________________
સમકિત વિચાર
આ ગ્રંથના સૂત્ર-ર માં સમકિતનું સ્વરૂપ ખતાવતા કથન કરેલ છે કે : “તત્ત્વાર્થી શ્રદ્ધાન' સમ્યગૂદન”. આનેા અર્થ એ છે કે જીવાદિ સાત તત્ત્વા જે સ્વરૂપે અવસ્થિત છે, તે તત્ત્વાની તેવા જ સ્વરૂપે શ્રદ્ધા કરવી-અન્યથા શ્રદ્ધા ન કરવી-તે સમ્યગૂદર્શન છે.
૩૪
સૂત્ર-૪ માં તત્ત્વાના નામનું કથન છે. જીવ-અજીવ-આસવઅધ-સવર–નિર્જરા અને માક્ષ—તેમ સાત તત્ત્વ છે. આ તત્ત્વો ઉપરાંત પુણ્ય અને પાપ કે જે આસ્રવ અને મધના ભેદો છે તેને પણ તત્ત્વ અગર પદાર્થ તરીકે બતાવવાની જૈનદર્શનમાં પ્રાણાલિકા છે.
આ સાત તત્ત્વોમાં પહેલા એ તત્ત્વો-જીવ અને અજીવ-એ દ્રબ્યા છે અને બીજા પાંચ તત્ત્વો જીવ અને અજીવના સચૈાગી કે વિયાગી પર્યંચે છે. આસ્રવ અને ખ'ધ તે સંચાગી છે અને સવર–નિર્જરા અને માક્ષ તે વિચાગી પર્યાય છે.
સૂત્ર-૩ માં કથન કરેલ છે કે સમ્યસૂદન નિસર્ગજ અગર અધિગમજ હોય છે. જે પરના ઉપદેશ વગર પૂર્વના સ`સ્કારથી આપેાઆપ ઉત્પન્ન થાય તેને નિસર્ગજ અને જે પરના ઉપદેશાદિથી થાય તેને અધિગમજ સમતિ કહેવામાં આવે છે.
આ ગ્રંથમાં પર્યાયાર્થિયની મુખ્યતાથી વસ્તુસ્વરૂપનું કથન કરેલ છે; એટલે કે એક દ્રવ્યના ખીજા દ્રવ્યની સાથેને સંબંધ અતાવેલ છે. જીવ અને અજીવ પદાર્થ મૌલિક તત્ત્વો છે. જેને અશુદ્ધમાંથી શુદ્ધ કરવુ છે તે જીવ તત્ત્વ છે; જેના કારણે અગર લક્ષે અશુદ્ધતા અગર વિકાર થાય છે તે અજીવ તત્ત્વ છે. અત્રે અજીવ તત્ત્વોના મુખ્યરૂપે પુદ્ગલ પ્રકાર અભિપ્રેત છે. અશુદ્ધદશાનાં કારણ-કાર્યની જ્ઞાન–પ્રાપ્તિ માટે આસ્રવ અને બંધ તત્ત્વો સમજવા જરૂરી છે. આથી ઉલટા પ્રકારના એટલે કે મુક્તિના કારણેા માટે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
