM aMgane janma ApI tenuM piSaNa kare che. je siddha bhakti sahita che, upagRhaka che sau dhamane, paMcabhUti" te upagRhanakara, samitidaSTi te jANavo." (zrI samayasAra gAthA-233) (2) saMvega bhAvanA pariNAme sArAye saMsAranI upalabdhi ane upAdhiraNe samakitIne kaSTarUpa lAge che eTale tenuM AkarSaNa maMda, Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakitanA aMga 77 maMdatara, maMdatama thatuM jAya che ane sAMsArika sukhanA sAdhananI prAptinI AkAMkSA alapa thaI jatAM chevaTe niHkAMkSAne-bIjo guNa samakitImAM pragaTa thAya che. je karmaphaLane sarva dharma taNI na kAMkSA rAkhatA, cibhUti te kAMkSA rahita, samakitadaSTi jANavo." (zrI samayasAra gAthA-230) niHkAMkSAnA guNane vikAsa thatAM eka bAju uttarottara saMvega bhAvane piSaNa maLe che ane bIjI bAju savega ane nikAMkSAnI prasAdIrUpe sthitikaraNa nAmane chaThTho guNa janma le che ane piSaNa meLave che. "unmAgamane svAtmane paNa mAgamAM je sthApate, cibhUti te sthitikaraNayukta, samakitadaSTi jANavo." (zrI samayasAra gAthA-234) (3) anukaMpAnA bhAvathI samakitInuM hRdaya bIjAnA duHkho joIne dravita thAya che. sAmAnya rIte samasta saMsAranA jIvo pratye ane khAsa karIne du:khI ane pIDita cho pratye anukaMpAnA bhAvane vikAsa thatAM samakitIne bIjA je prati glAni, dhRNA, jugupsA Adi bhAva rahetA ja nathI. pariNAme tenAmAM nirvicikitsA nAmano guNa-trIjo guNa-pragaTa thAya che. samakitI vastunA dharmo pratye (arthAta. sudhA, tRSA uSNAdi bhAve pratye tathA viSTA Adi malIna dravya pratye) jugupsA (glAni) karatA nathI kAraNa ke tenAmAM sArAnarasAnA dvaitabhAvano abhAva thaI jAya che. sau koI dharma vize jugusAbhAva je nahi dhAro, cibhUti nirvacikitsa samiti daSTi nizcaya jANaze." (zrI samayasAra gAthA-231) nirvicikitsA nAmanA guNane vikAsa thatAM eka bAju uttarattara anukaMpAnA bhAvane piSaNa maLe che ane bIjI bAju anukaMpA. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 samakita vicAra ane nirvicikitsA guNonI prasAdirUpe vAtsalya nAmanA sAtamA guNane janma ApI poSaNa Ape che. je mokSamArga sAdhutrayanuM vatsalatva kare aho! cikhUtine vAtsalyayukta, samakitadaSTa jANavA." (zrI samayasAra gAthA-235) (4) astikya eTale AsthA-zraddhAvAna. yukti pramANathI siddha padArtha agara tatva upara AsthA-zraddhA, Atmatattva upara pAramArthika zraddhA, parama pavitra vItarAgadevane vacane para zraddhA vigere vigere. sudeva, suguru ane suzrutanI zraddhA thatAM kudeva. kuguru ane kuzrutane anAdikALanI mAnyatAo dUra thAya che ane pariNAme amUDhadaSTi-vivekadaSTi-ne janma thAya che ane tene vikAsa thAya che. "samUha nahi je sarva bhAve, satyadaSTa dhArato, te mUDhadaSTirahita, samakatadaSTi nizcaya jANavo." (zrI samayasAra gAthA-ra3ra) viveka daSTine vikAsa thatAM eka bAju uttarottara Astikaya bhAvane poSaNa Ape che ane bIjI bAju Astikya ane vivekadaSTinA prasAda rUpe prabhAvanA nAmanA guNane janma thAya che ane piSaNa maLe che. prabhAvanA guNanA pariNAme samakitI jJAnarUpI rathane cAlavAnA mArgamAM bhramaNa kare che ane jJAnanI prabhAvanA kare che. cabhUti mana-rapathamAM vidyArathArUDha ghUmato, te janajJAnaprabhAvaka, saMmatidaSTi jANavo." (zrI samayasAra gAthA-236) cAra bhAva (lakSaNa)ne kAraNe samakita prApta thAya che. tyAra bAda te ja bhAva ATha aMga mATe yathArtha zakti Ape che, tema ja te ja bhAva krame krame nirmalatA ane adhiktAnuM pradAna karyA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakitanA aMga 78 ja kare che. A bhAva samakitIne niraMtara rahe che, ane pitAnuM viziSTa prakAranuM vyaktitva khIlavavAmAM satata pradAna kare che ane Akhare samakitInuM pUrNa vaicArika vyaktitva khIle che. niHzaMkA ane nikAMkSA be paganI mAphaka samakitIne samatimAM sthira rAkhe che. nirvicikitsA ane amUDhadaSTiva be hAthanI jema samakitInI saghaLI kriyAomAM zuddhi ane zucitA TakAvI rAkhe che. sthitikaraNa pIThI mAphaka merUdaMDanI garaja sAre che. upamUhana nitaMbanI mAphaka kriyAone zobhAyamAna kare che. vakSa vAtsalyanuM pratika che. vAtsalyanI utpatti, sthiti ane vikAsa hRdayanI kamaLatAmAMthI janme che e saunA anubhavano viSaya che. prabhAvanA mastaka mAphaka che. prabhAvanAnA AdhAre samakitI yathArtha dharmanuM pAlana kare che. A rIte samakitamAM A ATha guNo -aMga-avayava avinAbhAvI hoya che ane samakitIne abhUtapUrva vyaktitvanuM pradAna kare che. samakita, samyaggadarzana, pratIti, ruci. zraddhA ane zraddhAna- A badhA paryAyavAcaka zabdo che. samakita aMgI che-avayave che ane niHzaMkita Adi tenA aMga-avayava che. sAmAnya rIte samakitIne avinAbhAve AThe ATha aMga hoya che, paraMtu keI koI aMgamAM potAnA dhArmika jIvananI bAhya vizeSatAone lIdhe lokamAM te te rIte prasiddhi pAme che. dA. ta. aMga prasiddha vyakti (1) niHzaMkA aMjA zera (2) niHkAMkSA anaMtamatI rANI (3) nirvicikitsA uddAyana rAjA (4) amUDha dRSTi revatI rANI Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 samakita vicAra (5) upagrahana jinendrabhakta zeTha. (6) sthitikaraNa vAriSaNa (zreNika rAjAne putra) (7) vAtsalya viSNukumAra muni (8) prabhAvanA vajakumAra muni jenadarzanamAM kathAnuganA sAhityamAM A uparokta kathAo prasiddhi pAmela che. kathAnugamAM upacArarUpa kathana hovAthI tenuM arthadhaTana te mujaba karavuM ghaTe che. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakitanI dasa ruci Agama graMthamAMnA "mUlasUtra vibhAgamAM mUkAyela zrI uttarAdhyayanasUtra ati prAcIna ane AdaraNIya graMtha che. A graMthamAM bhagavAna mahAvIrane aMtima upadeza che. AvA zrI uttarAdhyayanasUtranA 28 mAM mokSamArga adhyayanamAMgAthA-16 mAM samakitanI dasa ruci eTale ke samatinI-zraddhAnI prApti dasa prakAre thAya che evuM kathana karIne tenA dasa prakAre batAvela che to te aMge TUMkamAM vicAraNuM karIe. jIva, ajIva. baMdha, puNya, pApa, Asava, saMvara, nirjarA ane mokSa--e nava tathya eTale ke tattva che. (a. 28, gA. 14) e nava tattvonA astitvamAM bhAvapUrvaka zraddhA athavA ruci tenuM nAma samyakatva athavA samyapha darzana che. (28/15). agAu a. 3 nI gAthA-1 mAM kathana karela che ke A saMsAramAM jIvane nIcenI cAra vastuo prApta thavI ati durlabha che. (1) manuSyapaNuM (2) dharmanuM zravaNa (3) zraddhA ane (4) saMyamamAM puruSArtha. tyArabAda gA. 8mAM kathana che ke paraMtu e pramANe durlabha evuM manuSyapaNuM pAmavA chatAM tapa, kSamA, ane ahiMsAmAM pravRtti karAvanAra sadharmanuM zravaNa thavuM durlabha che. tyArabAda gA. 9 mAM kathana che ke kadAca koIne sadbhAgyavazAt dharmanuM zravaNa prApta thAya to paNa temAM zraddhA-ruci utpanna thavI ati durlabha che kAraNa ke ghaNaya leke dharma jANavA chatAM tenAthI dUra rahe che. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 samakita vicAra zraddhA-ruci-samyaktva AdhyAtmika vikAsanI AdhAra-zilA che, paraMtu tenI prApti ati durlabha che; ane tenA kAraNamAM zraddhA avarodhaka sAta prakRtine jIvane baMdha hoya che. krodha, mAna, mAyA ane lobha-e cAra kaSAyanA bheda che. tIvratA ane vAsanakALanI apekSAe kaSAyanA cAra prakAra che. ati tIvra ane lAMbA vAsanAkALanA kaSAyane anaMtAnubaMdhI kaSAya kahevAya che. anaMtAnubaMdhI eTale anaMtakALathI AtmAne anaMta karmone baMdha karAvIne jIvAtmAne saMsAracakramAM bhramaNa karAve che. A prakAranA krodha, mAna, mAyA ane lobhanA tIvra udayane anaMtAnubaMdhI cokaDI kahevAya che. darzanamohanIya karmanI traNa prakRti che. (1) mithyAtva mehanIca, (2) mizra mehanIya ane (3) samyakatva mehanIca. jenA udayathI tanA yathArtha svarUpanI ruci aTake te mithyAtva-mehanIya; jenA udayathI yathArthapaNunI rUci ke aruci na thatAM, DelAyamAna sthiti rahe te mizra mahanIca; ane jeno udaya yathArthapaNAnI rucinuM nimitta thavA chatA, aupazamika ke kSAyika bhAvanAvALI tatva-rucine pratibaMdha kare te samyaktva-mehanIya che. anaMtAnubaMdhI cekaDI ane darzanamohanIya karmanI traNa prakRtie sAta prakRtie zraddhA-avadhaka prakRtio che. je cha mithyAdarzanamAM anurakata, viSayAbhilASI, hiMsaka tathA kRSNa lezyAvALA che teo mATe samakita prApta karavuM te durlabha che. AMtarika tattvazraddhAna prApta karavuM te kalpavRkSa ke pArasamanuM prApta karavA jevuM che eTale ke tevA prakAre ati durlabha che tema chatAM je jIve samyaphadarzanamAM anurakta, viSayAbhilASA vinAnA tathA zukala vezyAvALA che teo mATe mithyAtvane vikherI nAkhI samakitanI prApti durlabha nathI. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakitanI dasa ruci AvI zraddhA-samakita ke ruci dasa prakAre prApta thAya che tema kathana karIne a. 28, gA. 16 mAM A dasa prakAra nIce mujaba batAvyA che ? (1) nisarga ruci (2) upadeza ruci (3) AzA ruci (4) sUtra (5) bIja (6) abhigama, (7) vistAra (8) kriyA () saMkSepa ane (10) dharma. - (1) nisaga ruci : jene jAti smaraNa jJAnathI ke pitAnI sahaja sakuraNathI (eTale ke guru ke bIjA keInA upadeza vagara) jIva, ajIva, puNya, pApa, Azrava, saMvara, baMdha, nijerA ane mekSa e nava tane yathArtharUpathI jANyA e nisarga ruci che (a. 28, gA. 17). dravya, kSetra, kALa ane bhAvathI padArtha mAtranA jinezvara bhagavate je bhAva joyA che te e ja pramANe che, anya prakAre nathI ja-evI svayaMkurita zraddhA te nisarga ruci che. (a. 28, gA. 18). nadIpASANalakanA nyAye sahaja phuraNAthI sAta karmo (4 anaMtAnubaMdhI cekaDI ane 3 prakAranA darzanamohanIya karma)nI nyUnatA thatAM yathApravRttikaraNathI graMthi najadIka jIva Ave che. rAgazreSanA durbhedya pariNAmavizeSane graMthi kahe che. apUrva karaNa karIne AvI graMthinuM atikramaNa karI, tyArabAda anivRttikaraNa dvArA mithyAtvane vikherI nAkhavA jIva samartha bane che. AvI svayaMkurita zraddhA-ruci-samakita te nisargaci che. (2) upadeza rUci : svayaM kuraNanA badale uparokta zraddhA koInA upadezanA nimittathI utpanna thAya te upadeza ruci (28/ 10 AvA garanA upadezathI pAmIne yathArthatA prApta karIne mokSamAge jIva jAya che. kathita rIte nisa Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 samakti vicAra (3) AjJA rUci : jenAM rAga, dveSa, moha, ajJAna dUra thaI gayAM che evA jinezvara ke mahApuruSanI AjJAnA nimittathI uparokta prakAranI zraddhA prApta thAya te AjJA ruci che. (28/ra0) (4) sUtra ruci : zrutanA mAdhyamathI samakita prApta thAya te. (28/21) (5) bIja ruci : pANImAM nAMkhela telanA biMdunI mAphaka je eka padamAM zraddhA utpanna thatAM, potAnI pratibhAnA baLe aneka pade jANI le che ane samagra siddhAMtamAM zraddhAvAna thAya che evA adhikArI puruSanI zraddhAne bIja ruci kahevAya che. (28/22) dAte tripadIrUpa eka pada bhagavAnanA zrImukhethI gaNadhara bhagavato sAMbhaLe che ane tyArabAda teo aneka pado racI, adhyAtmazAstranI racanA kare che. (6) abhigama ruci : samagra zrutajJAna artha sAthe yathArtha rIte meLavI-tenA prabhAvathI yathArtha zraddhA thavI te abhigama ruci che. (2823) (7) vistAra ruci : jIva-achavAdi tanA sarva bhAnuM, sarva ne ane pramANathI vistArapUrvaka jJAna thatAM zraddhA-rucisamakita utpanna thAya che te (28/24) (8) kriyA ruci : darzana, jJAna, cAritra, tapa, vinaya, samiti ane pti viSayaka dharmAnuSThAne bhAvapUrvaka AcaravAthI keIne zraddhAruci utpanna thAya che te kiyA ruci che. (28/25) (9) sakSepa ruci : zAstragraMthAmAM pUrI nipuNatA nathI, anya darzanane paNa jANato nathI, paraMtu mithyAmatane grahaNa karyo nathI evA keIne saMkSepathI ruci thavAnuM kAraNa saMkSeparuci che. (28-26) mAsatuSa munivaranuM saMkSepa rUcinuM uttama prasiddha daSTAMta che. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakitanI dasa ruci (10) dharma ruci H je jina prarUpita astikAya dharma, zrutadharma ane cAritradharmane zraddhe che tevA keIne zraddhA-ruci-samakita thAya che te dharmaruci kahevAya che. (28/27) tyArabAda aMtamAM kathana che ke jIvAdi tane abhyAsa, tattvajJa puruSanuM sevana tathA mArgabhraSTa ke kumArga ethI dUra rahevuM e samakita-zraddhA-rucinuM lakSaNa che. (28/28) A bahiraMga lakSaNa che. vastune oLakhAvanAra pratIka te lakSaNa che. A pratIka be jAtanAM-aMtaraMga ane bahiraMga hoya che. uparokta lakSaNa rucirUpa rAgAtmaka hovAthI bahiraMga lakSaNa che. aMtaraMga lakSaNa padArthanI sAthe ja rahe tevo niyama che. mithyAtva mehanIya karmane kSayopazama bhAva e ja samatinuM aMtaraMga lakSaNa che. A daseya prakAranA samakita rucirUpa eTale ke rAgAtmaka che. - bIjI rIte kahIe to sarAga che, vItarAga keTInA nathI. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 vyavahAra samakitanA 67 mola casaNa, tiliMga, dasaviya, timuddhi, paMcagayaTvAsa... / aTyapabhAvaNa, bhUSaNa, lakSmaNa, pAMcavisabhutta viha jamaNAgAra, cha bhAvaNA bhASiye ca chaThThANe / ihuM sattasalikUkhaNa, dhyeyavisuddha ma sammatta samaktinA mahimA ghaNA che ane tenAjudA judA pAsAnI carcAvicAraNA A pUrve judA judA samaSThita lekhAmAM karavAmAM AvI che. zAstrakAroe khUba mathana karI AvA judA judA pAsAne AvarI laIne navanItarUpa 67 mAla tAravyA che. bela, bheda ke aMga paryAyavAsI zabdo che. AvA 67 meleAthI samati suAAbhIta che. A 67 AlonA khAra dvAra che je nIce mujama che : (1) sahA 4 (2) liMga traNa (3) vinaya dasa prakAranA (4) zuddhatAnA prakAra 3 (5) lakSaNa 5 (6) bhUSaNa 5 (7) dUSaNa 5 (8) prabhAvanA 8 (9) AgAra 6 (10) jayaNA 6 (11) bhAvanA 6 ane (12) sthAnaka 6. dareka dvAranA prabheda joI e. 1 pamanthathavA vA muklRi paramartha sevaNA vavi / jIvanta kusaNa vajjaNA, sabhyattamsa sadheNA // uttarAyana sUtra-28-29 (1) paramatthasa thavA eTale paramArthane praza MsavuM, AtmAne parama artha mAkSa che, eTale nava tattvAne jANavA; yathArtha rIte samajavA tattvavicAraNA zraddhAnu' prathama a`ga che. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAra samakitanA be bola 87 (2) jemaNe samyapha prakAre paramArthane jANe che tevA pAse vinaya ane teonI bhAvapUrvaka sevA-bhakti karavI temaja teone samAgama kare. (3) darzanabhraSTane saMga na karavo. (4) mithyAdarzanIne saMga na kare. A rIte zraddhAnA saMrakSaNa ane vikAsa mATe cAra aMganI prarUpaNa che. 2. sAcI zraddhA jANavAnA 3 liMga ke cihana che. (1) dharma sAMbhaLavAnI jijJAsA-paramAgama zuzruSA" (2) dharma karavAmAM pUrNa prIti eTale dharma-sAdhanA anurAga. (3) deva-gurunI vaiyAvacca. je manuSya jenI sevA kare che te tevA svarUpe pariName che-tevA svarUpano anubhava kare che. 3. jainadarzanamAM vinaya mUla dharma kahevAya che; vinaya karavAthI aneka saddaguNonI prApti thAya che. anAdikALathI ajJAnI jIvane ahaMtA vaLagelI che. ahaMtA, ajJAna ane mithyAtva e traNe sahacArI che; e traNe temaja anya doSane dUra karavAmAM vinayaguNane saddaguNa mahattvano bhAga bhajave che. 10 prabheda batAvI, arihaMta, siddha, rautya, zrutajJAna, dharma, AcArya, upAdhyAya, sAdhu, saMgha ane samakitI-A dazane vinaya karavAnuM vidhAna che jene darzanavinaya kahe che. 4. samaktine nirmaLa rAkhavA mATe zAstramAM kathana che ke mana, vacana ane kAyA-A traNenI zuddhi samakitanuM zeghana kare che. A che traNa prakAranI zuddhi. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 samakita vicAra 5. samakitanA pAMca lakSaNa che. (A aMgene svataMtra lekha che. te vAMcavA vinaMti che.) uparAMtamAM have te lakSaNa-guNanI prAptine temaja tenI pradhAnatAne krama TUMkamAM atre vicArIe samakitIne AstiSyane lAbha pahelo thAya che ane tyArabAda anukaMpA, tyArabAda nirveda, tyArabAda saMvega ane chello upazamanI prApti thAya che. A prApti krama che. guNanI pradhAnatAnI apekSAa A krama ulaTa che, eTale ke prathama upazama, pachI saMvega, pachI nirveda, pachI anukaMpA ane pachI Astikya, te prakAranI pradhAnatA che. e rIte upazama guNanI pradhAnatA sauthI vadhAre che ane prApti kramamAM te sauthI chello Ave che. AvA zama-upazAMta dazA ke samabhAvane zrImad rAjacaMdra saraLa gujarAtI bhASAmAM temanA apUrva avasarara kAvyamAM vAcA suMdara rIte ApI che. "bahu upasargartA pratye paNa krodha nahi te AThamI gAthAthI bAramI gAthA sudhImAM A bhAvane rUDI rIte pradarzita karela che. 6. dharmakriyAmAM kuzaLatA, zAsananI bhakti, priyadhama uparAMta daDhadhama, dharmamAM DagelA anya jIvone dharmamAM sthira karavAnI kuzaLatA ane zakti temaja akhUTa dhIraja dharAvanAra kAryavAna-AvA pAMca prakAranA guNarUpI bhUSaNa vaDe samakitI jIva pitAnuM temaja zAsananuM bhalu kare che. 7. zaMkA, AkAMkSA, vicikitsA, mithyAdaSTinI prazaMsA temaja mithyAdaSTine saMga (saMga te raMga)-e pAMca samaktanA aticAra, doSa ke dUSaNa che ane samatine malIna kare che. te kAraNasara AvA doSone yAnapUrvaka samakitIe tyAga karavA lAyaka che. 8. prabhAvanAH samaktinA ATha aMganA prasaMge prabhAvanA aMge ApaNe vicAraNA karI che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAra samakatanA be bola 89 9. cha AgAra (abhiga) : zAstromAM AdhyAtmika vikAsa mATeno mArga batAvela che. zAstrIya bhASAmAM tene usane mArga kahevAya che cAlu. bhASAmAM rAjamArga ke dhorImArga kahI zakAya. saMsAra vyavahAramAM evA keTalAya prasaMge upasthita thAya che ke jyAre ApaNe ApaNe vicAra-zreNInI viruddha kArya karavuM paDe che, zraddhA eka prakAranI hoya ane vartana bIjA prakAre karavuM paDe. AvuM vartana na chUTake karavuM paDe che. Ane apavAda mArga kahevAya che, Apatti dharma paNa kahevAya. sAmAnya rIte na karIe te paNa karavuM paDe. pari sthitine vaza thaIne aMkita mArgamAM khalanA thAya che, tyArabAda AlocanA Adi dvArA Atma-zAdhana karIe te alaga vAta che. AvI khalanAne AgAra kahevAya che. kALanI apekSAe sAmAjika paristhiti badalAyA kare che. zAstrakAroe AvI cha prakAranI paristhitine nirdeza karela che je nIce mujaba che : (1) rAjanigraha (2) gaNanigraha (3) balinigraha (4) suranigraha (5) gurunigraha (6) vRttikAntAra-nigraha. rAjA-samAja-baLavAna vyakti-deva (kudeva)-guru (kuguru), mAtApitA ke pUjya varganA Agraha (durAgraha) rUpa kAraNathI pitAnI IcchA viruddha khedapUrvaka AcaraNa karavuM paDe che. chaThTho bheda vRtti-kAntAra vRtti ane kAMtAra zabdane banelo che. vRtti eTale AjIvikA ane kAMtAra eTale aTavI. AjIvikAnI parAdhInatAnA kAraNe kuTuMba pratye agara anya dharmanI rakSA kAje nirUpAye khedapUrvaka pravRtti karavI paDe te. A cha prakAre anicchAe khedapUrvaka kArya karavA paDe te Apatti dharma che. siddhAMta e che ke kriyA duHkharUpa nathI, paraMtu pariNAma Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakita vicAra duHkharUpa che. Avazyaka sUtranA adhyayana 6 mAM Ane lagatA daSTAMto maLe che. kezyA vezyAe bAra vratadhArI zrAvikA thayA bAda rAjAbhiga AgArane AdhAre potAnI IcchA vinA khedapUrvaka rathakAranI sAthe gRhavyavahAra calAvyA-evA evA daSTAMto zAsnemAMthI maLe che. Apatti-dharma mAnIne khedapUrvaka apavAdano svIkAra karavAthI samatine deSa lAgato nathI. 10. jayaNA : AlApa, saMlApa, dAna, pradAna, vaMdana ane namaskAraAvA cha prakArane vyavahAra kenI sAthe kevA prakArane kare te vyavahAranuM eka agatyanuM aMga che. AvA gya vyavahAra mATe samaja mAgI tye che, to te prakAranI samaja meLavI kuzaLatAthI vyavahAra kare te Avazyaka che. Ane jayaNa-catanA kahe che. 11. bhAvanA 6: samakita dharmarUpI (1) vRkSanuM mULa che. nagaranuM dvAra che. mahelane pAyo che. (4) jagatane AdhAra che. vastune dhAraNa karavAnuM pAtra che. cAritra dharmarUpI ratnanI nidhi (bhaMDAra) che. bhAvanAnI vizuddhi ane tenuM baLa vadhAravA dhama jIva sadA udyamavaMta rahIne bhAvanAo bhAve te Avazyaka che ane daSTAMta tarIke uparokta cha bhAvanA batAvavAmAM AvI che. 12, sthAnaka che: AtmA che te nitya che, kartA nija kama, che bhaktA vaLI mokSa che, mekSa upAya sudhama." Atmasiddhi-43 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAra samatinA be bola dharmano marma pAme tenA mATe "chuTe dehAdhyAsa to nahi kartA tuM karma nahi bhaktA tu tehane e ja dharmane marma jJAtA-draSTAbhAve rahe tenA mATe "samyadaSTi jIvaDe, kare kuTuMba pratipALa, aMtarathI nyAre rahe, jyama dhAva khilAvata bALa aMtamAM : INipare saDasaTha bAla vicArI, je samati ArAhe re ! rAga-dveSa TALI mana vALI, te samasukha avagAhe re ! jehanuM mana samakitamAM nizcala, keI nahI tasa tole re ! zrI nayavijaya vibudha payasevaka vAcaka jasa Ima bole re .. (saDasaTha bolanI sajajhAya) Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 zuddha upayoga (1) upaga upayoga e jainadarzanane pAribhASika zabda che. jainadarzana mujaba A samagra vizva te jIva ane ajIva eTale cetana ane jaDa-e be tattvothI bharapUra che. jIva ke jene AtmA ane cetana paNa kahevAya che te anAdi siddha svataMtra dravya che. tAttvika daSTie arUpI hovAthI enuM jJAna idri dvArA thatuM nathI. jagata e aneka jaDa temaja cetana padArthonuM mizraNa che. AmAM jaDa ane cetanane vivekapUrvaka nizcaya karavo hoya te jaDa ane cetana-ane padArthanA lakSaNa jANavA jarUrI bane che, (ghaNA maLelA padArthomAMthI keI eka padArthane judo karavAvALA sAdhanane lakSaNa kahevAya che.) jenadarzana mujaba jIvanuM lakSaNa upaga che. jIva bAbata jJAnioe kathana karela che ke "upaga lakSaNama' eTale ke upayoga e jIvanuM lakSaNa che. A rIte caitanya guNa sAthe saMbaMdha rAkhavAvALA jIvanA pariNAmane upayoga kahevAya che. badhA jIvamAM upaga eka sarakhe ane eka prakArano hoto nathI, paraMtu badhA AtmAomAM taratamabhAvathI ochovatto upayoga avazya hoya che; jyAre keI paNa jaDa padArthamAM upayoga bilakula hoto nathI. cetanAzakti mAtra AtmAmAM ja che. jemAM cetanAzakti hoya temAM ja bedhakriyA thaI zake che; bedhanuM kAraNa cetanAzakti che. jaDamAM cetanAzakti nathI eTale jaDamAM bedhakriyA nathI. A bedharUpa vyApArane jainadarzanamAM upayoga kahela che eTale upaga eTale Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddha upaga dharUpa vyApAra. AtmAmAM cetanazakti che eTale AtmA begharUpa vyApAra karI zake che. AtmA lakSya-seya paNa che. upaga e jANavAne upAya che. jANavuM e eka prakArane cetanA vyApAra che. e rIte AtmAnuM lakSaNa upayoga che ane upayogathI AtmAnI pichAna thaI zake che. jIva ane zarIrane eka kSetrAvagAharUpe saMbaMdha che tethI ajJAnadazAmAM te baMne ekarUpa bhAse che. jIva ane zarIra eka AkAza-- kSetre hovA chatAM je sAcAM lakSaNo vaDe nirNaya karavAmAM Ave to te baMne bhinna che tevuM jJAna thAya che. jIva ane karmano karma (zarIra) eka kSetre hevA chatAM jIva tenA upaga lakSaNa vaDe karmanarmathI ja che; ane dravya karma -ne karma temanA sparza Adi lakSaNa vaDe jIvathI judAM che-ema tene bheda jANI zakAya che. "bhAsyo dehAdhyAsathI, AtmA deha samAna, paNa te baMne bhinna che, pragaTa lakSaNe bhAna. Atmasiddhi, gA-49). A upaganA be prakAra che : (1) darzana ane (2) jJAna. vastune sAmAnyarUpe jANavAnI cetanazakti te darzana che ane vizeSarUpe jANavAnI zakti te jJAna che. A baMne prakAranI zaktinuM astitva mAtra Atma dravyamAM ja che. vastu svarUpa jANavAnuM eTale ke jJAnaprAptinuM nimitta maLatAM ApaNI cetanAzakti dvArA ApaNane kAMIka e sAmAnya baMdha thAya che. sakuTa AkAra karyA vinA tathA arthanI vizeSatA vinA, bhAvenuM je grahaNa karavuM tene darzana kahevAya che. AtmAnA upaganuM padArtha tarapha jhukavuM te darzana che. (gujarAtI-dravyasaMgraha). | darzana zabdanA aneka artha che. samyagadarzana saMbaMdhamAM darzana zabda vAparIe tyAre darzana eTale zraddhA ema artha samajAya che; Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakita vicAra idriyanA varNanamAM darzana zabdane artha netra vaDe dekhavA mAtra thAya che; atre darzana zabdane arthe vastunuM sAmAnya grahaNa mAtra e arthamAM darzana zabda vaparAyela che. jyAM jyAM je je yogya che, tahAM samajavuM teha." (Atmasiddhi, gAthA-8) sAmAnya bodha thayA pachI tenA rUpa, raMga, avayava vigereno vizeSa baMdha thAya tene jJAna kahevAya che. utpattine kramathI A rIte darzana paheluM che ane tyArabAda jJAna thAya che. cetanA vyApArane upayoga kahevAya che eTale vastunA bedhaprati AtmAnI pravRtti athavA viSaya taraphanI abhimukhatA e upayoga zabdane artha thayo. bIjI rIte kahIe to jenA vaDe AtmA darzana ane jJAnanuM pravartana karavAnI abhimukhatAvALo thAya e je cetanA vyApAra te upaga kahevAya che. che jIva jJAnasvabhAva ne, tanyayukta, bhAkhyuM jine, e jIva che jJAtavya, karmavinAzakaraNa nimitta je (kuMdakuMdAcArya-bhAvapAhuDa, gAthA-62) jIva cetanA sahita, jJAna svabhAvI che. A prakAranI jIvanI bhAvanA karatAM te karmane kSayanuM nimitta bane che. darzana ane jJAnanI zakti e to darzanAvaraNIya ane jJAnAvaraNIya karmanA kSopazama ke kSayathI jIvamAM khullI thAya che. khulI thayela A zaktine darzanalabdhi ane jJAnalabdhi kahevAya che. labdhivaMta chava A labdhine darzana-upayoga ane jJAna-upayoga dvArA prakAzita kare che ane tyAre ja te ya padArthane jANI zake che. labdhi (zakti) hevA chatAM upaga vagara jIva padArthane jANI zake nahIM eTale darzana ane jJAnanI labdhi vaDe jIva jyAre Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddha upayoga 95 prayatna ane pravRttirUpe bane tyAre ja darzana ane jJAnano upayoga kahevAya che. - reya padArthanuM bhAna thavAmAM jIvana darzanaguNarUpa ane jJAnaguNarUpa yogyatA ja kAma karatI hovA chatAM jIvane kriyAzIla paNa banavuM ja paDe che. A kAraNe upaga pravartanamAM AtmAne sahakAra denAra jIvanA vIryaguNanI paNa jarUra paDe che. AtmA, jema jJAnadarzanathI yukta che tema vIryathI paNa yukta che. A vIryaguNanI sahAya vinA Atma-prayatna thaI zakato nathI. A rIte AtmAnA vIrya guNa vaDe caitanyazaktinuM yane jANavAmAM karAtuM pravartana te upaga che. cetanAne mULa svabhAva mAtra jANavA-dekhavAne che; eTale ke cetanAmAM jJAtAbhAva ane draSTAbhAva che. ApaNe jyAre ApaNA svabhAvamAM ke astitvamAM hoIe tyAre kevaLa jaNavA-dekhavAnuM ja bane che. bIjI rIte kahIe to caitanyatA jyAre zeyapadArthanA mAtra (rAgAdi rahita) jJAnamAM ja varte che tyAre AtmA zuddha upagI kahevAya che, ane rAgAdi sahita varte che tyAre azuddha upayogI kahevAya che. upayoga zuddhi e ja AtmAnI svabhAvadazA che. jyAre mAtra jJAna-vyApAra hoya che tyAre samatArasa-zAMtarasa ja hoya che. samatArasa - zAMtarasa - upazamarasa-prazamarasa -e badhA paryAyavALI zabda che. - sAdhakanuM nizAna zuddha upaganuM che eTale zuddha upayoganA lakSe ApaNe prathama darzana-upayoga ane tyArabAda jJAna-upaganA rahasyamaya artha jANavA aMge vicAraNuM karIzuM. () dazana-upayoga darzana-upagane rahasamaca artha samajavA mATe have jarA vistArathI vicAraNA karIe. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakita vicAra prathama prazna e Ave ke upaganuM kArya zuM ? tene ke sIdhe javAba eTalo ja ke upaganuM kArya nija AtmA ane para-padArthane jANavuM mAtra jANavuM-te che. darzana-upagamAM AtmAne Atmatatvane anubhava thAya ane pariNAme sAdhakane pratyeka jIvamAM e ja tava vilasatuM dekhAya. Ama AtmadaSTie, tattva daSTie Atmatattva jANe. jenadarzana mujaba jIvo anaMta che. siddhanA jI. anAdi anaMta che ane saMsAranA cha paNa anAdi anaMta che. sAmI bAju 'ege AyA" eTale AtmA eka che tevuM vidhAna paNa che. Ano meLa e rIte paDe che ke sat tattvarUpe AtmA eka che paraMtu jIvAtmArUpe anaMta che. sau prathama sAdhaka potAnA AtmAne jANe ane je pitAne AtmA che te ja bIjA sarve prANIone AtmA che tema anubhave ane pariNAme sAdhakanuM aMtaHkaraNa AtmIyatA ekarasa samabhAvI bane che. bIjAne sukha-duHkha thAya tenuM sAdhakane saMvedanA svayaM anubhavamAM Ave che ane AtmIyatA ke anukaMpAmAM bIjA sAthe jJAnapUrvakane vyavahAra thAya che. sarvAtmamAM samadaSTi-Atmatulya daSTi e upaga ane e ja Atmadharma. sva jevA sarva jIne dekhe samAna dRSTithI" (dazavaikAlika) jevuM caitanya pitAmAM, tevuM ja savamAM rahyuM, evA vivethI vidhe, sau prANa prati vartavuM; kema ke sarva dehInuM, Atmatava ekarUpa che, bAhya nAnApaNuM to ye, bhItarI tava eka che." pitAnA dehamAM Atmati rahelI che, tevI ja rIte pratyakSa jaNAtAM pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspati ane be, traNa, cAra ane pAMca indriyavALA sarva jIvonA dehamAM te ja rIte Atma Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddha upAga ti che. koI paNa deha upara dRSTi paDe tyAre te deha ke zarIra upara dRSTi na coTADatAM, te zarIrane bhedIne tenI aMdara rahela Amatatva upara dRSTi ApatA rahevAne abhyAsa daDha thatAM, pitAnA AmAnuM raTaNa paNa daDha thAya che. anya dehamAM Atmadarzana rahe teTale vakhata pitAno Atmaupayoga kahevAya che. jyAre anya zarIramAM Atmadarzana thAya che tyAre te upaga te joti parathI khaseDI pitAnI jAti para sthira karavAnuM sahaja rIte bane che. A pramANe sarvamAM ane pitAmAM AtmadaSTine abhyAsa karatAM AtmasvarUpamAM rahevAnuM sahaja bane che. sAdhanAnI apekSAe prANImAtra sAthe ektAno anubhava eTale darzana-upayoga. upagamAM badhA AtmA pratye Atmaaupama eTale pitAnA AtmA pratye je bhAva che e ja bIjA jIva pratye bhAva rahe te samabhAva ke samadarzitA. Atmavat sarva bhUtAni yaH pazyati." sarva bhUtene je Atmavat jue che te ja sAcuM jue che, te ja samyapha jue che, e ja che zuddha darzana-upaga ane e ja che samakitanuM pravezadvAra. kare.! Ama tAra! Atma tAro ! zIdhra ene oLakho. sarvatmamAM samadaSTi gho, A vacanane hRdaye lakhe." (zrImad rAjacaMdrajI-amUlya tattvavicAra, (3) jJAna-upayoga jJAna-upayoga eTale satyane enA aneka svarUpe samagra ane sarvAgI rIte samajavAno yatna kare che, arthAt vastune tenA mULa svarUpe, satya svarUpe jANavI-dekhavI te. atre vastu AtmasvarUpa che. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 samakita vicAra A vastu-tavane bodha sarva keIne eka sarakhe nahi thAya kAraNa ke sAdhakanA karmo ane tene pazama eka sarakho hoto nathI. dareka jIvamAM vividha prakAranI karmanI ane kSayopazamanI taratamatA dekhAya che. atre prApta karavA gya Atmatattva che. eTale karmane kSaya ke upazama thayo haze teTalI Atma-daSTi vikAsa pAme ane teTalA pramANamAM satya tattvane bodha pariName. A rIte adhikArI bhede AtmabaMdhanI taratamatA rahevAnI. dRSTibhedanA kAraNe A duniyAnI kaI paNa vastune judA judA rUpe jue che ane anubhave che. sAdhanane upayoga viSaya upaga mATe paNa thAya ane AtmAne vikAsa karavA mATe paNa thAya. atre AtmatatvanA satya svarUpanuM nizAna rAkhI, ApaNe vicAraNA karIzuM. jJAnane upayoga anekAMta ane syAdavAdamAM samAyela che. anekAMtadaSTi satyanA AdhAre ubhI che. satyanA nirupaNanI paddhati ane satyanI zodha badhA mahApuruSenI ekasarakhI hotI nathI. darekanI Dhaba judI judI hoya che. bhagavAna mahAvIranI satyaprakAzana zailInuM ja bIju nAma anekAMtavAda che, jene syAdavAda paNa kahevAya che. "anekAMta e eka jAtanI vicAra paddhati che. te badhI dizAethI, badhI bAjuthI khulluM evuM eka mAnavacakSu che; jJAnanA vicAranA ane AcAranA koI paNa viSayane te mAtra eka ja tUTelI ke adhUrI bAjuthI jevA nA pADe che." (paMDitavarya sukhalAlajI). " A mATe prathama te jainadarzananI anaMta anaMta naya-nikSepa bharelI vANuM samajavI jarUrI bane che. "anaMta anaMta bhAva bhedathI bharelI bhalI, anaMta anaMta nathanikSepe vyAkhyAnI che." jinezvara taNuM vANI jANI teNe jANuM che." (zrImad rAjacaMdrajI-jinezvaranI vANa) Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddha upayAga racanA jina upadeza kI, paramAttama tInu kAla, Iname sakha mata raheta hai, karate nija sabhAla," 99 sAtheAsAtha sarvadarzana, sarva mata, sarva paraparA ane sarva abhiprAyAmAM rahelA sApekSa satyane jovA mATe bheda-vijJAna jarUrI ane che. bhedamAM abheda jonAru' jJAna e bhedAbhedane viveka karanAru vijJAna che. (zrImad rAjacaMdrajI) AtmA ane anAtmAnA, jaDa ane cautanyanA, sva ane paranA bheda jene samajAya che tene peAte dehAdathI bhinna evu AtmAnuM bhedavijJAnanuM jJAna thAya che. deha, indriyA, mana-e sarvanA lakSaNAthI AtmajyaMtinuM lakSaNa taddana juThThuM che ane A bheda te rIte lakSaNathI samajAya che. AvuM bheda-jJAna ane AtmajyeAti te huM-evuM abheda jJAna, jyAre thAya che tyAre ja AtmavRtti thAya che. jaDa ne caitanya ane dravyanA svabhAva bhinna, supratItapaNe ane jene samajAya che; svarUpa cetana nija, jaDa che saMbadha mAtra, athavA te jJeya paNa padravyamAM che; evA anubhavanA prakAza ullAsita thayA, jaDathI udAsI tene AtmavRtti thAya che." (zrImad rAjacaMdrajI--jaDa cetana viveka) suvaNaeN -pattharamAMthI jema suvaNaeN ne, talamAMthI jema telane, tapelAM leADhAmAMthI jema agnine, kAdavamAMthI jema pANIne-darekane judA judA upAyathI judAM karI zakAya che tema zarIrathI AtmAne judA karavAnA eTale jANavAnA, anubhavavAnA ananya ane acUka upAya jo kAI hAya tA te bheda-vijJAna che. bheda-jJAnI zarIra- Adi sathI para ane bhinna AtmAne jANIne, anubhavIne sAkSAt Atmika sukhanA svAda laI zake che. bhedajJAna te jJAnIne tejAba kahevAya che; Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 00 samakata vicAra eTale ke bheda vijJAna dvArA svAbhAvika Atmadravya, prayAgI dravyathI svadharmamAM lAvI zakAya che. nadImAM jema kAMkarA ane pANI hoya che temAM kAMkarAnuM lakSaNa juduM ane pANInuM lakSaNa juduM, tema eka ja AkAzapradezamAM AtmA ane karma rahela che, chatAM baMnenuM lakSaNa juduM che, te viveka Ave to ane jJAnamAM parathI "huM" jude te nizcaya karIne pate jJAtA rahe, mana ane IndriyathI AtmA jude tema samaje, tene parabhAvanI haiyAti pitAnA svAdhIna svabhAvamAM dekhAtI nathI. AvI vicAraNA te suvicAraNuM che. prajJArUpa suvicAraNA te bhedavijJAna che. zrImad kahe che ke : jyAM pragaTe suvicAraNuM, tyAM pragaTe nija jJAna, je jJAne kSaya moha thaI, pAme pada nirvANa bhedajJAnane pAmelo evo prajJAvata jIva parathI bhinna pitAnA Atma svarUpane anubhave che. jIvananI karuNatA e che ke cetanAmAM svabhAvagata jJAtAbhAva ane draSTAbhAva ja hovA chatAM anubhavamAM ya vastunA bedha samaye ApaNane sAmAnya rIte rAga, dveSa ane meha varte che ane ApaNuM upagane rAga, dveSa ane mahine raMga lAgI jAya che. zAstrIya bhASAmAM kahIe to ApaNe vibhAvadazAmAM palaTAI jaIe chIe ane ApaNe upaga azuddha thaI jAya che. jyAre upaga rAga, dveSa ane mohanI chAyAthI anuraMjita hAya yA vikRta hoya tyAre upaga azuddha kahevAya che. azuddhatA be prakAranI che : (1) zubha ane (2) azubha. A rIte zubha rAga paNa azuddha upayoga che. che AtmA upayAgarUpa, upaga dana-jJAna che, upayoga te AtmAtaNo, zubha vA azubharUpa hoya che, Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddha upayoga 101 upaga je zubha haya, saMcaya thAya puNyataNo tahI, ne pApasaMcaya azubhathI, jyAM ubhaya nahI, saMcaya nahIM." (kabA Azrama--danika bhaktikrama, pAna-61) rAga-dveSa-mohanI chAyAne sparza na hoya, vikArane sparza na hoya ane reya vastunA bodha samaye mAtra jJAtAbhAva ane draSTAbhAva ja hoya tyAre ja AtmA zuddha upayogI kahevAya che. * pitAnAthI anya padArthomAM jIvano je mUThabhAva, jIvanuM mamatva, te moha kahevAya che. mohayukta jIva anya padArthomAM rAga-dveSa pAmI zrubhita thAya che. mAyA, lobha, hAsya, rati e cAra temaja puruSa-strI-napuMsaka e traNa vikAra tema sAta prakRti sAgarUpa che ane krodha, mAna, arati, zeka, bhaca, jugupsA e cha TheSa prakRti che. meha, rAga, dveSanA nimittathI AtmAne jJAna-darzana svabhAva vikArasahita kSobharUpa, calAcala vyAkula thAya che. A vikArothI rahita zuddhadarzana jJAnarUpa nizcaya te ja AtmAno dharma che. "che dharma bhAve moha, lobha vihIna nija pAraNAmane." (kuMdakuMdAcArya-bhAva pAhuDa-gA. 83) bAhya jagatamAM ApaNe jyAre kaI paNa vastune jovAnuM bane che tyAre sAthe sAthe ApaNe mAnasika kalapanAothI utpanna thayeluM, sUkSama AkAravALuM manomaya jagata paNa saIe chIe. manomaya jagatane sarjaka abhimAnI banI, A manamaya jagatanA vividha vikAro joIne, ISTa-aniSTamAM, rAga-dveSa ke harSa-zeka karI, mAruM tAruM mAnI. sva-banAvaTI hita-ahita, zatru-mitra samajI ajJAnabhAvI bane che; A sarva manomaya kAlpanika jagata utpanna kare che. vaLI, pAcho temAM ja vilIna paNa thAya che. A manomaya jagata buddhi tathA mananA cazmAM dvArA prakAzita thAya che. buddhi-mana jeTalAM Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 samakita vicAra malIna-azuddha, viparIta teTaluM ja temAMthI pasAra thatuM jJAna malIna, azuddha ane viparIta hoya che. jyAre ApaNe bhara UMghamAM paDyA hoIe tyAre ApaNuM mana pariNAma pAmatuM nathI, eTale ajJAnamAM laya pAmyuM che ema kahI zakAya. AvI ja rIte jAgRta dazAmAM je mana AtmajJAnamAM laya pAme to rAgadveSarUpa pariNati ane tethI utpanna thatAM harSazeka vigere ApaNAmAM thAya ja nahIM. ajJAna manAyoga hoya to ja rAga-dveSa, abhimAna, IcchA, AzA, harSa, zeka vigere utpanna thAya che. A rIte jagata duHkharUpa nathI paraMtu jIvanI ajJAnatA duHkharUpa che. jainadarzananI mAnyatA mujaba mana mugalone paryAya hevAthI jaDa che ane upaga te cetanane paryAya che. managanI zuddhatA bhAvamananI zuddhatAnA AdhAre che. bhAvamananI zuddhatA agara azuddhatAne uddabhava mehanIya karmanA kSacakSapazama-upazama ke udayanA nimiro che. A rIte zuddhatA-azuddhatAnA AdhAre upaganI zuddhatA-azuddhatA rahe che. A rIte bhedavijJAna aMtaramAM utare, darzanamoha chUTe tyAre ja samakitanuM bIju pAsu-satya svarUpa-spaSTa thAya ane satyanI samajaNa vyavasthita thAya che. jyAM sudhI ApaNe rAga, dveSa ane mehanI chAyAjanya vikRtithI sarvathA mukta na thaIe tyAM sudhI upaga kaSAyanI taratamatAnA pramANamAM ApaNe upaga AMzika zuddha ane AMzika azuddha prakAranA hoya che. jyAre kASAyika baLa eTale saMkalezanuM baLa vadhAre hoya tyAre zuddhinI mAtrA ochI hoya ane azuddhinI mAtrA vadhu hoya che. saMkalezanuM baLa jema ghaTe tema zuddhinI mAtrA vadhe ane azuddhinI mAtrA ghaTe che. e rIte saMsArI jIvanA eka ja Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddha upayoga 103 upagamAM eka ja vakhate taratamatAthI zuddhi ane azuddhi-baMne aMze hoya ja che. AdhyAtmika vikAsa kramane pAye e ja che ke upaganI azuddhi ghaTatI jAya ane zuddhi vadhatI jAya; eTale ke saMkalezanuM baLa uttarottara ochuM thatuM jAya ane chevaTe kSaya thAya. azuddhi vakhate, AtmA svabhAvathI jJAna-svarUpa hovA chatAM ajJAna kenTine Azraya le che. te vakhate paNa "huM hoya che paraMtu te mana-zarIra Adine "huM" paNe mAne ane mana tathA zarIramAM bhAna bhalIne te rIte pariName. svapramAM jema mana vividha prakAranI vAsanAIcchAone laIne vividha AkAro dhAraNa kare che paNa jAgRta thatAM te sarva laya pAmI jAya che tema vyavahAramAM ajJAna vakhate mana vividha AkRtio dhAraNa karI, harSa-zekamAM lIna thAya che. te ja huM" AmAM pite pitAmAM bhedavijJAna pAmatA, mananI badhI kalpanAo jANe bIlakula hatI ja nahi, pAyA vagaranI hatI tevI rIte Apa- Apa vilaya pAme che. A sAcA huMvizuddha huM-nI jAgRti thatAM ha daSTA-prakAzaka chuM, sarva mArAthI dazya tathA prakAza pAmanArAM che te pratIti thatAM, sarva mAnasika-manamaya prapaMca vilaya pAme che. huM jJAtA-draSTA chuM." te pratIti paNa eka UMcI vRtti che. te AkharI avasthA nathI kAraNa ke tyAM vikalpa che. te paNa zAMta karI, teTaluM paNa mana dvArA karAtu abhimAna yA parataMtrapaNuM zAMta karI, svarUpamAM vizrAMti pamAya tyAre ane mana-vANunA viSayathI pAra javAya tyAre te ja zuddha svarUpa che, te ja svabhAva ramaNatA ane te ja abheda svarUpa che. "zuddha, buddha, rauta ghana, svayaMyoti sukhadhAma, bIju kahiye keTaluM kara vicAra to pAma." (zrImad rAjacaMdrajI) Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 samakita vicAra A rIte jainadarzanamAM syAdvAda, anekAMta ke sApekSavAdane vyavasthita rIte rajU karIne, vividha dharmomAMthI satyane sAra kheMcavAnI, satyane sApekSa dRSTie samajavAnI ane samajIne pachI daSTibhedathI laDavAne svadarzana moha, svadarzanane dRSTirAga, daSTivyAmeha ke darzanamoha choDI, satyanA svarUpane-zAzvata AtmasvarUpane ArAdhavAnI zIkha ApI che. dazanAha vyatIta thaI, upaja bodha je, habhinna kevaLa tanyanuM jJAna je. - apUrva avasara e kayAre Avaze ?" (zrImad rAjacaMdrajI) vaLI, teo kathana kare che : "darzanamoha jAya te satyadarzana spaSTa thAya che, satyanI samajaNa vyavasthita thAya che. daSTirAga ke. darzanamoha gaye eTale AtmatatvathI jovAnI daSTi Ave ja." A AtmamArgane ArAdhaka sAdhaka bAhyA sukha-saMsAranA sukhathI-vimukha thAya che ane aMtamukhI bane che. aMte mukhI ja aMtarAtmA gaNAya che. arAgAdika parabhAve judA, hu to AtamarAma chuM, jJAyakabhAvanI zraddhA karato, huM to jJAtAdraSTA chuM." (4) u5yogapradhAna dharmano mahimA samakita zabdamAM "sama" eTale sAcuM, samAna ane ti eTale cAhavuM. samabhAve cAhavuM ke samabhAvamAM rahevuM tene samakita kahe che. 'ktine bIjo artha jANavuM thAya che, eTale samakitano artha sAcI rIte jANeluM jJAna. samyakdarzanamAM cAhanAnI anubhUti ane samyaphajJAnamAM yathArtha samajaNa ane pramANabhAna hoya che. A baMne yuga56 che. cAhanAnI anubhUti ane AMzika jJAna eka sAthe thatAM hovAthI, samakitane yugapada kahyuM che; emAM AtmAnI anubhUtirUpI saMvedanA te darzana-paryAya ane AmAnA satya svarUpanI samajaNa e jJAna-paryAya che." (munizrI saMtabAlajI samaktinI samajaNa), Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddha upayoga 105 samakitanA be pAsAM che (1) darzana-upaga eTale AtmAnI anubhUtirUpI saMvedanA ane (2) jJAna-upaga eTale satya svarUpanI samajaNa. baMne pAsAMnI vizuddha avasthA prApta thaye sAdhaka aMtarAtmA gaNAya che. jainadarzanamAM AmAnAM traNa svarUpa ke traNa avasthAo batAvela che ? (1) bahirAtmA : e ke jemAM jIvAtmA jaDa prakRtinA saMgaraMgamAM nAce che. pahelethI cothA guNasthAnaka sudhInA jIvAtmA. (2) aMtarAtmA : e ke jemAM jIvAtmAne AtmA ane anAtmAnA bhedane khyAla Ave che. bahArathI mukha pheravI aMtarmukha thAya che. aMtaraAtmAne yAtrI-satata satyadarzanane puruSArthIsamakita-pravezaka. cAthA guNasthAnakathI teramA guNasthAnaka sudhInA sAdhake. (3) paramAtmA : adhyAtmanI zrImad rAjacaMdajI vacanAmRta AMka 735 mAM kathana kare che keH "viSamabhAvamAM nimitte baLavAnapaNe prApta thayAM chatAM je jJAnI puruSa aviSama upage varyAM che, varte che ane bhaviSyakALe varte te sarvane vAraMvAra namaskAra, utkRSTamAM utkRSTa vrata, utkRSTamAM utkRSTa tapa, utkRSTamAM utkRSTa niyama, utkRSTamAM utkRSTa labdhi, utkRSTamAM utkRSTa ezcarya--e jemAM saheje samAya che evA nirapekSa aviSama upagane namaskAra, e ja dhyAna." jenazAmAM vastunuM svarUpa samajAvavAnA be prakAra che? (1) nizcayanaya ane vyavahAranaya. (1) nizcayanaya eTale vastu satyArtha paNe jema hoya temaja kahevuM te. e rIte nizcayanayanI mukhyatAthI jyAM kathana hoya tyAM tene te satyArtha ema ja che" ema jANavuM. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakita vicAra (2) vyavahAranaya eTale ke para vastu sAthenA saMbaMdha batAvavA mATe kathana hoya, eTale nimitta Adi batAvavA mATe upacArathI kathana hAya. 106 jainazAstrAmAM A mane nayAnuM grahaNa che. zuddha bhAvanuM svarUpa nizcaya-vyavahAratmaka samyaglR dana-jJAnacAritra svarUpa meAkSamAnu` kahela che, eTale zuddha bhAvanuM nirUpaNa e prakArathI karela che : (1) nizcayanaya (2) vyavahAranaya. zuddha svarUpanA zraddhAna, jJAna, caritra nizcayanaya kATinA che, jyAre jinezvara deva agara tenA vacana anusAra pravakanI bhAva bhakti. vaMdanA, vinaya, vaiyAvRtya karanAra zuddha bhAva vyavahAra che ane meAkSamAnA pravaka mATe upakArI che. svarUpanA sAdhaka ahiMsA Adi mahAvrata, ratnatrayanI pravRtti, samiti-guti pravartanA, tapa, pariSaha sahanA, dasa lakSaNa dharmamAM pravartInA AdimAM theADA zubha rAgano aMza che teA paNa A pravartanakArane zubhakarmanA phaLanI IcchA nathI. tenu lakSa te AgamamAM jaNAvyA mujaba vyavahAra mAkSamAga anusaravAnu che. pravRtti tA che ja paraMtu te pravRtti nivRttipradhAna che. e rIte vyavahAranaya zuddha bhAva atre meAkSamAthI virAdhI nathI. rAganA aMza hAvAthI nizcayathI te zuddha nathI tema chatAM prazasta prakArane zubha rAga che, jemAM jina AjJAnuM ane AgamamAM pravartana hAvAthI vyavahAranaya koTinA A zuddha bhAva gaNAya che ane te paNa AtmakalyANakArI gaNAya che. "je pamabhaktirAgathI jinavara pAMmujane name, te janmavelImUlane vara bhAvazastra vaDe khaze." (kuMdaku dAcAya -bhAvapAhuDa, gA. 153) zrImAn paoNMDita ToDaramalajI zrI mAkSamArga prakAzakamAM thana kare che ke je jIva peAtAnuM bhaluM karavA icche che teNe teA jyAMsudhI Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuddha upayAga sAcA samyagdarzananI prApti na thAya tyAM sudhI nIce mujaba anukrama aMgIkAra karavA. 107 "prathama teA AjJAdivaDe vA keAI parIkSA vaDe kudevAdinI mAnyatA cheADI, araha tadevAdinuM zraddhAna karavuM. kAraNa ke-enuM zraddhAna thatAM gRhita-mithyAtvanA teA abhAva thAya che tathA meAkSamAmAM vidhra karavAvALA kudevAdikanu' nimitta dUra thAya che ane mAkSamAga ne sahAyaka araha tadevAdikanuM nimitta maLe che. mATe prathama devAdikanu zraddhAna karavuM, pachI jinamatamAM kahelAM jIvAdi tattvAnA vicAra karavA, tenAM nAma-lakSAdi zIkhavAM, kAraNa ke enA abhyAsathI tattvazraddhAnanI prApti thAya che. pachI sva-paranu` bhinnapaNuM jethI bhAse tevA vicArA karyA karavA, kAraNa ke-e abhyAsathI bhedavijJAna thAya che. tyArapachI eka svamAM svapaNuM mAnavA artha svarUpanA vicAra karyA karavA. kAraNa kee abhyAsathI AtmAnubhavanI prApti thAya che. e pramANe anukramathI tene aMgIkAra karI pachI temAMthI ja keAI veLA devAdinA vicAramAM, koI veLA tattvavicAramAM, keAI veLA sva-paranA vicAramAM, tathA kAIveLA AvicAramAM upayAgane lagAvavA. e pramANe abhyAsathI danamAha maMda thatA jAya che, ane tethI kadAcit satya samyagdarzananI prApti thAya che.' (adhikAra navamA-mAkSamArganuM svarUpa) svarUpasAdhanA ane upayogapradhAna dharma aMge munizrI saMtamAlajI kathana kare che ke : ''svarUpasAdhanA pradhAna dharma mAM vedAMta, SaDUdaza ne, jaina, bauddha vigere dareka prANImAM vilasatA caitanya sAthe AtmIyatA sAdhavA kahe che; temAM upayAga eTale jJAnadarzanapUrvaka Abhauvasya para bhAra mukAya che. A upayoga pradhAna dharmAM teramA guNasthAnaka sudhI hAya che." Atmadharma te svabhAvane ja svadharma kahe che. para-bhAva mAtra rAga-dveSa, karma saMga kaSAyeAthI mAMDIne dhanasaMpatti, sattA ne zarIra suddhAM para che. jene cheADIne cAlyA javu' paDe, je kAyama sAthe na Ave te para. AvA para eTale jaDaneA saMga, jaDanI praza'sA, ne jaDanI pratiSThA karavAthI Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samakita vicAra AtmA pratye AMtara anusa`dhAna tUTe che; mATe parigraha, paisA, pari vAravRddhi, sattApadAdi para vastu ane sa sAragauravI leAkeAnA sa Mga, temanI praza`sA, camatkArAdi siddhinA saMga-prazaMsA samakitane dUSita kare che." 108 peAtAnA svabhAvanI pratIti, jJAna ane anubhava varte eTale ke dana, jJAna, cAritra e traNe guNAnI abhedaSTi hoya ane peAtAnA bhAvamAM peAtAnI vRtti vahe te ja paramArtha samyasUtva che. zrvate nija svabhAvanA anubhava lakSa pratita, vRtti vahe nijabhAvamAM paramAthe samakita." (zrImad rAjacaMdrajI) ku daku dAcArya. pravacanasAranI gAthA-13 mAM zuddha upayAganA mahimA gAya che. atyata, AtmAtpanna, viSayAtIta, anupa, anaMta ne vicchedahIna che, sukha ahA! zuddhopacAga prasiddhane' AhlAdarUpa hovAthI atizama-atyaMta, svAzrita hAvAthI AtmApanna, parAzrayathI nirapekSa hAvAthI viSayAtIta, sa'sAranA sukhAthI tadna bhinna hovAthI anupa, kadI nAza nahi pAmatuM hovAthI anaMta ane sadAye pratuM hAvAthI vicchedahIna-Avu... AtmAnuM sukha zuddha-upayoganA pariNAme nipaje che. AvA sAdhakane kATi koTi praNAma ane aMtamAM prArthanA : 'bhagavata siddho, trijagapUjita, nitya, zuddha nirjanA, vara bhAvazuddhi daiA mane dAna-jJAna ne cAritramAM." (kuMdakuMdAcArya'-bhAvapAhuDa-gA. 163) 5 samApta Page #128 -------------------------------------------------------------------------- _