Book Title: Ek aur Nilanjana
Author(s): Virendrakumar Jain
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Catalog link: https://jainqq.org/explore/090168/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka aura nIlAMjanA [ jaina purAkathAeM eka Adhunika prayoga ] : vIrendra kumAra jaina bhAratIya jJAnapITha Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya saMskaraNa para 'eka aura nIlAMjanA' ko nikale abhI pare do varSa bhI nahIM hue ki usa vaha dvitIya saMskaraNa Apake hAtha meM hai / 'Ama AdamI' aura 'bhogA huA yathArtha' kI nAre bulandI ke Alama meM ina purAkathAoM ke kho jAne kA khatarA hI adhika thaa| magara haqIqata yaha hai ki Aja ke bhISaNa yathArtha kA pratikSaNa bhuktabhogI Apa AdamI hI ina kathAoM kA sarvopari pAThaka hai aura usI pAThaka varga kI mA~ga para yaha dUsarA saMskaraNa itanI jaldI sambhava huA hai| sthApita uccastarIya kahalAtI hamArI samIkSA ke mAnadaNDa to itane avAstavika ghise-piTe aura modhare ho cuke haiM ki ve Ama AdamI ke yathArtha jIvana, anubhava saMskAra aura samajha se bahuta dUra par3a gaye haiM / Ama AdamI ko to yaha patA taka nahIM, usakI cetanA aura pukAra kI kaisI chadma, alagAvavAdI, galata aura bhrAmaka tasavIra sAhitya meM peza kI jA rahI hai / paurANika romAMsa muktidUta', prastuta purAkathA-saMgraha 'eka aura nIlAMjanA' aura usake uparAnta 'anuttara yogI tIrthaMkara mahAvIra', sarvasAdhAraNa jAgRta pAThaka se lagAkara uccastarIya prabuddha bhAratIya pAThaka taka kI cetanA meM itanI gaharAI se vyApate cale jA rahe haiM ki dekhakara Azcarya hotA hai| isakA kAraNa yaha hai ki bAhya vyavasthAgata satahI krAnti itanI anizcita aura viphala siddha ho cukI haiM ki manuSya usa ora se nirAza ho AyA hai| vaha use avizvasanIya lagatI hai; usameM use aba apanI mukti kI sUrata aura sambhAvanA nahIM dikhAI pdd'tii| hara vAda, dala yA rAjasattA jisa itihAsa- vyApI duzcakra meM pha~sI hai, usakA eka avacetanika ahasAsa aura sAkSAtkAra 5 3 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I manuSya ko ho cukA hai| use pratIti ho cukI hai ki rAjanIti kA lakSya aura jo kucha bhI ho, yaha to nahIM ho pA rahA ki samAja sukhI ho aura vyakti apane ko sArthaka hotA paaye| yaha eka aitihAsika sAkSAtkAra hai, jisake sAkSAtkArI Ama loga haiM, pAhayakAra pI anya vizeSa vargoM ke loga nahIM bAharI duniyA kI isa nagna aura kurUpa vAstavikatA ko ThIka A~khoM Age pAkara, manuSya ApoApa bhItara kI ora mur3a calA hai| vaha aba apanI surakSA aura zAnti vAstavika sukha kI bhUmi taka apane hI bhItara khojane ko vivaza ho gayA hai| Aja kA yaha sarvahArA manuSya apanI AtmA kI talAza meM hai| aba vaha apane hI antaratama meM koI aisA nizcala kendra khoja rahA hai, jisake ujAle meM vaha apanI sArI antarabAhya samasyAoM kA samAdhAna prApta kara sake / merI ye paurANika kRtiyA~ mAnava ikAI kI usI sarvathA svAdhIna, bhItarI talAza kI pratIka rUpakAtmaka pariNatiyA~ haiN| apanI bhItarI antarikSa aura anubhava - saMsAra kI usI anveSaNa yAtrA meM se ye kathAeM utarI haiN| isI se dekhatA hUM ki Aja kA abhinivezoM aura Aropita dhAraNAoM se mukta sahaja pAThaka merI ina kRtiyoM kI ora mugdha mana se AkRSTa ho rahA hai| bhISaNa yathArtha kI trAsadI ko ulIcane vAle tathAkathita janavAdI aura Ama AdamI ke sAhitya se vaha aba jaba gayA hai| use yaha saba nirA piSTapeSaNa aura duharAva lagatA hai| usakI AzA-AkAMkSA, svapnoM aura Atmika pukAra kA acUka uttara use isa kRtrima aura satahI sAhitya meM nahIM mila rhaa| vaha usa sAhitya kI talAza meM hai jo usakI nipIr3ita, gumazudA cetanA ko antazcetanA ke maulika jIvana strotoM se jor3a sake / bAharI sAmudAyika prayatnoM ke anizcita aura avizvasanIya kUTacakroM se usakI cetanA ko ubArakara jo use apane hI bhItara svAdhIna rUpa se jIne ko koI acUka Thaura, AdhAra aura sahArA deM sake / mere pAsa Ane vAle mere pAThakoM ke anaginata patroM se mujhe bArambAra kevala yahI pramANa milA hai ki merI ina mithakIya kRtiyoM se unheM jIvana V Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA artha aura prayojana sAkSAtkRta hotA hai, aura jIne ke lie eka zakti aura avalamba prApta hotA hai| unakI aneka ulajhaneM ina racanAoM ko par3hate hue anAyAsa sulajha jAtI haiN| 'eka aura nIlAMjanA' ke isa dvitIya saMskaraNa ko prastuta karate hue, maiM apane aise sacce bhAvika pAThakoM ke prati apanI Atmika kRtajJatA prakaTa karatA huuN| 1 janavarI, 1976 -bIrendra kumAra jaina Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udbhAvanA .... . . .. 1 4 3 -4 . ... . " prazna uThatA hai, Aja ke jIvana-sandarbha meM purAkathA kI kyA sArthakatA hai ? kyA yaha paramparA kI zAzvatI caitanyadhArA meM pratiSThita udAtta aura UrdhvamukhI mAnava-pratibhA kI mahattA ko dhvasta karane ke lie, Aja ke prativAdI lekhaka, vidhA zAzta bhA hai : uttara bha para 'muktidUta' kI eka cimati pAThikA, 'zolApura kaoNleja' kI prAdhyApikA kumArI mayUrI zAha ke eka patra kI kucha paMktiyA~ yahA~ prastuta haiM : ___"...ApakA 'muktidUta' merI Tebala para sadaiva rahatA hai| phurasata ke samaya cAhe jaba pannA ulaTatI haiM. aura paDhatI hI calI jAtI hai| gata kaI varSoM meM kitanI bAra use par3hA hogA, kahanA kaThina hai| ...patA nahIM kaise, bacapana se hI 'muktidUta' ne mere mana para amiTa prabhAva chor3A hai| merA caitanya aura jIvana usI meM se mAno AkAra letA calA gayA hai| isameM tila mAtra bhI atizayokti nahIM hai|... "lagatA hai muktidUta' hI merA jIvana-sAthI hai| mere sabase bhItarI akelepana ko usane bharA hai| "muktidUta' kI aMjanA aura vasanta TIdI hI to merI zAzvata saheliyA~ haiM / jIvana meM AnevAlI vipadAoM aura samasyAoM kA dhIraja se sAmanA karane meM, 'muktidUta' kI aMjanA ne hI to mujhe sabase adhika zakti aura sahArA diyA hai|...maiN nRtya karatI hU~ nissandeha / lekina kaba : jaba 'muktidUta' kA bhAvaloka bAdala banakara mere hRdaya ke AkAza meM chA jAtA hai, to mere bhItara kI bhayUrI Ananda-vibhora hokara nAcane lagatI Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| taba vaha bharata-nATyam hotA hai yA aura koI nRtya-prakAra, mujhe nahIM mAlUma |... "isI prakAra 'tIrthaMkara' mAsika meM prakAzita ApakI kathAoM ne mere jIvana meM kitanA gaharA AdhyAtmika rasa sIMcA hai, kitanI Atmika zakti mujhe dI hai, kaha nahIM sktii| aba Apake upanyAsa 'anuttara yogI : tIrthakara mahAvIra' kI yar3I vyAkulatA se pratIkSA kara rahI huuN| mujhe nizcita pratIti hai ki ApakA yaha grantha saMsAra-bhara ke sAhitya meM apanI zreSThatA siddha kregaa| vaha ananta kAla rhegaa| eka ajJAta bahana kI zubhecchA meM yadi koI zakti hai, to vaha sadA mere bhAI ke pIche khar3I hai, aura jhUTha nahIM hogii...|" ___bahana mayUrI kA yaha patra una saikar3oM patroM kA pratinidhi hai, jo mujhe 'muktidUta' para, aura 'tIrthaMkara' mAsika meM prastuta kathAoM ke prakAzana kAla meM mujhe milate rahe haiN| hajAroM pATakoM ko zakti aura sambala denevAlI, unakI cetanA aura jIvana ko badala denevAlI, sAhitya kI isa UdhvauMnmeSinI, nirmAta, rUpAntarakArI zakti kA kyA koI mUlya nahIM ? kyA Aja kI jalatI vAstavikatA kA mahaja jvalanta Alekhana hI sAhitya kA eka mAtra 'phaMkzana' (kartRtva) hai| sImita deha-mana kI ajJAninI bhUmikA para sadA ghaTita ho rahI, jIvana kI TraijeMDI, viSamatA aura kurUpatA ko, eka 'haoNNTiga' sarjanAtmaka guNavattA se nagna karanA hI, kyA sAhitya kI ekameva upalabdhi hai ? kyA antima prazna-cihUna aukane aura samasyAoM ke jaMgala khar3e kara dene para hI sAhitya samApta hai ? kyA Atma-droha, lakSyahIna vidroha, nArAvulandI aura patana, parAjaya, kuNThA kI kalAtmaka ulaTabA~siyoM se Age sAhitya nahIM jAtA ? koI sAhitya yadi lakSa-lakSa mAnaba AtmAoM ko saMgharSa karane kI tAkata de, unake cira nipIr3aka praznoM, samasyAoM aura ulajhanoM kA samAdhAna kare, unheM ubuddha kare, jIvana aura mukti kI koI acUka nayI saha unake lie khola de, to kyA usakA koI mUlya nahIM ? kyA vaha ghaTiyA sAhitya hai ? kyA usakI koI ucca sRjanAtmaka aura kalAtmaka upalabdhi Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahIM ? yadi hai to mere isa paurANika kathA-sRjana ne usameM bezaka aisI siddhi prApta kI hai, jisakA mujhe bhI abhI pUrA andAja nahIM hai| nizcaya hI eka nita-naya, cira pragatimAna nUtana cetanA aura manuSya ke sRjana kI dizA meM mere isa vinamra kRtitva ne kisI kadara saphalatA pAyI hai| Aja kA Alocaka cAhe to ise hI mere sAhitya kI viphalatA mAnane ko svatantra haiN| mAkamAna isa taphalatA ke sacoTa sAkSI haiM hii| lekina asaliyata kyA hai, usakA nirNaya to mahAkAla kI dhArA hI kregii| bevajaha bauddhika ghumAva-phirAya aura ukti-vaicitrya kI kalAbAjiyoM se bAta ko ulajhAnA merI Adata nhiiN| mere pana sRjana vaha, jo bhAvaka kI aba taka aspaSTa gairAiyoM ko hilA de, unameM nihita sambhAvanAoM ko Upara le Aye, unakI kriyA-zakti ko jIvana meM saMcarita kara de; jo jIvana aura jagat kA eka UrdhvamukhI, pragatimAna nirmANa kare; jo manuSya ko usakI avacetanA ke janmAntaravyApI andhakAroM, arAjakatAoM aura ulajhanoM se bAhara lAye; hara pratikUlatA ke viruddha aparAjeya Atma-zakti ke sAtha jUjhakara, apane vikAsa ke lie anukUlaH sukhada-sundara, Anandamaya-saMvAdI vizna-racanA karane kI sAmarthya use pradAna kre| bezaka, Aja manuSya sarvathA dizAhArA ho gayA hai| vaha satyAnAza kI kagAra para khar3A haiN| antahIna andhakAra meM bhaTakane ko vaha lAcAra chUTa gayA hai| lekina yahI manuSya ko antima niyati nhiiN| pIr3ana-zoSaNa, patana-parAjaya, kuNThA aura andhakAra se yadi Aja kA naujavAna nArAja hai, to kyA isIlie nahIM ki yaha inheM abhISTa nahIM maantaa| ina nakArAtmaka paribaloM (phorseja) ko parAjita kara, pachAr3akara vaha prakAza, saundarya, Ananda, saMvAditA ke sukhI vizva meM jIne ko betAba hai| andhakAra kitanA hI durdAnta aura sarvagrAsI kyoM na ho, Akhira usakI sImA hai| prakAza kI koI sImA nhiiN| vaha sRSTi kI maulika aura zAzvatI sattA hai| andhakAra eka sApekSa, nakArAtmaka, abhAvAtmaka avarodha mAtra hai| hama use nahIM cAhate, yahI pramANita karatA hai ki yaha anivArya nhiiN| use haTa jAnA hogA, use phaTa 10 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAnA pdd'egaa| antima satya mRtyu nahIM, jIvana hai, ananta jIvana / yaha saca hai ki maujUdA prajAtantra sarvatra eka chalAvA haiN| sacAI se usakA koI sarokAra nahIM vaha eka mukhauTA hai, khUbasUrata oTa hai, kucha samarthoM aura zaktizAliyoM ke nyasta-svArthI, hitoM aura vyavasthA ko nirvAdha jArI rakhane kA surakSA-durga hai| mAnA ki Aja kI sAmAjika, Arthika, rAjanItika vyavasthA aura tathAkathita dhArmikatA aura naitikatA koTi-koTi nirbala mAnavoM ke viruddha, muTThI bhara zaktimAn sattA sampatti svAmiyoM kA eka amAnuSika SaDyantra hai| lekina kyA kavitA meM use kalAtmaka gAliyA~ dene se, aura usa para vyaMgya - AkramaNa karane meM sArI sRjanAtmakatA ko cukA dene se hI, usakA unmUlana ho jAegA maujUdA vyavasthA kA jo pezAcika paMjA, mAnava kI santAnoM ko nita prata banAyeM de rahA hai, unako AtmAo ko asUjha andhakAroM meM bhaTakAye de rahA hai, usakA apanI kalA meM sazakta vyaMgya-vidrUpAtmaka citraNa mAtra hI kyA sAhitya kI iti zrI hai ? vaha bhI aisA sAhitya, jise lekhaka likhe, aura kevala lekhaka-birAdarI par3he, aura 'aho rUpamaho dhvaniH' karatI rhe| isa bIbhatsatA kA vaha sacoTa anAvaraNa aura sRjanAtmaka bodha kyA una mAnavoM taka pahu~ca pAtA hai, jo sacce artha meM jIvana kI naMgI aura kurUpa dharatI para isa naraka ko bhAMga rahe haiM ? balki sacAI yaha hai ki jo sIdhe bhuktabhogI haiM, ve hI isa narmakadayaMtA ke sacce sAkSAtkArI haiN| hamArA yaha tamAma kalAtmaka anAvaraNa usake Age choTA par3a jAtA hai| unake lie unakA kaSTa nirA kalA-vilAsa nhiiN| unake lie vaha mRtyu kI raktAkta caTTAna hai, aura vahI jindA rahane ke lie sacce artha meM usase jUjhate hue avizrAnta yuddha kara rahe haiM I jar3atva aura andhakAra kI ina nakArAtmaka zaktiyoM ke viruddha satata yuddha jArI rakhane ke lie, jo sarjaka AtmajJAna, AtmaprakAza aura Atmazakti kA acUka zastra yugAntaroM meM mAnava-prajAoM ko de gaye haiM, unhIM kA sAhitya ciraMjIvI aura kAlajayI hokara Aja bhI jIvita hai| sahasrAbdiyoM pUrva likhA 11 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAkara bhI, vaha Aja bhI manuSya ko apanI virodhI AsurI tAkatoM ke khilApha lar3ane kI ajasra preraNA aura sAmarthya pradAna kara rahA hai| veda, upaniSad, vAlmIki, vedavyAsa, jinasena, azvaghoSa, homara, varjila, dAnte, kAlidAsa, tulasIdAsa, kabIra aura tamAma madhyakAlIna santoM kA sAhitya Aja bhI isIlie janahRdaya meM jIvanta aura saMcarita haiM, kyoMki vaha mAtra samakAlIna vastusthiti ke jvalanta citraNa para hI samApta nahIM, vaha parivartamAna dravya, kSetra, kAla, bhAva ke anurUpa hara yuga meM manuSya ko andhakAra, mRtyu, atyAcAra aura pIr3ana ke viruddha jehAda karake, svAdhIna mukta jIvana jIne aura tadanurUpa vizva-racanA karane kI zakti pradAna karatA hai| Aja prazna yaha haiM ki sahI prajAtantra, uttaradAyI zAsana, kalyANI vyavasthA kauMna lAye ? kyA koI use thAlI meM parosakara hamAre sAmane rakha degA ? kyA use lAne kA dAyitva auroM para DAlakara kevala bhoktA ho rahane kI chuTTI hameM hai ? hara burAI kA dAyitva dUsaroM para TAlakara unheM gariyAnA aura mAtra unama zAbdika maMjana karane meM sarala rahanA hI kyA saccA vidroha aura krAnti kahI jA sakatI hai ? jo rAjya aura artha-sattA para baiThe haiM, ve kyA AsamAna se utare haiM ? ve bhI pUlataH hamArI hI taraha kamajora aura sImita inasAna haiN| unakI kamajoriyoM aura tajjanya balAtkAroM ko ulaTane ke lie hameM khuda pahale janase jyAdA tAkatavara ho jAnA pdd'egaa| unake jaisI hI apanI prANika durbalatAoM aura sImAoM se Upara uThakara Atmazakti kA svAmitva prApta karanA hogaa| eka saccA prajAtantra aura sahI vyavasthA lAne ke lie, pahale hameM apane bhItara apanA hI eka Atmatantra sthApita karanA hogaa| kevala satahI vyavasthA ke parivartana se koI abhISTa aura sthAyI pariNAma nahIM A sktaa| sArI duniyA ko apane anukUla badala dene ke lie, pahale hameM khuda apane ko badalanA hogaa| eka sahI vyakti, ikAI hI sahI vyavasthA lA sakatI hai| yadi sthApita aura visthApaka, donoM vahI pakSa apanI mUla prakRti meM eka se kamajora aura galata haiM, to sahI aura Adarza vyavasthA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Akhira lAye kauna ? yahI to Aja praznoM kA eka prazna hai| pahala kauna kare aura kaise kare : ___ isI prazna kA koI sambhAvya uttara khojane aura dene kA eka anveSaka prayAsa haiM merI ye prastuta purAkathAe~, merA 'muktidUta', merA kavitAe~, merA samUcA kRtitv| aura samprati mahAvIra para likhe jA rahe mere upanyAsa meM bhI, isI prazna ke eka mUrtimAn uttara ke rUpa meM 'anuttarayogI tIrthaMkara mahAvIra' avatarita ho rahe haiN| upaniSad ke RSi ne kahA thA : 'AtmAnaM viddhi' / DelphI ke yUnAnI devAlaya ke dvAra-zIrSa para khudA hai : 'no dAiselpha' | buddha ne kahA thA : 'appa dIpo bhava' / jinezvaroM kI anAdikAlIna vANI kahatI hai : 'pUrNa AtmajJAna hI kevalajJAna hai : vahI sarvajJatA hai : vahI ananta aizvarya-bhoga hai, vahIM mokSa hai !' Adi kAla se Aja taka ke sabhI pAradraSTAoM ne, jIvana ke carama lakSya ko isI rUpa meM paribhASita kiyA hai| mAno yaha koI bauddhika siddhAnta-nirNaya nahIM, anubhavagamya satya-sAkSAtkAra kI jvalanta vANI hai| deza-kAlAtIta rUpa se yaha eka svayaMsiddha hakIkata hai| __apane ko pUrA jAnI, to sabako sahI aura pUrA jAna sakate ho| sva aura para kA samyak darzana aura samyak jJAna hone para hI, sva aura para ke bIca sahI sambandha sthApita ho sakatA hai| isa vijJAna taka pahuMce binA, vyakti-vyAkta, vastu-vastu aura vyakti tathA vastu ke bIca sahI saMgati sthApita nahIM ho sktii| vyaktiyoM, samAjoM, vargoM, jAtiyoM, rASTroM ke bIca samyak sambandha kI sthApanA, isI sva-para ke samyak jJAna ke AdhAra para ho sakatI hai| kisI bhI saccI naitikatA aura cAritrikatA kA AdhAra bhI vahI ho sakatA hai| kisI bhI mAMgalika samAja, rAjya, arthatantra, prajAtantra aura sarvodayI vyavasthA kI sahI buniyAda yahI ho sakatI hai| isa upalabdhi ko sthagita karake, isase kamatara kisI bhI jJAna-vijJAna dvArA nirdhArita vyavasthA aura cAritrikatA, chadma, pAkhaNDI aura zoSaka hI ho sakatI hai| 18 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva ko sahI jAnanA yAnI vyakti aura vastu ke maulika sva-bhAva ko, sva-rUpa ko jAnanA hai aura sva-bhAva tathA sva-rUpa ko jAnakara, usI meM jInA saccA, sArthaka aura sukha-zAntipUrNa jInA haiN| satya, ahiMsA, acaurya, aparigraha, brahmacarya Adi kI Ara vinAe~ isI bAta bIyara ko upalabdha karane kI AnevArya AvazyakatA meM se nipajI haiN| svatantra aura zoSaNa-mukta jIvana aura vyavasthA kI zarta hai. yaha sva-bhAva meM bIvana. dhaarnn| yaha svabhAva meM jovana-dhAraNa vyakti se Arambha hokara hI vizvavyApI ho sakatA hai| jo vyakti svayaM svabhAva aura svarUpa-jJAna meM nahIM jIte, ve sArI duniyA meM sahI jIvana-vyavasthA lAne kA dAvA kaise kara sakate haiM ? aisA dAvA pariNAma meM dAmbhika, svArthI aura vikRta hI siddha ho sakatA hai| vyakti pahale svayaM ho svabhAva meM avasthita ho, tabhI yaha sAre vizva meM abhISTa rUpAntara yA unkrAnti upasthita kara sakatA hai| yAnI vyakti kI Atmagata aura svacetanAgata pahala hI sabase buniyAdI aura mahattvapUrNa cIja hai| ___aTUTa AtmaniSThA aura saMcetana, svaicchika AtmadAna hI isa pahala kA tantra ho sakatA hai| pratipakSI ke ahaMkAra, rAga-dveSa, zoSaNa, atyAcAra ke pratyuttara meM hamAre bhItara se prati-ahaMkAra, pratirAga-dveSa, pratizoSaNa, prati-atyAcAra na lautte| pratikriyA nahIM, pratyAyAta nahIM, prema lauTe, prabhutA lauTe / pratikriyA nahIM, caitanya kI zuddha aura navya nicA pravAhita ho, jisake Atma tejasvI saMghAta se virodhI jar3a-zakti kA sapUla vinAza ho jaay| prastuta kahAniyoM kI racanA meM cahI tattva paulika rUpa se antarnihita hai| inake pAtra prathamataH AtmAnveSI haiM, AtmAlocaka haiM, AtmajJAna ke jijJAsu aura khojI haiN| unheM prathamataH apanI svayaM kI, apanI AtmA kI talAza hai| unameM utkaTa pRcchA hai ki kyA unake bhItara koI aisI akhaNDa asmitA yA iyattA haiM jo kSaNa-kSaNa parivartanazIla mAnasika avasthAoM se pare, koI dhuva, zAzvata, samarasa sattA rakhatI ho, jo tamAma bAharI hAlAta, Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : car3hAva utAroM, saMgharSoM, yantraNAoM se svayaM gujaratI huI bhI, kahIM unase aspRSTa rahakara, uttIrNa hokara, apane sAkSI aura draSTAbhAva meM Avecala raha sakatI ho, jo deha- mAnasika stara kI ajJAnI bhUmikA para galata yA visaMvAdI ho gayI jIvana-vyavasthA meM, apane bhItara ke isa akhaNDa caitanya meM se pahala karake, saMvAditA lA sakatI ho, nhayI aura kalyANI sRSTi raca sakatI ho| jaina purAkathA meM aisI upodghAtI yA pahala karanevAlI vyaktimattAoM ko zalAkA-puruSa kahA gayA hai| aise strI-puruSa, jo pahale svayaM svabhAva ko upalabdha hokara, loka meM apane ko eka acUka mAnadaNDa athavA zalAkA ke rUpa meM upasthita kareM, ki unake saMyukta (iNTIgreTeDa) vyaktitva, vicAra, vyavahAra, AcAra se hI loka meM ApoApa eka asargAmI akAnti rUpAntara ghaTita hotA calA jAya / aise hI zalAkAdhara strI-puruSa kamoveza ina sArI kahAniyoM ke pAtra haiN| aise loga apane svabhAva meM hI atikrAnta hone ke kAraNa, vartamAna meM jar3a, avaruddha aura vikRta ho gayI jIvana-vyavasthA meM krAnti lAne ko vivaza hote haiM, tAki yaha duniyA unakI mahatU jIvana lIlA ke yogya ho ske| isI kAraNa anivAryataH ve viplavI, prativAdI, vidrohI hote haiN| ve prathamataH tamAma jar3a, rUr3hiyoM aura galata vyavasthAoM ke bhaMjaka aura dhvaMsaka hote haiN| yAnI prAthamika bhUmikA meM ve nArAja naujavAna hI ho sakate haiN| kRSNa, mahAvIra, buddha, krIsta, mohammada, kabIra, vivekAnanda aura zrI arabinda taka ke sAre hI jyotirdhara nArAja naujavAna hI the| lekina prathamataH ye apane meM samyak aura sambuddha samyak jJAnI the| isI kAraNa ve jar3atva se prasUta AtatAyI aura AsurI zaktiyoM ko mahaja gAlI dene aura una para zAbdika prahAra karane meM apanI zakti kA apavyaya karanA 'ephorDa' ( gavArA nahIM kara sakate the| ve bakavAsa nahIM karate the. eka hI buniyAdI prahAra se ve asatya aura asura kA kAma tamAma kara dete the / 'mahAbhArata' meM jagaha-jagaha zrIkRSNa kI cuppI draSTavya hai| gaura kareM 15 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apa svayaM hI subhadrA kA arjuna dvArA haraNa karavAkara hajarata cuppe baiThe haiM, yAdavoM kI kSobha se kolAhala karato rAjasabhA meM indraprastha ke rAjasUya yajJa meM zizupAla kI bakavAsa ko najarandAja karake, nitAnta nirvikalpa, nirmama bhAva se kSaNamAtra meM usake mAthe ko apane cakra ke havAle kara dete haiN| abhimanyu ke badha, draupadoM ke pA~ca putroM kI azvatthAmA dvArA nRzaMsa hatyA, aura aise hI anya bhISaNatama anarthoM ke samAcAra pAkara bhI ve cupa raha jAte haiN| avicala, taTastha, draSTA mAtra aura jahA~ anivArya ho gayA, cupacApa sukhAva sueika hI kAra se avarodhaka asura ko rasAtala pahu~cA dete haiN| vaha nitAnta samyaka dRSTi, akrodhI, ahiMsaka, nirmamatva, sarvatrAtA puruSottama kA prahAra aura saMhAra hai; jo jise mAratA hai use bhI tAra detA hai; jo apane svabhAva se Atmastha haiM, sthitaprajJa haiM, apane vicAra aura vyavahAra meM nirvikalpa aura behicaka hai| aise hI 'yukta' vyaktitva ke abhIpsuka, yA usako upalabdha strI-puruSoM kI cetanA - prakriyA aura jIvana lIlA ko maiMne prastuta kahAniyoM meM racane kA eka prayAsa bhara kiyA hai| yahI sacce arthoM meM AdhyAtmikatA hai, AdhyAtmika bhAva se jInA aura baratanA hai| yahI svabhAva sthiti hai, yahI svarUpAcaraNa hai / manuSya kI isa mUlagata AdhyAtmika cetanA ko maiMne ina kahAniyoM meM manovijJAna pradAna kiyA hai| abhI aura yahA~ ke sandarbhoM meM maiMne ina Atmastha strI-puruSoM ko ghaTita kiyA hai| ve apane jIvana ke pala-pala ke vicAroM aura vartanoM meM, jIvana ko usakI maulika sattA ke pariprekSya meM par3hate haiM, jA~cate haiM, kholate haiM, jIte haiN| ye jIvana kI gutthiyoM aura samasyAoM ko usI sattA kI rozanI meM vizleSita karate haiM, sulajhAte haiM aura usake santulana ke kA~Te para phira use saMzleSita karate haiN| ve jIvana kI tamAma kAmanA - kAMkSAoM ko, paristhiti, saMgharSa, prema-praNaya, kAma aura hara sambhava upalabdhi ko sattA kI isI svabhAvagata pariNati ke sandarbha meM paribhASita karate haiN| hara nayI sthiti meM una para nayI rozanI DAlate haiN| unheM nayA. AyAma aura samAdhAna dete haiN| isI se ye gharitra jIvana kI hara sthiti 16 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura pala meM pahala karate dikhAI par3ate haiN| ina kahAniyoM kA agara koI nayA sarjanAtmaka mUlya ho sakatA hai to yahI ki, gItA meM jisa 'yukta puruSa kI, 'iNTIgreTeDa maina' kI bAta bArambAra kaho gayI hai, use maiMne vAstavika jIvana kI dharatI para sahaja aura nitAnta manovaijJAnika DhaMga se vartana karate aura vicarate dikhAne kA eka kalAtmaka prayoga kiyA hai| maiMne ina pAtroM ko Adarza kI nijaoNva pUjA mUrtiyoM ke rUpa meM nahIM DAlA hai| jIvana ke tamAma sambhava vikAroM, sphuraNAoM, pravRttiyoM ke bIca ThIka Adhunika manuSya kI taraha beparadA, aura bekhaTaka lIlA - vilAsa karate hue unheM Alekhita kiyA hai| ye caritra apanI pratikriyAoM meM atyanta svAbhAvika aura mAnavIya hote hue bhI, pratikriyA ke duzcakra ko anAyAsa tor3akara pahala karate haiM, tAki jIvana cetanA kI uccatara bhUmikAoM meM uttAnta ho / unake nirvikalpa vartana kI zuddha kriyA se antara AtmA kA udbodhana ho, naye, sundara, saMvAdI jIvana kA sRjana ho / mere se pAtra nirantara nayI rAhoM ke anveSI haiM, hara kadama para jIvana ko nayA tor3a aura mor3a dete dikhAI par3ate haiN| ye kisI pAlatU AcAra saMhitA kI kaThaputaliyA~ nahIM, kisI rUr3ha naitikatA se Avaddha nhiiN| ye apane svatantra Atma- caitanya ke sivAya aura kisI ke prati pratibaddha nhiiN| apane svabhAva kI svAyatta aura cira-pragatizIla zakti se, ye hara sthiti meM vicAra aura AcAra kI nayI bhaMgimAe~ upasthita karate haiN| ye sthitibaddha (sTaiTika) pAtra nahIM, nitya pragata (DAyanemika ) mAnava ikAiyA~ haiN| mAnava AtmA ke maulika svAtantrya aura jIvanmukti ko ye 'apa Tu DeTa' naye manuSya ke lie, apane jIvanAcaraNa se sarvadhA naye rUpa meM paribhASita karate haiN| ye caritra ekabAragI hI Aja ke pUrNa svAtantrvakAmI strI-puruSoM ke manovaijJAnika jIvana - sahacara, pratinidhi aura mArgadarzaka haiM / ina kathAoM yA pAtroM ko kisI rUr3ha artha meM dhArmika kahanA bahuta galata aura prAnta hogaa| yadi ye dhArmika haiM to kevala mUlagata svabhAva ke 17 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adha meM / ye parapa svatantra sattA, citikti aura AtmA kaM pusta pratinidhi haiN| gre dharma, artha, kAma aura mokSa ko Ana ke mAnavoM ke lie 'guDaMTa' artha meM paribhASita karate haiN| ye tamAma jar3a jIrNa, rUr3ha, kuNThita, purAtana mUlyoM kA bhaMjana karake, nita-nadhya mUlyoM aura sambhAvanAoM ke dvAra kholate haiN| ye mUrtimaMjaka aura navajIvana ke sarjaka eka sAtha haiN| ye zuddha, nagna, yathArtha, apratibaddha (anakaNDIzaNDa) satya ke khojI haiN| eka vAkya meM, ye utpAda yaya-dhauvya-yukta cira-pragatimayI sattA ke sacce pratinidhi haiN| ye upodghAta karate haiM, 'inIzieTa' karate haiM, pahala karate haiN| Aja ke manuSya ko apurAtana ke dhvaMsa aura abhISTa nUtana ke sRjana kI dizA meM anAyAsa paricAlita karate hai| ye purANa, itihAsa, paramparA kI kisI bhI paridhi se paribaddha nhiiN| inheM mahaja paurANika, aitihAsika pAtra kahakara baratarapha nahIM kiyA jA sktaa| mithaka ke sArvabhaumika, sAryakAlika svarUpa-zilpa meM racita ye pAtra itihAsa, purANa aura paramparA ko apane meM samAvezita kiye, dezakAla kI sImA kA atikramaNa karate-se lagate haiN| isI kAraNa ye abhI, yahA~ aura isa kSaNa taka kI mAnava-cetanA ke pratinidhi, prakAzaka, udbodhaka aura mazAlacI haiN| ina kahAniyoM meM sarvatra kAma-tatva ko atyanta svastha aura unmukta abhivyakti milI hai| kisI chadma naitikatA aura chadma dhArmikatA ke anurUpa kApa ko TyAne yA bacAkara vyakta karane kI bhIrU ceSTA vahA~ nahIM dikhAI pdd'egii| kAma sRSTi kA maulika utsa hai| vaha mUlataH vaizvika UrjA yAno 'kaoNsmika emajI' haiN| vizuddha aura svastha kAma hI jIvana-jagat kI sArI pravRttiyoM aura racanAoM kA preraNA-srota hai| eka taraha se vahI sattA ke pariNAmI svabhAva kA sRjanonmukha saMcaraNa hai| saMskRta ke prAcIna kozakArI ne kAma ko AtmA kA paryAyavAcI taka kahA hai| prAktana bhAratIya jIvana aura sRjana meM kAma ko nirvAdha aura avikalpa abhivyakti prApta huI hai| ! Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atyantika vItarAgatA ke sAdhaka aura upadeSTA jainAcAryoM taka ne apane purANoM aura kAvyoM meM kAma aura zRMgAra kA akaNTa aura unmukta varNana kiyA hai| jIvana kI eka viziSTa vikAsa-bhUmikA meM unhoMne yadhAsthAna kAma ko mukta svIkRti dI hai| sAMgINa jIvana-lIlA ke yathArtha aura anAsakta draSTA ke nAte kAma ko usakI sArI pariNatiyoM aura bhaMgimAoM ke sAtha parAkASThA taka citrita karake, ina jaina kani bogIzvaroM ne apane pAtroM ko kAmottIrNatA kI Urdhva bhUmikA meM sahaja aura anAyAsa bhAva se ukrAnta kara diyA hai| kAma ko dabAnA, chupAnA, use asvastha aura gnandhIbhUta karanA hai| nirgrantha digambara tIrthakara, bogI, draSTA aura kavi aisA baitte kara sakate haiN| isI se parama nigrantha jinezvaroM ne kAma ko sammukha lekara, apane nirbhaya draSTAbhAva se hI use anAyAsa jaya kara liyA hai| kAma, jo ki apane hI ApameM vastu-svabhAva kI eka sthUla saMcAraNA haiM, usakA vinAza sambhava nahIM / sattA kA vinAza kaise ho sakatA hai ? akAma nahIM, pUrNakAma hI huA jA sakatA hai| kAma Atma meM laya pAkara, antataH AtmakAma hI ho rahatA hai| yaha jo bahirmukha ramaNa-lAlapsA hai, vaha antataH antabhukha pUrNa ramaNa kI AdhyAtmika abhIpsA kI hI vaimAvika abhivyakti merI ina kahAniyoM ke tamAma kAmika aura zRMgArika bimba tathA cAtAlApa, kAma kI uparyukta unnata aura svastha bhUmikA para hI race gaye haiM / kAma granthi hI vaha carama granthi hai, jisakA bhedana kiye binA parama mukti sambhava nhiiN| isI kAraNa pukti kI mahAbAsanA se nirantara vyAkula bhare pAtra apanI kAmAnubhUti aura kAma-jhor3A kI parAsImAoM kA nirbhIkatA se darzana aura vizleSaNa karate sunAI par3ate haiN| unakI kAma-lIlA eka prakAra se unake mokSArohaNa kI sopAna-zreNI mAtra hokara raha gayI hai| merI ina kahAniyoM kI kalA meM, kAma aura zRMgAra anAyAsa hI samayasAra yAnI AtmAbhisAra aura Atma-ramaNa ho gayA hai| pujhe ummIda hai ki mere pAThaka aura bhAvaka, mere kRtitva meM kAma ke isa unnAyaka acAMdhana aura sarjanA-prayoga Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko sahI arthoM meM grahaNa kreNge| aba taka kA merA anubhava yaha hai ki mere Alocaka se adhika mere pAThaka ne merI sRjanA ke isa mArmika aura nAjuka pahalU ko samIcIna rUpa se samajhA aura AsvAdita kiyA hai| mere isa saMyukta kAmAdhyAtmika darzana ko samajhane ke lie isa saMgraha kI antima kahAnI 'tribhuvana-mohinI mA~' eka acUka kuMjI siddha ho sakatI hai| atIndriyatA kA artha mere yahA~ kataI Atpadamana yA indriya-damana nahIM hai| Azaya yaha hai ki hama apane aindrika bhoga ke dAsa na hoM, balki svAmI hoM / indriyA~ mAtra hamArI UdhryamukhI Atmika lIlA kI niyantrita mAdhyama hoM, yantra hoN| ve hama para hAvI na hoM, hama una para hAvI rheN| saccA aura zAzvata aindrika sukha bhI aindrika saMyama dvArA hI prApta kiyA jA sakatA hai| jo pUrNa indriyajayI ho, jo pUrNa kAmajayI ho, vahI pUrNakAmI aura pUrNa bhoktA ho sakatA hai| yoga meM hI, nitya yoga aura nirantara maithuna kA askhalita sukha upalabdha ho sakatA hai| mere ina kathA-pAtro meM gandraka saMvedanA aura saMcetanA parAsIpA kA sparza karatI hai| para vaha atyanta sUkSma, pariSkRta (riphAiNDa) aura atikrAnta aindrika yogAnubhUti hai| maiMne apane Aja taka ke tamAma sRjana meM aindrika aura atIndrika ke isa cirakAlIna virodha kA isI prakAra visarjana aura samAhAra kiyA hai| ___ mere zIghra prakAzya upanyAsa 'anuttara yogI : tIrthaMkara mahAvIra' meM bhI mere mahAvIra sampUrNa aindrika saMcetanA-saMvedanA ke sAtha jIte hue, sahaja hI atIndriya yogI ke rUpa meM vicarate dikhAI par3ate haiN| mere mahAvIra zuSka kASTha-pUrti vItarAgI nahIM haiM : ye chalAila jIvana-rasa ke pUrNa bhoktA, jIvanamukta anuttara yogI haiN| unakI jIvana-lIlA meM anAyAsa bhoga hI yoga ho gayA hai, yoga hI bhoga ho gayA hai| ina kathAoM meM maiMne mUla jaina purAkathA ko mAtra rUpa-rekhAoM aura mArmika sUtroM ko lekara, unheM apane svatantra avabodhana (parsezana) dvArA naye sire se bunA hai| Adhunika bhAvabodha, saundarya-coca aura sarjanAtmaka kalpanA ke mAdhyama se maiMne unameM Aja ke panuSya ke lie naye vAtAyana khole haiM, 20 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayI rozanI DAlI hai, nayI vyAkhyA udbhAvita kI hai| san 1972 ke navambara mahIne meM pUjyapAda munIzvara vidyAnanda svAmI ne indaura ke utkRSTa-vicAra mAsika tIrthaMkara' ke sampAdaka aura mere abhinna AtpIya DaoN, nemIcanda jaina ko Adeza diyA ki ve 'tIrthaMkara' meM hara mahIne mujhase eka jaina purAkathA likhvaaeN| isI se ye kahAniyA~ apane AvirbhAva ke lie mUlataH muniznI kI preraNA aura nemI bhAI ke satata snehAnurodha kI RNI haiN| nepI ke binA ina kahAniyoM ke astitva kI kalpanA sambhava nhiiN| sAdhumanA anuja premacanda jaina kone ke adRzya dIpaka kI taraha inheM apane sneha se Alokita kiye haiN| lakSmaNa kI prIti kA mUlya kauna A~ka sakA hai ? ___'muktidUta' jinake vAtsalya kA jAyA hai, unhIM bhAratIya jJAnapITha kI adhyakSA zrImatI ramArAnI jaina ne, ina kathAoM ko bahuta pyAra se goda meM lekara yaha granthAkAra de diyaa| piNDadAtR mA~ kA RNa kaba kauna cukA sakA ina kahAniyoM ke lekhanakAla meM sAhU-jaina limiTeDa, dillI ke bijinesa-DAirekTara bAbU nemicandra jaina se jo protsAhana, kadradAnI aura naitika sambala mujhe milatA rahA, use maiM kabhI bhUla nahIM skuuNgaa| ___ mere cirakAla ke ananya hitaiSI aura abhinna agraja bhAI sAhada zrI lakSmIcandra jaina to maMgala-kavaca kI taraha pichale sattAIsa barasa se mujhe thAme khar3e hai| mere lie akele unhoMne cupacApa jitanA kiyA hai, vaha merI jIvana-kathA kA bahuta mArmika adhyAya hai| mere alTrA-maoNDarna kalAkAra beTe DaoN. jyotIndra jaina aura pavanakumAra jaina ne apanI tIkhI AlocanA kI kasauTI para. ina kahAniyoM ko svIkArA aura eka upalabdhi ke rUpa meM sarAhA, to maiM Azvasta huA ki jyotIna ke sadyaHpravAtita yUropa kI 'Tu-DeTa' sRjana-cetanA ke sAtha zAyada ye kRtiyA~ kisI kadara saMgata ho sakI haiN| 21 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaI zIrSastha navalekhakoM aura bauddhikoM se lekara, sAmAnya pAThakoM taka ne, tIrthaMkara' meM inake prakAzAka meM hI, ina hAni vA ..! aura pyAra se apanAyA, use dekhakara maiM stabdha huuN| apane una hajAroM pyAre pAThakoM ke sammukha maiM kRtajJatA aura kRtArthatA se natamAtha huuN| mere bhAvaka inheM par3akara Age bhI mujho apanI pratikriyA se avagata kareMge, to maiM unakA AbhArI huuNgaa| mahAzivarAtri : 20 pharavarI, 1974 govinda nivAsa, sarojino roDa, vile pArale (pazcima), mumbaI 56 -corendra kumAra jaina 22 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama cUDAnta kI prabhA AkhyAna pAzvakumAra aura prabhAvatI kA svayaMnAtha : sarvanAtha AkhyAna celanA aura zreNika kA eka aura nIlAMjanA AkhyAna RSabhadeva aura apsarA nIlAMjanA kA liMgAtIta AkhyAna rAjula aura neminAtha kA vAsudeva kRSNa kA patra : torthaMkara neminAtha ke nAma rUpAntara kI dvAbhA AkhyAna mainAsundarI aura zrIpAla kA anekAnta cakravartI : bhagavAn samantabhadra AkhyAna kumAra yogI samantabhadra kA jaba pukArogI, AU~gA AkhyAna kumAra varddhamAna aura candanabAlA kA tribhuvana mohinI mA~ AkhyAna kavi yogIzvara Arya jinasena kA 27 42 52 68 80 99 118 136 144 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUr3Anta kI prabhA AkhyAna pAvakumAra aura prabhAvI kA vArANasI kA rAjapatra pAyakumAra eka vicitra lar3akA hai| usakA saba kucha nizcita hai : usakA sabhI kula ekadama nizcita hai| baTa svagAva se hI atidhi hai| ghara meM bhI bahI nayA hai usko| kaya kahAM hogA. kahA nahIM jA sktaa| jArI nahIM ki use yahAM yA vahA~ ThIka samaya para honA cAhie / cAhie' zabda usake koza meM nhiiN| jo cAhi vaha to yaha anAyasa hogA kI hai| vaha to basa, jA hai / "AzA pArasa, bar3e bhAga. tuma Ane / kahA~ ra itane dina, beTA :" "yahI to hai, tumhAre sAmane, mA~ !" ''abhI to ho, para aba taka kar3I dhe, pArasa ?" "jahA~ hai, vahIM huuN| aba taka, nahIM, vahIM. jaisA kucha lagatA nahIM, pAM!" kitanA yAda karatI hUM to, bettaa| para tur3o maMga yAda spoM agnaM lagI : "yAda karanA jarUrI nahIM, maaN| tuma ho, Azvasta huuN| yAda karanA anAzvasta honA hai|" "mAM se mAjhe pyAra nahIM ? kitanA pyAra karatI hU~. tuTA kyA patA / " "yA, ayA karanA hotA hai. pii| hai hI, use karanA kyA ?" ka. bhI to hotA hai|" "hotA , vyAkala hone se / vyAkula nahIM ho pAyA meM, to kyA karU : cUhAnta kA prabhA : 2 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kyoMki sandeha nahIM haiM tumhAre hone meN| Azvasta hU~ ki tuma ho hI, maiM bhI hU~ hI, sadA raheMge donoM : phira khaTakA kisa bAta kA ?" viyoga bhI to hotA hai, pArasa / tuma nahIM dIkho to mana na jAne kaisA kaisA hone lagatA hai !" "tuma mujhe kahA~ dekhatI ho ? dekhA hotA, to na dekhane kI bAta kahA~ se A gayI, mA~ " "itane dinoM jo nahIM dIkhe tuma !" "A~khoM dekhanA ho kyA kula dekhanA haiM, mauM ? A~kha kitanA dekha pAtI hai ? kSaNa-bhara, kaNa-bhara / kula vaha kahIM dekha pAtI hai ! kula pArasa dekho, to phira yaha ojhala ho hI nahIM sktaa| vaha svabhAva nhiiN|" ''bAbA, tumhArI ye bAteM mere basa kI nhiiN| maiM hArI tumase !" "hapa jIta gaye na, mA~ ! tuma bahuta acchI ho, mauN|" "sunA hai, vindhyAcala ghUma AyA hai re tU ? jAne kahA~-kahA~ bhaTakatA phiratA hai| tU bhalA, aura terA ghor3A bhalA / ' "apana, i-chA gurasaratA nahIM, pauN|'' "matalava ?" "matalaba yaha ki jo hotA hai, hotA hai| karate hI banatA hai|" ''icchA binA koI kaiMse kucha kara sakatA hai, pArasa " "kara to rahA hU~, aura tuma dekha bhI rahI ho !' "icchA vinA to koI jI bhI kaise sakatA haiM ?" "jI to rahA hU~, mA~ ! aura bar3e Ananda se jI rahA huuN|" "samajhI nahIM !" _ 'yahI ki, na cAhate bhI tumhArI vArANasI kA sArA rAja-vaibhava, mere bhoga ko prastuta hai| nahIM bhIgatA ise, to mere pIche bhAgA phiratA hai, ki mujhe bhogo| aura bhogate hI banatA hai| bhoganA aura na bhoganA, donoM mere mana eka hI bAta hai, maaN|" ___ "kahA~ bhogate ho ? bhAge to phirate ho !' 26 : eka aura nIlAMjanA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "maiM nahIM bhAgatA mA~ saca pUcho, to vaha becArA vaibhava bhI nahIM bhAgatA / tuma saba isake pIche par3e ho, ki vaha mujhe pakar3e aura apane ko bhugavAve : sAM yaha bhAgA phiratA hai / " " ora tuma pakar3a meM nahIM Ate ?" " pakar3a meM AU~, to ise bhoga kaise sakatA hU~ / bhoga to Ananda ke lie hai, mukti ke lie haiN| pakar3a to kaida hai| kaidI kaise bhoga sakatA hai : mukta hI bhoga sakatA hai| bhoktA aura bhogya, donoM mukta raheM, tabhI to bhoga sambhava hai| vilAsa aura ullAsa tabhI sambhava hai, ki hama svatantra hoM / svacchanda ho| hama apane chanda meM raheM, bhogya apane chanda meM rhe| hara vastu kA apanA eka chanda hotA hai / svatantra aura svAbhAvika / " "acchA, pArasa, maiM phira hArI tumase bar3e anahone ho, beTA !" mA~ ke A~cala meM dUdha umar3a aayaa| jI meM AyA ki uThakara, isa lAr3ale ko sapUcA chAtI meM samA le| para isa sAmane baiThe kokha ke jAye ko vaha dekhatI hI raha gyii| himmata na ho skii| kSitija ko kyA pakar3A jA sakatA hai !... vAtAvaraNa meM nistabdhatA bhara AyI / mahArAnI vAmAdevI ko usameM rahanA asahya lagA / niSkRti pAne ko unhoMne bAta badalI : "dekha to pArasa, AryAvarta ke janapadoM meM Ajakala eka vicitra kahAnI cala rahI hai !" "sunAo mA~, kahAnI sunane hIM to AyA hU~, tumhAre pAsa tumase suno kahAniyA~ hI to mujhe jAne kahA~ kahA~ le jAtI haiN| acchA, sunAo nayo kahAnI / " . "kuzasthala kI rAjakanyA prabhAvatI eka dina apanI sakhiyoM ke sAtha krIr3A ko gayI thii| ramyakavana meM usane kucha kinnariyoM ko gAte kAzI kA rAjaputra pArasa anahonA hai| pRthivI para usakI re nahIM kahIM tulanA hai ! navI dhAnya- AbhA-sA hariyAlA pIlA hai : usakI hara citavana meM akhila kI lIlA hai I sunA : cUr3Anta kI prabhA: 27 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vana-vana meM usakA ho haritAmA chAyA~ haiM : svagoM ko sundariyA~ usakI parachAhIM haiN| acala mAnuSottara yaha gharatI para calatA hai : sAgara svayambhU-ramaNa caraNoM para bichalatA hai| svarga, naraka, mokSa ko a~guliyoM khilAtA haiM : eka bAra dekhe jo, ApA bhUla jAtA hai| kAzI kA rAjapatra pArasa anahonA hai : pRthivI para usako re nahIM kahIM tulanA hai| "aura pArasa, prabhAvatI ne jaba se yaha gIta sunA hai, vaha Ape meM nahIM rahI hai| kahatI hai, vyAhU~gI to pArzvakumAra ko, nahIM to kuMvArI hI rahU~gI ! ...aba bola, kyA kahatA hai tU, beTA ?" "o..., kinnariyoM kA gIta sunakara to maiM bhI ApA kho baiThA, maaN| aisA koI pArasa kahIM ho, to maiM svayaM prabhAvatI banakara use byAhanA cAhU~gA, mauN| kahalA do prabhAvatI se, ki taiyAra hai pArasa ! vaha '' ho jAe, aura 'maiM' vaha ho jAU~ ! saudA maha~gA nahIM pdd'egaa| taba byAha pakkA __sunakara mahArAnI vAmAdevI ke ha~sa-ha~sakara peTa meM bala par3a gaye, aura A~kheM pAnI-pAnI ho gyiiN| phira bahuta hI umagakara bolI : "tere lIlA-binoda kA anta nahIM, bettaa| naTakhaTa kahIM kA ! to bheja dU~ sandezA kuzasthala, ki pArasa rAjI hai vivAha ko ?" vivAha to ho cukA, mA~ ! udhara prabhAvatI ne ApA khoyA, idhara pArasa ne| aba hone ko kyA bAkI hai ?" "bar3I bhAgavantI hai, kuzasthala kI raajknyaa| varanA, Aja taka to tUne kisI ko 'hA~' nahIM kahA ! jAne kitane dezoM kI kanyAoM ke citrapaTa Aye, sabako gola kara, unase khelatA rhaa| jAne kahA~ pheMka diye hoMge tUne, jAne kitanI sundariyoM ke citra !" "are pheMke nahIM mauM, saba TA~ga diye haiM, alaga-alaga kamaroM meM !" 2B : eka aura nIlAMjanA Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "matalaba..." "yahI ki saba mere antaHpura meM rAniyA~ banakara baiThI haiM ! kintu kama par3a rahI haiM ! mana abhI bharA nahIM, pau...!'' "aura prabhAvatI se bhI mana bharegA yA nahIM, so kyA ThIka hai !" 'aba dekho mA~, mana kI to mana jaane| aura ThIka vahIM kisa bAta kA hai ! aura mana kA to svabhAva hI nahIM ki ThIka ho, bhare...!" "taba to...kucha bhI ThIka nahIM terA, pArasa ?" "saca to yahI hai, mauN| lekina kahalA do prabhAvatI se, ki cAhe to ThIka kara leM / mujhe bhI, apane ko bhii| taba bAta bana jaaegii|" 'becArI lar3akI ! tujhe janakara bhI tere bheda maiM nahIM samajha pA rahI, to vaha kyA samajhegI ! ApA hI usane nahIM rakhA, samajhegI kAhe se ?" .. "Apa mAsatayuddha hI vApasI hai baha, no gAjhane ko kyA bAkI raha jAtA hai| saba to merA bheda, vaha mujhase adhika jAna gayI hai|" "vinoda chor3a, lAlU, yaha batA, tU taiyAra hai na ?" "pArasa kaba taiyAra nahIM hai ! apanI bAta prabhAratI jaane|' "jAnane ko kyA rahA, beTA, vaha to terI hokara raha gayI hai !" "AbhArI hU~ unkaa|" "AbhAra nahIM, use bhartAra cAhie !" "tathAstu !...unheM apanA manacAhA bhartAra mile !" "vArANasI kA rAjaputra pArzvakumAra, aura koI nahIM !" "jo unheM bhara sake, daha unakA saccA bhAra ! vaha pArasa hogA, to vaha bhI mila hI jAegA !" "to Aja hI apanA rAjadUta kumArathAda gaDe detI hU~, sandezA lekr|" "apanA rAjadUta to maiM hI hU~, mA~ ! mere aura usake bIca rAjadUta kaisA ? sandezA pahu~cA diyA, maiMne hI, caukasa !..." mahArAnI isa antahIna beTe ko, basa, dekhatI raha gayIM / zabdoM se pare hai yh| cUDAnta kI prabhA : 29 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "acchA mA~, AjJA letA hU~ / " "to phira kaba milegA ?" "jaba cAhogI.... |" aura mA~ ke paira chUkara vipala mAtra meM hI, pArzvakumAra adRzya ho gye| mAno havA, isa khir3akI se AyI usa khir3akI se nikala gayI / " kAzyapavaMzIya kAzIrAja azvasena, apanI prAtaHkAlIna rAjasamA meM, apane gaMgotrInumA siMhAsana para sukhAsIna haiN| prAkRtika hIraka caTTAna meM utkIrNa usakI sahasra- pahalU, AbhA meM, vizAla panne ke cha kI praticchAyA par3a rahI hai / himAlaya kI himAniyoM meM jaise devadAru vRkSa jhalamalA rahe hoN| vRndavAdyoM ke sAtha gandharva maMgala prabhAtiyA~ gA rahe haiN| acAnaka pratihArI Akara namita huI / "parama bhaTTAraka kAzyapendra kI jaya ho ! kuzasthala ke mantrIkumAra ajitasena, mahArAja se bheMTa karane ko dvAra para pratyAzI haiN| " 1 "unakA svAgata hai, pratihArI / sammAnapUrvaka unheM livA laao|" asta-vyasta, parezAna, pasIne se tara-batara dhUli - dhUsarita ajitasena ne Akara abhivAdana kiyA aura phUlatI sA~sa meM ve ekabAragI hI kaha gaye : "kuzasthala saMkaTa meM haiM, Arya mahArAja prasenajita kI ikalautI rAja- duhitA ne jaba se bana-krIr3A meM, kinnariyoM ke mukha se vArANasI ke yuvarAja pArzvakumAra kA jayagAna sunA hai, ve mana-hI-mana kumAra kA varaNa kara cukI haiN| kaliMga dezAdhipati yavanarAja ne bhI usI bana-vihAra meM, smyakacana meM AkheTa karate hue prabhAvatI kI eka jhalaka dekhI thii| usI kSaNa se yavana pAgala ho gyaa| apanA rAjadUta bhejakara usane mahArAja prasenajit se prabhAvatI ke pANigrahaNa kI yAcanA kii| prabhAvatI mauna rahI aura mukara gyii| udhara kaliMgarAja ke kAnoM taka yaha bAta bhI pahu~cI ki a : eka aura nIlAMndanA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAvatI ekaniSTa bhAva se pAzcakumAra ko samarpita ho baiMThI hai| IghyAM aura roSa se bhabhakakAra usane acAnaka kuzasthala para AkramaNa kara liyA hai| usakI senAoM ne kuzasthala ke cAroM aura gherA DAla diyA hai aura mora para vaha svayaM A DaTA hai| maiM durga ke gupta dvAra se kisI taraha chupe veza meM nikala AyA huuN| kAzyapakula kI bhAvI rAjabaghU paritrANa kI pratIkSA meM hai| aura kAzI ke mAlika prasenajit kI mAMdA, kAzyapendra kI maryAdA hai| ucita Adeza deM, mahArAja, aura hamArI tathA apanI lAja rkheN|" sunakara kAzIrAja azvasena kI bhRkuTiyA~ tana gyiiN| avikalpa rAjAjJA sunAI par3I: __ "senApatti jayadeva, isI kSaNa koTibhaTa sainya lekara kuzasthala ko prasthAna kro| hamAre sImAntoM para, raNa kA DaMkA bajAkara prajAoM ko sAvadhAna kara do !" __ aura dhor3I hI dera meM yuddha ke dundubhi-ghoSoM, tuhiyoM aura zaMkhanAdoM se vArANasI tharrA utthii| sImAntoM para sajate sainthoM kI patAkAoM aura zastrAstroM kI camacamAhaTa se AkAza camatkRta ho uThA / mahArAja azvasena, ghuTane ke bala siMhamudrA meM kaTivaddha ho beTe / rAjadarabAra meM khalabalI maca gyii| ...ki acAnaka kezariyA uttarIya dhAraNa kiye, sarpo-se avahelita kuntala laharAte, dUra se pArzvakumAra pahalI dhAra kAzI kI rAjasabhA meM Ate dikhAI pdd'e| nizcinta, musakAtI mukha-mudrA aura yuvA zArdUla-jaisI sudhIra pgcaap| vismita, vimugdha, saba dekhate raha gye| stbdh| ___"AjJA ho deva, raNa-vAdya banda ho jAe~ / senAe~ aura zastra sainyAgAra meM lauTa jaaeN|" ''samajhA nahIM, kupAra..." ''saMkaTa-nivAraNa ko pAzvakumAra prastuta hai|" "lekina sainya aura zastra binA ?...kyA karanA cAhate ho ?" 'pArasa svayaM apanA sainya aura apanA zastra hai| kSamA kareM mahArAja, cUr3Anta ko prabhA : 31 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zastra aura sainya nahIM lar3ata, lalATa kA teja lar3atA hai, UrdhvaretA vIrya lar3atA hai|" ____ "pahelI na bujhAo beTA, yaha saMkaTakAla hai| khela nhiiN|" ___'pahelI nahIM, yaha pahala hai, rAjan ! kahIM se pahala karanI hogI, tabhI to vaira aura hiMsA kA duzcakra ttuuttegaa| zastravala aura bAhubala se bar3A, eka aura bhI bala hai| vahI saccA aura antima bala hai| vaha nirNAyaka ho sakatA hai| usake isa ora nirNaya sambhava nhiiN| maiM adhUrI bijaya se tuSTa nahIM, antima bijaya cAhatA hU~, mahArAja !!" "khela kA samaya nahIM, kumaar| saMkaTa se khelA nahIM jaataa| avasara kI gambhIratA ko smjho|" / ___ "saMkaTa ko gambhIra mAnanA, bhayabhIta honA hai| bhaya se bhaya kA nivAraNa sambhava nhiiN| abhaya hokara usameM kUde, ki bhaya gaayb| aura vaha khela se hI sambhava hai, yuddha se nahIM !..." "pAzvaMkumAra...!" "dera ho rahI hai, rAjan, kSamA kare / senApati, raNadhAdha banda hoM, senAe~ lauTa jaaeN|" aura ghor3I hI dera meM cAroM ora, eka mukta, zAnta nIravatA vyApa gyii|... ...aura jAne kaba, pArzvakumAra akele, kavaca-zirastrANyAMvahIna, niHzastra, vidyut vega se, apane 'mahAkAla' mAmA azva para ArUr3ha, kuzasthala kI ora ur3e jA rahe the| ....eka kar3akatI bijalI jaise ekAeka kaliMga ke sainyaziviroM ko cIratI huI nikala gyii| eka chalA~ga meM 'mahAkAla' kA azvArohI, trikhaNDI ratha para ArUr3ha yavanarAja ke mastaka ko lauMdhakara, kuzAsthala ke durga-toraNa para 32 : eka aura nIlAMjanA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jA phuNcaa| apanI eka eDa ke jhaTake se, apane ghor3e ko kaliMgAdhIza ke sammukha kara, nirbhIka aura nirAvega svara meM bole pArzvakumAra : __ "vArANasI kA rAjaputra, yavanezvara kA abhivAdana karatA hai|" usake pusakarAte mRdu-sauca aura mitra-mukha ko sammukha pAkara yayana avAk dekhatA raha gayA / .... "yavarnendra kI icchA pUrI karane ko kAzyapa-putra prastuta haiN|" "kauna...? vArANaseya pArzvakamAra ?" "AbhAra ! mujhe Apane phcaanaa|'' yavana kI pezAnI ke bala gAyaba ho gye| tanI huI zirAe~ DhIlI par3a gyiiN| ''yuddha karane Aye ho, ki khelane...?" "jo caaheN| hara taraha ApakI icchA pUrI karane AyA huuN|" "abhI tumhAre khelane ke dina haiM pArzvakumAra ! yuddha khela nahIM !" "pArasa to kevala khelatA hai, kaliMgendra / yuddha bhI !" "vArANasI kA sainca to kahIM dikhAI nahIM par3a rhaa| aura tumhAre kavaca, zirastrANa aura zastra kyA mere sainikoM ne chIna liye haiM ?" "vaha maiM dhAraNa hI nahIM karatA rAjezvara, to koI chInegA kyA ? aura sainya mujhe anAvazyaka hai| maiM hI apane lie aura Apake lie kAphI huuN|" "kyA cAhate ho ?" "jo Apa cAheM !" ''merA dumase koI sarokAra nahIM / kyA prabhAvatI kA haraNa karane Aye ho ?" __ "haraNa aura varaNa, donoM se pare, prabhAvatI apanI jagaha para hai| maiM apano jagaha para huuN| apanI nirNAyaka vaha svayaM hai, maiM aura Apa nhiiN| para usakA apaharaNa koI nahIM kara sakatA, yaha maiM dekheNgaa|" "tuma kauna hote ho usake ?" "akAraNa paritrAtA, rakSaka, kSatriya : usI kA nahIM, hara saMkaTagrasta cUDAnna ko prabhA : 38 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaa|" . . . suna kAnapa, pra sAra nahIM kI hai| aura maiM use lekara rahU~gA !" "yaha kisakI hai, yaha vaha svayaM jaane| Apako haiM, to Apako milegI ho| para dekha rahA hU~, use lenA Apake basa kA nahIM hai| cAheM to merI madada leM / maiM le caleM Apako isake paas| boM ApakA rAstA sarala ho jaaegaa|" "matalaba...?" "yahI ki ApakI hai vaha, to Apako mila jaae| maiM ApakI hara icchA pUrI karane AyA huuN| "to tuma use nahIM cAhate " "merA cAhanA artha nahIM rakhatA, yavanezvara / nirNAyaka prabhAvatI kI cAha hai| calakara usakA nirNaya jAna leN|" "baha mere lie nagaNya haiN| maiM jo cAhU~gA, use apane bAhubala se le lU~gA !" "apaharaNa...?" "bAhubala se haraNa hotA hai, varaNa hotA hai, apaharaNa nahIM !'' "to dikhAe apanA bAhubala, pArasa taiyAra hai !" "merI rAha se haTa jAo, kAzyapa !.." "deva, inula, manuja, koI sattA pArasa ko apanI jagaha se haTA nahIM sakatI / kaliMgnAtha kA bAhubala dekhane ko utsuka haiM Aja pArasa / praNata hU~, aura prastuta huuN|" ...aura agale hI kSaNa yavana ke hAdha kA zaMkha chInakara, pAzvaMkamAra ne buddha-ghoSaNA kara dii| cavana-senAe~ umar3a-ghumar3akara TUTa pdd'iiN|... ...kuzasthala-durga ke sarvocca prAsAda-vAtAbana kI jAlI se jhAMkatI do A~kheM, bhava aura santrAsa se vyAkula ho utthiiN| aura dAnabI garjana ke sAtha humakale yavana-sainya ne pAyA, ki sAmane prahAra jhelane aura lauTAne ko koI nahIM hai| ve saba dRSTizeSa hokara mAtra 34 : eka aura nIlAMjanA Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dekhate raha gye| eka uttuMga azva para, udIyamAna sUrya-sA komala, aruNa, tejomAna eka yuvA ArUr3ha hai| nagna aura prabhAsvara hai usakA vakSa-maNDala / aura apano ullamba donoM vAhA phailAe, vaha jaise udayAcala para dhIra gati se adhikAdhika udbhAsita hotA jA rahA hai| usake apUrva sundara mukha maNDala para, mAtra pyAra kI eka muskAna phailatI calI jA rahI hai|... sahasra-sahasra saincoM ke zastra stambhita ho tAkate raha gye|..aur acAnaka dokhA, ki yavanezvara kA pracaNDa zirastrANa-maNDita mAthA, usa yuvA vakSa ke agAdha mArdava meM DUba gayA hai| dikhAI par3a rahI haiM kevala, do sundara, sugola, kAntimAna, gamphita bhujAe~. samace yavana rAU. ko AveSTita kiye ___...kuzasthala-durga ke sarvocca vAtAyana se jhA~katI, do kRSNasAra A~kheM, A~suoM meM dalakakara, bhItara khula garyo / bAhara kA dekhanA sadA ko samApta ho gyaa| bhItara ke dekhane kA anta hI nahIM hai|... Atma-vibhora hokara bola uThe yavanezvara : "pArzvakumAra, prabhAvatI ko nahIM, tumheM pAnA cAhatA huuN| pA gayA hU~, phira bhI dUra kyoM lagate ho ?...kaliMga ke antaHpuroM ko kyA uttara dU~gA ? ....calo, ve dekheM ki tumheM jIta lAyA hU~, jagat kI tamAma prabhAvatiyoM ke svAmI ko 1..." ___"kaliMgezvarI se kaha deM, ki unakA beTA kabhI nizcaya hI unake pAsa aaegaa| pArasya deza kI sau-sau sundariyA~ usakI mA~ ho gayauM / pArasa dhanya ho gayA ?" aura ISat jhukakara, yavanarAja ke bhAla para eka cumbana aMkita kara, mahAkAla' ke azvAroho pAzcaMkumAra, havAoM meM antardhAna ho gye| "A sakatI hU~, pArasa ?" cUDAnta kI prabhA : 35 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "beTe ke pAsa Ane meM anumati kaisI mA~ ?" "kevala mere beTe to aba tuma nahIM rahe ! kaliMga-vijaya ke bAda, Aja sAre Aryavarta kI A~kheM tuma para lagI haiN| inhIM sabameM se eka maiM bhI hU~ !" "sabakA hU~, isI se tumhArA adhikAra kama nahIM ho gayA, mA~ ! antima na sahI, hA adhikAra kA tumhArA rhegaa|" beTe kI isa gaurava namra bhaMgimA kI balAe~ letI-sI mahArAnI vAmAdevI bolIM : "kuzasthala kA rAjadUta TIkA lekara AyA hai| kala bhora kI dvAbhAvelA ke maMgala- muhUrta meM, tilaka dhAraNa karoge tuma !" "vaha TIkA kisa bAta kA mA~ ?" " prabhAvatI ke sAtha tumhAre vAgdAna kA !" "to vAgdAna kA TIkA, rAjadUta kyoM karegA ?" cAhe to, jo varaNa karanA cAhatI hai, vaha Akara kre| rAjadUta se merA kyA lenA-denA ?" "vaha to terI ho hI gayI, bettaa| yaha to eka rIti hai rAjakuloM kI / " "tuma to jAnatI ho, mA~, rIti-nIti se to pArasa kabhI calA nhiiN| yaha to AtmadAna kA nirNaya hai, isameM rIti kaisI ?" " vAgdAna ho le, phira AtmadAna to tuma donoM ke bIca kI bAta hai|" "to hamAre bIca kI jo bAta hai, vaha to ho hI cukii| bAharI vAgdAna aba anAvazyaka hai| AtpadAna kA tilaka to prabhAvatI hI kara sakatI hai, rAjadUta se kaha denaa|" "saba bAtoM meM terI manamAnI se maiM to hAra gayI, pArasa acchA, saca batAnA, vahI na ki eka bAra tU use dekha lenA cAhatA hai !" "aba dekhane kI darAra kahA~ bacI mA~ ! aba to basa apane ko de denA hai| jo lenA cAhe, vaha aaye| pArasa prastuta hai / " aura pArzvakumAra eka sthira dRSTi mA~ para DAlakara, unake caraNa chUkara, cupacApa apane antaHkakSa meM cale gye| 36 eka aura nIlAMjanA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaMgA-taTavartI caitva-upavana kI chata para khar3e pAzvaMkumAra dUrAntoM meM lIna hotI laharoM para khelane calaM gaTo hai| havA meM ekAeka mahaka uThI mAnatI-sI pagacApa, una laharoM meM unheM sunAI pdd'ii| kumAra ne apanI A~khoM kA anusaraNa karatI, do ghanI nIlamI A~kheM dekhiiN| sahasA hI mur3akara dekhA, to praticchAyA-so prabhAvatI pApta ho khar3I thii| "o...Ao devI ! kuzasthala kI rAjabAlA ko pAvakumAra praNAma karatA hai|" sunakara, deza-kAla meM ThaharanA kaThina ho gayA usa saralA ke lie| DhalakI palakoM kI lambI-lambI barauniyoM citrita-sI ho rhiiN| aura vaha unhIM meM simaTa rhii| "pArasa prastuta hai, kalyANI, saMkoca kisa bAta kA ? kyA AjJA "Adeza sunane AyI huuN|..ljjit na kareM, deva !!" "sacamuca, parama sundarI ho ! eka bAra dekhane kI icchA thii| sArI rIti-nIti tor3akara tuma calI AyIM ! kRtajJa huuN|" / "rUpa to raja honA hI hai eka dina / ina zrIcaraNoM kI raja hokara vaha sArthaka honA cAhatA hai|" "jo rUpa raja ho jAe, prabhAvatI, use lekara kyA karU~gA : mujhe to lAvaNya cAhie, aisA ki jo amRta ho jaae|...mrty ko pArasa pyAra nahIM kara sakatA !" "no, jaisI hU~, prastuta hU~, nahIM jAnatI ki kyA huuN| apanI ava kahA~ rahI ! jisakI hU~, vaha jo jI cAhe, mujhe banA le|" "sundariyau~ to bahuta dekhIM, pArasa ne| jAne kitane deza-dezAntara bhaekA hU~, mana kI sundarI kI khoja meN| parvata lA~ghe, nadiyoM tairI, samudra pAra kiye| cUDAnta kI prabhA : 37 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kintu pArthiva meM vaha priyA kahIM dIkhI nahIM 1 para ananya hai tumhArI rUpazrI !" "svAmI kI A~kheM jo dekheM, kama haiN| deha dharakara meM kRtArtha huii| " "lekina, suno devI, maiM aiso sundarI cAhatA hU~, jo jarA aura maraNa kA grAsa na ho sake ! vahI ho kyA tuma ?" "maiM kyA jAnU~. svAmI jAneM, ki unakI prabhA kauna hai, kyA hai ?" "suno prabhAvatI, vacana do ki vRddhA nahIM hoogI, marogI nhiiN|" "jarA aura maraNa se pare hone kA dAvA kaise kara sakatI huuN| maiM to eka sAdhAraNa lar3ako hU~ / " "sAdhAraNa lar3akI se pArasa kA kAma nahIM calegA, prabhAvatI / " "jarA aura maraNa se pare kI sundarI, maiMne to suno nahIM Aja taka / vaise merA jJAna hI kitanA hai ? Apa jJAnI haiM, Apa jAneM, vaha kauna hai, kahA~ haiM !...." "sammeda zikhara kA nAma sunA hai, devI ?" "kabhI sunA bhI ho...to aba kucha yAda nahIM rhaa| bahuta dina ho gaye, maiMne to eka ke sivAya kucha dekhA-sunA hI nhiiN| usase bAhara kA bhUgola aba bhUla hI gayI huuN|" "bar3I saralA ho| isI se merI kaThinAI bar3ha gayA hai| mujhe samajhane kI koziza karo, prabhAvatI / " "samudra meM DUba sakatI hU~, use samajhanA mere vaza kA nahIM !" "to DUba jAo aura suno samudra ko samajha meM A jAegA / " 'bolo nAtha...!" "dekho prabhAvatI, pArasa kI haTha loka vikhyAta hai| AryAvarta ke sAre rAjakula aura janapada usase parezAna haiN| jo cAhatA hai, use vaha pAkara rahatA hai / usI haThIle se tumhArA pAlA par3A hai| tumane bar3e asambhava puruSa ko cunA hai, kalyANI / cAho to merI haTha pUrI kro| jarA-maraNAtIta merI hokara raha sako....to pArasa prastuta 1 hai 38 eka aura nIlAMjanA Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "mujhe le lo, aura phira jo cAho apanI haTha mujhameM pUrI karo mere devatA ! jo cAho, mujhe banA lo tumhArI hara cAha meM TalatI calI jaauuNgii| nArI hokara isase adhika kyA de sakatI hU~, nahIM jAnatI !" "nahIM jAnatIM, to jAnoM, maiM batAtA hU~ |...sunaa hai, sabhmaMda-zikhara parvata kI kisI agamya cUr3A para eka aisI sundarI rahatI haiM, jo nitya yauvanA aura amRtA hai| jarA aura maraNa use anajAne haiN| usakI khoja meM jAnA cAhatA huuN| sAtha calogI, prabhAvatI ?..." : 'jo cAhIne, karUMgI ho| tumhArI hara hada ke AyAta se merI hI har3I lacakatI calI jaaegii| jitanA cAho khIMco, TUhU~gI nahIM tumhArI hara tAna kI tantro hokara rhuuNgii| apanI hara uttAnatA lekara Ao mere mItara cUra-cUra hokara, tumhArI manacAhI gaharAiyoM meM tumheM jhelatI calI jaauuNgii| anantinI aura amRtA hU~ ki nahIM, so to nahIM jAnatI, para ananta aura asambhava hokara Aye haiM mere svAmI, to prabhA unake hara bAhubandha meM, nayI hokara lhraaegii| amRta sIMcAMge, to yaha mAr3I martya kaise raha sakegI...!" pArzvakumAra unmIlita mudrA meM sthira, jaise kisI pAzantinI turIyA ko suna rahe the T "bar3I sunamyA ho, Atman ! rakta mAMsa ke tana meM aisI sunamyatA nahIM dekhI, nahIM sunii|...phir bhI bAhara jaba dekhatA hU~, to lagatA hai ki tuma to sugandha se bhI komala ho, prbhaavtii| merI yAtrA ke una durgamyoM meM kaise clogii| pattharoM, kA~ToM, canoM, ameya araNyoM, hiMsa prANiyoM khar3I car3hAiyoM, ajeya U~cAiyoM, atula khandakoM ke kinAroM ko pAra kara sakogI ?" 1 " apanI caraNa raja banA lo, phira cAhe jahA~ le clo| tumhAre samartha caraNoM kI dhUli ho jAne para, kucha bhI agamya nahIM rahegA mere lie tumhAre pairoM se lipaTakara mauta meM se bhI pAra ho luuNgii| caloge tuma, mujhe to calanA nahIM hogaa| phira Dara kisa bAta kA ?" "aura agara vaha sundarI vahA~ mila gayI, aura maiMne usakA varaNa kara liyA, to tuma kyA karogI " caTTAnta ko prabhA : 99 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "...taba maiM kahA~ raha jAU~gI, vahIM ho rahU~gI |...aur nirNaya ke svAmI tuma ho, maiM nhiiN| ramyaka upavana kI gAna-laharI meM jisa dina pahalI bAra tumheM dekhA, usa kSaNa ke vAda, prabhA kevala tumhAre mana kI eka taraMga hokara raha gyii| aba mujhase kyA pUchate ho !...kujJasthala ke durga-dvAra para, merA paritrANa karane, kyA mujhase pUchakara Aye the ? usa dina tumhAre vizAla vakSa deza meM aba bhana lArA, sAga : jA, to usI muhUrta meM ho gayI thii| vodha huA thA, mRtyuMjaya kI cahetI para nahIM sakatI !...Age tuma jAno " ___ "samajha rahA hU~...dekha rahA hU~ tumheM !...para nirNaya sammeda-zikhara ke cUr3Anta para hI hogA, prbhaavtii| aura nirNaya maiM nahIM, vaha amRtA hI karegI ! kyA kahatI ho?" ''mujhe to kucha nahIM khnaa| jo cAho karo mere sAtha, mere prANanAtha...!" "prabhA...5555...!'' "mere prabhu...!" "pahacAna rahA hU~. .tumheM !" "apanI prabhA ko...?" "hA~, dekha rahA hU~ tumheM...apane Ara-pAra, tumheM...kevala tumheM !" "to merA varaNa-tilaka svIkAro...!" "...varaNa yahA~ nahIM, cUr3Anta para hI hogA, Atman ! martya ke rAjya meM pilana sambhava nahIM, prabhA !...jaba pukArU~, taba AnA ! ho sake to usa dina merA pramA-maNDala bana jaanaa| sammeda-zikhara ke agamyoM ko, taba eka hI chalA~ga meM lAMgha jAU~gA...!" ...aura agale hI kSaNa pArzvakumAra vahA~ nahIM the| gaMgA kI laharoM ke anantagAmI pandha para, eka virAT AbhA-puruSa calA jA rahA thA...dUra-dUradUra...dUra-dUra-dUra...: aura aucaka hI dIkhA, nIle jala-diganta meM DUbate vizAla sUrya ko kora para paira dharakara, vaha usa pAra utara gayA !... 40 : eka aura nIlAMjanA Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmane ke sphaTika-pharza para aMkita, zeSa caraNa-cihanoM para mAthA DhAlakara, prabhAktI praNipAta meM namita ho gyii| aura phira uThakara, vaha dhIra gati saM calatI huI, caitya-upavana ko abhIthinoM taH . .. .. usa sandhyA ke bAda pArzvakumAra phira vArANasI ke rAjaprAsAda meM kabhI nahIM lautte| aura prabhAvatI kA radha khAtI aura udAsa kazasthala lauTa aayaa| ...isa ghaTanA ko aba do hajAra sAr3he-sAta sau varSa bIta gaye haiN| kahate hai ki, pArasanAtha-hila kI sabase U~cI coTI kI caTTAna para eka prakRta pAdukA utkIrNa hai| jAne kahA~ se Akara usa para pArejAta phUla jharate rahate haiN| ina sattAIsa zatAbdiyoM ke jArapAra, jaba-taba kaI antardI yogiyoM ne sAkSI dI hai ki, usa caraNa-pAdukA ke samIpa kabhI-kabhI, udaya aura asta kI sandhyAoM meM, eka aisI sunIlA sundarI vicaratI dikhAI par3atI hai, jisake yauvana aura saundarya kI prabhA Aja taka vaisI hI amanda vanI huI hai| (29 mArca, 1979) cUr3Anta ko prabhA : 11 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svayaMnAtha : sarvanAtha AkhyAna celanA aura zreNika kA magadha ke samrAT bimbisAra zreNika apane 'mahAnIla prAsAda' kI sabase U~cI chata para akele khar3e haiM 1 saI sA~jha hI vipulAcala ke zikhara para caitI pUnama kA bar3A sArA cA~da uga AyA hai| chata kI sphaTika reliMgoM aura nIlamI pharza meM cA~danI jhalamalA rahI hai| udyAna ke AmravanoM meM se maMjariyoM kI halakI halakI mahaka havA meM sapane tairA rahI hai / reliMga para khar3e samrAT kI nigAha, jahA~ taka jA sakatI thI, usase Age calI gayI hai| unheM nahIM patA ki ve kahA~ haiM, kyA khoja rahe haiM, kyA cAhate haiM ? ekAeka bahuta hI pahIna nUpura-sva se samrAT kA ekAnta caukannA ho uThA / vaizAlI kI vicitra phulela - gandha ne magadhezvara ke ajJAnoM meM yAtrita mana ko sahasA hI Toka diyaa| "svAmI, maiM hI hU~, aura koI nahIM...!" "Ao celanI, magadha kI mahArAnI ko jhijhaka kaisI ?" " samrAT kA ekAnta maiMne bhaMga kara diyA / " "samrAjJI kA usa para nibAMdha adhikAra hai / " " dekhatI hU~, bahuta dinoM se usakI sahacAriNI nahIM raha gayI hU~ !" "celA, tuma to apanI jagaha para ho, zAyada maiM hI vahIM nahIM hU~ / vicitra lagegA tumheM, nahIM ?" "kahIM vicara rahe haiM, mere devatA " 42 eka aura nolAMjanA .... : Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "tumhArI A~khoM ke mRga-vana meM !'' 'mRga-mIcakAoM meM bihAra karake kyA pAe~ge ? kyA khoja rahe haiM vahA~, svAmina " "kastUrI...!" "mere devatA ko vahA~ karasUrI milI ?" "rAnI kI kaMcukiyoM kA anta nahIM, aura nAbhi-kamala kI gaharAiyA~ athAha haiN| thAhate-thAhate thaka gayA huuN|" "phira bhI kastUrI nahIM milI ?" "mahArAnI apane manodeza meM se jAne kahA~ calI gayI haiM ? abhI to unhIM kI talAza meM hU~ !" ''maiM to apanI jagaha para hU~... : lekina devatA ke caraNoM meM bhI hU~ hii| para ye caraNa hI vahAM nahIM haiN|" 'kahA~ cale gaye haiM, preye ?" "maiM apane hI bahuta bhAtara, jAne ko vilIna ho gaye haiN|" "vipalAcala para udaya hote usa candramA meM dekho, celA / zAyada vahA~ dikhAI par3a jAe~....'' "dekha rahI hU~, ve kamala-caraNa dUra-dUra cale jA rahe haiM, A~khoM ke pAra :'' "celanI ke bAhu-mRNAla, kyA unheM bA~dhakara lauTA lAne meM asamartha rahe ?" "zAyada....choTe par3a gye| mRNAla se chUTakara kapAla jAne kahA~ 'bhAga nikane haiM ?" "to chor3o celA, unheM apanI rAha jAne do, kyoM parezAna hotI ho?" "parezAnI apane lie nahIM, unake lie hai| ve mujhameM na sahI, apane meM hI lauTa aayeN| phira maiM to vahA~ hU~ hii|" "tuma to apanI jagaha para ho, tuma vahA~ kahA~ ho ?' "apane meM hokara bhI, maiM saba kahIM hU~, aura kahIM nahIM hU~ !" "phira tumheM kaise pA sakatA hU~ ?" svayaMnAtha : sarvanAtha : 4:5 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " apane meM...!" "kAza, maiM apane meM raha sakatA !" magadha ke samrAT ko kisa bAta kI kamI hai ?" "tumhArI...!" "apanI celA ko kyoM lajjita karate haiM? maiM kahA~ calI gayI hU~ ?" "tumhIM jAnI, rAnI !" "chor3ie mujhe apane bAhubala se arjita vizAla magadha sAmrAjya kI prabhutA ko dekhie / rAjagRhI ke paNyoM se 'svayambhU-ramaNa samudra' ke ratna parakhe jAte haiN| usake suyoMkIe~ maNa karane ko utarate haiN| usake vipulAcana para tIrthaMkara mahAvIra kA samavasaraNa bihAra karatA hai| usake rAjapatha para dharmacakra pravartamAna hai| mahArAja bimbisAra zreNika aisI tIrthabhUmi ke samrAT haiN| unheM kisa bAta kI kamI hai ?" "celanI ko, jo isa sAmrAjya se nirvAsita ho gayI haiM...!" " apane bhItara ke antaHpura meM Ao devatA, maiM to vahA~ cirakAla se tumhArI pratIkSA meM baiThI hU~ !" "mujhe vahA~ livA le calo, prANa ! mere basa kA aba kucha bhI nahIM rhaa...|" "calie na kala savere, 'samyak upavana' meM bihAra kiye kitane dina ho gaye ! vahA~ ke 'antara-maNi sarovara meM tumhAre sAtha jala krIr3A karane ko jI cAhatA hai / vasanta kI parAma- zayyA para vahA~ mRga-yugala parama keli meM lIna rahate haiN|" "aise kisI upavana yA sarovara kA nAma to apane sAmrAjya meM hamane nahIM sunA, devi !" "samrAjJI ne sunA hai...! kala apane 'sahasrAra - ratha' para Apako vahA~ livA le calU~gI ! caleMge na mere sAtha ?" "vahA~ kastUrI milegI ?" 41 eka ora nIlAMjanA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "athAhoM ko thAhogo, to milegii|" "tumhArI A~khoM kI isa gahana kajarArI rAta meM Aja kahIM rahanA hogA, prANa " celanI ke kapala-kakSa kA dvAra, Aja rAta devatA ke paga-dhAraNa kI pratIkSA kregaa|" ___apane hIraka-nUpuroM kI jhalamalAtI jhaMkAra se pUnama kI cA~danI meM lahare uThAtI huI mahArAnI celanI dhIre-dhIre calI gyiiN| mahArAja ne umaMgakara, cA~da ko ArasI kI taraha AsamAna ke Alaya para se utAra liyA, aura usameM apanA ceharA nihArane lge| dekhakara unheM apane Apa para hI pyAra A gyaa| astAcala para vizAla bhAmaNDala-sA candramA nirmANa kI taTa gelA kI aura tejI se bar3ha rahA thaa| jAbhA meM chiTakI bahuta hI sUkSma A~cala-sI cA~danI meM, magadha kI mahArAnI celanA apane "sahasAra ratha kA svayaM sArathya karatI huI, mahArAja cimbisAra ko 'samyak upavana' meM vihAra karAne le jA rahI haiN| pArijAta phUloM kA bhInA-bhInA parimala, brAhmI-velA kI saMjIvanI havA meM anajAna gairAiyA~ khola rahA hai|... ....'samyak upavana' ke tamAla-kuMja kI ghanI chA~va meM kevala eka nIlI tArikA ko akelI kirana khela rahI hai / vaizAlI kI baidehI ke ghane kuntalapAza meM vaha bhI acAnaka kho gyii| usa surabhita andhakAra kI nIlI AbhA meM DUbakara zreNikarAja ne celanI ke vakSa para se sira utthaayaa| pUjA priyA ne : "kastUrI milI...?" "pilakara bhI vaha to phira-phira hirana ho jAtI haiM, celA / tumhArI lIlA aparampAra hai| pAkara bhI tumheM pA nahIM skaa| tumhAre aNu-aNu meM evanAdha : sarvanAtha : 5 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ramaNa karake bhI tumheM jAna nahIM skaa| kamala kI pA~khurI ghara osa bindu Thahara nahIM pAtA hai| taTa kI retI ko ulakara samudra phira-phira apane kSitijoM meM bilama jAtA hai|" "to Ao priyatama, antaramaNi sarAMvara meM jala krIr3A kreN|" candramA astAcala kI ghATI meM utara gyaa| antara-maNi sarovara kaM cAroM ora ghirI mandAra tarumAlA meM rAta kA AkhirI pahara jAte-jAte ThiThaka gayA hai| Aja kI bhora uganevAlA sUraja isa ghar3I videha -rAjavAlA calanI kI kaMcukI meM bandI hai / ... cidambarA Aja yahA~ digambara ke sAtha ramaNa karane AyI haiN|... antaramaNi sarovara ke nIlo jaloM meM vasana tarala se tarabatara hote hue.. jAne kaba ApoApa hI utarakara apane Apa meM lIna ho gaye / nigrantha vaidehI kI bAhuoM meM zaraNa khojate se zreNikarAja eka zizu kI taraha dulaka par3e / ... aura celanI kI antima kaMcukI ke banda tor3akara pUvAMcala para sUraja kI raktAbha kiraNa phUTa par3I |... mahArAja ne apane sira ko apanI ho bA~hoM meM ilakA pAyA / unakA antastala Ara-pAra baMdha gyaa|.... ... taTa para khar3I mahArAnI pukAra rahI thIM : " dina uga AyA, prabhu ! calie caitya-kAnana meM vihAra karane kI velA A phuNcii|" : mahArAja eka vicitra dvAbhA meM khoye se mahArAnI ke sAtha calane lge| rAta bhI nahIM hai, dina bhI nahIM haiM unake antara meM koI tIsarI hI velA hara Ane ko sugabugA rahI hai| akhaNDa mauna meM donoM sAtha-sAtha cale A rahe haiN| bAhara tapovana tape hue hiraNya kI AbhA se dIpita haiM; lekina magadhezvara kI A~kheM apane bhItara hI jAne kyA khojatI calI jA rahI haiN| vihAra karatA-karatA rAjayugala 'maNDita kukSi' nAmaka caitya se gujraa| mahArAja ekAeka vahirmukha ho jaaye| dekhate kyA haiM ki eka vRkSa ke mUladeza meM eka ati sundara sukumAra bubA digambara svarUpa meM samAdhisya hai / dekhakara 46 eka aura nIlAMjanA Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAja kA hradaya sahasA hI mamahata ho gyaa| calate calate ve ThiThaka gye| ekaTaka usa taruNa tapasvI ko nihArate raha gye| mana-hI-mana ve socane lage : are, svarga kI mandAra- zayyA tyAgakara yaha kauna devakumAra, matyoM kI pRthvI para aisI kaThora tapasyA karane ko utara AyA haiN| apane svarga meM ise kisa sukha kI kamI raha gayI ? kyA apanI devAMganA kI kesara - kopala bA~hoM meM bhI ise jo cAhA sukha na mila sakA ? jAnanA cAhatA hU~, isake mana meM aisI kauna-sI vyathA samAyI hai, jo yaha apanI sone kI taruNAI ko yoM miTTI meM milA rahA haiM / ... yuvA tapasvI kAyotsarga se phira kAyA meM lauTa aaye| unakI A~kheM dUra para khar3e yugala kI ora utthiiN| vItarAga sthiti ke sAtha ye sarva carAcara ke aMza rUpa rAjA-rAnI ko bhI samyaka dRSTi se dekhate rahe / tapasvI ke cugala caraNoM meM namana kara, pradakSiNA dekara na bahuta dUra, na bahuta pAsa khar3e rahakara samrATa kine: "he Arya, aisI komala kumAra vaya meM tumane aisA ugra tapa kyoM dhAraNa kiyA haiM : ratnoM ke palaMga para phUloM kI sejoM meM krIr3A karane lAyaka saundarya aura cauvana lekara, vijana araNyoM kI kaNTaka- zayyA para kyoM uttara Ave hI " "isalie rAjan, ki maiM anAtha thA! maiMne pAyA ki koI AtmIya aura mitra yahA~ nahIM hai| koI apanA nahIM hai| mujhe pUrNa sahAnubhUti aura anukampA kahIM na mila skii| isI se maiM isa saMsAra se abhiniSkramaNa kara gyaa|" sunakara magadhezvara gambhIra ho gye| aise RddhimAn aura kAntimAn yuvA ko kisI ne apanAyA nahIM ? ise koI vallabha na milA, koI svAmI na milA ... ho nahIM sakatA / kAntAra ke kA~ToM aura kaMkar3oM meM isane Azraya khojA hai| lar3akA bahuta nAdAna mAlUma hotA hai| mahArAja karuNA se kAtara ho Aye / "saMyatinU, aise saundarya aura vaibhava ko kisI ne apanAyA nahIM ? use svayaMnAtha sarvanAtha 47 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koI nAgha aura sAtha na milA ? samajha meM nahIM aataa| magadhranAtha zreNika ke deza meM koI janAtha nahIM raha sktaa| maiM tumheM sanAtha kruuNgaa| calo, mere mahaloM kA aizvarya tumhArI pratIkSA meM hai| aura AryAvarta kI saundarya-lakSmI celanA ko goda tumheM zaraNa degii|" 'rAjezvara, tuma, tumhArI rAjezvarI aura tumhAra vaibhava, sabhI to anAtha haiN| aura jo svayaM hI anAtha hai, vaha dUsare ko sanAtha kaise kara sakatA maMgadhara se eM* sAhAtaka bAta kahane kA sAhasa to Aja taka kisI ne kiyA nahIM thaa| sunakara ve vismaya se avAk raha gye| "suno AraNyaka, indroM aura mAhendroM ke svarga rAjagRhI kI ralima chatoM para nichAvara hote haiN| apsarAe~ mere antaHpuroM ko tarasatI haiN| aura tuma mujhe anAdha kahate ho ? Azcarya !" ___"he pArthiva, kAza anAtha aura sanAtha ke parama artha ko tuma jAna sakate ? vaha kevala anubhavagamba haiN|" "yogina, apapatti na ho, to tumhArA anubhava sunanA cAhatA huuN|" "rAjan, loka-vizruta prAcIna nagarI kozAmbI kA nAma tumane sunA hogaa| maiM vahIM ke rAjA dhanasaMcaya kA putra thaa| Arambhika taruNAI meM hI eka bAra merI A~khoM meM asahya pIr3A utpanna huii| aura usake kAraNa pere sAre zarIra meM dAha-vara vyApa gayA ! aMga-aMga meM aMgAra-se dhadhakane lge| kisI zatru ke tIne zastroM ke phala-jaise mere roma-roma ko bIMdhane lge| indra ke vajra kI taraha usa dAha-cara kI vedanA merI kamara, mastaka aura hRdaya ko umeThane lgii| merI chaTapaTAhaTa dekhakara mere svajanoM kI A~kheM mUMda jaatii| merI AtaM cItkAra sunakara ve apane kAnoM meM u~galiyA~ de lete| "samasta deza ke niSNAta vaidya, tAntrika-mAntrika merI cikitsA ke lie bulAye gye| Ayurveda, mantra-tantra, jar3I-bUTI saba parAjita ho gye| candrakAnta maNi ke zItala jala bhI mere usa zAha ko zAnta na kara ske| "mere pitA kA apAra bAlsalya aura vaibhava bhI mu~ha tAkatA khar3A raha -18 : eka aura nIlAMnA Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gyaa| vaha bhI merA paritrANa na kara skaa| 'mA~ kI agAdha mamatAlI goda se bhI uchalakara maiM dharatI para A girtaa| ekAkI aura anAtha cIkhatA rhtaa| sAntvanA ke zabda phUTa nahIM pAte the| "eka hI mA~ ke jane bhAiyoM aura bahanoM ke pyAra aura parivAne bhI hAra mAna lii| "aura merI parama sundarI patnI thii| vaha mujhe hI paramezvara samajhatI thii| usakI pati-bhakti loka meM anupama thii| sata aura dina kA bhAna bhUlakara vaha mujhI meM ramI rhtii| aisA lagatA thA ki usakI AtmA merI AtmA se bhinna nahIM hai| aTUTa vaha, mere aMga-aMga se jur3I rhtii| vaha sacce adha meM merI ardhAMginI thii| bhojana, vasana, zayana, sugandha, zRMgAra sabhI kA parityAga kara, kevala mujhI meM usakA prANa aTakA rhtaa| kSaNa bhara ke lie bhI mere mAthe ko vaha apanI goda se na utAratI / apanI kisalaya-komala bAhuoM se vaha hara samaya mujhe ghere rhtii| tuhina se bhI tarala aura mRdula apanI uMgaliyoM ke parasa se yaha merA pora-pora sahalAtI rhtii| apanI bhuvana-mohinI A~khoM se hara samaya vaha mujhe hI ekaTaka nihAratI rhtii| apane malayAnila-jaise kuntaloM se vaha mujhe chAye rhtii| antaratama prIti ke A~suoM se vaha mere hRdaya ko nirantara sIMcatI rhtii| kintu he pArthiva, aisI parama vallabhA priyA bhI merI usa pIr3A kI sahabhAginI na ho sakI usake bhItara bhI merI AtmA ko zaraNa na milI / ...taba antima rUpa se mujhe yaha pratIti ho gayI, ki saMsAra kI bar3I-se-bar3I prIti bhI manuSya ko sanAtha nahIM kara sktii| yahA~ kI hara bastu, yahA~ kA hara vyakti anAtha hai, anAlamva hai| koI kisI ko sahArA nahIM de sktaa| ___"eka rAta ke madhya prahara meM, merI pIr3A parAkASThA para phuNcii| mRtyu pere sAmane Akara khar3I ho gayI |...us kSaNa priyA kA AkhirI A~sU mere sisakate hoThoM para girA, aura vyartha hokara dulaka gyaa|...maiN antima rUpa se anAtha ho gyaa| carama viraha kI andhakAra rAtri mere bhItara vyApa strayanAtha : sarvanAtha : 45 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gyii|..,antr-muhuurt mAtra meM apane bhItara se bhI bhItara ke bhItara meM maiM jAma uThA..." "maiMne mana-hI-mana saMkalpa kiyA : isa rAta ke bItane taka, yadi merI vedanA dUra ho jAegI, to kala sabere meM abhiniSkramaNa karake anagArI pravrajyA grahaNa kara luuNgaa|... ___"he devAnupriya, isa saMkalpa ke sAtha hI merI pIr3A, uttarate jyAra kI taraha dhIre-dhIre kA dohI mAlI gyii|...laal maharta meM maiMne anubhava kiMgA ki merI pIr3A sarvathA tirohita ho gayI hai : maiM pUrNa svastha ho gayA hai| ...aura sUrya kI pahalI kiraNa phUTane ke sAtha hI, apanI priyA aura parijanoM ke UndanoM ko pITha dekara, maiM rajamahala se abhiniSkramaNa kara gayA !..." kSaNa-bhara ko eka aphATa mauna meM, sArA vana-prAntara vizrabdha ho gyaa| taca zreNikarAja kI carama jijJAsA makhara ho uThI : "phira kahIM zaraNa milI, Arya ?" "ninandha jJAtaputra ke zrIcaraNoM meM jAkara maiM samarpita ho gyaa| kaivalya jyoti kA darpaNa sammukha thaa| usameM apanA asalI ceharA pahalI bAra dekhaa| maiMne apane ko pahacAna liyA ...mujhe zaraNa mila gyii|" "nigrantha jJAtaputra ke caraNoM meM ? "nahIM, apane bhItara / apane svarUpa meM !" "phira kyA huA, yogin ?' "maiM antima rUpa se sanAtha ho gyaa| maiM svayaMnAtha ho gyaa| aura apanA nAtha hokara, maiM sarva carAcara kA nAtha ho gyaa|" "so kaise, bhagavan ?' "ava nikhila carAcara mere bhItara hai, aura maiM usake bhItara huuN| bAhara kucha bhI nahIM rhaa| viraha sadA ko miTa gyaa| pUrNa milana ho gyaa|'' "maiM pratibuddha huA, bhagavan, ApakI jaya ho !' aura aba taka mauna khar3I magadha kI rAjezvarI ekAeka pukAra uThage : 'AryAvataM ke bAla-yogIzvara jayavanta hoM !' 50 : eka aura nIlAMjanA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura rAja-dampato eka sAtha, yogI ke caraNoM meM sASTAMga praNipAta meM nAmata ho gye| jAne kitane kSaNoM bAda ve uThe, to pAyA ki cogo vahA~ nahIM the| caitya-kAnana kI vIthikA meM eka arUpa AbhA dUra-dUra calI jA rahI thii| pratipadA kA suvarNAbha candra-maNDala, Aja kI sandhyA meM celI ke vAtAyana para atara AyA hai| "celA, Aja tumheM pahalI bAra pahacAnA ?" "apane devatA ko, Aja pahalI bAra maiM antima rUpa se pA gyii|" "mujhe bhItara le calo, Atman !" "calo mere nAtha, vipulAcala ke zikhara-deza para, ananta zavana hamArI pratIkSA meM hai...!" ....digantavAhinI havA meM jAne kaiso kesara mahaka rahI hai| (25 disambara, 1972) svayanAtha : sarvanAtha : 51 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka aura nIlAMjanA AkhyAna RSabhadeva aura apsarA nIlAMjanA kA sunA jAtA hai, ayodhyA zAzvata nagarI hai| kAla ke cakrAvartana meM, apane niyojita samaya para vaha prakaTa hotI hai, aura avadhi pUrI hone para phira antardhAna ho jAtI hai| hara bhoga-yuga kI samApti para, karma-yuga ke Arambha meM, vaha nayI hokara avatarita hotI hai| vaha a-yodhyA hai : kisI yuddha aura yoddhA se vaha kabhI jItI nahIM gyii| sadA hu~ArI rhii| karma-bhUmi ke Adi brahmA kI yaha icchA-nagarI hai| unakI icchA kI eka taraMga para, rAta ke kisI alakSya kSaNa meM vaha pRthvI para uttara jAtI hai| savere sUryodaya meM, akasmAta nAraMgI ratnoM kI rAzi se jaise sArI pRthvI jagamagA uThatI hai| vartamAna kAla-cakra ke avasarpiNI krama meM bhI vaha ayodhyA lAkhoM varSa pahale, isI taraha prakaTa huI thii| isa yuga ke Adi vizvakarmA tIrthaMkara RSabhadeva ke amogha saMkalpa kI vaha svayambhuvA jAvA dhii| usI ayodhyA ke siMhAsana para sahasroM varasa apanI racI sRSTi kA sukhopabhoga kara, pahArAja RSabhadeva ne eka dina sahasA hI kucha vicitra uparApatA anubhava kii| unheM lagA ki samasta loka kI racanA karake bhI. usakA nidhi bhIga karake bhI, ve tRpta nahIM ho pAye haiN| bhItara kI isa atRpti kA anta nhiiN| andara ke eka aise rikta ke sAmane ve A khar3e hue haiM, jo anirvAra hai aura asahya hai| apanI virAT racanA meM Adi brahmA ko apane isa rikta kI pUrti kahIM nahIM mila rhii| yaha ayodhyA kA 'sarvakAmapUrana rAjamahala haiN| samasta pArthiva kAmanAoM 52 : eka aura nIlAMjanA Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko tRpta karanevAlI bhoga-sAmagrI isameM maujUda hai| isake maNi-dIpoM kI nizcala-prabhA, isa AdhI rAta meM, jaise ekAeka becaina ho iTI haiN| yaha rAta mAno usameM karavaTeM badala rahI haiN| eka sugandha kA samudra apanI ananta laharoM kA atikramaNa kara, kahIM aura hI bahA jA rahA hai| akhaNDa nIlapa caTTAna meM se pratkIrNa, apane zayana-kakSa ke antara-dvAra meM se mahArAnI yazasvatI ekAeka AvirmAna huii| tamAma samudroM kI laharAtI jalarAziyoM, jaise kisI eka hI vizAla ratna meM baMdha AyI hoM, aisI eka makarAkRti zayyA ke gaharAva meM RSabhezvara adhaleTe haiN| usa zavyA ke sahasra phaNAkAra chatra kI nIlakAnta paNiyoM ke bahuta hI mahIna aura mRdu Aloka meM, mAno sArA kakSa taira rahA hai| tAjA kamaliniyoM kI rAzi para paTTe mahArAja ke niSkampa caraNoM meM acAnaka bemAlUma-sA gaharA dabAba anubhava huaa| "o...yazasvatI, tuma ho !' "hauM nAtha, maiM hI huuN| bahuta dinoM bAda zrImukha ke darzana hue !" RSabha cupa, sthira, rAnI kI unmIlita A~khoM meM chalakatI ajuli ko mAno darpaNa ho rhe| "kyA soca rahe haiM, prama ?" ''nahIM, soca kucha nahIM rahA, ysh| vaise bhI socatA kaba thaa| basa, karatA thA, yA kucha nahIM karatA thaa| socanA mujhe sadA anAvazyaka rhaa| baha merA svabhAva nhiiN|" "oha, apane aNu-aNu meM jise yugoM se basAye rahI, usake svamAva ko Aja pahalI bAra jaanaa| apUrva hai yaha kSaNa !..." "maiM hI tumheM kitanA jAnatA hU~, yaza ?'' "apane jAne to maiMne kucha bhI chupAyA nahIM, bacAkara nahIM rkhaa|" "kAza, tuma bhI apane ko pUrA jAnatI hotI !" "nahIM jAnatI hU~, isI se to kahatI hU~, ki mujhe kholo, mujhe Ara-pAra khola do| mere sUraja, muDAmeM Ara-pAra Ao, tAki tumheM jAna sakU~ pUrA, eka aura nItAMjanA : 3 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura apane ko bhii|" "usa saMkramaNa meM kyA kamI rahI, yazasvatI tumhArI kAMkha se janmajAta yogI bharata janamA ...phira bhI merA sUraja kyA tumhArI rakta zirAoM ke pAra jA sakA " "kaI bAra lagA hai, ki tumhAre vakSa meM nirI nagna, Ara-pAra jvAlA hokara raha gayI hU~ / para apanI agni, apane hI ko asahya ho gayI / ... taba kyoM mujhe apane hI meM chor3a diyA, nirAdhAra jalane ko ?" "vaha anivArya haiM, yaza ! vaha svayambhU hai| vaha svabhAva hai| usameM merA kartutva nahIM, merI vivazatA bhI nhiiN| tumhArI bhI nahIM basa vahI tuma thIM...ho / " "itanI nirAlamba na karo, mere devatA! mujhe thAmI, maiM gira jaauuNgii|" "aba taka nahIM girIM, to aba kaise gira jAogI....?" | " dekha rahI hU~, bharamA rahe ho| nahIM, mere sAtha aba aura causara na khelo tumhAre cakravyUhoM se maiM bahuta taMga A gayI huuN|...mujhe lo, aura mata rahane do / " "tumhAre atalAntoM ke pAra gayA hU~, phira bhI tumheM kahA~ le pAyA ? yaha svabhAva nahIM, yaza, so vaha sambhava nahIM / " 4 " Adi brahmA vRSabhadeva ke lie kyA asambhava hai ! yaha samasta loka tumhArI u~galiyoM kA khela haiM, mere svAmI ! tuma nikhila ke sraSTA aura nirvAdha bhoktA ho| tuma aura asambhava ? kaisI anahonI bAteM Aja tumheM sUjha rahI haiM !" "khapTA maiM nahIM, sRSTi svayaM apanI sraSTA hai| loka merI u~galiyoM kA khela nahIM, apanI hI u~galiyoM kA khela svayaM Apa haiN| maiM isa rahasya ko aba pratikSaNa sAkSAt kara rahA huuN| isI se aba lagatA hai ki..." "kyA lagatA hai...?" "lagatA hai ki kucha honevAlA hai....!" "kyA honevAlA hai... kyA... kyA... bolo na !... bahuta dinoM se dekha rahI 54 eka aura nIlAMjanA Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hU~, mere prANezvara aba mujhameM nahIM haiM, isa mahala meM nahIM haiM, isa loka meM nahIM haiN| kitane dUra ho paI ho tuma : ye caraNa merI hatheliyoM meM hokara bhI, perI pakar3a meM nahIM A pA rahe ! yaha tumheM kyA ho gayA hai, mere ballabha ! loka kI ananta racanAoM kA vizva-kamA, loka meM se nirvAsita ho gayA hai! jo cAho. katA rana parante ho ! tA astila, ananta ke racanAkAra ho : manacAhA raco aura bhogo| mujhe raco nAtha, mujhe hara dina nayI raco, aura mujhameM hara dina nava-nUtana ramaNa kro|'' "nahIM, yaza, vaha bhrAnti aba dUTa gyii| kyA nahIM racA gayA loka meM, mere hAthoM meM merI niSkAma icchA kI eka taraMga para, rAtorAta ayodhyAjaisI ranima nagarI uttara aayo| sahasroM varSoM meM apAra vaibhava aura aizvarya, mere bina cAhe bhI, mere AsapAsa hiloreM letA rhaa| merA hara sapanA yahA~ padArtha banA, sAkAra huaa| sarvArthasiddhi ke pUrNakAma bhoga, ayodhyA ke rAjamahaloM para nichAvara hue| RddhiyA~ aura siddhiyA~ mere caraNoM meM lottauN| tuma aura sunandA merI bAhue~ banakara rahIM-tuma-sI sundariyoM-indrANiyoM kA lAvaNya, jinakI pagataliyoM meM mahAvara banakara raca gayA |...sc hai, yaza, yaha saba saca hai,...kintu phira bhI laga rahA hai, ki merA sapanA vahA~ sampUrNa sAkAra nahIM ho skaa| ho sakatA, to yaha atRpti kI phA~sa, kyoM dina-rAta mere hRdaya meM kasaka rahI hai..." 'bolo, jI kholo, suna rahI huuN|" "taba sApha hai ki vaha saba svayaM apanI racanA hai, merI nhiiN| merI racanA hotI, to yaha merI pUrNa tRpti vntii| isameM maiM pUrNakAma hotaa| spaSTa hai ki maiM hU~ kevala isakA nimitta, kartA nahIM ! yahA~ hara vastu svayaM apanI kartA hai| koI kisI kA kartA, dharatA, hartA nhiiN| yahA~ hara vastu svatantra hai, svayaM Apa haiM, svayaM apanI kartA, dharatA aura hartA hai|" / "sarvazaktimAn RSabhadeva Aja kaisI bAteM kara rahe haiN| karmabhUmi ke Adya pravartaka, avasarpiNIkAla ke Adimanu, kulakara, lokanAyaka tIrthakara ...aura akartA ? Azcarya !" eka aura nIlAMjanA : 55 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "hA~, yaza, saca kaha rahA huuN| jo sAkSAt dekha rahA hU~, vahI bola rahA r huuN| saba kucha racakara bhI maiMne apane ko nahIM jAnA nahIM rcaa| apane svapna ko maiM apane hI bhItara sampUrNa raca sakatA hU~, bhoga sakatA hU~, jI sakatA huuN| bAhara kahIM nhiiN| bAhara kevala vaha pratibimbita ho sakatA hai| isameM vikalpa nahIM ho sktaa| yaha utanA hI pratyakSa hai, jitanI isa kSaNa tuma merI A~khoM ke sAmane ho / nahIM yaza, yaha satya tumase bhI adhika pratyakSa, pratyakSatara hokara jhalaka rahA hai mere bhItara / " "to yazasvatI kama par3a gayI, mere devatA ko " P "kama nahIM par3a gayIM tuma bahuta adhika ho gayI ho| aparampAra ho gayI ho| itanI ki apane meM tumheM samUcI sameTa aura samA lene ko, jaise mere bhItara kA avakAza kama par3a gayA hai|... merI bAhue~ choTI par3a gayI haiM, Aja tumheM samagra bA~dha lene ko laga rahA hai ki tumheM samUcI pAne ko, apane bhItara ke asIma avakAza ko pA lenA hogA !" "svAmI, cupa karo, mujhe yoM nirAdhAra karake zUnya kI andhI khAI meM na pheMko...!" "sarvakAla ke tamAma samudroM ko apane meM bA~dhe, yaha ratna - zayyA sAkSI hai: isakI agAdha gaharAiyA~ sAkSI haiM... maiM isameM asaMkhya rAtoM tumhAre bhItara DUbA, phira bhI kyA tumheM jAna pAyA, thAha pAyA, jI pAyA, bA~dha pAyA ?" "apanI bA~hoM kI zakti ko tuma nahIM jAnate, maiM jAnatI hU~, mere nAtha, mere puruSa ! maiM, jo ba~cakara raha gayI hU~ unameM samUcI meM jo miTa gayI hU~ tumhAre bhItara... maiM, jo nahIM raha gayI hU~...!" I "raha gayI ho yazasvatI, raha gayI ho| niHzeSa nahIM ba~dhI ho, nahIM miTI ho, isI se to itanI moha-kAtara ho gayI ho, aura bola rahI ho aba bhI ! tuma aba bhI merI viyoginI hI ho, yoginI nahIM...!" "vaha merA sAmarthya nahIM, mere samartha, tumhIM cAho to yaha mujhe banA sakate ho / ... " "banA koI kisI ko kucha nahIM sakatA, svayaM bana jAnA hotA hai !" 56 eka aura nIlAMjanA Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "basa, maiM to tumhArI samarpitA hU~, zeSa tuma jAno..." "to sAkSI banA, merI aura apanI bhI |...jo hone jA rahA hai, usake lie taiyAra ho jAo; use dekho, use samajhane kI koziza karo...!" ___ "kyA huA cAhatA hai, mere prabhu ! kyA hone ko hai perA, tumhArA...?" "kucha honevAlA hai, jo apUrva hogaa|...saare lokAkAza meM eka vicitra kampana hiloreM le rahA hai. Aja kI rAta / kara aisA AkAra liyA cAhatA hai, jo pahale AkRta na huA...!" ___ "tumhArI yaza se pare kA koI rUpa, lAvaNya, saundarya ?" "ho sakatA hai,...mujhase bhI pare kA saundarya, tumase bhI pare kA saundarya, jo tumhArA hI hai, merA hI hai, para jise hama zAyada jAnate nahIM haiM !" __ "mere sarvasva, mere Atma-puruSa !..." ...aura janmajAta yogIzvara bharata kI janetA, mahArAnI yazasvatI, tIrdhakara vRSabhadeva ke sarva carAcara meM vicaraNa karanevAle caraNoM meM mAthA DAlakara sisakatI raha gyii| meru-nizcala RSabha usakI viraha-vedanA ko dekha rahe haiM, jAna rahe haiM, usake sAtha tadAkAra ho gaye haiM : apane Apa meM antrliin| samrAjJI ke isa zayana-kakSa meM sadA rAta hI rahatI hai| bAharI antarikSa ke sUrya ko yahA~ praveza nhiiN| yahA~ ke ekameva sUrya haiM kevala Rssbhdev| zeSa meM divya maNi-dIpoM, tathA ratna-kaNiyoM se guMthI bhArI yavanikAoM se hI yaha kakSa Alokita rahatA hai| ...RSabhezvara jAgakara uThe, to mahArAnI kI aMjulI meM thame tAjA sahasradala kamala para, unakA mukha-maNDala sUrya-sA udaya ho gyaa| 'OM so'ho kI asphuTa dhvani anAyAsa hI unake hoThoM se ucchvasita huI : zvAsa kA eka aura nIlAMjanA : 57 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI avakAza bIca meM nahIM rahA : do dUsare hoThoM ke pAdarA-capaka meM vaha DUba gyii| "mujhase pare kA saundarya milA, prabhu / ' ''kahA~ se milatA rAnI, tumhArI cAruNI ke samudra kA pAra nhiiN|' "maiMne kaba avarodha diyA hai :...aura isa rAta to tumhIM raha gaye ghe: maiM ho rahI kevala tumhArI agni : tumhArI hara kAmanA kI agnitaraMga...!" ___"yahI to muzkila hai| merI agni hI jaba madirA banakara Dhala gayI merI A~khoM meM, mere aNu-apa meM, to tumhAre pAra bhI kevala tumhIM ko dekha pA rahA hUM, yaza, kaMvala tumheM ! laga rahA hai, aparampAra ho tuma ! merI hara pukAra meM, aura usake chora para tuma khar3I ho |...merii khoja tumase Age nahIM jA pA rahI...!" ___"saca, mere Apa, mere ahaM, mere so'ham...!" "caitya-pUjA kA samaya ho gayA, devi ! merI A~khoM meM DhalI apanI khumArI ko pI lo, aura jAne do...." ___ vallabhA, vallabha kI donoM A~khoM ko haule-se cUmakara bolI : "nahIM, Aja nahIM jAne duuNgii|...ab kahIM nahIM jAne dUMgI...tumhArA 'bharosA nahIM rhaa| bar3e khataranAka ho tuma, o mere puruSa !" aura sahastrAvadhi varSoM ke rAjyakAla meM pahalI bAra, usa dina kI prAtaHkAlIna rAjasabhA meM, rAjarAjezvara vRSabhanAtha ke siMhAsana para udaya honevAlA sUrya, sUnA hI bIta gyaa| laukAntika svarga kA indra cintA meM par3a gyaa|...jaagkr bhI phira so gaye mahAviSNu RSabhadeva ! unake ananta zayana ko kamalA ne aura-chora chA liyA hai|...nhiiN, aba vilamba zakya nhiiN| Adi brahmA ke brahma-svarUpa ho jAne 58 : eka aura nIlAMjanA Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA anivArya maharna aga pahu~nA hai| loka mA kA-vANa prakAzita hone kI vyAkula hai| vaha apane tIrthaMkara ko pukAra rahA hai| mahAsattA ke garbha meM kaivalya-sUrya kasamasA rahA hai| Adima andhakAra kI parata-parata kaoNpa rahI hai| 'sarvakAmapUrana mahala' ke zayana-kakSa kI mAdaka tamasA, triloka aura trikAla ke sUrya ko bA~dhakara nahIM rakha sktii| zakendra ne pukArA : "nIlAMjanA..." "aura solahoM svargoM kA sArabhUta saundarya, nIlAMjanA prastuta hokara, praNipAta meM namita ho gyii| ___"nIlAMjanA, mahAviSNu RSabhadeva ne tumheM yAda kiyA hai| hamAre samasta svargoM kI rUpa-zikhA ho tuma ! Aja kI sandhyA meM RSabhezvara tumhAre lAvaNya kI lau kA chora dekhanA cAhate haiM !" "tilottamA nIlAMjanA ko devendra kI AjJA zirodhArya hai|" ayodhyA kI "bhuvanezvarI rAja-sabhA' meM kAla-bodha sambhava nahIM / so sancyA ne chatoM, khambhoM aura gaharI yavanikAoM meM jhalamalAte nisarga ratna-dIpoM meM mu~ha chipA liyA hai| karmabhUmi ke Adi prajApati vRSabhanAtha, apane akRtrima ratna-siMhAsana para siMhamudrA meM nizcala Asona haiN| unake rAjakumAroM, mantriyoM aura pArSadoM kI zreNiyA~ bhI nistabdha haiN| virAT sabhAgAra meM eka apUrva nIravatA vyApta hai| dhUpAyanoM se agurudhUpa kI sugandhita dhUmra-lahariyA~ uThakara usa mauna ko gaharA rahI haiN| vRSabhezvara ko bodha huA ki kucha alaukika baTita hone jA rahA hai|...nhiiN, ve nahIM jAnanA cAhate use, apane avadhijJAna se, manaHparvava jJAna se| apane sAre upalabdha jJAnoM se pare, Aja unheM pratIkSA hai, kisI aura hI ananya bodha kii| unakI A~khoM kI anurAga-madirA isa kSaNa rAga ke chora para taraMgita eka aura nIlAMjanA : 59 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| yaha AkulatA apUrva hai| vaha mohinI yazasvatI aura sunandA ke para se calI A rahI hai|... ____...kinhIM adRzya phUloM kI vicitra ananubhUta gandha meM, cetanA pUrchita huI jA rahI hai, dUbo jA rahI haiN| ratna-dIpoM kA sthira-sA lagatA Aloka caMcala ho uThA hai| usameM rAzi-rAzi indra-dhanupoM kI taraMgeM uTha rahI haiN| ...jAne kisa alakSya meM se, sahasA eka dUrAntika jhaMkAra AtI-sI sunAI pdd'ii| avakAza meM ati sUkSma saMgIta kI bar3I mahIna, komala rAginI utsita hone lgii| vRnda bAgha ko samaveta surAvaliyoM meM, asaMkhya nakSatroM kI nAnAraMgI kiraNeM, eka alaukika saMgIta banakara dhvanyAyamAna ho rahI haiN| uttarottara vAtAvaraNa prakAza, saurama, prIta aura rogirA kampanoM se vyApta hotA jA rahA hai| kAmalAtikomala adRzya jvAroM meM sabakI cetanA apane vaza ke bAhara ibI jA rahI hai| ___ ...saMgIta kI pUrchA ke chora para, kSaNa-bhara ko draSTA vilupta ho gyaa| unmanI tandrA meM arddha-nirmAlita, RSabhezvara kI A~khoM ke samakSa, Upara se eka jhalamalAtI nIlI AbhA AkRta hotI calI aayii|...smy ke bhAna se pare, jAne kaba, eka apUrvalAvaNyA sundarI, rAja-sabhA ke bIcovIca nRtya karatI dikhAI pdd'ii| kSIra-sAgara ke manthana se nikalI vAruNI jaise sAkAra ho gayA hai| pratikSaNa nita-nUtana rUpoM, bhaMgoM aura mudrAoM meM taraMgita hai usakA saundayaM / cAhe java ApoApa sahasA nirAbaraNa ho jAtI hai : ki agale hI kSaNa usake laha~ge ke gagana-gambhIra gheroM meM sArI rAja-sabhA simaTa AtI hai| usakI kaMcukiyoM ke kozAvaraNoM meM sAtoM samudroM kI gaharAiyA~ dabhara AtI haiN| unake aMcaloM meM AkAza ke ananta paTala laharAte haiN| usake aMga-bhaMgoM meM se kSaNa-anukSaNa nita-naye alaMkAra prakaTa hote haiM, aura vilA jAte haiN| ...usake kaTAkSa bemAlUma pAnIle phaloM kI taraha, cetanA kI gaharAiyA~ tarAzate cale jAte haiN| apUrva aura ananta hai usakA lAsya ! usakI nUpura-jhaMkAroM se pA~coM mesa jaise dolAyamAna haiN| usakI mIMr3a aura maror3a se hRdaya meM 60 : eka aura nIlAMjanA Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bezumAra granthiyA~ par3atI calI jAtI haiN| ___...zAzvata sUryodayI siMhAsana para AsIna, parama bhaTTAraka RSabhadeva kI nizcala siMhamudrA sahasA becaina ho utthii| prazna uThA mana meM : yaha kaisA Akasmika AvibhAva hai : kyA yaho vaha pratyAzita hai, kucha vicitra, jo ghaTita honevAlA thA ? kyA yahI...yahIM vaha sau iyaM hai, jisakI mujhe cirakAla se talAza hai ? pala-pala nita-navIna ho rahI vaha sundarI kauna hai ? lagatA haiM samasta loka kA sArabhUta lAvaNya-parimala isa rUpasI meM AkAra le uThA hai| vicitra haiM isakA sparza-vodha ! rakta, mAMsa, majjA, asthi kA zarIra yaha nahIM lgtaa| jAne kisa dravya se yaha nirmita hai ! avakAza meM antarita jAne kisa ajJAta saundarya kI lahareM, raha-rahakara isameM nava-nUtana rUpoM meM AkRta ho rahI haiN|...itnii pratyakSa hokara bhI yaha chupana kI pakar3a se bAhara hai| yaha saundarya mataM hokara bhI jaise amarta haiM : pratyakSa hokara bhI mAno parokSa haiM : bAhara hokara bhI jaise bhItara hai| sattA ke kisa avijJAta AyAma kA yaha anAvaraNa hai ? pahu~ca se bAhara hokara bhI yaha mere bhItara taka calA AtA hai| merI athAha gaharAiyoM ko bAMdhatA-sA mere pAra huA jAtA hai| isakI citavana, bhaMgimAe~, a~gar3AiyA~ tor3ato-sI isakI mohaka kohaniyA~ aura bAhue~, kaise carama viraha kI kacoTa se mujhe vyAkula kiye de rahI haiN| rUpa kI isa naulI, tanvaMgI jvAlA kI vidagdhatA meM, janmAntaroM ke sAre bhoga-ramaNa mAno ekabAragI hI karavaTeM badala rahe haiN...| ....binA prakaTa meM hile-Dule bhI, RSabhanAtha kI adRzya yaugika bA~heM, avakAza meM dUra taka phailatI calI giiN| ...vikala aura antahIna bA~heM...! ...aura akasmAt, vaha lAsthalIna sundarI, palaka mArate meM antardhAna ho gyii|...sNgiit, nRtya-tAla, nUpura-jhaMkAra, bAdya-dhvaniyA~ dUra-dUra jAtI-sI, pArAntara meM vilIna ho gayIM / ... Rpabha apane dhruva para sthira, stambhita-se dekhate raha gye| pRthvI aura antarikSa meM dUra-dUra taka usakA koI cihna zeSa nahIM raha gayA thaa| eka aura nIlAMjanA : 61 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasabhA kautUhala aura Azcarya se kolita ho rhiiN| dekhate-dekhate jaise dIpa-nirvANa ho gyaa| gayA vidyullatA citta kaM AkAza meM kauMdhI, aura bilupta ho gyo| ___ RSabhezvara kI dRSTi. ekaTaka apalaka, avakAza ko vodha rahI thii| ....indra kA indrajAla age bddh'aa| ...chupa-anan-chUma...phira rAjasabhA ke pharza para rUpa kI vaha vijalI kauMdha utthii| vahI lAvaNya, yahAM lAsya, vahIM saMgIta kI dhArA, vahIM aMga-aMgoM kI vidagdha tor3eM aura maror3eM : vahI prANahArI jhNkaareN| ___pArpadoM meM phira se prasannatA kI lahara daur3a gyii|...pr tIthaMkara kI antardRSTi meM antara sApha jhalaka AyA |...nhiiN, yaha bahI nahIM hai : vaha hI sandarya nahIM, : .ya.... TH, hI kaahiiN| yaha vahI bhaMgimA nahIM, yaha vahI citavana nhiiN| vaha sundarI, vaha rUpasau, sadA ko visarjita ho gayI, avasAna pA gayo !... ...nahIM, aisA koI saundarya yahA~ nahIM, jo cirakAla akSuNNa rahe. ekameva ho, samarasa ho, jisakI koI zAzvata sthiti ho, icattA ho : jo nitya apane svarUpa meM dhruva rahakara, nita nUtana hotA rhe| jisameM nirantara navanavIna lAsa ho, vilAsa ho, kintu hAsa na ho, vinAza na ho !... ...oha, tuma thIM nIlAMjanA ? lokAntika svarga kI apsarA ! Ayu kI eka taraMga se adhika kucha nahIM ? kAla kI eka hilora ! asti nahIM, nAsti |..,khaaN haiM vaha sundarI, jisakA vinAza nahIM ? jo mAtra kAla kI taraMga nahIM, jo sAla se khelatI hai, kAla ko jI cAhA rUpa detI hai, aura phira miTA detI hai| jo sadA thI, sadA hai, sadA rhegii| vaha sundarI kisa deza meM rahatI hai : kahA~ hai usakA ajeya vAtAyana, deza-kAla ke samudroM para ArohaNa karatA-sA ?... nIlAMjanA, tuma, jo aisA athAha rikta de gayI ho, tuma nAsti kaise ho sakato ho ?...tuma, jo antima viyoga kA daMza de gayI ho, usakA vinAza sambhava nhiiN| tuma utanI hI nahIM thIM, jitanI dikhAI par3I thIM / tuma 62 : eka aura nIlAMjanA Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtra vaha eka zarIra ho nahIM thoM, jo lupta ho gayA hai| tuma aura bhI bahuta kucha ho, aura bhI jAne kahA~ kahA~ ho| tumase Age eka aura nIlAMjanA haiM : tumase pare eka aura nIlAMjanA hai|...ek aura nIlAMjanA...eka aura nIlAMjanA...eka aura nolAMjanA : ekameva. akSayya, ananta niilaaNjnaa|... eka aura yazasvatI, eka aura sunandA...eka aura...eka aura...eka aura : nAma, rUpa, deha se atIla baha ekameva sundarI, vaha ekameva vallabhA, merI nitAnta apanI, jitakA vinoga nhiiN|...jo merI anancA yoginI hai, niyoginI hai| jo merI eka mAtra kAmyA hai|... ...usI sundarI kI mujhe khoja hai|...jaanaa hogA usakI khAMja meM...vaha jahA~ bhI ho| niAkAnta ho gayI hai merI cetanA, jAne kina agamyoM meM...: kaya sAnya-sa'mA visarjita ho gayI, RSabhezvara ko patA nahIM claa| kaba vahA~ se uThakara, ve kahA~ cala par3e, unheM nahIM mAlUpa / yazasvatI, zavyA ke pAya~tAne sau-sau kamaliniyoM ke pA~var3e racakara, unhIM meM tira hAle, rAla-bhara apalaka A~sU sAratI rhii| sunandrA ne sevikAoM aura paricArikAoM ko so jAne kA Adeza de diyaa| aura phira sArI rAta, baiDUrya maNi ko lAlaTena lekara mahaloM aura udyAnoM ke kone-kone ThAnatI phirii| mahArAnI ke pada-saMcAra se ayodhyA kA rAja parikara hila uThA / rAjarAjezvara kA patA lagAne ke lie, dizA-dizA meM azvArohI daur3a pdd'e| ...sava niSphala / pRthvI ke ekameva prajApati, Adi brahmA, apanI hI racanA meM se ekAeka lAne kahA~ antardhAna ho gye| ThIka usa nIlAMjanA hI kI taraha : yaha kalA indrajAla hai ! ___...brAhma muhUrta meM antaHpura ke pichale mahAdvAra kI agalA ApoApa hI TUTa pdd'ii| eka pracaNDa phaulAdI jhanajhanAhaTa se jaise bhUgarbha kA~pa utthaa| eka aura nIlAMjanA : 63 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazasvatI aura sunandA apanI-apanI aTAriyoM se utarakara, bhAgatI huI nIce A pahu~cIM / sadA vanda rahanevAlA antaHpura kA vaha siMhApaura Aja akasmAt kaise khula par3A hai...? uttuMga maru-zikhara kI taraha daNDAyamAna, bhagavAn vRSabhanAtha, dAyA~ paira dvAra-deharI para dhare, aura bAyau~ paira nIce kI sIr3hI para rakhe nizcala khar3e dhe| donoM mahArAniyA~ Amane-sAmane, binata mukha, namita nabana, stabdha khar3I raha gyiiN| isa mUrtimAn pauruSa kI ora ve A~kheM na uThA skii| "mahArAnI yazasvatI, Aja kI bhora, udaya hote sUrya ke sAtha mahArAjakumAra bharata, ayodhyA ke rAja-siMhAsana para AsIna hoNge|...aur sunandA, ajitavIrya bAhubalI kI mA~ ko, maMgala-muhUrta meM yaha rudana zobhA nahIM detaa|..." bola phUTA mArAmata: kA : devatA. yaha kyA suna rahI hU~ :...ekAeka yaha kyA ? samadA nahIM sakI ?" ___ "saca suna rahI ho, mahArAnI ! samajhI nahIM ? RSabhezvara ke antaHpura kI vana-argalAe~ TUTa par3I haiM, isa brAhma-muhUrta meM !" ''so to dekha rahI hU~ ! para kyoM..." ___ "isalie kI avadhi pUrI ho gyii| sImAeM TUTa gayIM / RSabha niSkrAnta ho gayA !" "kahA~ jAne ko yaha mahAprasthAna hai ?" "tumhAre pAsa Ane ko, sunandrA ke pAsa Ane ko, sarvacarAcara ke pAsa Ane ko !" "pAla hI to ho / cAho to aura bhI pAsa aao|...duur jAne ke lie bahAnA banAnA cAho, to bAta dUsarI hai| kyA pAsa Ane ke lie, aura bhI dUra jAnA jarUrI hai " "TIka kaha rahI ho, vaza ! pRthvI kI uttuMgatama cUr3A para khar3e hokara hI tumheM sanUcI pahacAna sakU~gA : nikhila ke Ara-pAra dekha skuuNgaa| usI it : eka aura nolajanA Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUr3A kI khoja meM jA rahA huuN|" "nIlAMjanA kI khoja meM ?" "isase iMdhyAM na karo, yaza, usakI kRtajJa hoo| tumhAre bhItara Ane kA dvAra bana gayI hai vh|" / "yaha mAyAvinI ?" ___"hA~, usa bhASA ke avaguNTana meM amogha zakti hai| vaha anivArya cunautI hai| usakA uttara mujhe denA hogaa| usI avaguNTana ko ulaTane jA rahA hU~, ki yazasvatI tumhArA, sunandA tumhArA, eka aura asalI ceharA dekha sa. !" "usake lie hameM chor3akara kahIM jAnA hogA ? kisI anyatratA meM ?" "isa rAjamahala meM, hajAroM varasa tumhAre sAtha sukhopabhoga kiyaa| para yaha parama saundarya na milA, ki pUrNakAma ho sakU~, pUrNa tRpta ho sa. : tumhArA vaha 'ekamevAdvitIyam' lAvaNya, na mila sakA, jo merA bhI ho, tumhArA bhI ho; avibhakta rUpa se| vaha saundarya, jisakA hrAsa nahIM, vinAza nhiiN|'' "usake lie mujhe tyAga jAnA hogA, chor3a jAnA hogA ?" "tumheM tyAgakara nahIM jA rahA, chor3akara nahIM jA rahA / tumheM samagra pA lene ko jA rahA hU~, tumhAre ananta ko bhogane ke lie jA rahA huuN|...kintu sarva ko pAne ke lie, khaNDa ko tyAganA hogaa| nitva bhoga kI upalabdhi ke lie. anitva se niSkAnta ho jAnA pdd'egaa| amRta meM jIne ke lie, martya ko atikAnta karanA hogaa|'' "usake lie, nIlAMjanA kI khoja anivArya hai ?" ''kyoM nahIM ! jo lupta ho gayau hai, mAtra vahI nIlAMjanA nahIM hai| vaha aura bhI hai...kahIM vaha azeSa hai| vahIM, jahA~ tuma bhI azeSa ho / nIlAMjanA tumase yAhara kahIM koI nhiiN|...yh mAtra pAbA thI : mAtra tumharA avaguNThana !" phira vaha kauna hai, jisakI khoja meM mere devatA niSkrAnta ho cale __ "kameva sundarI, jisakA vinAza nhiiN| jo pUrNa kAminI hai, jo paka aura nIlAMjanA : 65 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtakArI hai| nahI sundA bhI hai nIlAMjanA bhI hai| alaga-alaga nahIM / ekamevAdvitIyam ananya sundarI, ekameva priyA... jisako iyattA kA nAza nahIM... jI apane ApameM dhutra hokara bhI, ananta saundarya laharoM meM pariNamanazIla hai |..." - "merA jayaM-tilaka svIkArI, devatA !" mA~ga ke sindUra meM Dubokara, yazasvatI ne kA~patI u~galI utthaayii| namita mAtha ho, Adi prajApati mahAviSNu ne tilaka svokArA | sunandA vallabha ke caraNoM meM phUTa pdd'ii| apane lilAra kI kezariyA patralekhA se usane devatA ke caraNoM kI arcanA kii| ru~dhe kaNTha se yazasvatI pUcheM binA na raha sakI "kisa dizA meM prayANa kareMge, hameM livA lAne ko ?" "kailAsa kI himAnI coTiyoM AdinAtha ko pukAra rahI haiM, yazasvatI : ho sake to kabhI mAnasarovara bana jAnA, jhukakara usameM apanA ceharA dekha lU~gA | apanA ekameva ceharA jo tumhArA bhI hogA / " I ... aura donoM mahArAniyoM ke kandhoM para hAtha DAlakara samrAT upabhadeva mahala meM praveza kara gye| sAre khaNDoM kI sIr3hiyA~ pAra kI sAre zayana kakSoM ke paryaka pAra kiye ... ghar3e utare, phira car3he, phira utre| mahala ke bAda mahala pAra karate cale gaye / tamyak smita aura pAradarzI citavana se apAra aizvayaM ko kRtArtha karate cale gye| udyAna ke bAda udyAna pAra kiye| A~gana ke bAda A~gana pAra kiye / ... ... chAyA meM USA kI musakAna phuuttii| siMhatoraNa para mahAprasthAna ke anahada zaMkhanAda gU~jane lge| ayodhyA kI rAja sabhA ke gopuram meM rAjyAbhiSeka kI bheriyA~ aura zahanAiyA~ bajane lgiiN| antarikSa meM se kalpa-kusumoM kI rAziyoM barasAte hue, laukAntika deva, nAnA saMgIta vAdyoM kI dhvaniyoM ke sAtha utarate dikhAI pdd'e| brahma svarga kA - amita vaibhava bhagavAn vRSabhadeva ke caraNoM kI pUjA bana gayA / siMhadvAra ke ThIka sammukha 'sudarzana' nAmA pAlakI prastuta thI / anantoM meM uDDIyamAna haMsa 66 : eka aura nIlAMjanA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaise eka nave hI sUrya kA bhAmaNDala apane paMkhoM para dhAraNa kiye uttara AyA hai| dundubhiyoM ke vajraghoSa ke sAtha zaMkha aura tuhiyoM kA nAda gaharAtA calA gyaa| divya phUloM kI rAziyA~ barasAte hue hajAroM deva-devAMganA jayajayakAra kara uThe : 'rAjayogIzvara bhagavAn vRSabhadeva jayavanta hoM !...dharma-cakravartI RSabhezvara jayavanta hoM !...sRSTi ke AdinAtha jayavanta hoM : karma-bhUmi ke Adya tIrthaMkara jayavanta ho|" ____ ...aura sahasA ho yazasvatI aura sunandA ke kandhoM para se hAtha rakhIMcakara, sammukha dRSTi, nizcala paga, vRSabhezvara siMhadvAra ko pAra kara gye| ...chalA~ga bharakara 'sudarzana' pAlakI para ArUr3ha ho gye| dRSTi agamyoM meM uDDIyamAna dhiiN|...us parama puruSa ne lauTakara nahIM dekhaa| ...dekhate-dekhate, sau-sau indroM ke kandhoM para jhUlatI pAlakI, yazasvatI aura sunandA ke AsuoM se ojhala ho gyiiN| antarikSa meM jaise kahIM dhvanita thA : "ekamevAdvitIyam...o merI ekameva sundarI, tuma kahA~ ho, o merI ekameva priyA, tuma kahA~ ho...?" 16 pharavarI, 1979) eka aura nIlAMjanA : 67 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ liMgAtIta AkhyAna rAjula aura neminAtha kA raivataka parvata ke zikharoM para ASAr3ha ke pahale bAdala ghira Aye haiN| sArI vana-bhUmi bAdaloM kI chAyA meM stabdha hai| yaha nIravatA apUrva hai| deha dhAraNa kara yaha mujhe chuhalA rahI haiN| asahya hai yaha zUnya kA sparza : pere aNu-aNu ko isane jagA diyA hai| kauna hai yaha zUnya-puruSa ? anirdhAra yaha merI cetanA ke ajJAta staroM aura AyAmoM ko bIMdha rahA hai, khola rahA hai| kitanI mArmika aura bedhaka hai yaha saMcetanA ..... ___ itanI akelI ko pahale kabhI nahIM huii| yAdala gaharAte jA rahe haiN| nIlI chAyA kA yaha loka kitanA apArthiva hai ! isa ghanIbhUta ekAnta meM, maiM apane Apane-sAmane ho gayI huuN|...dekh rahI hU~ apane ko| kisI kI sA~valI nIlAbha kAnti digantoM taka vyApa gayI hai| koI AkRti nahIM, basa eka AbhA kA asIma vistAra hai : eka nIlama kA virAT drpnn| isake sammukha nitAnta akelI khar3I hU~ maiM / nAma, saMjJA, kula, deha se pare a-koI . maiM / cAroM ora ghirI hai, bhayAvanI ramaNIya arnnyaanii| isake pallava-paricchada meM jAne kaisI laye ubhara rahI haiN| kaNa-kaNa anabarase jala se AI ho AyA hai| bhItara-hI-bhItara bhIja uTI mArTI kI yaha sauMdhI sugandha merA nAma pUcha rahI hai|...yaad dilA rahI hai mujhe apane hone kI, aura jAne kisakI ? ...usakI, jise apane se bAhara socanA maiM jAne kaba se banda kara cukI ___...rAjula !...kisane, kise pukArA isa nIrava kI acinhI vyAkulatA 63 : eka aura nIlAMjanA Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meN| hA~, yAda AyA, maiM hI to rAjula huuN| para maiM to na jAne kaba se rAjula nahIM raha gayI huuN| koI nahIM rahI basa, a-koI ho rahI huuN| apane hI se anajAna mAtra eka gati, eka pariNamana para ina ghirate bAdaloM kI nIlAbhA mujhe sahasA hI Aja phira apane meM lauTA lAyI hai|... harivaMziyoM ko isa nolI mohinI kA anta nhiiN| ... chor3akara cale gaye ho, zUnya kA bhedana krne| phira kyA sUjhA hai, ki isa ananta kAla kI virahiNo ke ekAnta meM ajIba jAmunI uttarIya or3hakara maNDalA rahe ho / jaba apanAkara bhI chor3a gaye, to kyoM mujhe apane hone kI yAda dilAne Aye ho ? aisA prANahArI aura niSThura khela khelane meM tumheM kyA milatA hai, yaduvaMzI apanI khoja meM gaye ho, to apane meM hI raho na ... mere tuma hote hI kauna ho ? mATI kI isa bhInI mamaM gandha ne, mere rUpa ko Aja phira se sau gunA mere sAmane ujAgara kara diyA hai| ye laharoM-sI bA~heM, ye sapanIlI A~kheM, pIle makaranda se bhare puNDarIka-sA yaha ceharA / ... nahIM, yaha merA nahIM rahA / jise arpita kara cukI, vaha le yA na le, mujhase kyA matalaba ? tattvoM meM yaha rahe, yA visarjita ho jAe, mujhe kyA antara par3atA hai ? maiM to apanI hI nahIM rahI / .... isa ekAnta ko bAdalI nIravatA meM, apane saundarya ko sahasA hI yoM sAmane pAkara Atma-vimohita ho gayI huuN| merI cetanA kI parata parata jAne kitanI vidadha yAdoM aura saMvedanoM se vigalita ho AyI hai| ... apane mahala ke sabase U~ce gavAkSa para car3hI thI maiM, usa dina tumheM dekhne| taba pRthvI kA koI siMgAra tumheM mohane lAyaka nahIM lagA thaa| kevala tumhArI hI dehAbhA ke raMga kA halakA nIlA uttarIya bhara svIkArA thaa| suhAga kI gulAvI kaMcukI bhI rucikara nahIM lagI thii| dhAraNa kiye the kevala tumhAre bheje maNi-calaya, aura tumhArI bhejI kamala- kesara kA tilaka |... yAdavoM kA devopama vaibhava aura parikara lekara tumhArI bArAta mathurA ke rAjapatha para car3hI thI / vAsudeva kRSNa kI cUr3AmaNiyoM se sArI mathurA jhalamalA uThI thI / liMgAtIta 59 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sau-sau harivaMziyoM kA ekatrita teja dekhakara, merI chAtI garva se phUla uThI thii|...aur apane gandhamAdana hAthI kI ammArI meM, lokazIrSa para unbhIta sUrya ke samAna tuma udbhAsita the : tIrthaMkara ariSTanemi ! sahA nahIM gayA thA tumhArA teja / tumhAre ratnoM ke chatra meM muMha chipA lenA cAhA thaa| tuma para Dhalate caiMbaroM meM vihinI havA kI taraMga-bhara hokara raha gayI thii| hIrthaMkara kI prANa-vallAbhA hone kA gaurava, jagata ke sAre mAnoM kI sImA tor3a gayA thA / ... apane ko rakhanA asahya ho gayA thA usa kssnn| apanI upalabdhi meM khotI hI calI gyo| Ape meM rahakara usa sukha ko bhoganA aura usa para vizvAsa karanA sambhava nahIM ho pA rahA thA...eka abUjha aura nigUDha viSAda ne ekAeka mujhe chA liyaa| alakSya meM se eka zaMkA kA tIra mere mamaM meM biMdha gyaa| ...kyA pRthvI para aise svapna kI siddhi sambhava hai ? nahIM mAlUma, jAne kaba, kaise, maiM bhItara apane hIraka paryaka para Akara ilaka par3I thii|... patA nahIM kaba, acAnaka merI abhinna bAndhavI zailA ne Akara merA zItopacAra kiyA, aura mujhe jgaayaa| svapnAviSTa-sI maiM uTha baiThI aura use dekhatI hI gyii| pArthiva meM lauTanA bahuta pIr3aka lgaa| zailA mUrtiyat sAmane baiThI thii| maiM kacha pUcha na sakI : vaha bhI kacha kaha na skii|... ...Akhira jo jAnA, vaha yaho thA, ki sacamuca pRthvI para merA sapanA sAkAra na ho skaa| nagara kA cauka pAra karane ke bAda tuma hAthI se utarakara apane 'bhuvana-tilaka' nAmA ratha para ArUr3ha ho gaye the| bArAta kI rAha meM acAnaka hI, rAjamArga ke kinAre, eka bAr3e meM ghire hariNoM para tumhArI dRSTi par3a gyii| tumane apane sArathI se unake bAre meM jijJAsA kI : "sukha ke abhilASI ye nirdoSa prANI yahA~ kyoM kara bandI haiM ?" sArathI ne batAyA : "bArAta meM Aye atithiyoM kA bhojana banane ke lie, svAmin !"...una mRgoM kI A~khoM meM tumane apane ko dekhA : tumhAre prANa unake prANoM ke sAtha tadAkAra ho gye| tatkAla tumane apane kuNDala-mukuTa utArakara sArathI ko 70 : eka aura nIlAMjanA Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arpita kara diye| tuma ratha se utarakara, palaka mArate meM, eka vidyut tIra ke vega se mathurA ke nagara- toraNa ke pAra ho gye| ulaTe paige lauTatI bArAta ke azvoM, hAthiyoM, rathoM, thoddhAoM aura rAja-puruSoM kI pada dhUli, tathA yAdavoM ke parAjita aizvarya kI cItkAra meM mathurA DUba gyii| trikhaNDa pRthvI ke adhIzvara, sudarzana cakradhArI, zArGgapANi vAsudeva kRSNa bhI, tumhAre pIche bhAgakara tumhArA patA na pA sake tumheM lauTAkara na lA sake / ... ....merI A~khoM ke sAmane par3I thI merI jamakara vajra ho gayI chAtI / chinna-bhinna, lahUluhAna par3e eka kumArI ke hRdaya para mujhe kucha karuNA- sI ho aayii| maiM gajala nahIM raha gayI thI koSAvaraNa se bAhara khar3I hokara maiMne rAjula ko dekhaa| nIle aMzuka meM na samAtI-sI yaha nIla- lohita-sI eka jvAlA nizcala para loka ke tamAma kampanoM aura anukampanoM ko apane meM samAye hue|... phira bhI mujhe usa para dayA A gayI, kintu agale hI kSaNa maiM nirdaya ho gayI bhAva saMvedana se Upara uThakara maiMne apane pAra dekhA / ... : maiM mathurA kI ananya sundarI rAjakanyA nahIM raha gayI thii| maiM kisI bhUmi, kisI vaMza, kisI mayAMdA kisI mAnuSa bhAva meM na Thahara skii| mujhe pIche lauTakara dekhane kA socane kA bhAna nahIM raha gayA thaa|...itnaa bhara yAda hai ki apane ratha kA Apa hI sArathya karatI huI, pRthvI aura antarikSa ko apanI chAtI kI bijaliyoM se rauMdatI huI, maiM dvArikA ke samudra- toraNa para jA khar3I huI thii| merI pRcchA para dvArapAla ne sira laTakA diyA thaa| itanA hI bolA vaha : '... mahArAjakumAra ariSTanemi Aja hI brAhma muhUrta meM mahAbhiniSkramaNa kara gye| ve isa samaya giranAra para ArohaNa kara gaye hoNge| usa mahAkAntAra meM unakA patA pAnA sambhava nahIM / " .. AkAza ke paTaloM ko ka~pAtA merA ratha, giranAra ke eka gupta pArvatya toraNa para jAkara ApoApa hI, acAnaka stambhita ho gayA / phUTatI dvAbhA meM mahAparvatAraNya ke nisarga caTTAno toraNa ke bIcobIca tuma nizcala pITa diye, digambara khar3e the / eka hAtha meM thA kamaNDalu aura liMgAtIta 71 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsare meM thI mayUra picchikaa| pichalA pairA tumhArA upatyakA ke A~cala meM thA aura agalA paira giranAra kI nirAlamba khar3I caTTAna para / "nAtha...!" ....samUcA parvata pasIja uThA usa sambodhana se| para tuma avAka, akampAyamAna mAnuSIttara parvata the / "svAmI, rAjula ke lie isa pRthvI para aba sthAna nhiiN|..... uttara meM kevala araNyAnI haharA uThI | "eka bAra merI ora dekho...!" "neminAtha se milana aba giranAra ke zikhara para hI ho sakatA hai, rAjula " lauTakara tumane nahIM dekhaa| aura nimiSa mAtra meM tuma usa khar3e durgama parvata para chalA~geM mArate dikhAI pdd'e|... acAnaka bhayAnaka siMha garjanA se talahaTiyA~ tharrA utthiiN| aura tuma AkAzavAhinI coTiyoM ke nIla zUnya meM jAne kahA~ ojhala ho gaye / ....tumhAre Adeza ke sivAya, merA astitva hI kyA thA ! tumhAre hI lie rAjula janamI thii| so anugAminI ho gayI / ... taba se sAre bhAvoM aura saMvedanoM se pare, basa, tumhAre caraNoM kI alakSya gati hokara calI cala rahI huuN| kAla ke bItate barasoM meM nahIM jI pA rahI hU~, so yAda nahIM kitane barasa bIta gye| kevala tumhArI mahecchA ko samarpita, cupacApa calI cala rahI huuN| kahA~ jAnA haiM, kyA pAnA hai, yaha bhI kabhI nahIM socA / ... Aja isa aTavI meM akelI bhaTaka gyiiN| sahacarI AryikAe~ jAne kahA~ chUTa gyiiN| ekAeka isa a~dhiyArI bAdala-belA meM ghira gyii| havA meM chAyI jalimA se merI deha kI pRthvI jAne kaisI pAragAmI saMvedanAoM se bhIMja uThI hai| apanA nAma, nagara, kula, kaumArya, ku~vArI sAtha, apanA rUpa lAvaNya, sabhI kucha yAda ho AyA hai| aura bhItara janmAntaroM kI jAne kitanI hI yavanikAe~ uThatI calI jA rahI haiM / 72 eka aura nIlAMjanA Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..bahuta vyAkula ho uThI huuN| apane vismRta Ape meM lauTa AyI huuN| kyoM huI maiM mahApratApI ugrasena kI ananya rUpasI rAjaputrI ? kyoM Aye yAdavakula-sUrya ariSTanemi rAjula ko vyAhane ? kyoM huI maiM unakI vAgdattA ?... phira anAyAsa, unakI apariNItA, parityaktA ? harivaMza kI varitA hokara bhI, avaritA rAjavadhU / ... kevala dvArikA ke samudra-toraNa se dvArapAla dvArA lauTA dI jAne ke lie ? tumhArA zrImukha dekhane taka ke ayogya ? kevala tumhArI nirmama pITa kI upekSA jhelane ke lie hI janamI hU~ maiM ?... kyA isa sAre niSThura khela kA koI prayojana nahIM : ... samajhatI hU~ tumhAre iMgita ko / phira bhI Aja vaha samajhane se merA hRdaya mukara gayA ... kAza una bAr3e meM ghire hariNoM ke bIca, maiM bhI eka hariNI hotI ! tumheM pazuoM para dayA A gayI, unake prANoM kI pukAra se tuma pasIja uThe / para eka mAnavI nArI kA mUka Akrandana tumhArI sarvacarAcara - vallabha AtmA ko sparza na kara sakA usakA sarvasva samarpaNa tumhAre sarva-zaraNa caraNoM taka na pahu~ca sakA? vaha Apa nahIM raha sakI, kevala tumhArI hara icchA kI eka taraMga ho rhii| kintu tumane lauTakara eka bAra usakI ora dekhanA taka ucita nahIM smjhaa| tuma kitane pyAra se khar3e parvata kI agamya caTTAnoM ko AliMgita karate cale gye| nirjIva pASANa taka tumhAre sparza ke adhikArI ho sake ! kintu rAjula kI chAtI ko eka bAra apane zrIcaraNoM se rauMda jAne lAyaka bhI tumane nahIM samajhA...? kyoM huI maiM mAnuSI, kyoM na huI giranAra kI dhUli, usakI koI cUr3Anta zilA, jisase tumhArA aMga-aMga AzleSita huA hogaa| tumhAre pairoM ke pAsa kI vaha hariyAlI, vaha jaladhArA, jisake nirIha ekendriya prANoM taka ke prati tumhArA hRdaya karuNA aura AtmabhAva se bhara uThA hogaa| kAza, aisA eka dhUlikaNa, eka tRNa, eka anya phUla, eka patiMgA, eka AkAza khaNDa, eka zilA khaNDa maiM ho sakatI, jise tuma akAraNa hI kabhI mRdu bhAva se dekha uThate hoge / ....koI vanya prANI, jo tumhArI sarvAzleSinI prIti se vibhora hokara, tumhAre liMgAtIta 73 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada-nala para sira DhAla detA hogaa| koI viSadhara bhujaMgana, jo mantra-mohita-sA hokara tumhArI nagna jA~ghoM aura bAhuoM ke saundayaM se lipaTa jAtA hogaa| ..kAza, inameM se koI ho sakatI rAjula...! ___ ...kAyotsarga ? hara dina vaha karane kI ceSTA karatI huuN| para maiM to ekadama hI khAlo huuN| kyA utsarga karU~ ? yaha kAmA tumhAre lie hI janamI thI, aura tumhAre prati samUco utsagaM ho gayI usa dina, usI kSaNa, jaba gandhamAdana hasto para ArUr3ha tumhAra ananta koTi sUkjayoM zrImukha kI pahalI bAra apane gavAkSa para se dekhA thaa| ApA asahya ho gayA thA usa nimiSa meN| apane kaumArca ke hIraka paryaka para nitAnta rikta, niSprANa hokara jA par3I dhii| eka hI citavana se tumane merA samasta prANa khIMca liyA thA : merI bahattara hajAra nAr3iyA~ tumhAre bhItara kIlita ho gayI thiiN| aba kisake prati, kyA utsarga karU~ ! merI jIvita kAyA to tumhAre caraNoM kI dhUli ho gyii| aba kAyotsarga kA yaha nirjIva abhinaya kaba taka karatI calI jAU~ ? apanI utsagita kAcA se bhinna, koI AtmA hU~ yA nahIM, maiM nahIM jaantii| tumase bhinna koI AtmA hU~, yaha soca pAnA mere lie sambhava rhiiN|... ___ ...ghaTATopa ghire A rahe ina bAdaloM meM, giranAra kI tamAma zikhara-mAlAe~ DUba gayI haiN| jAne kisa agamya ke ajJAta kUTa para tuma samAdhistha hoge isa kSaNa ? jAne kisakI khoja meM...? isa asIma virAT prakRti ke prati A~kheM mUMdakara, tuma apane bhItara kyA pAnA cAhate ho ? o parama puruSa, pUchatI hU~, yaha prakRti, yaha loka, jisameM rAjula bhI hai, yadi tumhAre lie sarvathA tyAjya hai, chapekSaNIya hai, to isake hone kA kyA prayojana hai : ...isa athAha dhundha meM khocI eka anAdhinI bAlikA tumheM pukAra rahI hai, pUcha rahI hai ! uttara doge...? sunatI hU~ loka ke zIrSa para koI arddhacandrAkAra siddha-zilA hai| tuma prakRti ke sAre bandhanoM se mukta hokara, nirvANa pAkara, usa siddha-bhUmi para AsIna huA cAhate ho| tuma zuddha jJAna-svarUpa, AptakApa ho jAnA cAhate 74 : eka aura maulAnanA Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ho| para kyA hogA tumhAre usa ananta jJAna kA. kyA prayojana hai usakA, yati yaha loka uttakA jJeya na ho, viSaya na hI. niSkAma hI sahI-para bhogya na ho : kyA sArthakatA hai tumhAre usa jJAtA kI, jJAna kI, yAda tumhAre jAnane aura bhogane ko yaha triloka aura trikAla na ho ?...yadi tumhAre jAnane ko rAjula na ho...? suno, apane ko jAnakara bhI mujhe na jAnoge, to tumhArA jAnanA adhUrA hI raha jAegA : sArthaka nahIM hogaa| tuma kRtakAma na ho skoge|.... ____ ...o mere parama puruSa, mujhe jAno, mujhe lo, maiM tumhArI parama vallabhA prakRti huuN| jAno, maiM hI tumhArI mumukSA hU~, maiM hI tumhArI abhIpsA huuN| mere na Ane taka tuma aTake rhe| mere Ate hI gaganodyata hue| apane pichale pera ko merI chAtI para dharakara hI tumane giranAra para agalA caraNa bharA thaa| ...maiM hI hU~ tumhAre jJAna kI kasauTI, tumhArI siddhi kA prabhAva / tumhArI mukti kA dvAra / mujhe jAne binA pAye, pAye binA, bhede vinA, tuma pUrNa jJAnI nahIM ho sakate, pUrNa puruSa nahIM ho skte| ...ekAeka ghanavora bAdala garajane lge| pRthvI aura antarikSa ko vidIrNa karatI huI pratyaMcAkAra vijaliyA~ kar3akane lgiiN| digantoM se uTatI huI pracaNDa adhiyoM aura vRSTi-dhArAoM meM avicala giranAra calAyamAna hone lgaa| aura eka ati komala mahIna kaNTa kI pukAra usameM antahIna hotI calI gyii|... "mere nAdha...mere puruSa...tuma kahA~ ho !" ....thor3I dera meM tUphAna kisI kadara zAnta ho claa| vRSTi-dhArAoM kA vega kucha kama huaa| rAjula ne cAroM ora nihArA / pIche mur3akara dekhaa| eka guphA dikhAI pdd'ii| usake a~dhiyAre dvAra meM amogha AvAhana thaa|..bhiige tana-basana se lathapatha, vaha guphA meM praveza kara gayo / vaha aisA niryAdha aura liMgAtIta : 75 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirjana ekAnta thA ki vahA~ apane sivA kisI anya ke hone kI koI kalpanA hI rAjula ke mana meM na A skii|...so apane bhIge hue akhaNDa ekamAtra vastra ko utArakara nicor3akara, rAjula ne use eka ora phailA diyaa| apane ko nirAvaraNa pAkara, vaha anajAne hI romAMcita ho AyI .... adhayayana-doSa karatI huI phI kar3akI, auraha guphA ke andhakAra ko bheda gyii| usake ujAle meM rAjula ne dekhA : guphA ke zeSAnta meM, eka zilA para koI atizaya sundara, digambara kumAra-yogI palkAsana se AsIna haiN| rAjula kI taheM kA~pa utthiiN| usake tana-mana ke sAre kozAvaraNa jhanajhanA utthe|... raha-rahakara bijalI kauMdha uTha rahI hai| kiMcit dUra par3e vasana ko uThAne kI sudhabudha bhI use nahIM rhii| jahA~ vaha khar3I thI, vahIM apane guhyAMgoM ko gopita kara vaha dhap se markaTAsana meM baiTha gayI / ... phira bahuta pracaNDa vega se A~dhiyA~ TUTa pdd'iiN| dhArAsAra jhar3iyA~ barasane lgiiN| eka para eka TUTatI bijaliyoM ke maNDaloM meM dharatI aura AkAza cakkara khAne lge| rAjula ne apanI chAtI meM dubake mastaka para sAkSAt pralayaMkara kI jaise tANDava nRtya karate dekhA / sAhasa baTorakara vaha bolI : "Arya, bAlikA ko kSamA kreN| usakA trANa kareM ...." "tathAstu, sundarI !... mujhase lajjA kaisI ? maiM hI to hU~... tumhAre lAvaNya kA cira prArthI / ariSTanemi kA anuja, mahArAja samudravijaya kA kaniSTha Atmaja... maiM rathanemi ...! "tumhAre saundarya kI sugandha aura AbhA kI laharoM se sAre AryAvarta kA AkAza Avila thA / cira dina se tuma merA svapna hokara rhiiN| " acAnaka sunA, merI bhAbhI hokara A rahI ho, dvArikA ke rAjamahaloM meN|... mana mArakara raha gyaa| socA, A~khoM kI rAha hI tumheM apane antara ke antaHpura meM basA lU~gA / ... kintu vaha sapanA bhI TUTa gyaa| taba lokAlaya 76 eka aura nIlAMjanA Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahIM bhaayaa| vahA~ dekhane ko, jIne ko bhogane ko raha ho kyA gayA thA... "so abhiniSkramaNa kara aayaa| raivatakaM parvata ke ubhAra bhI tumhArI yAda se pIr3ita kara dete the| nidAna, isa guphA meM apane ko banda kara liyA / ... vizvAsa thA, eka dina merI pukAra para tumheM AnA hogA / .... "tuma A gayIM, kar3akatI bijaliyoM ke ratha para car3hakara !...eka pala bhI asahya hai aba tumhArA viraha, rAjula ! merI kAmanA ke akuNThita phaloM para tuma nirbAdha, nirAvaraNa utara aayiiN| merI tapasyA sArthaka ho gyii| merA digambaratva kRtArtha ho gayA / .... "Ao, merI digambarI, tumhArA digambara puruSa, ina nagna bijaliyoM kI zayyA para tumheM bulA rahA hai..." : DUbatI cetanA ke chora para rAjula ne mahasUsa kiyA jaise eka vikarAla vyAghra, lapalapAtI jihvA se usa para TUTa par3ane ko udyata hai / bhava, lajjA, ghRNA, glAni, krodha aura vedanA kI parAkASThA para pahu~cakara vaha bhItara hI bhItara kucita, granthita hotI calI gyii| vaha apane hI bhItara dha~sI jA rahI thI, gA~Tha hokara apane hI meM niHzeSa lIna huI jA rahI thI : vaha dharatI meM samA jAnA cAhatI thii| para na AkAza phaTA, na dharatI phaTI eka abhedya vajra kI zUlI para vaha arakSita, akelI biMdhI jA rahI thI / I prArthanA se vyAkula hokara usane antarmana meM pukArA: "mere ekameva nAtha, mere neminAtha, tIna loka aura tIna kAla ke cakranemi, dhruva puruSa ! isa cira anAdhinI kA trANa karo ise sanAtha karo tumhIM nahIM, to kauna ise sanAtha karegA !...mere prabhu, mere ekamAtra nijatva, merI sattA ke sattva, mere sat ke satItva, mere sarvasva kahA~ ho tuma, kahA~ to tuma merI isa durvelA meM ... sakala carAcara ke ekameva vallabha, tIrthakara, bhagavAn neminAtha, tuma itane kaThora, itane nirmama kaise ho sakate ho ?isa saMkaTa kI ghar3I meM bhI tumane mujhe asahAya chor3a diyA... ?" * ... aura usakI bAhya cetanA jAtI rhii| antazcetanA gaharAtI calI liMgAtIta 77 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garyaH . pa ka bAda paratAu- nitI balI cii| usake mUlAdhAra meM eka marmabaMdhI balAghAta-sA huaa| use bodha huA : usakaM antataMpa ke athAha meM se giranAra kA eka zRMga uThA calA A rahA hai| 'bhayAvaha aura sarvasvahArI hai usako vedhakatA, usako uttuMgatA, usakI uttaantaa| aura usake bhItara jaise gUMjA : ___"koI kisI kA nAtha nahIM : tuma svayaM apanI nAgha ho| tuma svayaM hI apanI saMrakSikA ho, paritrAtA ho, sarvazaktimAn ! apane ko pahacAnI rAjula...!" ___"maiM...maiM kauna hU~.. maiM kauna hU~ ?...jise maiM gopana kara rahI hU~, vacA rahI hU~, kyA vahIM maiM hU~ : kyA maiM yoni mAtra hU~, kyA maiM uroja mAtra hU~ ? kyA maiM kAyA mAtra hU~ ? vaha kAyA, jisa para merA vaza nahIM, jisakI rakSA meM nahIM kara sakatI, jo isa kSaNa svayaM apanI bhakSaka ho uThI hai ? merA yaha saundarya, merA yaha nArItva, jo svayaM isa kSaNa merA zatru ho uThA hai, apanA hI zatru ho uThA hai : jobhapanI svAdhIna icchA taka kA nahIM hai, jo icchA, merI apanI nahIM : hara pala jo mujhe chalatI hai ? to phira maiM kauna hU~, kyA hai merA nijatva, nija dhana, merA svAyatta sarvasva ? yoni mAtra ? jise maiM jitanA hI adhika chupA rahI hU~, icA rahI hU~, saMrakSita kara rahI hU~, utanI hI adhika pracala aura adamya astra ana rahI hai vaha, mere viruddha, mere balAtkArI ke hAthoM meN| spaSTa pratIti ho rahI hai, ki gopana hai isI se AvaraNa hai, AvaraNa hai isI se AkarSaNa hai, AkarSaNa hai to skhalana hai hii| jitanA hI adhika gopana kara rahI hU~, utanA hI durnivAra AkarSaNa apane cahu~ ora jagA rahI hU~, utanI hI adhika svayaM bhI skhalita ho rahI hU~, Atma-cyuta ho rahI huuN|... ___ "tava kauna hU~ maiM, isase pare, kyA hU~ ? isa sabake bAda jo baca gayI hU~, saMjJAhIna, paribhASAtIta. vacanAtIta...vahIM maiM huuN| akhaNDa, eka, akSuNNA, acyuta / o...maiM, jAna gayIM, pA gayI, pA gayo apane ko|...are nahIM hU~ maiM yoni, nahIM hU~ maiM liMga, nahIM hU~ maiM kaayaa| maiM strI nahIM, maiM puruSa nhiiN| 78 : eka aura nIlAMjanA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..paiM puruSa bhI hU~, maiM strI bhI huuN| maiM kisI ko nahIM, apanI hI hU~ ....A gaye mere nAtha, mere eka mAtra apane, mere Apa mere merI antamA ke ramhaNa, Atman, A gaye tuma... ?" bhava, lajjA, godhana, glAni, paritApa, maryAza kI sArI granthiyA~ anAyAsa hI yo unmocita ho caloM, jaise parvata zikhara meM se ekAeka jharanA phUTa par3A ho / ... udabhinna, durdAma, unmukta, deha ke bhI AvaraNa se pare digambara, yaha cidambarA, nirgrantha uTha khar3I huI eka durjeya sarvajayI tANDava lAsya kI mujha meM vahnimAn mahAcaNDikA cira nagnA mahAkAlI / durjeya kumArikA : zAzvatI bAlA : sarvapAtItA : tribhuvana sundarI yoni aura liMga usakI ullamba nartita bAhuoM para mAtra lIlA sarpa banakara khela rahe the|... usa pralayaMkarI, zaMkarI ko sAkSAt sammukha pAkara, rathanemi eka mahAbhava se cItkAra utthe| agale hI kSaNa, ve apanI mauta Apa hI mara gye|... apane bhItara unhoMne apanA zava dekhaa| aura usa zava kI chAtI para eka paira dharakara, eka paira adhara meM uThAye, vaha kauna digamvarI ananta lAsya meM lIna haiM ! ..aura unhoMne apane zava ke bhItara se jAgakara uThate apane ziva ko dekhaa| unake aMka meM unake sAtha hI avatarita huI thI, unakI zivAnI / unakI apanI hI AtmajAta aMganA / nirAkula, vItarAga, niSkAma, nirIha, ve sahaja hI usameM ramaNalIna the, aura apane-Apako dekha rahe the / ... "...mA~...mA~...mA~ !" pukArate hue rathanemi jAne kisake caraNoM meM loTa - gye| para guphA meM unake apane atirikta aura koI nahIM raha gayA thaa| (1 mArca, 1973) liMgAtIta : 79 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAsudeva kRSNa kA patra : tIrthaMkara neminAtha ke nAma priya nemI, tumheM alaga se yAda karane kI AvazyakatA mere lie nhiiN| nirantara tumhAre sAtha, kaNa-kaNa ke sAtha, yoga-milana meM rahanA hI merA svabhAva hai| lekina lolA-puruSa hU~ na, so deza-kAla meM bhI manamAnA khelatA rahatA huuN| mAnuSottara hU~ apanI sthiti meM, para apanI gati-vidhi meM, mAnuSa bhAva se bhI unmukta vicaratA rahatA huuN| sthiti aura gati-pariNati, donoM hI kA saMyukta rUpa hU~ maiN| kahA na, ki lIlAdharmI huuN| aura isI lIlAbhAtra meM, Aja tumhArI yAda bahuta A rahI hai| kAraNa-akAraNa, tumhAre sAtha jiye atIta ko phira se jI jAne kI icchA ho AyI hai| jAna par3atA hai. tIrthaMkara mahAvIra kI icchA hai, ki unake janmotsava ke muhUrta meM, tumhAre-apane saMyukta jIvana kI marma-kathA jagat ko phira se sunaauuN| __ antartama saMvedana ke isa kSaNa meM, 'priya nemI' sambodhana ho svAbhAvika rUpa se mere mana meM phUTa rahA hai| tuma mere anuja the, so manuja-sulaga dulAra se hI tumheM pukarAnA Aja acchA laga rahA hai| prabhu, bhagavAn, yA tIrthaMkara ke maulika sattA-stara para to hama donoM hI eka-dUsare ko pratikSaNa 'parasparaTevo bhava' kI sthiti meM hI anubhava karate haiN| para isa kSaNa merA 'mUDa' ekadama vaiyaktika hai : aura taba svabhAvataH tumheM 'priya nemI' hI kahane ko jI cAhatA hai| tuma to jAnate ho, maiM TaharA lIlA-paruSa, eka sAtha vaiyaktikalA aura nizaktakatA ke staroM para jItA aura khelatA huuN| 30 : eka aura nIlAMjanA Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tumhAre anuyAyiyoM ke pApoM kA prakSAlana karane ke lie, maiM tatkAla naraka kI 'vAlukA-prabhA' nAmaka tIsarI pRthvI meM hU~, aura tuma siddhAlaya meM virAjamAna ho / so yaha patra sAre lokAkAza meM gujarakara hI, tuma taka pahu~ca skegaa| khAnagI hote hue bhI, khAnagI yaha raha nahIM paaegaa| tumhAre aura mere anuyAyI khAmakhAha ise par3ha hI leNge| aura sthiti meM tumhAre anuyAyiyoM ko, merA tumheM 'priya nemI' sambodhana kisI kadara akharegA bhI / kaheMge ki naraka bhoga rahA hai, phira bhI uddaNDatA gayI nhiiN| tIrthaMkara neminAtha ko, sAkSAt siddha parameSThI ko 'priya nemI' kahane se bAja nahIM aataa| para ina ekAntabAdI haThadharmiyoM ko kaise samajhAU~ ki tuma mere trailokyezvara bhagavAna neminAtha, aura priya sakhA nemI eka sAtha ho| aura sAre hI sambandhoM aura sambodhanoM ko eka sAtha jI cAhA jIne aura khelane kI jIvanamukta dazA hI merI eka mAtra Atmasthiti hai| vahI merI mUlagata antazcetanA hai| jainAcArya pUjyapAda ne 'sarvArthasiddhi' nAmaka apane grantha meM, eka bahuta sundara bAta kahI hai| ve kahate haiM ki, tIrthaMkara ke kevalajJAna meM jo jhalakatA haiM, usakA asaMkhyavA~ bhAga hI, unakI divya-dhvani meM mukharita hotA hai| aura unakI mukhara divya dhvani kA asaMkhyavA~ bhAga hI unake gaNadhara grahaNa kara pAte haiN| aura usa grahaNa kA bhI asaMkhyavA~ bhAga hI, gaNadharoM ke pravacana meM prakaTa hotA hai| aura usa pravacana kA bhI asaMkhyavA~ bhAga unake ziSya suna - samajha pAte haiN| aura una ziSyoM dvArA pAye gaye pratibodha kA bhI asaMkhyavA~ bhAga zAstroM meM lipibaddha hotA hai| aura isa zAstrIya vAGmaya kI kramazaH vilupti aura phira prajJapti meM kevalI ke kathana kA kitanA satyAMza baca pAtA hai, so to tuma aura maiM donoM mana-hI-mana jAnate hI haiN| phira bhI majA yaha hai ki tumhAre aura mere donoM hI ke anuyAyI zAstrakAra 'antima bAta' aura 'carama zabda' kahane kA dAvA karane se cUkate nahIM haiN| * tumhAre anuyAyI aneka AcAryoM ke isa bAlya pralApa se merA bar3A mano-vinoda hotA hai ki ve eka ora to vastu ke anekAnta svarUpa kA vAsudeva kRSNa kA patra : tIrthaMkara neminAtha ke nAma 81 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirUpaNa karate haiM, aura antataH vastu-satya ko zabda dvArA akathya mAnate haiM, aura uso zAstra meM Age jAkara, ve anya mAnyatAvAle dharmAcAryoM ke kathanoM kA joroM-zoroM se khaNDana bhI karate haiN| jaba ve yaha samajha cuke haiM, ki zanda meM satya kA kadhana kevala ekadeza hI ho sakatA hai, phira cAhe unakA apanA ho yA dUsaroM kA ho, taba usI zabda dvArA ve dUsaroM ke kathana kA khaNDana kaise kara sakate haiM ? hara kahIM bhASA meM kahIM gayI bAta ko, sApekSa bhAva se grahaNa karanA hI kyA saccI anaikAntikatA nahIM hai ? aura isa dRSTi se kyA koI bhI 'samaMjasa-jJAnI' aura 'avirodhavAk sarvajJa tIrthaMkara kA anuyAyI, kisI apane se anya ke zAstra yA mata kA khaNDana karatA hai ? aura yadi vaha aisA karatA hai, to kyA vaha ekAntabAdI aura hiMsaka nahIM ho uThatA ? kyA isa taraha vaha loka meM sarvajJakevalI aura unake kevalajJAna kA apalApa harI nahIM karatA hai : ET : ha apane anekAntavAda aura bastu ke anaikAntika svarUpa kA svayaM hI hatyArA nahIM ho jAtA sabhI dharma-pravartakoM ke ina anuyAyiyoM kI kRpA se loka meM dharma kI aisI glAni huI hai, ki Aja pRthvI para se dharma ke vilupta ho jAne kA khatarA sAmane hai| dekha rahA hU~, cirakAla se ina jJAnAbhAsI mAnava-anuyAyiyoM kI yahI pravRtti rahI hai ki ve apane kisI eka priya zalAkApuruSa ko apanA guru banA lete haiM, aura usI ko sarvopari devatva ke Asana para biThAkara, anya sAre zalAkApuruSoM ke bhrAmaka aura galata citra apane zAstroM meM A~kate haiM, aura ina sabako apane manamAne cunindA mahApuruSa ke caraNoM meM biThA dete haiN| bharata-kSetra ke AryakhaNDa bhArata meM isa samaya vaha pravRtti parAkASThA para pahuMcI hai| hara kisI sacce guru ke anuyAyI bhI, hara dUsare sacce guru ke khaNDana aura nindA meM ho apanI gurubhakti kI itizrI samajhate haiN| tumheM to patA hI hai, purAtana aura madhya-yugoM meM ina anuyAyiyoM ne apane haThIle bauddhika Agraha kI tuSTi ke lie apane-apane takoM ke nyAyazAstra hI raca DAle; aura phalataH dharma Atma-sAkSAtkAra kA kSetra na rahakara, 82 : eka aura nIlAMjanA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caiyAyika yoddhAoM ke buddhibala kI TakkaroM kA eka khAsA kurukSetra ho ho gyaa| ___ inhIM anuyAyiyoM kI kRpA hai, ki inake race zAstroM ne tumhAre aura mere bIca ajJAnAndhakAra kI eka abhedya vana-dovAra hI khar3I kara dI hai| hama donoM to parampara eka-dUsare ko Atpasthiti ko yathArtha rUpa meM samajhate haiM aura parama sattA meM yathAsthAna jur3e hue haiN| hama donoM eka hI parama sattA kI do anivArya sthitiyoM aura abhivyaktiyA~ haiN| tuma Atma-sattA kI sthitimattA ke adhIzvara ho, aura maiM usakI nirantara gati-pragatimattA kA avataraNa huuN| tuma sattA ke kendrastha parama puruSa ho, maiM usakI vyApti meM AdhArabhUta santulana kA saMyojaka haiN| tupa mattA ke antarmukha ekatva ke sumeru ho, maiM usake bahirmukha bahutya kA saMvAhaka huuN| tuma parAtpara parabrahma ho, maiM mahAviSNu lIlA-puruSottama huuN| magara ina anuyAyiyoM ne apane sImita mati-zrutijJAna se, apanI vaikalpika mAnasika buddhi aura usake dvArA race zAstroM se, eka hI nAnAmukhI anekAntika sattA kA manamAnA oNparezana karake parama sattA ko vikalAMga aura lahUluhAna kara diyA hai| inhoMne apanI bhrAmaka buddhi ke tIkhe phaloM se, tumheM aura mujhe kATakara, alaga-alaga karake pheMka diyA hai| isakA duSpariNAma yaha huA hai, ki buddhi kI vaha alagAva aura bheda-bhinna-bhAva kI vRtti parAkASThA para pahu~ca gayI hai| aura isa taraha maulika sattA ke vyavacchedana se, usakA vyaMjaka jo dharma hai, usake loka se sarvadhA vilupta ho jAne kI saMkaTa-ghar3I A pahu~cI hai| isa carama ahaMkAra aura svArdha-lipsA se jaba bhinnatvakArI dharmAcAryoM kA patana ho gayA, to dhana aura sattA kI lolupa rAjanIti ne dharma kA sthAna chIna liyA hai, aura bhagavAn ke Asana kA uccheda kara diyA hai| aura aba ye uddaNDa rAjapuruSa hI loka ke svayaM-niyukta vidhAtA bana baiThe haiN| ina rAja-sattAdhIzoM kA AtaMka itanA prabala ho gayA hai ki vartamAna meM pRthvI para vidyamAna sacce dharmaguru bhI, jAne-anajAne ina rAjapuruSoM ke hAthoM ke hathiyAra banate jA vAsudeva kRSNa kA patra : lothaMkara nAmanAtha ke nAma : 13 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahe haiN| aisA lagatA hai ki rAjaguru maharSi siLa kA sthAna, rAjatva ke krItadAsa droNAcArya ne le liyA hai| ___...cintA to tumheM aura mujhe kyA vyApa sakatI hai : tuma yaha khela vItarAga bhAva se dekha rahe ho, aura maiM cUta ko isa causara meM dhUta kA pAsA aura khilAr3I eka sAtha banakara khela rahA huuN| kabhI bhI vaha kSaNa A hI sakatA hai, ki ina pramatta khilAr3iyoM kA pAsA banA huA maiM, ekAeka sudarzana-cakra ho jyU~gA, aura isa sArI bAjI ko vipala mAtra meM ulaTakara pheMka duuNgaa| 'yadA yadA hi dharmasya glAnirbhavati bhArata' ke apane kaula ke anusAra 'dharmasaMsthApanArthAya' mere yuga-yuga-sambhava svarUpa ke prakaTIkaraNa kA ThIka muhUrta aba A pahu~cA hai| pyAre nemI, eka majedAra ittiphAka ho gayA hai ki mere dharmasaMsthApanArtha phira se avatarita hone kI yaha ghoSaNA, ekAeka isa patra dvArA mujhase ho gayI hai| (dillI, landana, nyUyaoNrka, mAsko aura pIkiMga meM isase nizcaya hI tahalakA maca jAegA) : eka lar3akA isakA nimitta bana gayA hai| apane jIvana meM sarvAMgINa yAtanAoM kI parAkASThAeM bhogakara, vaha zrIgurukRpA se kiMcit jAga uThA hai / aura jagat kI anuyAyI bher3iyA-dhaMsAnoM se chiTakakara sAhasapUrvaka alaga khar3A ho gayA hai| loka meM antima rUpa se ho rahI dharma kI glAni se isakI AtmA santapta aura santrasta hai| yaha lar3akA apanI mUlagata cetanA se hI anuyAyI prakRti kA nahIM hai, calki premI svabhAva kA hai| yoM loka meM yaha tumhAre hI anuyAyI jaina kula meM janmA hai, kintu premI bhAva-cetanA ke kAraNa sahaja hI anekAntadarzI aura satyadoM hai| sattA kA samanvita svarUpa isake svabhAva meM spaSTa jhalakatA hai| so yaha anuyAyI kisI kA nahIM, kevala apane Atma-svarUpa aura Atma-dharma kA anugAmI hai| apane zrIguru se bhI isane vahI jIvana-mantra 84 : eka aura nIlAMjanA Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAyA hai| kahatA hai : 'Apako dhyAoM, Apako pUjo, Apako prema karo, ApameM hI sarva ko pAo, Apako pAnA hI sarva samasyAoM kA samAdhAna hai|' isI mantra-darzana ke kAraNa vaha tumhArA aura merA samAna rUpa se premI ora bhakta ha / kAraNa, yaha hama donoM hA ke yathArtha svarUpa ko pahacAnatA loka meM dharma kI glAni se behada pIr3ita hokara, yaha tuma taka yA mujha taka pahu~cane ko chaTapaTA rahA thaa| vaha cAhatA hai ki adharma ke binAza aura dharma ke paritrANa tathA punaHsthApanA kA koI mahAprayatna kiyA jAnA caahie| tuma to parabrAhmI siddha avasthA meM ho, loka ke kebala bItasaga draSTA ho, so tumase to kisI prayatna kI pratyAzA na kara skaa| lekina tumheM praNAma kara yaha kisI taraha, apanI hI atalagAmI yAtanAoM kI saha, mujhe khojatA huA, pAtAloM kI isa tIsarI pRthvI meM mere pAsa A pahuMcA hai| vartamAna loka ke AyumAna se tI aba vaha vRddhatva ke kinAre khar3A hai, magara tumhAre-hamAre yAnI zalAkApuruSoM ke AyumAna se abhI isakA kumArakAla hI cala rahA hai| bhAva aura bhaMgimA se lagatA bhI nirA lar3akA hI hai| ThIka merI hI taraha ekabAragI hI lIlA-caMcala aura gambhIra hai| antaHkaraNa se Atmastha, saumya aura sarvapremI hai, lekina pravRtti meM mere jaisA hI uddhata aura tUphAnI hai| cIMTI aura vanaspati taka kI pIr3A se saMvedita hotA haiM; magara asatya aura anyAya para talavAra banakara TUTatA hai| so yaha loka meM nirA sarvahArA hokara raha gayA hai| lekina becArA to kahIM se lagatA nhiiN| sarvAliMgana aura sarvasaMhAra, eka sAtha isakI donoM bhauMhoM para khelate haiN| ...nemI, isa lar3ake ko sAmane pAkara mujhe tumhArI bahuta-bahuta yAda A gyii| lar3akA bolA : kucha karanA hogA, vAsudeva ! loka meM dharma kI vaha gharama glAni aba jIne nahIM de rhii| bolA ki-vItarAga prabhu neminAtha to merI trAhi mAm' sunate taka nahIM; ve to apanI siddhAvasthA meM avicala lavalIna haiN| para ApakI ve suneMge, kyoMki Apa una parabrahma-puruSa ke hI saMyukta lokapAla svarUpa mahAviSNu haiN| ho sake to Apa donoM milakara koI vAsudeva kRSNa kA patra : tIrthakara neminAtha ke nAma : 8.5 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAya kIjie ki loka ko ina ahaM-svArthoM se pramatta mithyA dharmAcAryoM aura rAjapuruSoM kI ApA-dhApI se bacAyA jA sake, aura satya-saMyukta samanvita navadharma kI loka meM sthApanA ho / holA di-De lasuna, cA eka patra tIrthaMkara siddhAtmA neminAtha ko likheM : aura usake dvArA, jo aneka bhrAntiyA~ aura galataphahaSiyoM ina kaTTarapanthI anuyAyI dharmAcAriyoM ne dharma ke nAma para phailA rakhI haiM, unakA pratyAkhyAna kreN| apane aura neminAtha ke svarUpa kI ThIka-ThIka vyAkhyA prastuta kareM, tAki mAmalAta sApha hoM, aura loka meM samagra aura anaikAntika satya ko dekhane kI spaSTa aura sApekSa dRSTi kA AvirbhAva ho ske| vaha kahatA hai ki 'gItA' taka kI sthApita-svArthiyoM ne svArthapoSaka manapAnI vyAkhyAe~ kara DAlI haiM, aura Avazyaka hai ki maiM punaH navayugIna gItA kA uccAra kruuN| isa lar3ake kA Agraha hai ki yaha patra maiM use 'DikTeTa' karavA dUM-so bhAI, karavA rahA huuN| tumhAre aura mere boca to vastutaH patra kA vyavadhAna bhI kahA~ hai, para loka-paricAlanA ke lie yaha upacAra eka kAragara nimitta siddha hogaa| tumheM patra likhavA rahA hU~, to samasta lokAkAza meM vyApa kara hI to yaha tuma taka pahu~ca skegaa| ...dekho to nemI, ina anuyAyiyoM kI calate aisA vyaMgya ghaTita huA hai, ki mAno hamAre jIvanoM se ve zAstra nahIM nikale haiM, balki ye sAmpradAyika zAstrakAra hI Aja ke loka meM hamAre nirmAtA aura vidhAtA bana baiThe haiN| hamAre ina chadma caritrakAroM ne apane-apane pantha-sampradAya kI puSTi ke lie hameM manamAnA ra~gA aura citrita kiyA hai| udAharaNa ke lie mujhe ekameva bhagavAn banAne kI dhuna meM, mere anuyAyI AcAryoM ne, mere jIvana-caritra meM se tIrthaMkara ariSTanemi ko ekadama hI gAyaba kara diyA hai| tuma-hama jIvana meM sadA aTUTa sAtha rahe, jur3e rahe, saMyukta sattA kI anivArya jugala-jor3I 86 ; eka aura nIlAMjanA Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hokara rahe / hamAre vyaktitya jIvana kI lIlA meM eka-dUsare ke pUraka hokara rahe / tuma sabhcaradarzI aura samyakajJAnI hokara rahe, maiM tumhAre samayadarzanajJAna ko loka meM samyak kriyA aura AcaraNa dvArA rUpAyita karatA rhaa| tuma zuddha AtmayogI hokara rahe, maiM zuddha karmayogI hokara rhaa| maiM tumhAre Atma-yoga ko, Atma-svarUpa-sthiti ko, apane karmayoga dvArA, jIvana meM pratidina saMcAlita karatA rahA tuga pani garma kara rahe, maiM isa dharma ko nirantara yathArtha karma meM pariNata karatA rhaa| maiM usa dharma kA saMvAhaka jAjvalyamAna karma hokara rhaa| lekina sthApita-svArthI anuyAyiyoM ne apane ahaM kI puSTi aura svArtha ko tuSTi ke lie maulika sattA ke pratinidhi-svarUpa, hamAre asti-AviH-saMyukta yugala ko chimna-bhinna karake hI caina liyaa| mere anuyAyiyoM ne mere jIvana-caritra meM se tumheM haTA diyA, aura tumhAre anuyAyiyoM ne tumheM sarvopari bhagavattA ke siMhAsana para sthApita karane ke lie, merA sattA-lolupa pratidvandvI aura pratispardhI ke rUpa meM citraNa karake, mujhe mAyAcArI, kuTila-kapaTI aura yuddha-vigraha kA premI siddha karane kA prayatna kiyaa| isa taraha dharma aura karma kA avinAbhAvI yugala inhoMne tor3a diyaa| phalataH loka meM dharma kI ghanaghora glAni utpanna huI hai| ____...isa lar3ake ko sAmane pAkara Aja merA mana bahuta komala aura saMvedanazIla ho uThA hai| kucha purAnI smRtiyA~ tejI se ubhara rahI haiN|...yoN to bhUta, vartamAna, bhaviSya tInoM tumhAre jJAna meM satata jhalaka rahe haiM, aura maiM ina tInoM kAloM meM apanI icchAnusAra, cAhe jaba manamAnA jI letA huuN| phira bhI alaga se Aja kucha bAtoM ko mana ke stara para yAda karane ko merA jI umar3a AyA hai| ___...tumheM bAda hogA nemI, eka bAra hama saba milakara, apane-apane antaHpuroM ke sAtha, 'mahAkAma vana' ke lIlA-sarovara meM jala-krIr3A karane gaye the| kucha aisI tanmayatA se hama jala-keli meM nimagna ho gaye the, ki hameM bAhya deza-kAla ke vyavahAra-vyavadhAnoM kA bhI khayAla na rahA thaa| mere vAsudeva kRSNa kA patra : tIrthaMkara neminAtha ke nAma : 17 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to taba taka kaI vivAha ho cuke the, para tuma mujhase baya meM choTe the, aura svabhAva se hI itane AtmalIna the ki ramaNI aura vivAha ko apane se alaga loka meM dekhanA tumhAre vaza kA hI nahIM thaa| jala kali kI usa tallInatA meM, zabanama itane gahare pApAdezakA bipane-parAye ke laukika sambandhoM kI cetanA hI tumameM nahIM raha gayI thii| ....tuma apanI bhAbhI satyabhAmA ke sAtha bhAna bhUlakara jala-krIr3A meM kho gaye the| ekAeka satyabhAmA ne tumheM Toka diyA thA : "nemI, tuma to mujha para isa taraha pAnI ukhAla rahe ho, mAno ki maiM tumhArI priyA hU~ !" tumane sahaja bAlyabhAva se haiMsakara pratiprazna kiyA : "kyA tuma merI priyA nahIM ho, bhAbhI ?" ____mAninI aura mohinI nArI ko avasara mila gayA ki apane isa janmajAta maunI-muni, virAgI devara ke hRdaya meM rAga jagAye, use ukasAye / so satyabhAmA ne tumhAre pauruSa ko cunautI dekara, use bharapUra jagAne kI ceSTA kii| vaha bolI : ___"yadi maiM tumhArI priyA ho jAUMgI, to tumhAre bhaiyA kRSNa kahA~ jAe~ge ?" tumane yoM hI kaha diyA : "kisI aura kAminI ke pAsa cale jaaeNge| unheM kAminiyoM ko kauna kamI hai ?" aise avasaroM para puruSa ko vazIbhUta karane ke lie nArI kA jaisA tarIkA hotA hai, vaise hI satyabhAmA ne nArAjagI kA abhinaya karake, tumheM kalaMkita karanA cAhA, tAki tumhAre bhItara AkarSaNa adamya ho utthe| so vaha bolI : "nemI lAlA, aba taka to hama saba tumheM bahuta sarala samajhate the, para mujhe kyA patA thA ki tuma itane kuTila bhI ho|" vibAda tumheM kabhI priya nahIM rhaa| tuma uttara diye binA hI, taTa para jAkara vastra badalane lge| tumhArI bhAbhI ko avajJA kA yaha AghAta asahya ho utthaa| vaha bhoge vastroM se hI badahavAsa-sI tumhAre pAsa daur3I aayii| 18 : eka aura nIlAMjanA Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuma avicala, taTastha rhe| phira musakarAkara satyabhAmA ko apanI bhIMgI dhotI dikhAkara bole "bhAbhI, ise dhokara nicor3a do !" mana meM to satyA ko yaha acchA lagA; phira bhI apane mAna kI dhAra ko teja kara vaha bolI : " nemI, tumheM jAnanA cAhie ki maiM apratihata balo vAsudeva kRSNa kI paTTamahiSI hU~ ! vaha kRSNa, jisane nAga-zayyA para car3hakara divya zArGgadhanuSa kA sandhAna kiyA thaa| taba digurdiganta tharrA uThe the| kyA tumhArI bhujAoM meM aisA bala hai ki maiM tumhArI dhotI dhoU~, tumhArI dAsI hokara rhuuN|" "suno bhAbhI, dAsI aura rAnI, donoM hI kI mujhe apekSA nahIM; para yadi Aja merA bAhubala dekhane kI tumhArI icchA hai, to use avazya pUrI kara denA cAhatA huuN|" kahakara tuma tapAka se ratha meM jA baiThe the, aura akele hI nagara ko lauTa par3e the| pIche se hama saba bhI ha~sate batiyAne mahala lauTa aaye| maiM ThaharA janama kA kautukI / tumhAre aura satyA ke bIca jo ghaTA, use dUra se maiM cupacApa dekha-suna rahA thaa| so AgAmI visphoTa ke lie taiyAra thA / ... tuma ratha se utarakara sIdhe samnAte hue merI AyudhazAlA meM cale gaye the / durnivAra samudra kI taraha tuma usa bhayAvaha bhujaMga zayyA para yoM car3ha gaye, jaise sahaja bhAva se apanI zayyA para car3he ho / sahasroM nAgamaNiyoM se dIpita zArGga dhanuSa ko tumane khilaune kI taraha uThAkara tAna diyaa| usakI TaMkAra se tamAma lokAkAza tharrA uThA / phira tumane merA pA~cajanya uThAkara phU~ka diyA to dizAe~ latAoM-sI kampita hokara tumhAre caraNoM meM lipaTa gayIM / ... apanI kusuma - citrA sabhA meM baiThe hue maiM bar3e kautuka - kautUhala se tumhArI isa lIlA ko dekhatA rahA / mAnabhaMga se kSubdha hokara satyabhAmA mere pAsa daur3I AyI aura bolI : "nemikumAra kI isa uddaNDatA ko dekhakara bhI, Apa cupa baiThe haiM ! vaha ApakI sattA ko cunautI de rahA hai !" vAsudeva kRSNa kA patra tIrthaMkara neminAtha ke nAma : 89 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maiMne musakarAkara kahA : "satyA, tuma nemI ko nahIM phcaantiiN| mujhase adhika mere usa bhAI ko koI nahIM jaantaa|...yh batAo, Aja tuma usase aisI nArAja kyoM ho gayI ho : dekhatA hU~, kahIM usane tumhAre marma para AghAta kiyA hai...!" satyA jhallAyo : "Apako to hara bAta meM binoda sUjhatA hai ! kAna kholakara suno, tumhAre isa bhole-bhAle nemI ne Aja mujhase priyA ko taraha kIr3A karane kI ceSTA kii| maiMne TokA, to DhITha hokara bolA-kyA tuma merI priyA nahIM ? phira mujhase bolA ki-merI dhotI dho do...mere sahane kI parAkASTA ho gyii| maiMne usake bAhuballa ko lalakArA, to vinA tumhArI AjJA ke tumhArI AyudhazAlA meM jAkara, tumhArI hor3a meM usane tumhArA zArTI dhanuSa car3hA diyA...! samajha lo acchI taraha, vaha tumhArI sattA aura pauruSa, donoM ko cunautI de rahA hai !..." ___ mujhe isa kathA meM bahuta rasa aayaa| maiM sIdhe satyA ke marma ko bedhatA-sA bolA : ___ "are satyA, yaha to zubha saMvAda hai| tumane mere isa maunI-muni bhAI ke virAgI hRdaya meM rAga jagA diyaa| yaha to tumhArI vijaya huii| aura priyA, usane tumheM saca hI to kahA hai| saccI bAta batAo mana kI, kyA tuma usakI priyA nahIM honA cAhatI ? kyA isIlie tumane use zAI dhanuSa car3hAne kI cunautI nahIM dI ? kyA isIlie tumane usake bAhubala ko nahIM lalakArA ?" ___ satyA pahale to lajjA se bhara rahI, phira ghAyala siMhanI-sI uchalakara bolI : __"Apako kucha hoza bhI hai Apa kyA bola rahe haiM ? hara samaya vinoda acchA nahIM lagatA, svAmI !" "tuma to jAnatI ho hatyA, mere lie to yaha sArA saMsAra lIlA-vinoda 90 : eka aura nIlAMjanA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hI hai| apanA-parAyA saba mere lie kevala khela hai|...mii ko khokara tuma pachatAogI, satyA !" "ApakI lIlA se maiM hArI, devatA, para apane isa bhAI se sAvadhAna rahie : vaha tumhAre arddha-cakrI siMhAsana kA pratidvandvI hai ! tumhArI cakravartI sattA kA vaha pratispardhI hai|" mujhe joroM se ha~sI A gyii| maiMne kahA : "sano satyA, nemI ko pahacAnanevAlI nArI abhI isa pRthvI para yA to janamI nahIM, aura janamI ho to usako mujhe khoja lAnA hogA 1 tIrthaMkara kI niyoginI ko vAsudeva hI pahacAna sakatA hai| aura dekho, satyA, hama donoM eka-dUsare ke pratidvandvI aura pratispardhI nahIM, pUraka haiN| ariSTanemi kI niyati ko kaMvala meM jAnatA huuN| usake siddha hone kA samaya A gayA hai| tumheM aura jagat ko aba maiM dikhAU~gA ki nemikumAra kauna hai ?" rasezvara kRSNa kI nigAha se rAjula ojhala na raha skii| tIrthaMkara kI AtmezvarI ko vipala mAtra meM maiMne pahacAla liyA ...tuma to aba sadA ke lie cupa ho gaye the, nemI / tuma to antarmukha vItarAga bhAva se kevala honI ke draSTA ho rhe| kintu lIlA-puruSa kRSNa loka meM tumhArI niyati kA vidhAtA banakara khelane lgaa| 'nimattamAnaM bhava savyasAcin !' kA udgAtA maiM svayaM mahAsattA kI pAramezvarI icchA kA nimitta banakara prakaTa huaa| maiMne saMkalpa kiyA ki apane bhItara baiThe paramahaMsa svarUpa ko, tumhAre rUpa meM jagat ke samakSa sAkAra kruuNgaa| maiM arhata kevalI ariSTanemi ke yathAsamaya avataraNa kA Ayojana kruuNgaa| ____...maiMne jihA-lolupa ho gaye yAdavoM kI hiMsakatA kA paradA phAza karane kI cAla clii| rAjula ko byAhane ke lie maiM tumhArI bArAta kA netRtva karatA huA, mathurA ke rAjapatha para jA cddh'aa| bArAtiyoM ke bhoja ke lie vAsudeva kRSNa kA patra : tIrthakara neminAtha ke nAma : 91 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAr3e meM bandI mRgoM kI aura maiMne tumhArA dhyAna AkRSTa kiyaa| maiM tumheM sarvacarAcara vallabha bhagavAn banAnA cAhatA thA maiM loka meM tumhAre tIrthaMkara kA samavasaraNa racanA cAhatA thA / maiM tumhAre dharma cakra kA saMvAhaka honA : cAhatA thaa| ... gavAkSa para tumheM dekhane ko car3hI rAjula, udhara tumhArI vItarAga citavana se AtmahArA ho gayI aura idhara tumhArI yahI citavana, pazuoM ko bandI dekhakara mahAkAruNika vizva-prema se sajala ho utthii| saMyukta jIvana lIlA ke usa eka hI kSaNa ne tumhArA saMsAra samApta kara diyaa|... nimiSa mAtra meM hI tuma sAre bandhana kATakara giranAra car3ha gye| aura rAjula chAyA kI taraha tumhArI anusAriNI ho gyii| isa prasaMga meM laukika nATaka maiMne jo bhI kiyA ho, para apanA manoratha maiMne siddha kara liyaa| kevalajJAna ke sUrya hokara tIrthaMkara neminAtha ke giranAra se utarane aura pRthvI para dharmacakra pravartana karane kI maiM pratIkSA karane lagA / ... chaina ke ajJAna meM hI jo jI rahe the, ve niyati-naTI ke naTezvara kRSNa kI nATya-lIlA kA rahasya nahIM samajha ske| unhoMne mere isa prakaTa meM virodhI lagate nATaka kA manamAnA artha lagA liyaa| ve tumhArI aura merI saMyukta bhAgavata sattA ke marma ko na bUjha ske| unhoMne mujha para apane zAstroM meM Aropa lagAyA ki maiM rAjya lobhI thA, aura tIrthaMkara neminAtha ke 'bAhubala se bhayabhIta hokara maiM caukannA ho gayA thA ki kahIM ariSTanemi merI rAjasattA ke siMhAsana ko mujhase chIna na leN| so tumhAre una bhaktoM ke anusAra, maiMne hI tumhAre byAha kA prapaMca rcaa| maiMne hI bAr3e meM pazu dhiravAkara tumheM saMsAra se virakta karavAkara AraNyaka banavA diyaa| aura isa taraha apanI rAjasattA ko surakSita kara, maiMne nizcinta ho jAnA cAhA thA / ... mere kaivalya-sUrya, sarvAntaryAmI bhAI nemI, tumhAre sivAya isa satya kI sAkSI aura kauna de sakatA hai ki rAjasattA kA meM janmajAta virodhI aura vidrohI thaa| isI se yAdavoM ke rAjamahala ko ThukarAkara maiMne kArAgAra meM 92 : eka aura nIlAMjanA Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janma lenA pasanda kiyA rAjAMgana meM khelanA mujhe maMjUra na huA, maiM braja ke yamunA-taToM meM ahIra gopoM aura gopiyoM kA sakhA banakara, apanI prajJAoM ke sAtha palA aura khelaa| durjeya atyAcArI mAmA kaMsa kA vadha karake bhI, maiM mathurA kI rAjagaddI para nahIM baitthaa| maiMne siMhAsana mahArAja ugrasena ko sauMpa diyaa| jarAsandha aura kAlayavana kA saMhAra karake bhI, maiMne unake siMhAsanoM para adhikAra nahIM kiyaa| unake putroM ko dharma-mantra dekara unheM siMhAsanAsIna kara diyaa| hama yAdava to paramparA se hI prajAtAntrika the| apane kula kI gauravazAlI paramparA ke anurUpa hI maiM kevala vRSNi-saMgha kA adhipati aura netA hokara rhaa| sattA ke lobha se nahIM, sevA bhAva se / niyoga se hI vAsudeva aura trikhaNDa pRthvI kA cakravartI adhIzvara hokara janapA thaa| so pRthvI kA kevala zaraNAgata vatsala netA aura loka pratipAlaka hokara rahA / devanagarI dvArikA ke rAjyaizvarya meM vilAsa karane kI mujhe phurasata hI kaba milI ? madonmatta rAjasattAoM ko samApta karake, pRthvI para dharmarAjya kI sthApanA karane ke lie merA janma huA thaa| apanI usI niyati ko siddha karane ke lie, AsetuhimAcala AryAvarta meM maiM AjIvana daur3atA phirA | havAoM para ArohaNa karate rathoM ke vidyutavegI azvoM kI balagAoM para hI merA sArA jIvana bItA / AryAvarta ke adhaHpatana ke mUla kauravoM kA vidhvaMsa karavAne ke lie, aura dharmajAta pANDavoM kA dharmarAjya pRthvI para lAne ke lie maiMne kurukSetra meM niHzastra aura ayuddhayamAna rahakara, pANDavazreSTha arjuna ke ratha kA sArathya kiyaa| aura eka sArathI ke rUpa meM, maiMne ThIka raNAMgana ke morce para, Atmadharma aura lokadharma kI saMyojaka gItA uccarita kI / kevala apane iMgitoM para, mAtra aThAraha dina meM, durdaNDa kauravoM kI mANDalika, bhAratavarSa kI anAcArI rAjasattAoM kA, maiMne pANDavoM dvArA saMhAra karavA diyaa| cAhatA to hastinApura ke rAjasiMhAsana ko maiM apanA caraNa dAsa banAkara rakha sakatA thaa| para maiM trikhaNDAdhIza cakravartI mAnamatta rAjabhoga ke lie nahIM huA thaa| maiM rAjyatva kA mUloccheda karake tamAma siMhAsanadharoM ko vAsudeva kRSNa kA patra tIrthaMkara neminAtha ke nAma : 93 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajA ke sevaka banAne AyA thaa| so svayaM siMhAsana para kaise car3ha sakatA thA ? dvArikA ke siMhAsana para maiMne kabhI paira taka nahIM rkhaa| usakI devadurlabha ratnaprabhA dharmacakrezvara tIrthaMkara kI pratIkSA meM thI / ... niyata muhUrta meM, lokasUrya arihanta hokara tIrthaMkara neminAtha giranAra se utara aaye| maiMne usa dina dvArikA meM rAjyAbhiSeka kA mahotsava rcaayaa| maiMne harivaMziyoM ke ApUpina, zaraNAnta-ullabha jamina ko ture samavasaraNa (dharma-sabhA) meM pariNata kara diyA |... gandhakuTI ke kamalAsana para, antarikSa meM aghara virAjamAna arhatu ariSTanemi kI divyadhvani jaba loka meM pravAhita huI, to tamAma jar3a-jaMgama sRSTi dharma se AplAvita ho uThI / AyAvarta ke bar3e-bar3e siMhAsanadhara tumhAre caraNoM meM pravrajita hokara, tumhArI dharma-dezanA ke anuzAstA ho gaye / pradyumna jaisA merA pratApI kAmakumAra pautra, yadukula kA vaha salaunA bhuvanamohana rAjaputra, muNDita bhikSu hokara, tumhAre Atmadharma kA saMvAhaka ho gyaa| usake anusaraNa meM sAmya Adi sahasroM yaduvaMzI rAjaputra jinezvarI dIkSA dhAraNa kara digambara vicarane lge| ratnima phUla- zayyAoM meM bilasanevAlI yaduvaMza kI aneka zirISa komalA rAjakanyAe~ aura rAjavadhue~ tumhArI zaraNAgatA satiyoM ho gayIM, aura unhoMne ha~sate-ha~sate kaMkar3a-kA~ToM kI zayyAe~ aMgIkAra kara liiN| svayaM merI paTTamahipI padmAvatI mere kaustubha maNDita vakSa kA tyAga kara tumhArI caraNa dhUli ho rahI / maiMne sarvatra ghoSaNA karavA dIM ki jo bhI koI strI-puruSa abhiniSkramaNa kara tIthaMkara neminAtha ke mokSamArga meM pravrajita honA cAheM, ve khuzI-khuzI jAeM, unake parivAra kA bhAra vAsudeva kRSNa vahana kregaa| .... apanI niyati maiM jAnatA thA, phira bhI tumhAre mu~ha se vaha sunanA aura jagat ko sunavAnA cAhatA thaa| so mAnuSa bhAva meM Akara mana-hI-mana maiMne prazna kiyA: "prabhu, kyA maiM pravrajita na ho sakUMgA, maiM jaghanya hI rahU~gA ?" tatkAla tuma bole kaivalya-sUrya neminAtha : "vAsudeva kRSNa pravrajyA se pare hai| jagadIzvara ke lie saMncAsa anAvazyaka 4: eka aura nIlAMjanA Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiN| tuma loka-pratipAlaka mahAviSNu ho ! samvakudarzI jIvanamukta kRSNa cirakAla loka meM vilAsa karatA huA, apanI paramezvarI rAsalIlA aura karmalIlA se, adyAvadhi loka ke hRdaya - sAmrAjya para rAjya kregaa| yogIzvara kRSNa aura tIrthaMkara neminAtha eka hI parama sattA ke do anaikAntika pahalU. haiN| tIrthaMkara sthiti kA adhIzvara haiM, nArAyaNa vAsudeva kRSNa gati pragati kA svAmI hai / " loka kI jAnakArI ke lie, jAnate hue bhI anajAna banakara maiMne pUchA : " aura kRSNa kA bhaviSya, prabhu ?" "tuma kAlAdhIna nahIM, kAlAbAdhita ho, kRSNa ! vizva-maMgala kI AvazyakatAnusAra tuma svayaM apane bhaviSya ke vidhAtA ho| apane svAyatta zAsana se aba tuma loka kA pApa prakSAlana karane ke lie naraka yAtrA karoge / vAsudeva apano niyati se hI karmayogI hotA hai, janamana-raMjana hotA hai| lokajana ke bIca ThIka mAnavajana kI taraha rahakara hI, vaha manuSya ke sukha-dukhoM aura kaSTabhogoM kA sahayogI hotA hai| usake rUpa meM nArAyaNa nara-lIlA karate haiM / vaha narakoM taka meM svayaM nivAsa kara, ajJAnI AtmAoM ke nArakIya kaSTa klezoM kA sAkSI aura sahabhogI hokara rahatA hai| nahIM to narakoM ke usa ghora pApAndhakAra meM jJAna kI jota kauna ujAle ! so isa bAra tIsarI pRthvI 'bAlukA-prabhA' meM, tuma apanI nAga zayyA bichAoge, lIlA-puruSottama kRSNa !" " aura usake bAda... " "usake bAda, isI bharata kSetra meM AgAmI utsarpiNI meM, puNDra deza ke zatadvAra janapada meM anama nAmaka arhatu tIrthaMkara ke rUpa meM avatarita hooge ?" "bhagavan, Apake sAtha siddhAlaya meM A baiThane ke lie ?..." "suno kRSNa, vaha rahasya kholane kA samaya abhI nahIM aayaa| itanA hI kahatA hU~ ki arhat kevalI apanI icchA kA svAmI hotA hai| so bAsudeva kRSNa kA patra : tIrthaMkara neminAtha ke nAma : 93 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAlaya aura lokAlaya ke bIca cunane ko tuma svatantra hoge| loka meM hI mukta aura divya jIvana racanA cAhoge to apane ananta darzana, jJAna, sukha aura vIrya ke bala para loka-jIvana ko AmUla rUpAntarita kara sakoge ! tathAstu !" apanI niyati ko maiM jAnatA thaa| phira bhI loka ke samakSa tumhArI divya dhvani se use ghoSita karavAnA cAhatA thaa| ghoSita to vaha huI, para arddhajJAnI aura ajJAnI anuyAyiyoM taka pahu~cate-pahu~cate, zrutiyoM kI paramparA meM usakA samUcA rUpa hI vikRta ho gayA / AtmAhuti kI ujjvala vedanA se tapaHpUta 'bAlukA-prabhA pRthvI' kI isa naraka - zayyA para tumhArI vaha vANI Aja phira se pratyakSa suna rahA huuN| aura apane bhAvI tIrthaMkara - jIvana kI apUrva rUparekhA merI A~khoM ke sAmane ubhara rahI hai| tumhAre anuyAyiyoM ko mere bhAvI tIrthaMkaratva se, merA yaha svaicchika naraka - pravAsa hI adhika priya hai| ve nahIM jAnate ki unhIM ke pApa dhone ke lie maiMne naraka kI isa vaitaraNI ko aMgIkAra kiyA hai ! tuma to jAnate ho, maiM to janama kA hI khilAr3I hU~, so tumhAre anuyAyiyoM ke isa priya naraka ko bhI khela-khela meM bhoga rahA huuN| janma-jarA-maraNa, roga-zoka, viyoga-duryoga ke tamAma dukhoM ko lIlA meM pariNata kara denA hI to merI ekamAtra asmitA aura niyati hai| so vahI nirantara karatA rahatA huuN| merI vaMzI to abhI bhI anAhala baja rahI hai| loka meM mere gopa- sakhA aura merI gopiyoM abhI bhI mahAbhAva meM tanmaya hokara merI pratIkSA meM haiN| rAdhA kI bAta maiMne tumheM kabhI nahIM batAyI, nemI, para tumase merA kyA chupA hai| jaba hama sAtha the, to maiM prAyaH apanI ekAntinI priyA rAdhA ko tumhArI A~khoM meM musakarAte dekha letA thA, aura rAdhA kI A~khoM meM mujhe tumhArI niSkAma citavana jhA~katI dikhAI par3atI thii| rukmiNI aura satyabhAmA ne tumheM na bhI pahacAnA ho, para rAdhA tumheM khUba pahacAnatI thI kyoMki usake hRdaya ke padmAsana para baiThakara, tumhIM mujhe aisA aTUTa aura sarvasvatyAgI niSkAma prema de rahe the| aba loka kI mithyA maryAdAoM meM ba~dhI satyabhAmAoM ne 96 : eka aura nIlAMjanA Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ThIka-ThAka pahacAna liyA hogA, ki tuma kauna ho, maiM kauna hU~, rAdhA kauna hai, aura hamArA kyA sambandha hai ! pUta na bhI jAnA hogA, to isa patra se jAna leNgii| dekho to nemI, yaha jo lar3akA apane kaSTabhoga kI rAha kRSNa taka A pahuMcA haiM na, yaha kavi hai, aura mujhe pAkara itanA vihvala ho gayA hai, ki ro-rokara mujhase Agraha kara rahA hai ki mere sAtha isI kSaNa loka meM calo, aura vahA~ dharma ke nAma para jo anAcAra aura ajJAna phaila rahA hai, usakA vidhvaMsa kara, navIna yuga-dharma kI saMsthApanA kro| patra kA DikTezana lete hue yaha thakatA nahIM : kahatA hai-likhavAte hI jAo prabhu, isa patra kA anta nahIM honA caahie| mujhe ha~sI AtI hai, aura pyAra bhI AtA hai, isa haThIle kavi-kumAra pr| lar3akA zalAkA-puruSIya paramparA kA jAna par3atA hai| isakI A~khoM meM vidagdhra pyAra kI chalakatI citavana hai, aura isakA lalATa brahmateja se dedIpyamAna hai| yaha lar3akA mujhe bahuta priya ho gayA hai| __maiMne ise samajhA diyA hai ki abhI mere loka meM Ane meM thor3I dera hai| andhakAra abhI parAkASThA para nahIM pahuMcA hai| taba taka ke lie maiMne isa kavi ko baradAna diyA hai ki : "jA, terI kAvya-yANI meM perI sAta suroMvAlI anekAntinI, saptabhaMgI vaMzI bajegI ! terI sarasvatI ke dvArA vizva meM jJAna, teja, rasa, saundarya aura karma ke azrutapUrva naye srota phuutteNge| sRSTi kI jisa apUrva-kalpA divya racanA ke lie loka meM aba merA avataraNa honevAlA hai, usakA tU vartapAna meM svapnadraSTA aura krAntadraSTA hokara rhegaa| usakA svapna-darzana aura mantra-darzana tere kAvyagAna dvArA samudra-paryanta pRthvI para vyApa jaaegaa|" sunakara, lar3ake ne anu-vihala hokara mere caraNoM ko AliMgana meM bA~dha vAsudeva kRSNa kA patra : tIrthaMkara neminAtha ke nAma : 97 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ liyA hai, aura unheM apane A~suoM aura cumbanoM meM nahalA rahA hai| isake pyAra ko dekhakara, merA 'vajrAdapi kaThorANi mRdani kusumAdapi' hRdaya pasIja uThA hai| .....are yaha kyA dekha rahA hU~ : niraMjana-nirAkAra siddha-parameSThI neminAtha apane siddhAsana para anAyAsa rUpa meM prakaTa ho uThe haiM : udbodhana kA hAtha uThAkara ve 'tathAstu' kahakara mere AzIrvAda kA samarthana kara rahe haiN| dekhakara, isa kavi-kumAra ke Ananda kA pAra nhiiN| maiM isa lar3ake kA AbhArI hU~, nemI, ki isake nimitta se tumheM yaha patra likhakara, apanI lokAbhyudaya kI yAtrA meM nayA kadama uThA sakA huuN| tujhe pyAra karU~; yA praNAma karU~, mere lie kyA antara par3atA hai| tumhArA abhinna vAsudeva kRSNa 19 jUna, 1971) 98 : eka aura nIlAMjanA Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpAntara kI dvAbhA AkhyAna mainAsundarI aura zrIpAla kA ujjayinI ke mahArAja pahupAla, apane kSiprA-taTavartI rAjopavana meM, bindhyAcala kI eka bhUrI caTTAna se nirmita siMhAsana para sukhAsIna haiN| apanI choTI beTI, rAjakumArI mainAsundarI ke sAtha Aja idhara sAndhya vihAra ko nikala Aye haiN| apanI isa sadA kI sugambhIrA aura maunavatI beTI ke mana kI Aja ce thAha lenA cAhate haiN| kSiprA kI laharoM se cumbita velA-phUloM kI gandha se surakSita, mAlava kI sandhyA ke kuntala havA meM haule-haule laharA rahe haiN| rAjaputrI ne pAsa hI par3A vetasa-latA kA bhadrAsana nahIM svIkArA / pitA ke caraNoM ke pAsa hI, kSiprA kI eka stambhita lahara-sI, vaha jAnu sikor3akara natamAtha baiThI hai| maiMnA, sunatA hU~ AryikA-zreSTha jinamatI se tuma uttama kaivalya-vidyA sIkha AyI ho : sundarI to anupama ho hI, viduSI 'mI ho gayI ! suvarNa ko maMjUSA meM kastUrI mahaka uThI hai|" ___"viduSI nahIM ho sakI, tApta / sArI vidyAe~ bhUla aayii| para satI-mA~ ke caraNoM meM apane hI ko pahacAnane kI parAvidyA kA kiMcit prasAda jarUra pA gayI huuN|" "vindhyA kI beTI ke anokhe lAvaNya aura yauvana se, dizAe~ sonala ho uThI haiM, mainA |...smy A gayA hai, aura AryAvarta ke ziromaNi siMhAsanadhara tumhArI jayamAla kI pratIkSA meM haiN| jise cAho, use cuno : usakA mAthA tumhAre pANi-pallava tale jhuka jAegA !" rUpAntara kI dvAbhA : 99 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maiMnA sundarI cupa, nispanda baiThI rahI / usakI u~galI, eka dUrvAdala ko dulAratI rhiiN| dera taka mauna na TUTA, to mahArAja ne phira kahA : muhUrta-kSaNa A gayA panA, cunAva karo / kisI paTTa-mahiSI kA siMhAsana tumhAre varaNa kA prArthI hai !" 'cunanevAlA mai kauna hotA hU~, tAta / mahArAnI to bhItara baiThI haiM. bAhara kahIM nahIM / kartRtva unhIM kA hai, merA nhiiN| maiM kevala unakI vAhinI "ye bhItara kauna mahArAnI vaiThI haiM : "AtmA kI sundarI kA rAjya sarvathA mukta hai, mahArAja ! vaha citizakti parama svatantra hai| apane pariNamana kI vaha svAminI hai|'' "to vaha tumase bhinna, aura koI hai kyA ?" 'bhinna bhI hai, abhinna bhii| yaha prakaTa kI rUpasI painA, vaha sampUrNa nahIM, usakI eka taraMga mAtra hai|'' "to pUcho apanI antavAsinI se. ve kise cunatI haiM " "unake upAdAna kI rAha jo bhI aaegaa|" ''yaha upAdAna aura kyA balA hai, mainA ?" "apanI hI Atma-zakti, apanI Antarika smbhaavnaa| apane hI ananta pariNamana kI yogytaa|' "to vaha to tumhAre vaza ko hai, tumhArI apanI ho vastu / tumhArA hI Atma-dravya / usameM kisI aura se kyA pUchanA hai ..." "pUchanA kisI se nahIM hai, mujhe apane hI sahaja svarUpa meM ghaTita hote rahanA hai / cunAba mujhe karanA nahIM hogA, vaha apaneApa hI mere bhItara hogA : aura taba mainA ke niyogI puruSa svayaM hI usake dvAra para A khar3e hoNge|'' "vaha to carama ahaMkAra huA, mainaa| nimitta bhI to milAnA par3atA hai| tuma bhI to kucha cAhogI, tabhI to paaogii| tuma jhukogI, tabhI to koI Akara tumheM utthaaegaa| tumheM bhI to abhilASA karanI hogI, khojanA hogaa| tabhI to tumhArI cAhata kA puruSa tumhArI rAha aaegaa|" 100 : eka aura nIlAMjanA Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'icchA, abhISTa kI prApti meM bAdhaka hotI hai, taat| nirIha bhAva se apane Atma-pariNamana ko dekhane meM kitanA sukha haiM, kaise batAU~ / kAla bhI taba hamArA prazavartI ho rahatA hai / taba apanA parama abhISTa ApoApa hI A milatA hai| mana kI icchA ke cunAva se usameM bAdhA AtI hai| aura apane meM nizcala rahanA ahaMkAra nahIM mahArAja, cAheM to ise sohaMkAra kaha sakate haiN|" ___ "yaha to Atma-rati huI, mainA / aisI pramattatA, ki apane siyA kisI ko pyAra hI nahIM kara sakatIM tuma / nArI hokara, svAmI nahIM cAhatI, usake prati samarpaNa karane ko taiyAra nahIM..." "Atma-rati nahIM, Atma-sthiti kaha sakate haiM, ise Apa / apane ko pUrA pyAra kara sakU~, tabhI to auroM ko samUcA pyAra kara skuuNgii|...mere svAmI bAhara kI rAha nahIM, bhItara kI rAha aaeNge| Atma-svarUpa ke atirikta ve aura koI nahIM hoNge| aura taba Atma-samarpita ApoApa ho rhuuNgii| milana kI vaha ghar3I acintya hogI mahArAja !..." __"spaSTa suna lo, mainA, yaha sarvanAzI abhibhAna haiN| Aja taka hamane AryAvataM meM aisI svairAcArI kanyA nahIM sunI, nahIM dekhI !" ___"to Aja dekheM, pitRdeva ! aura suneM bhii| aba taka jo dekhA-sunA Apane, vahI to saba kucha nahIM hai| ananta guNa aura paryAya dravya meM sambhava haiM / apUrva rUpa se navanUtana pariNamana, usameM rapaNa ! yahI merA svabhAva hai| so mere bhAva-rAjya ke adhIzvara mere parama puruSa to bhatIra hI baiThe haiM, unheM bAhara kahA~ khojeM ? bAhara ke priyatama kA kyA bharosA, jo kabhI bhI dagA de jaae| jo isa kSaNa pyAra kare, aura agale kSaNa dutkAra bhI de !.." "to tuma Ajamma ku~vArI rahogI : svacchandAcArI : sApha kyoM nahIM kahatI, mainA / " __"pucho to khuda hI kucha patA nhiiN| itanA hI jAnatI hU~, ki mere bhItara ke pariNapana meM jaba ve priyatama prakaTa ho uTheMge, ThIka tabhI ve bAhara bhI mere sAmane A khar3e hoNge|" "yaha to svecchAcAra huA, mainA ! tumheM janma denevAle janaka-janetA rUpAntara kI dvAbhA : 101 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA tuma para koI adhikAra nahIM ?" "janaka-janetA to Apa merI isa deha ke haiM, so bhI nimitta mAtra se, mahArAja | apanI AtmA kI mAtA-pitA to maiM svayaM hI hU~, aura ho sakatI huuN| yaha merA vicAra nahIM, vastu satya hai / " "to maiM kuhArA unakana tumhArI ne use nahIM "hA~, maiMne janma lenA cAhA, ThIka tabhI Apa donoM nimitta bane usake !" " "hama kore nimitta mAtra...? Apa hI tuma janama gayIM, Apa hI apanI pAlanahAra ho tuma mere rAjamahaloM ke sukha-vaibhava kA sArabhUta rasa tumhArI haDDI haDDI meM saMcita hai| tuma isa sabakI RNI nahIM ? aisI, adhama, kRtaghnA ho tuma ?..." r "kama kRtajJa nahIM hU~, mahArAja, apane mAtA- pita kii| isa vaibhava-samRddhi kii| upacAra vyavahAra apanI jagaha para hai, vastu satya apanI jagaha para / maiMne to itanA hI kahA ki janma maiMne lenA cAhA, to janaka-janetA ne apane saMyoga meM mujhe jhelA aura maiM janma lekara kRtArtha huI, kRtajJa huI, akhila kI, Apa sabakI para antataH maiM hI kyoM, Apa bhI, aura saba jana apane janma-maraNa ke svAmI svayaM hI haiN| anya koI nahIM !" | "DhITha, nirlajja ! mere vIrya kI bU~da mujha se vidroha kara rahI hai... ?" " Apa apane vIrya kA aura apanA svarUpa, kAza jAna sakate, avantInAtha !... " "jAnatA hU~, khUba jAnatA hU~ uddhata lar3akI 1 maiM nAdAna nahIM ! maiM tumhArA janma denevAlA janaka huuN| mere binA, terA kahIM patA na hotA ?..." " mere janma ke antima mAlika, mahArAja pahupAla haiM, to merI mauta ke mAlika kyoM nahIM ? jo mere janma kA svAmI hai, use mere maraNa kA svAmI bhI honA cAhie, tAta ! kyA Apa mujhe marane se bacA sakate haiM, mere sAtha mara sakate haiM ?" "pitA se vivAda karane meM tumheM lajjA nahIM AtI ? cupa raho...! maiM 102 eka aura nIlAMjanA Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI debU~gA, kauMna tumhArA vaha bhItara kA prItama hai| mAtA pitA kI AjJA aura mAdA jo bhaMga kare, aisI kulAMgAra kanyA kA maiM muMha nahIM dekhanA cAhatA |...htt jAo mere sAmane se !" "ruSTa na hoM, tAta ! ApakI AjJA zirodhArya hai| ApakI maryAdA mere sira-A~khoM para hai| Apa jo bhI pati mere lie cuna lAeMge, usI kA varaNa kara luuNgii|" __ "agara maiM koI cANDAla, galitakezI, buddha, kSaya-rogI cuna lAU~ to ?" ____ merA varaNa karane vahI AegA, jo merA niyogI hogA ! vaha phira koI ho, kaisA bhI ho, mujhe zirodhArya hogA ! deha, nAma, kula-gotra se pare vaha apanA hogA !" "acchA to, mainA, tU dekhanA : mere isa aNi gana ko lokAra hI maiM caina luuNgaa| aura tabhI tujhe hoza aaegaa|" ___ "tathAstu, pitRdeva !" kahakara mainAsundarI A~cala mAthe para or3akara, praNipAta meM nata ho gyii| pitA kI caraNa-raja mAthe para car3hA lii| phira dRSTi uThAkara dekhA, to mahArAja pahupAla unmatta krodha se jhapaTate hue, apane prAsAda kI ora jAte dikhAI pdd'e| ...mainA udyAna ke reliMga para khar3I hokara, nIce bahI jA rahI kSiprA kI laharoM meM apanA pratibimba nihAratI raha gayI |... campA ke rAjA zrIpAla, janmajAta kAmakumAra aura koTibhaTa sune jAte the| ananya sundara kAmadeva-jaisA unakA rUpa thaa| ve caramazarIrI the, aura tadbhava mokSagAmI kahe jAte the| antima aura utkRSTa thA unakA deha-vaibhava / aura una akele kI bhujAoM meM, eka koTi yoddhAoM kA vala thaa| isI se ve koTibhaTa vikhyAta the| rUpAntara ko dvAbhA: 103 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aise RddhimAn zalAkApuruSa kI deha meM ekAeka galita kuSTha phUTa nikalA / aura vicitra daivayoga thA ki unake priyatama saMgI, sAta sau subhaTa bhI dekhate-dekhate usI sAMghAtika mahAroga se grasta ho gye| __ puSkaravara aura prabhAsa dvIpoM se divya auSadhiyA~ maMgAyI gyauN| samudrApAra se usa kAla ke zreSTa cikitsaka aaye| kaI vidyAdharoM ne maNi, mantra, tantra, yantra ke sAre prayoga una para AjamA liye / para apane sAta sau subhaToM sahita rAjA zrIpAla kA roga dina-pratidina bar3hatA hI calA gyaa| sAta sau rogiyoM ke galita hote zarIra se rAta-dina jharate lahU aura mavAda kI durgandha meM, campA ke suramya vanoM kI sArI sugandhaM DUba gayIM ? prajA trAhi mApa kA bhii| Adina kI milA: bhana pArI mA meM manuSya kA jIvana-dhAraNa asahya ho utthaa| eka ora to zrIpAla-jaise svarUpavAn, prajA-vatsala, pratApI rAjA ke aise duSTa roga se AkrAnta hone ke kAraNa prajA bahuta udAsa ho gayI thii| dUsarI ora campA meM manuSya kA rahanA dUbhara ho gayA thaa| ___...eka dina, nagara ke bAhara, 'manogata' nAmA caitya-upavana meM kinhIM avadhijJAnI munirAja ke Agamana kA samAcAra milA 1 idhara se mahArAja zrIpAla apane subhaToM sahita zrIguru ke caraNoM kI vandanA ko A pahu~ce / udhara se campA ke hajAroM prajAjana munIzvara ke darzanoM ko upar3a aae| apane rAjA ke aura apane paritrANa ke lie loka-janoM ne muni se jijJAsA kI : "bhagavan, yaha kaisA viparyaya hai ? zrIpAla-jaise kAmakumAra koTibhaTa mahApuruSa aise viSama roga se grasta ho gye| aura unake sAtha unake sAta sau subhaTa bhii| buddhi kAma nahIM krtii| kyA kArya-kAraNa sambandha jaisI koI vastu nahIM ?" ___"he bhavyajano ! kintu vaha kevalIMgamya hai, buddhigamya nahIM / kaSAya bar3I sUkSma vastu hai / so usase upArjita karma-paramANuoM kI gati bhI bar3I kuTila hotI hai| mana kA choTA-sA kSaNika bhAva-durbhAva kaise dAruNa karmapAza se AtmA ko bA~dha degA, kahanA kaThina hai| deha se pare, dehI ko jAno / vahI 104 : eka aura nIlAMjanA Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tumhArI svAdhIna sattA hai| dehAdhIna jaba taka ho, deha kI upAdhiyoM se nistAra nahIM !" bhante, kyA isa vyAdhi kA koI pratikAra nahIM ? kaba hamAre rAjA kA yaha kaSTa kaTegA, aura kaba hama isa sakaTa se ubara sapheo : mA dezana karAyeM, prabhu !" ___ "he bhanyo, apane hI arjita prArazca ko bhoge chuTakArA hai| vyAdhi kA pratikAra bhI, bhItara ke nirupAdhika Atma-svarUpa meM rahane se hI sambhava hai| bAharI nimitta-upacAra bhI, usa bhItarI sattA kA hI, bahirgata pariNAma mAtra hai| isa kaSTa kI avadhi jAnatA hU~, para kahU~gA nhiiN| kyoMki merA yaha bhaviSya-kathana tumheM parAdhIna banAye rkhegaa| svAdhIna Atma-sattA meM sthira hokara, apane hI bA~dhe karmoM kI isa lIlA ke sAkSI ho rho| kisI bhI kaSTa kA, isase bar3A koI pratikAra nhiiN...|" prajAjana udAsa, niruttara, khAmoza ho gaye / mahArAja zrIpAla Adi se anta taka mauna hI rhe| zrIguru kI vANI sunakara, sahasA unake bhItara bodha bhAsvara ho utthaa| Azvasta bhAya se zroguru kI pAda-vandanA kara ve mahaloM meM lauTa aaye| prajA bhI Akranda karatI huI, anAtha bhAva se nagara ko lauTa pdd'ii| ____ ...agale hI dina mahArAja zrIpAla ne apanI vidhavA rAjamAtA kundaprabhA devI se, apane subhaToM sahita vanavAsa-prayANa kI AjJA cAhI : ___"mA~, hameM aba yahA~ se cale jAnA caahie| hamArI lakSa-lakSa prajA, hamArI duHsaha deha-durgandha se pIr3ita hai| so rAjA hokara, aba merA yahA~ rahanA mahApAtaka hogaa| apane bA~dhe vedanIya karmoM kI yAtanA ko apane ekAnta meM akelA hI bhoganA cAhatA huuN| merA durdaiva auroM ke duHkha kA kAraNa kyoM bne|..." ___mahArAnI ne mohavaza bahuta Akranda-bilApa kiyaa| putra ko rokane ke aneka prayAsa kiye / para koTibhaTa zrIpAla, nirmama aura nizcala ho rhe| apane kAkA vIradamana ko unhoMne rAjya-bhAra sauMpa diyaa| aura mA~ kI rUpAntara kI DAbhA : 105 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNa-dhUli lekara, ce nimiSa mAtra meM apane sAta sau subhaToM ke sAtha, nirvAsana ke mArga para nikala pdd'e| kaI-kaI dina-rAta pada-yAtrA karate hue, zrIpAla apane rAjya kI sImA atikramaNa karake nikalA nadI ke ghara para guNa, samvora araNya meM nivAsa karane lage, jise 'bRhadAraNya' kahA jAtA thaa| pAzvavartI girika-kandarAe~ unakA AvAsa ho gyiiN| jaMgalI phaloM ke AhAra aura niraMjanA ke jalo para ve nirvAha karane lge| bAhara ke sAre cikitsA upacAra unhoMne tyAga diye| avicala titikSApUrvaka ve apanI vyAdhijanya vedanA ko dhIra bhAva se sahane lge| apane meM Atmastha ho, apane bahate vraNoM aura galate aMgoM ko samakSa rakhakara, ve ekAgna bhAva se unakA sAkSAtkAra karane lge| aura vicitra the ye sAta sau subhaTa bhI, jo apane rAjA kI sthitaprajJa cetanA ke sAtha ekatAna ho rhe| apane-apane ekAnta meM, ve apane kaSToM ke tapa meM apane-Apako tapAne lge| ...eka pichalI rAta mahAsaja zrIpAla, deha kA bhAna bhUlakara, gahana kAryAtsarga dhyAna meM tallIna the| tabhI unheM bhItara dikhAI par3A : ki unake kandarA-dvAra para koI mukuTa-baddha rAjapuruSa khar3A hai| apane donoM hAthoM meM eka kanyA-ratna uThAye vaha guhA-dvAra para pratIkSamAna hai| zrIpAla ko eka acUka samAdhAna aura Ananda kI anubhUti huI / dhyAna-nivRtta hone para unheM kucha dera aisA lagatA rahA, jaise unake sAre vraNa ekadama upazAnta ho gaye haiM : unake aMga-aMga eka apUrva AbhA meM jhalamalA rahe haiN| ullasita bhAva se 'arihanta...arihanta...' uccArate hue ve nirvikalpa citta se apanI nitya kI dinacaryA meM vyasta ho gye| avantirAja pahupAla, apane kucha mantriyoM ko sAtha lekara rAjakumArI painAsundarI ke lie vara kI khoja meM nikala pdd'e| rAjapitA ke hRdaya ko apanI hI 106 : eka aura nIlAMjanA Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAyA ke svAdhIna vacana mAla rahe the| unakA ghAyana ahaMkAra anajAne hI unake avacetana meM, pratizodha kI viSama vaMdanA se grasta thaa| aneka deza, grAma, pura, nagara, pattanoM aura vana-kAntAroM meM ve bhaTakate phire| ve yaha jA~cane ko byana the ki Akhira kauna hai vaha parama puruSa, mainA kA yaha niyogI, jo svayaM hI sAmane Akara khar3A ho jaaegaa| ye saMkalpita the, ki maiM nimitta nahIM milAU~gA, koI prayatna yA yAcanA apanI ora se nahIM kruuNgaa|...dekhuu to usa mAninI ko Ana, ki kaise usakA vaha bilakSaNa svAmI, svayaM hI sammukha Akara upasthita hotA hai| ____ kaI mahInoM, kaI dezoM kI khAka chAnane ke bAda, eka dina ve eka bhISaNa aTavI meM A nikale / sahasA hI ve aura unake mantrIgaNa kisI duHsaha durgandha ke AkramaNa se parezAna ho gaye / kautUhalavaza, Asa-pAsa aura dUra-dUra taka ve Tohate phire, magara patA na cala sakA ki vaha aisI saDA~dhabharI durgandha kahA~ se A rahI hai| yojanoM kI dUriyoM meM cAroM ora yaha nivir3atA se vyApta hai| rAjA ko isa bhISaNa durgandhi meM bhI eka adbhuta AkarSaNa kI anubhUti huii| mAno ki nAgoM se lipaTe kisI bhayAvaha candana-bana kI gandha ho| mahArAja apane bAvajUda mantra-mugdha-se khiMcate hI cale gaye, bar3hate hI cale gye| aura eka savere ye kor3hiyoM ke isa vijana kAntAra meM A phuNce| dUra-dUra taka saikar3oM kor3hI, kahIM vRkSa tale, to kahIM kisI zilAtala para, to kahIM kisI jhAr3I yA kandarA meM, apanI-apanI yAtanA ke ekAkI dvIpa bane baiThe the| apane-ApameM simaTe hue| apanI vedanA ke AIne meM apanA asalI ceharA khojate hue| unake galita-palita, bhoMtare aMga-pratyaMgoM aura nAka-nakzoM kI vidrUpatA ko dekhane se hI A~kheM inakAra kara detI haiN| sahasA hI rAjA pahupAla eka guphA ke dvAra para A phuNce| agale hI kSaNa, eka devopama svarUpavAn puruSa sAmane A khar3A huA, jisake rakta-pIpa se jharate vraNoM, aura malita u~galiyoM tathA vikRta AkRti ke vAvajUda, usakI deha-prabhA chupI nahIM raha pA rahI thii| usa kAntimAn kor3hI ne rUpAntara kI dAbhA : 107 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sambodhana kiyA : "svAgata deyAnupriyo, darzana-lAbha se kRtakRtya huaa| Apake zubha paricaya kA pratyAzI huuN|" "uJjayinI ke rAjA pahupAla kA abhivAdana svIkAreM / ye mere mantrIgaNa haiN|...aap kauna mahardhika mahApuruSa haiM ? yahA~ kaise : ye saba kauna haiM ?" mahArAja zrIpAla ne saMkSepa meM apanI ApabItI nivedana kara dii| sunakara pahupAla aura unake mantrI nara kA na mA nana hI- sAvadhAna hue aura samAdhIta bhii| pratizodha kA kaTu santoSa aura prApti kA Ananda ve eka sAdha anubhava karane lge| bole : "Apa to pahAtapasvI haiM, Arya zrIpAla, aura Apake ye saMgI bhI dhanya haiN| ahobhAgya, Apake darzana hue|" 'avantinAtha pahupAla kA vAtsalya loka meM atulya hai| jahA~ manuSya jhA~kanA na bAhegA vahA~ Apa cale Aye, hamArI vedanA se vivaza AkRSTa hokara, karuNa-kAtara hokara / Apa dhanya haiM devAnupriya, Apa viziSTa haiN|" "Arya zrIpAla, maiM ApakI kyA sevA kara sakatA hU~ ?" "Apa Aye, to prabhu Aye mhaaraaj| aura kyA caahie|" ''maiM Apase milakara kRtakAma huA, koTibhaTa / jo cAheM, AjJA kareM, merA siMhAsana ApakI sevA meM prastuta hai|" "akele hI Aye ho rAjan... kevala mantriyoM ke sAtha ?...aura koI nahIM AyA ?" "maiM samajhA nahIM, Arya !" "merI niyoginI kahA~ hai ?" "sAdhu...sAdhu...Arya ! vaha cirakAla se Apako pratIkSA meM haiN|" "ujjayinI kI rAjabAlA se kahanA, hama unheM yAda karate haiN| unheM hamArA praNAma nivedana kreN|" vaha to ApakI arpitA hai, Arya zrIpAla / janama-janama kI dAsI ko praNAma kaisA ?'' 108 : eka aura nIlAMjanA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "dAsI nahIM rAjan, svAmino ! vaha apanI svAminI hai, isI se merI svAminI hai, aura ApakI bhI...!" rAjA Azcarya se vizrabdha ho rahe / Ananda aura Akroza donoM se ve yakasA~ vikSubdha the| "mainAsundarI kA pANigrahaNa svIkAreM, Arya / meM Apa hI kI khAMja meM nikalA thA / " "merI to u~galiyA~ hI khira gyiiN| pANigrahaNa maiM kyA jAnU~ !... para usa parama sundarI satI ke gaNoM kI hai." "to Arya, AjJA deN| ujjayinI kI rAjabAlA mainAsundarI, avantI kA sArA vaibhava lekara Apake caraNoM meM zIghra upasthita hogI / " " mantrIgaNa rAjA ke isa bhayaMkara nizcaya se tharrA uThe the| rAste meM unhoMne ro-rokara apane svAmI se anunaya-vinaya kI, aneka taraha se tarka-vitarka aura virodha karake unake isa saMkalpa ko badalanA cAhA, para ve saphala na ho sake / rAjA ke bhItara roSa aura ghAyala apamAna kA jvAlAgiri ubala rahA thaa| para mainA ke kathana kA sacoTa pramANa pAkara ve mantramohita se bhI the| unakI utsukatA aura jijJAsA kI dhAra tIvratara hotI jA rahI thI / prakhara satya kI rozanI unheM Ara-pAra bIMdha rahI thii|... spaSTa hI, kyA yahI vaha unakI putrI kA niyukta pati nahIM hai ?... rAjA aura mantriyoM ke ratha, ghUrNicakra ke vega se ujjayinI kI ora dhAvamAna the / "jAo mainA, cirNjiivo| tumhArA niyogI puruSa tumhArI pratIkSA meM haiM, niraMjanA ke mahAraNya meM / campA kA kor3hI rAjA tumhAre pANi-pallava kA prAthIM hai|... maiM vAgdAna kara AyA !" "maiM kRtajJa huI, tAta ! Apane apanI beTI ke yogya kiyaa| aise pitA kI putrI hone para mujhe garva hai|" "kor3hI se kama koI tumhArA priyatama nahIM ho sakatA thA ! tumhArI haTha pUrI huii| maiM hAra gayA / " rUpAntara kI dvAbhA 109 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "haTa nahIM, tAta, upAdAna pUrA huaa| yaha prakaTa huA / usakA svAgata hai| aura Apa kyoM hAreMge, jaba maiMne koI jIta kabhI nahIM caahii| maiMne to kevala apanI svatantra sattA kA nivedana kiyA thA, jo vastu mAtra kI hai| usameM merI jIta kisI aura kI hAra para nirbhara nahIM krtii|" "ziprA ke ketakI-kuMjoM kI makarandinI mainA kor3hI kA AliMgana kregii|" "kor3hI antima nahIM. tAta / antima no bhItara kA echa dI hai. aura vaha kor3ha se achUtA hai| aura phira kisa kor3I meM kAmadeva chupA hai, aura kisa kAmadeva meM kor3hI chupA hai, isakA nirNaya kauna kara sakatA hai ?" ____ "yahA~ to kor3hI pratyakSa sAmane hai, painA ! parokSa kI jalpanA se kyA lAbha hai ?" "aura vaha kAmadeva nahIM hai, isakA kyA nizcaya hai ?" "baha nizcaya to aba tumhI kara lenaa| vaha merA sarokAra nahIM / tumhArI cAha pUrI huI : aba tuma apanI jaano|" __"Apa nizcinta raheM, tAta / ApakI beTI, ApakI Ana ko lajAego nhiiN| itanA ho kahe detI hU~ ki mainA kA niyogI yadi kor3hI bhI hogA, to use kAmakumAra ho jAnA par3egA...!" to apanI haTha pUrI karo, mainaasundrii| kala hama saba niraMjanA ke bRhadAraNya ko prasthAna kara jAe~ge...!" niraMjanA pAra kA kor3hI-kAntAra rAtorAta utsava ke svarga meM badala gyaa| rakta-pIpa jharate sAta sau kor3hI, kezariyA veza meM saje sAmanta ho gye| rudana-bhare kaNThoM se saniryoM tathA rAja-kanyAe~ vivAha ke maMgala-gIta gAne lagI, aura aneka-vidha maMgalAcAra ko apane A~suoM se socane lgiiN| rAja-vAdyoM kI rAginiyoM aura zaMkha-ghaNTA dhvaniyoM se, araNyoM meM cirA sahasrAvadhi varSoM kA jar3a andhakAra caitanya hokara aMgar3AI le utthaa| 110 : eka aura nIlAMjanA Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 I vana- phUloM se sajjita pariNaya- vedI meM apanI galita u~galiyoM se saundarya kI samrAjJI mainA kA pANigrahaNa karake, mahArAja zrIpAla bhItara-hI-bhItara kRtajJatA ke A~suoM se gala Aye unakI mukuTamaNDita, rAjaveza se sajjita deha ke pratyeka avayava se bahate rakta- pIpa, unakA suvarNa- khacita uttarIya bhigo rahe the| nAnA sugandhita aMgarAgoM ko bhedakara bhI unakI deha-durgandha bAhara phUTI par3a rahI thii| jhukI A~khoM, zrIpAla ko jayamAlA pahanAkara, mainA unake caraNoM meM dulaka gyii| barasoM ke kaSTabhoga se pASANa ho gaye zrIpAla namrIbhUta ho Are painA ko thAmane ko Akula unakI galita tA~ha havA meM mUrtiyat dhamI raha gyii|... ...araNya-zikhara para pratipadA kA pANDura, kSayI candramA, calate-calate ThiThaka gyaa| usakA kSayana kSaNa-bhara ko thama gayA / .... guhA dvAra ke Amra-pallava- toraNa tale, Arya zrIpAla aura maiMnAsundarI jAne kitanI dera Apane sAmane nistabdha khar3e raha gye| phira zrIpAla ne hI usa nIrava ko bhaMga kiyA : "bhagavatI...!" parama anukampA se ujjvala do bar3e-bar3e Ayatta nayana uThakara zrIpAla ke vidrUpa cehare para vyApa gaye / "mere devatA, mere kAmadeva...!" "kAmadeva nahIM, kor3hI, kalyANI...!" "merI abhIpsA kI bhaMga na karo, mere devtaa| mere sapane ko tor3o nahIM / " "kyA maiM apane ko nahIM dekha rahA, mainA ?... tumheM dikhAne yogya ceharA mere pAsa nahIM !" "yaha tumhArA asalI ceharA nahIM, nAya / ... nahIM, tuma apane ko nahIM dekha pA rhe| merI A~khoM se eka bAra apane ko dekho, prabhu !" rUpAntara kI dAbhA 111 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura bharapUra nayanoM ke nIlotpala pasArakara, mainA ne dUra se hI apane svAmI ko, avikala apane A~cala meM sameTa liyaa|...aur apane vallabha kA hAtha pakar3akara, vaha guphA ke acInhe andhakAra meM praveza kara gcii|... zrIpAla ke vraNoM se risate caraNoM ko, saghana sugandhoM base kuntaloM kI zItala chAyA meM, kisI kI golI barauniyoM haule-haule sahalAne lgiiN| __ "tuma kauna ho, mainA ?...mere bhItara aise sapUcI calI AyI ho, jaise apane sivA aura koI nahIM haiM hI nhiiN| merI ho AtmA mujhe dularA rahI hai| nahIM to anya koI yahA~ kyoM aaegaa| mAnavoM se pare hai pAlanA kA "saca kahate ho, ananyA eka maiM hI to hU~ yhaaN| aura koI nahIM, svAmI / apanaM hI svarUpa se milane AyI huuN| aura use pAkara bhara-bhara uThI huuN| janma-janmoM ke mere sAre rikta bhAna aura ghAva, tumhAre ina yAvoM se bhara gaye haiN| maiM paripUrita huii| maiM pUrNakAma huii|..." "painA, tumhArI hatheliyoM ke candana-kapUra sahe nahIM jaate| phira bhI atala meM kahIM, kaisA jagAdha hai yaha sukha, kaisA nirAkula / apane hI bhItara se jaise saba kucha pA gayA hU~, bAhara se pAne ko aba kucha nahIM raha gayA / ...tuma to raMca bhI apane se bAhara, anya koI, dvitIya puruSa nahIM lagatI, mainA |...scmuc ananyA ho tuma !..." / ....kucha dera eka sagarbha mauna, kasamasAhaTa ke sAtha gaharAtA rhaa| phira eka nivedita kaNTa ke ucchvAsa se cuppI bhaMga huI : "...phira yaha jhijhaka kaiMsI...?...nAtha !" "mere pAsa bA~heM nahIM, vakSa nahIM, mainA |...mere pAsa deha nahIM devI !'' ''merI bA~heM, merA vakSa, merI deha to hai| dUsarI anAvazyaka haiM svAmI ! ...ise aba bhI parAcI samajha rahe ho !..." __ "mere ahaM ko tumhIM tor3o, aura cAhe to sohaM banA lo| mere vaza kA kucha bhI nhiiN...|" 112 : eka aura nIlAMjanA Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "to cupa raho, aura mujhe saho !" eka adhAha mauna meM, tadAkAra hone kA saMgharSa gaharAtA rhaa|... "asahya hai yaha sukha !...kor3I yaha kaise sahe ?" 'kor3a to mere AMcala ne sameTa liye, devatA / aba to baco haiM kevala tumhArI ahamikA / bhrama tyAgI, aura mere pAsa Age bhI egma pApa ! maiM tumheM tumhArA svarUpa dikhAU~gI...!" / ...aura guphA kA pRNmaya andhakAra bhidatA hI calA gayA, uttarottara cinmaya hotA hI calA gayA-usa mahAkAla-rAtri kI niravacchinna niHzabdatA meN| ...bRhadAraNya ke suramya pArvatya ekAnta meM, mainA ne apane hAthoM prakRta zilAkhaNDoM se eka jina-caitya nirmANa kiyaa| usameM apane sAtha lAyI ahaMta parameSThI kI eka akRtrima ratna-pratimA usane pratiSThita kara dii| prabhu ke sammukha, eka nisagaM caTTAna para, usane vana-pradeza kI nAnAraMgI mATiyoM, dhAtu-dravoM, zilA-cUrgoM se apane hAthoM siddha-cakra kA mahAmaNDala citrita kiyaa| pratidina prAtaHbelA meM snAna-gandha se pavitra ho, vaha arhat prabhu kA abhiSeka karato, phira siddha-cakra kI mahApUjA krtii| nandIzvara brata kI tapaH-sAdhanA krtii| phira bhagavAna ke abhiSeka kA gandhodaka rana-jhArI meM bharakara, apane svAmI ke nikaTa aatii| sajala-karuNa A~khoM kI AratI ujAlakara, vaha apane A~cala se apane devatA ke ghAvoM ko bar3e kopala jatana se poNchtii| anantara gandhodaka se unakA praNopacAra krtii| zrIpAla A~kha mUMDakara niSkampa usa prakSAlana-sukha meM samAdhistha ho rhte| ___ phira vaha anindya sundarI eka-eka sumaTa ke pAsa jAkara, candana-jala bhIge aMga-luMchanoM se unake ghAvoM ko poMchakara, apanI kapUrI a~guliyoM se unakA bhI gandhodaka dvArA vraNopacAra karatI / taduparAnta, bahuta dina car3he, apanI hI dekha-rekha meM, prAsaka pavitra bhojana bnvaatii| phira sabase pahale apane devatA ko apane hAthoM se koliye dekara bhojana karAtI / aura anantara unake sAta sau bandhuoM ko bhI apane hAthoM ke bhojana-prasAda se tRpta rUpAntara kI drAmA : [13 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krtii| brAhmI velA meM snAna-dhyAna se nivRtta ho, bar3I bhora pUjA-arcA se lagAkara rAta sone taka vaha avizrAnta aura aklAnta bhAva se una pIr3ita janoM kI paricarcA meM saMlagna rhtii| ___ ...eka saptAha bItate na bItata; mahArAja zrIpAla aura unake bandhucAndhavoM ke praNa sUkha cle| ve usa araNya ke nava pallavoM se praphullita ho utthe| aura kucha hI mahInoM meM ve saba nIroga, svastha ho eka nayI dehAbhA se damaka utthe| unakI sapUcI tvacA mAno kisI mAnuSottara dhAtu-rasa se AplAvita ho utthii| "mere kAmakumAra, apane rUpa ko eka bAra apanI A~khoM dekhI 1... pahacAno ki tuma kauna ho ?" "pahacAna rahA hU~ mainA ! tuma pratyakSa cidagni ho| tumhAre saundarya aura prIti ke parama rasAyana kA pAra nhiiN|" "merA vaha kahA~ rahana, devatA ! vaha to tumhArA hI apanA saundarya hai| mujhe yo kaba taka alagAte rahoge...?" ___"alagA nahIM rahA, mainA / apane ko miTA jo nahIM pA rahA hU~, usI kI vedanA sabase bar3I hai| tumhArA amRta-kumbha pIkara bhI, mere puruSa kI carama ahavAsanA abhI zAnta nahIM huii| "vaha tumhArA pauruSa hai, mere purussottm| jAo, digvijaya karo ... campA ke nadIghATa para maiM tumhAre vijaya-pota kI pratIkSA kruuNgii...|" apane kAkA vIradamana se rAjya lauTAne kI yAcanA, zrIpAla ke svAdhIna pauruSa ko nahIM scii| ve apane koTibhaTa bAhubala se vasundharA ko jItakara apanA svatantra rAjya sthApita karanA cAhate the| niyojita zubha-muhUrta meM ve mainAsundarI sahita, apane sAta sau subhaToM ke sAtha, campA lauTa aaye| aura agale hI dina rAjamAtA kI sevA meM mainA 114 : eka aura nItAMjanA Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko sauMpakara, mahAyAtrika apanI bijaya-yAtrA para akaMlA hI nikala pdd'aa| kisI ke zata-koTi AliMgana usakI bAhuoM meM zakti ke samudra banakara umar3a pdd'e| ___...apanI ghAraha varSa vyApI durdAnta sAhasa-yAtrAoM meM zrIpAla ne vijayAdha aura vaitAGya parvatoM ke aneka vidyAgharoM se nAnA siddhi-pradAyinI vidyAe~ prApta kIM; haMsadvIpa meM cirakAla se banda sahastrakUTa caitvAlaya ke vana-kapAToM so sonakara kI rApura maMhamA kA vA : ni| kozAmbI ke dhavala zreSThI ke vyApArI-jalapotoM para mahInoM kaI pradezoM kI jalayAtrA karate hue mArga meM aneka sAmudrika magara-macchoM aura DAkuoM ko parAjita kiyaa| rayanamaMjUSA para Asakta citta dhavala zreSThI ke SaDyantra se samudra meM pheMka diye gye| aparAjeya bhujabala aura saMkalpa-zakti se samudra-santaraNa kara, kuMkuma dvIpa meM apane niyogI samudrajayI puruSa ke lie pratIkSA karatI rAjakanyA guNamAlA se vivAha kiyaa| phira dhavala zreSThI ke kucakroM ke calate varAMga dvIpa meM zUlI para car3hakara bhI vadhika ke prahAra se baca nikale, aura citrarekhA kA pANigrahaNa kiyaa| jisa bhI dizA, bhUmi aura samudra taTa kA isa puruSa-puMgava ne sparza kiyA, usake hara parAkrama ke chora para deza-deza kI anupama sundarI rAja-kanyAe~ usake lie varamAlA liye khar3I thiiN| apane digvijayo paryaTana meM Thaura-Thaura anAcAriyoM aura duSToM kA damana karate hue aneka pradezoM meM apanA kalyANa-rAjya sthApita karate hue, ATha hajAra rAniyoM aura atulya ratna sampadA lekara eka dina kAmakumAra koTibhaTa zrIpAla bar3e utsava-samAroha ke sAtha campA ke nadI-ghATa para A utare / akalaMka zveta vasanoM se zobhita, puktakezI, tapojjvalA painAsundarI ne, sau-sau AratiyoM ke Aloka se apane digjayI svAmI kA svAgata kiyaa| zrIpAla ne apane sAre vijita vaibhava, sahasroM rAniyoM aura nAnA dezoM ko jayalekhAe~ mainA ke caraNoM meM arpita kara dii| zubha samAcAra pAkara, avantIzvara mahArAja pahapAla bhI apanA parikara rUpAntara kI dvAbhA : 15 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekara zrIpAla ke svAgata samAroha meM A upasthita hue| ___ "tAta, eka dina tumhArI mainA ne tumase vidA lete hue kahA thA ki usakA niyogI cadi kor3hI hokara bhI AegA to use kAmakumAra ho jAnA pdd'egaa| tumhArI beTI ne tumhArI Ana rakha lii| maiMne tumhAre vIrya ko lajAyA nahIM, maiM kRtArtha huii| AzIrvAda do ki apane parama-svAtantrya kI isa yAtrA ke carama gantavya taka pahu~ca skuuN|" "beTI, merI lajjA aura anutApa kA anta nhiiN| mere kula meM, mere rakta se jinezvarI janmI ho tuma / merA hI rAjya kyA, sAre AryAvarta kI rAjyazrI tamhAre caraNoM kI dhAle hone yogya nhiiN|" mainAsundarI pitA ke caraNoM meM vinata ho gyii| A~cala se unakI padaraja poMchakara, umar3atI A~khoM se apane bhavana meM lauTa aadhii| "svAmo, maiM paripUrita huI tumhAre bhItara / maiM AtmajayI huI tumhAre bhiitr| so saryajayI huii| cirakAla isa svArjita rAjya-lakSmI aura sahasroM rAniyoM kA sakha-bhoga kro|...aur mainA kI apanI rAha jAne kI AjJA do...|' "kyA kaha rahI ho...tama ? yaha kaisA anabhra vanapAta, mainA ? yaha rAjya-zrI, ye rAniyA~ to tumhArI dAsI hokara AyI haiN| mAtra niyoga pUrA huaa|...inmeN merA sukha-bhoga nhiiN| inheM tuma lAyI ho| maiM nahIM...nahIM... nahIM...!" ____ "ina sabameM maiM eka hI aneka huI hU~, devtaa| ina sabameM se mujhe nirvAsita kyoM karate ho ? yaha saMkoca kyoM, spaSTIkaraNa kyoM ? zeSa meM to kevala tumhI ho, ekameva : kevala maiM hI hU~, ekameva / phira yaha dvaita kyoM AyA tumhAre mana meM...?" "to phira tuma kyoM jA rahI, kahA~ jA rahI ho...hama sabako chor3akara " "so to maiM svayaM bhI nahIM jAnatI ! pukAra AyI hai, aura jAnA hogaa| chor3akara nahIM jA rahI, tuma sabake sAtha tadAkAra hokara jA rahI huuN|...jo 116 : eka aura nIlAMjanA Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAzakti mujhe tuma taka lAyI, vahI mujhe ajJAtoM ke maNDaloM meM khIMca rahI hai| akhaNDa maNDalAkAra, ananta siddha-cakra mujhe pukAra rahe haiN| trikAlavI sRSTiyA~ mujhe pukAra rahI haiM...'mA~ !' isa pukAra kI avahelA, tumhArI avahellA hogI : mere parama puruSa kA apamAna hogA vaha |...mujhe suno mere bhItara, mujhe samajho phere bhItara, aura AjJA do...!" ''maiMnA, tumhAre binA cakravartI kA vaibhava, aura tIna loka kA ramaNItva bhI zrIpAla ke lie dhUla-mATI hai| tuma jahA~ nahIM vahA~ maiM nahIM, yaha jAna lo|..." ...to yathAsamaya vahIM A jAoge, jahA~ maiM jA rahI huuN| vahIM hoge sadA jahA~ maiM zAzvata huuN| ThIka puhUrta Ane para tumheM pukArU~gI 1 taba cale AnA : maiM sadA tumhAre lie, sarvatra pratIkSA ke nayana banakara rhuuNgii| nikhila carAcara isakI sAkSI degaa|...kbhii-kbhii ekAkI hokara, diganta vyApI loka ko nihAra, aura mujhe yAda kr-||.saag 2 rAnIlara De upaniSat pAoge...!" zrIpAla apanI apAra vijaya-sampadA se maNDita rAjamahala ke toraNadvAra meM stambhita, praznAyita khar3e raha gye| mainAsundarI kA aMga-aMga sahaja phalabhAra-namra kalpavRkSa-sA namrIbhUta thaa| alaga se jhukanA Aja use anAvazyaka lagA : so sumeru sI nizcala, unnIta yaha khar3I rhii| Aja jhuke kAmakumAra koTibhara zrIpAla / parama puruSa kA mAdhA, satI ke vakSadeza para barabasa hI Dhalaka pdd'aa| niHzabda mainA ne vaha mAyA sa~dha liyaa| una samudra-jacI alakoM ko atizaya mArdava se sahalA diyaa| ...aura usa sUryAyita lalATa para eka cumbana kA tilaka aMkita kara diyaa| ___...aura ekAeka zrIpAla ne pAyA, ki unakA mAthA adhara meM dalakA raha gayA hai| koI bakSadeza vahA~ nahIM hai 1...bar3o bhora ko koharila cA~danI meM, eka zveta AkRti dUra-dUra calI jA rahI thii| dekhate-dekhate, vaha dUsantoM meM kahIM, udaya kI dvAbhA ho rhii|... {9 julAI, 1973 rUpAntara kI dvAbhA : 117 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta cakravartI : bhagavAn samantabhadra AkhyAna kumAra-yogI samantabhadra kA vikrama kI dUsare-tIsarI zatAbdI kA bhAratavarpa A~khoM ke sAmane A khar3A huA hai| yaha vaha yuga thA, jaba Atma-prabuddha bhAratIya RSiyoM kI yodhi ko buddhi ke tarka ne lalakArA thA / jaba kevalajJAna, brahma-sAkSAtkAra aura bodhisattva ko tarka ke zANa-paTTa para car3hakara, manuSya kI yukti-saMgata bhASA meM paribhASita hone ko bAdhya honA par3A thaa| jaba vyakti kI antarmukha AtmAnubhUti aura vizvAnubhUti, jAgRta mAnava-samudAya ke mana aura buddhi kA viSaya banane ke lie, apane ekAnta Atma-lakSyI brahma-zikhara se utarakara, mAnaba aura usakI bhogya vastu kI vAstavika bhASA meM apanA rahasya kholane ko lAcAra huI thii| jaba parokSa tattva ko, manuSya ke 'abhI aura yahA~' jIvana kA sattva hone ko vivaza kara diyA gayA thaa| jaba ekAnta antarmukha AtmAnubhUti ko jIvana ke pratipala ke AcAra-vyabAhara, aura jhaTa mAnaya-sambandhoM ko AdhAra dene ke lie jhaMjhor3A gayA thaa| jaba bhItara ke kevalajJAna-sUrya ko Thosa padArtha meM prakAzita dekhane ke lie manuSya kI samasta cetanA udvigna ho uThI dhii| ___taba dakSiNAvarta ke eka brAhmaNa-putra siddhasena divAkara ne, kanyA-kumArI kI samudra-zobhita caTTAna para khar3e hokara, himavAna kI UcAlokita cUr3AoM ko manuSya kI anirvAra bauddhika jijJAsA kA samAdhAna karane ke lie, apane tarka ke tUNIra para pramANita hone ko vivaza kara diyA thaa| jinezvaroM kI 118 : eka aura nIlAMjanA Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAdikAlIna sarvajJatA ko unhoMne manuSya ke buddhi-mAnasika jJAna hA viSaya bnaayaa| usa dina pRthvI para pahalI bAra mAnavIya bhASA meM vastu-satya ke niNAyaka samIcIna nyAya-zAstra (laoNjika) kA avataraNa huA 1 jainAcArya siddhasena divAkara, prameya (padArtha) rUpI kamala ko sahasAM paMkhuriyoM meM khilA dene ke lie vizva ke diGmaNDala meM jJAna ke mArtaNDa kI taraha udbhAsita hue| 'nyAyAvatAra' aura 'sanmati-taka' jaise apratima nyAya grantha racakara unhoMne vizuddha tarka kI kharadhAra talavAra para vastu-satya ko parakhA aura pramANita kiyaa| usa kAla kI samasta bhAratIya manISA tarkazuddha bauddhika jJAna ke isa pracaNTa sUryodaya se sakriya ho uThI thii| nAgArjuna, vasubandhu, asaga aura diGnAga-jaise durdAnta pau. sAnikoM , T! kI bhUmi bodhi ko tarka kI sAna para tarAza kara cmkaayaa| vaidika paramparA meM 'nyAyavArtika'-kAra udyotakara aura 'mImAMsA-zloka-vArtika'-kAra kumArila bhaTTa ne upaniSad ke brahma ko hathelI para rakhe auMbale kI taraha tadgata jJAna kA viSaya bnaayaa| samasta bhAratIya prajJA antazcaitanya ke anubhUti-rAjya ko, bahirmukha vastu-rAjya meM parakhane ko becaina ho utthii| antaHsAkSAtkArI Atma-darzana, bahirmukha bauddhika tattvajJAna meM vyavasthita hone ko majabUra huaa| satya aura tathya ke, anubhUti aura AcAra ke samanvaya kI apUrva dArzanika bhUmikA usa kAla ke bhAratIya dArzanikoM ne rcii| mAnava-itihAsa meM yaha AtmajJAna ke vastu-vijJAna hone kI dizA meM prathama prasthAna thaa| ...usa yuga ke bhAratIya AkAza meM eka uddaNDa AvAja kA garjana sunAI par3a rahA thaa| yaha Atma-paricaya kI tejAdRpta ArSa yANI thii| AcAryo'haM kavirahamahaM vAdirAT paNDito'haM __ daivajJo'haM bhiSagahamahaM maantrikstaantriko'hm| rAjannasyAM jaladhivalayAmekhalAyAmilAyAM, AjJAsiddhaH kimiti bahunA siddhasArasvato'ham || anakAnta cakravatI : bhagavAn samantabhadra : 15 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyAM nagnATako'haM malamalinatanurlAmbuze pANDu-piNDaH puNDreNDre zAkyabhikSurdazapuranagaraM miSTabhojI parivrAT / vArANasyAmabhUyaM zazadharadhavalaH pANDurAGgastapasvI rAjan yasyAsti zaktiH sa vadatu purato jainanirgranthavAdI || pUrvaM pATaliputramadhyanagare bherI mayA tADitA pazcAnmAlana-sindhukkkaviSaye kAJcIpure vaidize | prApto'haM karahATakaM bahubharaM vidyotkaTe saMkaTaM vAdArthI vicarAmyahaM narapate ! zArdUlavikrIDitam // - "maiM AcArya huuN| maiM kavi huuN| maiM bAdiyoM kA samrAT huuN| maiM paNDita hU~ / maiM devajJa huuN| maiM bhiSa mahAvaidha huuN| maiM mAntrika aura tAntrika huuN| maiM rAjAoM kI samudra - valayita pRthvI ko maMkhalA kar3iyoM kA milana - tIrtha huuN| maiM AjJAsiddha hU~ maiM Adeza dU~, vaha siddha hotA hai| are maiM siddha-sArasvata hU~ !" : "kAMcI nagarI meM maiM digambara avadhUta banakara vicarA taba merA zarIra mala se malina thaa| maiMne lAmbuza nagara meM apanI pANDura deha para bhasma dhAraNa 1 kI puNDra nagarI meM maiMne bauddha bhikSuka kA veSa dhAraNa kiyaa| dazapura nagara meM miSTAnna bhojI paritrAjaka hokara rhaa| vArANasI meM Akara maiMne candramA ke samAna dhavala kAntimAn zaiva tapasvI kA rUpa dhAraNa kiyaa| he rAjan, maiM nirgrantha jaina muni huuN| maiM mastaka ko dA~va para lagAkara cunautI detA hU~ ki jisameM zakti ho, vaha mere samakSa Akara satya nirNaya ke lie zAstrArtha kare / ..." "... maiMne pahale pATaliputra nagara meM vAda-bherI kA tAr3ana kiyaa| phira mAlava, sindhu, baMgadeza, kAMcI aura vidizA meM bAda kI dundubhI bajAyI / phira maiM zUravIroM aura utkaTa vidyAsUriyoM se maNDita karahATaka deza meM gayA / he narapati meM satya ke nirNayArtha bAda karane ke lie zArdUla siMha kI taraha sarvatra vicAratA hU~ / " ... ... yaha kisakA siMhanAda hai? kauna hai yaha parama satya kA durdAnta jijJAsu, nirNAyaka ?.... 120 eka aura nIlAMjanA Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ G 0 (1 vikrama kI dUsarI zatAbdI kA dakSiNa bhArata hai yaha / kAverI nadI jahA~ samudra meM milatI hai, usI saMgama taTa para kadamba vaMza ke pANDyadezAdhipati rAjA kAntivana kA hare patthara kA eka prAcIna mahala khar3A hai| phaNimaNDala ke antargata uragapura ke ve eka dharmAtmA aura pratApI zAsaka haiN| unakA ikalautA beTA rAjakumAra zAntivarman aba aThAraha varSa kA ho calA hai| janmajAta vilakSaNa meghAvI hone ke kAraNa, rAjamahala meM rahakara hI usane zastra aura zAstra kI samIcIna zikSA pAyI hai| para vaha svabhAva se hI unmana hai| Asa-pAsa ke jagat kI hara cIja usake mana meM tIkhA prazna jagAtI hai| usakA jI raha-rahakara ucATa ho jAtA hai| vizva ke mUla satya kI jAne dina vizva meM usakA mana nahIM rahA / eka dina vaha apane mahala ke kAverI taTavartI vAtAyana para khar3A, dUra diganta meM nigAha lagAye thaa| uragapura ke bandaragAha para sudUra dezAntaroM ke jahAja A-jA rahe haiN| karma- kolAhala kA anta nhiiN| uragapura janapada apAra sampattizAlI hai / vaha usakA bhAvI rAjA hai| usake caraNoM para dvIpAntaroM kI ratnarAzi loTa rahI hai| para isa sabase usakA jI bharatA nahIM / kisalie yaha sArA prapaMca, yAtAyAta ? 1 755 ... ye per3a, pahAr3a, nadI, samudra Aja haiM, kala nahIM bhI ho sakate haiN| ye kyoM haiM ? inake hone kA kyA prayojana haiM ?... aura maiM kauna hU~ ? paiM hU~ ki nahIM ? yaha vizva sacamuca koI padArtha hai yA nirI mAyA ?... kyoMki dekhate-dekhate saba-kucha bilA jAtA hai|... yahA~ roga hai, bur3hApA hai, mRtyu haiM, bichoha hai / parivartana ke isa cakra meM kucha bhI to thira nhiiN| eka dina maiM bhI na rahU~gA / taba isa jagat kA jIvana kA honA kyA artha rakhatA hai ? kSaNa-kSaNa jaba saba kucha parivartamAna hai, to apane yA jagat ke hone kA kyA artha raha jAtA hai ?... ... isa prakAra cintana karate hue rAjaputra zAntivarman kI cetanA eka anekAnta cakravartI : bhagavAn samantabhadra 121 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gahare viSAda ke bha~vara meM gote khAne lgii| dekhate-dekhate apanI iyattA hAtha se nikala gyii| A~kheM dhuMdhalAne lgiiN| sirAtI dRSTi meM, bahuta dUra samudra meM milakara nirvANa pA rahI kAverI ke chora para usakI cetanA kucha Tohane lagI / ... .. patA nahIM kaba vaha rAjamahala kI mamerI sIr3hiyA~ utarakara saMgama kI ora bar3hatA hI calA gyaa| kaba nadI samudra ho gayI, bhAna na rhaa| antara kI arAjaka vedanA se AkAnta aura becaina vaha dUra-dUra bhaTakatA calA gyaa| I ... ekAeka usane apane ko eka nirjana -nicATa samudra taTa para akele khar3A pAyA / belA meM lavaMga aura elA kI latAe~ puMgI vRkSoM se lipaTI huI havA meM laharA rahI thIM aura unake antarAla meM use dIkhA ki eka udagna pahAr3I kI caTTAna para koI kRSNa-nIla digambara puruSa, padmAsana meM dhyAnalIna virAjamAna haiN| unake tejasvI mukha maNDala se apUrva zAnti kA AbhAvalaya prasArita ho rahA hai| komala kizora sundara rAjaputra ko samakSa pAkara, yogI bAhara kI ora unmukha hue| kumAra ke hRdaya meM janmAntaroM ko sacita koI apUrva prIti umar3a aayii| usakI A~khoM se avirala azrudhArA bahane lgii| usakI cira anAtha bhaTakI cetanA ko jaise kinArA dikhAI par3a gyaa| vaha yogI ke pAda- prAnta meM loTakara rudana meM phUTa pdd'aa| yogI kI samAdhi ttuuttii| ve vAkumAna hue| kumAra uThakara jAnuoM ke bala baiTha utsuka netroM se unakI vANI sunane lagA : "AyuSmAn ! A gaye...? tuma pratIkSita the| pUcha rahe ho - maiM hU~ ki nahIM, vizva hai ki nahIM ? to suno, kauna hai yaha jo dekha rahA hai, jAna rahA hai, pUcha rahA hai ? yaha samudra, yaha nadI, ye vRkSa, latAe~, jIva-jantu, manuSya - saba parivartana ke cakra meM bAra-bAra uTha rahe haiM, miTa rahe haiN| phira bhI ye sadA the, sadA haiM, sadA rheNge| jo badala rahA hai, vaha kevala paryAya haiN| jo inameM akSuNNa hai, yaha sat tattva hai| kevala paryAya kA parivartana dekha vyAkula ho gaye ? padArtha ko samagra dekho, samagra jaano| vaha ekAnta nahIM, 144 : eka aura nIlAMjanA Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta hai| so vaha ananta hai| tuma bhI ananta ho| vizva bhI ananta hai| ananta meM anta kahA~, vinAza kahA~, mRtyu kahA~ ? mRtyu aura vinAza kevala baudha kI avasthA mAtra haiN|...pdaarth kA nAza nahIM, so usake draSTA tumhAre Atmatattva kA bhI nAza nahIM... __ "...use jAno, jo yaha saba dekhatA hai, jAnatA hai| vahIM tuma ho / apane carama-parama svarUpa ko pahacAno |...sb rahasya hastAmalakavat khutla jAegA...!" sunate-sunate kumAra zAntivarmana ubuddha ho ude| bhItara zAnti kA eka ajamna stroz2a khula pdd'aa| aura ve jaise eka gahare sukha ke samudra meM nimajjita ho gye|... ...bahuta dera bAda, jAne kaba bahirmukha hone para unhoMne pAyA ki ke svayaM bhI ThIka una yogirAja kI taraha hI nagna, nirgrantha svarUpa meM, unake caraNoM meM natamAtha haiN| zrIguru kA nAma ce jijJAsA karake bhI na jAna pAye / usI samudra-taTavartI puMgIvana meM, kaI mAsa kAyotsarga kI durddharSa tapasyA meM lIna hokara, ve vastu-darzana ko eka vicitra pAragAmI, divya dRSTi se sampanna ho utthe| taba zrIguru kA Adeza pAkara ve dakSiNAvarta ke janapadoM meM bihAra karate hue, loka meM parama sukhadAyaka nirgrantha dharma kA pravacana karane lge| ___...eka dina sahasA hI unheM anubhava huA ki unake nAbhi-kendra meM durdAnta jaTharAgni dhA dhAya sulaga uThI hai| eka antahIna kSudhA se sArA prANa vyAkula ho uThA hai| mAtra 'pANi-pAtra' AhAra ke kucha nivAloM se yaha kSudhA kaise zAnta hotii| AhAra udara meM pahuMcate hI bhasma ho jAtA hai| prANa meM hAhAkArI bhUkha kI zata-sahasra jyAlAe~ nAginoM-sI phuphakAra udato haiN| komala kumAra-yogI ko lagA ki unakA samasta caitanya eka dAruNa jar3atva se AkrAnta hotA jA rahA hai| ......zramaNa-caryA meM vyAghAta utpanna ho gyaa| ve usakI glAni se vikSubdha hokara AtmaghAta karane ko udyata hue|...shsaa hI unheM apane zrIguru kA anekAnta cakravanI : bhagavAnU samantabhadra : 123 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smaraNa ho AyA / so bar3I kaThinAI se yAtrA karate, girate-par3ate ve kisI taraha zrIguru ke caraNoM meM A pahu~ce / rudana-kAtara hokara unhoMne zrIcaraNoM meM apanI vyathA kA nivedana kiyaa| uttara meM sunAI par3A : ___"are kyoM bhayabhIta hotA hai, vatsa ! yaha vedanA asAdhAraNa hai| yaha tujhe kRta-kRtya karane AyI hai| AtmA ko koI uccatara bhUmikA isameM se khulegii| Apta-svarUpa ke sAkSAtkAra kA mahAdvAra banegI terI yaha vedanA / tujhe bhasmaka vyAdhi huI hai| samasta brahmANDa kA AharaNa karane kI mahAkSudhA jAgI hai tere mUlAdhAra meM / brahmANDa ko AtmasAt karake hI yaha caina legii| adamya hai yaha mahAzakti kuNDalinI ! rAha-rAha bhaTakAkara yaha tujhe vicitra anubhavoM se sampanna kregii| yadhAsthAna pahu~cAkara, eka dina yaha tujhe divya naivedha se tRpta kregii| usa dina yaha kSudhA-tRSA se pare, tere bhItara, tere hI svAdhIna AptakAma amRta kA srota mukta kara degii| are jA re jA, nirbhaya hokara, nirdvanda vicaraNa kara...!" __ "bhagavan, isa bubhukSA ko lekara, zramaNa-caryA kaise sambhava hai : apane mahAvata se vyuta hone se to mRtyu bhalI / nahIM...nahIM bhante, digambara mudrA, aura yaha sarvanAsI bubhukSA sAtha nahIM cala skte| mujhe sallekhanA dhAraNa kara prANa-tyAga kI anumati pradAna kareM, gurudeva....!" ___"li:-chiH, aisI bhayArta vANI digambara siMha ko zobhA nahIM detii| maiMne tujhe samantabhadra kahakara sambodhita kiyA hai, so kyA bhIru AtmaghAta karane ke lie ? jagat ke sarva maMgaloM kA puMjIbhUta abhyudaya hai tU, samantabhadra ! "tU nahIM jAnatA samantabhadra, terA jIvana vartamAna loka kI mahAmUlyavAn sampadA hai| tere mukha se jinezvaroM kI kaivalya sarasvatI apUrva stutigAnoM meM uccarita hogii| apane kAla meM tU vizva-tattva aura vizvadharma kA apratima draSTA aura pravaktA hogaa| isa kalikAla meM tU sarvajJa tIrthakaroM kA eka ajJeya anuzAstA hokara vicaraNa karegA.... ___aura suna re AyuSmAn, vAdI-prativAdiyoM ke ahaMkArI ekAntavAda se, loka kI jJAnadRSTi Aja ghora andhakAra se Acchanna ho gayI hai| manuSya 124 : eka aura nIlAMjanA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA tAranahAra bana hI vayaM Aja usakA mArahA hokA lA diyA kA ulaMga tANDava-nRtya kara rahA hai| terI anekAntinI sarasvatI ke caraNoM meM vizvambharA po ahiMsA sAkSAt rUpa-parigraha kreNgo| unakI goda meM AryAvarta ke koTi-koTi jana-mAnava aura tiryaca prANI taka parama abhaya aura satya-jJAna kI nirmala draSTi prApta kareMge....." ___"lekina gurunAtha, ita ApatkAla meM pahAvratI municaryA kA nirvAha kaise ho...?" "are tyAga de re yaha veSa ! Aphdha rma kA yahI vidhAna hai| are digambara, tU veSa kA bandhana pAlane ke lie huA hai, ki sAre parigrahoM ke bandhana kATa dene ke lie huA hai / samantabhadra kI Atma-vimA veSa se Upara hai| koI bhI bAma yeSa usako antasya nigraMnya jyoti ko malina aura Acchanna nahIM kara sktaa| o re AyuSyamAn, tU to parama avadhUtezvara bhagavAna AdinAtha kA vaMzaja hai| vidhi-niSedha se pare, tere bhItara paramahaMsa arihanta kI jyoti jhalamalA rahI hai| sArI varjanAoM kA vikalpa tyAga kara, apane svatantra Atma-dravya ke pariNamana meM, tU nibandha vicaraNa kara, smntbhdr| apanI Atmasthiti aura dehasthiti ke vartamAna pariNamana para ekAgra dRSTi rakhakara tU dravya-kSetra-kAla-bhAva ke anurUpa nirgrantha aura nirdvandva caryA kara / jA re avadhUta jA, apanI mahAvedanA ke patha para akuNTha prasthAna kara / jahA~ bhI terI bhasmaka cyAdhi kA zAmaka paripUrNa bhojana tujhe mile, use tU saharSa aMgIkAra kara |...jhaaN terA mAthA jhukegA, vahIM arihanta prakaTa ho uttheNge| AyuSmAn, tU sarvatra jayavanta ho...!" zrIguru ko vANI amogha mantra ke samAna samantabhadra ke rakta meM, eka parAkAnta zakti kI taraha saMcArita ho clii| zrIguru-bhagavAna kA pAdavandana kara ve apane kSudhAjaya ke mArga para, barjanAhIna, kuNThAhIna bhAva se prasthAna kara gye|... anekAnta vakravartI : bhagavAn samantabhadra : 125 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 F apane zrIgurupITha jisa kAMcInagara meM samantabhadra ne prathama bAra kamaNDalu uThAkara bhikSATana kiyA thA, use sajala A~khoM se praNAma kara ve apane ajJAta saMgharSoM kI rAha para cala pdd'e| aneka deza nagara, grAma, nadI-nada, parvata pAra karate hue ve uttarAvarta ke puNDra nagara meM A phuNce| vahA~ bauddhoM kI eka vikhyAta dAnazAlA thii| hajAroM bhikSu vahA~ pratidina AhAradAna aura Azraya pAte the | zrIguru ke nirdezAnusAra, samantabhadra apane Atma-svarUpa meM avicala rahakara, apanI bAharI caryA ke lie, apane bhItara ke antara- devatA se hI acUka Adeza pAte the| Adeza milA ki "bauddha bhikSu kA veSa dhAraNa kara / kASAya cIvara pahana, kamaNDalu uThAkara, isa bauddha vihAra meM bhikSA grahaNa kara, bauddhacaryA meM rahakara bauddha kI sImA jAna !" tatkAlIna samasta dharma - vAGmayoM meM pAraMgata the kumAra-yogI samantabhadra / zikSuoM ke bIca dhArApravAha bauddhAgamoM ko uccarita karate hue, ve usa dAnazAlA ke AhAra se apanI antahIna bubhukSA zAnta karane kA prayatna karane lge| para isa bhojana ke svAda meM apanI uddiSTa tRpti unheM nahIM milii| jAne kyoM bhAvahIna, rasahIna lagA unheM yaha ekAnta kSaNikavAdI, duHkhavAdI bauddha bhojana / unakI cetanA usase bhAvita aura rasApluta na ho skii| nahIM... nahIM, unakI brahmANDa-abhIpsuka kSudhA isa ekAMgI AhAra se tRpta na ho sakegI / ... ...so eka dina phira nikala par3A avadhUta, bauddha veSa tyAgakara, apanI kSudhA zAnti ke patha para bhUkha kI durdamya jvAlA meM jalate, asahya yAtanAe~ jhelate, vaha mAlava-janapada ke dazapura nagara meM jA phuNcaa| vahA~ zivanA nadI ke tar3a para usane bhAgavata vaiSNavoM kA eka vizAla maTha dekhA / bhAgavata sampradAya ke sAdhuoM ko vahA~ vaiSNava bhaktajana hara dina uttama miSTAnna bhojana pradAna karate the| sarvatobhAvI samantabhadra sahaja hI vaiSNava bhakti bhAva 126 : eka aura nIlAMjanA Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 se anubhAvita ho gaye / puNDarIka tilaka, tulasI mAlA aura ujjvala bhAgavata veSa dhAraNa kara ve maTha meM nivAsa karane lge| apane antastha jinezvara ke anantazAyI mahAviSNu svarUpa kA ArAdhana karate hue. ye nirvikalpa aura niraMjana citta se, vaikuNThapati paramezvara ke vItarAga Atmastha vigraha kA stutigAna karane lage / ..unheM pratIti huI ki isa bhramaNa-cayAM meM anekAnta kA sahasradala kamala unake bhItara nAnA bhAvoM se bhAvita hokara adhikAdhika vikasita ho rahA hai / mata-sampradAya kI bheda-granthiyA~ khula rahI haiN| hRdaya eka virodhI prema ke rasAyana se AplAvita ho rahA hai| eka hI saccidAnanda paramAtmA kI yaha anaikAntinI lIlA dekhakara ve eka vilakSaNa aura abhUtapUrva udabodhana anubhava karane lage / bhAgavatoM ke yahA~ mohanabhoga miSTAnnoM kA pAra nahIM / dUdha, ghI, khIra, malAI kI nadiyA~ bahatI haiN| para vaha ekAnta madhura bhagavad-prasAda bhI unakI sarvatomukhI bhUkha ko zAnta na kara skaa| ghagataliyoM meM phira caMkramaNa cakra caMcala ho uThe / eka sandhyA kI AratI belA meM, ghaNTA zaMkhanAda kI tumula dhvaniyoM ke bIca, apane bhItara ke parama viSNu AtmadevatA ke caraNoM meM unake A~sU avizrAnta bahane lge| ucATa, Arata hokara unhoMne puNDarIka aura tulasI mAlA kA vaiSNava dveSa tyAga diyA, aura andhakAra se ghiratI pradoSa velA meM vaha parivrAjaka uttarApatha kI dizA meM Age kUca kara gyaa| ... antara meM bhagavAn AdinAtha ke kailAsa zrRMga se jaise eka anivAra pukAra sunAI par3a rahI thii| usI ke uddAma veza meM samantabhadra dehabhAna bhUlakara, apane ajJAta patha para dhAvamAna the| mahInoM yAtrA karane ke bAda, duratikramya vindhyAcala ko pAra karake gaMgA taTavartI vArANasI nagarI meM A pahu~ce / mana-hI-mana ye jAna rahe the ki vaha vizvanAtha mahAdeva aura bhagavatI annapUrNA kA loka-vikhyAta tIrtha-nagara hai| 1 yahA~ unhoMne eka zaiva gRhapati ko apane sayAMracita ziva mahimna stotra kA gAna sunAkara vazIbhUta kara liyaa| prasanna hokara zreSThI ne unheM zaiva anekAnta cakravartI bhagavAn samantabhadra 127 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ veSa ke sAre upakaraNa pradAna kiye / tatkAla gaMgA-jaTa para pahu~cakara samantabhadra ne apanI AcUr3a deha para bhasma-lepana kriyA / lalATa para bhavya tripuNDra tilaka aura bhrUmadhya meM kuMkuma-TIkA dhAraNa kiyaa| gale meM rudrAkSa mAlA, bAhuoM aura kalAiyoM para rudrAkSa ke klaya, aura suvarNima kASAya beSa meM ve susajjita ho liye / eka hAdha meM camacamAtA huA prakANDa trizUla aura dUsare hAtha meM kamaNDalu dhAraNa kiyaa| sarvadAhaka bhasmaka vyAdhi se pIr3ita hote hue bhI isa 'jitAnaMga aura jitakrodha' kumAra-yogI kI dehaprabhA jarA bhI manda na ho sakI thii| so himojjvala deDa, aura bhavya tejasvI mukha-maNDala para yaha zaiva zRMgAra dhAraNa kiye, zAmbhavI mudrA ke sAtha, ve sAkSAt mahezvara kI taraha vArANasI ke rAjamArgoM para vicarate dikhAI pdd'e| loga mugdha, cakita aura zraddhA-vigalita hokara unake caraNoM meM sASTAMga praNipAta karane lge| 'kalyANamastu' kahakara bItarAga bhAva se bhuvanamohana bholAnAtha Age bar3ha jaate| ...usa sandhyA meM vizvanAtha mandira ke toraNa-gavAkSa meM AratI-velA kA pracaNDa dundubhinghoSa ho rahA thaa| bherI, ghaNTA, zaMkha aura jhA~jha-maMjIroM kI samevata dhvani meM samasta purajanoM ke prANa ekatAna hokara, eka dhArA meM pravAhita ho rahe the| __ adbhula bhAvavAhI aura tallIna thA, yaha aguru-candana aura gandhapuSpoM ko saurabha se vyAkula, pavitra vaataavrnn| samantabhadra mandira kI sIr3hiyoM ke sAmane eka U~ce cabUtare para khar3e hokara, stabdha bhAva se, dUra garbhagRha meM uTha rahI sahasradIpa AratI kA divya dRzya dekhate rhe| deva-prakoSTha kI usa ujjvala Aloka-prabhA meM unheM apane hI bhItara ke saccidAnanda yogIzvara kI eka adbhuta paramahaMsa bhAvamUrti vigraha dhAraNa karatI dikhAI pdd'ii| unake hRdaya-kamala meM se ApoApa hI pantroccAra uThane lagA : 'zivo'haM... zivo'haM...zivo'haM !' ve jAne kaba, eka gahana AtmabhAva kI samAdhi meM nimagna hokara kAyotsarga meM tallIna ho gye| idhara AratI samApta hone para pujArI ne mandira ke dvAra para zivaprasAda 128 : eka aura nIlAMjamA Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke modakoM se bhare hue kaI bar3e-bar3e thAla lAkara sajA diye / prasAdakAmiyoM kI vipula bhIr3a umar3a pdd'o| sahasA hI kolAhala se samantabhadra kI dhyAna-tandrA ttuuttii| ve bahirmukha hokara cupacApa, acaMcala bhAva se vaha dRzya dekhate rhe| prasAdAthiyoM kI bhIr3a u~Tane para pujArI kI dRSTi jo samantabhadra para TikI. so TikI hI raha gyii| bhakti-bhAvita ho unhoMne sambodhana kiyA : 'bhagavan' prasAda grahaNa nahIM kareMge ?' "zivo'...zivo'na....zivo'' kahate hue samantabhadra ne bhAvita madhura kaNTha se stuti pAna kiyA : 'dRzyAdRzyaprabhUtavAhanakarI brahmANDabhANDodarI, lIlAnATakasUtrabhedanakarI vijnyaandiipaakurii| zrIvizvezamanaHprasAdakarI kAzIpurAdhIzvarI, bhikSAM dehi kRpAvalambanakarI mAtAnnapUrNezvarI // ' aura phira "zivo'haM...zivo'haM...' uccarita karate hue mahezvara-mUrti samantabhadra pujArI kI ora bar3ha aaye| bole ki : 'AyuSyamAna, sarvabhUtoM para kRpA karake bhUtabhAvana bhagavAna vizvanAtha samagra aura akhaNDa naivedya grahaNa karane ko utkaNTita hue haiM ! eka mahAmodaka ye nava dina taka niHzeSa prAzana kreNge| prasAda-modakoM ke thAla alaga lgeNge| vizvanAtha ke isa mandira meM apUrva hogA yaha anuSThAna, java pahalI bAra mahezvara, manuSya ke arpita naivedya ko, apane piNDa meM udarastha kareMge |...jy bholAnAtha...jaya-bholAnAtha... 'anusaraNa karo AyuSyamAn ! shivo'hN...shivo'hN...shiyo'hN...|' aura khaTAkhaTa pAdukAe~ khar3akhar3Ate hue aura trizUla Taikate hue samantabhadra niHzaMka mandira kI sIr3hiyA~ car3hakara sarvabhUta-bhAvana zAmbhavI bhaMgimA ke sAtha zivAlaya ke garbhagRha kI ora bar3ha gye| pujArI bhantramohita-sA, Adeza kA pAlana karatA huA, unakA anusaraNa karane lgaa| nirgrantha gaurava ke sAtha, mahAliMga ke sammukha, pUjAsana para ArUr3ha ho samantabhadra ne Adeza diyA : anekAnta cakravartI : bhagavAn samantabhadra : 129 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "AyuSyamAna vArANasIpati mahArAja zivakoTi se jAkara kaho ki isI kSaNa se prati rAtri vizvezvara, drAkSA- mevA kezarayukta parvatAkAra mahAmodaka kA paripUrNa bhoga grahaNa kreNge| jAno ki mere mukha se vahI bola rahe haiN| avalamba Ayojana ho / muhUrta nahIM TalanA hai| madhyarAtri ke maMgala- muhUrta meM Aja hI rAta AdinAtha mahAdeva yaha anugraha Arambha kara deMge / mandira meM aura koI na raha skegaa| kapATa bhItara se mudrita ho jAe~ge / " ... pujArI ke mukha se yaha prasaMga aura prastAva sunakara mahArAja zivakoTi stambhita ho rhe| unheM anAyAsa pratyaya ho gayA ki nizcaya hI sAkSAt vizvanAtha mAnava-deha meM piNDa-grahaNa karane Aye haiM / ... vidyududvega se rAjAjJA kA pAlana huaa| aura ThI madhyarAtri ke zubha lagna meM zaka prakANDa kezara - mevA - suvAsita madhu-golaka cA~dI ke mahAdhAla meM prastuta huA / samantabhadra ne samAdhi- mudrA se kiMcit palaka uThAkara pujAriyoM aura rakSakoM ko cale jAne ko iMgita kara diyaa| phira uThakara mandira ke kapATa cAroM ora se mudrita kara liye / 'zivo'haM... zivA.haM...' unake pratyeka zvAsa meM ucchvasita ho rahA thaa| nibir3a puSpa-saurabha sa deva-kakSa vyAkula thaa| suvarNa ke vizAla dIpAdhAra meM sau-sau dIpazikhAe~ akampa lau se bala rahI thiiN| dhUpabattiyoM kI aguru- kastUrI sugandha meM se eka anAhata nIravatA prasArita ho rahI thI 1... samantabhadra ne cahuMora nihaaraa| dIvAroM aura gumbada meM se jaise dhyanyAyamAna huA 'zivo bhUtvA zivaM yajet' : 'svayaM zivarUpa hokara ziva kA bhajanapUjana kara !' aura unake roma-roma meM saMcarita thA 'zivo'haM zivoha ... ziyo'haM....' ... I ....unheM sAkSAtkAra huA ki yaha anAdikAla kA svayambhU zivaliMga hI svayaM brahmANDa hai / yaha mahAmadhu-golaka hI svayaM brahmANDa hai / vizva-tattva ne inameM rUpa parigraha kiyA hai| sAmane Upara ko ratnajaTita Alaya meM virAjamAna haiM jagadambA pArvatI ....are merI bhagavatI AtmA hI to unameM 150 eka aura nIlAMjanA Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ananta anukampA, karuNA, ahiMsA, prema pravAhita karatI huI prakaTa huI haiN| ve yAvat carAcara prANimAtra kI abhaya-zaraNadAyinI mAtA haiN| yahI to AdyAzakti Atma-tattva haiN| inake pAdaprAnta meM mahAliMgAdhiSThita jo vizvanAtha baiThe haiM, yahI vizva-tattva haiN| bhagavatI ke bhAmaNDala meM anekAntinI padArtha-pramA kA sUrya udyotamAna hai| saMkti-rUpA bhagavatI meM vastu mAtra ke sAre bhAva samanvita rUpa se vigrahIta hue haiN|... ___...dhUrjaTI ke jaTAjAla meM bhagavatI ahiMsA ke caraNoM se karuNA kI gaMgA ajasra pravAhita haiN| aura usa para sarvaApyAvanakArI vizvadharma kA zItala candrodaya huA hai|... ____ zivo bhUtvA zivaM yajeta....!!'-phira svayambhU devAdhideva ke liMga meM se udbodhana sunAI par3A |..."are o kumAra-yogI, nirgrantha hokara mujhe apane piNDa meM udarastha kara / dvaita kA vikalpa tyAga, aura mujhe pahacAna : maiM hI ta hai...zivo'haM...zivo'haM ! are ziva-svarUpa hokara, ziva kA yajana kara, bhajana kara, bhojana kr| tero nahAvyAdhi kA eka mAtra zAnaka maiM huuN|... maiM, jo anantakoTi brahmANDoM kI bubhukSA aura bhojana eka sAtha huuN| yaha mahAmodaka bhI merA hI brahmANDIya vigraha hai| avilamba tU ise grahaNa kara, aura madrUpa, tadrUpa, cidrUpa ho jA re samantabhadra !...zivo'haM...zivo'haM... zivo'haM...!" samantabhadra gahana bhAva-samudra meM DUba gye| kavikalpa ye Age bddh'e| ...sahasA hI liMgAsIna vizvanAtha ne unheM apanI moda meM dhAraNa kara liyaa| aura svayaM ziva-svarUpa hokara samantabhadra vaha pahAmadhugolaka prAzana karane lge|...apuurv tRptikara hai isakA svaad| parama zAmaka hai isakI maadhurii| dravya ke ananta guNa aura paryAya mAno isameM eka sAtha hI AsvAdita ho rahe haiN| isa bhojana-prakriyA meM sahaja hI nikhila kA avabodhana ho rahA hai| aura niHzeSa madhugolaka udarastha kara ve nirvikalpa dhyAna-samAdhi meM Atmastha ho gye| ....nau dina taka yaha anuSThAna abAdhita calatA rhaa| samantabhadra paripUrNa anekAnta cakravatI : bhagavAna sapantabhadra : 131 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRpti lAbha kara svastha ho gye| unheM kucha aisA pratIta huA, jaise sarvakAla ke lie kSudhA-jaya ho gyaa| dasaveM dina prAtaHkAla mahAmadhugolaka kA naivedya, achUtA aura akhaNDa prasAda hone ke lie, mandira-dvAra para lA rakhA gyaa|..ek brahmANDa sahasoM laDDuoM meM ba~Takara jana-jana ke hAthoM meM pahu~ca gyaa| rAjA zivakoTi svayaM pAlakI para car3hakara Aye aura vizvezvara ke svayaM ziva-svarUpa mahAyAjaka kA darzana kara ve kRtakRtya ho gye| samantabhadra ne unheM AzIrvAda diyA : "satya lAbha karo AyuSyamAn !" dharma ke marma se anabhijJa, eka anya sAmpradAyika yubaka kuTila vidveSa se prerita hokara gata nau dinoM meM hara rAta cupacApa Akara mandira meM chupa rahatA thaa| usane dekhA thA ki samantabhadra svayaM liMgAsIna hokara niHzeSa mahAmodaka bhakSaNa kara jAte haiN| zivabhAva se bhAvita hue binA vaha isa nigUr3ha zivalIlA kA rahasya samajhane meM asamartha thaa| so usane dviSTa hokara yahI artha lagAyA ki samantabhadra aba tRpta ho gaye haiM, so mahAmodaka ko prasAda banAkara gaurava le rahe haiN| usane rAjA ko jAkara yaha tathya batAyA, aura kahA ki yaha koI zivadrohI, anya dharmAvalambI, bhasmaka vyAdhi se pIr3ita baTohI jAna par3atA hai| dhUrta aura prabaMdhaka isa bubhukSu ne ziva ko naivedya grahaNa karAne kA DhoMga racakara svayaM apanI udarapUrti kI hai| bAta saTIka baitthii| bholA rAjA bahakAve meM A gyaa| rAjAjJA huI : "Agantuka navayAjaka kI parIkSA lI jaae| vaha rAjA aura samasta lokajana ke samakSa bhagavAna vizvanAtha kA bandana kare, unake caraNoM meM sASTAMga praNipAta kare |...nhiiN to usakA ziraccheda kara diyA jAe...!" ...sunakara samantabhadra tapAka se tejomaNDala vistArita karate hue rAja-darabAra meM A upasthita hue| bole ki : 192 : eka aura nIlAMjanA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "rAjan, nizcaya hI samantabhadra vizvanAtha kA bandana karegA ! para usakI vandanA bhI sAdhAraNa nahIM apUrva hogii| visphoTaka hogI ! usake samakSa ekAnta piNDa kA visphoTana kara anekAnta brahmajyoti phUTa niklegii| mere AvAhana para piNDIkRta mahAdeya meM se brahmANDapati devAdhideva candramaulIzvara svayaM prakaTa hoNge|...saavdhaan rAjana, jo vyavasthA cAheM, kara leN| visphoTaka hogA merA candana...!" "tathAstu Arya samantabhadra ! hama tumhArI bandanA kA camatkAra dekhanA cAhate haiN|" vArANasI ke hAgeM nara-nArI kA Thada vizvanAma panTira meM jaNa hai| mahArAja zivakoTi, unake paNDita aura yAjaka-pujAriyoM kA maNDala, parIkSaka aura sAkSI hokara mahAliMga ko ghere hue hai| sammukha, nirgrantha digambara rUpa meM kumAra-yogI samantabhadra eka adbhuta zAnti kI prabhA vikIrNa karate hue kAyotsarga mudrA meM khaDgAsana khar3e hue haiN| unake donoM ora do sainika naMgI talavAreM tAne khar3e haiM, ki yadi ve bandana na kara pAyeM, to yahIM unakA ziraccheda kara diyA jaae| ....samantabhadra ne gambhIra svara meM uccarita kiyA : "zivo'haM...zivo'haM ...zivo'haM..." aura megha-mandra kaNTha-dhvani se ve devAdhideva AdinAtha vRSabhezvara ke svayambhU jyotirliMga ko lakSya kara stotragAna karane lage "svayaMbhuvA bhUtahitena bhUtale samaJjasajJAnavibhUticakSuSA, virAjitaM yena vidhunvatA tamaH kSapAkareNeva guNotkaraiH karaiH / vihAya yaH sAgaravArivAsasaM vadhUmivemAM vasudhAvadhU satIm, mumukSurikSvAkukulAdirAtmavAn prabhuH pravabrAja sahiSNuracyutaH / sa vizvacakSurvRSabho'rcitaH satAM samagravidyAtmavapurniraJjanaH, punAtu ceto mama nAbhinandano jino jitakSullakavAdizAsanaH // " ...sunakara paNDita-maNDalI bhItara-bhItara khalabalAne lagI : "are, yaha anekAnta cakravartI : bhagavAn samantabhadra : 133 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to koI jaina kSapaNaka jAna par3atA hai|... pravaMcaka... dhUrta !... ziraccheda ho isakA...!"... kintu rAjA zivakoTi ke kAna zabda nahIM suna rahe the unakA hRdaya marma se bhAvita ho rahA thaa| ve mugdha aura tanmaya hokara yogI kI usa so'haM bhAvinI vandanA kI mudrA ke sAtha tadAkAra ho gaye the|... so paNDita - maNDalI kA kSobha - kolAhala bhI usase uttarottara dabatA calA gyaa| sAta tIrthakaroM kI stuti samApta kara samantabhadra AThaveM tIrthaMkara bhagavAn candraprabha kA cA~danI- zItala kaNTha se stavana karane lage : "candraprabhaM candramarIcigauraM candraM dvitIyaM jagatIva kAntam, vande'bhivandyaM mahatAmRSIndraM jinaM jitasvAntakaSAyabandham / yasyAGgalakSmIparivezabhinnaM tapastaporeriva razmibhinnam, nanAza bAhyaM bahumAnasaM ca dhyAnapradIpAtizayena bhinnam / " ...isa avirala bahatI vAgdhArA ke bhakti-mAdhurya se tamAma upasthita mAnava-maNDala mantramohita aura stambhita ho rahA / ... sahasA hI bhUgarbha meM ghanaghora garjanA - sI hone lagI / phira agocara meM kahIM jaise ulkApAta kA vajraninAda-sA huA / ... aura tatkAla eka pracaNDa visphoTa dhvani ke sAtha svayambhU jyotirliMga prasphuTita hue, aura unake zikhAna para bhagavAn candraprabha kA atIva manojJa candra-dhavala vigraha arhat mudrA meM prakaTa huaa| anekAnta kI koTi-koTi kiraNoM meM vicchurita, bhagavAn kA yaha candramaulIzvara svarUpa sAkSAt karake, hajAroM kaNThoM se dhvanita huA : "bhagavAn candraprabha kI jaya... bhagavAn candramaulIzvara kI jaya...!" samantabhadra ne sASTAMga praNipAta meM namita hokara 'ekamevAdvitIya' bhagavAn kA vandana kiyaa| phira nirantara bar3hatI jayakAroM ke bIca unhoMne AdinAtha vRSabhezvara ke candrazekhara svarUpa ke samakSa, caubIsa tIrthaMkaroM kA stavana samApta kiyaa| aura 'zivo'haM... zivo'haM...' kI mantra - dhvani ke sAtha ve phira eka bAra anaikAntika pAramezvarI sattA ke sammukha namita hue / 134 eka aura nIlAMjanA Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAja zivakoTi azru-sajala nayanoM se kumAra-yogI samantabhadra ke caraNoM meM zaraNAgata hue aura bole : "yogin sAkSAt mahezvara ho / buddha ki jo bhagavAn RSabhadeva AdinAtha haiM, vahI devAdhideva AdinAtha zaMkara haiN| donoM hI vRSabhArohI haiN| donoM hI dharmarUpI vRSabha ke mahAcAraNa haiN|... jo bhagavAn candraprabha haiM, vahI bhagavAn candramaulIzvara haiN| jinezvaroM kI anekAntinI jJAna - jyoti se bhAsvara hI tuma, he digambara ! maiM ApyAyita huA / maiM jinavodhita huA...!" 1 ... aura kahA jAtA hai ki isa ghaTanA ke bAda kAzIrAja zivakoTi ne mahAyogI samantabhadra ke caraNoM meM jinezvarI pravrajyA aMgIkAra kI aura zrIguru kRpA se Alokita hokara unhoMne 'bhagavatI ArAdhanA' jaise anagAra dharma ke upadeSTA mahAn grantha kI racanA kI / ... aura taba siddhasena divAkara ke samakakSa hI AryAvarta ke jJAna-gagana meM anekAnta aura sarva- samanvayI vizvadharma kA udgAtA eka aura mahAsUrya prarotamAna huA : naiyAyika-cakra-cUr3AmaNi bhagavAn samantabhadra ! isa digambara narasiMha ne apane so'haMkArI stuti gAnoM se samakAlIna vizva ke jJAna diyantoM ko eka apUrva bauddhika atikrAnti se jAjvalyamAna kara diyA / ... usake bhItara Atma-tattva ne, vizva-tattva hokara pRthvI para digambara vicaraNa kiyaa| aura vikrama kI tIsarI zatAbdI ke bhAratIya khamaNDala meM sarvatomukhI brahmateja kA eka anahada nAda - sA gU~jatA sunAI par3a rahA thA : "AcAryo'haM kabirahamahaM vAdirAT paNDito'ham daivajJo'haM bhiSagahamahaM mAntrikastAntriko'ham / rAjannasyAM jaladhivalayAmekhalAyAmilAyAm, AjJAsiddhaH kimati bahunA siddhasArasvato'ham " (23 agasta, 1979) anekAnta cakravartI bhagavAn samantabhadra 1.35 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaba pukArogI, AU~gA AkhyAna kumAra barddhamAna aura candanabAlA kA jaba se nandyAvataM mahala ke isa nabama khaNDa meM A basA hU~, mA~ ke darzana nahIM hue| zAyada ve mujhase nArAja hoN| unakA ghAhA maiM na kara skaa| merA durbhaagy| AryAvarta ke rAjakuloM kI cunindA sundariyA~ ve mere lie lAyI, para maiM unameM se eka ko bhI na cuna snmaa| sa yA elai nArA satra to zeSa kI avajJA hotI hii| yaha mere vaza kA nahIM thA : kyoMki maiM una sabako niHzeSa hI le sakatA thaa| aura kaI dina sAtha rahakara vaha sukha unhoMne mujhe diyA hii| maiM sampurita huaa| una sabakA kitanA kRtana hU~ ! ____ viziSTa kA cunAva jo maiM na kara pAyA, yaha merI hI maryAdA rahI : yA kaha lIje amaryAdA / unameM to koI kamI thI nhiiN| kamo merI hI rahI ki maiM vivAha ke yogya apane ko siddha na kara skaa| vivAha se pare ve mujhe pA sakIM yA nahIM, so to ve jaaneN| maiM, bezaka, una sabako itanA sapana pA gayA, ki vivAha ke dvArA usa sampUrNa prApti ko khaNDita karane ko jI na caahaa|...aur jaba ve gayIM, to nirAza yA niSphala to ve raMca bhI nahIM diikhiiN| lagA thA, jaise bharI-pUrI jA rahI haiN| aura mere mana meM bhI kahIM aisA boca kiMcit bhI nahIM hai, ki ve lauTakara calI gayI haiN|... ___para patA calA hai, ki ina dinoM vainateyI kI sAla-samAla meM mA~ svayaM hI lagI rahatI haiN| mujha para se haTakara, unakA sArA lAr3a-dulAra usa saMkara dAsIputrI para kendrita ho gayA hai| kyoMki vaha zAzvata kaumAryavratI bAlA mere prati samarpita hai| jAna par3atA jo maiM unheM na de pAyA, use vainA se [36 : eka aura nIlAMjanA Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ve pA gayI haiN| isase bahuta rAhata mahasUsa hotI hai| ...Aja savere sahasA hI mA~ dvAra meM khar3I dikhAI pdd'iiN| unakA yaha atithi rUpa apUrva sundara aura priyaMkara lgaa| maiM unheM dekhatA hI raha gyaa| aisA bhUlA usa rUpa meM ki alaga se vinaya karane taka kA bhAna na rhaa| ekAgra unheM nihAra rahA thA, ki sanAI paDA : sunatA hai mAna, vaizAlI se candanA AyI hai| ...terI choTI mausI candana...!" "bahuta acchA ...!" "tujhase milanA cAhatI hai|" "kauna mA~...?" "kahA na, candanA...!" "ye kauna haiM, mA~..." "kahA na terI candana mausI ! kitanI hI bAra to tujhe usake viSaya meM batAyA hai|" "acchA-acchA...hA~ hA~ hA~ ! to ye kahA~ se AyI haiM ?" "tU to kabhI koI yAta pUrI sunatA nhiiN| kahA na, vaizAlI se AyI "bahuta acchA ...." "hara bAta kA eka hI uttara hai tere pAsa-bahuta acchA !" "so to saba acchA hai hI, maaN| hai ki nahIM ? asala meM Aja tuma kitanI acchI laga rahI ho, yahI dekha rahA thA...!" kSaNa-bhara eka sabhara mauna hamArI paraspara avalokatI A~khoM ke bIca chAyA rhaa| usameM se ubaratI-sI ve bolI : "to livA lAU~ candanA ko, yahA~ mere pAsa ?" "a...hauM ! ve aayeN| anupAta se kyoM, adhikAra se AyeM / mujhe parAyA samajhatI haiM ?-dUra mAnatI haiM kyA ?" "para tU kisakA apanA hai, aura kisase dUra nahIM hai, yaha to Aja jaba pukArogI, AUMgA : 137 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taka koI jAna nahIM pAyA..!" ___ "bahuta acchA ! ...tumhAre sivA yaha kauna jJAna sakatA hai, ammA~ ?...hA~, to AjJA do mA~ / ' "to livA lAU~ candanA ko ?" "are tuma kyoM kaSTa karogI maaN| basa...vahI A jAe~ / " aura mA~ eka nigAha, pujhe tAkakara calI gyiiN| .....hA~, mA~ se sunatA rahA hU~, sabase choTI candana mausI haiM, vaizAlI meN| ki svabhAva meM ve ThIka merI sagI bahana haiN| na kisI se khAsa mela-jola, na bola-cAla / basa, apane meM akelI, aura bepatA rahatI haiN| aura yaha bhI ki mujhe bahuta yAda karatI haiN| nahIM to kisI ko yAda karanA unakI Adata meM nhiiN| ahobhAgya merA...! ...acAnaka hI kyA dekhatA hU~ ki himayAn kI koI agocara cUr3A jaise 'nandyAvata' kI chata para nisarI-sI calI A rahI hai| nIlI-ujalI-sI eka ikaharI lar3akI / halake padmarAga aMzuka ke kauzeya meM, vaidika RSi kI USA ko jaise yahA~ sahasA prakaTa dekhaa| ekatrita ghanA kezapAza jarA bokama grIvA ke eka ora se pUrA vakSadeza ko atikrAnta karatA caraNa cUmane ko Akula hai| ....pUrA AsapAsa mAno badalI-badalI nigAhoM se dekha uThA 1... 'Ao candana mA~sI, varddhamAna praNAma karatA hai !" "are varddhana, kitanA bar3A ho gayA hai| pahalI bAra tujhe dekha rahI huuN|" "aura maiM bhI to tamheM pahalI bAra dekha rahA hU~, mausI !" "so to hai hii| tujhe to hamArI par3I nhiiN| vaizAlI jaise tIna loka se pAra ho kahIM...!" "tuma vahA~ rahatI ho, to hai hI..." "merI bAta chor3a, para apanoM meM, parivAroM meM kabhI kahIM dIkhA hai tU ? kitanA tarasate haiM saba tujhe dekhane ko ! magadha, ujjayinI, kauzAmbI, campA, sauvIra meM jAne kitane utsava-vivAha prasaMga Aye hoNge| para tere darzana durlabha / 136 : eka aura. nIlAMjanA Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apanoM se, AtmIyoM se tujhe tanika mI mamatA nahIM kyA ?" ___"hAM hAM, haiM kyoM nhiiN| sava ora svajana, parivAra hI to haiM, mausii| aura utsaba bhI, dekho na, sadA cAroM ora hai| aba alaga-alaga kahA~ kahA~ jaauuN...| "aura sunatA hU~ mausI, tuma bhI to khAsa kahIM jAtI-AtI nhiiN| AropI meM akelA nahIM hU~...!" "...dekha na, maiM AyI hU~ ki nahIM....." "so to dekha rahA huuN| mere pAsa AyI ho na, merA ahobhAgya ! lekina aura bhI saba jagaha jAtI ho kyA ?" "vaizAlI meM hI A jAtI haiM merI sArI dIdiyA~ / choTI hU~ na, sabakI lAr3alI, so merA mAna rakha letI haiM...!" ___to ThIka hai, merA mAna tumane rakha liyaa| kisI kA lAilA to maiM bhI ho hI sakatA huuN|" ___ "pAgala kahIM kA...! umra meM tujhase choTI hU~ to kyA huaa| mausI hU~ terI, to bar3I hI hU~ tumase 1 hai ki nahIM...?" / ___"bar3I to tuma AdikAla se ho merI / yaha chatra-chAyA sadA banAye rakhanA mujha para, to kisI dina isa duniyA ke lAyaka ho jAU~gA...?" ekaTaka mujhe dekhatI, ve mamalAyita ho aayiiN| "sunatI hU~, jaMgaloM-pahAr3oM kI khAka chAnatA phiratA hai| para na apane se koI sarokAra, na apanoM se| kisI se koI mamatA-mAyA nahIM ?" "dekho na mausI, sabase mamatA ho gayI hai, to kyA kruuN| alaga se phira kisI se mamatA yA sarokAra rakhane ko avakAza kahA~ raha gayA ?" "so to patA hai mujhe, tU kisI kA nhiiN| apanI janetA mA~ kA hI nahIM rahA !..jIjI kI A~kheM bhara-bhara AtI haiM !..." "to prakaTa hai ki unakA bhI hU~ hii| para unhIM kA nahIM hU~, sabakA hU~-to yaha to svabhAva hai meraa| isameM merA kyA vaza hai, mausI !" "mAna...!" jaba pukArogI, AU~gA : 139 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Age candanA se bolA na gyaa| iyaDabAyo A~khoM se mujhe yoM dekhatI raha gayauM, jaise maiM agamya huuN| para unakI ye A~kheM bhI kahA~ gamya thI !.., "tujhe apane se ho sarokAra nahIM rahA, tava auroM kI kyA bAta !" "tuma ho na !...phira mujhe apanI kyA cintA ?'' "merI aura kisI ko bhI cintA kA tere mana kyA mUlya hai, mAna ?" "mUlya yaha kyA kama hai, ki tuma ho...mere lie !" "so to dekha rahI huuN|...yh hAla jo tumane banA rakhA hai apanA !..." "jaise...?" "isa kakSa meM koI zayyA to dIkhatI nhiiN| patA nahIM kahA~ sote ho ? ...sote bhI ho ki nahIM ?" "zayyA to, mausI, jahA~ sonA cAhatA hU~, ho jAtI hai| koI eka khAsa zayyA ho jAe, to sonA bhI parAdhIna ho jaae| sonA to mukti ke lie hotA hai na !...parAdhIna zayyA merI kaise ho sakatI hai...?" "pUchatI hU~, kahA~ sotA hai...?" "dekha to rahI ho, yaha marmara kA ujjvala siMhAsana, jisa para baiThA huuN| mahAvIra kA sonA apane siMhAsana para hI ho sakatA hai ! to kyA tuma khuza nahIM isase ?" "isa ThaNDe zilA-talpa para ?...na gaddA, na upadhAna ! isa sItalapATI para ?...ThIka hai na ?" "gadde para soU~, to apane hI mArdava se vaMcita ho jaauuN| gadde kI naramI aura garamI mujhe bahuta ThaNDI lagatI hai, mausI / apanI hI naramI aura garamI mere lie kAphI hai|...svaadhiin !" "ThIka hai, taba upadhAna kA to prazna hI kahA~ uThatA hai...?" "ruI, rezama aura paroM ke upadhAna mujhe sahArA nahIM de pAte, mausii| 140 : eka aura nIlAMjanA Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ priyA kI goda ho, yA phira usakI bAhue~ !...jar3a upadhAna para kyA sira dAlanA !" ___ candanA ko barabasa hI haMsI A gyiiN| kucha Azvasta hotI-sI ve bolI : "to vaha priyA kyA rAta ko AsamAna se uttara AtI hai ?'' "yaha merI bAhu dekho, mausii| kisa kAminI kI bA~ha isase adhika komala aura kamanIya hogI ? apanI priyA ko apanI isa bA~ha se alaga to maiM kamI rakhatA nhiiN| jaba cAha~, vaha mere sone ko goda, yA cA~ha DhAla detI hai| mujhase anya koI bhI priyA, pahale apane mana kI hogI, phira merii| usakA mana na ho, to apanA mana mAranA pdd'e| usake bharose rahU~, to ThIka se sonA yA caiMna nasIba hI na ho...!" sAmane sphaTika ke madrAsana para baiThI candanA ke cehare para eka gaharI jala-bharI badalI-sI chA gyii| mere sAmane dekhanA use dUbhara ho gyaa| ...usakI jhukI A~khoM ne sahasA hI tairakara, apanI padminI bAhuoM ko eka nigAha dekhaa| apane hI jAnuoM meM simaTI goda ko nihaaraa| "to phira merI kyA jarUrata tujhe...?" ...usa AvAja meM jala-kampana-sA thaa| vahA~ mudrita, mukulita usa kamalinI kA samagra bodha pAyA maiNne| "oha candana...tuma kitanI sundara ho !...mujhe patA na thaa...|" / eka athAha zUnya hamAre bIca vyApa gyaa| candanA kI palakeM muMda gyiiN| jAnu para DhalakI hathelI para, a~gUThe aura madhyamA upalI ke pora jur3akara, eka aMjuli kI mudrA-sI vahA~ bana aayii|..phir kucha Ape meM Akara yaha gholI : __"mAna, tU byAha kyoM nahIM karatA ? aba to bar3A ho gayA hai tU ! jIjI kA mana kitanA kAtara hai, terI isa haTa se ...." "o...byAha ? hauN-hii-hauN| lekina suno mausI, tuma itanI sundara ho, phira maiM yyAha kaise karu ?..." jaba pukArogI, AU~gA : 141 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antarnigUr3ha lAja kA eka abhra candanA kI baroniyoM meM khela gyaa| aura cehare para eka lI .1 "mere saundarya kA tere vivAha se kyA sambandha, mAna ?" "tumhArA hI nahIM mausI, aisA saundarya jagat meM kahIM bhI ho, to vivAha mere lie anAvazyaka hai / " "matalaba...?" " vivAha, taba merI antara tRpti ko bhaMga karatA hai / " candanA ke marma meM utarakara lupta aura gupta ho rahI yaha bAta DubakI khAkara Upara AtI-sI vaha bolI : "mAna, maiM to hU~ hI, kahA~ jAnevAlI hU~...!" "taba maiM kahIM aura kyoM baMdhUM ? tuma ho hI mere lie, yaha kyA kama hai ..." "pAgala kahIM kA ! bahU to cAhie na / " "nahIM, vallabhA cAhie mujhe " " samajhI nahIM... : " "jo Atmavat labh ho, vahI ballabhA / " "so to bahU hogI hI / " "nahIM, vallabhA aura bAta hai, vaidehI !" "to use kahIM aura khojegA kyA : " "khojane nahIM jAnA pdd'aa|... mujhe patA thA, vahI AegI eka dina mere dvAra para !" "kara AegI ?" "A gayI...!" ekala, kahA~...?" "abhI, yahA~ !" ekaTaka praNata bhAva se meM usa candanA ko dekhatA raha gyaa| cahu~ ora se lajjAveSTita, vaha apane meM tanmaya, mukulita, mauna ho rhii| mauna tor3A puruSa ne : 142 eka aura nolAMjanA Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "acchA mausI, tuma vivAha kaba karogI ?" "pahale terA, phira meraa| maiM choTI hU~ ki nahIM tujhase ?" "eka sAtha hI ho jAe, to kyA harana hai ?" / "matalaba..." "yahI ki tuma karo byAha, to maiM bhI taiyAra hU~...?" bura: dina, dhana, cI cabAtI rhii| phira sahasA hI bar3I sArI ujjavala A~kheM ucakAkara colI : "aura mAna lo, maiM byAha karU~ hI nahIM !" "to mausI, jAna lo, ki maiM bhI nahIM kruuNgaa|'' "ye to koI bAta na huI !" "basa, yahI to eka mAtra bAta hai, candana !" "acchA, vacana detI hU~, maiM vivAha karU~gI / tU bhI vacana de !' "barddhamAna bhaviSya meM nahIM jiitaa| vaha sadA vartamAna meM jItA hai| isI kSaNa vaha prastuta hai| vaha kahatA nahIM, basa, karatA hai|" "barddhamAna...!" "candana...!" eka abhaMga virAT mauna kakSa meM jAne kaba taka prApta rhaa| kAlA yahA~ anupasthita thaa| candanA uThakara khar3I ho gyii| phira mere sammukha nizcala avalokatI raha gyii| .....aura agale hI kSaNa, usane mAthe para A~cala or3ha, jhukakara pahAvIra ke caraNa chU liye| "kaba miloge phira ?" "jaba caahogii|...jb tuma pukArogI, AU~gA !" aura mAthe para or3he palle kI donoM koroM ko, cimaTI se cibuka para kasatI-sI candanA dhIra gati se calatI huI, kakSa kI sImA se niAkrAnta ho gyii|... (13 sitambara, 1978 jaba pukArogI, AUMgA : 143 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tribhuvana-mohinI mA~ AkhyAna kavi-yogIzvara Arya jinasena kA zaka saMvat 750 ke eka saverai kI bAta hai| karnATaka ke pATa-nagara mAnyakheTa ke rAja-darabAra meM samrAT amoghavarSa apane suvarNa-siMhAsana para akAraNa hI kucha udagra dikhAI pdd'e| ki tabhI eka pratihArI ne Akara praNipAtapUrvaka ucca ghoSa ke sAtha nivedana kiyA : ___"jagattuMgadeva-putra, nRpattuMga, zarva, zaNDa, atizava-dhavala, vIranArAyaNa, pRthivI-vallabha, lakSmI-yallama, mahArAjAdhirAja, parama bhaTAra, parama bhaTTAraka amoghavarSa-deva jayavanta hoM !" __'prasanna raho prtihaarii| kyA zubha saMvAda hai, Aja ke pramAta kI isa maMgala belA meM ?" "pANDitya-prabhAkara, sarvazAstra-sAgara mahApaNDita jayatuMgadeva mahArAja ke darzanoM ke pratyAzI haiN| "mahApaNDita kA saharSa svAgata hai|" kucha hI kSaNoM meM veda-vedAnta-mArtaNDa mahApaNDita jayatuMgadeva dIrgha zikhA, tripuNDra tilaka aura sugandhita kauzeya se bAtAvaraNa ko uddIpta karate hue samrATra ke samakSa A natamAtha hue| / "bahuta samaya vAda mahApaNDita ne kaise Aja acAnaka kRpA kI ?" "anugRhIta huA mahArAja ke suhad bhAva se 1...karnATaka kI prajA dharmasaMkara meM hai, samrAT / " ___AdikAla kI dharmabhUmi karnATaka meM dharma-saMkaTa kaisA ? karnATaka kI 144 : eka aura nIlAMjanA Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mATI, patthara, jala, kaNa-kaNa, tRNa-tRNa dharma kI svAbhAvika AbhA se dIpita hai| yogIzvaroM, sArasvatoM aura saMyatI samrAToM kI jyotirmAna para udbhAsita hai hamArA karnATaka dharma kI glAni se karnATaka aparicita hai, pnndditraaj| phira yaha dharma saMkaTa kaisA ?" "aparAdha kSamA ho, mahArAja Apake gurupAda mahAkavi jinasena ne apane mahAkAvya mahApurANa meM tIrthaMkara RSabhadeva kI mAtA marudevI kA jo anagaMla zRMgArika nakha-zikha varNana kiyA haiM, usameM unhoMne dharma kI maryAdA kA topa kiyA hai| karnATaka ke dhImAnU, vidvAn, kavi aura prajAjana, sabhI usa varNana ko kAmuka aura vikArI mAnate haiM / " "Arya jinasena pUrNakAma puruSa haiM, paNDitarAja kAma aura vikAra jagat aura jIvana meM haiM, to jinasena nizcaya hI usake anAsaMga ipTA haiN| ve usake sAkSAtkArI sarjaka kavi haiN| para ve sAmAnya kavi nahIM, yogI kavi haiN| kAma aura vikAra kA ve rasa-darzana kI jinezvarI bhUmikA se akyodhana karate haiN| viSaya aura viSayoM ke sthAyI aura saMcArI bhAva unake lie hastAmalakavata eva darzana kA haiN| vaha svabhAvataH jJAnAkara, unake lie vizuddha Ananda ho jAtA hai| prathama aura antima rUpa se ve draSTA haiN| isI se jIvana-jagat ke pratyeka bhAva aura saundarya ke ve pUrNakAma bhoktA haiN| unake lie bhoga hI yoga ho gayA hai, yoga hI bhoga ho gayA hai / samyagdRSTi hI saundarya kA parama bhoktA ho sakatA hai| mahAkavi jinasena ne bhagavAn RSabhadeva kI jagadambA mAtA kA saundarya varNana samyak darzana ko usI parama pAramezvarI, ramezvarI cetanA bhUmi se kiyA hai| usameM kAma aura vikAra parAkASTA para uddIpta hokara bhI, anAyAsa hI samyak darzana aura samyak jJAna meM uttIrNa ho jAte haiN| ve zuddha rasAnanda bana jAte I haiM aura rasAnanda kevala anubhUtigamya aura Atmagamya hai| use koI nAma aura mUlya dekara usakI dhArA ko hama vikRta aura bhaMga hI kara sakate haiM / " "kavi - rAjamArga-jaise gahana kAvya zAstra ke racayitA aura praznottara tribhuvana mohinI mA~ 145 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAlikA-jaise sUkSma-darzana-grantha ke praNetA parama sArasvata samrAT amoghavarSa ke isa tarka ko maiM samajha sakatA huuN| kintu kSamA kareM, rAjan, saba-sAmAnya prajA kAvya ko tarka se nahIM, sIdhe hRdaya ke bhAva se grahaNa karatI hai| aura Arya jinasena ke zRMgArika varNana se yadi prajA kA manobhAya vikRta huA haiM, to aisA kAvya loka-kalyANa kI dRSTi se anarthaka hI kahA jA sakatA ___maiMne tarka nahIM kiyA, mahApaNDita, kevala kAvya ke usa nirmala udgama kI ora iMgita kiyA hai, jahA~ se mahAkavi jinasena kI kavitA udbhUta huI hai| aura kavitA yadi sacamuca kayitA hai, to vaha bhAya-grAhya hI ho sakatI hai, tarka-grAhya nhiiN| aura vaha maiM nizcita jAnatA hU~ ki bhAvaka prajAjana marudevI ke nakha-zikha varNana ko par3hakara, eka sahaja svAbhAvika rasAnanda se bhAvita aura AplAvita hue haiN| sAmAnya bhAvaka kAvya ke rasa se kevala bhAvita hotA hai, usakA vizleSaNa aura mUlyAMkana karane kI khaTapaTa meM vaha nahIM pdd'taa| mujhe to aisA laga rahA hai, pANDatarAja, ki kavi aura bhAvaka ke bIca yaha jo ApakI Alocaka paNDita-maNDalI hai na, usI ne tarka-vitarka karake mahAkavi ke zuddha zRMgAra rasa ko bikArI aura kAmuka Adi vizeSaNa dekara vikRta kiyA hai, aura isa taraha sahRdaya, sarala bhAvakoM ko bhramita kiyA hai|" ____ "samrAT ko zAyada yaha anajAna nahIM, ki kAvya-zAstra ko thor3A-bahuta maiM bhI samajhatA huuN| sarjaka aura bhAvaka ke sambandha se maiM anabhijJa nhiiN| aura karnATaka ko prajA itanI mUrkha aura bhAvahIna bhI nahIM, ki paNDitoM ke tarka se bahaka jaae| jana-samAja meM jo vikSobha phailA hai, jo glAni vyApI haiM, use maiMne pratyakSa jAnA-bUjhA hai, aura taTastha bhAva se usakA nivedana karnATaka ke prajA-pAlaka samrAT taka pahu~cAne AyA huuN| pANDitva-prabhAkara jayatuMgadeva kI pratibhA aura pANDitya kA maiM kAyala huuN| aura yadi kisI kAraNa prajA meM aisA ajJAna aura bhrama phailA hai, to paNDitarAja kA kartavya hai ki usakA nivAraNa kreN| jinasena kI kavitA 1415 : eka aura nIlAMjanA Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM kAmukatA dekhanA, apane hI hRdaya ke kAluSya aura kAmukatA kA paricaya denA haiN| Apa to jAnate haiM, mahAsArasvata, ki pArzvabhyudayakAra jinasena ko kAmuka nahIM kahA jA sakatA, kAma sAmrAjya kA vijetA kavi-samrAT hI kahA jAtA hai| yaha bhI Apase khula nahIM, gaDilezvara ki kavidAsa kAmAdhyAtma ke yatpa nAsti mahAkavi the| meghadUta meM unakA kAmAdhyAtmika rasa-darzana caramotkarSa para pahu~cA hai| usI mevadUta ke mandAkrAntAoM ko zabdazaH svIkAra, ThIka unhIM kI pAda pUrti ke rUpa meM mahAkavi jinasena pAyajesI apUrva maulika kAvya-kRti ko racanA kI hai| kAlidAsa ke uddAma aura Urdhvonmukha zRMgAra chandoM ko jyoM-kA-tyoM aMgIkAra karake jinasena ne pArzvabhyudaya meM, usa zRMgAra ko bhagavAn pArzvanAtha kI parama rasezvarI tapo - lakSmI ke yogAnanda meM rUpAntarita kara diyA hai| unhIM pAzvabhyudayakAra jinasena ne mahApurANa meM, rasAnanda ko apane kAvya ke amogha rasAyana se brahmAnanda kI bhUmikA meM utkrAnta kara diyA hai| aise rasa-siddha aura siddha-sArasvata kavi kI kavitA kA anyadhA prabhAva jana- hRdaya para par3a hI nahIM sktaa| nahIM to unakI sarasvatI asiddha aura mithyA ho jAe / " "samrAT jAnate haiM ki kAlidAsa kI kavitA bhI loka meM kalakila hue binA na raha sakI | kumArasambhavam meM bhagavatI umA kA nakha - zikha varNana karate hue, unakA rasa - brahma Akhira maryAdA kA atikramaNa kara gayA, skhalita ho gyaa| aura yaha eka loka vikhyAta tathya hai ki jagadambA ke zrRMgAra-varNana meM adhaHpatana kI sImA taka jAne ke kAraNa hI kAlidAsa jaisA rasarAja rAjezvara kavi antataH galita kuSTha-jaise ghRNita roga kA grAsa ho gayA..." "sAvadhAna mahApaNDita ! mujhe AzA nahIM thI ki Apa jaisA sarvazAstra pAraMgata vidvAn, isa stara para utarakara isa bhASA meM bhI bola sakatA hai| maiM kalpanA bhI nahIM kara sakatA ki Apa kAlidAsa jaise kAmezvara kavi ko ina mithyA aura rUr3ha kiMvadantiyoM se mApane meM gaurava anubhava kara sakate tribhuvana mohinI mA~ 147 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiN| mujhe ThIka-ThI. tIti hai ki kAtiyAsa aura jinase kA sarasvatI / kA Ananda-sAmrAjya, kevala mAnava-hadaya meM hI nahIM, tamApa jar3a-jaMgama prakRti ke Ara-pAra vyApta hai| aise kaviyoM kI vANI mAtra kathana nahIM hotI, sRkti nahIM hotI, vaha deza-kAla kI sImAoM ko pAra kara samasta sRSTi meM antarnigUDha bhAva se vyApa kara, usameM cetanA ke vikAsa kI eka nayI bhUmikA unnIta kara detI haiN| aise kaviyoM kI kavitA kA vivaMcana aura mUlyAMkana nahIM huA karatA : usako kevala avabAMdhana aura anubhAvana se AsvAdita kiyA jA sakatA hai| isa rasa ko ulIcA nahIM jA sakatA, isameM kevala jhUbA aura khoyA jA sakatA hai|.... 'mahApaNDita, kevala eka vAkya meM spaSTa kareM, Apa mujhase kyA cAhate haiM, isa sandarbha meM : ApakI paNDita-maNDalI aura usake dvArA bhramita prajJA apane rAjA se kyA mA~ga karatI hai ?" / "spaSTa kadhana hI Apa cAhate haiM na, samrATa ? to suneM : samasta dakSiNAvarta aura AryAvarta meM Aga kI taraha yaha apavAda phailA hai, ki Adi tIrthakara vRSabhanAtha kI jagadIzvarI mAtA marudevI kA aisA nirbandha zRMgArika nakha-zikha varNana karake digambara jaina yati jinasena kA brahmacarya skhalita huA hai| samasta lokajanoM kI ora se maiM yaha mA~ga lekara samrATa ke samakSa upasthita huA hU~, ki karnATaka ke bhare rAjadarabAra meM, khule Ama svayaM jinasena khar3e hokara apane mahApurANa ke usa zRMgArika aMza kA pATha kreN| loka-jana unake digambaratva ko kasauTI para parakhane ko udyata hai, mahArAja ! prajJA unhIM ke zrImukha se unakI zRMgArika kavitA kA pATha sunakara, unake Rvi aura kavitA kI nirvikAratA aura niSkAmatA ko khulI A~khoM dekhanA cAhatI hai|..." "tathAstu mahApaNDita !...loka kI isa zaMkA ke samAdhAna kA bharasaka prayala kiyA jaaegaa| vaise calate jogI aura vahate pAnI hamArI AjJAoM ke anucara nahIM ho sakate / para maiM jAnatA hU~, trailokyezvara tIrthakara ke kavi jinasena loka-hRdaya kI avahelanA nahIM kreNge| kintu Apako svayaM mere 148 : eka aura nItAMjanA Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtha calakara bhagavatpAda jinasena daMva ke samakSa apanI yaha kasauTI prastuta karanI hogii| ve AraNyaka avadhUta, pakSiyoM kI laraha aniyatavAsI haiN| zIna hI patA lagavAyeMge hama ki zrIgurupAda isa samaya kisa bhUmi ko apane bihAra se pAvana kara rahe haiN| apanI prajA aura paNDitta-maNDalI ko Azvasta kareM ki unakI icchA pUrI kI jaaegii|...'' "pRthivI vallabha parama bhaTAra samrAT amoghavarSa kI jaya ho !" / kahakara abhivAdanapUrvaka pahApaNDita jayatuMgadeva eka uddaNDa vijaya-dapaM ke sAtha rAja-darabAra se vidA ho gye| tuMgabhadrA nadI ke para pAra kI vaha ahicchatra nAmaka mahAknI mAnavoM ke lie agamya mAnI jAtI hai| yahA~ gaharI sugandha se vyApta eka saghana candana-vana AkAza ke taToM taka calA gayA hai| bhag2AnA hai. yahA~ kI ramaNIyatA ! candana-vRkSoM kI jar3oM, ghar3oM aura DAloM taka ko bar3e-bar3e bhujaMgapa nAga gAr3ha AliMgana meM bA~dhe hue haiN| taladeza kI, nAnA Adima sugandhoM se Avila vanaspatiyoM ke vivaroM meM nAga-nAginiyoM ke maNi-dIpta yugala mAno cirantana maithuna meM lavalIna haiN| raha-rahakara havA meM marapasate pattoM aura patAroM meM vicitra dhvaniyA~ sunAI par3atI haiN| panuSya ke yahA~ hone kI kalpanA bhI nahIM ho sktii| kinhIM adRzya padacApoM se sArI aTavI cAhe jaba tharatharA uThatI hai| usa vana ke gahana meM, pUrvIca ghATa ke pAda-prAnna kI eka guphA ke bAhara, phaNAmaNDala se ThAye kisI candrana-vRkSa kI chA~va meM, koI sphaTika-sA pAradarzI nagna puruSa sAmane rakhe zilA-paTTa para kucha likha rahA hai| hare patthara ke eka oMDe caSaka meM parvata ke dhAtu-drava kI rozanAI hai| aura tAi-patroM kI eka-eka thappI para usakI vaitasa-lekhanI avirAma cala rahI hai| isa bhayaMkara vana-bhUmi meM samrAT-zArdUla amoyavarSa ke sAtha calate hue tribhuvana-mohinI mAM : 149 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstroM ke sAgara mahApaNDita jayatuMgadeva ke jJAna kA taliyA ulaTakara bAhara A gyaa| kisI ajJAta preraNA ke mAntrika sammohana se khiMce ve isa vana kI agamyatA meM, samrAT kA mAtra anusaraNa karate cale jA rahe haiN| barabasa ho unakI A~kheM uThIM to dekhA ki mAnoM sAmane ko guphA kA agama a~dhiyArA eka bhAsvara puruSa mUrti meM AkRta hokara apane teja ke phala se, parvata - zilAoM ko tarAzatA calA jA rahA hai|... praNipAta se uThakara daNDavat mudrA meM jyoM hI samrAT aura mahApaNDita baiThe ki, sunAI par3A : : | "tumhAre paNDitoM aura prajAoM kA Aropa sahI hai, AyuSmAn ! jinasena se adhika kAmI loka meM aura kauna ho sakatA hai ! jinasena mahAkAmI hai kyoMki vaha sarvakAmI hai|...puurnnkaam hai merA jIvana aisA adamya hai merA kAma, ki vastra kI bAdhA taka mujhe asahya ho gyii| nitAnta nagna hokara hI caina pA skaa| tAki isa ananta sundarI sRSTi ke aNu - aNu kA aTUTa AliMgana pA skuuN| havA aura pAnI kI hara gujaratI lahara kA apane aMga-aMga se rabhasa kara skuuN| nitya bhoga, nirantara maithuna ho jAe merA jIvana / vidhi-niSedha se pare prakRti ke isa nirvAdha sAmrAjya meM Akara, maiM isake jaloM mATiyoM, vanaspatiyoM, prANiyoM ke sAtha samAdhi-zayana meM anirvAra DUbatA calA gyaa| isI akhaNDa mahAmilana meM se A rahI hai merI kavitA | usa para tumheM aura tumhArI prajAoM ko kyA Apatti hai ?" "devArya, Apake zrRMgArika kAvya se loka-mAnasa vikAra - grasta ho gayA hai| usane unheM kAmukatA se vyAkula kara diyA hai / " "to iSTa hI huA hai, paNDitarAja kAma vyAkulatA kI gharA sImA para pahu~cakara hI nirAkula AtmakAma ho sakatA hai| vikAra abhAva kA andhakAra haiN| vaha bhItara dabA hai, to usako bAhara A jAnA caahie| yaha umar3a-ghumar3akara bAhara AyA hai, to merI kavitA sArthaka ho gyii| bhItara kA cora sAhukAra banakara sAmane A gyaa| to jAno ki mukti kA mArga sarala ho gayA / ... aura suno paNDitarAja, kAma to vastu svabhAva hai| vaha vastu 150 eka aura nolAMjanA Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM antarnihita pahAzakti hai| damita aura vikRta hokara, vahI yaunAcAra vanatA hai| anyathA to vaha sRSTi kI mukta sRjana-kAriNI AAdinI zakti hai| vaha hai ki vastu meM pariNamana haiN| nirantara saMcaraNa hai| usI meM se sRSTi hai, anAdi aura ananta / kAma haiM, ki pariNAma hai| kAma hI to AtmA hai / vaha AdyA citi-zakti / aura caitanya mAlika vastu kA ho sakatA hai / akAma kauna ho sakatA hai ? kyA sattA apanA svabhAva chor3a sakatI hai ? akAma nahIM, pUrNakAma hI huA jA sakatA hai| kAma jaba taka apUrNa hai, atRpta hai, taba taka vikAra se chuTTI nhiiN| jIvana jaba taka svabhAva meM nahIM, vibhAva meM hai, taba taka vikAra anivArya hai| svabhAva ke pUrNa sAkSAtkAra meM pahuMcane se pahale, vibhAva kA, vikAra kA pUrNa sAkSAtkAra karanA hogaa| merI kavitA ko par3hakara prajA ke hRdaya meM davA vikAra khulakara sAmane A gayA hai, to merA kavi kRtakAma ho gayA |...meraa zabda siddha huA ki, loka nagna hokara apanI AtmA ke Amane-sAmane khar3A ho gayA hai|..." ___"to Arya jinasena, kyA prajA ko AtmA ko isa vikAra aura kAmukatA meM DUba jAne ko chor3a denA hogA..." __"AtmA vikAra meM iba hI nahIM sakatI, vaha usakA svabhAva nhiiN| aura vikAra se vaha trasta haI hai, to ThIka hI hai, isa santrAsa se niSkAnta hokara hI vaha caina legii| mAMgalika mukti kA jAyojana huA hai merI kavitA se !..." "vizva-puruSa RSabhadeva kI vizvambharA mAtA ko Apane loka ke samakSa nagna kiyA hai| Apane moM ko mAtRtva ke pavitra Asana se girAyA "AdyA zakti mA~ to apane svarUpa meM hI digambarI haiM, AyuSmAn / unheM apanI ora se nagna karane kA ahaMkAra maiM kaise kara sakatA hU~ ! nagnatA to svabhAva hai : so usase adhika pavitra to kucha ho nahIM sktaa| pA~ apane aNu-aNu meM nirAvaNa hokara yadi loka ke hRdaya meM sAkSAt ho uThI haiM, to jise Apa vikAra kaha rahe haiM na, vaha una mA~ ke svarUpa meM nahIM, tribhuvana-mohinI mauM : 151 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamAre darzanAvaraNI aura jJAnAvaraNI karma meM hai, jisakI par3iyA~ hamArI A~khoM para ba~dhI huI haiN| vaha mAtra vibhAva kI kSaNika mAcA hai, chalanA hai| Apa cintA na kareM, ve parama nagnA itanI samartha haiM, ki svayaM hI apane nirAvaraNa saundarya ke teja se, hamAre vikAra ke isa avaziSTa AvaraNa ko bhI cIra pheNkeNgii| apanI santAnoM ko unake prakRta udgama meM lauTAkara apanI chAtI para unheM Azvasta kara deMgI.... / " "kSamA kareM, mahAkavi, vaha saba nirA dArzanika bAjAla hai| yadhArtha yaha hai, ki mA~ ko Apane mA~ nahIM rahane diyA hai| use nirI ramaNI banAkara chor3a diyA hai...!" "bhagavatI AtmA, apane prakRta svarUpa meM hI ramaNI haiM, AyuSyamAn ! isI se bArambAra jinezvaroM ke zrImukha se mukti ramaNI ke sAtha mukta ramaNa kI bAta uccarita huI hai| aura mA~ pahale ramaNI hI haiM, tabhI to maiM janmA, Apa janme, bhagavAn RSabhadeva janme, yaha sArA jagat janmA aura taba ve ramaNI ho mA~ ho gyiiN| ekAnta, ekAMgI darzana kiyA haiM, isI se to vikAra AyA hai mana meM sattA anekAntI hai, ananta AyAmI hai| so nArI bhI nAnAmukhI hai, nAnArUpiNI hai, nAnAbhAvinI hai, nAnAdharmiNI hai. jIvana kI lIlA meN|... jisa kSaNa nArI nitAnta ramaNI hotI hai, carama ramaNa ke usa ekAnta kSaNa meM bhI vaha avibhAjya rUpa se AtmadAnamayI, sarvasva samarpaNavatI mA~ bhI hotI hai|...khnndd darzana se vikAra aura kAma-lipsA jAgI hai, paNDitarAja, akhaNDa darzana-bhAvana kareM Apa merI marudevI ke saundarya kA, to merI ve pUrNakAminI ramaNI-mA~ svayaM ApakI goda meM lekara Apake sAre vikAra sadA ko zAnta kara deNgii| Apane vastu ke eka anta ko hI dekhA hai, to usakA ananta hAtha se nikala gayA hai| Apane vastu ko samagra aura nikhila ke sandarbha tor3akara dekhA hai| Apane ramaNI aura mA~ ko vibhAjita karake dekhA hai| Apane ramaNI se mA~ ko chIna liyA hai : aura mA~ se ramaNI ko chIna liyA hai| isI kAraNa satya kA aisA apalApa huA hai| mithyA aura vikAra kI mAyA meM Apa bhaTake haiN| pApa, kaluSa, 152 eka aura nIlAMjanA Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAra, midhyAtya vastu meM nahIM, bhAvaka meM haiM, avabaMdhaka meM haiM bhoktA meM haiN| ve usakI khaNDita, ekAntika cetanA kI darAreM haiM, dIvAreM haiM, adhiyAre haiN|... usameM ramaNI-pI marudevI kA, unake savAMgINa sondarya kA, unakI nagnatA kA aura merI kavitA kA koI doSa nahIM...!" "Arya jinasena, ApakI apanI AtmA kI aura apanI kavitA kI nivikAratA para aisA aTala vizvAsa hai, to use loka ke samakSa pramANita karanA hogA !" "jinasena vikAra aura nirvikAra se pare, svayamAkAra haiM, nirahaMkAra hai / so vaha sarvAkAra hai| loka apane kavi se kyA cAhatA hai ? usake samAdhAna ko jinasena cAhe jaba prastuta hai .... " "bhAratavarSa ke kavikula- cakravartI jinasena ko samrAT amoghavarSa ke khule rAja darabAra meM, dakSiNAvarta aura AyAMvarta kI samasta prajA ke samakSa, bhagavatI marudevI ke nakha-zikha varNana kA kAvya-pATha karake, apane digambaratva aura kavitva kI nirvikAratA siddha karanI hogii|...." " svataH siddha ko siddha karanA, ahaMkAra kI jalpanA hI hogI, AyuSmAn ! merA roma-roma bhagavatI marudevI kI saundarya prabhA se pratikSaNa AplAvita hai Apa aura Apake prajAjana cAheM, to usa AplAvana ko nizcaya hI svayaM kavi meM taraMgita deza skeNge| Ananda, saundarya aura rasa ke usa akSaya khota meM Apa saba mere sAtha nimagna honA cAhate haiM, to maiM ApakA cira kRtajJa hU~gA / sarasvatI vallabha jinasena kI kavitA usa taraha sarvakAla ke lie siddha aura sArthaka ho jaaegii| vaha mAnava-kula ke rakta meM bhAva aura jJAna kI UrdhvavAhinI dhArA banakara, sadA ke lie saMcarita ho jAegI...1" "zAzvatoM meM sadA jayavanta hoM, bhagavAn jinasena ! jinezvarI rasavantI ke cUr3AmaNi kavi jinasena ne amoghavarSa ke vacana kI lAja rakha lii| maiM dhanya ho gayA zrI gurunAtha !" r - kahakara samrAT amoghavarSa samyaktva mUrti jinasena ke caraNoM meM bhUmisAt ho gaye / tribhuvana mohinI mA~ 153 : Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C kanyAkumArI te kAzmIra aura kAmboja se kAmarUpa taka kI havAoM meM eka udanta gUMja utthaa| karnATaka ke rASTrakUTa samrAT amoghavarSa kI rAja sabhA meM, AryAvarta ke kavikula- sUrya AyaM jinasena apanI carama kAmika aura zRMgArika kavitA kA khuleAma pATha kreNge| vahA~ unake nirgrantha digambaratva ko zUlI para car3hakara siddha honA par3egA !... ... aura niyata tithi ke eka prAtaHkAla, karnATaka kI sAmrAjJI rAja sabhA kA bhavana, samasta AryAvarta kI pratinidhi prajJAoM se khacAkhaca bharA hai| usameM rAjA zreSThI, dhurandhara dhamAMcArya, prakANDa paNDita - maNDala, aneka vanacArI yogI-muni, rAja- antaHpuroM kI asUryampazyA rAniyA~ aura hajAroM kI saMkhyA meM sarvasAdhAraNa strI-puruSa aura bAlaka taka upasthita haiN| aisI usAula medinI ki usa para thAlo lur3hakatI calI jaae| aura aisI utsuka nistabdhatA vyApta hai ki suI taka gire to sunAI par3a jAe / sabhA bhavana ke bIcobIca eka U~ce takhta para nagna khaDga ke samAna tejomana kavi-yogIzvara AcArya jinasena nizcala kAyotsarga mudrA meM khar3e haiM / bAlasUrya kI-sI raktAma kAnti kA maNDala unakI pavitra candanI kAyA se prasphurita ho rahA hai| ve mRgazAvaka kI taraha nirdoSa haiM aura mRgendra ke samAna pracaNDa pratApI haiN| samrAT amoghavarSa siMhAsana tyAgakara, jAnuoM ke bala daNDavat mudrA meM, zrIguru caraNoM meM AsIna haiN| pANDitya prabhAkara jayatuMgadeva bhArata ke cunindA paNDita - parikara ke sAtha, eka dUsare U~ce takhta para sannaddha baiTe haiM hajAroM A~khoM kI TakaTakI, ThaharI huI bijalI ke samAna vidyut-prabha jinasena para lagI huI hai| ... aura sahasA hI jaise samudra- garbha meM se gambhIra zaMkhanAda sunAI par3A : "kaivalya kI vizuddha saundarya prabhA se jinakI deha bhAsvara hai; karor3oM sUrya jinameM eka sAtha udyotamAna hai| narakoM kI akatha yAtanAe~, svargoM ke 154 eka aura nIlAMjanA Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirbAdha sukha aura martyaloka ke sAre bhoga, parAkrama, saMgharSa aura vyayAe~ jinake hRtkamala meM nirantara saMvedita haiM; triloka aura trikAla ke ananta pariNamana jinakI AlprabhA meM anukSaNa tarAMgeta haiN| una pUrNakAma aura parAtpara sundara ahetu RSabhadeva ke caraNoM meM apane ahaM ko niHzeSa samarpita karatA hU~ / ... "AryAvarta suneM, usake parvata, samudra, nadiyA~, vana-kAntAra suneM! loka ke sakala carAcara suneM ! himavAn suneM : samudravalayita vasundharA suneM! bhArata ke samasta nara-nArIjana suneM !.... "jinasena apanI kavitA kI punarAvRtti nahIM krtaa| usakI kavitA pratipala nava-nUtana hotI hai| vastu saundarya pratikSaNa pariNamanazIla hai| usameM pala-pala nava-navya bhAva aura rUpa prakaTa ho rahe haiN| jinasena usa nirantara pariNamana kA navanavonmeSazAlI kavi hai / " magavatI mA~ marudevI ananta sundarI haiN| agAdha aura asIma hai unakA rUpa aura lAvaNya| mahApurANa ke kucha zlokoM para baha saundarya samApta nahIM / ... "ve tribhuvana mohinI mA~, pratikSaNa merI A~khoM ke sAmane nitanavya hokara prakaTa ho rahI haiM / abhI, yahA~, ThIka isa pala meM ve mA~ sattA ke ananta samudra meM se a~gar3AI bharatI huI, eka apUrva lAvaNya-prabhA ke sAtha prakaTa ho rahI haiM ...." "ahA, zabdoM ke ekadeza kathana meM, mA~ ke isa ananta ramaNI rUpa kA vana kaise sambhava hai ? anekAntinI hai unakI rUpa-vibhA nAmA bhAvoM, saMvedanoM, bhaMgimAoM, sambandhoM, sandarbhoM meM ve eka sAtha vyakta ho rahI haiM / kAla se atIta, ve apane sva-samaya meM ekabAragI hI ramaNI haiM, mA~ haiM, dhAtrI haiM, vidhAtrI haiM, vadhU haiM, sabAMganA haiM, uvaMzI haiM, tilottamA haiM, sarvasaMhAriNI haiM, saMsArahAriNI- are ve kyA nahIM haiM ina sabakA ve sArAMza haiN| ina sabakA ve ekAgra aura puMjIbhUta rUpa-vigraha haiN| jisa prANI kI jaisI cAha hai jaisA mAba hai, usake anurUpa ve usakI cetanA ke caSaka meM ekAnta apanI hokara tribhuvana mohinI mA~ 155 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI Dhala rahI haiN|..." "ahA, kaisI parama anugrahavatI haiM, anukampAvatI haiM, bhagavatI haiM bhagavato marudevI / karmabhUmi ke Adya vidhAtA kI jagadIzvarI, paramezvarI janetA ! anubhava kara rahA hU~, una mA~ ko kRpA isa kSaNa amRta ke samudra kI taraha cAroM ora se umar3akara mujhe nahalA rahI hai| apane nirAvaraNa zuddha sparza ke jala se ve mere aNu-aNu ko abhisiMcita kiye de rahI haiN|... apanI asmitA aura iyattA meM rahanA isa kSaNa mere lie sambhava nahIM ho rahA hai| merI samasta vAsanA aura cetanA unake mAtRtva aura ramaNItya ke saMga tadrUpa tadAkAra hokara unakI anuttara saundarya mUrti ke sAtha liMgatIta AliMgita ho gayI hai / ..." * "o merI Atma-sundarI mA~ apane advaita ke parirambhaNa se mujhe kucha kSaNa mukta karake dvaita kI jIvana lIlA meM lauTA laao| tAki tumhArA kavi AryAvarta ke koTi-koTi bhAvukoM ko, tumhAre saundarya ke kAvya-gAna se bhAvita kara sake |... "solahoM svargoM ke kamalavanoM kA suvarNima parimala parAga tumhArI deha meM rUpAyamAna huA hai, mA~ ! tamAma apsarAoM aura devAMganAoM kI sArabhUta rUpamAdhurI tumhAre aMgaraMgoM se jhara rahI hai| tuma kalpalatAoM-sI lacIlI, tanvaMgI, manacAhI manabhAyI, sarvakAmapUrana sumdarI ho, mA~ tumhArI deha ke parama vAsanA - kula paramANu, nArakIya aura mAnava prANiyoM kI pratipatla kI yAtanA, vedanA, karuNA se bhI ekabAragI hI Alor3ita, anukampita aura bhIMje hue haiM, mA~ tumhArI paramakAma prIti ke amRta- rasa meM mRtyu taka zaraNAgata ho gayI hai / ... n "atala pAtAla ke sahasroM bAsukI nAgoM ke samAna tumhAre tamAla-nIla kuntaloM meM mohanIya karma apanI avadhi para pahu~ca gayA hai| parAjita ho gayA hai| usake moha-bandhoM kI sArI granthiyA~ tumhAre kezoM kI mukta laharoM khula par3I haiN| bhava kI cirantana moharAtri yahA~ anajAne hI svayaM apanI sImA ko atikrAnta kara gayI hai| meM 156 eka aura nIlAMjanA Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "tumhAre mukha-maNDala kI saumya suvaNa-AbhA ya, sAra sUyA, candramAko graha-nakSatrAM kI jyotiyoM samarasa, saMvAdI. samaMjasa hAgara vyApta haiN| samAra lilAra kI pAriyA vinavikarAta lodhI nAna rUpa se bhAravara haiN| tumhAre bhra-madhya ke tilaka meM, ve nikhila ka ekIbhUta AkarSaNa kA kendra banakara stambhita haiN| ___'tumhAroM bhauMhoM ke tane hue zRMgAra dhanuSa, hamAre prANoM ko tIroM kI taraha khIMcakara, nAnA kAmya vastuoM ko vIMdhate rahate haiN| tumhArI A~khoM ke sarvasvahArI kaTAkSa, hamAre mano-madana ke mamoM ko pratipatna anuttara vAsanA se Alor3ita karate rahate haiN| aise AratidAyaka haiM inake AghAta, ki unase hamArI vAsanA cuka cuka jAtI hai| tumhArI nAsikA sumeru kI taraha kramazaH Upara uThatI huI svarga kA tarAnta sparza karatI hai| tumhAre oSThAgharoM meM sarva deza-kAla ke sahapradala kamalI ke mAdaMba, makaranda aura saurabha sampuTita haiN| ina oSThoM se vAtAvaraNa meM nirantara cumbana pravAhita ho rahe haiN| unakI madhura parasa-paizalatA raha-rahakara prANiyoM ko eka apUrva Atma cumbana ke rasa se AplAvita kara detI hai| tumhAre kapoloM meM sAhasroM uziyoM ke kaigni-sarovaroM kI raktAbha kAnti jhalamalA rahI hai| praNayI yugaloM ke aba taka lica-diye gaye sAre cumbana, tumhArI kapola-pAlI ke muskAna-taToM se jhA~ka rahe haiN| tumhArI ciyuka kI golAI meM se jambUdIpa pRthvI para utara AyA hai| tumhArI kambugrIvA kI rekhAoM meM jAne kitane janmoM kI mamatAe~ ubhara rahI haiN| loka-madhya meM trasanAthI ke samAna hai tumhArI grIvA kA pradeza / usake rekhA-paTaloM meM cAroM nikAya ke rAzikRta jIva mamatAkula hokara zaraNa khoja rahe haiN| ___"o bhuvanezvarI, tumhAre AlulAyita kuntala chAye kandhoM ke ambAvana meM pAno prANa ko antima avalambana milatA hai| ina amA-bhare kandhoM para, jAne kitane AtmahArA puruSottapa apane ahaMkAra ko bhUlakara, sara DhAla dene ko vyAkula hote haiN| tumhAre vAhumUloM ke sugopita gaharoM meM samudroM ko mI apane parirambhaNa meM kasakara bA~dha lenevAlA kasAva kasakatA rahatA hai| tribhuvana-mohinI mauM : 157 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tumhArI aMgUrI bA~hoM ke rabhasa- kAtara mAdaMva meM aisA pragAr3ha davAba, AzvAsana aura vizvAsa hai ki cirakAla kI praNavArta AtmAe~ unake antima AliMgana ko tar3apatI haiM / tumhAre pANi-padmoM aura u~galiyoM kI dulAra -pucakAra se jar3a-cetana sRSTi kA kaNa-kaNa pratipala phalakAkula hai| "o nikhila kI paramezvaro ramaNI, tumhAre vakSAjI ke kulAcalaM lokAloka ke gurutvAkarSaNa ke dhruva kendra haiN| sArI gatiyA~, pragatiyA~, pravAha, pauruSa, parAkrama, pratApa, vijayAkAMkSAe~, cakravartitva, jJAna, tapa, teja apanI upalabdhi kI sImA para pahu~cakara bhI jaba pyAse aura viphalakAma hote haiM, to ve tumhAre uroja maNDala ke agAdha meM visarjita ho jAnA cAhate haiN| trilokajaya ke durdAnta abhimAnI pauruSa, AtmahArA hokara tumhAre stanoM ke gaharAva meM apanI asmitA khojate haiN| "tumhArI nAbhi ko ratna - yApikA meM uccAdita aura unmUlita AtmAe~ apane astitva kA mUla pAnA cAhatI haiN| tumhArI lacakIlI kAMTe kI tanimA maiM rati sadA mRNAla ke hiNDole jhUla rahI hai| tumhArI trivalI ke rekhA balayita trikoNa meM kulAcaloM kI abhedya araNyAniyA~ eka durbhedya durga kI racanA kiye hue haiN|...tumhaare Urudrava ke sandhi-mUla meM vaha jagamya aura anatikramya carama guhA hai, jisake sukAThinya, mArdava aura samAhiti meM sparza - sukha apane anta para pahu~cakara ananta kI khoja meM nikala par3atA hai| usa guhA ke atala sarobara meM jo asaMkhyAta nIla pAMkhuriyoMvAlA zrIkamala hai, usI meM se yaha anAdi ananta sRSTi pravAhita hai| ajJAnI usa guhA ke parisaravartI tamasAraNya meM cirakAla azamya pyAsa kI pIr3A bhogate hue bhaTakate rahate haiN| kevala paramajJAnI pUSan usa guhA ke atalAntoM kA bhedana kara lokazIrSa ke siddhAcala para ArohaNa kara jAte haiN| "tumhAre pRthula nitamboM ke ubhAroM meM sumeru parvata dolAyamAna hai| tumhAre pralamba karu-yugala kI snigdha bhujaMgama ghATiyoM meM moha-yAdeza kI aisI gaharI kAdamba vApiyA~ haiM, ki unameM DUbakara unheM pIkara ApA kho jAtA hai| rati kA sukha vahA~ samAdhi ke sukha kI sImA sparza karatA haiN| 158 eka aura nIlAMjanA OMOM Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usa madira mUcchAM meM, jo AtmahArA na hokara, AtmalIna hone kI sAmarthya rakhatA hai, vahIM tumhAro goda ke kamalAsana para yuga-sUrya tIrthaMkara hokara udaya hotA hai| o Atma-vimohinI ramaNI mA~, parama paramezvara bhagavAn Rpabhadeva tumhArI vAruNI ke usa samudra ko taira gaye the, isI se tumhAre Uru-taTa para ve kaivalya-sUrya hokara uttIrNa hue ghe : avatIrNa hue the| ___...tumhAre jAnu-yugala kI sandhi para prANiyoM kI bhava-rAtri yA to abhedya ho uThatI hai, yA sahasA hI phaTa par3atI hai| tumhAre jaghanoM meM eka sAtha cetanA ke ArohaNa aura avarohaNa kI AvAhana-bharI nasainiyoM haiN| he ananta koTi brahmANDoM kI janetA aura abhaya-zaraNadAtrI mAtA, tumhAre zrIcaraNoM ke padma-saMcAra se pratipala navya-nUtana sRSTiyoM kI USAe~ phUTatI rahatI haiN| mRtyu ke bhavAraNya meM jI rahI rAzi-rAzi jIya-yoniyoM ko tumhAre pAda sparza se ajJAta, abUjha samaratva kA AzvAsana prApta hotA rahatA haiN|... 'o sarva kI parama kAmyA, Atma-ramaNI mA~, apane kavi jinasena ko apanI zrIkapala goda meM utsAMgata kara, carama AliMgana aura parama mukti kA sukha eka sAtha pradAna kro|...o merI AtmA...mA~...mau...ma....!" / ...aura sahasA hI kadhi nirvAka ho gye|...praavaak ho gaye / ve mahAbhAva kI parAtpara rasa-samAdhi meM antalIna ho gaye |...ek virATa aura akhaNDa nistabdhatA mAno digantoM taka vyApa gyii| vizva kI sArI gatiyA~ jaise ekAeka virAma pA gyiiN| apane ApameM pariNamanazIla vizuddha, advaita mahAsattA ke atirikta vahAM kacha bhI zeSa nahIM raha gyaa| ArAdhaka aura ArAdhya, vaktA aura zrotA, kAya aura bhAvaka eka abheda nauravatA meM tadAkAra ho gye|... ___...hajAroM-hajAroM A~khoM kI ekAgra apalaka dRSTi ne dekhA : usa bIca ke U~ce takhte para eka atikrAnta nagna puruSa nizcala, nirvikAra kAyotsarga mudrA meM lIna hai| vaha ekabAragI hI nirA nirmala zizu hai : aura niratizaya kAmezvara hai|...aur sabake antaracakSuoM meM jhalakA eka sarvaramaNa digambara tribhuvana-mohinI mauM : 159 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puruSa, eka saramaNI digambarI mA~ kI goda meM usaMgita hai|... ____ ...usake pAda-prAntara meM AryAvarta kI sahasroM sundariyoM ke A~sU-bhIge nayana aura dUdha bhIne A~cala mAnoM use jhelane ko bicha gaye haiN|... sarvazAstroM ke pArAvAra, pANDitya-prabhAkara jayatuMgadeva apanI samasta paNDita-maNDalI ke sAtha, sarvahArA hokara isa brahmarpi jinasena ke caraNoM meM Dhalaka pdd'e| aura sahasra-sahasra mAnava-medinI samudra meM milane ko Akula nadiyoM kI taraha, bhagavAn jinasena ke caraNa-kamaloM kI ora umar3atI calI aayii|... ....samrAT amoghavarSa jAne kaba, jAne kahA~ antardhAna ho gaye...! aura AyaryAvarta kA sUnA sAmrAjI siMhAsana, jAne kisI kI pratIkSA meM vistIrNa hotA calA jA rahA thA...? navambara, 1973) dila rata LU] 18 irer ishe atiy osti Del thE 160 : eka aura nIlAMjanA