Book Title: Anekant Vyavastha Prakaranam
Author(s): Lavanyasuri
Publisher: Vijaylavanyasurishwar Gyanmandir Botad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010148/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIviSayanemisUriprasthamAhA amuka mArauzavarAtrine kImI gyAMya namo namaH | nyAyovAya nyAyavirAiraH mahAmahopAdhyAyazrImaddayarovinayamini- vivitamU sanavAvasthAmaNam [ sapanAmAM tainAta paribhASA] saMbha vAghaM prathama vimA tapovadhipati-zAsanasamrA liM mahU-zrIvinayanemisUrIzvarajUdAiphrArekha vyaviragavAnaspati-rAtrevizArada viratyena zrIvinayaotautharUrinAM vivitA podhanI vR vi.sa 24] vIra ni. saM. 2478 nemi sa. 2 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mudra prakSIrAja zreSThI IzvaradAsa mUlacaMda 8 zrIvinayavAvathasUrIzvarajJanamandira voTA, sirASTa] moviMjhAi narazImADu: zAravA mudraNAya jummA masniH sAme, mamavAra prAptisthAnamAM zIvinayathAvathasUrIzvarajJAnamandira voTara sirASTra) zrI sarasvatI pustakamaeNDAra hAthalAnA ratanapora, mahAvAka -~ Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsanasamrA, tapAgacchAdhipati narapatitati pratibodhaka-sUricakacakravarti-zrIkadamba giri-pramukha-tIrNoddhAraka-prauDhaprabhAvazAli-paramapUjya bAlabrahmacAriAcArya mahArAjAdhirAja zrImavijayanemisUrIzvarajI mahArAja sAheba. : - - dIkSA . vi. saM. 1945. jayeSTha suda 7. bhAvanagara - - - - - mais . . 3 BA ma0 , 1 kapa At the shiroprer ses en andra gaNipada vi. sa 1960 kArtika vada 7. vaLA-vallabhIpura panyAsapada: vi. sa. 1960 mAgazara suda 3, vaLA-vallabhIpura sUripada vi. sa. 1964 jayeSTha suda 5. bhAvanagara svargavAsa : vi sa. 2005 Aso vada amAsa, zukravAra mahuvA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para prakAzakIya niveda jainadarzananA mULAdhAra anekAMtavAdane bodha Apate "anekatavyavasthA prakaraNa" (aparanAma "jainatarka paribhASA) nAmane A graMtha che. tenA racayitA pUjyapAda jena nyAyanA prANadAtA nyAyavizArada-nyAyAcArya mahAmahopAdhyAya zrImadda thaze.vijayajI mahArAja che. temanA jIvana ane kavana viSe keTalAye vidvAnoe khUba prakAza pADyo che, tethI e saMbadhe vadhu lakhavAnI ahIM jarUrata nathI. chatAM temanA prakhara pADitya viSe eTaluM kahevuM jarUrI che ke, temaNe kAzInA samartha brAhmaNa paMDita sAthenA zAstrArthamAM jIta meLavI. hatI, jethI e ja paMDitama DelIe "nyAyavizAradanI padavIthI temane vibhUSita karyA hatA ane nyAyazAstranA ekaso graMthe banAvyA bAda "nyAyAcAryanA birudathI temane navAjyA hatA. temanI kasAyelI vidrogya kalamathI lakhAyele A graMtha Adhunika prajAne TIkA vinA sAgapAMga samaja muzkela hatuM, tethI sva. pUjyapAda zAsanasamrA sarvatantrasvataMtra sUrizcakavatI AcArya mahArAjAdhirAja zrImad vijayanemisUrIzvarajI mahArAjazrInA paTTAlaMkAra vyAkaraNavAcaspati, zAstravizArada, kaviratna pUjya AcAryavarya zrImad vijayalAvayasUrIzvarajI mahArAjazrIe vidvatsamAja temaja tatvajijJAsu tatvarasika jIne tattvano bodha Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApanArI "tatvabodhinI" nAmanI vivRti-IkA racI, A anekAMtavyavasthA graMthane sugama banAvyo che tene ame saharSa prakAzita karIe chIe mULa graMtha apratima pratibhAthI lakhAyeluM che e vAta te niHzaMka che, paraMtu TIkAkAra maharSie paNa tenA upara talasparzI vizada tattvabodhinI vikRti racI, pitAnI prakAMDa vidvattA vyakta karI che, je sAdyanta sUphamekSikAthI nirIkSaNa karanArane saheje khyAlamAM Ave tema che; eTaluM ja nahi paNa "tattvabodhinI vivRtinI sArthaktAne sAkSAtkAra thayA vinA rahetuM nathI. jaina nyAyasAhityanI sRSTimAM A graMtha ane prakAza pheke eve che; A graMtharamAM kayAM kayAM viSayarane kyAM kyAM che, tenI jijJAsudhaLA mahAnubhAne vizALakAya viSayAnukramaNikAnuM nirIkSaNa karavAnI ame bhalAmaNa karIe chIe, jethI graMtha ane tenI TIkAnI mahattAne khare khyAla AvI zake. pUjya vidvAna nizrI mahimAprabhavijayajI mahArAje presakepI meLavavA vageremAM je parizrama uThAvyo che te dhanyavAdane pAtra che. - A "anekAMtavyavasthAprakaraNa" ayaranAma "jenata paribhASA graMtha kAzI (banArasa) gavarnameMTa saMskRta kolejamAM vaidAntadarzananI parIkSA ApanArAo mATe paNa pAThayapustaka tarIke dAkhala thayele che, e ja A graMthanI mahattA ne upayogitA pradarzita kare che. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ||tAbodhinI vivRtivibhUSitasyAnekAntavyavasthA prakaraNasya pUrvAdhasya vissyaanukrmnnikaa|| mAH viSayAH pR. paM. aGkAH viSayAH pR.- paM. 1,TI. mAlAcaraNe . 1 9 miti anyanAmohara- - shriivaastutiH| nenaanubndhctuthyolaa| 2 zrIhemacandramuri 10 dvitiiytRtiiypdhaaptrnnm|| 3, 24 namaskAraH / , 11 jinamatasyAtigambhIra- 4 1 3. zrImadyazovijaya trAva dritIyapatramAM vAcasmaraNam / 12 pramANanayasAdhitasyAne 4 3 4. guruvarazrInemisUrI- 2 1 mantisya paraMtudharmasyA zvarapraNAma / - jJAnato.dUSaNayumiti 5 vRttika: svayamI--- 12 5 / dvitIyapayanaviditam / . sinam / 13 anekAntasvarUpopavarNa- 4 5 6, mUlakatu- vItarAganama 29 nam, taddhaTakatattvaskAralakSaNa mAlam, vibhajanapara tatvArya' tatrAne kantivyavasthA suutrm| shrmvidhiprtijnyaa| 14 anekAntAkSepa-tatprati- 4 15 TI. malamapatArya 211 / vidhAnayoH satvAsapA- .. tatratyastutyavatarAma dInA parasparavirodhavizeSaNAnAmandrasto.. pararAvirodhasamaryamanatamityAdInAM prayo nena sphuTIkaraNam / __ janopadarzanam / . 15 "aupazamikAdibhAvA- 5 15 8 namaskArantiramanekAnta- . 2 24 / / vitAH jIvA." itya'vyavasthAzramavidhAnasya . . 3.dipAyANAM kSAyiprayojana darzitam / - - kakSayopazAmikodayika 9 anekAnta vyavasthAyA-- 3. 9 pArizAmikabhApAnAM yathA- . - Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ addA viSavA pR. . cAra viSayaH i. uM. vatha phlagyAnAma vAturvidhyasya niSTaphrItanapurasara pravana phribhu! 16 navAnavAsitavi- 6 1 | 21 "zravanirodhadetuH 7 17 tanhAnAM meLa kakSa savara" huMyatrAvaprtipaadnm| nirodhelUnAM mukyA17 "manavA - dharmAdaya 6 10 vinAjhavanivarlejavAroDAicA " basavarahetuvAta savahatya trASiAghA - tvamuzam vAgapudrA, tevAM 22 " viSAti tapato yA 7 20 vaturnAmapi asti vALA zA nirnAme jayAnAmayitva tyatra pavivavAhyavajana vArthasUtro tapasa pavivantaratiniyata8La tapasa vorjinam ! pradarzana karI 22. "sarvopAvizuddha- 7 24 18 vasya navAnavA- 7 5 svAbhakAmo ma" - sAmanyatve tavA phati lakSaNasya sUtravRttiRtuparata spaSTIkaraNano * gunAmudana! 24 sUtre tamiti mA 8 1 11 zravakallA pathasita 7 12 tarve taravAnatyendravanatam vaghuvavanAntatA, ta20 "vavo nAma- vA- 7 14 taddhaya yayA saGgata tthotti yAmanA saMda pavana tattvArthIprtyaadivishesstH 1 - - - sa " trAdi 2 TImetatu pachI- 8 2 vana svijanu.va varaNam ! devAnA prata 26 granthakAra. tattvazabdasya 9. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGkAH viSayAH pR. paM. aGkAH viSayAH pR. paM. ekavacana-bahuvacanAnta- 31 AzravAdInAM jIvA- 11 5 tAyA prakArAntaramuph / nIvo aveDaprnnitvaan , TIkAkAra pRthamivAyAbInanosamAdhAna pitavAnI pavanena yazakana27 puNyapApayoradhikayo. 10 5 / pratividhAnam / sadbhAvAt katha saptava 32 muktiravasya pRthaga- 11 8 tatpAni ? iti prazna: midhAne yukti tatpratividhAna c| / 33 heyopAdeyayo saMsAra- 12 2 28 uktasamAdhAnadizA 10 7 / / moko pratyenAme AzravAdInA pacAnA kAraNAbhidhAnenApi mapi jIvAjIkyoranta caritArthatve kAraNadvayAbhAvAt jIvAjIvAsta bhidhAnamanaryakam ? ititvam ; ? ityeva vaphavyam ? praznapratividhAnam / iti praznaH tatrAzravAdInA 34 sasAramokSakAraNadvaya:- 12 12 jIvAjIvAbhinavavyava bhidhane samAdhAtu. sthApana c| abhiprAyaH aaveditH| 29 puNyapApAdhikyaprayukta- 10 15 35 upAdeyatayA mokSasyeva 13 1 akRtatatvavibhAgAnupa heyatayA sasArasthApi pattyAzakSitu samA dhyAbhidhAna kathamityAdhAtuzca krameNa Aza sakAyA apAkaraNam / yopavarNanam / 36 mokSahetusavaranirjaroma- 14 1 .30 AzravAdInA jIvA- 10 19 / yasyAbhidhAne sasArastha vIvo 'antarmIvAta banvarUpatayA tatvanApravanavibhAgAnupapatti bhivAne tatkAraNAriti praznayitu. vapha zravasyAbhidhAne yukti vyopadarzanam / sampradAyAtikama Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGkAH viSayAH pR. paM. paGkAH viSayAH pR. paM. prihaarth| gautamIyapadArthavimA37 savara-nijayo mojhe 14 4 goppttiH| - vaDavanyAnA 43 upAyamAdhi-jAti- 32 5 hetutA, na tu tRNAgi sApharthaDabupadhitva maNinyAyeneti mUlasya / nirAcAvamiti chuTIchaI sadAnta tima 38 sarvatra vibhAgavAkye 15 5 / 44 pramANaprameya-sarAye- 32 23 ityArabhya ayuto'ya tyAdi sapUrNagautamastravibhAga ityantena mupAdAya padAryavibhApratataravibhAgasyA jakAnA sArye'pi yathA yuvamiti pazeSika NA vibhAgasya nAsamatatvaM prazna. tayopapatyA Azayo 39 TI nikaranasya 16 1 drshit| vistarata prapabranama, 15 nyUnatvavyavacchedA- 33 1 tatra vahato viSayAH bhiprAyAbhAve'pi nyUnacarSitA / travyavacherutva 40 nipApikaprazna- 29 1 / vibhAgasya syAdevetyApratividhAnam tadu. zakodAvyApAkRtA ? pAdana ca vRttI 46 uktAzaGkApanyArtho 33 6 / jAtisAI yasyaiva 31 8 vRttI samudatajaativaack, na tu 47 jIvAjIvAditatvaM 35 4 sAyalAnA ti no vibhAgavAkye "adacatirAbhyA nirnniitm| dahananyAyena yAvada42 vibhAjakanArya'pi 32 1 prApta tAvad vidheyam" iti . vibhAgasya yupArapAdeva yasya tatvAdhigama na pranAmaprameyetyAdi prati jIvAdhanyatamastha - - prApta Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhannA vidhyAra . . aThThA viSaya 9. uM. vidheyaMtvam, vI dhanya viSyamityAcadrAM nirAtamArA prati - tAM ! ca, tadumAnamitta prati savAya parAnapekSa- 24 rU tamArA vidheyamatinA pratItiviSayatRtva 48 vimAvA nyUna- 3 6 5 tAripakvam , asadazadhikasaGkhyAvyavacche dha viparyayA catAja vyutpattisiddha svimiti vinimityagrupamajhUmamupa mArAhna budastA ! ritam 55 vAvidhavAnA prati- 40 4 46 satra zrutArA- 27 1 niyatavyavyizapa tAvAra veva nyU vepAvat , yatra nAdhisalphayavyivachera vamavigepa iva ruti matam, ti! zaraNamiti zA50 "vIvAnIvAlini 27 re sarAyopi tava parasaptava tattvani " yu devataviparyaya pshaarH| naiitAvatA tuchAtuccha 51 pukhyapAparahi pRtha 37 2 | ka6 zuddha sUtakameva dhaTo- 41 6 nikaLAvara nava mAvavyavahAraviSayati tavAnIti taina nAmavA roDadhivA ti siddhAnta ! mImAMsamatacaravanDapara IvAnIvAdritattvapu 18 4 | nama! mavAvAdrAva 57 rAtre taiyAyanena- rU 1 wtvastha vyavasthApanam | matayo virodha - 12 pariNAmasthANurma- rU! 1 | tiH | cArabatItinana 58 amAvasthAmAvAtu me 43 1 jamaravAnuM pratyAya vairAnta hova - Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aThThala viyAra chu. . addha vicAra g. i. mavita che vyavovAsanA8 gamavamavavoravA- karU che ! vivuipaDI tamezya naiyA tanavo vo Dampaya ! sammAlya vadanama! 66 navAnavALIne nitra- 47 7 60 narmalataddato tArA- 44 2 mavAmAyaTiva- - khyAtirinkhyavaya nalisimsa 6 jAnevAjona 48 1 tasya khaNDanam / . 61 mevAzopi = - 4pa 1 | niyamikalphalya gatilkssnnaatiriph saka nIniyavirodhanattivRttiti zRMgAnopayata vasamAnyAtmati matasya pati ! vajhanam ! 68 zrutajJAnopayo naya- 48 rU 62 TI sAmAnyavRtti- 45 18 vigepanAvonanopara zanam | 'phasya upAdAnam / dara pratiniyamikanAM 50 1 darU karyatA sAmAnyAmAM 46 re ! nayAnAM svamA nAstIti vauddha sayAnAnArya prazna, matasya laDanam aa taduttara ngm-smh64 karvatAsAmAnya- 46 16 | vyavahAranurAkSaNapratipAdaka deva samiskevabhUtA- saptasuurisuutrm| nayA phati .. daka jJAnAvAra va mAvo 47 rU . devaritrAmata - 4 tu vAgha ? phari nayakSam, tatasUtrasya vauddhavirobayo.vAramata navadurnayabipi ravahanama, taniyata "ratnamaNUre" prakArakhaNDa Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ca vivAra chu. . nA viSayo . . vyAhyAnamukTivitA | varitam 1 nacarya pramANato me 50 21 [ 77 pojhiti nemikSA kara 14 ratnamarinirjIta tatra yoSA mRtvam aa Dapati | 78 pradeza-prasthaka vasa- 53 1 72 naimanasya nikti- 51 1 yuvAharaNamAvanAro labhya lakSaNam / navoparAti ti 73 gayaviSayasya na vastu. 51 3 / 71 %ArAntaraNa taiyAmA- 54 1 mU? naSi mavastu niSa vizuddhAtriya tvam ? vikhta vastava merA harzitA ! zatvam , tathA nayasya 10 nAmane sAmAnya- pas 1. pramANamunApi viroSayo paraspara me, mithyAjJAnatvati avamU-kAzayAta sAmA"trakamaripranya nyasya me, atyaMvaronirjItam vastha paramANumyo 74 naimini varga- 2 1 | mevazrI - viparyayAta vargopAtra 81 dravyarthaviSaya- , pare viA taimarAddha sAdhita che sAmAnyaparyAya7pa naimina mAsAmA para ja ! viSayaviroSomAnyASi tripu meLa myupatRna nemasarvaviruddha-viruddhA nasya vanasAdhuvata. viruddha-viruddhamevA saMkhyadaSTivamArAtim pratyAdhuvAraNeSu - 82 ekAntataH paraspara- 57 . siddhAntasiddhapu misAmAnyaviroSomAvitA | mayAgrupanRtyena 76 varnAmena niH- para 1 | naimagra jaLAvit pAsya paJcavidhatva mithyAtvimeva, Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akAH viSayAH pR. paM. sakSA viSayAH tatra mahAbhApyasammatiH vyAravAnaM ca daminama, sampatisammati, TIkA saTI / sambhatigAyAvyAtyAna 86 dravyaya dravyasya taya 63 3 c| gugasya aupcaari82 naimaya bapo - 58 1 ke tvamityatra viyodhAbhayAvagahivana dravyA vazyakabhApyagAthe drmit| yikaparyAyArthikomayanti - 87 pAlpanA dvividhA-pAramA- 63 20 pAtitvena paryAyArthi thikI kAlpanikI ca, kAvikye sati siddha tayo 81varNanam / senasya anyA catvAra 88 paryAyAkimatabharthika 64 2 / paryAyAyikA iti jina vizeSAvazyakamAdhya madamAtramArca gAthe, tadvivaraNa ca / antyA traya paryA 89 paryAyArthivamate payA- 65 1 yArthikA iti ca vibha. yebhyo'rthAntarabhUtastra gavacanavyAyAta iti prazna. / pra0yasvAbhAve yukti84 ana dravyAze prAdhAnya- 58 6 niroparInA nAsya dravyAyikatvameva 9. dravyanAstitvasAdhakA- 66 1 tyAzaGkAyA cit nu navu gharSIyo paryAyAge'pi asya prAdhA vikramasiddhAH, vikanyopadarzanena vyudAsa / lpazca asakhyAtirUma, 85 upraznapratividhAnam , 60 2 anyathAsyAtirUpoM tatra nagamasya dravyAgA vA, dvitIyakalpa dravyasya pratikSepaNa dravyAthika satyaprasapirAzaGkAtvAnirNaye "jIdo guNa paahtaa| pratipanna" ityAdi paryAyAyikamatasamarthi- 68 5 vizeSAvasyA , ta kA-vizeSAvazyakabhAdhya Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aA viSayo pR. . maphata vidhAH pU. paM. nAthA tavivaraNa jAga guNapratiSa" ti 22 nizcimimata 8- 0 7 | niryupritI gujAravivAvasya mi phalyarce sAmmumAthe dhyama, na tu mANa22 parasparamatyantamira 71 6 ! nmate. tyAghupadravyaparyA? paryA vazitam cAoiDaDupacchi 16 hamrATTAkartividhAnam 81 2 tye paratayA niha 17 punarjana sArA hRA 84 1 vanavyArAturavA taduparA viroghArine vyAvyAnopa pazyakabhASyagAthA, tdvara vigevAvasya vivaraNa mAdhyacitrayam tadda 18 katiAphrAtividhAna- 86 6 bAhyAna ra | pare vishessaavshykmaadhy14 tathADyAnAkaraNa- 74 2 mAthe, tIrthana jA pUrvaka svavyAkhyAna ss muLasantAnayo meva- 88 2 samartha viropAvaravA "nava = sanmamAkhyA , tIti jIvasya saamaatavivaraNa jA vizvaguNa kRti SaSTIna medArthiva vitu - tatra pratyekyumayo - anevAvA? phatyAvithaDapi samayaH zakrayA- tantA menena bhASyanmate nayonivanirvadhaatrayonana tatva m, paddhAi maLyA miyo ramavaSaya gavArya cATyAtA tve'pi samate sambha 100 prAcinayAmijha- 10 14 vati, vamate "vIro pari virolAvavA Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * AT: vipayAH pR. paM. akAH viSayAH pR. paM. bhASyagAye, tayA tadapyArayAna / khyAna ca tatra dravyA 106 pulAdiparyAcA- 97 10 tiriktaguNapratikSepa / satve'pi nalapadezo101 dravyArthikasamanaparA 92 2 papAdikA vipApa-- viropAvazyakaniyukti bhAgyagAthA, tada gAthA, tavivaraNa c| vyAyAnaM c| 102' dravyAnyasatvAbhAva t 94 8 107 pradezatvavibhinna 98 6 paryAvANAmasance yopalamApattito guNAnA dravyasyApi tato'satva dravyabhinnavapratikSepikA syAdityAzajhAyAH vizeSAvazyakabhApyagAthA apaakrnnm| tavyA cAna c| 103 asatparyAyAne 108 hAvIrata paryAya- 16 tavAhikevalAnasya myupAme dvisAdhyatAbhraanttvmaashy prati pratipAdikA vizeSAkSiptam / vazyakabhAyagAthA tada 104 phevalinA povAlajJAno- 96 1 vyArayAna c| payone prAdhAnyanAviparI 109 paryAyasya kalpitatve- 100 10 jyimALanavameva paryAyA 'pi na lAdeH NAmasatva dravyArthikamate, sa ityupadarzikA bhAgyanizcayata kevalajJAna gAthA tavyAkhyAna c| syaiva prAmANyam ,chAda: 110 dravyAzApratikSaritvAd 102 3 masthikatAnAnAvyava nagamasya dravyArthihArata evaM prAmANyA rava nigamitam / bhimAna iti / 111 zuddhaparyAyAbhyupaga- 103 1 105- nistaniyupigAthArya- 97 2 tRtva pryaayaadhikrvvivAAi mAdhyamathI nimitta nagame nAstIti na Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "aGkAH viSayAH paryAyArthikaH sa / 112 naigamasya zuddhAzuddha- 104 4 dravyAstikatvena saGgraha* vyavahArayorevAntarbhAvo na pRthagnayatayA sammatau sa darzitaH ityavagataye dravyArthi vimananapara( sammatigAyA darzitA 11 pR. paM. akA tadUvyAkhyA ca / 113 pRyakayA nagamanayA- 105 bhyupagantAra* pratipatRbhedAdnAnAvad abhi prAyamAmananti / 88 114 eke puruSa eveda 105 10 sarvam" ityAdi svIkurvate / 115 tadAzritya UrdhvamUla- 106 mityAviza tAvananam, 9 TI. tadvyAkhyAna ca / 116 purubAmyupAme'vi aneAnyupAmaprajAnA pratipattRRNAm / 117 aparaistu pradhAnakAraNaka 105 5 jagadabhyupagatam, tatrApi kaizcit seshvrnirIzvaraaivoGamyupAta" | 106 1 viSayAH pR. paM 118 anyaistu paramANuprabhava 108 + jagadamyupagata tatrApyanekeDa myupagamaprakArA. / 119 kaizcit svabhAva kAla- 108 caMdaAviAvA samAshritaa', TIkAyAM tadupa pAdanam / 120 kAraNa nitya kAryama- 109 nityamiti dvaitAbhyupagama keSAJcit / 121 anityamapi kArya 109 niyamena svarUpapi sthati navRtti mevAntupAma I 122 eva mUtaireva mUrtamAra myate tyAyane nigamArtha' sammativRttau / 3 123 etannayAvalambana pravRtta 110 30 verobizanamate dravyAdaya SaTpadAryA dravyAdInA SaNNA kameNa vibhajanam / 124 dravyatvajAtisAdhakapramANopadarzanam / 110 20 125 navaiva dravyANItityeva- 111 19 kAreNa tama suvarNA Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA viSayAH pR paM. kAH viSayAH pR. paM. dInAM dravyAntara- 135 manaso lakSaNa manasya- 113 2 vyavaccheda , tatra so' jAtisadabhAvazca / tirmA mukhya 136 guNasya lakSaNaM gugatyatejasyantarbhAva, tAtA jAtisAdhana c| dhakamanumAna darmitam / 137 spAnya caturdizani- 113 10 126 pRthivyA lakSaNa pRthi- 111 23 / vIvajAtisAvana, lakSaNAni / pApANAdau visAvanam / 138 kanAla 114 12 127 jalasya lakSaNa jalatva- 112 4 / karmatvajAtisiddhizca! jAtisAdhanam / | 139 utkSepaNa Tika 55 114 14 128 tejaso lakSaNa tejastya- 112 7 vidha karma, bhramaNAdika jAtisAdhanam / pAnaneDAmRtam ! 129 vayorlakSaNa vAyutva- 112 10 140 utkSepaNAdInA lakSa- 114 17 jAtisAvanam / NAni / 130 AkAzasya lakSaNam, 112 14 141 sAmAnya lakSaNaM 114 22 AkAzatvaM na jAti, parAparAdinivivavyatyabhedAt / sAmAnyasya nidarzana-13, kAlasya lakSaNa 112 16 dvAropapAdanam / kAlasva na jAti / 142 vizeSANAmAnantya sama- 115 1 -132 digorlakSaNa dirApana 112 22 pAyasyeksa ca darzi jAti / 133 AtnasAmAnyalakSaNam 112 27 143 upadizA prazcitasya 115 2 jIvezvarayolakSaNa c| vaizeSikamatasya apA 134 jIvA aneke vibhavazca 113 9 raNa sayAyA' padAIzvarasvako vibhujagata ntiratvaM vyvsthaapnen| ko c| | 144 vizeSasya samAyasya ca 115 10 tm| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maGkAH viSayAH pR. paM. makAH viSayAH pR. paM. lakSaNam / 150 samavAyasAdhana nayA- 126 1 145 atiriktazaki- 116 3 / yikasyAzayApAzcatam , pArthavyavasthApana vero prapaJcataH TIkAyA prazna- . SikapadAryavibhaja prtividhaansphuttiikrnnm| nasyAyupAtvam, tatra pratyakSasannikarSakArya- 130 1 vairopisammataprati kAraNabhAvakalpanalAdhavavandhakAbhAvakAraNatvamA valAdvaiziSTyasiddhi zakathApAkRtam / upapAditA, atrApi 146 TIkAyAmetat spaSTIka- 116 18 praznapratividhAnaprakriyA raNam , likSaNa TIkayA spaSTIkRtA / vahadiH dAhakAraNatyasya 152 cakSupo'prApyakAritve 140 6 - yudAsazca / dravyacAkSuSe'pi ckssu147 tRNArvinanyavo 12. 1 rAbhimukhyameva niyaamktRpAninyatAjIMdrA miti tadapi padArthAvaijAtyabhayakalpanApekSayA ntaram / tRNAdau janakatAvacche- . 153 dravyajAtyanyacAkSuSe 141 4 dazatikalpaneva . mahamUtaSpavad minalviiysiityuppaaditm| samavetatvena prativandha148 vrIvAdijanananiyA* 122 / katvAt samavAyasiddhimakazaktivizeSa Ava riti matabhupanyasya zyaka, tatrAnekavidha pratikSipta pararAzApAkaraNam / 154 sAdRzyasya padAryAnta- 142 3 149 vairinAmAvA rasya sadbhAvAd vaizetarasAvAdapi vaize vikpdaaryvibhaagsyaaphiwvAryavimananA yuktapam / / yupatvam / | 155 kAraNavasya padArthA- 143 1 - - - Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a vaye pR. . phrA vivAH pR. 6. tasya manavA mAhitya trividhevimA yuktAM, vacce siddhiniti matanuM tra naizcima 163 vAjayAsiddhiriti 165 4 jANavapratikSepana matamupatim | visiddhapradAna 164 vyavaivinAyA- 125 6 siddhahya pAkA - ka6 dvitIyadvi- 3 4 ! tvanApivALatuM viram na hatyArA 17 vyavasudhA rArIra- 11 1 apILa, viSyijAvana mAna ane vArtAnanena tatrAvyavanmasiddha! vacheravAnerA158 vAgarAjavavAvana 161 2 jhonanamutimAM bAvanavIrone 165 TaizikavyApakatva- 168 2 bAvana jinna karNivyApakvacoH maryAdri raNavirArIre pravezaja sadA vaturyA- 16ra 3 mAda rahyuM taddayAmamiti mata160 saraLa pavanAnya- 162 1 muvatamU | salagama, tatra 166 Arabatsya niTa- 170 1 vijJAniko lakSaNaM kAlina 161 pavajhavavAnirca 163 7 | sanvantare 2 nanA idhritIcintava mA tasthApakatAdayavinmA vimapatyAdipakara nRvavanu 1 2 3 hovanam niDara 167 ghUmATe mAtrasya 12 2 kAraNasya saMgrAhakama, + Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ aGkAH viSayAH pR. paM. azA viSayAH pR. paM. kAlikana kAryatvamA vyabhicArajJAnasya zaya pratikSiptam / virodhiyavadanvayavyabhi168 kAraNatvalakSaNe dhUma- 173 1 caarjnyaansyaavirodhivAyAzrayA yAvantA tvamupapAditam / pratyeka tattadravyavahita 173 viziSyAnvaya-vyati- 181 2 pUrvakAlAvacchedeneti 2kayo praha. kaarnnniverA prayogana prAhaka, tayoH grahe bhupadarzitam / ca anyayAvyatireka169 kAraNavalakSaNe abhAve 175 / / vyabhicArazAna virovaryAdhiLavRttitva dhItimatamupadarzitam / dezAnavacchinnavizeSa 174 " yena sahatyAdika" 18. 7 NatayA, vRttyaniyAmaka anyayAsiddhilakSaNasya sambandhasya pratiyogi khaNDanam / tanavacchedravariSTha 175 " anya pratIti" . 182 3 pratiyogiyadhikaraNya ityAdi nirutAnyathAniveza, yAgadiH siddhasya khaNDanam / kAraNatvopAdana tathA - 176 avazyakraptatyAdi. 184 1 anyatrAtivyApti nirupAnyathAsiddhasya pAraNa c| khaNDanam / 170 lakSyabhedena kAraNatvA- 177 1 / 177 prakArAntareNa kAraNa- 184 2 ane vini vari lanirvacana tatra pravitani / - - syAnyathAsiddhanirUpa. 171 kArapilakSaNe avya- 180 1 katvasya prakArAntareNa vahitatvanivezaprayo nivavana ja mAgadhrutha janam upadarzitam / nirAkRtam / 172 kAravAhe vyatireka- 180 4 / 178 atirikAkAraNatva 186 4 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGkAH viSayAH pR. paM. sakAH viSayAH pR. paM. vyavasthApita , tasya mpaakRtm| kAraNapadapravRttinimittayo- 182 AdhAratvamapi ati- 195 5 papAdanam , tadgrAhaka ripAmastu ? inyAanvayavyatirekasahita sajhanam, tatra vividha pratyakSAmAdikamityA vicaarH| grupdrshitm| | 183 atiripa.pratiyogitva- 200 5 179 prativandhyAtirikA- 193 3 svIkArApAdanam / raNatvakAryapayostyAge 188 svabhAvAbhAvatva sva- 2013 'tirikasAmAnya sya pratiyogityamityuvizeSayorapi tyAga, tayo dayanAcAryamatamapAkasvIkAre atirikta tam , TIkAyAM "vyAkAraNatvakAsviyorapi strI parAmAvatva" ityukAra samucita ityupa dayanapacamuditam / . sahRtya vyaktInAmeva 185 atiriktaviSayatA- 202 2 sAmAnyavizepobhaya svIkArAsajanam , mitvatra savAra tatra viSayatAyA. viSa"svato'nuttivyati-- yaadisvruuptvkhnnddnm| vRttibhAja" itizrI 186 bhinnAbhinAntavarmA 204 9 hemaripatha darzitam / - tmakatastusvIkAra180 prativandhyAtiriktavyA. 194 / nigamanam, tatra "anantapyAcApAdana syAdvA dharmAtmAneva tava" dino na doSAyati itishriihemsuurivcndrshitm| savAda / 181 niyatapUrvavRttitAvacche- 195 4 187 "paDeya padAryAH" itya-205 4 dakadaNDatvAdikameva / nyayogavyavacchedasya - kAraNatvam, iti mata anupapannatA upamahatA . - Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 prajJA vidhayAra . paM. bA viSayA g. paM. thayo vyavachevAnupa mAtra pariroSa, matra ja paratApi ma "oDuiM "kumomavADAnA" viNaehi vIya" ityAdi phati "nUmo vaNasar sammati cAlyA " ti mApyanatoDavA phayuparA thAyaNasvAdavam 188 tAtyAna TIjAyA 206 6 | 12 sattAya sarvapavAtha- 215 4 rzitam ! vyaminArAdeva "yatra181 nAmanayaniSaT- 207 1 vizeSajyAna zrayate" mAsikana patyenI phata rAribAvana160 sananALe 200 rU. sati, tahevuM vArasagrahanakSaLa tagni mArthi, vyamicaritatvaharthi tatkRtipAra- - pAramArthinamAM mAnavavanam . 116 sAdunayAnuyAnA 212 1 161 vodhinIvilijjata 207 12 "yatyartha sarvAnkApranyaprArA sthAoidha nAma" tyAdri parvapadyadrayam ! dvaya darzitam / 162 "sahItapinDAe~ 208 1 167 sadbhanayasamutye 212 7 saprahavazvana" phUlyA- . vedAntavanA mAryakathanam 198 vedAntadarzane sacidA- 213 1 163 sabhAgrasthava zA- 206 1. nandAya vastu viyatvena pratyakSaviSaya majJAnAvastu, taMtra tvena ja tAtvi mAnanirvajanIya medrapratimasisya ja triguNAtma mApama, asatyatvam . * anuvAddhimA " 164 paTapaTAvInAM mAvA 203 4 5 11 ajJAna samaSTioLa 215 2 ravivALatulya tara jam, vyaSTikoNa nanyatve ja sAmAnya ane m, tatra samaSTi- - Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yA viSayAH pR. paM. aGkAH viSayAH pR. paM. rUpeNa aikyabhAvanAyAm bhayakoza, suSutiH, "ajAmekAm" ityAdi sthUlasUkSmazarIralayazruti pramANam , TIkAyA sthAna c| sampUrNA sollikhitaa| 205 vyATasamathyo tadu- 217 7 200 vizuddhasatvavAnA- 215 6 pahicaitanyayo jJAnarUpA samaSTi , tadu amedo bhAvita / pahita caitanya sarvajJa / 206 ajJAnatadupahitaceta- 218 2 vAdiguNakadambaka nyayorAdhArabhUtamanupamantaryAmi-jagatkAraNa hitacaitanyaM turIyam iti| mIzvara iti ca 207 turIya svatantratvam 218 5 vypdishyte| ajJAnatadupahitaceta- . 201 samaSTyaza na cezvarasya 216 2 nyAbhyAmaviviktaM sat kAraNazarIramAnanda "sarva pradeSa" ityAdeH mayakoza., suSuptizca "tatvamasi" ityAdevI sthUlasUkSmapracalaya mahAvAkyavakhyama, sthAna c| vividhAm-sat lakSyam 202 vyaSTirUpeNa aMzAnasyA- 216 6 iti| netA tatra "phano 208 asya ajJAnasthAparaNa- 219 1 mAyAbhiH" itizrutiH zaphi vikSepAzci, pramANam / tatrAvaraNazaktarASchA203 bhalinasatvavAna 217 2 / dane sAmarthamupavyaSTiramAsAna, tadu. prnnitm| pahita caitanyamAna // 209 TIkAyAm , avidyA yA 219 25 vAnaratnAdimuLa. Azrayatva viSayA5 ca prAjJa iti / vahmaNa pati prati204 vyaSTikSmajJAna prAtasya 217 5 pAdakam "AzrayatvakAraNazarIram , Ananda viSayatvabhAginI" Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSAH tyAdri pacaya varzitam / 210 bAvaLata vAlmana 20 katvAdikam / 211 vikSepArlRte 220 netanya nAnAvi padmotsAvanasAmarthyam / 212 yivavAnovAta- 221 ba veMtanya svaryaMnatayA nimittam, sTopAdhipradhAnatAnopAvAnamiti zitam| 213 tama pravAnamiva-221 jJAnodita vatayAvA ' rAm, ari OM vanyu, vAyo. agni, ame Apa, anyaH pracinI potpanne ti sRSTitrayiA vanitA g. i. 214 tatta. satyavata cA' kRtti jijJa vacana chiAzIrAnendra TIjAyA darzitam / 215 uktebhyo'pavIkRta bhUte- 222 myo chinnArI sthULamUta nAnutpattirdazitA / rU 221 6 216 z2irArIlAzAya- 221 vAnA jJatindriyA tenA 1 19 viSayaH svapAvi patttani bA 217 nindriyapakSya bAjArA rInA sAttvikaashmyo vyastemyo 223 pR. o. mananupam / 218 nizcayavisabhA- 222 nRtyo buddhimanasoH pAnAitasAttvi kAzesyo militebhyaH chatpattirdezitA, tayoreva 6 cittAhArayoranta[vaH / 211 TIAyAM apaNapratiSa na " manovRttihAra " tyAvizvanena virIpaca nirAsa Avevita. 1 220 jJAnandriya. saritA 224 vruddhiH vijJAnamayajozo vyAvartAro nIva, jarmendriyasahita mano manomayajoza, eMndricArvA nAyAvIni pazcA nidhAnta 22218 jAzAvInA roMromyo bahemyaH pRya pRthak alpadyantu, prAca dha vAva. ! 1 7 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 aGkAH viSayAH pR. pa. aGkAH viSayAH pR. paM. 221 TIkAyA "hRdi prANa" 224 24 / hitasUtrAtmatejasayo. ityAdipadyena prANAdInA abhedaH sadRSTAnta upasthAnakayanam / dazitaH / 222 prANAdInAm-AkA- 225 / / , paJcIkRtAni sthUla- 227 3 zAdigatarajozebhya bhUtAni, pazcIkaraNa ca tatra militebhya utpatti, trivRtakaraNa atyavirodhokandriyasahita prANAdi padani ca / paJcaka prANamayakoza / 229 paJcIkaraNadazAyAm AkA- 228 3 123 55 kozeSu vijJAnamaya 225 3 zA zvAmijika kama., manomaya. aaveditaa| karaNarUna prANamaya 230 paJcIkRtabhUtebhyaH catu- 228 6 kAyarU5 iti vibhAga rojAntatadhUjha.. 224 militametat kozatraya 225 5 zArIrotpattisyuTarANIsuukssmshriir, samaSTi, bhedopadAnam / vyaSTica, tatra samathu 231 caturvidhasthUlazarIra- 228 8 pahita catanya sUtrAtmA mapi samaSTi vyaSTizca, hiraNyagarbha prANa iti etat samaSTayupahita cAkhyAyata / patanya vaizvAnara iti 225 hiraNyagamasya etaccha* 226 1 / virADiti ca kathyate, rIra svapnaH sthUlaprapa asyaitaccharIramabhamayacalayasyAna c| kozo jAgaratha / / vyaSTivyapadezyakozatraya- 226 3 - 232 etayaTayupahita 229 4 rupamazarIropahita catanya vizva asyApi caitanya nejasa, asyai etatzarIramAmayako taccharIra svapna sthUla- - jAgrat iti kathyate / * shriirlysthaanm| . 233 vizvavaizvAnarayo svisvadeva- 230 1 227 vyaSTisamAthyo tadupa- 227 1 niyantritajJAnendriya Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 kA viSayAH pR. paM. akAH viSayAH pR. paM. karmendriyAnta karaNadvArA brahmagatAzAnavAdhAna tattasyUlaviSayAnubhAvakatva tatkAryAkhilavAdhe tadantazrutipramANaka darzitam / bhUtatayA tasyApi bAdhaH / 234 sthUlavyaSTisamAthyo. 23) 3 240 avidhAtatkAkhila- 242 3 tadupahitacaitanyayo. amedaH vola salaDAhyAnvittasnidrshn upadarzita / vRttiprativimbitacaitanya 235 syUlasUmapacakAraNAnAM 231 7 brahmamAtram "manasavAnudraSTavyam " samaSTiH mahAn prapaJca iti zruti. brahmaNo vRttitadupahinaM vaizvAnarAdIzvara vyAkhyatvAdriA panmanA paryantanejameva hatyAropA na manute" iti zruti. 236 apavAdanirUpaga tatra 232 4 phalavyApyatvapratiSedhikA, vastuvivastha samavastuno tena na virodha tayo iti vastumAnatvamupapAditam / Aveditam / 237 adhyAropApavAdAbhyAM 233 4 241 brahmaNo vRttivyApyatva- 243 2 tattva padArthayo zodhana masti phalavyApyatva ca bhAvitam / nAsti ityatra "phalavyApya238 'tatvamasi' iti vAkya 234 3 tvamevAstha" ti sAmAnyAvikaraNavizeSaNa paJcadazIpacanasamvAdakam , vizeSyabhAvalakSyalakSyaNa taspaSTavaraNa TIpAyAma, " bhAveti sambanvatrayeNa yathA tatra zrutismRtisabhvAdo'pi akhaNDArtha bodhayati tathA drshitH| upapAdya updrshitm| 242 paTAkAracittavRtti pA- 245 1 1 "tatvamasi" iti vAkya. 240 9 / jJAnanirasanapurassara svagatapad "aha brahmAsmi" iti virAmasena dhaTAvi vAkyasya akhaNDArtha saM cAvamAsayati iti vocavam , akhaNDA drshitm| kAracittavRtte brahmaviSayijyAH / 243 TIkAyAmetadviSayakA- 245 7 P Page #30 -------------------------------------------------------------------------- Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aGkAH viSayAH pR. paM. saGkAH viSayAH pR. paM. dhirityatra prAcA pacana gItA- sthAnupapatti doSa bhvti| pacana savAdaka datim / 266 prativimvapAde vedAnyabhi-258 1 257 yathA nirvikalpakasamAdhi- 255 1 matabandhamokSapadAsya prApta puruSa jIvanmukta iti vaktumazakyatvamupapAditam / . vyapadizyate tthopdrshitm| 264 AbhAsavAda avaccheda- 259 2 258 jIvanmuktasya zubhavAsa- 256 5 pAda ca vedAntyabhimatanAnAmevAnuvRttiH, zubhA baddhatpamutalivyasthAyA. zubhayo audAsya vA atra khgddnmupdrshitm| "siddhAdvaitasvatatpasya" 265 prAcInavedAntyabhimata- 260 2 itipaJcadazIpaca sanbAda dRSTisRSTivAdasyakhaNDanam / kamupadarzitam / 266 vyAvahArikamAzikavaddha- 250 4 259 TIkAyAmetadanuguNAni 256 66 muktobhayasvarU5 pAramApaJcadazIpAntarANi rthika sahajamuktanirazabrahmaullikhitAni / svarUpa niruNaddhi ityazaGkAyA 260 jIvanmuktAvasthAyAmamA- 259 1 apAkaraNam , shjmukttvnitvAkanApavAnA khaNDane vArtikaruvAdazca / ca alakArapadanupartanam 267 brahmaNa sahajamutatve 263 / tatra utpannAtmAvovasya mumukSapadezAna kyamupaiti prAcA pacana svaadkm| drshitm| 261 jIvanmukto'khaNDabrahma- 255 9 / 268 paramAryato bhumukSapadeza- 563 4 rUpeNAvatiSThate ityatra "na phala nAstyaveti vedAntyAtasya prANA utkrAmanti" zaGkAyA "na nirodho na iti "vimuktazca vimucyate" cotpAta" ityAdizrute. iti ca zruti pramANa darzitamA pramANatayA updrshnm| 262 vedAntamatakhaNDanArambha 267 12 / 269 pratItita upadezaphala- 564 1 tadupama varSe mosava sadbhAvopadarzanam / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 __ makAH zipayAH pR. paM. mA. viSayAH pR. paM. 250 ekasminnapi catanye 264 2 / 176 tanamayadata- 267 10 mAyAvanyanomavyava. nAna vAdinAninisthApanakSanAvastuto va pApasya pratikSepa pandhanoAdinAstItI. 277 tanAnopana kiyuktayu- 269 4 satra " canyamokSavya pahitAmaha vAkyArthasthAryam" ityAdi nAnA -nAnaniva pavaragIcatraya ta tvasyAdvitasya pratikSepa vyAkhyAna ca ttiikaayaam| "tatyAmidhyAnAt " . 271 nirUpavedAntyArAkAyA 265 3 ityAdizruti vicaarpuupmhaaapaakrnnm| vAtyAryamAlAko ___ 272 brahmaNo nirvika paka- 265 5 rasya mAnadinAnanicidevA kAravRttiviSaya vata niyamatvsy duTatA bhvinaa| tyAzahAyA pAkaraNam / 273 brahmaka ratvameva brahma 265 3 279 mAyAyA anirvAyatta 272 , viSayatvamityA vAyA apA nyAyamityAzahAyA karaNam / prtikssep| 274 nivilakara ne tatvato 266 4 / 280 vedAnyabhimate'jJAna- 273 17 brahmasambanve'pi tatrA 'nirvacanIyatvasya saptabhaGgIjAnanivatikavAt pAkyasyAyamupapAditam / prAmANyamityAzaGkAyA 281 vedAntyabhimatasyAzAne 274 3 / / yudaas| sarvathA'nirvAcyatvasya 275 mahAvAkyajanirvikalpaka 267 3 pratikSepa / brahmaga auparAgika 282 mAyAyAH sattvA- 254 5 sambandha prAmANya ca satvAbhyA vikalpakhaNDane tasya detAnavagAhityene 'mAyA satI ced iti tyAzakAyA nirasanam / hemsrvcnsNpaadH| Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cA viSayaH 283 sane niyamaniyama 20 6. 1. ' tyAghupavAna vevAntya minatamAga vistarataH pratikSiptam | 284 vijJAnana vinA- 201 nAmbupAtA ApAra! " . sUtra 'le mA nAga' rUti TI. "jo mAva " rAtri vanana pramANa miti ciMtam / 285 dRSTAntAvaSTamena zuddha 279 trALa "tattvamasi" kRti vAdhyaya nahavanarjalA samarthana vevAntyamimatamupAva pratikSiptam / 286 sAdAnu te salaGA- 282 subDomayape vastuni savicandriyappa kRti sanmati pramALa citam| 187 yuddhe hAsya- 283 sambandhanA voMdhyuM sambandhalI vA rakSA 7 sambhavatIti vyava pitam| 288 cAAnimate 4 ' 4 4 284 4 25 vivAH "tattvamasi'' kRti vAvayArceniyamana-pazitam / 286 yuddha veva sarvam 281 ra tyAdi vevAntavAlayAnA a buddhastutipatyena samarthanam | 290 vedavAkyAnA samaya viSyayavAdAnu g.i. carcA 286 vAvaparatayA ttattAyopAnapurasa samayanammta 221 sapUvidhi niyamavadhi- 286 16 parisaGgayAvidhievena vivajJaviSyapratipAva padya zitam | 262 vidhiropA vevA- 287 ntAnA cAcaina prAmAkhyanImAsanata miti savAyopaya tatsamayanam / 223 varmavidhInA vevAnta 286 robaItimatanupaya pratikSiptam / 214 sAdanavizvAsamA- 261 7 1 6 patyavagamaka padyamupAdhyAyasya / 225 tattvavodhi vittinuM- 211 11 vasUrevanyAhyA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -makA viSayAH pR. . . a viSayAH pU. pa. prayojanAganAvedaka pacamA viSayakace "panamaya 296 hAranayanirUpaNe 291 15 vumana"dati samatitaNo drshnm| gAthA-tadarthadvaya 297 vyavahAre upacAra- 291 23 dshitm| vAlyA vidyate 303 cyArthika-paryAvAsiyo-298 4 girirityATi nayApana Istugobhayavipakapadyamuhitama, tad kanyAdanakAnta . vyAkhyAna c| pravagAva tadavya298 sarvavyeSu vizeSamAtrA- 292 1 sthAyI "Timao yupagamo'sya, sAma. ttitam" iti sammAninyatra tu pratikSepa gAyA pramobhAvita eveti vyapahAra vicAro 304 uphanapratividhAne 299 1 padarzanam / vyavahArasa sAmAnyA299 matrAntarAsAmanya- 192 4 bhAvArthayatatvopAna. vAdina prastatprati prakAre "vaSTiyataba' vidhAna c| hati samApicavADo 300 sanahAdina. "yathA- 294 6 darzitaH / kaTakarAcArya" iti 305 paryAyAthikavyArthika- 300 3 pazyanAbhimatasya pra.. vaLavyarmiyo virovavaanapura nira gamikA "pati" iti sammanigAthA darzitA 301 vastugalyA sAmAnya- 195 7 306 sahavyavahArayorakhavA- 600 6 7 viSayasya vyavahArasya gAMge mithyAtvALA tadabhAvArtha yatno na parihatA caTaparamA sA, 1. sambhavatIti praznaH / samuditAnAmutparivari302 vyahArastha sAmAnya- 195 1 / makAnameva dravya kSatvim krnnm| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 . - aGkA viSayAH pR. paM. aGkAH viSayAH pR. paM. 307 upArthe "davya bhajana- 302 1 .... .. . 1 vyApahastitavAn / vijuya" ityAdi sammati atraiva ratnAvalITA- 306 6 gAthApaJcaka savAdi ntana nayapramANAtmakadarzitam / caitanyopapAdaka 308 sarveSA nayAnAM miyA- 302 12 "jahANegalakkhaNaguNA" daSTine tasamudAye ityAdi sammatigAthAsamyAvaM na bhavedityA pnyckvirodhaaduktklpsaMyaDoDanizcina nAyA anupAdeyatvamupasamyatapa tatra "tanhA pAditam / sanne vi gayA" iti 314 atraiva sAyavaizeSika 312 1 sammatigAthAsapAdazca tadanyAbhimata-satkAryA309 pratyeka mithyAtve'nyo- 303 11 stkaary-drvymaanttvDanizcitatana samudAye pAdA pratikSiptA, sabhyarAtra praznapratividhA tatra "iharA samUha siddho" nAbhyAmupapAdita sammati iti sammatigAthAsavAdazca / vRttikato'bhiprAyovanena / 315 sarvanayAnA nijakavaca- 315 4 310 atra granthakatu svamanISA 305 3 nIyasatyatvAcAvedikA vivinam / "NiyayakyaNijasaccA" 311 tatra sakalanayArthasamU- 305 3 iti sammatigAthA hAlamvanaikapramANajJAna savyAkhyA drshitaa| sthAyukAtvamAzaGkitam / 316 praznAlA nayapramANA 316 2 - 312 AzaGkitA nyAya- 305 9 . makarUpamAtmasvarUpa vAkyAryavodhaSTAntana nigamadhya tatra vizikAmahAvAkyArthajJAnarUpa dhyavasAyalakSaNasamudAyApramANAtmakaikAdhyavasA thtvaanupaattirnigmitaa| yopapattizAmubhA / 317 uttapraznapratividhAna tana316 3 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ca vipa prabhAgaya-dunayA vimanya gittAM "satra sat cAT '' kRti denAra vRvattanAtha ! 218. vyavahAra- vinAyAndhArtha-317 1 cenaadhattvAmaMA pratinihitA / 319 vanara vikhicaca' 218 ti sUtrasa vyAraNyAnAntanuAgatam / 220 bahAra saparzana-3 116 4 mulanam, taMtra satasavAra (" 221 sabhyovagana ae. i. m, pradhAna sato nadavimena vRtti prapacinA / jIvarakSaNakArikA dani / 32 maMdAnAM 220 323 taMtra pravruttamadAs '222 < sau itana na 324 prA. divAnanAnathala 2 bhAvana - 323 363 3 28 -- y ajJA viSaya ae. N tattvajJa " kRti sAGgAnAryavattvana savAvamupavAratam / 22 gagukhyAtinA mahavad- 222 dvAra,vijAegA pradhAnAbhAgAmitrav mukhtAva tatra trizuLavivejiviSaya.'' kRti AriA sambhAvo vAMrAMta. I 226 "hetuma'nityamanyA"i vRtti jAriyopathitavarmA vyAyA vyavievA muitthApya 325 bruhtA ! 227 " asara" vRtti 320 rijo rAtadetudrumbavena Anabini kAryamastIti satkArya rr vADho vyavasthApita / 228 sarvisAdha-fel-322 mAvajatapanamahetusamayainasya jayaMyaMtra na yogAca" vRttipAcAya -pagita 1 321 pravAreya mati- 234 vAcanavA tyetsAyana Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prnn| ___ akAH viSayAH pR. paM. aGka viSayAH pR. paM. ; hetunikarapratipAdikA 1 336 sAjhyasya pariNAma- 340 4 / savyAkhyA "bhedAnAM vAda AzaGkaya pratiparimANAt" iti kArikA kSipto vistrt| . drshitaa| 337 asarakaraNAdito 346 8 330 azuddhadravyAthikavyava- 336 9 yathA'satkAryavAdapratihAranayapravRttaya sAvaya- . kSepastathA sadakaraNAdita drshnsyeti| satkAryavAvabatikSepoDa331 sAccayadarzanasya / 336 12 pItyupAI harita vicArAsaharavana mithyAtva 338 sazayaviparyayanivarta- 353 / paravAnizcayajanakatvAd 332 tatra mahadAdInA, 336 12 vA sAdhana saphala satkAryaprakRtyA saha bhedakArya vAde tana smbhvtiiti| kAraNabhAvAsabhavAt 339 abhivyajakamayA sAdhana-355 1 "mUlaprakRtiviti" prayogasya sAphalyamityuityAcayupIm / pasalasAsayanatamapAkRtam, 333 "yadeva dadhi tat 338 / 6 sthAdvAdazcAtra nigamita / kSIram" ityAdhupahAsa 340 asatkAryavAdina kAra- 357 4 / vacanoTakanam / NatA pratiniyatazataya334 "hetumadanityamavyApi" 339 . vAzaya "avadhIityAdikArikoktamapi hetu nAmanipata" itiprAcInamatvAdiyuktamavyAsya pacanasapAne darzita / taparItyamavyaktasyetya 341 avadhInAmaniSpattI 358. yuktam / . vyapadezAsamave'pijanya 335 pradhAnAdibhyo mahadA janakavastutarUpamasat-.. . tpattikamasyAprAmANikapa vaDavuvAmitvavyvsthaapitm / . . " zaGkApratividhAnam / vacanasa Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayaH g. i. cA 342 sAyAnAM satjhAyanAne 360 vanyamokSAmAtra jJAti ! 343 meDhAnAbayavarganAt r + pradhAnAstive lADDAmimate hato siddhatva paryAyanayAnusammata mAvevitam| 344 khuvArInAM straveta- 33 namasamAnatya naiyA cittva khana pratikSiptam| 24pa vauddhamatamavangyu sAkucamanala'midyutataMtra iihavidhiyo ' tti cauvapanasavAvopa varzanam / 229 r 346 sAlzyamate bandrA- rU 68 2 vInA trimuAtmatvata prInyAviniyaMttiniyamaya ttvanIyasovAyasya duSTavana vevitam | 47 zandrAvInAM sulAva- rU, nvitasiddhye sAdhrumi ditatya prakSA tApa-vencA cupahamaheto narkAntanavapazitam | 3 30 ajJa viSA 6.I. 6 248 pradhAnaniyamimatattva 300 samanvayadetocADanaintiviroyato niyarsastayADanyanAmapItti 1 346 prekSA tANuMsAdhanacASyanantivatA ciMtA ! rUpa0 zakttita pravRttAMrayasa 372 vivatsato vyusanam / 351 kaarnnkaaryvibhaagaavimAyoheMorasAraNam| 22 rUpara dhanavivAhi 242 371 4 vyAM naitanya puSpasya svarUpanityAvisA camatanukhavartha pratikSitam / rUpare puruSasa dAmAve 307 movRttva na sanmavasIti ciMtam / rU14 pavanyapravAnapughdhayoH sAta sucataMtra 'puSkaNya varganArtham ' kRti riAsavAvakSetyA 2 1 zADavAnA | rUpa svasaMyomAMtraNa prakhta rU 3 puSpa prAMta opanayanasya lanDanam Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phrAH viSaya pR. uM. phA viSayA 9. g. rU56 puhastha mojhA- 280 5 vivRddhathayelI pravRttivat , sanmattapratipAdanam, tatra puSpavimokSAkavanasAyAmamatapuruSamah- . . pravRttipiti sahUiyatvapapAvanakawAra gArIya nADapAtA budasta ! 217 vRddhAvAtmano sAtha- 282 7 | 2 60 vyatiriktAtmisiddhi- rU86 6 nAtha sAhamimatananu paryAvasayi vakSarAtInAM mAnamudra tim parA-sAdhanamapi vikhya 268 mAtrAnupameLu- 382 8 ! naritA nutatusiddhi mAM 361 mUlakI padyena vyava- 388 4 tIna "vacceva mi hRAranayanirUpaNa samAptivAravI" kRtikAnIna rahetA. vazvanasavAdaH 26ra Taad pavena 288 18 as "vallavivRddhinimitta" rU84 4 karyAyitotiriyA vatsa DhaulagnamAM Page #40 -------------------------------------------------------------------------- Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pathiAtilAm rIm patram pari 22- vyArAsyAvAH- [ tattvArya. 30 5, sU0 18 ] 2, 22 22 gavaryavAna puruSo veva [ chocIpaniSad 6, 14, 2 ] 241, 10-11 24 mAgIeM sarvabhUtAnAM. [ma. mA30 47, 14] 10, 20-11 26 bAvAvate ja jJAti [madhyAtmopaniSad 31] 61, 7 26 mAMnanda vALa [ vRddhALyopaniSA , grA. 1, 28] 212, 2. Arbhiva-tiromAnaM0 [ virolAvavAmAkhya-0 2666 ] 11, 1-2 28 gAyatva-viyatvamIminITa [ parAri 1, 216 ] 216, 25-26 26 mAhADavalAmiva [ viroSAvarayanameSa-10 21 ] 71, 5-6 20 iMjIrU havanano. [ virolAvavAmAkhya-0 2644] 63, 3-4" 21 phuccha raso temaca0 [ viroSAvAyAkhya-0 26 ] cha4, 4-5 rUra phatveSa ravivorthastattvamULa * [ tatvAryamALe ] 8, - 1 22 phandro mAyAmi purA phate [ vRdyAraNyopaniSadda2, 5,16] 216, 8 24 TUMda nIvaDaLa0 [ virolAvayavamASya-2656 ] 75, 3-4 rUpa phuda samUddhasiddho. [ sanmati, za0 1, 0 20] 13, 6-6 26 3 nayAteSAM ce. [ navarA cho13] 13, 1-2 rUcha tatpazAbhAvavadhasya [ ] 257, 3-4 28 3MMti nathati 20 [ sammatiH 0 1, 0 11 ] rU00, 3-4 33 kapanati viyati 20 [viroSAvarayajamAvya-0 2648 ] 68, 5-6 40 DabAmapurA gaM guNAka [ virodhAvasthAmA- 2 63 ] S0, 1-2 41 upAyamarALa0 [ virobAvarayama- 2661] 85, jara habAya-virAma [ viroSAvAne--- 2646 ] , -8 43 3khAya6i sahAvA [ viroSAvarayajamArga- 262 ] 71, 4-8 44 kardhvamUtrama.0 [ jIta-30 15, Ao. 1] 106, 1-2 4pa mUchoDavAzAva [ 0 6, 1] 106, 12-13 46 7 pukha sAdugo [ sanmati - 1, 0 13] 302, 3-4 T Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caoNmi 47 aphaLAhA0 48 metrAdvitIyam 41 menA'dvitIya ma 10 nA pUchyuM dulyA pa1 o mAva. sarvathA0 O 52 gate naNu 8000 purU tattvA 20 ka 69 catanya puruSasya svarUpam 70 iinavi pradhya 71 napha punoyAro 72-na punAyananI kriya0 sthalam vargam pattiH [ ] 4, [ invoyonip-6, 2, 1] 26, [ avyAtmopaniSad -63 ] 213, [ 41 - [ ] vizeSAvaNyamAdhya--[. 266 ] ] 286, 1-6 56, 66-20 [ 201 64 dhRtarAtmyam 3 [ma. ma. mala. 47, 16] 106, [ chAndroyoniSa -6, 16, 3 ] 246, puSka tamArAmana jJAna samrUta [ ttirIyoniSad-2, 1, 1] 221, [riva-io 21] 143, 16-16 ] r86, 4 16 te pADasiddhA0 [ * 74, 6 37 4 maiM pracamo co 58 eSa sarvezvara-0 [vRMdAnoniSad 4, 4, 22] 218, kurlAme khulIviyADaDasaLo [ pramALa0 207, sU. 10 ] 6, 60Aya-vAvyana. jarmayoga [ pArtha 06, sU. 1] 61 vidaiva na yoAla0 [ 62 jArIya vRSTiAtte aneta [ [ 62 aa pati mUni. 64 ubho mAvALazo :-tiyityupatro 66 rahe haiM, vasati zoSe daMDa RtvIpAvapecane [ vizeSAvarayanAkhya--[0 2208 ] 210, 2-3 [ tattvAryAdhiAma kaiM? kh, sU. 17] 6, 16-17 [ nayoveza. sTro [ padmazrIiAMsavI0 62 ] 68 ] 68 jUtho vaLalar priya. [ viropAvajyamAkhyaTM[0 2210] 231, ] T74, [ [nasoverA o 64 ] [ vizeSa vasyamAdhya--0 671 [viropAyamASya 0264] 6-7 8-2 E, 333, 6-6 ] | 248, -1 ] 102, 11-12 14, 19-4 244, 14-11 12 4 13, 23-24 -- 11, 74, 2-rU Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 - 9 gAthAdikam sthalam patram pakti ___73 jai vA davvAdanne0 [vizeSAvazyakabhASya-gA0 2670 / 98, 6-7 74 ja kApila darisaNa. [ sammati0 kA 3, gA0 48 ] 320, 1 75 ja ja je je bhAve pariNamai0 [vizeSAvazyakani0 gA0 2667 ] 92, 2-3 . 76 ja jAhe ja bhAva0 [vizeSAvazyabhASya-gA0 2668 ] 97, 2-3 77 je egajANa0 [AcArAza-zru0 1,03, u0 4, sU0 112] 279, 4-5 78 je payaNijaviappA / 206, 14-15 79 janaka pratipUrvavartitA0 [kArikApali-lo0 20 ] 143, 13-14 80 jahaNelakhaNa-guNA [ sammati0 kA0 1, gA0 22 ] 306, 8-9 81 jaha ee taha sa mmati0 kA0 1, gA0 15 ] 302, 7-8 82 ahaM puNate va maNI? ! sammati0 kA0 1, gA0 24 ] 307, 4-5 83 jaha bhinnobhayagAhI0 [vizeSAvazyakabhASya-gA0 2657 ] 74, 84 jaha svAivisiho0 [vizeSAvazyakamAdhya-gA0 2647 ] 64, 4-5 85 jAgaritasyAno pahi prAjJa' [mANDUkyopaniSad , 3] 231, 1 86 jIvasa ya sAmAiya0 [vizeSAvazyakamAya-gA0 2653 ] 72, 1-2 87 jIvA'jIvA''zravandha* [tattvArthAdhigama0 a0 1, sU0 4] 5, 1 88 jIve skandhe'pyananta0 [nayopadeza0 lo0 60] 53, 15-16 89 jIro guNapaDipo0 vizeSAvazyakaniyuki0 gA0 2643 ] 61, 1-2 90 Naya taio0 [sammati0 kA0 1, gA0 14 ] 302, 5-6 91 NiyayavayaNijjasacA0 [sammati0 kA0 1, gA0 28 ] 315, 4-5 92 tata satyavata. kAyAta0 [ ] 221, 6-7 93 tat tvamasi [chAndogyopaniSad 6, 8, 7 ] 213, 24 94 tatva paramArthaH [ ] 34, 3 95 tatva buddhA'pi kAmAdIn0 [paJcadazI 256, 16-17 66 tamijhoDamijasya tamittatvam [ ] 344, 14-15 97 tadarthastatra tat kAlA [nayopadeza0 lo0 69] 54, 9 10 98 tanmAtrasya samudratve0 - [ ] 51, 11 12 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAdikam 99 tanmeyakapaNAo 0 100 tametAti yuddho0 101 tameva veDhAnuvazvanaina vrAhmA 102 tamhA kiM sAmaiya0 103 tamhA savve vi NayA0 14 tasyAmiAnAv yonanAt 105 tasyaiva vyabhicArAdau sthalabhU [ vizeSAvazyaka mApya - gA0 0 w 36 106 taha NiyayavAyasuviNicchyiA0 [ sammati0 kA0 1, gA0 107 taha sarve jayavAyA 108 tRtIya tu bhaved vyoma0 109 te jappabhavA ja vA0 [ 110 teSAmekaMka trivRtta 111 teSvapyasISTasamaye 0 112 te huti parAvekkhA 0 113 triguNamavivekaviSaya 114 dadhnA juhoti 115 vaDio tti tamhA 116 davyaTTiyanayapayaDI0 117 vyaTTiyavatta0 118 da0 pariNAmamita 119 0 pajjavavijuya 120 yate giriradhvA'sau 0 121 dAsena me khara krIto 0 2662 ] [ nayopadeza0 zlo0 65 ] [ ] 289, [ vizeSAvazyakabhASya - gA0 1658 ] 75, 1-2 [ sammati0 kA0 1, gA0 21] 303, 4-5 ] 270, [ zruti 5 [ ] 383, 8-9 4-5 122 dvAdaza bhAsA saruvatsara 123 dvAbhyAM nayAbhyA munnItamapi0 124 durghaTaghaTayAmIti patram padmaktiH 87, 8-9 53, 25-26 23 | 307, 1 [ sammati0 kA 0 1, gA0 25 ] [ kArikAvali-zlo0 22] vizeSAvazyakamASya - gA0, 2650 ] { zruti 7-8 308, 143, 17 - 18 7', 1-2 ] 227, [ nayopadeza0 zlo0 72 / [ J 23 54, 15-16 10, 4-5 [ sAGkhyakArikA - 11] 325, 2-3 6 [ J 35, 9 ] 298, 4] 104, 10 ] 299, 6-7 100, 10-11 1-2 [ sammati0 kA0 1, gA0 [ sammati0 kA 1, gA0 [ sammati0 kA0 1, gA0 [ vizeSAvazyakamASya- gA0 2672 ] [ sammati0 kA0 1, gA0 12 ] | nayopadeza0 zlo0 26] [ nayopadeza0 zlo0 55 ] [ sahavA0 u0 12 ] [ nayopadeza - 118 ] 206, [ paJcadazIcitradIpa0 234 ] 264, 53, 287, 302, 291, 4-5 4-5 -23 5-6 4-5 4-5 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 gAthAdikam sthalama patram pati 115 dRzi svarUpa gaganopama vara0 [mucikopaniSad-2, 73 ] 251, 4 5 126 devAtmazaki svaguganimUDhAM0 [zvetAzvataropaniSad-1, 3] 214, 1 127 dve brahmaNI veditavye [tripurAtApinyupaniSad-4, 17 ] 285, 3 128 Tohi vi Naehi pIya0 [vizepAvazyakamahAbhASye gA0 2195, sammatita 3-49 ] 57, 4-5 129 dohi vi ehi NIya [ sammati0 kA0 3, gA0 49 ] 205, 5 130 dharmA-'dharmA-''kAza-jIva0 [nayopadeza lo0 54 ] 53, 3-4 131 dharmiNa. prasiddhi kvacida0 [pramANa pari0 3, sU0 21] 66, 15-16 132 naNu bhaNiya pajjAyaTTiyasa0 [vizeSAMvazyakabhASya-gA0 2660] 84, 3-4 / 133 na tasya prANA0 nasihopaniSad, 5] 257, 9 134 na nirodho na cotpattiH [paJcadazIcitradI50 235] 264, 6-7 135 na prakRtinapi vikRti puruSa0 [sAGkhyakArikA-3 ] 379, 11. 136 na yAvat sabhamabhyastI0 [ ] 246, 3-4 137 na sadakaraNAdupAdAna0 [ ] 346, 11-12 138 na suvannAdanna0 [vizeSAvazyakabhASya-gA0 2669] 97, 10-11 139 nA'ya vastu na cA'vastu0 [ ] 51, 9-10 140 nAsvAdayed rasa tatra [advaita pra0 45] 254, , 6 141 nityasatvA bhavantyeke. [ ] 108, 25-26 142 nitya vijJAnamAnanda brahma [ ] 342, 22-23 143 nirvikalpamananta ca0 [tripurAtApinyupaniSad, 5, 9] 245, 12-13 144 niphoSArAnuSa0 [ pacArAta ] 50, 18-20, 145- nIyate yena zruAkhya0 [pramANa. pariccheda-, sU0 1] 50, 4-6 146 pajjavaNayabukaMta [sammati0 kA 1, gA0 8] 296, 2-3. 147 pajjAo ciya patthu0 [vizeSAvazyakabhASya-gA0 2645]- 63, 5-6 148 pajjAyanayamayamiNa [vizeSAvazyakabhASya-gA0 2646 ] 64, 2-3 . 149 paJcaprakAra pratyeka [nayopadeza0 zlo0 57 ] - 53, 9-10 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAri 10 padmatattvana. 151 pa cApara ca 162 pazuAno vAyavya dvaita ' 163 purva da 0 164 puraba veva sarjana 1+- puya darzanArlR0 169 pUrvAdhararAmAAra 197 ke tamadAsato 1puTa prAMta itulbA 16 pratyevRtti sAjA 160 pratye e maved doSo 161 pranA pramec 162 prAtrinur tanata 163 prayantyasaMkRitya 164 pratyaya tranA ti vazivA 16 166 pAivyAkhyatvamevAsa 167 candha-mokSavyavasAya 168 vartuniSAdya smitra vAmyatlR0 169 vArDa santi [ 170 vIyasta metta 191 yuddhAdvaitattvavattvakSya 172 kuditattvavidrAnAsau 193 volAt purA 194 kSamyajJAnanaoNrthamukha vrUte samilkatu patrabhU paktiH ] 323, ] 286, 3-4 1 [ ] 286, 18-12 [ puSkaem[nta toDaca mantra ] 10, 10-1+ nrusi~pUrvatApinTupaniSad, ', 1] 28, [ 28 [ [ chAlam OM [ sAlllari--21 } ph8, rU-4 [pramANa paratjhe kh, sa06 ] 46, 16-17 [ rkArijA-22 ] 22, 2-rU nAga paricchedra kh, sUM04 ] [nacoparA jo 66 ] 46, 13-14 63, 13-14 . [ . [ } 27, 6 [ nyAya. 10 1, 01] 32, 22-26 [ zruti ] 26, 66} 14, phai-4 62] 13, 16-20 ] 287, 68 [ norveza jo [noza. jo [ 3 [ [ padmagItAsarI 60 ] 243, padmadaeNzIvIpaprA--232] 264, 2-2 [saMkSepArIve 1, 331] 20, 8-1 [caLItRptivI 66] 247, 14-16 vizeSAvacamAdhya--0 2665] 10, 14-11 [ pazvanIeAva buka ] 66, -da [padyarItRptinI 11 | 243, 14-6 6 ] 26', 20-21 12, 242 16-67 jo 66] re, 1-18 " [ padmavezotRptiI huM navopadeza w Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 gAthAdikam sthalam panam paktiH 176 bhajanAyA vikalpavATa0 [nayopaTe0 zle0 59] 53, 13-14 177 medAnAM parimANA0 { sAkyakArikA-15 ] 334, 3-4 178 manasavAnuTavyam0 [vRhadAraNyakopaniSad 4, 4, 19 ] 242, 7 179 manasaMvedamatapa0 - [kallyA 4, 11 ] 245, 17-18 180 manobuddhirahatArazcita0 [ ] 223, 18-19 181 mahAbhUtavizAkhazca ma bhA0 azva* 47, 13 ] 106, 16-17 182 bhASA satI caMda [anyayogavya0 13 ] 274, 5 183 mUlaprakRtiravikRti (sAyakArikA-3 ] 337, 4-5 184 ya. sarvana sa sarvavid [zruti- ] 216, 2 . 185 yajJAnA japayajJo'ham [gItA, 10, 25 ] 290, 1 186 yat tvanyatra tasyApi [nayopadeza0 zlo0 70 ] 54, 11-12 180 yatra nasya pUrvamAve. | cintAmaNi ] 163, 4-7 188 yatrAnyat nityApAcipada na zrUyate0 [ ]- 211, 16-17 189 yathA kaTakazabdArtha 0 [ ] 294, 6-7 190 yathA dIpo nivAtasyo0 . [gItA-6, 19].054, 7 191 yathA saumyakena mRpiNDena [ chAndogyopaniSad-6,,1,4 ] 250, 3-4 192 yad bhUta yaca bhAvyam0 [ ] 1.5, 22-23 193 yadRccheca hotra kriyate0 [ ] 248, 8 194 yadeva dadhi tat kSIra0 [ ] 338, 6-7 195 yanmanasA na manute. [ kenopaniSad, 1, 5] 243, 1 196 yena saha pUrvabhAva [kArikApali-lo0 19] 143, 11-12 197 yenAzruta zruna bhavatyamata0 [chAndogyopaniSad 6, 1,3 ] 249, 13 19.8 yama-niyamA-''sana0 [pAtAjalayogadarzanadvitIyapAde sU029 / 252, 7-9 199. 61 rasa-gandha-pazA.. 1 [vaizeSikadarzanopaskAra0 ] 113, 10-12 200 rUpiNa pudgalA [ tattvArtha0 a0 5, sU0 4] 6, 24 201 laye sambodhacitta [advaitapra. 4 ] 254, 4-5 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 mAthAdikam sthalam enam paktiH - 272 li-linidhiyoreva0 [ ] 367, 3-4 203 loiyaparicchayasuho0 [sammati0 kA0 1, gA0 26 ] 311, 1-2 204 loke ca tiryagaloke ca0 [nayopaTe220 zlo0 67] 54, 5-6 205 lohitoSNIpA0 [ 206 pacai diNicchayatya0 [vizepAvazyaka-niyu0 gA0 2183] 291, 7 207 vatsaviddhinimitta / sAGkhyakArikA-57 ] 384, 4-5 208 varNAgamovarNavipardayazca0 [ ] 52, 9-10 209 vastu paryAyavad drvym| [ pramANa pari0 7, sU0 9] 59, 5-6 210 pahiSNo jala zIta0 [ . ] 109, 5-6 211 vAyavya zvetaM chAga0 [ ] 288, 16 212 pAyurva kSepiSTA0 [ taittirIyamahitA-2, 1, 1] 288, 1 213 vikSepazaphiliGgAdi0 [sarasvatIrahasyopaniSad, 18 ] 220, 6 . 214 vivarAhAditulyatvaM0 [ ] 256, 22 23 215 vivityantamaprAptI / ] 286, 16-17 216 vimupazca vimucyate [kaThopaniSada-1 ] 257, 10 . 217 vedAntAnAma0 [ pazcadazIyatRptidI0 101] 247, 18-19 218 vyaporadastulyatva0 [ ] 31, 6 219 vyavahArastu paJcAnA0 [nayopadeza0 zlo0 56 ] 53, 7-8 220 vyAvayA'bhAvavatta50 [nyAyakusumAjali0 sta0 3, kA0 2] 201, 1.-14 221 zAkhAbhedAt kAma [paJcadazIyatRptidI0 100 ] 247, 16-17 222 zivamadvaita cAturya manyante [ zruti0 ] 218, 4-5 223 zuddhA yeteSu sUkSmA0 [nayopadeza0 zlo0 74 ] 54, 19-20 224 zauca-santoSa tapa.0 [pAtAjalayoga0 pAda-2, sU0 32] 253, 2-3 225 enenA mivaranuM yata [ 1 290, 4-5 226 sa Alava [tatvArtha0 a0 6, sU0 2] 7, 11 227 sagahiya-piDiyatva0 [vizeSAvazyaka gA0 2183 ] 208, 11-12 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 gAyAdikam sthalam panam pakti 228 saThotsati brUte0 niyopade0 *la * 71] 54, 13-14 229 saMcAracarikha sakarNo'ga: [zruti0 ] 256, 1 230 sacidAnandarUpaM brahma [ayatArakopaniSada-6 ] 278, 5-6 231 sacatanyamAtmani0 [pramAga0 pari0 7, sU0 8) 59, 2-3 232 sanyaM jJAnamananta namaka [taittiropaniSad-vAlI-2, anu01,1] 213, 5 233 sadeva sat syAt [ anyayogavyavacchedikA-lo0 28] 316, 9-50 234 sa bhUmRdAvapi lokapAla. [ ] 49, 5-6 - 235 sarva brahmava0 [tejovindUpaniSad-6, 4 } 218, 7 236 savaNayasamUhammi vi0 [sammati. kA0 1, gA0 56 ] 30, 9-10 237 saviyappaNivyiyappa0 [sammati0 kA 1, gA. 35) 82, 1.6 238 sAmAnAdhikaraNya ca. [. ] 235, 1-2 239 sukhamahamasvAppa na kizcidadipam0 / smRti0 214, 24-25 240 svato'nuvRtti [anyayogavya0 zlo0 4 ] 193, 7-8 241 svaprakAzo'pi sAkSyava0 [5vadagItRptidI0 90 ] 243, 12-13 242 svasmin svavasati prAhu 0 [nayopadeza0 lo0, 73 ] 55, 17-18 243 svAdhyAyo'dhyetavya / ] 288, 11- 12 244 sthito'pyasau cidAbhAso [paJcadazItRptidI0 98 ] . 44, 25-21 245 hRdi prANo gude'pAna . [ ] 224, 24-25 246 hetumadanityamavyApi0 [ sAsayakArikA-10 ] 325, 7-8 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // taccayodhinI vivRtivibhUSitasyAnekAntavyavasthAprakaraNasya zuddhyazuddhipatram // azuddham zuddham pR. paM. vyavasthA vyasyA jana Na nunuva ta gAdirA tabha jina vyasyA zapatya niAmata nityatvatvam dhitatvA viva taka karavastra kaH yasa tvacA Syade prati pa yaivaca kiyA jana Na nuva garA tabha nina vyavasthA UrAha ninamata nityatvam vivA vidha hi taka kava ka., rya-sa -cA ghya de pratipa caiva dha kriyA 1 3 2 11 2 12 2 12 2 19 2 21 2 15 3 1 3 11 4 16 4. 19 4 21 5 w 7) na tyartha / nenveva pAthakye 5 18 ttyartha 5 20 vRtta 5 20 kAya 5 27 kami 6 8 tyaya 6 20 dana 6 saGkhyoM 6 uu azuddham kamaga yuda 7 Napa prakSA nA' dArtha vRtisa nara-sa vivizi tatvArtha boggwi padArthasu zuddham karmaNo tyupada Na pa grekSA nA- S ce vRttisi na-rasa vivikAza tattvArtha sUtra par3hAyeSu naya tyartha / nanvava vayaMse tyartha pUrte kArya karavami tyayaM dana saGkhyA pa. paM. 7 11 7 12 7 12 7 16 7 19 7 19 7 20 7 20 7 * 8 23 9 8 9 12 5910 9 17 11 13 11 22 12 23 12 25 13 2 14 21 15 12 16 12 16 20 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azuddha dAyagatA zuddham sadaza kaya 40 20 pR. paM. 40 20 022 kyAjA kyAnA vadAnA janamate 2 lIyA zepa, zepa, abhAvA 27 20 03 18 43 24 savA sanapA. ka me masva 27 2, svasvarU bhavA bhAvA katva kA 'pijA kSaNaka kSaNaka yapi papati mahadAsa padAya zuddham pR paM azuddham rArthatA 16 27 sadaza kA vedanA 04 3 nAmane sArdu 25 22 7 20 abhAvasarvapA svavarU matvasva 28 2 kAve 31 11 'pi jA 32 19 kaya'pi 33 3 pUrva pati 33 21 stathara mahadasA padArtha vAdyanyatamatvAva 34 13 prati ka 35 24 vastu sarvati 37 14 svayakA bodhAnantara 35 16 mita 37 24 ya yAnagama ceti, 37 25 nivodhA rUpatva 38 11 mAnyadi bhAvAtmakapari 38 23 | matva dvaividhyam 35 14 bhavatva 39 20 nAma atAttvika / 39 24 / dravyAthiko kana or pari m prati menanuM bhetanmu 45 11 katva 46 9 46 15 46 21 stathaiva 46 25 pratikSetu 50 9 5, 14 vastu, 51 18 svArthaMka 51 2. naka ryayAgamaH 52 niverA bhAnyAdi matva 52 15 54 7. napagA 54 23 dravyArthikaparyAyArthiko 57 9. naka vAcava prati sarvatrati bodhAntara mita cenirUpamatva bhAvAtmapari viSyam matva atArika keva 51 24. vyava vyava Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 pR paM. 80 18 1 1 81 23 82 7 83 15 83 23 sata. 84 22 86 10 guNa. 86 54 niva azuddham zuddhan pR. paM. zuddham zuddham nIta 57 18 pyadhi nIta pyAdhi ityAnA ityatrA rajustA paryAyAtrA paryAyo antyastraya annyAstriya. vijayamasyA cinagamasya phati iti vidhya vaividhya 59 12 nyatara ntara panana 5sarjana 59 00 kSA'vyu kSAvyu ilyenA ityanenA 60 21 kSA'nyu hulAvyuM thikA yikA61 18 sAta' na sat na san 61 23 iti 62 12 yAga ga khyAnamiti 62 14 niva gugaviziSTa 63 15 same tabhe sAkRtI mamevA dhyAhi vyavahi 64 20 mera | bheda nyo nyA ndhanavai / ndhatrai 62 16 bhyAhita bhyahita varyA trayA 72 14 samAna sajana mi 73 12 vodhaprati vadhaM prati paryAvAtA paryAyata 74 90 zIla . zIla vigali Tenigali 74 14 NA'tti nava bhive smite 78 23 'tabhAve 78 25 bhede'pi bhede'pi sAmAna samAna 79 6 / pradhAnyanA prAdhAnyenA savitama savitsa vitA diti khyAmiti guNagika sAvRto mamevA patta 89 patta gade gade o 89 14 91-8 'tti 14 17 kAva 942 tabhAve 95 22 96 1 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azuddham kevAlanAta pradhAnyanAta yo'nyA viSayAtrA NAM vAdi tasyava -gImANa kharazam kharaNam tadava katha kaya kazcid kai zrad 108 11 ryAyA nyAva zuddham pR. paM. azuddham zuddham pR. paM. kevalineti 96 12 yazcava tharvava 106 15, prAdhAnyeneti 96 yo'nyo 107 13 viSaya stauta stauti 107 14 | katRtvA karatvA 107 20 vAdi aparesatviti paoNnjini 107 26 tasyaiva 96 23 kazcit kaizcit 108 6 prAmAkhya 96 24 sevAkSe sezvarapakSe 108 10 kharaGgam 101 3 tattatphalApa tattaphalopa 108 16 kharajam 101 4 kAya kArya 108 177 tadeta 102 3 kAya kArya 108 18 102 8 yo 102 10 mapa mupa 108 21 nyava 102 11 kArya 108 23 102 12 kAya kAyaM 109 3 kaya 102 12 nayAyikA naiyAyikA 109 15, 102 13 reveka 109 19. dravyAzA 102 1. svabhAvA svabhAvo 109 20 dravyArthika 102 14 mUtam bhUtam 110 2 tadevamiti 102 15 patamAna vartamAna 110 26 pati 102 16 tanAva tannava 111 23 yarthika 102 17 112 3 rcAya 102 20 112 7 dravyAyika 102 22 __ jagato 112 25 neni 1.2 26 pasyAla pasya la 113 25 104 13 / neva nava 115 15. prApti 106 5 / bhyupa tva bhyupagateva 115 22. kaya pAra pari katha nAma nAma vaka dravyAzA 1 dravyAthika tadavAma pAta yAthika . miAta siddha miti rcAya siddhi jagata dravyAthika nota nagama prAti Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvana bhAvana pAta navA zuddham pR. pa. azuddham azuddham zuddham pR. paM. samavAyAdinA svAzrayasamA ntamA ntaramA 128 11 vAyAdinA 116 10 ityAsyA ityasyA 131 3 kivati kiceti 116 17 bhavati, bhavati 135 12 pahihira parvihire 116 19 ginI'pi gino'pi 135 26 bhaNyATe pra maNyAdeH pra 117 5 tadA tayA 137 6 dvividhakAraNa-dvividha kAra-va- 117 15 dazayati- darzayati kicati . kiceti 137 18 eva cottejakA 138 6 bhAvavirAma. . 118 13 NyAcamAvasya vRtti 138 7 karaNatvam ) patti 138 8 tRnnaadijnko| tRNAdidAha navo 138 12 jnko| 119 8 ! pazidhya vaiziSTaya 138 15 tRdijanaka tRNAdidAhajanaka 119 9 dina vini 138 16 stAda tAza 119 16 iti iti 19 15 natvaprativaddhatva navaprativaddhatva 120 5 cakSussayupA- cakSussayuktapAla vi kAlavi 120 23 vaiziSTyA, di samavAyAdi 140 22 vAvotta evote 120 25 tve na tvana 142 3 nirNayanA nirmanyanA 121 3 / dvividhApi dvivivo'pi 144 6 guru- 121 16 kala 144 8 tarapIti tarapati 122 12 tare vyatireka .145 12 stavAyA strAdhA 122 59 yava 145 22 aneka bhUta ___ anava bhUne 122 25 mere bhave 146 9 pApadeva pAvAva 123 15 grahasa grahaNa sa 146 12 tasya 126 4 kAvyate kAryavyati 147 25 1cche uchi 126 4 / vyAta vyati 148 9 manyupeyam nabhyupeyam 126 10 / darA5 derapi 148 14 katA yeo tastra Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ riti pUrvatitva siddhatva dekara zuddham zuddham pR. paM. azuddham daNDAdanA daNDAdinA 148 16 vAcchinna nyathAsAddhaH nyathAsiddhi 148 18 zAla zAlila 148 20 patitva yata svA - yata. svA 148 23 graha niyata tadrU 149 18 dika parati 150 5 vititva dayArapi dvayorapi / 150 12 dika prati jJAna jAna 150 19 zravaNena patiH patti 150 23 ghaTa prati pUrvavartitva 151 5 tpAdita kAra kAro 151 11 / zabdesyeti 200dasyeti 153 7 / za6 prati zabda prati 153 9 prati ceti patitva vartitva 153 10 meno me no 153 15 camasya mastu 153 16 . kAlika 154 12 nyayAsiddha sAmAnya - 154 16 gandhAbhAvo evaM 154 17 yava patitva -tatva 154 18 lakSaNe sAmAnya sAmAnya 154 19 yava pUrvava pUrvava 155 3 sammati vizipya viziSya 155 9 tadvatva hUtutva- hetutva 155 14 vaccheka navam na caivam 156 6 rAsamatvA vatitvasya vartitvasya 156 6 ' zuddham pR. paM. pacchinna 156 10 svarga 156 11 vartitva 156 11 prahaniyata 156 18 dika 156 20 patitva 156 22 dikaM prati 156 23 zravaNatvena 157 6 prati 157 7 tpAdeva 157 20 siddhatva 159 14 dekaika 159 15 pratikSipatinaceti 159 22 daNDasya 159 24 160 14 nyayAsiddha 160 15 gandhaprAgabhAvo 160 16 yaiva 162 3 lakSaNe, 162 10 yava 162 15 ___sammati 163 16 _tadvatva 166 7 vacheH 166 5 rAsamatvA 166 19 sambhavA 166 21 masta kalika ve'pA ve'pI sAmAnya eva sambhavA Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | azuddham pUva kAbhUta lAnavacche gantira hatA hita AdipadA yeva tadA bhAvasyava kAyasya tatraka ndhibha pRthamanvaya dika prati pararu Naksyava dhamiNa paraM u pra. paM. 167 22 170 8 170 18 gAnantaraM 171 15 hitapUrvakA 173 21 hita 173 25 174 6 zuddhas pUrva dravyatvAdyavacchedena vartamAnasya anyatA naiyAyita likAsa kIbhUta lAvacche 0 patttamAnasyA bhAvasya 174 7 padA 174 14 yeva tadA tadA 174 25 bhAvasva 17619 kAryasya 177 23 177 26 179 5 tatraka ndhitvaM bha pRthaganvaya 181 22 dika prati 183 6 185 8 186 9 188 18 190 18 190 22 9 192 26 19411 196 10 paratvarU Naikasyava dharmiNa para uka gamantavya gantavya ti tat tasyaiva ti tasyaiva 191 anyata necive likasa va azuddham dhAraH dhAra ityartha. mhelena kuDena nati bhAvatA raphada rikatva yogikala viziSTata prayo viSayaH " zuddham pR. paM. 196 22. dhAratvam ratvamityarya: 196 23 etadaGkAGkSitapatrAntimapati stha" tAdRzapratyayAsyA " ityasyAnantaramatrimapatrASTamapatistha" prAmANya syAdityAha " ityAdyAramyAntimapati yAvat pranyo'vaseya antimapanDitasyasayogasambandhAva" ityasyAnantara cturysthicchndhaniSTha vinitu 2 STayagranyo'seya / vukhyatvena 197 - ivena 197 C neti 197 14 savA 197 20 raphatArda 198 17 riphaTave, 198 25 yogitvaM 199 9 viziSTata 19917 pratiyo 200 6 viSayasvaru 202 napAti paTo samavAyana samavAyena paTavAti ghaTavaditi nApIti paTa 202 26 203 6 203 6 203 10 203 17 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daya kAya! __ azuddham zuddhama. pR. paM. paryAyArtha __paryAyAthika 204 20 vyarthika dravyAyika 204 21 dhanudhara dhanurdhara 205 10 dayaH 205 16 svani svAnmi 206 5 zAstrasyasamyaka zAstrasya sApa 206 10 re yA kI, yA 208 3 niskRta nirAkRta 208 16 samanveti sAmAnyUti 208 21 phAla kAla 209 8 masyartha astyarthaH 212 samyAdani sabhyAmani 213 2 iTa paTa:- iTA 58. 213 12 brahmava 213 19 pratItyA 214 3 triguNA triguNA 214 6 nitya nitya 214 13 gino 214 16 dhamivi dharmivi . 214 20 rUpajJAna rUpamajJAna 215 8 zritavati zritaiveti 215 23 iti iti aneka ityaneka 216 7 vAvarte dvAnta 216 10 ziva - ziva 218 16 lakSyatva 219 4 azuddham zuddham pR. paM. jJAnasyati jJAnasyetti 219, 9 tatrati tati 219 10 pArA zorA 219 11 yAtmanaH yAtmana 219 21 zarAram zarIram 220 26 nimitta.. nimitta svopA. . dhipradhAnatayA copA-- dAna bhavati, yayA tA tattvArtha prati svapradhAnatayA nimitta 221 1 yamA valAt yamI, palAt 221 7 kamandriya kandriya 222 5 kAyapu kAryadhu 222 14 sUta ' svama .226 18 prAjJa-vizva prAjJa-tejasa vizva 230 11 vizvA-vai vizva-vai 230 16 vAgAvyA pAgAlyako 230, 21 teNA nA 231 15 zaMde nA jJAnAdeH 232 5 mevabhina mevAtmAna 232 12 zArIraro zarIro - 233 20 pratyagA pavArtha pratyaka 234 5 pAtti papatti 234 13 bhUta 234 14 viziSTa viziSTadevadatta- 235 4 iti / vAkya iti vAkya 236 19 bajhAva pratAtyA ginA lakSyatva / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalavyasya mupa azuddham zuddham pR. paM. azuddham zuddham pR. paM. malamapi tala 236 20 / tirAdhya taTiya 270 22. tattva tat-tva 239 12 / nivRtta nittA 271 12 dhyApyetAnyavat vyApyate'nyavaRs243 12 dhamiNa dharmiNa 271 25 phalavyAtya 243 25 patyAjananI patyajamanI 274 23 pratoM pratArtho 244 13 bhedarUpomedA meTalo navAvyApyAca vyApyAta 244 20 bhedatyo bhedA 277 5 ritteti riktati 246 23 kaya kaya 277 6 dATapa dArya 247 22 saba sarva 279 14 maNupa 249 23 pAramapa pAramarpa 279 17 bhAvAvamAsa bhAvamAsa 252 14 syApadazana syopadarzana 279 24 nivivA nirvikalpaka 252 23 vAkyasyAkhaNDa- vAkyasya cittasyApa cittasyopa 254 25 jJAnavyakto lakSaNA lakSaNA 281 10 mArAnIyA rAnIyA 255 4 mAtra mAtra 282 1 dehamanAmAtra thI dehamAtrA arotsyata anurotsyate 282 19 matrArthI 257 16 akhaNDakAra vAra 283 1 tena 26 2 vahmabhinnata- bahmabhinna 283 22 tattadA tattAdA 259 18 mAsA mAsAH 287 2 nAmadevA vAmadevA 260 19 riktana riktana 287 12 kyArityartha korityartha 261 12 zaGkA zakA 287 20 duduTo duTo 263 15 dukha dukhA 288 11 prapablopi prapancopi 263 19 tatkatamA tatkarSamA 289 4 vRte brahmagA 266 15 netikata netikata 289 13 athApa ayApi 266 15 kaidargi kaidarzi 291 9. kavi tayadeva 268 14 gamaparovyava gamo vyava 291 19 dvatAmAvati tAbhAveti 270 6 vervi 295 20 nidharmaka nirmaka 270 vinizcaza vinizca yaza 295 21 vRttatrAgA vevi Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azuddham ko'tha doH manirvikalpa yo pa itireti nito yA mAha kapa yAsdeveti ekaka samudAye'pi zaGkAya eva pekSAyA yAha catanasya catanya dAnti y matApa vyarikta tya Aha pALa yuktika dadhyAdhi pari vayaM zuddhama ko'rtha Iza vijJa yoga tarati nito sImAda kayatpa syAdeveti 300 10 300 22 300 24 301 15 ekka 301 17 mudAye'pi 303 2 zaGkArtha 304 13 304 19 pekSayA 309 12 tvA 309 17 cetanyasya 310 11 caitanya 310 13 dArthanti 312 5 satopa 312 16 vyatiri 312 18 tyata Aha 313 4 riNAma 313 12 yuktika 314 14 daSyAdi 314 17 315 9 316 15 eSa pR. paM. 296 10 296 25 296 05 para caikatva 3.00 1 300 9 51 azuddham bhaviSya na t vaducana : nyAya pradhAnayA sthava tta vAyo kAya kisvarUpa vAraNaka tathA mantena so'pi nasa c na yato'natyam nena tU sarvadA akaryatvAt sAvayatva savayava pAratantra prattikSepa zuddham traiviSya nAt vavacana nyArthayatno sazakasya pradhAnatayA syaiva tteH vodhecchayo kArya kisvarUpa varaNaka yathA manena sApa 325 21 yato'nityam 326 10 ne na 326 17 tU sarvadA 327 akAryatvAt 327 11 sAvayavatvanira niravayatvAmyA vayavatvAbhyAM 327 22 sAvayava 327 23 namasa Nana pAratantrya pratikSaNa zakasya T 6 pR paM. 316 19 316 19. 316 20 317 16 317 25. 1. 318 318 21 319 14 320 21 320 23 321 7 323 19 324 10 324 25 325 19 ( 327 24 328 9 329 1 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetu hetu ghaTAsyA niH vAja suvahyo yo azuddham suddham pR. paM. azuddham zuddham pR. paM. ____330 12 praviSTa pratiSTA 356 17 bhava meva 330 12 ghaTasyA 357 11 330 16 vyapadezA vyapadezA.. 359 22 vIja 330 16 duHkhasyo 363 8 kAryo 330 25 tapratyuta taM pratyuta 363 27 samayam samayam 331 5 asya 367 24 kattu kattu 332 9 prAptAyogAnAM prAptayogAnAM 369 19 yupo 332 15 puruSA puruSA 370 2 mAtyA mItyA 333 11 tataH sAhayakRtA 0 - 371 18 vAravyAta vyAkhyAtaH 333. 16 kAraNa kAraNa - 371.24 pavahetu paJcamahetu 333. 17 sAnArthI sAmarthI 371 24 miti, naca miti naca, 333 25 vyAtyAbhAvA vyA'tyamAvA 373 7 vA va 224 14 nAnyathA nAnanyayA 373 12 mo hA mohA rU34 14 gantadA gastadA 373 15. vRddhAdayaH buddhayAdayaH 335 19 tvo tpayo 336 22 tana kaya 373 22 viruddha niruddha 241- 12 rUpAparA rUpaparA 375 14 sarvAtmati sarvAtmaneti rU41 22 spaiva, 372 20 gamana eva 341-24sthAtmAno syAtmano 343 -24 zupariti zukporiti 381 15 bhinnatvam 345-22 kiM navu 382 1 bhAva''vi paraiH bhAvA''vi- 346 382 18 2 ma dhAma 246 16 straiva 383 21 detuvALe hetUkaraNe 349 9 nimitta nimitta 384 22 jannatra na 351 7 prakaraNAvAdA prakaraNAdA 386 5 to 353 27 tvapapATha tvatra pATho 388 14 pyApAta pAyAta 355 15 / eveti yupA 388 15 tanapratha syava gamana 381 13 eka kinu mijhama janmatra Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkaraNavAcaspati-kaviratna-zAstravikArada anupama vyAkhyAnasudhArSi-zAsanaprabhAvaka .. " - * ** s : 1 TS . che Rs. : = SS :: '' = y hassus,SA , T : * *, as - 5.a.vajayalAvaNyasurIzvarajja pUjyapAda AcArya zrImaddavijayalAvaNyasUrIzvarajI mahArAja Page #62 -------------------------------------------------------------------------- Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyavizArada-nyAyAcArya gahAmahopAdhyAya-zrImadyazovijaya ___gaNimaNipraNItaM jainatAbhidhAnam / anekAntavyasthAprakaraNam / taduparitapogacchAdhipati-zAsanasamrATa-sarvatantrasvatantra-jagadguru-zrIvijayanemisUrIzvarapAlaGkAreNa vyAkaraNavAcaspati-zAstravizArada-kaviratne tipadAlaGkRtena zrIvijayalAvaNyamariNA viracitA tatvabodhinI vivRtiH| A concea yazAne bhAti vizva karAtaphalapad yazca bhAvArijetA pUjyAnAM yazca pUjyo vacanamavitathaM yasya no bAdhameti / taM vande vIramAta jinapraparamahaM sarvakalyANakandaM devAnAM devamihAbhayapadalasita svasvabhAvaikalInam // 1 // yahatyadhyayanena bhandamatayo'pyasmAdRzo vyAkRtI kAvye tatvavimarzazAstranicaye cAptapravezA aram / tAn haripravarAn namAmi satataM svAdhyAyasampAdakAn tyA'bhISTaphalapradAn navakRtau zrIhemacandrAbhidhAn // 2 // prAcInoktivizAradA navanavonmakavidhAdhanAH zrImanto miti-nIti-bhaGganipuNAstatvaprathAkovidA / samaikaniketanA budhavarAH santvana vinApahA aiGkAraikajapAtavitvapramukhA. zrImadayazovAcakAH // 3 // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2] [ tavavodhinI vikRtivibhUtim yasyAsti pratibhaiva zAlanicaye tatvArthatandarzinI yo nityaM kRtimAtanoti vimalAM tattvapradhAbhAsurAm / vyAkRtyAdivicAraNA pratidinaM yacchiSyavarge barA ta bhaktyA praNamAmyahaM guruparaM zrInemisUrIzvaram // 4 // sevA zAstrasya nityaM vilasatu racanAvyAjato mAmakInA ___ svAbhyAso vRddhimIyAjinamataviSayo vA'stu baalopkaarH| ityAzAtaH pravRttistviha vivRtividhau yA ca lAvaNyapUreH saa'nekaantvyvsthaaprkrnnvissyaacaashto'pyetvbhiim||5|| aindrastomanataM natvA vItarAga svayambhuvam / anekAlavyavasthAyAM zramaH kazcid citanyate // 1 // prAripsitasya janatakAparAbhidhAnA'nekAntavyavasthAprakaraNasya nirvinaparisamAptaye svAbhISTadevanamaskAra lakSaNaMmaGgalamAcarannanunubandhacatuSTayAcagatinimittamanvarthagranthanAma nivanAti-aindrastomanatamiti'indrastosanatam' ityuktAvapi indrANAM - surAdhipatInAM stomaH samUhastena nataM praNatikarmatyataH pUjAtizayo labhyata eva, evamapi yad 'pendra stomanatam' ityuktaM tena svanirmitagranthamAtra 55 zrIyazovijayamahopAdhyAyaH svAbhISTasarasvatImantrasya aiDvArasya zaraNaM karotyeva, tena ca zrImadyazovijayAsidhasyaM svasya ke tatvabhapi labhyata ityupadarzita bhavati, atra indrasambandhyarthakasyaindra padastha somapadena sasUhArthakena krmdhaarysmaalH| 'vItarAgam' ityanena sNshleshjnnraagaadiraahitytsttshcritdvessaadiraahitysyaapyvaatirityto'paayaapgmaatishyo'vgmyte| 'svayambhuvam' ityanena ca nAnAtizayaH, jJAnarUpeNaiva sarvadA svayaM pariNamate'yam , ataH svayaM tathAbhavanAt svaya bhUriti / etannamaskArakaraNAnantaramanekA - vyavasthAyAM zramasya yad vidhAnaM tenArthAdimAveditaM bhavati yadhukta Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anakAtivyavasthApraNam ] vizeSaNaviziSTaM jina navA ekAntatatvavyavasthAyAM zramo vihitaH syAt tadA nikAla evaM bhavet , ekAntatatvasya jinAnanumatatvena taduvyavathAtivandarya vimaya ninanamADapaneyavAva, abhI siddhiprativandhakavighnasamUhApanayanasyaiva tatkAryatvAt anekAntatatva tu tripadIvacanapraNeturjinasthAnumatameti ttprnnaamlkssnnmnggltAvUkyavasthA vaktApanayana ramavatItyatoDane tiraMvAvivavavcnaatishyo'pi bhagavato'rthAdavagamyata iti tathAvidhAtizayacatudhyasampanna puruSadhaurayanamaskaraNaM vinodhavinAzakatvAd bhavatyeva mAlamityabhisandhiH / 'anekAntavyavasthAyAm' ityanena 'anekAntacyavasthA' iti granthanAmasaMzadanAdanekAntatattvavyavasthApakatvAdevAsya anyasya 'anekAntatatva' iti nAma, tathA cAnekAntata masyAmivayam, vizeSeNa tadavAtilakSaNA tavyavasthA prayojanam , anekAntataravAvagatikAmo'dhikArI, anekAntatattvena sahotagranthasya pratipAdyapratipAdakamAvalamvandhaH, uktaprayojanena saha janya-janakabhAvasambandha ityAlabhyate, etadnuvandhacatuSTayaprabhaveTasAdhanatAsInata: zrotRNAmetadadhyayane pravRttiH sUpapAditA bhavatIti / kazcimaH ya. kevalaparadarzanakovidaH kevalarapadarzananipuNe kartumazakyaH sa zramA, sa ca paramatanirAkaraNapUrvakasvamatavyasthApanAnukUlaprayatnalakSaNa: rava-paradarzanaviduSa 55 sambhavatIti tathAvidhaprayatnazAlinaH svastha svaparadarzanavettRtvamAveditaM bhavatItyetAdazapuruSanirmitamanthasthAdhyayanAdau prekSAvatAmavazyameva pravRttirbhaviSyatItyato yAvadadhyayanA'dhyA panAdivyavahArarAvayaM antho'dhyayanAdhyApanAdivyApAragocara iti tAvatkAlasthAyitvamapyasya gamyata iti // 1 // * jinamatasthAnantanavamayasyAtimUDhAbhiprAyasyAMzato'pi zAna na sambhavati nalavaparikSAnadurvidagdhAnAM parevAmiti jinAbhitasya Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ [ tapapodhinI vikRtivibhUSitama jinamatamatigambhIra nayalapavidbhiH paranantanayam / AdhAtumapi na zakyaM hariNena vyAghrabadanAmi // 2 // vastudharmo hyanekAntaH pramANa-nayasAdhitaH / ajJAtvA dUSaNaM tasya nijabuddheviDambanam // 3 // atha ko'yamanekAntaH ? ucyate- tatveSu bhAvA'bhAvAdizavalakarUpatvam / kAni tatvAnIti cet ? patredaM tatvArthamahAzAlavatram pramANa-nayaniGkitasparUpasya vastudharmasyAnekAntasya svarUpamaparizAyaiva dUparNa svabuddhiviDamvanameva pareSAM na tu tad dUSaNaM zapatyanekAntam , ato'nekAntavyavasthA'smatprayatnopaDhaukitA samAdaraNIyA vidbhiriti na niSphalo'yaM prayAsa iti padyAbhyAmA jigamatamiti, pratidharmo hIti ca / jinamatasyA''brANazato'pi parijJAnam / nayalapavitvaM ca durnayAbhinivezalitvam / paraiH tiirthaantriithaiH| tasya lokAntasya / anyat 55m // 2-3 // parasparaviruvAnAM sarAsaravAdInAmekatra samAvezAsambhavAd mana sattvaM tatra nAsatvam, yatra nityatvaM tatra nAnityavatvam , pratyekAnta eva kaa| ityAnahanahilA paraH pRcchati- atheti / ayam 'badhI banekAntaH' ityattarapadhe nirdiSTaH / ka iti- 'kimAkSepa', ekAnta 55 sarvAvalokyata iti tadupala bAdhitvAnnAtyanekAnta ityAkSepaH / abhinna deza-kAlAdhavacchedenaikAdhikaraNA'vRttitvameva virodhaH, sa ca vibhinna dezakAlAdisvara panimittApekSayaikatra vidyamAnAnAmapi bhAvA'bhAvAdInAM nirvahatyeveti virodhe satyayavirodho bhAvA'bhAvAdInAmityekatra samAvezasAvAdanekAnto na virodhavibhI Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'anekAntevyavasthAprakaraNam ] " jIvAjIvA''zrava-bandha saMvara- nirjarA mokSAstavam " [ tatrArthAdhigama0 a0 1. sU0 4.] payA'pahastayituM zakya ityAzayenottarayati - ucyata iti / ' bhAvAbhAvAdi0' ityAdipadAnnityatvA'nityatva-bhedAbhedAderupagrahaH / tathA ca tatveSu jIvAdipadArtheSu bhAvA'bhAva-nityatvA'nityatva-bhedA'bhedAdya'nantadharmasahitaikarUpatvamanekAntaH, ekasyaikAnekasva svarUpatvamane kAnta - iti yAvat / tasya bhAvastattvamucyate, prakRtaM ca tacchabdArthaH, na cAtra prakRtaM kiJcidasti yasya bhAvastattvaM syAt, yatraikamapi tavaM durlabhaM taMtra bahuvacanAntatattvazabdavAcyAne katattvAnAM durlabhatve kimu vaktavyamityAzayena paraH pRcchati kAnIti / yaugikasya tatvazabdasya prakRtadharmapratipAdakatve'pi prakRte rUDhasya tasya padArthapratipAdakatvamityAzayenottarayati - taMtredamiti, taMtra- uktama, idam- anantara mevAbhidhIyamAnaM tattvapratipAdakaM 'tattvArtha sUtram ' uttaram, "jIvAna jIva0" [1.4 ] ityAdi sUtram / saMkSepeNa jIvAdipadArthAnAM svarUpamupadarzayati- jIvA iti / 'aupazamikAdi0 ' ityAdipadAt kSAyikakSAyopazamikaudayika-pAriNAmikabhAvAnAM parigrahaH tathA ca - aupa'zanikaH, kSAyika', kSAyopazamikaH, audayikaH pAriNAmikazcetyevaM paJcavidhabhAvAnvitA jIvA ityarthaH / tatra samyaktva cAritre dvAvapazamikabhAvau; jJAna-darzana-dAna lAbha-bhogopabhoga vIryasamyaktva cAriANi nava kSAyikA bhAvA., matijJAnam, zrutajJAnam, avadhijJAnam, mana paryavajJAnamityeva jJAnacatuSTayam, bhatyajJAnam, zrutA'jJAnam, vima jJAnamityevamajJAnatrayam; dhruvaMzanam, acakSurvezanam, adhi darzanamiti darzanatrikam dAnalabdhi lAbhalabdhi., bhogalabdhiH, upabhogalabdhi:, vIryalabdhiriti labdhipaJcakam ; samyaktvam, cAritram, saMyamAsaMyama ityete daza kSAyopazamikA bhAvA nAraka tairyagyauna-manuSyadevagatimedena caturbhedA gatiH krodha-mAnu ; , Ties Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ tatvodhinI vivRtividhitam ____ jIvA:- aupazamikAdibhAvAnvitAH / ajIpA:- dhrmaadyshcsvaaro'stikaayaaH| AzrUyate- gRhyate yaiH karma te AzrayAH, mAyA-lobhamedena caturvidhaH kaSAyaH; strI-puM-napuMsakamedena vividho vedaH, mithyAdarzanam , ajJAnam , asaMyatatvam, asiddhatvam, kRSNalelyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA, pajhalezyA, zuklalezyA iti SaD lezyA ityete ekaviMzatirauyikA bhAvAH, jIvatvam, bhavyatvam, abhavyatvamityete trayaH pAriNAmikA bhAvA ityevamopazamikAdipaJcavidhabhAvAnyatamavatva jIvasya lakSaNaM prati pttvymityrthH| 'upayogalakSaNo jIvaH' iti tadrahito'jIva iti tAn darzayati majIvA iti / 'dharmAdaya.' ityatrAdipadAd adharmA''kAza* -pudgalAnAM grahaNam , tathA ca dharmAstikAyaH, adharmAstikAyoM, AkAzAstikAyaH, pudgalAstikAya ityevaM caturbhadA ajIvA ityarthaH, astizabdena dhrauvyam , kAyazabdenotpAda -vinAzAvityutpAda-vinAzadhrauvyaitattritayAtmakatvalakSaNaM sAyametecastikAyadaprayogatodarzita bhavati, jIvA ityapi jIpArikAyA ityevarUpaM vAcyam , utpAdavyaya-dhrauvyalakSaNasaravasya tatrApi tata eva prtiitH| tatra " gati. sthityupatraho dharmA-'dharmayorupakAraH" [5.17] iti tatvArthastrAda 'gatimatAM jIva-pudgalAnAM gatyupagrahakAritvaM dharmAstikAyastha lakSa*Nam , sthitimatAM jIya pudgalAnAM sthityupamahakAritvamadharmArita kAyasya lakSaNam , ata eva lokAkAzamAnavyApitayevadharmA'dharma-yorbhAvAlIkAkAH eva jIva-pudgalayorgati-sthitI nAnyatra / " AkAzasthAvagAha." [ta0 5.18.] iti sUtrAd avagAhanAM dharbhA-'dharma-pudgala jIvAnAmavagAhopatrahakAritvamAkAzasya lkssnnm| "rUpiNaH pudgalAH" [ta0 5.4] iti sUtrAd rUpavana pudabAlAnAM lakSaNam AzravalakSaNamupadarzayati-AzrUyata iti-Azrayastha Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mane vyavasthAprakaraNam ] [7 zubhAzubhakarmA''dAnahetava ityarthaH / bandho nAma- AzravAtakarmaNa AtmanA saha prakRtyAdivizeSataH sNyogH|,aashrvnirodhhetuH saMvara vipAkAta tapaso pA karmaNAM zATo nirjraa| sarvopAdhivizuddhasvAtmalAbho mokssH| jIvA'jIvAbhyAmanyatve tatvArthasUtravRttikRtA yuktirAveditA"AzrayaH kriyAvizeSaH, sa cAtma-kAyAdyAzrayo na jIvo na jIva paryAyaH kevalaH, navA'jIvo nApi tatparyAya:, ubhayAzrayatvAt, na ca padArthAntaraM jIvA'jIvAbhyAmato bhedenA''zravasvarUpamidaM lakSaNavidhAnAbhyAM vyAkhyAtuM prakriyate" iti, "kAya-vAsanA karma yoga." [ta0 6. 1. ] ityanena kAyikaM karma, vAcikaM karma, mAnasaM karmati trividhayogasvarUpamabhidhAya "sa AtravaH" [ta06. 2.] ityanena tasyA''zravatvamavadhArita zubhAzubhakamaNorAlavaNAdAnava iti vyutpa. tyudarzanena, tena ca zubhA'zubhakarmAdAnahetutvaM tllkssnnpryvsitm| banyasvarUpamupadarzayati- vandho naameti| 'prakRtyAdi0' ityAdipadAta sthityanubhAva pradezAnAM grahaNam , tena ca prakRtibandhaH, sthitivandhaH, anubhAvabandhaH, pradezabandha ityevaM caturvidho bandha ityAveditam / saMvarasvarUpamAvedayati- Azraveti-gupti samiti-dharmAnuprakSA-pariSahajayacAritrANi AzravanirodhahetavaH, Azravanirodha eva saMvaraH, taddhe. 'tutvAd guptyAdayo'pi saMpara iti / nirjarAsvarUpamupadarzayati / vipAkAditi- phalopabhogAdityarthaH / tapaso veti- anazanA'-caudAryavRttisaGkhyAnara-saparityAga-viviktizacyAsana-kAyapalezalakSaNaSar3avidhavAhAtapa:prAyazcitta-vinaya-vaiyAvRttya-svAdhyAya-vyutsarga-dhyAnalakSaNapavidhAntaratapobhyAM vetyarthaH / zATa. Atmapradezebhyo'pagamaH pRthagbhavanam / mokSasvarUpamupadarzayati sarvopAdhIti- upAdhizcAtra jJAnA Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8] [ dvavodhinItivibhUSita "ityeSa saptavidho'rthastatvam , ete vA sapta padArthAstatvAni" iti bhASyakAraH, 'tattvam' ityasyAvyutpattipakSe paramArtha ityarthaH, vyutpattipakSe tu jIvAdInAM yA svasattA sA tacapadenocyate, tasyAzca prativastu yo bhedastamanAstyaikavacanam , naiyAyikAdivat tasyA atiriktatvAnabhyupagamena vastudharmatayA prativastu bhedamabhipretya ca bhAvye bahuvacanamapIti TIkAkRtaH / varaNAdi avidha karma, tadvizuddhastadrahitaH, svAtmA anantajJAnAdi. rayarUpam , tasya lAbha. prAptiH / - sUtre tasvas' ityuktam, bhASye ca tattvam' ityekavacanam 'tattvAni' iti vahuvacanam, ityetadvayaM yathAsaGgataM tathA bhAgyavacanamulliyopadarzayati- ityeSa iti / avyutpattipakSa iti- paramArtharUpAthai rUDha evAyaM tatvazada iti pakSa ityarthaH / vyutpattipakSe tu tasya bhAvastattvamiti yaugiko'yaM tatvazabda iti pakSe puna / svasattA cruupsttaa| sA svruupsttaa| tasyAzca svarUpasattAyAH punaH / prativastu prativyakti, svarUpasattA vyaktisvarUpati vyaktibhedena tasyA api bhedaH, evamanugatapratItyanurodhena kathaJcidaikyamapIti tamanAdRtya santamapi bhedaM gajanimIlikayopekSya tattvam' ityatraikavacanamuktam / naiyAyikAdiH' ityAdipadAda zeSikaparigrahaH, naiyAyika-vaizeSikAbhyAM yathA dravya-guNa-karmasu parasAmAnyasvarUpAyAH sarvathA vyatiriktAyA: sattAyA abhyupagamastathA jainena sattAyA atirikatvasthAnabhyupagamena dharma-dharmiNoramedena vastudharmatayA vastvAtmakatvAt prativastu tho bhedastamabhipretya bhASye 'tatvAni' iti bahuvacanamapi saGgatamiti TIkAkRtaH tattvAthaTIkAkArA , Ahuriti zeSaH / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bhanekAntavyasthAprakaraNam ] patutaH sakalajJAnasAdhyaikaprayojanakatvalakSaNabhekatvam , lakSaNabhedajJAnajanitaparasparabhedajJAnaviSayatvarUpaM bahutvaM cA''dAyakavacanabahuvacane sUtra-bhASyayorvodhye, svAbhAvikaikatva hutvayornayabhedA''zrayaNena prakRtasamAdhAne ca 'upayogavanto jIvaH, upayogavanto - sUtre ekavacanasya bhAjyakavacana bahuvacanayorupadarzanasya saMgamana svayaM karoti- vastuta iti / sakaleti jIvAjIvAdisatavidhapadArthajJAnasAdhyamuktilakSaNekaprayojanakatvarUpamekatvaM saptasu padArtheSu ktata iti tadarthasupAdAya sUtra bhASye ca tatvam ' ityekavacanam / lakSaNamedeti- jIvasya lakSaNamanyad anyacAjIvAdalakSaNamityeva lakSaNa bhedajJAnena janitaM yajIvAdipadArthAnAM parasparamedajJAnam-'jIvAda* jIvo bhinnA, ajIvAjIvo bhinnaH, 5vamAnavAdiH' tAdRzajJAnaviSayatvarUpaM saptasu padAthapu bahutvamiti tadarthamupAdAya Aya 'tatvAni' iti vahuvacana podhymityrthH| svAbhAvikaikatva-bahuve AdAya bhAjyanirdiSTekavacana-pahuvacanayorupapattisambhave upacaritakatva-bahutve upAdAya tatsamarthanaM kimarthamityapekSAyAmAha- svAbhAvikaiphanva-vahupayoriti / nyabhedAzrayaNeneti-sattAdhAravapadavAcyAyAH prativastumedAnAdaraNataya prativastubhedA''daraNanayAzrayaNenetyartha / prakRtasamAdhAne TIkAkAradarzitakavacana bahuvacanopapAdanalakSaNasamAdhAne / castvarthe, 'upayogavanto jIvA ' iti prayogo vizeSya-vizeSaNapadayoH samAnavacanakatvaniyamA'hanirbhavati sAdhuH, 'upayogavanto jIvaH' phati voniyamAne mavati tAriyea ja mata, "navA jIvA''zrava vandha-saMvara-nirjarA-mokSAstatvam" ta0 1. 4.] ' ityatra sAmAnAdhikaraNyopapattaye jIvAdisatapadAthaiH saha tatvapadArthasya svarUpasattvasyAbhedenAnvaya iti tatvagatakatvAvacchedena vahutvA:payasya ravahastitatvena jIvagataikatvAvacchedena bahutyAnvayasyApi Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] [ taravavodhinI vikRtivibhUmi jIvAH' iti prayogayorapi sAdhutvApatteH, upadarzitanItyA tu bahutvApacchedenaivaikatyasya valasatpAt 'kari-turaga-rathAH senA' ityAdAvipa bahuvacanAvarUddha ekavacanAvaruddhasyoddezya-vidheyabhAvenAnvayo nAnudhRpanna iti dik // nanu kathaM saptaiva tatvAni ? puNya-pApayorapyadhikayoH satvAditi cet ? na-dhandha eva tayoratarbhAvamabhipretya bhedenAnabhidhAnAt / hanta, tarhi 'jIvA'jIvAstavam ' etAvadeva vAcya sthAna, AzravAdInAmapi paJcAnAM jIvAjIkyorabhinnatvAta, tathAhi sambhavena 'upayogavanto jIvaH' iti prayogo'pi sAdhuH syAditi tayAt svAbhAvikapa tvaviziSTa naikatvAnvaya ityeva svIkartavyamiti na TIkAkAra samAdhAnaM yuktmityrthH| upacaritakatvasya tu vahutvAvacchedenoddezya-vidheyabhAvenAnvayastvasmadabhimato'nyatra 6 5veti tathA samAdhAne na kApyanupapattirityAha-upadarzitanItyA liti 'vastutaH0' ityAdidarzitadizA punarityarthaH / nyUnAdhikasaGghayAvyavacchedakalo hi vibhAgo bhavati, prakRte tu puNya-pApayoradhikayo. sattvAt tatvasya saptadhA vibhajanamasatamiti zaGkate- nanviti / klapte bandhapadArtha eva puNyApuNyayorantarbhAvAnna tayoradhikatetyadhikasaGkhyAvyavacchedasyAtrApi sambhavAnoktavibhAgAsAmajasthiita pratikSipati neti| tayoH punny-paapyoH| na caiva dharmAstikAyAdInAmivA''zravAdInAmapi jIvabhinnatvenAjIvapadArtha eva, jIvadharmatayA jIvapadArtha eva vA'rbhAvasambhavAd jIvA-'jIvabhedena dvividhatayaiva tatpavibhajanaM nyAyyamiti zaGkate- hannati / mAzravAdInAm Azrava-vandha-saMvara nijraa-mokssaannaam| AzravAdInAM paJcAnAM jIvAjIcAbhinnatvaM bhAvayati- tayAhItyAdinA / AzravanirUpaNa Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekA-javyavasthAprakaraNam ] [ 11 Azravo mithyAdarzanAdirUpaH pariNAmo jIvasya, sa ca ka AtmAnaM zudra lA~zca vihAya !, vandhazcA''pradeza saMzliSTakarma pudgalAtgakaHsaMvaro'pyAtmana evA''zravanirodhalakSaNo deza- sarvanivRttipariNAmaH; nirjarA tu pArthakyA''pannajIva - pudgaladazaiva, mokSo'pi samasta karmarahita Atmaiveti ? satyam - idamityameva, kintvidaM zAstraM mumukSuziSyapravRttaye, sA ca mukti-saMsArayoH kAraNayorbhedenAbhidhAnaM vinA na syAdityAzravo bandhazceti dvayaM mukhyaM saMsArakAraNam, saMvaro nirjarA ceti dvayaM mukhyaM mokSakAraNamupAttam ; yat tu mukhyaM prayojanaM mokSo vistaratastattvArthasya SaSThAdhyAye tata eva ca mithyAdarzanAdirUpa - pariNAmasyA''zravatvAvagati kAryA / sa ca mithyAdarzanAdirUpapariNAmazca, anyat spaSTam | AzravAdInAM jIvAjIvAbhinnatvamabhyupetya samAdhatte - satyamiti / idamityameva yad yathA bhavatA'bhihitaM tat tathaiva / nenvevaM 'jIvAjIvAstattvam' ityeva vaktavyaM syAt, tatraha kintviti / sA ca mumukSuziSyapravRttizca / ' mukti - sasArayoH kAraNayoH ' iti sthAne 'mukti-saMsArakAraNayo.' iti pATho yukta, saMsArakAraNahAnArthA muktikAraNopAdAnArthA ca mumukSUNAM pravRttiH 'idaM saMsArakAraNaM mamA'niSTasAdhanam, tadvAnaM ca bhameSTasAdhanam' iti jJAnamantareNa ca na sambhavati, tathAbhUtajJAnaM ca viziSya saMsArakAraNa-muktikAraNayorjJAnamantarA na sambhavatIti saMsArakAraNasya muktikAraNasya ca jJAnArtha bhedena saMsArakAraNa-muktikAraNayorabhidhAnamAvazyakamityarthaH / saMsArakAraNamAzravo vandhazca, muktikAraNaM -saMvaro nirjarA cetyatazcaturNAmAzravAdInAM pAthakyenAbhidhAnamityAhaAzrava iti / anyAnyapi paramparayA saMsArakAraNAni muktikAraNAni ca, teSAM pArthakyenAbhidhAnaM mA nAma prApadityetadarthaM 'mukhyam' iti Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] [ tatvabodhinI vivRtivibhuussitm| yadarthA sarvA pravRttiH, sa kathaM na pradazyateti yuktaM paJcAnAmapyu"yAdAnam / atha heyopAdeyayorekakAraNAbhidhAnenaiva caritArthatve kiM dvayAbhidhAneneti cet ? na- ekAraNe jJAte kAraNA-tarajijJAsAyA kAraNavizeSaNamuktam / nanu bhavatUktadizA''thavAdInAM pRthapAdAnasya yuktatA, mokSasya pArthakya nAbhidhAna na kartavyamevatyata Ahayat viti / sa mokssH| pacAnAm thAdhava-vandha-saMvara-nirjarA-mokSANAm / nanu heyasya saMsArasyaikaM kAraNamAzrayo vandho vA, upAdeyasya mokSasyaika kAraNaM saMvarI nirjarA vA'bhidhIyatAM - tApateva saMsAra mokSakAraNaparizAnasambhavana saMsArakAraNadvayasya mokSakAraNadvayasya ca pArthakya nAbhidhAnamaphalamityAzaGkate- ayeti / heyopAdeyayo saMsAra mokssyoH| hAbhidhAnena saMsArakAradvayAbhidhAnena mokSakAraNahayA'bhidhAnena c| saMsArakAraNasyaikasya mokSakAraNasya cakasya jJAne vRtte'pi saMsArasya ki kAraNAntaram ? mokSasya kiM kAraNAntaram ? . iti jijJAsA sthAdeva, tannivRttaye saMsArakAraNAntara mokSakAraNA ntaraM cAbhidhAtavya syAt , kAraNadvayAbhidhAne ca yadyanyadapi tRtIya kAraNaM bhavet tarhi dvitIyakAraNavatU tRtIyakAraNamadhyabhyadhAsyad AcArya tadanabhidhAnAca naari| tRtIya kAraNamiti jJAnasambhavena na tadanantaraM kAraNAntara jijJAsAsambhava ityAzayena saMsAra-mokSakAraNadvayAbhidhAnamiti samAdhatte- neti| mavyamajinAsAparipUrneritilUkSmamate pramAturekakAraNAne sati kAraNAntarajJAnaM svayamapi samIta, namate vijJAne vRtti sahApohatatvot tAvatava zatAbena vALA nizAtiva tAvannAvata tIti na tannivRttyatha dvitIyakAraNAbhidhAnasyAvazyakatA, yastu nAtyantaprakRSTa"matinApyatyantApakRTamatiH, 5tAhazasya madhyamasya pramAtuH kAraNa'yazAne sati viSayaniSpatyA jijJAsAparipUttarityarthaH / yathA ca mola upAdeya iti tatparijJAnArtha pRthak tadabhidhAnamAvazyaka tathA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAlavyavasthAprakaraNam ] . [13~ autsargikatvAt , kAraNadvayajJAne ca madhyabhajijJAsAparipUrtaH / tathA'pi mokSasyopAdeyatayeva heyatayA saMsArasyA'pi pRthagabhidhAnaM kAyasyAditi cet 1 na-anAgatajanmAdhabhAvarUpasaMsArahAneH svAta. -ye-- NA sAdhyatayA taddhetUcchede puruSavyApArAbhyupagamena taddhatvorevAbhidhAnAt , saMsArahAnermokSasvarUpa evAnupravezAnmokSopasthitau saMsArastha pratipakSatvenApazyopasthitikatayA pRthagabhidhAnasyAnatiprayojanapAceti smprdaayprikaar| saMsAro heya iti tajJAnArtha tadabhidhAnamAvazyakamiti tamupAdAya 'aSTau tatvAni' iti vaktavyam , yaducchedArthA sarvA pravRttiH sa katha na pradazyateti vAcoyuktastatrApi sambhavAdityAzaGkata - tthaapiiti| saMsArahAnirna svAtantryeNa sAdhyati tarmikakRtisAdhyatvajJAnAsambhavAna sAkSAt tadarthI pravRttiH sambhavati, kintu saMsArakAraNoccheda 55 puruSaprayatnasAdhya iti taddharmikakRtilAdhyatvajJAnAt saMsArakAraNocchedArthava pravRttiriti saMsArakAraNasyaiva pRthagabhidhAnamAvazyakamiti samAdhate- neti| anAgateti- anAgatajanmAdhabhAvarUpA yA saMsArahAnistasthA ityrthH| taddhetUcchede anAgatajanmAdirUpasaMsAra. hetUcchede / takSetvoreva saMsArakAraNayorAzrava bandhayoreva / zaniAvaraNA. aSTavidhakarmabhiH sambandha evAtmanaH saMsAraH, tahiyuktAtmasvarUpAvAtireva mokSa iti mokSasvarUpe saMsArahAneranupravezAnmokSopasthitI tatpratipakSatayA saMsAra sthApyavazyamupasthiteH sambhavena na saMsArIpasthitaye pRthak saMsArAbhidhAnasyA''vazyakatatyAha- sasAra hAneritisAmpradAyikamatena saMsAra mokSakAraNayAbhidhAnasyAvazyakatvam , saMsArAbhidhAnasthAnAvazyakatvamupapAditam / - idAnIM mokSakAraNayAbhidhAne yujyantaram- vandha eva saMsAra iti bandhe'bhihite saMsAro'bhihita eva, Azravara eka eva saMsAra Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] [ tAvavodhinI vikRtivibhUmi vastutaH saMvaraniyonale vadhunyAna daitatA, na tuM vaLA-DominyAneti vocatuM dayAmadhAna; vahema jApamicelaiva rasALasthAmidhAna ja tu saMtApavahAradraya aitti vAmaprAyamupati - vastu tA cari moDhuM prati saMvara riyara khaDaminyAna kAratvam, kA vinAtIyavarlDa prati vRAA ArA, vijJAtItharva prati ane vArikhavam, vijAtIyavRddhi prati maLeH vAratve niyamite, svamAne tu sUbAsLInAM vacanubrAnsimavera phAitvam, parva vAva tRLAtuM, vahArdU caraNe, vadyAnna maLeherutpatti, pavameva mokSe prati saMvariyo nApAtvama, tavA jevA saMvanmokSa levAyA che. nitio mokSa kRti torekSyAmidhADa tAvAtastatvaspavina molAvAhiti mokSArabAdumAmadhAnamanAtakonana, na naivama, jitu vathA ya ta - hInAmanyasarimAvApannAnAM parimiti na vahAvakSat, vidyAcatuM, vachAt purato vA dotpatti, jitu rUDavariyAvadhALakhUAva, tathA saMvaraniyoH parisada rimAvApannakSe prati vaLatvamati vaDhA saMvarAt, jevAthI vA nirAdhA mola ti saMvanano tyAdhAne tadezanatadaIne tanmAtrAnuSThAnato mora hati tadumayappAnAthe tamayajJonAvazyatve taLe kSArAtadumazAnasthAvara miyAda- vara- nirita dvamedhAna moTA saMvaranirAkAmiyAnam ! smdizA saMsArAssa-vadhomAyAmiyApapA tu sanmavAta, DizanyAyena saMvAre prati Azrava vadhaH pAraDI tAmilanatAzAnena toche taCpasahArivAhAta tAbAnna saMta phatyanAtavAghamAvAyA saMsAhAne sanmavA, vinTecaiva saMsA Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abaijAnyavardhAbharm ] [ zya samrA(sADAtreya 6 tApatayA'mayAnamityaya saMsAnirbhrAnta mokSapravRttipraguNaH praTTaka ityapi yutaM pshyaamH| na caivaM smprdaayaatima, anenayasamhAtmavAdmAvatbavavanakSetyaMta sUkSmamIlIyam // tra vaizeSiA:---' sarvatra vimAvAye nyUnadhisaMcA jAnabA'thavAmidhAnuM tattvAnArtham, saMlAtu vandha pavRti vandhAmidhAnaM saMsAmeidhAnamaiva, pavadha mulyayojJanasya mokSasvAmiyAnasyeva mulyaheyasya saMtAyAmidhAnasyavidyattvevi na kSArtA tyAda- vadhavaveti, anya miyAnam' nRtyanenAya, sakAraNya' tyApi taMtrAnvaya', ' kSAtravakSya' nRtyapi tanvayaH| tAraLatayA vandhAtmasattAvALatA vaM ca saMhAsya saMsAnivRttva pRrvAmadhAnam, mokSapravruttvaya = mokSa pRthamidhAmiti nitabhAta vAmidhAnaha pradhaTTa saMjJAnivRtti-mokSapravRttimazupA ratyAha- miti mokSacervAzmana sUtre'madhAna 7 saMsArasya; vaM mokSAragheva saMbhALayAmidhAntamati ca sadhdhavAvirodha tyAAkUca pratipati- maiM naimiti-- ; nacamAzrityasampraddAyamatam, sa~yAntara pazrityemiti saprarAAtime'va pramANabhUtasthAnAAtimAMmAvAt| cenaiva nayanAmbupama sambavAyasya teneva ta/vAGamyupAmo vaghatra mavet tA samprAyA timo mavet, maiM caitram, vintu tattvanavenevelthamambupama ti aprarAAtimaavAmavRitti pratikSe hetunupAti- aneti uparAMta rthomiprAya pavAya anya atra nIvAnIvA DaDava-vadha-saMva-nirnA-momerena latAtattvaya-vimAne, 'vaizeSiA ' caNya 'bhADu.' tyanena savadha I sarvatra' mUlyAna,mya 'yuttoDayuM vimAna' dUcanta vaizeSijALAM vastranam < tat Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ taravavodinIvivRtivibhUtima dhanvantarIyavimA vAkya - nyUnAdhivAyavyavacchahsTArvarya sarvasiddhisfpa cATTAvino vimArA vari jUnAdhi - - vaLa8mtve vidaM ra ma rtA nIvaDaLIva hatyAvimA vadhe nyUnatavyaachelvamADayutvuM maveveti nyUnatvavyavachevAmAMvato "navAjJIvarAvivimI jyasya yugdha vimA' phatyanenAyuttvAmidhAnamasakruta sthAvataH "sarvatra ti vimAnava' phatyaya viropAnuM, tathA 4 yaMtra yatra vimApavAkyatve tatra tatra jUnAdhivAsathALyavachendvAtvam' ta vyAsa, parva 2 jUnAyarasathavyavachedevasya vyApasthAmAvAs " navA-nava 'tyAddivAkya vArtha vimA vAkyatvapi cAdevence evacacustatvam ! vimAAvAya hata- "sAmAnyadharmavyAkhyaparavaravinAnA prativana vimA" phUlyavekSaNa0tivirAgAtmajavA phatyArthI prathA vibhAgavAkyasyAkaraNe'pi anthakasbuddhisthAnAM nirUpaNIyAnAM padA nAM yatnameLa nibhagf satyamannata tatsame tevAM nirUpaNama - DrAM tattaspArthIvavadhanivadha syAtyArAphrAnivarti pUnAviksngghyaanyvcched phalakatvam ' ityuktam, vibhAge'kRte nirUpitAnAM padA. thanAM madhyAt cit ghavALa pArthAntapu nipivittirkhatA ghava viziSyA'vagataye pArthakyena punarapi nirUpitA ityeva padArthAnAM ' nyUnaddaghAThThA samudrayAt, to ajoDa pAtha nirUpatA tane mavarSAnta, tu tapAsAmarcALeNAM ta vaMmAnupayotvamata tinyanAlvAnAga nirUpitA phratye patharAdhinAthArAkraoNDati sthAti nihArASnAdvayanivartinAtha ghavAyattAMvadhAravAmAvivAryAyita phata, vimAnavAjya pArthaya tasadhAM vimAnavavam, satra zastravita vArthasya ghavAthapAntarmutave paTeva pavAthI hu parva sati nyUnad rahyAM yAta viratu sAntaNUtapavAcatAvALadharmasya vimAnastha catrAd Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane rizvatthAmA pAm ] vyavahAratve hiSa, tatro-vidheyamAna vidheya varAtpavArthatADatAvALadharmapavimAna sahu sAmAnadhirAve hati vimAnavatvameva na thAta, niHjIvimADhakSaNAvyathAnupapajyA yuvAvaruddhamaNAmeva vinatvavyavasthiteritye vimAnayAjyastha nyUna saMdhyAvyavachevavima, parva vAvayAtasya dhamALA siddhArthanuvAhodeya vidheyamAna svAvavoghAvAmADapi vimAgavAvAsyApUrvArthapratiddo vidheyamAnavAvazodhavAvama, kadrayavidheyamAva ira sarvatra "ati vadhaze rayatAva chevAra che jene vidheyAnvaya' ti niyama, nInTo rA' rUti vAkayamathurAthavidheyamAnavAvavo thatotra dhadadi vAvomena nImya vidhAnama, jitu pItAviyaTe pratyakSeor nIdrA vAyorayatAvacheryaTavAvabena tAtAjona nisTAInvaya datyata kaniyame "ati vadha" phatyuma, pUrva ja pArthavimAne prArthanavamuratAvache. tadravacherena nInIvAvalasAnyatamasya vidheyasthAnvaya hRti pArthivadyApamtva nihajAnyatamastha vimA vAkyajJAyate, tathA 4 va nIvADanI vAristvytirikto'pi kazcit padArthoM bhavet tadA tatrA'pi pdaarthtvpurathatAMvache samari, navAInI vAvalanAcatamastravidheyarsa tatra jAti norayatAvachevalathApatya vidheyasya yAviti vimAgavAkyananya vigato gherayatAvacchedravyApavivAhitakatIanyathAnupapajyA vadhArca- nIvALIvAdrisapAsthatirijIpavAthI nAri, vidhavasaMdhyAcavacheruvaM vimAnasyati yuppurU 4 "sarvatra vimAkhavAM jUnAjhiyAvahivatvam, ti! cari sarvatra vimaravAva cUdhamyAvyavacheraDhavayatve sva.nideva vArvinA siddha yAt sata ivakatuM rAjya- svAdAna'harilatamastarIyaDIvALIve tyAravimAravALe nyUnalathAva Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] [ tavalopinAvikRtivipinma * chevalavADamAvo nAIyuvanivanyana, dhata kaoNm-samiti - "sarvatra vimAnavA jUnAdhivALavaSevanyuM - 'sim' rUmadhAnarva sAtava prathonama, yahuta- " nIvaDalIvA' phatyAlisataravimArca nyUnaddayAvyavaoDhavavADamAvAvayututvamasi tahenonanamAveracitumAda- "tatratiasya jUnAdhikaThThayAvyavachermave' phutha grAhya ? kata cUnAdhAyocce' phatyartha kapAya?vidhA pUnadhiyAvacherUnya' phatvartha mAtrayaLIya.? athavA "vimAvAgye ratyartha cAinI yAtrAne pAthAM padda, AinAM ja ameLa -parIkSAdrinA nirUpa kartavya mavati, livA kacavid gurutve vigimtvavimArinAnIzaM mavati, toddezAnattara tatra, phatyastha tevAM maLe toa' tha mavati, bate vivimAvAcasva nyUnaddayAvacchoDadhivAsa@yAvyavache sTamiti pATha pUrva svAs, 7 vim, ataH "tatra' hatyastha "nyUnAdhivasathavyavacheSya' phatyAM yujI, visa, to dhilvacAthavachevo vidyata hati tara tatrAva yu pati taDamiuite sati adhikya chaghatA'tyasva sthAne "adhAlayAthavachera mavatu' kRti pATho yu dritoDI totho yukta, zata parva dvitI Daca tAvavi, tasya sAdhaa vyavachitAma' datyagAvayaramapi pUrva tathADanuddikatvAt, dhUnadhanataoyAcavarSovarcasvastha pUrvakuna tata' ti rapapratyayapratita bena pAmavamavata svatIcAryasya yuvegapi nArthaka kavitra sanmAvanApacamRcchatatyataRtuthastvariSyate, tatra drayavidheyamevastha tachetyevamanvaye satyavamupAyam, anyathA ava-nyatra vivekamAvastha vitAvajhezana vidheyatANamavyApakapaNa pI - Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekhADavyavasthA LamU ] [ Pe nAva che veLa vidheyatAkSamAMsa vaiSNa nA vidheyasya pata vidheyastha vyApaahAmo vyutpattimAMA, patAvatA vimAvAye miAyAtuM catuvAd vimAvAye'dhita cAnyanache hAa siddhaceniyA DAdhiprajJA svAt, 'tatra" zyopArAne va devidheyamAMvasthare vimALavAvI vidheyAva che pe vidheyatA mavyAsapeLa nA vidheyastha vyApaddhavatjhAne vyutpattimAyetsaya cAmruviyavodha poArA notthAnamaghyadvaitIti, cava vimA--- candrareve nyUnA dhA~ca cyavantaH pratiniyatanasAti cAratiH sthAneva tathApi yaMtra vimAnAthe spardhAta sasAti vasuvAsaM taMtra sAtvAjJivi vidheyoTijJivityAn vidheyasAvae vIti taMtra vidheyatAcheAlasAvi peLa vidheya coddezyatAva jevAvyApanuM vimAvAye'va samavatyeva. lasatvasya paryAptyA pratyevRttilepa savadhAre pratyena vRttitvane samati, pratye vRttidharmasya samudrAyAvRttitvaniyamataH paryAsilabaMdhanavi pratyevRttiryaM tasya samavartya, carcApa vinAnavAjye sAttvi nopAniM tava padmavarSa tAvanyatamaviziSe niruddhakSaLayA tAvanyatamatvasva vidheyatAvache?tayA nuM avartyaneti vidheyatAvachesa tena vidheyasva vyApadanuM vimA vAcepa, Ti dha paramapade maiM tAvanyatamavaviriAtre nidghakSLA, sAti vidheyatAlamAttane tAvanyatamaveda vidheyodevatAvache vyApasyuM vijyatyeva, 'pRthivI vadhavI, vRddhi, zIte jam, dravyuM muLavavuM' tyAau thaitravidhathaiva vidheyathaine vidheyatAva vhevuM pAva viSeyasyoddezyAvaovyA putva, vimAvAsya patra ddazya-vivecamAvathare nAvidhasta vidheyastram, tantravidhAyAM vimananova jJa svAt, noMDhe samavAyaaividhastha varmomo mIti vimAmAkhyAtmodreca-vidheyana ' Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ] [ tavoSinItivipRtimAM sAmo byurapattimAM svartava, anyathA "vahilAnTa mAvastha8 ghavatu rAmavA tavadvatamatvavidei nita8snasArapa vidheyatAvajhezanAM viminnAnAM vAparavaraddhAnAmuMdevatAvachevavyApakatAvajhezatva = sacarAvatIyato vidheyatAsamavyAdhave vidheyakya vyApaka phariyAti "tatra" _ hatyasya vimA vadhe' phutyarthatAM puNAtIti vyutpattimaryAti yutpattitra "ati vAdhaje kaddezyatAvajhezAvarjIna vidheyAnvaya' phAtiniyamaDhakSA, vanayamAnavazALa mAvarUpA vA, kAryazALamAMva- uddezyAtAvapezAvarjhanoyaviroSavadheyamAravAvayavoghaM kadrayavidheyodhapalamamaLyAhArajJAna zALamiti, yadyapi zAhe paganya paristhitiviSayavaidya prajAvidhayA mAnama, asa para prahatAladhvaja rAbUvobaM pratipravAtAvajonosthiti vALamityevamupasthiti rabruivodha kAryarAmAva, tathA 4 vimAnavAjya nyatra vogheravidheyamAvatha vyApamtAvoghapavAmAMvAtu pAnyoparighavAyapotAvajIvavAvyatvaca vidheyArI prajAvidhI mA nA sunaMti, tathApi karatAvaLyApavidheyapratiyogitAvAvyatva vidhavA mani tAdarA tamAma vyAhArakSaNAhUviTAta vIthita ti niha#saMvarmadhaTatayovyApalavastha mAna sanmattasItyaMtavaryAvagata "vyutpattimayA" tyatra maryAdApopAyAnam, anyathA vyutpA' pratye jAdavAduvALIyaM yAhU, tathA vA thatra cAdara vodho sTarivArIkSAmAmanumavapathamavatati tatra vAdazodhanivadivaa vyutpattirAdriya nA tathA mUti caraividhA vidheyAtra ghavAtsyapasthitavidheyatA chevachinnamevovAvolanirUpita thApavaM saMvidhavA vidheze mAte, vibhAgavAkyamavarodhe tuM patraznopasthitavidheyatAovachinna pavana Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane zAnta vyavasthAmA ) . [26 cUmavAna' phADhI dravyatvahinA pUvavAdrivyo patthAmakuthitavidhecatANamavyAdhavachinna vadeyatAvaranirUpita- * vAparva samamivyAdhAvirohaLAjAvachAt vidheye laMghaTakatayA mAva, anubhavamulAkSAvi hi parIkSA nADazmivamavadhUyAvatigta ti, gata voTu- kavayaM ca phatA parvamanI reDanikasalanapati - Dhacata- vidheyovacheH vana vidheyatAmAna vA vidheyA vAparvatthAmAnazIkAre, - cena nava jaLa vidheyA vyApamtrAphInAre vetyartha. "hemAna cUmavA" yAviti- "gheravavane pUrva vidheyavajhana tata' dati vavanA vahimAnityudayavAna ghUmavaniti vidheyavana, parva ja nihAvAkyana vahimAmudiya dhUmavato vidhIne 4 taza na sAvati, vaddhimattvajaphphaLadarayatAva keMdra vyApasvastha dhUmavati vidheze dhUmavaravAtmavidheyatAvanADasanmavAMviti nihawvI rAbUmaryAmi 7 prayute, vi tu cena navid pe sthApavAma: vyAMtaddA vahiMmaravavyApahtve dravyatvena -La dhUmavatoDapa samati vyutpannA ravi nihawvayaM kayuzIkhrityartha, pati tu "nITo para catra nIcharA vidheyaDapi tava pUrva samaratyeveti "yavana pUrvam' huti vanastha lADavAstavA "vahamAnuM dhUmavAna' tyArI pUvantamudiraya vahiMmato vidhAna samavata, vidhavatAvejhena vadvivena veba hiMmata dhUvidUlyapatvimavi mastIti "ddhimAna dhUmavAna' ti, prayoga prAmANika pati vimAnyad, talAvi rahimavenaiva vyApAMva rAmaucho tu dravyatvahinA, niyamabhAve su dravyatvavinA dhUmavAdvivyApavarAmasthAniSTadyApi prabhAvitya, athavA nAnuM dhUmavAnna mavatIti vuiM prAntoDavadhArayati, taM prati dvimAn dhUmavAnuM. sanmavAtyamikAna 'himAna dhUmavAnuM " Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22] C[ tavavodhinovikRtivibhUtima saoNt, Dhi nIvaDanIva" -tyAdrivAjaye varapa tAvajyatana niddhakSIrvAr vitAvechena, nyathA rAti prayute, tatra dvamasthaLa8 pratyakaLA ghUmavato vAya hati "ati vadha" rUTyasthamAvA vahnimavavana dhUmadhovA na mavati, ritu rahima sAmAjAdhirAceneva, vinatADanavacherUpa dazApavAvA tu gratvena pepara dhUmavato vadhAmavAn naphUpe ghUmavato vaddhimApavavatva rAmavAchelAvacherAvasthAnigya pra tyartha ! mavatu sarvatra vimApavA jUnAdhizatAvyavacheravaM te tataH likhitvapekSAthAmA- rati rat tata nirIyA dayAparatve svIkabIcamiti delojini cAvavuM . "' phatyastha pIrA-navAsItyAphivA pheti- "vavA-LavAzrava vadhu saMva-nirA-mokSastattvam' phAti vimA vAkya hatyartha, carca "nAdhistha vyavasthatAn" hatyagrAnDayA mATe "vADIvAisova-va-taMva- nirAmohara ti samAviAkyapada mokSapa, " nirakSaNa tyanAnvaya sAvacakana nIvavADhava-vandha-va-nimolonyatAni . dilaLati sUkSaNo vidhI- AdhunikI nidA ti, tatra progavarta bAjunizI, prayoganAMsmAvAzvAtra 7 tathA ravI, anAditAtparyakazi phaLa nihA, tasyA avAjha ravIvAra, "mokSaparuM kavADakavAdya tamacvavidhivo choDyaratamu datye tAtparya nirUkSaNAmULamUte nimittatvocca na vADavAnAM cartha, cavA ja nihAnyatamavirii mokSAraNya kSamA tavA taravavavArzva pavArthadiva nittanyatatvaviziSTa para "navA DIvA' ztyAdri vimA vAkyana kati zIvADIvAdyacatamanya mavati vidheyatAjhelam, cato vidheyatavana nIvALIvAghanyata Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAvyivasthAprAra[m ] [ 23. 1 vidheyatAsamanyAsena nIvAgnIvAdyanyatamatvajJa pArthanyAvAva tyena nIvAnIvAdyanyatamasya pavArthajakSaLoddezyanya tArAbhyalavankena vyApavastha nIvAnIvetyA vimAnavAjyato sAmANIvAnInesthAni vimAnavAcce, sadhiya jhIvAnIthesisapanA/pekSacA'dham, caMndvivartI vyachinna manatu, nisapo dhoDaoma-navamapaddAoi mA~ marvAtyarthaH, minnosthitinananakALa zAb vodhananavameva pratye vAdhadavAnAM sAjyam, tamAre nihaotAtparyatrAdevatvamAgeLa sAlyuM 7 caMtu N caitanAM sALAdhavamAdhinoti, 'vidhI na paH rAghdhArthaH 'krAMtavidhAne paH-zAuttaranoDAMz2ortha, rAvArthI 7 mati mImAMoNvAjyapa pravRttei rukSamAM na sahata tti vimAvAnce gharmapa. tAvanyatamavAi kSaLAvIAoDanAzrayIya pavarAma/vAminAnArAMta caMdra vimAnyane tAvyAda- aLayA ti- camatsya tAvatyatama vivAde. niALayA sIAre zvetyartha / vidheyatAramavyAEti-prahate vidheyatA pratyevAM nIvAnIghuM navu vartate, bIdhADAvAdyanyatatvavi nImittatve satyanImitrave sarAarDamannatve tti, varSAmasaE Iti saMvamizane AMta nirnA minnatva timorphomano canlRinnatvALa tejI vartata ti ati vidheyatAsamavyAsam, tatataeNna rUpeA nIvAnIyArInAM vidheyAnAM sauAtra pArtha pophrenivitavyApavasthApi nihAvAM vAvato hAmAgnihAvuMye badhaya vyavaovatAmityartha / tathA nAdhi thAvyavache<=ALavuM athA varSAvati pAvimAnAce. tathA marIcattavimAnavAjye vatatastana matarAjJaviSayaH jitu vaizeSivivArthavimaoNre yaddizA nyUnasaM yAvyavache vAhettva teSAmanumAM ddioSa mavatAmAMpa kvIyatattva ' Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] [ nakvodhinI vinizcimRtima sAmASiya vyavacchitA ya tu vimAnovALInAM vimA vadhe taddanumata", "tIsamAvitaghAta karavA vinA tyArAnAha- catarita- cata punarityartha, da4 cAre "RustrADalakhyaviyetagharantatpana ja vApekSamAmati, tathA ja cat vArtha nyUnattamatamatvavat aiche tathA=sammItyavasthA yadyavikhavA jUnAdhisAcavajetRtvameva prAmamiti tu tatra jUnaqvyavakhevaM sannivim, tathApi thavA pratikjhiAniyADanattA parva, na tu satAvilA , to vimAnopAdhInAM niH sArU cUrva tava mA cahi sthAvat vimAnajasthAzraH zcita vimAnazriya, parastra tasyAzramannirimAnazraya thAt, tathA 2 thastha vimAnasvAzraya mitravimarajopAdhidravAhitau tasya vimAnakAsya vimitravamAnopAdhisyAM tame nA vibhinnavimAnopo te vimAna ane sArca yAta, mithoDajInAmeva vimAnogdhatvamamimata zata "sAmAnya vyAkhyaparaspaviruddhanAnAdhana dhamipratipAta vimA uti vimA rukSa vimAnopArInAM kovikramantare 7 vAvati, viruddhatA vAlIinAmeA R 7 vakInAM samAnAdhArAnAm, mato casva vimAnajakyA vimAnopAdhInAM mitha lapharyAM nyUnatva ha ra vimAnopAdhinAyupeyara parva = 7 vimAnopAdhimuvAvAya vimAnasamatalavAvalaThThas 7 nirvaheta, vinu tanyUpha vimAgaropAdhigatA yAta, nava va vAzrayavAvala vadhena vArthabatAvi malyivaM vimAnopAdhInAM mizaH saryAM nyUnatve pavArtha tapUnacAMparyavAsitam, taddayavajhe pArvatanyUnasayAja vyavachi mavatItharAyenA- vimAgo pANIno ki jAphAnapItA DAM vAMtra viriSyama- thAvALA ghaNArthI Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyavasthAmaLamU ] [ raka sAryAM nyUnatvamavetaddAnAnyatatvajAva kavacchedya, vimApAsu tapUna lAyabrA prAthatAM yuri cim pavArthaca tanyapavArthadhvajavalita, parva ta casvArthaDAmarApivADavAntaHsvArtha java cari sannivezo mavet tavA sAthe mati, ratha-suvarNamatirikta pavAya tamAkya tAvAye badhI pavArthI.' jove vimA vAkyamya samavA, cataH suvA dravyavArthaDantamAMva, gva lati machalAyUnAM savaThThayA samapati tadruthavADasA vAt, anna yuvatIrthastha dravyaparAvAntarate ghavArtha pavADAmava rati tathAImyupAme dravyavAvAHnAtanAM pRthivItvAkInAM sArca nAtitIti mavati tathADAma yutta, ya ivAva juvadravya gurutvAn UtimAmupAya pRthivI svarUpamAM svAt, atyatAnuchavamAna cadravavata dharama ima tavA pRthivIva tenA vayovaramAdhijAtoH suvA samAnAdhiSAta sarvimAhiti rAmaM dravyamevuM tadupayam, parva ti dravyastha navaladdayatayA vimApa na samavI aveta cari tu rasthAti suvarNavya pRthivyAmatavaH vAjyAzcit tenacAva phratyagrupAta savAra sutratvena pRthivItvanatvathoH rAI cAta, tathA-suvarNavAmAvata vApALA kRthivIvaM vartate, pRthivItyAmAMvavati tejJasuvarNa sutva vartate, tathaa gifthavaSuva sAmAnAdhi tham, huM tenA sthApi tena samaM tIrtha joyama, tathA = yathA vizA yUnesa pAmyu me sAthe nApati tAdarAnyUnadvAyAM satyameva vimA vyAdhAtA, catafidarAnyUnatve satyapi sarvidyAmAvA- dhUnI dAnAM vimAnanopAdhInAM sanmavena tatanyUnadbhavAyA chapAtAmana vArthavu saddhovAyUnadvapa pArvaH sthAti. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] [ tavayinIdhivRtivibhUtima jUnane prArthavAdanyatatvavata tawAMDanamavAta, 58meravA Ata pava mUDhe sAMdhAryameva nyUnatva kacavAtoma, tyavArtharUpa tat tathottam, cavA dizA tu nyUnatacApavAthagrupamameM vimAna vadhInAM vAkyamApanati tathA--pAme lAddaryavarUpaparyavaMtita yUnatyaM vimo vyachinIti patAvana lavAnIllAvimA vAkyanA anyatamavivarAva nIvADanIvADaDagrava-vasaMva-nirjatA-joDhAnyataraMvavava thamanyattamavivastrAvRtva vyavacchedyamityAkAGkSAyAmAha-nyUnatva iti| pRthivii-ghttaanytmtvaadinipRthivI-padAnyatavastra athADatamavastacetyartha nanuM pRthivImedomAchinnatiyogitAvAsed va gdharva-yadA - tamavirAbenAtra vivAsita sa rAI sata.? evadayAvachinnapratiyogitAramenyataratvapata vaizevivAhInAmanumatavAta, ato "pRthivI-paTAvyatatvavat cevuM ghavatupurinamita re ? ratyam, vidhivolyubrevara yoddhAdrinAM prathatA ramatAvahana toData, ravamate vAvataratvathA citatvasthas mAhiddhA darathane, ataH siddhAntavAnumatimavizva pRthivIvaTAnyatatvavatta vastabdha thavI-dAvatamatvavadhU' datyuttama! nanu nipramANamAM ja parIkSAmanumavAghamarotIti ve? - anna sTAvAnuhItakamANI sAvat pramANe ja nyataratva manyatamatvabhravameva tIhAramALAmAvA, vormihApramANe nahi to me java, rathA- dhaTa-harAghavAyo, anyatamatvatazca mevApramANamAnyatatve, tasmAnyatatvamanvatamatvavapameva tvanumAnam , nahi pramANAntarekhAIsNa rAmaArthame tita, tathA rAti dhaTaDhapaDhavAkyo meka siddha, pramAdaM ra tomavAE RAva nizcit, cari na kendradAchinnapratitiALo mevo nyatanya ekatra thavachanna Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneoNtavayaprin ] { 20 DyUzanayaZna vRthivImenRttidviSAve matiyogitA nava chevA pratiyogitAno mevo'yaMtamamiti maiyA annatiyonitALanevatvamektrArvA innatiyoyitA enatyaM vidharmayA pAsAttoma , anyapi vidUdhamAMdhAtAreva meroDaApAmyate sa ca vidharmAMdhyAso melAdhoDAvilama" pati vimAnyate haiM meyacchinnapratiyonitAbe6medghatuprayAvacchannaprAMtoAimeyopa metracAryAzvatatiyogitA mekva-mervatuSTacAnnitiyogitA metvarvAhana dharmAMdhyAnAMdra mevoDacupAtattva have, vaM ca meyA/jAtiyogitA mesyAnyatamattvavatve menuprayAjajIntAMtotiAdamecAyatamAiinAiiddharmavavatvameva yitAm, parva mepasAva itiyocitA muddAne upa miminnadharmavalpavamasyupAcchato'vamatamALInuM svAt| nannu maitrayAyanacchinnatiyogitA mud Amyatamatvam, 'maitrayAvi'sthAnipAv mendvanu vepa prati evatucaryAnchannatiyo tAzakheDAnAmavyanyatamatva pataMti zvetu ? ddei medAntaSkRtacovitA meddasyAvyanyatamatva patevA'stu nanu tritvAvInAM sarveSAbhssi vavavA pimanupAvAyA'va me''AvacchinnatiyogitAmeonyatamartyamAMta pAiSA sammati, pannaiva cArvAcchanna pratiyogitAmaMttvana sAti meghava 1 innatiyogitA mevAnAM saMkrAt, meTTayAgharvAnchannati yogitA devasthAnyatama vaghe Apiyana meTnacAveALasthA vaLe na te savavu ceteztranuAtace varSa sammA, pAtyuM tyanya dvivAnioMdhAraLasya vAMcavuM dharmasyA mAvartita ceta ? jJamendvavyAvyavyAsa vyavRttila cAvafcchannatiyogitAmecAnya samatva patayAmyuMpaLamAt, vyAsasyavRttila yAvasya dvivAri - Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] [ tavodhinavidhivata na tajInAmAvADamAvata, tAtrAmammItyo vimA" sadhArAvAsitvamAnyatA rAdhavamati vothamU! tajI navAnavAvArthavatamavI A dAnsI ko-kRthivI-paTAMcanamAMDavamA satyAgrAmAda- ghaTamereti-peTamevRttine pati pRthivIvani ca vuiM taravacchinnapratiyogitA kAyaratAmAgha va gvI ghaTAnyatamatva vAMcama, nava dhaTamedra-vRttitvayAniroDari kRthivIvo ghaTe ja vartata phari kRthivI: . mevAtyatAmavI ghaTAbhyapRthivyAmiva vaTAtmAkRthivyApi tavAna tAvamAtrAva ghaTasyANa saMgha pratiyogitAvajhezoTa - ceya dhaTameravuM = pravirAti tathA = gvIme vadhaiva dhumUna pratiyogitAvaLacvamiti dhamevamAtrathAnA muvArIya cata kRthivIvavRttitva taya muetathA pratiyogitAnavajenTena tatvarijAmAthAmAvAtuM aTamepRthivI medavRttidvivAchinnatiyonitAtrAmAvAsiddhavAvitya, izva ghaTamepRthivIva yAcanAmAva kuthivIdhAnyatatvamasi pakSe ramAzraya, pRthivImedhamevadravaccha pratiyogitAmelya pRthivI-yadAnyatamapatta tu tatamavakane pratiyogitAvajhezana tava chAzamAvAmAM vAta phatyaya sthAne pratiyogitAvadhAtAnA tachinnAva chevattAlAmatayogitAgamAvADamAvAtu ti pAyamUdha anyatatvavAd veva4 nyUnatyaM taraiva mavati catra vimAnava nidhi cavataH ghavAtha-hateSAM adhyAt svavid pavArthakya paMDyArthInA vAve tAvatvavAthatAnyatama noupare, have vorapadyate, prate tu nIvADa navAva sasa pAI ceDamitiArateSAM AvAhnavapadArtha nIvapArtha vADanA satyAvi diDUtatathAnidhAna, samarati, tArthatAnkAmAM sarvadhA nopapAmeveti tadravajA vyava Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyavasthAmAm [ra ratyAkru, to- smRtam yatamatvavanIvADejhIvARszrAdyanyatamatra zya nIvavAnIvavA-'bravAsA vaivi sammavAvuM ? lIvavA * chedyuM nyUnatvamapItyATM- naiti- anyatamatvavAd vavaM nyUnatva caitya kSetra nIvAnIvecAvivimAvaye / asammati nAha1 ti samAvU daito, nyUnalaya vyavachetvAM mAyAviti cAvat| ye nIvAnInetyAAiyAtmaLA nIvADanIAtyAdvividhAna sthAcu pratipAvanaparyaMta vaimita pratikSipati-naiti niSedhe hetunupAMti- mUta-pUrNAnyatamavRtti-mUtattve viva mUrtattva matti vartate, mRtattva vidyAya mRtatvamAAze. vartate, tyeva mUtava-mUrtatvo parastyAmAvalImAnadhi byam, pRthivyA tuSTace ca to sAmAnAvidha miti bhUta tvamUrtattvayoH bhAdaryapi mRtatvAcchinnatiyogitAza + meT mekrmrutarvAnamAMtocitA meyA/channatiyo pasya mUtabhUciMtamatvasya vathA namavatacetyarthaH / nInA-nIvA-zrayAthanyatamavastra nIvatvArvAcchannatiyoyogitAmevADanIvAvanDa pratiyocitAnasenA DaDAvavavicchinnapratiyoyitA eT vaattAva chinnapratiyovikramek sa~vA/vDanaeNpratiyocitA mait-nirttAtmAvacchinnapratiyogitAmeT-mokSArvAnapratiyonitAbenaRRTAva cchinnatiyogitAmepakSya, anya 'jJAnuM' kUcanenAnvayaH 'nItvA-'trIvalvADa'bravavAvisA, haiMDaLIti-nIvatva zuddhacaitanyane muhAnirtate satrADanIvatva nAsti, anItratva dharmAtAyA vartate, tatra nIvatva jJAti, mithyArAnAviAimahakSane nIvayuddhahAsyAM khrimine Azrave AtmapravezaejiprarmayuddhahAtma manye jJa nIvalamanIvatva 6 vartata tyeva pAsapAtyAmAya sAmAnAdhipAye satyeAdhivRttitvahakSaLatA caitanIvavAna F , : Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A tamArA vicAra 20] , [ tavazvanI vivibhUSitama -jhIva SghaNA# nAtitAryAviAdha%ArAvAlA jIvavAMssjhavatvAkInAM dharmanAM svarUpa mAnAM sadbhAvena nIvavAva pratiyogitAmavAnIvatvAchinnatitiAmela swvavAvanitiyogitAmavAnAm parva vandhatvAdhavachinnapratinitAlamerAnAM vamavAta tadizAmavalasajAvachipratiyogitAdhistha nIvALIvAvAvivArthavasAvaMtamatva samavAna tattvaya navApitayA saptadhA vimAnonupaja phatyartha. zA ga-SnavatvocaH pharca vyAvata tathA navatvAkIvAcAM ramamAjhavatvAkInAmapi sAmitve manIyam-navasvAmAvati sannIvamiDanIvAtma sAdhavA bAvaravAva vartate, AvatvAmavivati zuddhacaitanyasvarUpe nIce Utve vartate, azcinovAmi vaDavA nIvatvamavalvAdi 4 vartata ti nanu yadi vibhAjakopAdhInAM saaryruupnyuuntvsbhaave'pynytamatvopADacatamatvavAM nyUnatva na vyavacherameva rimAthAye, tathA 2 vimokyastha nyUnatayAvacchavAhAtvamAM jovA mavatoSamatapiti tIvavADIvavAghasAI ja vAisjidupatyita AdagIvADakIvaMtvAkAMkracarya cati athavA sapharyastha saddhADapi anyatatve sAthe prastutavimAsya purAtA tA, athe prastute sAphUra nAstIti yutatatvayudoSAvatAra tyAnAyAha- nIvavA-SjhIvavAvAyeya ti- cI "siddhaH" dRtyanenA javavA, zIvatvAivalAvi caritnadhirANe cAra vartita tavA nAtinAryastha jJAtivavAdhavA dvAvAjhIvavAnastitvameva ja syAt, asti ca jIvatvAdeAtitvam, atastadanyathAnupapattyA na nIvavAnIvavAvedhazALavRttitvam, ta2 tapaghera ca tIvADanIvomayaparimALavizeSAdhisthAzravAdelavADakIvAmyAM mevovaDupecetencamADhavAlavADIvAmyAM , 'satyakramanuM sa Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ rUpa jIvAtmatvenAjhavAnIvAtmeha, vAtmana4 nIvAtmA, tyevaM vavA-DazIvatvAsthaya ti, vijJopAdhanAma darya vadhevA tatvopAririti niyameDapi nIvADIvAinDasamatvastha samevAMjhIvADanIvaramena saptadhA tAvamAM 3papadyatArAmatyartha nAsirIti: "vyamevastutyataM saMzodhAnavatA rUpahAnirasambandho jAtibAdhakasaGgrahaH // 1 // - dati jJAtivAdha tabaddhaparavavane sAmAnyataH narava =AtityAdhAtopanyAM tu nAtitati nimitra natitastra -jJAtivAdhopanyAsa hati vet mavame- sAmAnyataH lAMhya nAtivAdharva pAdhivAryasya jJAtinA taddana jJAtimAMahyo-epane tathA "anyatra nityakravyakhya azcitatvamaho te...' [viDI] uti vavanIvAzcitatva nitya vase, nItyA -dhartamAna rana notarU nAteityAvAvasAvA, tUdhavAmevAzcitatvama, tenopAdhanA sAM sAddaryamakti dravya-kRthivIndrAvijJAtInAma, cata dravyavacivavAMcamAvata muvA zazcitatve vartite, satavAmAvati-pAthavariparamAvo dravya-kRthivIvAhive vIte. paTapaTAvavAthavidravye dravya-kRthivIvAva vatad, zcitatvamaGi vartata durva paravAntAmAvalAmAnAdhirAve sati sAmAnadhiSyakSa ravAha samApa, tathADAtaDavAvimupAdhimeti paloDa nAmapaSTa pava, tatra pRthiva-pAmyatArAvinA pravyatvanAteH vArtha samayeva, nihocataravADamAvavata nahAvI tharavaca vyatvamAvavati have nirarUAnyataravAya sadgani pirasapaDAtyansAmAvavAmAnAdhiSya, kRthivyAM kAvyatva nihALyatatvo dvAna sAmAnadhizvarya zA Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ura1 [ sarvatrocinItividhi rameva "pramANa-prameya" tyAre gautamI vimAtramazupavAva, vizALyAtiyudhisArca nimAnIyam, mato kAtikAtroDhamayAhuamdhita 7 kAtivadha vinuM sAtisAcA nAtivAdhavasthimavAya "nAnila' tyajAma, 3pAtUpoMdhivAryamati jJAtinAryasta, athApi topAdhitva nivAdhameti tatra, sAmatrADavAdhavameva, tatropAdhyoH sApha thA-ghaTAnyataratva-paTAvaMtaratvayoH ghaTapaTI nyatacvapadamaDAnyatatvo:, gvama pAmanyatarAtrInAkapAdhI- nAmanyuM vAkUrya spaSTaevopa8myate, cahevopAdhikA nAtA te devopAdhI nAtisAcorAvAyuM, azvapuraDAhyo sataryavimavasem, tathA mUrtatva nAtimRtatva jodhiriti 1 mUrtitvanAte tatvAsmopadanA utAryamAM nAjupADyo sAdvameva, kriyAnavatAvacheratAM mUrtatvastha kAtitva taiyAyavIrupatA, pUrva mUtatvapi cidhyAvatuSTayavRtti nAtattva- pAnavatAvaSezatayAM virapucha itayArAvRttitvaniSNupavAmAnna mUrtasvaina sama sAduryam, gata nAtisAmeva jJAtitvavadha tata parva abhyAsamavAyA batAvache latA siddhAH pRthivIvAranAriridratyeno padhinA sAryoDati nirdhati vi7 pRthivIyAjJAtya sa-i ndriyatvabhupAdhireva na tu jAtiriti naiyAyikasiddhAntaH, svamate tu. sAmAnya vizeSAtmakatva vyaktareva na tvatiriktA kAcijAtiH smlati yodhyam tyavi vimAnasaDa ivimAsya gurUvAvA vAyAvati-"pramANa-prameya-saMrAca-prayogana-dAnta-siddhavAMDavata niyavAvapavitaSThA-detvAmAla-chattvajJAtimitrahasthAnAnAM tavAnAnnizreya dhamaH" [ nyAyatU0 0 2, phUo .] ti pUrNa sUtram, matra pramANatvaprameyophivimAna Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneA vyavasthAmA kham ] [ Ea ghare| thavuM nyUnalava chevAmiAyAmAMvAnIdarzAvamA dUradhobaMdha vastusaH pavArthazaMdrasiddhI meyAmAyamAtrasya vyApatAva x jopAdhInAiindrayAna sAnDrUca'pa tattvatamatvaya pArthava vyApaya svIAre nimAH susaMto mati, anyathA pacAvamAMnopAdhImAM sAmRt sarvopa vimAmasUtramayutaM cArityAgatha vapa nyUnatvavyavacheH vIraNIya pava, tathA covisA'nyatamattAsamavato vimAsthAyutva svAti vaijJaSiH punaH prasthatiinte- acairthAita / ya gautamajUrgAvAnuodhena saLIjesvAtyupAyaiH pArthavimAnaavyavasthApanena / nyUnattvavyavachevo yadyamitretaH sthAntA cit pramANya prameye rsthAt tu nirbacAvAvArtAvato nyUnalacapArthAnAmeva samavena vAryAM; gheDA 6 sureva, nyUnattvavyavacheAlamAvato rAyate-nyUnattvavyava vo nAmitretA, tata va = cUnAvimAMnadharmamupAvAva vimAze. sammati sadhi sadudhavimAnadhA~pAvAnena vimAna cAda- nyUnaati / phevimALe'pa nIvAnI'bravena sthAiivamAdava| zAstravAhInAM nIvAnDanIyorevAntavasamavebyunizA ttatapAvaAyopavAne vardAsthatyA nIvADanIvo nAceva pAcA sannadhA rAvata Dhoreva pArthayo. siddhi cAda-vastutaH vaTAcaMdrasiddhArthAta | nyUnattvavyavaDvAmitrAyamAtrepa 'jhIlavo drau pavAthI caryAmamatameva . vacceti tathAtve caniSThamApati tAha-meyAmAvamAtrasyaMti- patacAnyasamatvayA'tyatAmAMvavatva, anyonyAmavara pavapakSe tu eT kArvocchannapratiyogitAImAvamAtrasyaMti kom, tathA vra nIcamenRttitva kSati anauvamenavRtti yan dvityuM sarvAnnaticobitAnAtyantAmAvavapakSya tarvAcchAya chevattA pratiyoni 1 3 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ] [ tattvayodhinIvidyuti vamUvitam chevavasamADu AnyatamattvavicchinnAvatA java nyunatta - vyavacheto vAva patet, tathA ca mahavAsamajJasyamiti cet na sattva paramArtha: 'kRtti vivat tattvavatsya mumukSu nyuyu " jJAnaviSaye haTyAt, tasya ja sampo jUnAmAvAvu pavimAtAoNIyo'nyAmAtra va pa vA nIInI vAnyatamatvacaityartha vyAvartAva chevaRtvakamavAt tAddAtmyana pazcipitAvavalama vAt, catra tAvAnthena vIthataMtroovamAtrasva panInIvAMsvatamatvavAnapIti matti padArthavyApata varjItyuM navAIjhIvAnyatamava OM caM samavatipralaGgAcanApA jo dharme mu dharmo jJa vyApatAAM avaccheTMtinIvAIjhIvA-brAmenasarjAImAvarUpa nIvAnIIzravAdyanyatamatvanIvAIjhIvaecaImAtrarUpanISjhIva(nyatamatlApekSA gumRtasya pIryacApattIvache ttva jJasthAt, nIvAInIvazrvavAdya jIjJAnottanauvanIvazravAAithalataviAdaLanA myuparAjyane,tamyupAmatanuMva sAdrrAr mendvamAvamAtrasyo vyApA tAjjIva maiM aneviti tAdAvyApavitjhA nyUnattvavyavachel vIrappIya va, satyanupapannatyaM zitamavetyAha-6AnyatamatvA chinneti- nIvaInIva(-avAghanyatamatvAcchotyathI nIvaInIvAIpravetyAreiH pazcisva jJa vijJAna, vittu paramArthasya, smArthathya la pava mAMte cannAnAnumukSuvRtti, sA 2 nIvAInIvaIthavAni saptajJAnadeva maiM tu nyUnallInavivimananuM nAcumiti samA vrutte- naiti / sAtha haiM mumukSupravRttvayovijJAnaviSacasva / sabhyo nIvADanI'tharNAmyaH saptamyaH |iti- nIvatvanIvatvADazravavavandhatvasaMvatva-nirjharAtva-mokSatvAmaLopAjyavacchi mevADamAtra talasattvalacAvyAvyAsa(yAM mumukSupravRtyupayukta "jJAnavidhayavyApaRRtAvanhetA cA lakSatvala cArvAonnA nIvattI vyApatA Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavyavasthApakaraNam ] [35 jakopAdhyavacchinnabhedAbhAvasaGkhayAnyApyasaGkhayAyAM vyApakatAspacchedakatAvacchedakatvaparyAptyabhAvalakSaNanyUnatvavyavacchedasyAnAdhitatvAditi dik // atra ca 'adagdhadahana'nyAyana yAvadaprAptaM tAvad vidheyam , ata eka "lohitoSNISA Rtvija pracalita" ityatra RtvikpracaraNasya pratyakSasiddhatvAllohitoSNIpatvamAtra vidheyam, "danA juhoti" ityatra dannaH pratyakSasiddhatvAt karaNatvamAtra vidheyamiti miimaaNsaadhachinnamenAmAvavidhatA tavavatvapatinastIti tava chevaparyAtvamAMvazvakapo yo nyUnatvavyavachevADAcomahucayiAmabaadhittvaad bhavati niruktavibhAgasyApi nyUnatvavyavacchedaphalakatvena yukttvmityrthH| jIvA'jIvA''zravAdivibhAgavAkye kasya vidheyatvam ? kasya coddezyatvam ? ityapekSAyAmAha- atra ceti-uphavAkye vityrthH|| _adagdheti- yad dagdhaM tad dagdhameva na punastasya dahanAyAgnivyApAra., kintu ya 5vAMzo'dagdhastasyaiva dahanAyAgnicyApArasa, 5vameva yazcAzaH siddhaH sa siddha 55 na punaratatsAdhanAya sAdhakavyApAra iti na tasya vidheyatvam , kintu ya eSAMzo na siddharatasAdhanAyaiva sAdhakavyApAra iti tasyaiva vidheyatvamiti yAvadaprApta pramANAntarato na pUrva siddham , tAvad vidheymityrthH| aprAptasyaiva vidhayatvamityatra bhImAMsakasaMvAdamupadarzayati- ata eveti- apratisya vidheytvaadevetyrthH| 'pratyakSasiddhatvAd' ityanena RtvijA prAptatvena na vidheyatvamityupadarzitam, 5vamagre'pi / 'nA' ityatra prakRtyA dadhi pratipAdyate, pratyayena ca karaNatvam , tatra dadhanaH pratyakSapratItatvena prAptatvAnna vidheyatvam , tasya homa pratikaraNatvaM tu na pramANAta pratipantamiti tasyaiva vidheyatvam, pUrvatra samabhivyAhAralakSaNA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ] [ tapavodhinIvidyutavibhUSitama nitA sakintu, bato cUsya tabAdhAmAM prAMta nIvAdyanyasamanya vidheyaktvam, carce ja jhIvAdyayaMta dhiAmAM prati saMkhya, cahna comayAdhimAM pratyumaya vidheyarthAmattiDheronAlDa re vyavasthitam / virorSAdhi niSedhayo zerponaSedha-vidhyasyanujJAAtka sAmAnyatoDavAsAnAM vizeSato'miyAne nyUnadhi saM yAvyavahetaa nyuttisiddhAMmapare 1 SlhU masparAnta pratipAdyasya vidheyaktvamuddeyatva, ttatraSSsupUrvIkSA'mitkRti-pratyacattipAdyayotsyoddezyavamaparasva vidheyAiMta vizeSaH| prazno sadgamaryAta- ta AMtaaprAtattva vidheyatvajJa ceMce. / caNya vanya pratipArTArazAre pramAtuH / sattvAdhimAM tattva kSamatAncetAvanmAtra jJAnam |sa prati tAdarApramAtArUM prati, tavazya prAptavAnya vidheyatvam, tu nIvAyanyatamalya nIvADIvA'thavA sAnyatamanya pramANApAt paramArthavarUpatayAjJavAtattva vidheyamityarthaH / * <= tayazya ' casva 'vidheyatvam " nRtyanena savadha samAdhima nIvAdyanyatama-tattvomAdhimaH / samaya nIcanyatama tavAmaya ! guhyaM vidheyoIAro 7 sUryaminanyatra'data kRti TM vALyam, ratnAkare- vaivasthamevoparitAvicAda- tyatithaizeneti gopAttayAnyatrArgava taqhulyatA prasaryAtaverAanecaU1 Are svAdAttAvAra 1 vimArA nyUna'vajata /vyavachepAmyonu5ttvA vimAdhAyo nyU dhandhyavacheAma carcAtupatim| taMtra nyUnadhivAlAyAvyavacheodha par(bhAveva vyutpattivizeSasiddhameva cUrNAvasathAcavaovAmAMta matamupaTrIcati-vizeSa - Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyavasthA jALA ] rU sarvatra zrutAyAdRvat vaivajArava jUnAdhavalalluvyavacched ityapi kecit / - tavaM navAMjhIvADhIni sauva tavAnIti vyavasthita / hi cAbhyudayahetutayA puNyasya tatpratipakSatayA- pApasyApi ca pRth| vidhighiyoriti-sAmAnyata 3paripatAnAM padArthonAM madhyAvaroSavidhAnA viroSanivevAnullIpatkAviroSanivedhakya vAMcaviroSaviSyanujJApawtvaca cA viroca vidhAnaM ra tasya niSedha tti nyUnasacAyava che, cahya viroghI vidhAnaM tatva viSaya niSedhAnuzInAzvAdhivAsa@thAyava cheH hatyevaM jUnAvavA athavyavachervAmityapa zro vayanItyartha pravAviyAdhAkyA vadhe pavavRtyuparasthApita kaiva mAnamiti vimA vAdheDanyavyavacherauvA sthASiyAdataya dhaTaamiti tata pava nyUnAviThThayAvyavaSe phati pazciAtamupa yati- satrati vimA vAkya taddanyavALe , adhyAhAravapanAvamatrAvaravInama, vimA vAto yAvadutpavAvavadhAntamAnato hava, jUnAdhArakUnyAvyavachaMdramAnamiyaDupa mimeDa kSatramAvAtu, jUnAdhivAsaghAvyavajheviziSTavAmi vAkyadhaTakAvAvastha RkSAyApi vAvanodheDAvi nyUnAdhilaThThayAvyavahemAnatAvAta saMsamavayA vA taddAnamityacAra vavatuM rAjyavAvati vacce kaparvata-vamiti nanuM tenA siddhAnta zvita satatanirUpaNa phavita purva-pApopyua tAdhizoH paripanato navatatvanirUpAmAMye dayata phati tatra mumulumavRtyupayujJAnaviSayaparatayA" tattvapazya vyAvasthAnA sahatattvanarUpI samitaM mevatA, navatattvanipaur tu sAthe samita yAtviyAmAha- ghare ceti samyulehetudyA vAhidetutayAAM Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ] [ tattavodhinI vistRtivibhi nihALavaravi, tAmyuriyasa hetu dhrujyanujJAnaviSayatyaa jIvA'jIvAdayo navaiva padArthA nirUpaNIyA iti paramamunisiddhAntasaraNiH // atha vimete mAmAvAhiza paNa?, vyate-viSayatathA mAvADamAvAghAravuddhiAnaparimikrayatAvAgyAMssghananAM tya raivAmitva, zakti navAjJIvA sva-padravyanivardhana mAvADamAvavo trividha pariNAma, cAra tatra "puSyarca" tyaya "pRca nipaLamU' phatyanenAnvaya tarachativaNatAM nAdri detuna puSpavirodhitayA to puSa-pApayoH pRthanirUpAyADavadyatve jo paramapiTTAnta raLi. ninAdrAmA , "tapu mAvAmAvAvaphAvaDhetApamatvanevAnA Dutyum, tatra hiM mAvAmAvAtirAvasaijapa-miti pUMchati- tiA teNu vIvAnavADhipu sattAti- kanyata phati viSayanA viSayAsakvankena, mAvAmAvAghAvuddhiviSace vartate phAti tanAva vat pariNAmartha tavA tAkriSayavaiva, tArApariNAmakrayatAvALyApanaM yajJAyaUrmi navA navA viviSayavarUpuM, taravuM nIvADanIvAdvivastuni vartata kRti tava mAvAmAvavizavaDherUpatyam, patideva mAvatisarasvati- sya "vaLA' phatyanena sakvanyAda yataH "davyA." tyAvipavIta kSetranA mAvAnAM sadagam, vavadravyAvinivardhIno rivAmiAvapara pariNAma para dravinivazvano nArivAdyamAvarapara pariNAma pharbhedya dvividha pariNAmo nIvAranavArya vastunoDIyartha. yahUvAtta DapatimAvAmAvavipapariNAmadayavahAt tatra nIvADanavAvArikAnuM varakuni, mAvAtmaparapAmavaThAt 'ani.' hati pratyaya kamAvAtmapariNAmavA Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anezAntavyavasthAmaLamU ] 'sti, nAsti' kRti pratyayavaividhyamupanAyate| _mayA'STRpratItinanA~ mAr pratyayavaividhyakSuSaparasvata ta cet ? na- sAiinAmenomayaLAmayA~saddhe / saddeza' parApekSaJItiviSayattvAr tAttvi, savaMzastu viparyayAtra tathetyanti vinimAMmati cet na- parApekSatratItiviSayaktvayADa [ rUkS rAmasthA5 'nAAi" kRti pratyaya tyeva pratyayayanupanAyate, paNaM ca siddham viyatayA mAvAmAvAdyAodinanAM pariNAmamiti, paribAmacena sarda parirphomanAvAtmyameva sambandha AMta tattAvAtsyA pannatvamAMpa siddham, tadeva ca nAyAratvam, payatavyamiscemipatvamAMpe ! vastuna pa patra pariNAma, tarUMve mAvomAvomayA'jApratItinananAmivena mAvAmAvAvALA vruddhi" jJanAmiti no mAvAmAvAniAvaDhe pamiti zAte-nAmacIti / samayAAti- mAvAIbhAvomayAArthaH / pratyaya- - viSyam 'oha, nAAi' kRti pratyaaviSyam / vamAvIkhAmomayAjApratItijJananaimittvana dvividhapratyayajJatnina mityatra viniAmaya ryAvAvena tato mAvAmAvaragAmayasyApa siddhiH tyArevruti pratikSiti- naiti / tathApi paca pariNAmanyomayAjApratItijJanAmilena pratyayadvayajanakatva strIjAreya vinizamena iinAmanAvide hamacaoNLAmavavaeNsiddhe bhavAImAvomayapariNAmartyasiddhe / mAvarSALAmAM pAcyArthi vRti to mittvana mAvAmAvAvALApratItijJanatvam, pariNAma tvapAramArthi vRtti na tasya tathAmAvata vaniAmA matsyeti rAyate- savA ti| viparyayAta pAnapekSapratItiviSayatva(bhAvAt|. 7 tathA maiM tAvi, vittuM atAttviH pApekSapratItiviSayatva yadyattvatvavyApyuM sAta devAsavaMzaya pApA amAva Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 ] [ tabodhinIvidyutavimRSitana tAntivAnyAkhyattvAt, saMyoga-nimAUvaTIyatvAno AmapArAt| pratiyoniviziSTasaMyotinyavahAra takhkhAnamAtra rUti cem ? tamimAve'va tuntyam / parApekSA, na tu vahataH vik mAtrA prAMtaniyatanya vyakUcA vizeyaMtra svamAvizepa va Aram, pUrAvavadhAro tathAsvamAya va pA mItiviSayatnAvatA vaktva sidhdhat, tadeva 7- saMyovevamA hatvanIdhatvAno tAviokaMpe pApekSatItiviSayatva sattvana minAAAMti prAMkSipati- naiti saMco TrvyavahAra parva paryApaisA maiM tu kheMcIvijJAnamAtra tina pApekSapratItiviSayatva saMyoti na omavAra rati rAjute- pratiyoniviziSTati- Tena sahAsya saMco, ghaMTena sahIsya vimA, TAv vimocan, ayamAt dAtra, ayamAnlR vIrya nRtyane pratiyoLiviziSTasaMyoyAvivyavahAra pava prAMtovidhA velAnApekSA 7 tu pratiyoovarAvatasaMconA jJAna tyartha. / pratiyoniIAmAvavyavahAra paiA nAmAtrajJAnamAtra ti pra teDI vastu zakyata pravruti nAAvepa parApekSatIti vadhayatnamitti na hatAcAvAvAttvamati samAdhaE- vivanamAve'pituti / mAtrakhAMpe pAzciva pratiniyatavvalantattvajJatyatve pAzcinetyeyaM caikSaLayoogI maiM tunnatyaM pAzcit pAzciyAtu chatvomAMta vizeSo cathA, tA lavaMzA lavAyoraplekSya pApekSatvamaparasya pAnapekSomAMta vaijana ceva maiM tuRtvAitu RvizeSa, carca caH svamAvA tathaiva nAnya tove, thai nAnyasya sa kRti jJa ryanuyogyam, vamAvasyA'yanuyonyAt, anyAApe tave pratiniyatavamAva ttvadaiva jJAtiH syAvisarAya pApekSAkSaLa vamAvatyeva na tuoomAn-stuta hota| mAvelu pronayatattvajJAnyajJa thatyaM oSavuM Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nezanavyavasi ] nAta, tata savaMjasNayo nai4 sujItvaparADatucchava, vivamAM chatIyasatyAdhikkAre mApArahaspAnA"te hRti parAvavA vaMnayamusaLo tti ra tucchA vikramaLa citta sarAva-dhUrabaMdhA| 30 || zuddha mUvameva ghaTADamAvavaeNvadyAviSaya ti nAmAvAzasdhi kRti mImAMsavA, tana- zuddhatvakSyAMkamAvavavAtirikyo. nirvajanena jhamAvapariNAdhavasthiSjavAtA sAdo taTe parastha dhADamAvavAvuM tAdAtvameva mama zuddhatvamati veta? mevasi viti dachApavachanadayati-pUratA vArtha prasthAnta saMvAlAyA rUMdhati- tadivamipratyammiti "te zuti" ti- "te maryAnti pApelA valamuvAina rati na tuchAH dami vaizvi rAvAva-ramayo" phati saMrakatam, pArtha pAyeti amAvApahAvino mImAMsavirodhamAra mataM pratikSetumukhyasthati- sumiti prati devamurati- zuddhatvaati | - amAvavavuM ja zuddhatve zivanyadeva, takrizilya mUtasthAmAva. vyavahAraviyatvevi nAtirissAmAvartI phati mAvataramatAnuyAyI rAte-vAdaza phAti para pratirittAmAvavAnA ! mama mamatAnuyoniH ra sivaiidyakSazvavidei mUta dhaTA- mAvavAM nAthirimiyate cena tAdakalameva zuddhatve amArAnuvAthamipi vItaM mat, viSNu mUtaRtvAchinna pavaeN dhaTAmAvavasvamukheyate, mUta dhaTasattvazAthAM mUtarutvAine jaca tatya mAveDavi virodhavaziSTaya mUtaodhArca yadA Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ tavodhinIvikRtivibhUti - tirihaSmAvavAminAyajhAmitatvAgni dhAma vATvIragapi viroSaviziSTavakSya savardhIta - tibakSanArA, thApA tu vizeSavirATana tranAzAMta pUrvAvasthati vaccat minAkya mRtasya dhaTAkamAvAdhaarvaa'bhyupgmenaanuppttybhaavaat , parasya caivmbhyupgme'nekaaprveshaapttiH| mAvavattAniyAmahsakvanyatayA taiyAthiiima yupatasya tavA nAmAvAva ra tatra dhaTAmAvavattAkatIti, mUtatva ra ja mRtache. zuddhatva avatAyupecam, tathA kSati dharAvAyAmApa dhaTAmAvavyavahAra sthAviti dhaTAmAvavAvameva zuddhatvamA dviriprastha mUtasya dhaTAmAvavyavahAraviSayatve paTAmAvatirikta mAthAta pati samAya ti. nanamate vadarazUnyohInAn mRtAt dhaTazAhIne mRtatuM vacit mijhameva gurUganAviti dharavattArAvizimUtaLAnuM zAstraviropaveritvena dhAgnisya mUtatvastha yadAmAvAyAratvanityasthAmyupAmena ra dhavattAtre padAmAvavattAvRzvirityAha- mahmAOM trivi- nAnAM vityartha. viroSa vaziSTa ni nA catra mUtaTe vaTo nAri tapAsTavizitvenI pUrvavasthAta: dhaTavattAvAta, vyavasthAntadvamevAt taravasthAtmabhUtavratA vAhya kamAvAtAnuyAnA vamanyune pUrvAvasthAviziSTamUtADuttarAvasthAmRtasya lathazcidvignatvasyAmyupamA ane jAntapravezapattamUtatratvenAmevottakA mevasya vAyupAmAr mevAmelakhAnevAntakaverApati tathA 2 varidvArA vyApa visarAta to Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane raktavyavasthAmA pAm - [ karU - viza, mAvAnatire tibaMsA paramezvaranamAAtivAryatA na yAta, vAtmani haritadmasAgassparvata, taya 2 nityanA natvAta, nityaveDa vayanninityamyupAme-- SmatpakSapraveza iti yatkiJcidetaditi dig / amAvA-mAvavorAntoSafpa taiyAyAdhimato medAnuyAyano mImAMsAtyAdhivALAtmavAmiAvAsyupAmo ju, duritavaMtasvAIJtmaparA nityayezvaranamastAnanyasvAbhAvAparityAdheiti ! mAvAtireke uti sthAne "mAvAvanati" rUti pADo yu, "amAvasya phati ropa, tathA vAmAvasthAdhiraLa0llekhamAvAvameva phatyartha. I tarI ja mAtmano ya = pUrvAvasthAtmanaH tArApurAvaasyAtmana vadisavamasyupapADanityatvamapi vacazivAtmana kare te tavA tasya vAryatvalAveDApi cAddAvakaverAnA cArityAha- nityaDIti ramapakAverA nimitapraverA, patAvatApamAvAra nAceva, adhivaraNAt. sarvathaDaminna pava vA ya ti matamapAzvatam phavAnImadhivALa0kSaNamAvAnuM tathA mitra vAmAva kRti nivArya mAvAmAvomavAbhatvaphlegoDanevAnI phati taiyAyAdrimatamapAlati- mAva-DamAvavatogati pAntame pAnDAme na sambandha iti abhAvA'dhikaraNayoH sarvathA bheda sambandha 5va na mahiti viziSTa pratItyanupapariti nivedetumupati- pAnA dati, amAvasyAdhi gema sama virodhapAtAvyavarUpavanya padha niyAvArimiyite, tasyAmAvasvarUpavaeNmAvasya nityasya * sarvAnuM pratyaviziSTavA vaTavatyAre dhaTAmAvavattAtIti yAt, parva chevAdhivarAvapatve vivAti, amAvALo Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ tattvonI vikRtivismRti -nyAM, jome laghAnupa, virodhaNatAdhA vivaEveDati sadumAvatane tAdvAparyavasAnA, vazenAM dratirekaamyupgmsyaapynyaayytvaat , tatrApi sambandhAntarAnveSaNAyAmanavasthAnAt , svarUpatastasyAH sambandhatvAbhyupagame caabhaavaa'bhaavvayova tAra sArapananasthAriti him | masvarUpave "tamannAmijasya tamitratvama' ti. niyamena yadAmAvAIsannatavanyAminasya mUtaTastha dAmAvAmitratvamAyAtamitramAvAImAvavato sattAvALe mAvAmAmayAtmasvarUpa0Lone siddha patyAha- virodhagatAyA rati . pachavRja amAvAmAMvavato nyatara svarUpamAsA mAtaddAvomavapatnavirodhakhatA tu sAkSAdeva mAvAmAvomayAtma-snenAne virUpA sikkA taddvArA dharmasvarUpavahunoDenelAtAtma. siddha thatIti ! | sarvomAvA-dhAraNAmatirirUpati yAdhizinAM mate nAmAvADamAvavatodvAbhyAsiddhi gatarAtaM pratikSipati-maTerimiti-jaividezinAmityartha taraparaDupImaya amAvAmAvavasyAM tAla mevAkhyupAmasyA thai thaiyu pamADavAmacapelA yAmAha- tatrapati- matarirasasvadhe pArtha tattvoDapa sandhiyAM sahu savaddha pava sarvAnyatA - mAmoni nAnakvoDatisAhiti sajvalpo vi sarvAdhi sthAtirikTomyupAvya. soDa tasvada pava' vanya ti; talavanyotiri ghera phatyevamanavasthAnAdrityartha. nanvamAvAmAvavatotirissA virodhAtA avazva, tacAhya sarvAnkimyAM nAtiri vanyaH zistu, svarUpacaiva tAravavukhyatvamiti nAnaH vasthAprasanna runyata bAhu- svata'ti 1, tayAra virodhakhatAyAdA Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anepALyavasthAmakaraNam | [ kapa ___ bhASAMzo'pi na skhalakSaNA'tiritaH sakalavyatititirthakasAmAnyA''tmA prAmANikaH, dezena tasyakavyativRttitve sAvayavatvaprasaGgAda, kAyana ca tathAtve itaravya kInAM niHsaamaanytvprsnggaadviti vau, tanna-naiyAyohivat sarvathAtiri sAmAnyaSNupama thaghanavArAya vanyajya svavapameva sarva prathama simbanyorapi sarvavikhyAmatiriz2o virodhapAtAIDathara mityammupAntavya ? amAvAbhAvavatsavarUpayopeva lAvAyena tanvandhatvatpanadhyeya hAyana yurUtvAhityA- amAvADamAvavasvayoti cA vAmAvAsya kazciddhamavarUpAvyAtirijItva tathA mAvArA sthApi pazcimasvarUpAvyasiritvameva, na tu sarvathA minnatvamatyAha- vAzakipIti vaphaLAtirizna svarukSa vyakTiva taddhi tiryAmAcA meti-sAmAnya jJanamane dvividhabhUtiyajUsAmAnyamUvaitAmiAnya ra" ti, tatra "prativyatti tulyA para gatirvisAmAnyam, rAva8-rAvayAvipaDevu movuM thaze? [pramALa ricche . sUtra 4.] tirasUtraIti gotvari tirya sAmAnya taiyAyanAvibhivyaMtiriktamute, tAtmA mAvazopa havaTAvyatipitto ja prAmALi phati vauddha cAhuM vArtha = prAmA bila phIlIyAM vauddha paddha detumupati - reroneti-sAmAnya sahavyakTrivRtti vadhe te tatva pratye vyakti; phona vIte? vAta vA? tatra derona sAmAnyarya pajavyakTivRttitve gharanAtra vRtti, dvitIyona dvitIya vyaktivRtti, vatIyaverona tRtIyavyaktivRttiritye cAvatyo vyaracAtAvatto herA sAmAnyastha syu viti sAvadharva sAmAnyajya prasannata putyartha. vAtranavArya sAmAnyajya sarvavyavruttitva tu ja mavaceva pAtra lonvena -parimANakya chatsadvitIyavarUpAmAna dvitIya vyakTrivRttitva Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 ] [ tattvodhinIdhivRtivibhUSitabhU va taddoSAvAzAt, zrAvRttAnA patthahInAM cittuAtaghena sAmAnyamavAmbudhAme na taddoSA'saMspar sat-tatttvakSavRttitvayovirodhAnU tAsAmAnya'mA mAvo nAstIti sava, taUsat-sAmiAMta prAmajJayodhnatA .. cocAt, paNaM ca dvitIyAdrivyonAM nimsAmAnyarUM prasaryaMta tyAhUjAnyana caiti / tathAtve pavRittitva 1 cauddhaH" ityanantaram * Aha'hAMta zepa / koSo taiyArInuM sarvathA vyatiriktasArmAnyAncupatRnevoAsAvatuM samartha,.1 jhenAna, nainairyantInA r maiva zcivuM. vyAvRttatvena vizeSAtmavAdyanuAtatyena ca sAmAnyAtmavuM jAmyu`yata AMta tatrokttavoSasya prApteAvAviti prAMntakSita-tAta / toyeti-vAnopAitovetvartha, vamatrepa dvaitAsAmAnkA pachAporTApa yauddha maiM cu tyA--16nyAta- takSattitva-tattvakSaLattitvayoH virodhAtu asAmAnAdhi khyAtlR yaMtra tatsyavRttidvaMtatra jJa tattvakSavRttitva Ava mAtrasya kSaLatvena vartamAnakSamAtravRttitvavAmAvyAt| vaMTAsAmAnyAne te-" pUrvoparINAmasAdhAraNaeN dravyamUrdhvatAsAmAnyam, cATa daLAdyanuAmiLAjInavat' [pramALa parlRiche . mU. 9] tisUtrakSita pUrvApaparyAyAnusyUta nRtnuMvavidravyamdvaitAsAmA tyam, tarItmAM mAvo nAhItyartha sarva vauddha patra, Ahetvarya! * takhyAta, patarAva caudamanane 6 samIvInam| tatra hetunupAMti-sAmiti-yadeva chuLa paiM pUtra suvaLa tahevevAnI tapamati pUrvAdha-pocAnudyUta vyAvAhiAmajJAnam, tenevordhvatAsAmAnya padmAsa kerityarthaH / 'tatttavanyakSaLavRttitvayovirodhAt' kRti yanuAM tapa na-cA vauddhamate nAtrajJAnameLameva nIhALA pItALArdhamati maiM tayovirodha...Athava tatkSaNavRttitva- tattvakSavRtti : Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - anekAnta vyavasthAmaLama [ 7 sAmAnya tavetanyakSaNavRttiyozcitrazAne nI -pItajAyoriyAvirodhAta ! jJAna viSayotirisandhAnupapajJanAra va mAvo tu vAdha ta tArIyA, tasava-vAhothaDamAve niyatavya riddhivihIpatannAd, vAranavasevaLa takyavastho pAvaDa tatvovAthe vAMhyomyupanAvarAvavAhiti himA tavaM dhyavasthitamU- navAinI vALInAM vitrimavA-mAvAvizahiSA. tvavatra daLe samavena to virodhAdityA- tatta-tanyakSAttivayoriti! jJAnArA tirizya vAdyavastunomAvAva 7 tasya mAvAmAvAtmavavaksava ti vijJAnamAM prakSetumupacasthati- jJAnaviSayoritA tirisambanyAnupapaH talavAkyotirijItavazvAsavAtA tahezIyara vauvArIyara, comavAra ti yAvat ! sUrata tagatamApa na samIkvInam tatra detumupati - vahyiAmAla tipaTapaTAvAMllAthamAve zAna yAviziSTa svarUpasthAviroSAt "dhaTena - gaDhAdarAn, panAvaraNam, gana pipAsAnivRtti, vallinA rAka atyAtiniyatavyavahAvivikTopalAddivyartha. ghAdyArthImADapi vAsanAviroSAdeva niyatavyavahAradvirita taduparamoDa ira samavIna, jAvukSya vAMsanaviroSajya niyAmavAsana pravuddhavAsanAviroSastha niyaMtavyavaheMDAiinayAmAtvI vALyatvena tatvavadhArtha vAdyArthImyupAmasthAvaracavAvAvityAMha-vAsanaviroSeti . - vyavasyovavAdaneDapi siniyatavyavahAropAnetA pravIdhArtha vAtanAvirodha voghArthanA saMdarata- tahevAtA ' Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *48] [ tattvayodhinIvidyutivimRrvighna acava sarvasvaneAntattvana sarvasva haiM prAMniyatadharmaprada tu zvet matijJAnopayone sattasAmagrIsanyavekSakSayopazcamavizeSAt, zrutajJAnopayone = navarodhAvitti vRdALa, bava hU~ navevamanatadharmAtmArthe vastunlR sarvasya sarvAtmatve paTeltha ghaDavena braha maiM patyuMna, parca patnena arUNaM 7 varSAti iinayatadharmaprade dham ?-pratinicatarmaLa zraddhe pratiniyatadharmAMbhAvameva prayonAm, tacca nAbhyupagamyate syAdvAdibhiriti datta- adhetti ! haM nIvADIvADImAM trionuMtramAvA'mAnivahela patne anantadharmAtmAve'pa candrarmaLa vastugrahAsya sAmagrI, mati"jJArnIvaloparAvizeSo'pa taddanu pava mati tAdA AyoparAmAMvazepala RtupratiniyatadharmaprajA brahAnu sAmagrIvizepot tatvameLedya vastupraLam, satra driSyadharmane praddaLam, cacA", " pAntamitte pAina ghaTe rUpalAAEsparzAvInAM sarve'pAjIvapratyakSAtmapradeLAnu sAmA yopAvizeSa ichattA rUpaveneya peja ghaTasya grahaNaM maiM tu satApe stavantyA-vinaMti samAdhaTM matijJAnopayoga ti / zrutajJAnopayo naryAvazeSasthApi prayojJAhyaM cana taMtaaeyonanamupAMti- atta vrutizrutajJAnopayoo naryAvazeSaya prayojJa vAghevetvarthI yuvattA dra joDabana dharmAtmAneja AMta tatrAneRttva sarvavi cadaivalya pratisambAneM dravyAdhijJanayAt mati tA ' thayuM puruH' - rati vodho arthAta, cA tu taMtra poMcAcinayatone parvoca hupatnato'neRtvatisaMdhAne matyaMta ttA te cuvaH ' kRti vodho atItyeva voMdhAvamuSapadyuta carcaH / nanuM catrAsmin nuTprakhyArthInezAnuddodhAtaH pacacA/dezAnevanya nokrodha ti meLoddodhe '* tuva'rAMta coyo'va tyAveA . vaikatvasya Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... bhanekA vyavasthAprakaraNam ] [49 phasinnekapodvodhe / ayaM gurU:' iti, anekatvododhe 'ete guvA' iti, krameNobhayodbodhe 'ayaM guravaH' iti prayogasvekatvAvaruddha bahutvAnvayasya nirIkAkSatvAdeva nirasanIyaH, yatra tva dhavidheyabhAvatAtparyeNa tathA'nvaye na nirAkAGgatvam , tatra bhavatyeva naigamanayAbhiprAyAt tathAprayogaH, yathA- " sa bhUbhRdaSTAyapi lokapAlA" ityAdilaukika, yathA ca-" egrahaNa gRhItA asakhyeyAH pradezA jIva" [ ] ityAdilokottara iti gartavyam // bacanaprayogaprayojakasyaikatvodvodhasya bahuvacanaprayogaprayojakasya bahuvodbodhasya ca sattvAdityata Aha- krameNobhayoddhodha iti- 'ayaM guravaH' iti ekaavedntvobhyaavcchinnvishessytaaniruupittaadaatmynirmAtA nirUpitavadutvagurutvomayAvachinnamAratAMvadhArthameva prayotavyam , paramekatvaviziSTe na bahutvAnvaya iti niyamena tAzabodhe uktavAkyaM na sAkAsamiti tathAvodhane nirAkAsAtvAdevoktaprayogo na bhvtiityrthH| yatra ca sAkAGkatA tatra tathAprayogo'pi bhavatItyAha-yatra tvti| " sa bhUbhRd" ityatra bhUbhRtvAvacchedenaikasvAncayo lokapAlavAvacchedena bhutvaanvyH| "ekgrahaNa" ityAdi'vAkya pradezAtvAvacchedena bahutvAnvayo jIvatvAvacchedenaikaravAnvaya iti dharmiNo'bhedAnvaye 5katve'pi avacchedakabhedata ekatvasya vahutvasva cAnvaye uktavAkyasya sAkAGkSavaM samasti, ' ayaM guruvaH' ityatra "tvidanyamapi gurutvam , yathA 'ayaM vaTaH' ityupadezavAkye ghaTatvabhavadantavam , yataH 'pravRttinimittadharmAvacchedena vAcyatAvodhaka vAkya"mupadezaH' ityupadezalakSaNam, taccedayasya ghaTatvasvarUpatva eva simatimajhatIti vibhinnAvacchedakA'bhAvAnna sAkAsAyamiti bodhym| __- / zrutakSAnopayoge ca nayavizeSAt pratiniyatadharmagraha iti prati Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] [ sarvavadhinI vikRtivibhUSita badha te joyA?? jo pratiniyatadharmapraha rati, nyate- pAtim, tatra pUMchati- tiA 3ttarati- ti naiti -niyama 2, saMgraha 2, vyavahAraH 3, gurUtraka, zabda , samamie8 6, pavamUtaH 7 kRti sapta nA phatyarca, "nIte cena tAbamapivipathIjItarthasthAtirarAlItaH para pratipattarapriAthaviropo na" [ pramANa para che 7. sU0 2.] - sUtrAmi zrutArthapramAvijhIrvajavaMrAjya tatirAMvAlajone grAhakoaprAthaviro nathArAM nayatvam, tatrasya naTueparipattave ratnAmasUri vyAkathAna-"cAvavanamatatram, tenAMrArA vA, cena parAmavive zrutapramANapratipannavastuno vidhIziyo tirarAlIvApekSA navoDamidhIyate vitararAtise tu taddAmAlatA mate, pratyAyAma = UtiarAti aho citra viyaM tava varita ninjaripate !, vaLIyAnA mevAM vividhaviSayavyAptirinAnuM! vilApelA ca inayAnAM sunayatAM, vipakUMAM punarid vima! dunayatAm" che ? pazcarAti ni phodhArAnupAMpramALapathImUnamAletuvAM, vapUnAM niyatAM avanaparA satta zrutAni vAlInyaparAyabApAddipare vAro mayurvayAzcAttApalphAstupAtte yuvA TurnA" yazA dUti ! nathI pramANato mevonaiva zaThThA samAdhAnAkhyAmiltha niti"nanu nayasya pramANA ena akSA prAthanamaNu vArthavyavasAyAbhatvena pramANapatthAt, tathA-nayA pramANaneva pavAryavyavasAyanhAt pramAvi, vArthavyavasAyanatyAnA pramANa vAnAmyupAme pramANa vapa tathA vidharva pramAlvei sthAti #zcit tat nI vArthavadezaniLatijhakSaNana vArtha Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneoivyavasthAprajaLam ] naigama-sAhU~-vyavahAranuM 3 [ kSetra-rAjsamiavapUtAnA taMtra prabhUtaimani mahAsAmAnyA'vAntarasAmAnya vizeSajJAnalakSaNe vyavasAya taDhe nanu naviSayatA sAmaMto thai vezo caMdra vastu taddA tAre jevI nayA pramALameya, vastu che-kSa vAt pramALava; sana vevvetu? IhaiM tadviSayo nayo madhyAhna jJAnakSetra svAt, tattvavastu viSayatvakSaLAiita pat? tar vadyattva aye verAya dhandutvavastusvargAdvAreLa vavaMtA pratijJAnAt, tathA khAvAna "nAthaM vastu maiM vAivastu vastvAMcato dudhai| nAsamurrA samudro vA samudrAMzo vacva di|| // tanmAtrasya samudrattva zekhAMzayAsamudratA samudravadutA nA svAt tarane dhAtu samudravit // 2 // " cacaiva hiM samudrIzasya samudrave zepasamudra zAnAmasamudratta prasannAtaka samudutva'pattavo teSAmAMpe pratye samudratvAva, tasyA'samudratve vA zeSasamudra zAnApe alamudrAt, vivi samudravyavahArayopAta, samudra cA samudrA yogyate' tathA vAIvezo nasya na vastu, svacdeza rAmavattutvamasanAvuM vastuvadutvA'nupattA, nAyyavastu ro zAnAmavyavastutyuMna Ivapi vastuvyavasthAnuM patte vitaEi? vastyA pAsI, tAva pratIteoMdhAImAvAt, to vastyo pravartamAno nayaH vaccenA dezavyavasAyakSaLo te pramALam, nApi mithyAjJAnam " kRti / taMtra prohiosya namasya nitiH svarUpamupaddhati zveta" teSu, nayevu naE tyarthe anna naivaiminoti nimItek nama:' ti niyatti naida ' cArcaH- mUrtariti / vairityA nivruttaye taava vizidhdhopavapnanam mAnamAsAmAnyA-SvattasAmAnya vizeSajJAna vairiti / tejaiminotIti niau ne phona pa f . Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52] | tattvoniyativibhUtima minoti simIte vA niruktavidhinA varNaviparyayAnagamaH; yadvA gamyate'neneti gamaH- panthAH, nake gamAH- panthAno yasya sa naikagamaH, niruktavidhinA kakAralopAnnaigamaH, athavA lokArthaniyodhA nigamA, teSu bhavaH kuzalo vA naigmH| ayaM ca mahAsAmAnyadiSu triSu krameNa sarvA'vizuddho vizuddhA vizuddho vizuddhazca jJAtavyaH / evaM prasthakAyudAharaNecyapi siddhAntasiddheSu bhAvanIyam / bhaveta, kathaM namaH? ityAzaGkAyAmAha nikSatavidhinA varNaviparyAditivarNaviparyayaH kArasthAne gkaarH| yadutam "vaLa vaLavaSaya ho vAIpara varNavirAra-nAza dhAtoratAtizayana yogarataducyate paJcavighaM niruktam" // 1 // nagamasyaiva svarUpaM nirutyntrennaah-ydvti| upanirvacane naikagama iti prAptau kathaM naigamaH ? ityapekSAyAmAha-nirutavidhinA kakAralopAditi / kalpAntaramAha- aveti-ana na varNaviparyayo navA kakAralopa iti vizeSaH / tathA ca mahAsAmAnyAbhyupagamA-'vAntarasAmAnyAbhyupagama-vizeSAbhyupagamaitatritayavRttinayatvanyApyajAtimatvaM gamacimiti naigamalakSaNam / atra nayatvavyApyati jAtivizeSa"NAnayatvajAtimAdAya nayAntareSu nA'tiprasaGga, samahatvasva virodhamyupAmavRttivADamAvAnna tamAdrAya sa ttaprani vyavahAratvastha mahAsAmAnyAbhyupagamavRttitvAbhAvAnna vyvhaare'tiprsnggH| asya sarvAvizuddha-vizuddhAvizuddha-vizuddhabhedena traividhyamupadarzayati aya ceti naigamazcetyarthaH / 'mahAsAmAnyAdipu' ityatrAdi"padAvAntarasAmAnya-vizeSayograhaNam / evaM sAvizuddhAdibhedena / "prasthakAdi0' ityAdipadA pradeza satyorupamahaH / pradeza prasthakapasatyudAharaNabhAvanAlokA nayopadezagatA ime H aircular tathA tritaya Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAvyavasthAprakaraNam ]. 53 . "uktA-nayArthAsteSAM ye zuddhayaddhI vadet sudhiiH| te pradezaprasthakayosatezca nidarzanAt // 53 // dharmA 'dharmA-''kAza-jIva-skandhAnAM naigamo naya / taddezasya pradezazcetyAha paNAM tamuccakaiH // 54 // dAsana me kharaH krIto dAso mama kharo'pi me / iti svadeze svAbhedAt paJcAnAmAha saGgrahaH // 55 // vyavahArastu paJcAnAM sAdhAraNyaM na cittavat / iti paJcavidhI pAcya pradeza iti manyate // 56 // paJcaprakAra pratyeka paJcaviMzatidhA bhvet| pratyekavRttau prAkpakSaH syAd geheviya vAjinAm // 57 // pratyekavRttiH sAkArA bahutveneti so'pyasat / *jusUtrastato brUte pradezabhajanIyatAm // 58 // bhajanAyA vikalpavAda vyavasthevamapaiti tat / dharma dharma pradezo vA dharma ityAdinirNayaH // 59 // jIve skandhe'pyananta nozadAd dezA'vadhAraNam / iti zabdanayaH prAha sabhAsaddhayazuddhimAn // 60 // brUte samabhirUDhastu bhedAptenAtra saMtasI / deza pradezanirmuktamevabhUtasya vastu sat // 61 / / prasthakArtha va jAmIti vane gacchan bravIti yt|| Adimo (pacAro'sau naigama-nyavahArayoH // 62 // atra prasthakazabdena kriyaavishvnaimdhiiH| prasthake'haM brajAmIti [pacAro'pi ca phuTaH // 63 // chinajhi prasthakaM takSNomyurikarAmyulikhAmi c|| karomi ceti tadanUpacArAH zuddhatAbhRtaH // 64 // tametApatizuddhau tUrakIrNanAmanimahituH / citaM mitaM tathA mayArUDhamevAha' sagrahaH // 5 // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ba8 ] [ tAvadhanavivRtivimUrbhi ghauM ghaTAdriSya jALavavAtrayAvinya jALa vopavAnu rAkhyAmavizuddha-madhyama-vidvameva mAvaLIyA, * prasthAzca[phUgastha mAne meyamati dUdham jattAt mAvAirAnAM sojItarivarte da6 | Tole ja to = vRddhiI ja mArate kSetre takSiLAI = pATIpurattane gRhe ja vartAtaH be saikAma-vahArayo. yAtizuddha tu nivavana dharatItyAhata ma ta che 68 che. tarthataMtra tAvichinnAM tasya vRttitAM vasatyagha na toDani vyavahAvatI tata. e dara | ya nyatra ratApi takAritve niSAdyate | tAsavRttibhAgitve jJeyaM tat tvaupacArikam // 70 // to vati kUte nanto saMtaparA asztra praderoSa vAvAnA rahe tevakhyamImaye na punaH samayAntare ! vavavavenAnyA kSetrAdinAt !! 72 / pavaramanuM vavalata prAduetraya rAnnayA punA ! paSAnuyogadvArevu daSTAntanayonanAM zuddhA tevuM sUkSma azuddhAH pUvaH pata zuddhatAM vAdurthavadyAre ja nizcama uka DapavAsozuddhatAyona, anupavAstu zuddhatAkayona phrAti vaSyam | prArAje nAmAnicennavizuddhAtrayavinAmupavizati vamiti | zArca-wiLayoriti- kAryadharmaya jANe 3pavAra chApa dharmastha kArya 3vavo phatyanovizuddhata, anupavA zuddhatA, athavAvayavinoraevam, tathAdhArAdheyAvizvavupavADA Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneAAvyavasthA raNam ] [ t* tatpu.ntyarthameva prasthAghdhiAntopavezAr / zmina naye viropejhyonyavetra sAmAnyam, anuvRttivruddhihetuvAd, sAmAnyAdhAnya vRvizeSA, vyAvRttivRdvidetutvAt, mAzrayApi mizrameva sAmAnyam, anyathA rthAt sAdhAraLyAnuMvapatta; E tuyA'AMta guNa vaii deza niyaMtA'-gatavarmAjI coganAM sparame dvidyuturatttavizeSo'va paramANumyo. mitra nupavAmyAvizuddhAvinonneyA / tatyuttvatyarthameva vacAra'nupattArAmyAvizudyAvijJAnArthameva / nayA resyo taimanayasya vizeSamupAyati- smin naya titaimanaya tvarya, vidharmISyAlAnlR mevA siddhAMta, tenAI vRttivruddhihetutva viropAvRtti sAmAnya vattattAMta sAmAnya vizeSAt mitram, vyAvRttinizvetutva sAmAnyAvRtti vizeSeSu vattuta ti vizeSAH sAmAnyAt minnA hatyaH / AdhAra imyogapa sAmAnya minne cInAmanAdhA khyAt, sAmAnyajya sAdhAaAt, sAmAnyasya vyAsapatne tu Avat sAmAnyApi sAdhArae na svAyiAda mAtrayArUpIti / anyathA vyAyA sAmAnyasya sevAmAve / sAdhArathyADanuSapattaH anuyAtatvAnupatta - cA = sAmAM nyasya vyakttio bhinnatyaM tA vizeSANApiAzrayeskaH pamANumyo. minnAmatyupAta- AiMta / nrutyaMtyAtimuLAvI sarvatrAnnayA, anena = nAvitaH paramArthenAmanyocameA parikSAn samAvatIti zatam| aAvAvanAM maiM paramALavA pratyakSA, navA tadnatA vizeSAH pratyakSA pratijJa viroSataH paramANnAmanyo'nTameniAva, vintu cocina pava tulyA viAidhyuMopa pahmALupu pratyakSaviSayo temyo virobesyo menmavAnuM prAvAva ti yoginAmidyum| pamAyu omanAM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ tattvodhinI viTTa vimUvitam svAtirikttavizeSahetu niyamAt, 6 ] va, miMbhitaramenuDhe gotvAdimAmAnyavizeSasthale tathAdarzanAdityavadheyam // nanvevaM dravyArthavipayaM sAmAnya paryAyArthavipayaM vizeSaM cecchavaigamaH sAdhuvadubhayanayAvalambhitvena samyagdRSTiH syAditi cet ? paraspara maeNniMdyutavaH paramALava va santu, anya taketutayA'AravirodhanArthAnyupAmeneyata brA- iiAMta nanu vasitaevavujaH svAti ravidenunie vizeve'Se vizeSa pa evucheH svAtiraviropahetua svAt, E vizeSAAtiravizeSe'pati-mevuE. svAra vizeSahetutvamAMrityevamanavasyA tyAyita Ada- zoniyAmAvizeSaUja kRtimotiH sAmAAvazeSo cattva jJa movijJAmAnya vazeSa, tAtmathane nRtyaye, athavA tatvavidghakSaLo H sAmAAMvazeSaH sa yotvAtisAmAnyavizeSa, tattva thayuM sthAnam AdhAra ti cAt, tatretvarthaH / teMcAyarzanAt tamevudde naryAtavizeSahetutvadarzanAt |tA e sAmAnyavazeSAtmajJAtimAMta tahevudde pA svArthArtA vizepaheturkhAmati niyama, cA-viazvave evAryAtiroAtmarSAvazeSahetuLA, vizeSatu maiM timAniti siAnnitavudrane svAtira vize hetutvam, ata vAnavasthAparihArAya vizepALAM svata va vyAvRttatvamAva peyate, pamAnAmuniyAdeva 1 vata patra vyAvRttamirtyatatsUcanAcoLanuM avadheyamiti 1 sAmAnya vijJavaeN vAmbuvAjIne nainalAyelA saMkhyAprarAMthA nainamo'pa sAmAnya-vizepomayovAntA svAt, dravyAdhi paryAya,comaeNcanovaSayamyupA prAtiyA te- nanvamiti sAdhuvat jainasAdhuravat / sinyonyAomasalAmAnya-vazeSomayA supAtttatve satyeva sabhyatiiSThatvam, pAana sAmAnyAt mitro Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhanekA vyavasthAprakaraNam ] [57 na-parasparaM paratazca bhinnasAmAnya-vizeSobhayAbhyupagantRtvenAsya kaNAdavamithyAdRSTitvAt , taduktaM mahAbhASye [vizeSAvazyakamahAbhASye gAthA-2195] sanmatI [ sammatitakeM 3-49 ] ca " dohi viNaehi NIyaM satthamulUyaNa tahavi micchattaM / __ savisayapahANataNeNa aNNoNNaNirakkhA " // 1 // asyArthaH dvAbhyAmapi dravyAstikanaya-paryAyAstikanayAbhyAm , nItaM samarthitam, zAstram , ulUkena vaizeSikadarzanAdhapravartana tathApi tanmithyAtvameva, yad yasmAt , tAviti zeSaH, tau vaizeSikadarzanapravartako dravyArthiko nayA~, svaviSayapradhAnatvena sAvadhAraNasvaviSayAvagAhitvana, anyonyanirapekSau itarAMzA'palApinI, jainAbhimatau tu tau syAcchandalAJchitatvena parasparasApekSatvAnna mithyArUpAviti bhaavH|| vizeSa', vizeSAd bhinnaM ca sAmAnyamasadeva, tthaavidhsaamaanyviroSomathAmyupastRtvena jainamastha vaLAnidhyAtviti, samAdhatte- neti / parasparam anyo'nyam / vastutazca AdhAratazca / bhinnati5kAntamityarthaH / asya-naigamasya / uktAthai vizeSAvazyakamahAmApyasya sAgatitakasya ca sAtimupadarzayati-taduta miti / dohi vi0 iti-" dvAbhyAmapi nayAbhyAM nIta zAstramujUna tathApi mithyAtvam ! yat viSayapradhAnatvenAnyo nyanirapekSau" // 1 // iti saMskRtam / etadvivaraNamupadarzayatiasyA'rtha iti / tau dravyArthika-paryAyAthikanayo, anyat spaTam / nanu dravyaviSayakatvana negamasya yathA dravyArthikatvaM tathA paryAyaviSayakatvena paryAyArthikatvamapi tasya syAt, evaM ca dravyA Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 ] [ tavavadhanavivRtivimUvita nanu ddhi dravya-paryAyamaviSayavAhI nainastavA "zAMghAtra dravyartha" "jyAMtvAra padhArthavA" iti siddhasenAcAryANAm , "AdyAzcatvAro dravyArthikAH" "antyaatraya vadhArtha" ti vinamadrAkSamALapUpIvAnAM na vibhAvanuM vAhanveta, niyamasyomayAnta pAtivena paryAyafthadhisthAta ! ja maryAviSayavega dravyo prAdhAnyanaasy dravyArthikatvameveti vAcyam, paryAyAMze'pi kvacidasya thipathavimAne siddhasenasUri mate taimanubhUrAkhyuM samavasUtA prazva paryAyathA yuti vatu paryAyArthivimanane ja sAta yAt, parva pUcAnAM mate taimavAbU-samadaivapUtAtkAraH pathArthanA prasAnniti paryAyArthivasya tridhA vimalamapa mayurAmApayata phAti - vitinA mAyAnnaya. taimasadga-vyavahArA jyAdhavAra nagqtrAlva samamiDhavA pUtA, te siddhasenAvAyAM vimAvavana vyAhanveta canvaya sAravAra: jainama lakvya vahAranuqtrA pratyAnnaya. rAnyU lamiDhavamUtA ! samacAttAna dravyathA-paryAyomAnApatitvenI " " hatyasva vAyaphInenAnvaya nigamaca dravyaparyAyomaviSayatve prAdhAnvena vyAvAhitnAr dravyathArmAva, khatarthava paryAcAvAhitvAsa paryAyAdhirmAva phati dvArSidA re sarvasva jainamasya prAdhAnyato dravyAvahatvameveti niyA cAtu tave vanakAma curaM ma, javam vavinnAmaya prAdhAndhana paryAyAvAtvikSyAvi mAvAriti nivedhadetumupati paryAyAroDapati zraya naimisyA caya pAma prAdhAnyana dhavAhityaM sakya naimikSya prAdhAna Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - aneAhavyavasthAmAm ] [ kara te {' prAdhAnyavarzanAt / trividho haiMyamAvALu dyate, dharmomiLodhrm- dharmiNozca pradhAnopasarjanabhAvena vivakSaNAt, tatra " sacaitanya - mAsmona ' [pramA. pari07, 30 8 ] tyAgho mela, atra caitanyAnthAsya dharmasya vizeSyatvaneM pradhAt, sattAvyadharmaya tu vizeSaLatyenosarnanamAAt ? / vastu paryAyavantum. r [pramALa0 vari 7, slR0 26] kRti dvitIyo ek, vavAyadhamiLo vizeSyatvena prAdhAnyAta, paryAyavadravyanya 3 vizeSAvenopasarjanamAn / " kSaLame sudhI viyAgsapo nIvA ' [ pramANa 0 ( 7, sU. 60] titRtIyo me, atra viSayAsaktanIvAya maMLo vizeSyatvena mukhyattvAta, sulakSaNa dharmasya tu. tyena dharmejIsakhaparyAya(vahattva samarpIttupa thatuM tasya ratnAnIdyuta sAnavInuM viSyamuparzati trividho phrIti i cataH| thaya naigamaH / AkarAdau syAdvAnArAvauM| dharmacoiita-dharmayo pradhAnopalajhanamAvena vivakSAta panya dharmasya prAdhAnyenAIcadharmayopalarjhanamAvenAvAAdI nAma pA , miLo pradhAnopasarnanamAvena vivasati pAya dhamiLaH prAdhAnyanAnsa dharmiLa pala'namAvenAvAAdI navamo dvitIyA, dharma-dharmiLoH prAdhAnopasajJanamAvena vivalAto dharma-miorekSya prAdhAnyanAnyayopakSajJanatayAvAdI taiyamatIya caiva trividho. tema carca:|" putra tripu taimeSu ! Ayo medadharmavo pradhAnopananamAvenAvavAdI nainamaH| kSatra sacaitanyamAona? tyAn / dvitIyo seva kaMmaLoH pradhAnopasarnanamAvenAvAdI taiyamaH / tRtIyo meH- dharma-imigo pradhAnopalannamAvenAvAhI neyamAM / chatra 'kSaLameja suvI viSayA 5 Zhang Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Y 60 ] C[ tavodhinavivRtivibhUtima vizeSaNatvenopasarjanatvAt 3 / itthaM cAtra dharmaprAdhAnye paryAyaprAdhAsyAt paryAyArthikatvamapi durnivAramiti cet ?, satyam- dravyapAyobhayagrAhitve'pi naigamasyAdhikRtavastuni dravya-paryAyAnyatarAmatvajijJAsAyAM dravyAMzApratikSepeNaca dravyArthikatvanirdhAraNAt , anyathA sAmAnyarUpasyAsya saGgrahe vizeSarUpasya ca vyavahAre'ntarbhAvapakSe vyavahArasthApi dravyArthikatAyAzcintyatvAyattaH, nirNIte ca zivAjIvapatidravya-paryAvAhiLavyartha tva-paryAyArthiva nimiSAhI, tA-sAmAyimANitatAyAM mAvA madravAdu satto nIva:" tyapiyAnuM ! rU 2 hajI mAre nAmaya trivi- atra taime ramAI satyamitA gayA drArApratikSepittapracuwdravyarthasandhAnamyupAme che. sAmAnyaWva sAmAnya dinA vasya namasyA vadhAre phatyastha "anaMtavANe" tyagrAnDayA vi7asswtta virodhAtmacavipayana paryAyAdhatva prAdostasya dAtA siMdratA rayAvitye vittanIyatrApa. nanu vyavadyAviyasya divyatva pacetAvatA dravyatve naya mahiti veta ?- vyarthatA paryayanayaviSayakatikSepana davyatatvama, paryAyavAca dravyanavapatipatthara pacAfthankamAva siddhAntatana vyavahAraya paryAyApratikSeparve divyAtvAsamavAyA nirNata -ti-anya "davyAtviprathayAdhAnce danAnvaya niktimIvADI niti ti thavu tava rAti ttavAti | utaratA dravyathAtvAHi vicArAyAma ! kIvo mugaTavo. phani-"jIvo mukhatipanno neyasya vyA Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavyavasthAprakaraNam ] [61 "jIvo guNapaDivano yasa davaDiyasa sAmaiyaM / so ceva paJjavaTTiyanayassa jIvasa esa guNo" / [vizeSAvazyakaniyukti0 gAthA-2643] // asthArtha:-dravyamevArtho yasya na tu paryAyAH sa dravyArthikastasya nayasya matena, jIva AtmA, guNapratipannaH sAmAyikam , na tu samatAguNarUpaH pryaayH| asya mate guNAH khalvaupacArikatvAta "AdAvante ca yanAsti, vartamAne'pi tat tthaa"| [adhyAtmopanipad ] ityAdinyAyAdvya vyatirekeNa teSAmanupalambhAcAsa-ta eka kathaM tahiM ghaTAdidravye rUpAdiguNapratItiriti ced 1, bhrAntava citre rthikasya sAmAyikam / sa eva paryAyAthikAnayasya jIvasyeSa gunnH"||1|| iti saMrahatam / nirutagAthArtha darzayati masyA'rtha iti / na viti-samatANarUpa: paryAyo na dravyAthikamate sAmAyikamityarthaH / kathaM na guNarUpaH paryAyaH sAmAyikamityapekSAyA-. mAha asya mate iti dravyArthikasya bhata ityarthaH / 'guNA.' ityasya 'asanta 55' ityanenAnvayaH, tatra hetu:-'aupacArikatvAd' ityekA, 'anupalambhAca' iti dvitIyaH / kathamopacArikatvaM guNAnAm , pAramArthikatvameva na kuta ityAkAGkSAyAmAha AdAviti samatAguNa AdI sAMsArivAsiyAkhyAtizAmapi nahi, mete punaH sAmAyika vasthAta uparame nAsti, tat samatAguNaparyAyaH, vartamAne'pi madhyAvasthAyAmapi, tathA nAratyeveti, nyAyAt yukteH / yat yato vyatirikta tat tadvyatirekeNa pRthagupalabhyate, yathA-ghaTAdi pttaadivytirikta padAddivyatirekhAvupate samatAguhyAbhavyatire nAIta kRtyanuDhApAtra 7 sat, ajoDa gunA dravya vyatirekenn nopalabhyanta ityasanta eva dravyArthikamate ityAha vyanyati a mA ityarthaH yA anupalambhAcca / manAyA, yAmAnAti, d tamAne'pi mana Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ dvavAdhanAvavRttAvamUAvatama nimnonastapratItivati phiTI | vanasAmAyiohiNa, paryAda vitho casva na tu dravyuM te paryAyArthivanayad3 mate paramArthatogati, na tu nI dravya, pakSo vacce muLa nIvALAMti pachI puruSamANogyam, vorapAyAna, yathA-taiodhAra taidhdhAraLata ! teo muLAnAm ! yaddhi gukhA saceva taDhuiM dhaTADo pAdvigupritIti thImityAre te ya tarrIti dharA pAdri papratIti kamAInDasmiA mavaceva vinu mrA, sA ra viSayamantarekhApi nAte, cA-vi nijatatvAcaveDapi tatvatotirityuttati-prAti / pUrvA iLyA thAya ttA vivRLoti 9 pati / ja tu nAvadra miti paryAyAcimate nIvaDye gharamarthita nArItyartha maya nIvaku ti rAH 3 1 gchItapuratamArI nanu thAyAM navagukhArUti samarataM paraM nAri, apa lakSmAvajAnnama nipatita yAzritya pachItapuromiti granthachato (thAmati re, 3/- nIvo guNAtipanno dravyAcitya nayastha mate sAmAyimphalyutha kuLavarichI navaya sAmAyitve te, paryAyAdhAnathastha mate "muLa sAmAcivam' utAvanmAtrotirtha gukhasAmAnya sAmAyitve taMte, parva tra tati pudrikuLanamavi sImAyizavaM pravetetyatA "lo ceva" tyanena muLamatrameva nopAvI te vistu tatarthadvArA samApatatA, zat zrutivamupAto "navagunaH"ti , yadyapi nIvarya gukha kRtyayamaparA smRtiparthamAnumati, tathApi vidvAkyatA samAjavAkyI dhumUtatvA "dhaLupi viroSoDaSyavasAyaH"ti nyAna "nIragupa" ti samAsarAnA pava tathA zahIluM rAjya hRti, vA vAyaM samAvaH babbatapurA phatyetAvizva; nIvatsa para guNo kRti vizravAkya thAya ane niritam, anya "lo veva vajJavayanayara" cetAvatavAvayavoparisamAMtAvanartha tApa Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anenAM vyivasthA zAm ] [ 63 tr rati, na khAtra dhArAiiAM miyi temati, vaM jJAnAvinupAti pitta nIvadrattvavi nAtIti paryAyAEiAmiAyazI atre mam rUjIr na dravyano, dravya tattvamuvayAro A muLe sAmacappuAiMsado, to nIyo tatva sAmaphLa || padmALo niya rahyuM, taSa dvandva ca tadruvayAro | rAvaLayama namhA, sAmaya te pannAno ! " [ vizeSavayama mAthe-2644, 264 ] prAya che ! navaruM ' tatuSArAt ' kRti taivu pUrvArIbhUtakocepUvajamavAra sAMdyuta panA, tato naMdyate, na tu paramArcato dravyamastItyarthaH // 20 "" teti / '= =' nRtyasya 'zA'nRtyanenAnvayaH| kSetra tadhArAyAm pUrva carco taiyArAyAM dhArAta ina tenuM maha tA vaLApodraLa mAhiti- atra mAmiti 1 ti- " phnnati cavuM dravyanayo yaM taamupanA taAE zuLAn| sAmAdravya ciSNuziAto nIvAsya sAmAyim / paryAya patra vastuM tarUM dravya ce tadrupavAAt / paryavanaya cAt sAmAci tena paryAyaH " | ti saMskRtam ! e mAce spade haiM vivaraNamapekSete tyAda-- prAya.svade kRti ! navarI vaham', 'tavupArAv ' tyeva vyANyeyam, tavyAAnam-- abityAdri 7pavA ? tyapekSAya mAha- sAM%0tI paneti / tataH lpanAtaH / yaM mAvaH- lpanA dvividhA pAsmAsthitI sAMvratI caM, taMtra pramALavalamutyAnuM to~ghupaihitA klpanA pAtmArthiI, cA vastutaOM haiM omAMta, cavALAe~ vastu tAjArava saitika yA miniveTinivadhanA lpanA sA sAvRtI, padmArtha pavapakSya svarUpe saMva Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] [ tavodhinI vistRtividhitama etadeva paryAyArthikamataM yukyA samarthayati bhASyakRt jJAcanayamiLe, pannayalcatara zo vadhuM ! ulaMbha vavahArAbhAvAo kharavisANaM va / / jaha rUpAi visiTTho, na vaDo sabappamANavirahAo / taNe nANAvisiTTo, jo lIvo bALavezo?" [ viroSAvaramAdhyama-2646, 2647] mAchai vRti , kanyAnA vastu jyAre yavamAnata jJAnaM tat saMskRti, tAlamutthA panA vijApatmika buddhi sAvRto' phayu, cartha-satiSatAlupatA pUvapara5ryAyA ja vastuto dravyam, taddanumi dravyamamTeva, athApi tAHphrobleva pUrvoparaparyApu dravyavuddhirmavati, sA ninena dravyApa pUrvApara cAlavAnuM cAvRotIti saMskRti, tatvamavA tAtmika dhA lepanAM sAMskRtIti ! hRdu viropAvAvivaramiF-"yat camat, dravyAcanaya tayaM-satyam, dravyamevechati, mukhatUpacApata parva manyate na tu satyAna, tata-taramAt, sAmAyikubaviziSTa - pasarganImUtasAmAciDigu, mutya tathA vIva padha, sUkSma dravyarthavanayasya, sAmAmati yAt paryAvasthAnA paryAya pgha, ti-nipajvaritam, varatu, vyaM punattekheva parImUtapadhUpavato vyADhicatte, na tu paramArthatawvari, teNu-paryApu, upavArataramata mAtA tera-tamAn kArakhAta , paryAya vArtha muthatAM sAmAyi, na gIghadravyamati rada radapA 1 pannAtha ti-"pathacanayamatamirpayAvataruM suto dravyamba kapA-vyavahAra mAvAn pavaravivAmiva ! carcA havAtiviziSTa na dha samAvinadAtA tathA jJAnaviviriTa zo nI Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manentivyavasthApanaLamU ] [ nAsti paraparikalpitaM dravyaM paryAyebhyo'rthAntaratvAta kharavipANavat , yadvA nAsti paraparikalpitaM dravyaM paryAyebhyo bhedenaa'nupAmyamAM navA vyavahADakazunyamAnarivAr vA haviSAvati prayo! vathA vA, -sandha-spo viziSTa-mi dhaTo nAsti, pramAgheidamAvA ravipAgavat, toDanAratheyaparyAyavaheNa soMpAyarahita, jJAnAdrio viziSTa tirikSa nAma? rAnAdheya" kRti saMskRtam ! kAyAkrayAImupathati-nAstati- patra "gharaparilpita dravya nA"i hati pratizo, paththoDAtvAti detu, "ravaravipAlava'kati dakAntA paristhitadravyajya nAstitvasAyane prajA pArekha prayAmupapati- pati-pacempo menAnupampamAnatvA" phatye tu vyavahAzrayuSyamAnavA" ti dvitIya sAmAnyata dravyanAri.svasAdhanayogAnuparya virobata dravyanAvisAdhanAmuparIti-2thA vaiti ! "viziSTa kRtyastha "mannA' datya varitA kanAyaka' hatyA viheNa sAtiH 'tyajI samasAnAtmajamavaDuMnAma kapAvyA, satyatatAvita sopAraNya risvajona DAhyayA ratiH sopArtha phrati vyutpatti, pAnayusuma-ravipANa-vaLyAhutADyo DIvAyA pratiSThA vaDAri samAsarAnTenaivoTTakritA mavAi, niddhi vimahI samAsAnAtma'jApasphAlvoddhivitam, dhadAya lAtha dhaTa-judAghavADanAmapratipAdyA yadyapi ropAvyA pava tathApe dravyAnacupAtrA paryAyAdhina sUpa- sadviparyAyavyatirijItanavA nAmyupata, yadAkAjUrUpatiparyAyAtma tatra pravartamAna dhaTanA dhaTa, kuTanAt judaH phatyAvihyutpajyA nahAharAjhiyAkSaviroSadvi Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da6 ] [ saravadhinI vikRtivibhUti e nAma vIva? narita thanAvyAdhiti mArA vartamone madaSTAdyasiddhizaznanIyAravAlAnAM te sAtha ramyupagamAt / sa ca vikalpo'khaNDAlIkavyavahAranirvAhakAsata kApacamupArthiva pravartate, na tu paryAyaM parityaca, tataH paryAyavipA-paryAvinimeLa sAmanaDunAmasvarUpALAmupAvyAnAM phAvADaprativAdya pava, avahunAmavALA dhamAM api "kapAvyA pati citte, tavAtra be ja sarvadhanAzraya tapariyA hita dutyartha che "vo nA nIva?" tvatra jima pArthAtyamavartha sa" pratyAghutam paryAnike dravyatyAsakravati tat pallIchatyomi anumAnaprayomA sarvantItyArA pratirUpati- saprayogriti- "rAti para paripita udyam' phAriyosvicarcA dintAiiriti-jaLa dravyadhaTa-nIvA dhArmika, varavipA dattA, cApivagrAhya datte pratasAgra-vinAmAva, tevAsiddhidityaH dharmiSTAntarpitaddhatve tatro vinAmAvasthApi vipaddhitvam, "dharmiLa prasiddhi vid vipata, sutravita pramANata, zAre vipaznamALAkhyA" [ #pi, pari0 3, TU0 22] phatyanenAvArasUtre vikalpasiddhatva dhami kapAtamiti dharmitidvivat dAtAptiddhipi vitpata yuti nAIsiddhi tevAmitkA-viraddhAnAmita ! teSAM midazAntAvIrAma vizae padha ? yatvasiddhaadhInAmiyAhU - thAmA-2 = viva5 kRti lazketi pArAya jaM phAgRmice savaDo ja rAhilakhoTI. vitvavatuM parva zarazuddhikSaNogaDhI tatvyavahAraH "rArAgRmatannAjhiyA hatyapi , tasya nirvAhana vyavahAra vyavahartajJAnaya prayoga vAcharAgRjJAvidhyAre pArAzI prayogazImati niva mAlyAti vasatA zazagRA. rathAtino tAtmavA, miti dha idatyanA kAma ane ati nA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 6 anejApavyavasthAmam ] vyatirUpa, lanDa prasiddhArthayorachInnatamba dhanyavahAraniyAbha jaoNDAyarA zramajalagAnya vyAtino vetyanyanetat / dvitIya patana asantyAtyanyuvAauddhamatamatro e sthAnathupA matamavaiAI- ladaza ti-corDAne lika vRtAMva prasiddhamiti laGarA prattiyoH pAzrcayo ArA corahAsya samvadhanya 'saduparAopAlava saMkhan mAlate 'ti vacanAd co vyavahA hAsya niyAmaH / AryazAstramakSati- pata= parokSanAnuM nizcayarUpamaMtra, anAryametra, pratyakSamaiva tu saMrAya imiti matamanAnRtya, tanAte zApavAcharAsya cupavAnosthityanAruM mAnasa Aryasama, rASTrIcharA mAM pratye sthanuMvyavasAyAnuvapatti tatAdAnuvyavasAyAnurodhena ArthI'pa zAstrama UrIkaraNIya milandhi, tathA 2. AhAryAA bhramarukSA yAAET--AtitarUpo vacarthaH / athAhyAtirrAma anyAtmanA sthitatha tadnyAtmanAM jJAnam, tamAAMta tatkAruM jJAti - cAvavuM, prate rAzIyatthAmAvata zozIyatvaprA ArASTrajJamiti jJAnaM avartyanyathA tarita anetat vArAntam, valpoGaavyAtimavatu, anyathAnyAtio manu, samayatha'pAMtsavrutvamupArAya dravyAnInAM dho ipataya'midhAnaM samavatIti sarvA pakSalalana-maGayo prate nopayoya tyArAyaH / naI valpo coLyItirUpa AMta pakSe dravya Sita prosacava poMce sthAtivizalpa rati svAt, tathA ca tanurodhana dravyanya tattvamAyAati tanamyupAmo 7 poMcAcisya saLato maveniyArAnlRte dvitIyapakSa kRti-- viqAnyacAhyAtipattvapakSa carya pUrvotta kSAvRtti pAmalakhyuM dravyameva vaheMcano nAnyupati, saulAdazyA'hitapUrvIpa pA~cakSaLasati dhyamamyupacha caitra, teMca vartAto'mannamena, vi tatra paryAyato minna Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ tavoyinIvivRtivibhUmi -mNe nyatra sAta vAjatrApa phati dravyasya vAsariti veva, na sabhAgakSaNasantatirUpadravyapadArtha paryAyAt pRthavabhramottaraM paryAya grSpopavArebApa tatsavasiddhAriti vi .. tava paryAyArthinati nizi .samarthanAha - puSpaddhati viyoti ya pariNAmati ja muLA vadhAruM ! varSamAM guNa | pudhdhimavA havA" viroSAvaramALAthA-2648] tannA tavanA paryAye tAvopavA taratadravyavahAra jJAti na dravyasya vAravivAryo sApasiddhiti samAgha-neti ! samAtimAnA sadarA mA thasthA nA samApA, samAja vAlI santatiSTha samAgalapati tadrupa,vAtmo je dravyapryaayrtsinnityrthH| tatsambandhopacAreNA'pi nirutasvarUpasya dravyastha sarvopavALApA tatsavADasiddhaH atiriktavyaparyatattvasa piyAthima vava vahu picavarUpava, kSaNamAtrasthAdhivAta paryAyAmAM hAhAtva, tarvAdhivALavA chAtmANavatirijo tAte have te, ataH 'tamAmalAlatipadravyapArtha" tyatra khArAbena tirdhAtatapadhavapava gadagam, zAsthatirasthAmAvAva grAm ! kASThapayAnA mahAparyAya, tasya ja visadaro jJAApica ityeva vimAmAnAM vizadazAnAM pUrvApamavera varicatAnAmapi paryAyALAM sAtirna dravyam, vihu tamALAnAM sadarAnAM pratikSAM vibhinnAnAM pUrvoparImAMvamApannAnAM nIkRpayAmAM sattativi dravyam, tathA jayavipayAnAM sadazAnAM satideva dravyanatyAnAya "mA" ti viroSaNam ! * katparyAyAmatakhamarthana virodhAvayaniryuktitomaBrtAmayAda- taveti- anantapatameyartha. 25nnati kRti Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anerA./vyavasthAmaga 1 [ 60 vAI-jhAdyanta, vyayane, DAyAvacchinImAbena pariNamajo, dvitIya sthavArA "muLarutyunattara sandhaad guNA eva-paryAyA eva, na tu dravyANi, atasta eva santi, patranI-nava tiviva, tu dravyAdhi, upadra gaNa-pariNAdittvaad pndhyaasutaadivdityrthH| kiJca, dravyAt prabhavo yeSAM te dravyamavA juga necara vizrAma, tato dravyamavAra rUtyunattara vArasvAvyathA vyavAhitAvunhAnavIrasya vAMssvRttivALA nA muLAmavAlA dravya mavIrAIsine ILavaM nAvi "kalpano layane 4 pariNamatte guNA devyAdhi | divyapramavA muLA na pAmavAdi dravyApA" | ti saMskRtam | DarUmAthA vivRti- atyArtha tiA ditIyavArasya "pariNAmo ' rUti vArasya ! mata khAnAmavotpAduM vyAyAchinnavimAna pariNamanamAvata ta va nA parva dravyA ita tantItvatra hetu hatpAda-vyayapariNAmarahitatvavati pati- "huM caDhu kapAvavyAparAmahata tanna sat kathA vasthANutAvItyartha pUrvAddha vyathAya uttarAddha vivRLoti-ti -"vyapramavazva guor phati tattvajo ma "guNavramavA dravyA"i phacetAvanAtramAvAn muLavAryatvato divyaratha saravamAthAnuM sthA, ataH "davyapramavADha" ti vAro tha, samAvRttino 0dhastha dvitIyanasthAnanta sanIya ti 'nAra gujAmavA dopi' phiti vAkya dvitIya paryavasvati, tenA ja gumavatvamapi TUlsanAmi ane hatyAtato TUMkamA hatyanattaramiti / tathA = zoryatvastha kArAvastha ravAmAvAnna dravyonAM sarvAmiyAha-7 IMmiti tAni dravyA?i navArasyAvRttivAminta paiva uttarArdhamanyathA cAva- ati! the juna marvayaM zALAm ?, tAmyupAme vA divyaya sattva Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ do ] [ tavodhinI vikRtivibhUSita voryavaM dravyALAmayasandhava tAnIyuttarArtho athavA vyabamavAro muLa ne maiva, pukhamavALa tuM vyALi mavanita, pUrvaparamAra pratItyasamurAvalamutpanna kuLasamudrA dravyo vAhanavrutte, tamAna sAM vRtakAryarUpApekSayA'sAMvRtakAraNarUpasyevAbhyarhitatvAdguNa evaM sAmAyikamiti niyutigAthArthaH / / tava madhyajhoheM"hA-vigata()pariNAmo muLA paranA ! saMti na u davamiTTa, tavirahAo khapuSpha va / / meva svAhityata vAda-pUrImati- pUrvagukhapayottaragupayAyoryaH pUrvApImAvAna, pUrvagha pratItva- 2 3ttaraparyAvastha samupAvara samukla guNasamudAye, thopavA pravRttidavyaparvopavALA , gulamuvAya pavoparvArita pUrvAparImUtamukhasamudAya draze pUrva pUrva pratItyottarottarasya mAna gukhapramavatve supatipavImati . navevaM gupaca vALavA dravyasya = vAryacvAdumorapi sattvamatyArAphAmupasaMda phrevAparAti- ramatamukhasamudAya dravya tat sAMvRtAryarUpam , tavakSayAsAvRtaraNapasyAmyatatvA paryAyana guNa para sAmAyimiti che gva nimitanevI mAta virolAvavAmAkhyA mA vari, pAva0 rUti- "kanyAviAkapariNAmato junA patranItAvivat santi, na tu dravyama taddhiAnta rAvapuSpavi. I te catramavA cadrA tatvameva mad mavet tato dravyam ! = tatva a wva cata paraspapratyayapramavAra" | ti saMskRtam ! hRha viropAvarayavivaraNamam- - - gukha santi, hatpAmirdhArikhAmata-4tpAvasthA-paragAma Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anejA (vyavasthA zom te namavA nuM vA tappamanuM hoyjha hoyjha to tUM / 5 ya te te eya no popparabamAM '' || [viroSAvaNyamAMthace-2641, 2610] ekadezimatamutthApayati" hADavavavAminuM i vA~mad rAvaLano vi 1 jitacaMviAmane manad so vapajJa" I uppAyAsahAnA, pannAyA [ dha sAya jnma te tamavA [ taya taumavuM tekha te minnA / / [ 72 vattvAt, patranIjatAnivAti / aomamataprAMtavedhamAI-75 rAt 'sonta' vaDDavavanavyatyayAt pavananAmipi savatte, maiM tu dravyarmA, nRtyamI%0 paryaMcAthiAnayasya, kriAttva utpAcayapArekhAmAmAvAt, puSpavadyuta vidi cAAtmavo ceSAM te catkramavA, te prasiddhA nIchAvyo mukhA, 'AvA takhamaya ti- car vA tatvamaya- teyo muLamyA pramo carce, tat tattvamatram, muLamyo. aMtaripa vastu, 'phronga'tti-mavetvirtha, ' phronga to khva 'ti- tatadeva vastu pAtramAthi dravya miita / na ca mityAdiTM TM tavuM cuNAnAM jANa mUrta mUrta vA grupesyo AMtarita pi varSAAM, catAM va nIhALyo sukhAH pUrvoparImAvataH sAtatyena pravRttAM dazyantu, maiM punarAvRtti nirmApa dravyamItte I thApUto muLA ? kRtsAhaporeconuM-- paraspara banyonyaM pratyayaH pratyayamAvaH pratyayomatvartha, taramAt savo nA cepAM te pattpapratyayapramavA, pratIrthesanunpAtenotpannA nRtyarthaH / tamAsa jhuLesyo vyiiAM dravyamati // atra padeAivyAAnamapAtuM mAnuM cavAha tavatAronAvaizIti / pAdezivyolyAnoparza mAdhyavacanam sAti Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ] [ tapodhinI vikRtivibhUSita nIvarata ja samartha jJo temAM teM to mitra icchai pajAyaNao pakhANamiNaM jahatthaM ti" // [ viroSAvaramALA-2651, 22, 262] Aha kazcid vyAkhyAtrAmAsaH-nanu paryAyAthikanayamate yadidaM sarvathA dravyAmAvariSA mavaddhi taMtayutava, yata pha paryAyanayogapadravyamachatyeva, zinuM paraparamatyantamabhAva dravyaparyAyAvalI mate, na purA thA, rUtAvatA siMddhArAvazya meti ! ___ kutA punarasya dravyaparyAyayoratyantaM bheda ityAha-yad yagAd, mAhAIthI thonomina- chati dravyamaha uryavAthasfpa livatyavimitro manyate rasa dravyaparyAya | DampAvAvamAvA payA ya zAzvata dravyam ! te tatvamavA tat tatvamavuM tera te minnA nIvarya = so paryAyona tata sata misram | Rti paryAyano vyAyAmi sathArthamiti" | kRti saMskRtamAM kawAthAvArthamuvata- ati | sa dhAtyakSAyAMmAradi grAhyAtrAmAM ti! tat vyAmupati -vityAdrinA nanu parvAcanaH paryAyaM vIratyeva dravyamathavupethAt ta pramANa patthAt siddhAntarUpativAkya tyata bAda-rivati zazI paryAyanA ne punaH jIti- deva mistrI dravyaparyAyavindharva = punaH phUchatItyartha, cAkAvasiddhAnta vArthI mitro dravya-paryAyaviSNupati , paryAyaniyatu narvathA mitro dravyaparyAyI vIti, utAvanA siddhALatu paryAyanI ai chuMtyAnAvani ! garaya paryAnayajya naH ? mADato cazya padhArya, "mane ' ti rodhaH dhara" datyastha caramAhityartha"ravAhi DacAvavAtha Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyavasthA rAmu ] [ re patnI-vyaya-pariNAmavamavA paryAyA, zAzvataM-unA, junadravya, tri, te-guvAra, tatramavA- dra dhdhAtmAmA punatadravya tajhamavuM che vhAtmasvarUpam, tena, te-dravya - paryAyAminA nIvarya zAzvataya, tathati sAmAyi. paryA, tena tat kAmaya, to nIvArdu, mitra-atyantatarikta, rUchati pavanaya, to navIya vyAvyAmi yathArtha dhaTamIna , paryAyAdhaiivAmikatadravya-paryApatyanta mevavyAkhyadharSajJAnapara tathA "paoNMti viyaMti " [patra8] hRtyAdhinircthayAM nyAdhyAti nikitAthI gAmamupAvAI hatpA-caya-parijAmavamavA ti! "zAvatam' tyaya nityamityartha"te' dulhasya junA phatyartha. "tAmavAH" ctyastha vya dhAsswAvA phatyarthaH "ta' hatyastha dravyamati tajhamayama'phacarcA ja muLabhyo ma tyartha. "te ' datya TradhdhapayA phatyartha che taliti-sAmAthim, "ta' phatya jIvA, "mana' pratyaya svatirentyathA, te dati pULam, "vArya pharthakSya dhamAna matyartha che tathA = "kampanaMti." [patra-68] phatyAviniryukti thAya tatkyAghAne nizvitathamAvati-paryAti-viruddhadharmAdhAsAt vastunAM be siddhati, nAnyathecato vero vyApa sASTavAta, vidha% thI kikrancAta, va votpAdravyathI pare vartate ja kuSya kRti dravyAvRttitvA casva viddha thoDutpA vyathI gharmo, tadravAn payA davAdyantamitrA, nityatvaparyata pAzvatatva paryAyAvRttivAta payAmAM viruddha tadravAn dravya . poDatyantamitramiti, tathA paryAyArthivanathamimato yo dravya Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 ] [ saMbodhinI vikRtivimUvitama tamatamapAna svavyApadyAnuM samarthanATTa"6 pannayana viya para to vi ... pannA davATio kima ? jaha va maI do vi jamabhinne // rUchazuM to teNamaya-mumaya vi sa virUdamUDyA mi chattAmihetA-ttawttadALo | patti kuLo ri pannA vALamittama ! taSThA taM vartha vA mucho va harbathinA ! naha manomApAhI pannayano tApavarSamA viruddha va ta ma habUdiyanA che . dharyAyavoratyAhUlyAthaM cat paryAyAmAtamutyAyakSa vaidhanya ya dravyavArtA rezAzvatatvanTala vaidhanya tadvipa cavijJAnaM tatparatathA takhtanazAtvena tAtparyaviSayatA "Dapannati viti paribamati ca gunA bartha" [patra-68] phatyAdri nijigAthAyA vAtvAti "cazvaaALAmAtyArvijitArtha urthavalitArtha tvartha che sad. hatyA tha ipayana iva samAnyate dvApi dravyaparyAya ! kyArthiva limArtham ? ya vA mativapi yavaminI phati ja teno yamumayagrApi vata guthabUtam ! mithyAtvAmihairAntAvejasvIDanyatvagrAhAt A pavitve nanuM dramukha ti paryAyavavanamA-mam tAt tat dravya vA guNo vA dracAcalazAha vi mitromagrAhI paryAyanayarapA viruddhameva tat vimato dhavanana / tAt si sAmAyijaM mavati? dravyaM gukha ti vijoyam ! dhyAnasya vyaM mukharce tat pavanaya che tathA tIvADajanya dravyanavacetarasya mirjAmati manomayazrAde dhata ne grApi" ti saMrakatam ! Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . [75 bhanekA vyavasthApakaraNam ] tahA ki sAmai haveja davaM guNo tti ciMteyaM / daSTiyarasa 60 guNo ya taM pajjavaNayarasa / iharA jIvA'Na davanaya seyararasa bhinnati / ubhayanaobhayagAhe ghaDela ghimi"| [vizeSAvazyakabhASyagAthAH-2654, 55, 56, 57, 2658,], vyAkhyA-yadi bhoH ! paryAyanaya eva dravya-paryAyau dvAvapi, sAnyate-abhyupagacchati, tarhi dravyAthika kimartham ? dravyaparikalpanA 'svayeSyata' iti zeSaH, paryAyanayAbhyupagamenApi dravyasthasiddhatvAditi bhAvaH / yadi caivambhUtA matiH syAt parasya, dvApidravya-paryAyau, yad-yamAd abhinnau-prspraatmsprme)ktvmaapnau|| icchati, saH-dravyArthikanaya iti sambandhaH / tena kAraNenedamubhayaM dravyaparyAyArthikanayadvayam , ubhayagrAhe'pi sati-pratyekamubhayAbhyupagame'pi sati, pRthagbhUtaM-bhinnam , ekenobhayoratyantamabhedAbhyu paDapi gAthAH krameNa vivRNoti- yadi bhoriti / 'sammanyate' ityasya 'abhyupagacchati' ityarthaH / dravyAthika' ityasyaiva dravyaparikalpanArUpatve 'svayajyate' ityetAvanmAtrasyaiva shessH| vyasiddhayarthaM dravyArthikanayastvayeSyate, dravyasiddhizca ,paryAyArthikatayaiva sAtati vyartha dravyAthikanayaparikalpanaM tvagate sthAdityAha- paryAyanayAbhyupagamenApIti / parasyeti pUraNam , anyat spaTam // pratyekamiti-dravyAthikasya dravya-paryAyobhayAbhyupagame paryAyArthikasyApi dradhya-paryAyobhayAbhyupagame ca sati / evamapi dravyaparyAyArthikanayadvayamanyonyabhinnamityatra hetumAha- ekeneti-drvyaarthiknathena dravyaparyAyopatyantamapupamA paryAyArthinanana punadhya-paryAyayoratyantabhedasthAbhyupagamAdityatastayodravya-paryAyAbhyu Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taravA 76 ] [ tavodhinI vivRtivibhUSita vAvena vAtyamevADuiAhitya tathA pratyenakumavahekadhumAM mithyAtvam, wttAt - zAntanA pratyekanevInyavihAlA tatrota-77 dravya-pore tvayito TrAfane thALe "jo muLa ti nidyamiAivavatvadvikapudrAddhinavA paryAyavavanamAtrameva sthAna ! tAta "sAmaciva drave vA kuLa vA" ta dravyArthivanavagrahAyAM, puna tad dravyameva rUti tadruho mata , ravivAmite, dravyArthinAtene dravyapara taya prasiddha riti | tathA, dha mijomayaddiI paryAyana utpaSyate, te pAmavaividhyasaddhAvAn minnatyamityathI tathA vimasyupAme. pratye dravyArthisya paryAyAcikAsya = ! mayaphreDari dravyaparyAyomathoDupagapi viti samaya payayayam | gzAntaneti- dravyArthiva -jAntana dravyomavatvazrAdantrAnuM paryAyArthiva pavArena dravyapacomAyAkhyatvagrAhatvAnmithyAtvImiyartha parva tata paramAte vApatita tadupati - ttatrocana ti vyArthina dravya- patharAyo paryAyatve parabate prApta tidravyavAsukho vA sAmAyimiti cAtta sudravyameva samAdhima, phAija dravyana dravyameva samAyimiti taddIna vityuparlahati-smadvitiya to dravyArthina na vadhyate dravyana dravyuM dhA guNo vAM sAmAyimiti ne te tatra detu-vyArthiti ta sAmAyitva che paramate paryAyArthizarya divyagrAivanya payagrAhatvamiti dravyagrAhaLa sAmAnya divyatvena dravyameva sAmAyimityasya siddo lava vyathAyopavAlo vyarthaH sthADiyAda- tati . "svadhyate -ti pUnama "gNe 'carya thAkyAna-vaktavyarAghave yAti Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneA vyavasthAmaLamU ] [ 67 dravyAMzaprahaveAyAma, vimeva, sat sAyim, dravyatvane te zeSa, ataH dUnyacinayanonyantena tathaibAnyata v siddhezna, ananyasvacaiva viSayastha nayAntarAt // tarajJAta hiM dUnya guNo nA sAmAyimitIyanA dhrutA, asyAM cintAyAmrajyaMte-drAcinhanayasyAmitrAyeLa dravyak, paryAyAdhinayamya matena zuzra, tat sAmAyimityeva nyAyonuM zreya tathA anyathA, punAcitya nIvAnanyat sAmAyim, tarasya tu paryAyAdhisya, nIvAt mitraMr, ta-zrva vyAvyAyamAnam, gAzuyutsyA, na ghaTeteti zeSaH| tha punayaneta ? rUtyoda chamayanayaT-7monayayotiyo, imayagrAde pratyenopanInpanyateneti pUrNam dravyAdhi nayopanyAsavaizya hetumAna sthatidravyAdhivanayaprayo'nasya dravya sAmAyimityacetvartha: I va siddheH pocAcinayA'maketavyA'syupAmata patra sALavAr nanu tatAsya siddhattva'pa dravyAdhi nayato'pa siddhinityato dravyAcikhAnayopanyAsa tyata Aha- ananya myasthati / anyata tha pacAvyAnasthAyu tve sthApita vAlyAnasya yuoi mAba-pachaMdati-tasmAdyuita 1 ' tatyetyasya vivAnlR-anyati- apAhupatidhyAhyAnAnAbaLe kati tavarSa | r lAmAyim / 'kRti' nRtyasya 'pUrva vyAyAyamAnamU kRti nivAm / prAkrutyAvi ghULam, "nada padmAya naGa vica. 2 [patra-74] jJatyAvivAdyuti tathH| ttAjjaimavatAti- tha miti / 'Gamayanayomayaprade' kRti samasya vidramupAvAya vyAthI nam" samayanayazretyAdi| ' samayanayaNa ' nRtyasya samacornayamitiyoH ' - pratyarthAthanam / ' samayamAhe ' dRzya * pratyeopanI te viSacattamAMvezenADa ' ' Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 ] [ tattvavodhinI vikRtivibhUSita viSayaveronAkhyupamakhyAne sarva dhareta, vAheekaiksyobhyvissyksvaabhyupgme, evaM hi milanasyAdhikaviSayAnupanAyakatvenAnatiprayojanatyAdityarthaH // tyatatva pratye vipakaDayumohanara svarasvAcchanena saMdhyavIpaddanava prayogana, tava pratyekumAviSayasuparasthamAne " ti, phatye vivikhyopArAnam sarve paTela DraDyArthiva mate dI sAmAyika prArthanA muLa sAmAyimityupatA ra mATe" phatyaya ijayomaLavApue ti vivALam, dravyArthikanayasya dravyaparyAyobhayaviSayakatvAbhyupagame paryAyArthikasya ti tathA "ra ghaTe" rUtyanuSa | gva hi - yata - nayomayaviSayAtvI yuvame ! minaye dravya-paryAyomaminasvI pati-pApi nenomayavilopana tava nakriyenApati noMdhavaloparzatve nayakramanayetyaviSayAnupanAyAnetvarthaH ! para phAphate- sthAriti ! pratyemiti-mALA tUrthijaya dravijayatve pArthivAkya paviSayatvepi, dravyaparyAyanomayamanasya, sthAjo brunena viSe sthApavArtha verona, syAdravyavayitvena yAtparyAyaviSayatvena , samyakatvADaDapAyuM kyatve sAmAcivAyumaya guNaya sAmAcitvAnyumirca ra mukhyatveTSJpAnam tat savAIpAvanakALe prayotana, manmapi pratye Rmiti-vyArthiAnayajya dravya-paryAyomaryAvipatharva paryAyArthivanayatve dravyaparyAyomayavipayajavamicevamayupImepiniSThabhUddha nirvamam | tahevopati -tati-mALavArityaH mama mate dravyArthivAkya pUrvAcAryajIva pratye draparyAyomavAyatvanityamyupatunA sthAnIvADaminnAna vara sAmAci Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maneal-vyavasthAprajAm | [ 72 katvAbhyupagame niSpratyUham , taba mate sthAdguNaviziSTajIva evaM samAvi, yAjJIvamukha thava sAmAcamiti mitratAmAMpavana mate svAjhIvAmina-muLa va sAmAyaNa , svAvamijamuLa i sAmAyimiti nikitAmistrApajyapa samavAra na aaN maga dravyapradhAjhAmA, "svAminA ' tyA cAmuNAminanI prava" tyAre sAmAnasaMvatasaMvedyatA bhrAmAsyumita . zikSa, mama mate "vIvo guNAtipana " [patra-ti nitI jugAmana rUtya sAbutha tava mate tu muLAnA miti dvavyAcikAna, cAnImittazuLa zu sAmAcimitIti paryAyAcanA namUmmiDhitAmihApe mukhamaira virogatayojItvene prAdhAnyamiti na dravyaprAdhAnyAma hatyArASphI pratikSipati-tiA nIvAminnatathA mukhadhirAtI muLAmitratA nIvasyAkhyAti samAnavilaMvedyataya sthAti vyasthApi prAdhAnyaTA phAti niSedha detumupathati MIvADaminnakuLa veriti- trAdri pavAnuM sthagniIvAminnakuLa patyopagraha "syaguDamizagIva pAve." phatyajJAtipAt ANamitranIva tyajyopatra svAjhIvAminnA ti he guNI nIvAminnatayAravagAne tIvasyA mukhAramitratayAjhavAhananuM, yAjJIvamittagu pati he guNArja navamitratAvAdane nIvasthApi gumannatAMDavavAhamiti | pa ravamate nisithAnupuSya mAgavAte taddanAnujurtha yati- viti mama mate nAdvayaMsya pratyenumayavipayajatvAmati mate "tava mate tu" mAgatuMmate punaH maukSikatvena DitatvenA e " pratipanna hatyAthI zu batAroparadharu ti- zu? Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 ] [ tavoSinI vikRtividhitam maulive gujato ragatAro vaccaDhe natasleva nI muLAnAM vaijJanasakvalaivADuvamena muLanapatavaijJAnivAgyedhavAnitya vAvya rUtyasAmukhyamAM navuM mama mate dravyAtipakSe dravyasuparamena paryAyatvIpajyAM dravya guNo vecennaranirdhAraNA nupatti, tava mate dravyArthipaNe guLaye mama mate dravyArthivapakSe sAphAvataqnyo na jJatA vAdhitatvayiti zu tatramA nA ya "rva rAtam" dati vAkya mayurAte tatra vAyAhu vakhatasya nAmevalanDa, gi "dam amevarakvanyAvachiragataniSTakAratAni hAtijJAnIyo tAlandhanyavat ' cce zu janatajya vijJAnachatasvanyasya yathAvupamAMthI vAstavize nIve lpitAnAM muLAnAM sattAvALyalagADaviSya mAvA tabdhanyo ja samavartIti vijJAnatalavUnya caiva vamaLAnANAnavizeSapahRkSaNakya tava maoNmyupAmena pavArajJAnavirokhyatvo yo zunApito mukhapratiyogitA vaijJAni- vizaunATito vizAmayuto vA sakvanya tadvAn gIva phati "navo mudApratipanna pratyayAthI vALya pratyartha "navuM mama mane ' iti sthAne "tu mama mane" ti pADo yu, " tu' tyakSya "patanirdhAraNAnupapana" phulyAgAnDayarI mama mate nayadvayasya pratye dravya- padyaaviSayAtvImiyacupAturmate ! vyAritApakSe dravyapUryA tyAameti dravyArthina, bAin pakSe dravyavata tavatyamittasya mukhasthApi mAva pava, na tu tapachApa uti dravya sAmAyimitibata mukha sAmamityapi sAvaceveti 'dravyameva sAmAya - dravyana" phatyevAtanirdhAraNAnupapattipiti ja punarityartha. tatra jetu- tava mata ti mAtRta carcA vyApakSe "kAvAva ja cannAsti vartamAneDapi tat tathA" [ dhyAbhopaniSata ] kuti Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane pArTImANamaM ] * [ 82. dravya-kupAyomeTsa vAparatve muLa dravyamezyalisvAvALa tamAlAya dravya-muLapadrayo paryAyavIpajyuddhA liti che? maiva sAmAya dhyayugAnyatAvyANazuddhadharmabanijJAsANAM to zazidharmarodhananavanayazAyAsakradvApaUruddharasvAva, nahi voDamiti dhanajJasAcAM trAMbodhitamaitranirmitaghaTogyamanu nyAyAt dravya vyatirekhAnupamAt mukhA prasanta pati dravyAniye muLacaiveti- munastha paramArthatoDatata cotrekSitasyAphIra phatyarthaH mama mate nayakrayajyomacaviSayavahatyAdhupa mate vyApale dravyArthisthApi dravyAmitraguNaviSayakatvamiti pA yaulirA pitasthA tamArA brelidravya-gupamAvAya che yAta" tyAra 'payAvApajyuThThAviti " datyana pAkkAmupara pratiMkSipati-maimitkAtinA vi dravya guNo vA sAmAyimiti nilA 'zuddhadravyatvakAravAmAyiviroSa zuddhaguNavatAsAmAyiviroga vA zAna gAyatAm " pratyAri, tasyAM tyAM nivRtta "pracaM sAmAcivAm" ti prayojAya "muLa sAmAcivam' phAti proca vA sannatatvam ; 7 tu mavanmate dravyApina "navadravyamatro gukhaH sAmAyi " ta prayojya, pAstAmate "muLaminna navadravyuM sAmAna visphati prayojya vA satatvam, kartha-jukhatvAnyataradhyAyasudhacaiva nisAsAviSayazAnenistApitAratAzrayasvAd, navAmittagutvaca mukhanijanIvatvasva vAtathAtAvityAha- sAmAyi. hati. tAdazarirati- dravya mukhatvAnyanaravavAmukhaminI nIvAminnakuLatvadharmacarthaH | zuddhadharmaprajAranijJAsAyAM viziSTa dharmakArAvadhAnarAghANyAsannatyaM tathAkayoAsya kavivaLanupAttapartutvAno draDhati- nIti ! paraH re Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 ] [ mdhAdhinadhiminipinAma laya mAhiti mAmAyopalI, paryAyAcinayAtavAra jJAna sAdhavanAnA , taI nizAmayA, tane praznAr , tava prativanarupanAvo thatA satra nAma, vikhyatve paddha, nava naDayA tathI ja lAmAyanirvirogatA pathathAnidhAna praniSTaprajAsatAkazAstra "rAma davAthapayAnayAntapradhAna" tyAnasya, vipa2viSyanA chAno pachI vije, vaMnikhAnanAvidhyatA nayananiprAnAzAnA sAmAyiniSThavinaMta vyAyAnAnyataraghAnibaLAtAnA sAmAyika dravya-pathacikanAnyatarajAvitviAkarSa mahilAdhanam. phatyA jJAna niphana " sAmAci dravya-pathArthanAnyatarapradyuniti mArja je nAthavAnuM kyAcchiA , tathA kata nAmA4i ki dravya- padyAdhinavAInvatamArava'ti praznAr , taryava prativananArAyaT: sAmAci dravyAcanayamakAvata, rAmA paryAyAdhizanamArava' rave prativavAhapanAvyo , vyArthinIprI zva nIvAminnaguNatve guNAgamiznavatve , pAvAnI prakAra nIvamannamukhatve guNaminIvavuM , pavaM dravya nana bIvAminnakuLa mukhAgninsano vA sAmAyimityuttaravavanaprayo, poMcAnana navamannakuLo muLaminanIvo vA sAmAnya cimatyuttaravevanono nADanupapA tyA praznacinu prativavanavidhAvabativatranatastamivAyaIkSAnaparikzAnatastamidAvapadravyAdhi- pArthinAnyataraprajAprazAkhAnaceSTasAdhanatANAnAtiH praznabatta, praznapravRttI 4 vabativavanabaMskRti vAminAyalanayaribAnabu,hatyanyonyAzrayApatiparAmibAvo Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyavasthAmazaraNam 3 [ 83 nAnupapanna iti cet , na- patrabhiprAyarUpanayapakSe'nyonyAzrayAt , evaM sati sAmAyike dravyaparyAyAtmakatvasyAhAdAda ttkukssiprvisstttavADamevasyavinatiriktatvanA ! ra chAttA, tatra dravyaparyAyAtmakatvasyAhAdasiddhAvapi tdbhedaabhedsyaadvaadotthaapnmUchAvalIMkyuparamAmayAviti dri sakrata ti madha-ti ! paramate ropAta ramavAda-va nItinIvAminapuNatvA sAmAthi dravyanathaSStistava mate vizupAme satItyartha . tAlukA praviNati-dravyavarIpaLataya pAmevADa evoH pacaviropAtAM dravyamevAvavizvavuM vadhyam kAkA chApattitvamArA pratilipati ne veti sAmAyi dravya-yAtmatvayAdvAdriAva itamevAevAdvAdyotthApana mUdAkU mavalyava, tata tanivRttathe tame vAMcamevasyAdrAvoHvitaracetyanumUyamAnI sAmAnya dravya-paryAyAtmavatvasiddhacanantamuzAllAnyuparahmamAvasthA5trApADatamavAdukasAtheSTaSSpatyA parihaLe sAmAvatIyaMhi-tannati-sAmAyika pharthaH | "zAkSAtrupamAmAyA selyA nirAkUbyuparamasatyAga doSatAmavetasvAnumavata rAmavatIti hAmi iva sati' tyA "hina' kRti paryanta zukyAyaM mAvAyadyapi samAya TrAnayAtma cat "sAmAyika dravyama pati zI tara prajApatI mAsamA cat dravyatvam, carca 'tAmA, ci muLa zuti paryAyAthiyAtma jJAne prazAtA mAmAnaM mukhatvam, takyatAprANanimiSTatAdhanAmata tAdAnaviSyaprasAdhanavaMbarAzAnA "tAdarAzA che nahitAm' kRti vijJAna raMtara vi sAmAyikam ? vi vA sAmayikam ? ta banne pati tatividhAre racArthinavAvaSTabena muLa-dravyomemupAvatha TyathAvAvamena tathormamupAvAva ja svAduLa Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navakAra [ tavarodhinIvivRtivibhUjitana jaLa jamu-baso veva vanadiyaraya nIvarya samuLa" tipatra-61] etadaraSTasya paraH prAha "naNu bhaNiyaM pajjAyaTTiyasya jIvasa esa hi guNoti / / chaThThI to vadhuM, to kuLa to mitro - [vize vicamAthA-2660] vyAM-navu "so veva" [patra-]tyAtinivipAthottarI aLataNu-paryAyAdhinayamasena nIvarya sAmAjikSaNo muLa ti minAraminuM dravyuM sAmAyinam , tyAdhyamipagimino guNa lAcamiti tavati, tathApi 'sAmAyikaM yAhUdravyuM tyApaca datyea sAmAci dravyaparvocAtmatvajyAdrAvato nihanto ravikhavyamukhyamevAbhevasyAdvAvasthAme pati pramANottara metatva, na tu narottaram ! nanu pUrvottara-Amyatatvene mevataviti ? mai maMracAra darona pramANottare sAmAyika dravyaparyAyAbhazatvakSasyAdvAvArtha tvaca siddhAvadhi vArtha 'dravya-paryAyomevADameti cATTAva8NottaramiyAnamUjImUtAyA nizAyastavAnImAe yuparamAmAvena tavanaparamapi tapekSAvavanaTanona-sthAvarayaM vazavatvADapAtA, ataH prathame nayottaravavanam, tataH pratiniyatatattanimittAvayA tattanimittabdhavidhavAvivarmAmAneyavATitamUrtivastupratipAvAsyAdApramANamAnAtmamuttara vyuparatanazAtamusvimiti | punaH paraH rAte-ati "nago phAti-"nanu mapita thayAdhArA nIvA Dhi gukhati ! vaLyA tato dravye rava tava guur to mi" | kRti saMskRtam ! vivRotiSati | "mati" hatyam, tat UM mAtamitvapallAMyAmA reva' sthAnivRtti gAyo to '' phatyastha vivAnsamAcara kSaLa kRti pachA Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavyavasthA ] di vAt , kathA-vachArnizAs, vasIyate, tatA, -nIvo dravya, taja-sAmA punaH, sa aa sAmAyimunA, tA-DIvadravAn , mija ti, paryAnayamate mijadravya-paryAyomayasaddhAvasthA zrautavAnADhIyameva vAgyAna rUti parasthIta ! - bottamada"kapAlamapurA, paphavAva ne gulAba saMtaLo. brovAyaramena , na dhIra ta itanAma che tanmayapULA, taM tabdha guno ri dora sAmaya ! uttara nIyA nada, taiALotiyasthImiyAM ! [ viroghAvaramALAthe-2660, 2262 ] vyA nu paryAyArthiAte vAvaM dravyuM te? ripataM vAra ghAgha pakSa, sara yut "na pannAthano viya"[patra-7] phatyaya vivA-vaSTa nirvediti vasIyata kRti pUraLam, anyat paSTa : parAgamizrAvamupavati -paryAyacamata kRti ! * , sattaramArthamavatIcaMti-satromAti "kampAya ti-utpAmarAkhi pratikSaNaM co mukhAnAM pAnA dravyopavAmA caddhi vite tAina tannAma" ta panAtIta tattva guNa pati mavatu sAmAvAn ! patrasya nIkatA yathA tatvattAnovitAmitA" | phati sAtam ! mAthAdvayArtha vAghAtunAma:<Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A 86 ] [ tavodhinI vivRtivibhUSitema ityAdinoktottaratvAt / atha dvitIyaH, tatrocyate-utpAdabhaGgurANAM pratikSaNamutpAdavyayaguNayoginAm , guNAnAM yaH santAnaH sabhAgasantatAvanavarataprayattiH, tasmina yadi samAnazyabhidhAnahetutvena nivandhanena dravyopacAramAtraM kriyate SaSThIvAdinA bhavatA, tadA tannAma- 'nAmetyabhyupagame' manyAmahe tadityarthaH, nahi kalpitadravyasajhAyo vAstavaM dravyAmA viruNaddhi / tatazca tajhedakalpanAt-tena kalpitadravyeNa saha bhedakalpanAt, tat sAmAyikam , tasya-kalpitajIvadravyasya guNo bhavatu, ko yadi paryAyAthikamate kalpitaM dravyamiti pkssH| 'utpAda-bhaGgurANAm' ityasya vivaraNam- utpAda- vyygugyognaamiti,| 'santAnaH' ityasya ravarUpakathanam-sabhAgasannatAvanavaratapravRttiriti, guNAnAM yA sabhAgasattAvanavaratapravRtiriti tdrthH| tasmin uttaravarUpasantAne, yadi dravyopacAramAtra kriyate iti smbndhH| kena hetunA dravyopacAramAtra kriyate ? ityapekSAyAmAha- 'samAnayuddhayabhidhAnahetutvena nibandhaneneti / kena kriyate ? ityapekSAyAm- paTIvAdinA bhvti| 'nAma' ityasthAmyupagamaparatve 'tannAma' ityasya ko'rtha ityapekSAyAmAha manyAmahe tadityartha / nanyevaM paryAyanaye dravyAsyupagame paryAyanayo dravya naoNbhyupagAchattIti bhAtasya hAniH sthAdityata aahnIti- sAte pAyo vAvaM dravyuM ne chatIcevaDuparamo na tasya virodhaH kalpitadravyAmyupagame'vIti // tatazca kalpitadravyasanAvasya vAravadravyAbhAvAvirodhAca / 'sabhedakalpana'd' ityasya tana kalpitadravyeNa saha bhedakalpanAd' ityrthH| 'tasya' ityasya 'kalpitajIvadravyasya' ityrthH| patrasya vArapavatve na. prakRtahaTAntatAsAva iti 'guNasamudAyavyatirikAsya kalpitasya' iti / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneAM vyavasthAmam ] [ 29 nivArayitA ?, cacA-patrasya muLasamuddAyavyatirikSa jJavitasya, tatsAne-tariAbhava [patrasantAne,] kavitA-35nnA, amitA-- 6 vinA, nIrutA cuLo vyarvAyatte, tathA prakRtavanAyApa vyavahavaLAM na dhim / Apattino kSaLi muLasantAne mevAbahArmedrenA'sitte tatra dravyapravRttarityarcaH / / maiM 6 vAnyama-vaivattasya pAvaka' tyArau vAstava va sukSmandhiDhaye pIvAnAnovovapattiriti, 'rAo zira, ziddhAputrAya ' * * tadvirodhAtum / ' kavitA' nRtyasya 'tpannA' ' hramitA ' caca ca vinA tvarthaH / khilyusantAne dravyapapravRtti,tumupavAta- azvapattiopegeti-muisAne padmaNotpatyanAra kSepa thava dvitIyasukhotticaiitramAsUtpattikSaLavoveotyartha, astha 'egrihAvuM ' tyatrAnvaya', mendrasyaudhdhavasAyaprativaUtvam ; tanmAve ja miyo-vi pUrvotta_kSaLayoevathayalAya tyeva mamevAvalite guNasupAtte dravyapadmavRttaH dramimityeva vyavahAddityarthaH / ' nanu nIya mukhaEnisyalpitanya pakSya, sAmAyiktva vAvamukha vadyAvitasya meddhAMtapAdhi nIvaca sAmAjJi cuLa ti pachI 7 sAti, vAstola sAdhanormakSAnava--pratipAta vasya vimA~ 'revantaya cAva tyAnA varSonAstyiArASTrathI pratikSipati- caiti| aminnApi vastuno minnatA lpanAAM 'rAhoH ziH ' prathAnI pavanAt sAdhakavAvatvasthya tatrAtazrRtvAdviti nivaidyutumupa cetira Dho. zira ti- caiva vihAputrasya oinna dezano nAduH ziyorahita tAjevAM A turitti dvidhA vyavahAra, tathA ca cadreva rAvela DAku, cadeva vijAputra tadeva zarIramiAMte minnadha > Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 ] zarIram ' phAMhemiyaimiSArAt [ tabodhinIviiidhamUvitam nanu muLa santAnayorjana-sattvavat melpaneva maiM sanma trivardhanadharmAMDamAr, pachI nAmeciva vasa aMta mi dvapadma ' kRtyatreya ke maiM navuM 'vaTasya svarUpa' tivad 'drazya dhaTA' kRti prayoga! patti, 'gayo tevA prayogaH' ti nyAyena tanA sarvAzrayasyAmavevikaTIviAMrdaryata kRti vAhaka patra sondhaDhace pati niyamasya minArAv- asAvirya zudhdha-talahAnayomeniyanyavayopothAmavatAcitumA adbhute- rthAta ! dhanta pormAlpA mittadharmo bhAvAt cA elpA TM sAvRta tathA muttalanhAyoAMpe meklpanArtimattadharmo'mAvAvuM meklpanAna lAvatIti elpanAnupAvAya nIvaca sAmAcimuLa ti pachI mecinnA 7 samavatItyAha- munsantAnayoti sannivavanayo'mAvAt mevA5nAnimittattva viddhadharmo dhyAnastha muLa-spAnomAvAtrM = avanAte nIva svaipa mukhya kRti nopapadyane, aAvate ca dravyArthinace dravya mukhacomera tyameva pArthanupAvAyo pachIvioipapanneyAda po cADameryavaMti / amene va pachI dazyate, cA- dhattva mityAda- vasya svamartyatrAMta / . nanu cavamete pachI dvaTasya pam' tivad ' vakSya vataH" dRSiAt, vAn pArkaene savepAvatiparityAAca prAMta kSIta-na nairmita / dhadrasya varUpam ti prayuSyane prAMta tathAprayoyopapattaceDamene'pa pachI ta pIvAyate, ' ghasya ghaTa: ' kRti tu maiM pracukhyata varSeti mitra citAm? nahiM ane caLA pachIvirmivatItyetAvartavaTM tatpran co nimittalagheLave tathA na heAnA pramukhyata kRtyata kha pa " Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anemAAM vyavasthAmA kham] . [ 81 patta, sAvirodhdhaprayAsA SaDAiinapitA comeTAjInhoye avipajJanyapavAze sthanedaMtAna tAttirati nyAyayaH / tathA A thavitasthApi muLavyAtaLio dravyasya sadbhAva tyAzIyAM melaeNpanAnimandhana dharmameTmuticipurAH-- s * ' padrava pada: ' kRti jJa prayogaH, dhRtasya svarUpam ti tu sava ravi pracukhyata kRti tathAprayoA, tAzacaMdrAya nAmaivAci hatyA- thoreti sadranApattaH dhanya pachI vIyita ' dri * kRti prayogAna pattaH / na paprayo devaprayoga ti nyAyamAtra * 'dhaTastha dhayaH ' kRti pracoDanArpAttane sAta lAyajANa mA'vimULarahitasya sthacisya nyAyAma satkAr, ato vAjyamasya mUruM caina dhaTasya pam' dAMta prayoA 755dyuta, caMdrava ghaTA kRtiprayonApattismrutyaMta 'At-mAvizeSyaAEprasthAnaDti-vizeSyatAsavapena zraTAninirUpitapaitharzamendra zAbdodha prati vizeSyavAlandhena vastupA'vipajJanyopasthitiH zALam, tathA ghaTastha svarUpam kRtyatra vALavepanayorSAte svarUpe vizeSyatAlavandena savena tarRpa raLavAt svarUpe thona vita SaSTacoDameprAdazAvoH lakSmati tatvono kharca * ? pam ' kRti praco| 755dyate, ' matsya dhaTaH ' tyAro nA sUtrarUpa pAImAvena tannorpArthanevi vizeSyatAyaina dhaTebhAvena dharaNAmAvAveva 6 paTe dhanavataSajIrthonevapro,zAvyuM vanya dhanya vizeSyatAsanthena sAAva AMta za tatvayonano ' : ' ti prayoga kRti prayokhyAmAvAvtAdaraprayo (unAutta tyartha / tathA ja muAtatsattAnayomavalpanAyA alAve ghI ca < > * " Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..] [ avodhinI vivRtivimUvitam " uppAyabhaGgurI jaM guNA ya na ya so tti te ya tappabhavA / na ya so tappabhayo tti ya jujai taM tdukyaaraao|| , [vizeSAvazyakabhASyagAthA-2663 ] vyA0-yat-yasmAd , utpAdabha rA guNAH, na cAsau santAna tpAda-bhaGguraH, tasya pravAhanityatayA sthitatvAdityeko guNantiAnayodharmabhedaH, tathA, te-sAmAyikAdayo nIlatAdayo pA guNAH, tatraiva santAne prabhavaH-utpattiyeSAM te tathA, na punarasau santAnaH, tatprabhavaH-guNebhyo labdhAtmalAbhaH, tasya guNasAdRzyanabandhanatvAt , tathA ca kAraNameva santAnaH, na kAryam , kAryameva va guNAH, na kAraNam , ityeSa dvitIyo guNasantAnayodharmabhedaH, iti yujyate tad-jIvadravyam , tadupacArAt-tatra guNasantAne guNebhyo bhedakalpanAt / tadevaM paryAyAthikanayamataM yuktitaH samarthitam / / atha dravyArthikanayAbhiprAya didarzayipurAha" vIyasa davyameta Natthi tadatthaMtaraM guNo NAma / sAmannAvasthANA'bhAvAo kharavisANaM va / / pAyabhAga0 iti "utpAda bhagurA yad guNAzca na ca se iti te ca tatprabhavAH / na ca sa tatprabhava iti ca yujyate tat tadupacArata." // iti saMsthatam / vivRNoti- yhiti| tasya santAnasya / tathA ttprbhvaaH| nanu guNasantAnasya guNA'bhavatve guNasantAna iti kathamucyata ityata Aha- tasyeti-guNasAtAnasyaityarthaH / taya ca guNasya guNasantAnaprabhavatvaM na tu guNasantAnasya gumavatvAmI . vyavasthitI ca / ' tadupacArAT ' ityasya vivaraNam- 'tatra guNasanda guNabhyo mekalpanAt ' iti / upasaMharati- tadevamiti // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anehavyavasthAmAi ] AvibhAva-tirobhAva me tapariNAmi davyameveyam / viSaduvaM vi ca Aro va vaisaMtarAvaLo || [ o vizeSAvayamALAthe-ra66, 2626 ththA dvitIyasya dravvAcinayasya sarve murkha-nAi dravyamAtramavApti, muttu rahavazvetAvijJattAntaramUto nAsti, tasya sAmAnya patayAvasthAnAmAMvAtvaSALavavuM ? vALavat , tAhi AvirbhAva 'hAvirUpeNamitti, tiromAyazra drAvipe pAAmitti, sAveva tasmAtram, tena rintu-pravatinuM zI yasya tat tathA| dravyameveT- murkhAAista, 7 sutarvAMtaril cuLaH / vismRta dravyam ? nityak-vinattikSamAtram, vadurya TI->jJaTU-pa3ru-mudriAduiroLAmam, rAma-rAvaLa-mInAjhunAsimbandhIni veSA pApo na ha II dravyacimAvyopA mAthAmavatAti- ceti / nIcala.tti- " dvitIyastha zyamAtranAsti sAira mukho nAma / sAmAnyAvasthAnAmAvAtuM viSAmiva varmAva tilekhAvamAtrapariNAmi dravyamevam / nityaM vaghu parmAve A nadava veSantapannaH " || ti saMskRtam / viTToti- dvitIyati / sarafntaramUrtaH dravyAnlR minnI tAava Avava-tiromAvAveva / samAtram avirmAna-naMtomAvamAtram / te AvarmAvatiomArcemAtra / sayA AviAMva-tiomAvamAMtrArpAma 1 satiri dravya aMrtA nAdi dhruvaSaeNdravyanadhitya, anyat spaSTam II dravyAdhimidhAyopavo niryuddhinanamavata rati- drAcidAMta / OM OM. prati~ * cav yat cAn cAnU mAvAn pariNamate covisrahAmyAM dravyam / t tathA jJAnAti jJoparvane parikSA 16 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ] [ tavodhinI vikRtivibhUSita dravyanA samarthanArthe nihi"laM vaM che mAdhe pariNAma patro-vIsa baM! tuM taru nANAi niLo apAve vALanAM thi che. [ viroSAvasthaRni ra667] * dayA"povIsa'tti vimo nizA, prayovetanavato vyApAra, vinnasA-mAvA, tAmyAM yAna vana mAvA dhdhA--pItava-suzrutvAkIna , vat ya dravyadhaTApradhanuhi, pariNamata-yAtmasAta hete "provilakSadrivyama" hRdhevAsamAnasvIre prayogavizvasAnidhanadravyamatya dravyapatya vyavivanavena taDumayanirvAmitradraya saha svAta, na prayoTsasa(vAyo), natanavanatve ja nAte niSpajavena nAri" | kRti saMratam ! vidgaLoti- ghayoga-valasati-ma tRtIyAvimasviMtteti suvimeksi: "po-vIsatA" kRti nirA Dutvartha grA provinnasAmyam ! nanu "po-vIsA zva' phiti samAjavAkyameva suto nAyite ? cena "pacodhIsA" ti suvimavinilanADIvAroDapi kartavya sthAvityata zAha- prayoni ! taye samaNivakyatve proja-vastraniSpannadravyArthatA vAnyam tatra dravyaparva vyaktivAnna mata, sAmAnyavAvi vA ? Aje caheva kUcce prayo-vitrasaniSpanna tacaiva na thAta, na tu ya prayoga mAtraniSpanna caca vizvanA mAMganiSpadaMtayorkayo provitratomaryAniSpannavAmAvAta, pritI sAmAnyasya nityatA navipi nippattamAna vAya iva cAvato je tamAravAkyatvamatyA- prayoga-vighAniHja camatyartha dati tadumata-prayokAvitramatya "prAyorvisatyananta tadda Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ re ane vyavasthAmaNama ] bAda rUAhokhya prayIvasatAmyAmati vyAkhyAtam tathA ja yAna pAna mAvAniti mahIsAmahi 'vAma-vakSiNahastAmAM zuM je pUjAti va pratyeAnvayatAryAnnAganupattirati yama 'taM taha ra vIkhoyAnAzakya tata tava tathA tathAtena tena rUpe pariNamar dravyameva, nAnAta nA vahI, na puna tirivAja paryAyAniti mAvA, tevANabrakSAmAnava savAta , svA iyatra vArAmiti tyA" tvanuSa | navevamanyu patAvavameyara cA- tathA veti-vimavizya "gbo-vItatA' gyasya "prayo-visAmyamityevaM vyAvyAta rA catra varNavIsA tatra pratye - bAnvaya tya rItamAi- vAma-bihAkhyAyita- vi6. dhatuno vAmana grahamAM vasyavid vakSipadantana vita punamakSiNapaddhayena baLa, taltha sarva "vAmakSipadustAkyAM caM caM gRti ' DacanenAvavo mavati, pharmavIllAmAhAbhyAM, tathA jhaDapIti nAganupapattizopItyartha. "s uM ne te mATe ' phati vIrANAvAta "te taha' phAti ni vINApradhAna uti tat tat tathA thelyavaMvapatyamityAtaprIta ! ena ena pepA 2 paripAta dravya tathAbhUtAnuM drazyavyatirAna paryAyAnuM sarvoDapi vino ja nAnAtItyAhana punaviti tAdazapathALAM paramArthato sattAva chevaDhazenA viSayatvamato vinaya sarvasatvahAnirityAha- teSAmiti-tathA mUtapathayANAmitya, cena na pariNamati draSaM tat tat ja dravyavapameva, tu tasthatidim, tAt paryAdA dravya vyatiri na baceveti patra mArthatatAM tevAM zAnadamIne satAM sarvapAM pINAM dravyavAna tvamevetti dravyonAmeva vakillAnaviSayavaM paramArthataH sandhAtu , tayatirikzAna thavALAM vRddhijJAnAvidhavAnuM paramArthatoravavA Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 ] [ tavavAmIvivRtivibhUSita nadyutkaNa-vikaNa-kuNDalinAdyavasthAsu sarpAdidra-yasya svarUpavyatiriktaH ko'pi paryAyaH, sarvAvasthA'vicalitasvarUpasya sAdidravyasyaiva saMlakSaNAt / yadi paryAyA na vidyante tadA kathamucyate yAn yAn bhAvAn pariNamata ityata Aha-aparyAya-paryAyarahita vastuni, 'jANaNa'tti- kevalyAdInAM parijJA, nAsti, jJAnaviSayatayotprekSAmAtreNaiva tatparyAyAH santi, na tu dravyavyatirekiNA, ato dravyA-4savA'bhAvAdasa sa eva paryAyAH, dravyameva ca prmaarthsdityrthH|| nanu dravyAnyasavAbhAvAd yadi paryAyANAmasattvaM tadA dravyasyApyasatvaM syAt , nahi dravye'pi dravyAnyasattA dravyAthikenAbhyupAgamyate.kintu dravyA''tmikara, kAlavRttyatyantAbhAvapratiyogitvarUpa masattvaM tu paribhASyamANamapi na maulaM satvaM viruNaddhIti cet ? na-avivyavahArastu pRthaktayA tathAkalpitatvAdeveti bhAvaH / yena thena pariNamati dravyaM tat tad dravyasvarUpameveti to bhAvayati- nahIti / saMlakSaNAt anubhUyamAnatvAt / 'aparyAye parinA nAsti' ityetaduktibhavatArayati-yadItyAdinA / tatparyAyAH drvypryaayaaH| ana dravyanyatirekiparyAyA'bhAvAt // zakate-nanviti / kintu dravyA''tmikeveti-tathA ca dRzyAtmakasattAto yathA dravyasya satvaM tayA dravyA''tmakasattAyA dravyarUpeSu pakSiyapi bhAvAt tapAmavi sattvamazIkaraNIyameveti kuto bhavanmate dravyanaye paryAya na santItyuktirUpacanneti bhAvaH / nanu paryAyANAM kAlavRttyatyantA'bhAvapratiyogitvarUpasthA'satyasya satyavigecino bhAvAnna sattvamupapadyata ityata Aha-zAleti-niruktA'sattvasya pAriAdhikasya maulasattvavirodhitvA'bhAvAt tadabhAve'pi maulasat syaadevetyrthH| bholasatvA'bhAvAdeva paryAyANAmasatvamabhyupagamyate, na tu Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneAAvyavasthAzramaraNam ] [ 21 SaSThita svamAtranthena ' sat sat' tithyAviSayatayA dravyameva di maunuM salama, tamAvAva varyAMyALAmasamityarthAta, taghasatyaparyAyAMro vahivajJAnadda prAntattva dgati zveta ? na-TurvAtadravyatyaya tene praphyumena tavaro'prAntAt / 6 porpatAhanuAMhatameTe'va nyamAtti, ghaTa-pArzvamevavat sarvAt na cA'sato'nupadhAyakatvam, pratisUryasya jalopadhAyakatvavadavirodhAt nihAriA pAna coryAnti samAyatta neti / viiittapacayALAM narjhana hatavamAvamiti nIetarUpe 'sat sat' ti vyavahAviyatnamato dravyamevArjhavarSAtavavartyana 'sat sat' kRtivyavajJArnavaSayatvena maurya samircaH| sAva mautattvAmAvAthI nanu aparcA) vasyAdrInAM aai nAstItyataH saMparyocaceva dvavyasa grAha; jijJAnam, paryAyAmyA'saha pati tadvipayatvAyu zrApaa haeNoSThajJAnasya vityA te-nIti / tathAIti-sapoMcadravya(S vAhItyarca:|poMcALAmasattvAt jJAAhityaM nAtyeva vajJAnasya, ntui tadrudbhuitadravyagrAhimeva, dravya haiM sarvati sanuMzeDyantatyAnna srAntatvAIDapattiH vakhAna tti samAdhatte aiti | vupadiAAva paryAcopahitadravyaAva pavAraNa paryAcaLa vyava vheva 1 tene vaLajJAnena ! haze dravyAMze nanu pA~coutadravyasya vaLajJAnaviSayatayA nyupAme dravya thatu pAMcodita vArSa tataH pocAnuM hitasya dvavyasya mere dravyameva sAvityAca pratikSipattine aiti / niSedhe hetumAda-pati-dhaDhAI'jAza-paTAIArAvInAM menegaSa AArAya vadhAAAcetvartha / 'ghaTa-paTASS - dhADanevavalU' mUti sthAne 'dhaTapaTAIAmaMDapa bALArAmavat dAMta pADo custaH / samAvAta dhyamevAbhAvAt / nanuM paryAcaLax / malakhelatAM teSAM dravyopaSAyattattvapa navRita vruti * Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] [ taqhaloSinIvidyutavibhUSitana jaMhanA vaLajJAnopayome pradhAnyanA'viSayamAttvameva vA dravyAdhimate paryAyALAmatattvam / na jevuM parimASAmAtram, nimna yataH trajJAnacaiva pArthasattAyA pramALAt, chAsthi jJAnAnA saMvAAtinA vyavahArata parve prAmALyAmimAnAiMta vinga / / dravyasyAmAve evajJArnovaSayamityArAGgaT kSiti nati / vrataryAMta-jJao sUryArtAvamaladIpe nopaSAya arthAta, tataH sUryamAM vArtAhartAmar nomAMta vyarvAdute, tathA jAlato'Sa prAMta yaMtyopadhAyAtvadnenA vakSyopadhAyAtnena lakSa virodhamAvA vyarthaH / nanu 3vadhAyamAnamantaroAdatasya maneM na sAvatIita paryAcopattitadravyamAna paryAyamAnamAvazya miAMta dhruvajJArnAvakhacavAt paryAyAmAM sattva rtyAtyaMta Ada yuvAIta / pradhAnyanAMta-paryAyoUtadravyamAne pacayALA prAra ceva AnaM 7 vizeSyatAMta prAdhAnyanA'vaSayI jyamALatvama ceva paryAcALAAiMta tatkRpamasa- jJAnavaSayatve'pa paryAyAmAM nirdetyeva / nanu vajJAna mavatuM paryAyALAM prAdhAnyanA vaSajam, ahmajJAne tu teSAmAMpe prAdhAnyena vipI atyaMta vajJAnopAne prAdhAnyenA vaSaya yamAtvamatattva; mAMta paramAmAtram , sAjJiAne prAdhAnyanna viSayoyamALatvato vArtAvilaaya paryAyALA sovAnAM prAMtalipati-navRti 1 levaLajJAnopAno prAdhAnyajJA'viSayI jayamALatvamasattvam / niSedhe dvaitumArlR-nizcacata ti-vajJAnameva sampUrNavastuvanapALanizcayataH pramAmiti prAdhAnyana caDeva tAipacAveva ota pAryasattAyAM tattvavapramALatvAt, chAzrvanu sthiNAnAnA zuM sampUrNavastu vaivayaLAImAvAnna nizrcayataH proiMpya jantu saMvArAvinA cavAtaH kAmAkhyA'mAnameti na prAdhAnyana cittvataH paryAcALo samirca ! Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maneAAvyavasthomaLamU ] tameva praznatAcArthe mAdhyad vinroti na nAhe na mAva, pariAma taya tayA toDaLanna | pariNameoisaduM varSe niya nAr niLio" [vizeSAvayamAkhyA-2668] [ 20 byA--da ya''--paTendradhanuti dUjya, yA fun jANe, thairAzvetAvim, mArge pariNatti tat tavA tataH-paryAya vanattvapU dravyameva, ritimAtraviziSTa vastutAogavajitavamAthuM nAnAti, jIjAmavR saMsthAviroviziSTa muLam // jIhajJAtipoyAsavuM caM tatryapateza ti nijJAsAya/mAi"na tuvAdSma jIuArUM tuM jeva te tamArUM | patta tantravAM hara savAminaeN vi" deg [vizeSAvaNyama banAvA-2662] oN / suvarNAnyat hatjhAmimyupAnchAma, jantu "suM E che te mAne" [patra-2] tyAviniyukttiAcIpaT zilAM mAthAmavatAAMtamenaiti / na khAve ti-cavuM cavA ceM mALiti tat tA tato'nanyat| patimAtraviriASTa dravyameva jJAnAti ninendra" | ti keMdyutam / virRdhdhotiiti, viSardhA spam | ShoNrcarAAMca dadhrAntamA.-jADa'viniveti mASyaZvoAdaprAntopoAiM mAthAmavatAti- tADa'livarcAyADalattva AMta / taddayapavezaH tAntyipadeza I 7 dhruvanna ti "na jIvaIttvat paDAv tadeva te tamALAm prApta tapadeza jamatte vapAsminnapi" | kRti saMskRtam / varRNotimaiM suvavaDhiti / 'jAtInAM jIvaSNuminnatva'pa tattaniA Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ", 18 ] [ tattvodhinIyitRtiyamUvitam saheja suvarNamaya, te taM-jDAviyam, bALAre trA taMtryapareza h'AviSavadeza hamate, svarUpAta-pUrvAvasthAmAvina, uttarAvasthAyAmra, mannati tatta ziSTAAnivRttvanAza ninitrandhanastavyapareza, na ca viziSTameva zuddhAmAMtavandhIAMte mAvA // zrvamAMya ti guNAnAmanyamiyate tatrAha-- "navA ntrAvI zuLAvako naLa saCruM / hola va vALa mitravesolaeNnDanI vi" [vizeSAvayamAMvyathA--r 670] laeNnthati puna%0vyAt Avyo muLA, rzAvezanvAbhavapurAkhAdyakSa paryAMga', anya-vyatirebinte, tavA nUna-nizcita muLAdrInAM svapravezatvamAdyate, dravyaRdrezA tte mukhAdya dhyantu, dravyamevAstupAme = teoNmananyazALAnAM pravezavameva Atka na caitan daSTam "vA, cuLAnInAM sadaiva pAtantyaLa pakave zattvacaitra gAyonAAt DA paherAmen ti na rvAimazalyapadezasya nanimittomityArdha-tadviSTi/SjAti / zuddhame'pa vinAi elsamavena na DArDAmevataH suvarSIneprasanna tyAnlR 7 kheti, anyat pam || << pravAryakUttatottAyAmavatAti- mIrpIta / gad thA. ti- vi vA dravyAnce zuAvyo naneM vapravezatvam / mavet vA pAna nInAM vimisavezopa vi" kRti saMjItam / vinrotivIti| vizavA 'cukhAdyaH ' tyatrarjhavezandrAt 'mane ' svasya 'ti'i kRtyace I 'draSyante' dgati pUrNam / tati carcIta khaDAjIndham / nUnamitvakSya nizcirtImatyae~| dravyAnlR mere muLAnAM vamaneAtvA'pattI hetumAda-dravyapravezA dvIti ddi yataH / teSAM zuoN Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anedvasthA ] " [12 vAdhyatva viksa, pAvInAM mitro jo pi svAta dha thato minaM tava to mannaveza upasthIti vyApta upaamArA mavA rUti veta? 7-pariNAmameidavAve tevItaramAmAmAsvAti mAvA athopacArato. yadi paryAyA ayamyupagamyante tadA siddhsAMtati vIyajAha "napha parovAyaSayAMsapariNAmatti - dhIra tamAma na so vAvasthataro ' [viroSAvaramAdhyathA-26723 nAm ! = rati- svadharAvaM vi da navA muLAnA sva tve vApImiyartha ! laI ne chamityapekSAyAmahaM-muvInAmiti mubAvInAM phUDyA mirjatvAImyupAme pAmavAha-viyetA pava mugAvInAM dravyA minnA visi- satra dhArdiSTAnta , dhaTAvi paTAto mirjA to mitro 354te, gharva guNavinavi kathA minna dravyato mijaze kapaDakhetI 3jIniyame, mavAramArAddhapaSTampamAneti- pArthivArirIyA nAvInAmupacchamamatvamamatamiti nanTakSiNamupawwvaM paddhivArirIti mitravina tato minahero upasthita rati vyamivADA paTTamamAAstA pariNamata cetAvatopama Dabbate, tathA 2 pariNAma rivAmanaekyupAmavI ra tarI to misati rathamavAra phati tamAre-netA tasyAmAM 35chamanamAyA che , , vasuto dravyA prayALAM maravAmApupaDyApato mitratyamityupAmottapratipAvi madhyamAthAmavAsthati- ayodhanAta rati jarU0 ti- "vivopavAre dhArAvarinAmamAtrajJA "zire tAnA ra ra rAvata skUla" JI ta Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 200 ] [ tavayanISivRtivibhUtima vyA- cA-tiromAvA, nADayogya pagati yAvana , prazA- zava, InovyuM hamati yAvata, tAmyAM ja pariNAma 1 gva mAtram, tatra tattadoSayuddhamAnanimittara prayopavAra citte, tanAma vAmade tahityartha, va8 nAsI paryAyo vAtava voga dravyathArabhUta tahevA sunamukSi ghUmaH | raju vahi ra vAstavA paryAyA, vinu puta(pavA vAcasvAsa to je mavati ? cAlpanAmAtraya tatrApa sudharavAhitya cA vapariNAmamitta panno so ra sarakArI taparva | Tlag, f nA poyavasarca ti | [viroSAvasthamAdhyathA-2272] vyAM-pAvezeSAhiiio dravyapariNAmanagaM paryAyonA, vivRti- sUra pharitA tAmyA nithatha-prajArAkhyAm ! tatra - 'mArA pariNAmamAge ! tattarota- "pahamilma, Togyam' phatyAtillA cA viropavuddhi, yatra tathavidhamidhAna tanimittatvenetvartha "tA' kRtyarca "nyAde tahityartha" ti vivarUpa mAvAbaimAchiyA taMduM pocupAta pati paryavasitaM vivAnetyatA bA-kevamiti - tpitavaiva paryAyasthaImyupAmeDapi dravya dha vara, ra tu ravipApayetyuparavAM mAgamAyAvatAsthati- nannityAdrinA che. alI ripata paDI tasrAvi varasRSiA ruzva phAti- "dravyapariNAmamAtra payaH rara sva sthItavaparyavaM sAte vAna viSamata" prati vratam vivRoti-jAvizeSAvi Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntabdhavIbama ] [ 202 - sajana dravyAhUminA, tathAnuvartamAna , nAthasI lAza, dravyapariNAmatvAt paryAyastha, kharaviSANasya cAdravyatvAt , ata eva - tata-dharaza, paryamatyadravya satra jJAthate devAkinI, to jJAna '?viSayaNa, zeya nA 2 vaziSa, parvavatvenAdradhyatvAn ! thata pod niuRta-"pA gALa sthi" [patra-2] utta, , zeyavISmavizvAdrivyatvavvANadharmadarzanAbetA , paryAyana hAthamamitvameva sarvam, dravyanavegavartivardhamAvatyam, siddhAnte tu trailakSaNyamiti siddhAntamAzritya, tato'paryAya parijJA viziSTa hiti 2 ja nihAravarUpa paryAya tathADanukramamatta dravyA mitratvena paryAyAdhAmanupaDhamAtA masa paryAya jata parva vAvivAyAdravyatvAdevA vAcaMna joya havAmiyakSAyAmA- mAvatiparthava dravyameva mityamindirA mata muva apavAdbhavyatvatoDavAva vipaMiA | "avanave nALA ra"i patiniryuktivanaspaM ithopativanto mAvo hamidaQrayAthI taSThivati- yatveneti- yatnAImAvavyApamadravyatvam, yatra trADa dravyatve tatra tatra joSavAmAvara, dravyatvarya joyatvavyApahtve dravyavAImAvAsyAdravyatva vyApaSmAvatathI vyathijoyatyAga mAvavyAkhavAnuM tathASaSama:paryavartujakSaNa, yatra catrAparyavatva tatra tatra dravyavAbhAva, saparthavastha dravyatvavyApakatve tamAdrUpacApavatvastha dravyatva payAvADamAvakSamAMdravyatvavyAvavAta, tAdAdharmanapa2m , gut "apastve nApALa narthi" hati niryuksijIvanama, tata thatu siddhati tavA- paryAnI pharitA siddhAne tu svAdA tA jhAgyam utpAvyaya-dhrauvyAtmatvam, sarvamatyanuvartate phati siddhAnta parvavarUpanasiddhAntam tAva, " siddhAntaridotpAcaya-yAtmavatvasarvata | mADama Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202] [ satyadhinI vikRtivibhUSita nAsti, tapAdumAtA vasu, varinA taLAvRtaraviita haridrAvArthI namImAMsu tadevaM dravyArthikaH paryAya pratikSipati, paryAyArthikastu dravyamiti dravyAMzApratikSepAnnaigamo dravyAthika iti vyavasthitam / na ca tathA tajAtIyena paryAyA'pratikSepAt paryAyArthikatvamapi syAditivAcyam , 'yajAtyavacchedena dravyApratikSepitva tajAtIyasya tbhyavasa" phandharva parimALA che. dravyapathAyomayAtman tha dravyaparyAyomAtmajameva varad, varudravyAtma chevaTayAtma vecata bAha- varjinIta--- tathA vAtavAta dravyapathImayAtmattejaiiva vAtuno chavAtAM jainamadha sAmAnyavaSayatve paviSayatve 4 lati paryAco pAve payanaSi pAnamuvatam, the ja drathanA parva tI pati namalaiMrAhabuddhakaLAyoyamupama, tatapyutyA taiyAmasya dravyAcA... tipatyAhu dravyothajItvamata dravyA tasya pariNanamityupAti- tavAti nanu vaimi dravyagrAhI yathA dravya na pratikripati tathA pathabrAhI jaiminAtIH paryAyaM pratitipatati paryAyA...tikSatviAn payayAtvimapi tasya cAvati paryAyA DivevamAM tasya pAnuM prAcata hatyArA tikSipati ceti- " vAvyam' nenAvyaH "mamAtrasTa dravyagratvam, vaDApa nAma paNa thAta taddanacopa paryAyo nA viroSa pati tasya virodha pakSa sAmAnyatvena dravyatvamiti niyamanAtyava na dravyA...takSeritvena baigamI dracArjazavam, paratAmAcisva tu ja jasthApelAM vizeSatvamiti taLo. taimasya cipratikSevitvena baigamanAtyavarjhana paryAyApratipitvacAmAvAtra taima uryAyArthivamiti pratikSepatumupati- canAtyajIta ! Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyavasthApavAnA ] [ 20vastuta navarAtvAddhivizeSaLasuddhAM naino nAMkhyupAcchavaiva, zizcitvAsthAdhyazuddhatamyupAmatu sattAmAsAmAnyadrvyaaNshsy ghaTAdisattArUpavizeSaprastAramUlatayA'zuddhadravyAbhyupagama zuddhapacAspRpa- 5tvameva pacAlitve tatra, zuddhaparyAya kSadhitvA...vivighoSaNaviziSTa pava, tAdApathagrupavAvAmAvAsa taimaya payAtvinityA- vasuta kRti nizcivAsthAyitvameva pace zuddhatvamiti tadviriparyAyAmyupAmacvazuddhadravyApupama pati tathaScupamaparA nimarya dravyAthamtvameSa na pacatvamiryAda- krizciRti tavayuvAritu paryAyayupAmatu tatya vivi8thAzuddhapacavupamahAnizcipAtrasthAzvazuddhaparyAyAmyupAmayogazuddhadravyAkhyupAmaparve hetu jamAnAmAnyapadvavyAMrAhya ghaTasarAhaviroSaratA dUtati, pratyAyama sattAkSaraM cat satyavAvanumatatva hotAmAnyam , tatUpo tho dravyArA, dravyastha zuddhadravyo- zuddhadravyamena vaividhyam, tatra thanumAveva, tu togavi vyAvRttam, taddanugAvAvamAvavA =dravyam, cazva pujitu pazvanuAchati, puvi7 pazeSa = nAnu chati, vivyavartate taddanumAnanuganthiyavamAvatvAdazuddhadravyam, tata sattAmadAsAmAnyapaNe dravyArA zuddhadravyam, tahevara dhaTAdrittAveNAvamAlate dhaTAlittAyAddrathatine paUsthityamAvAviti tasya sattAmAsAmAnyapadravyarAjya dhaTAlittAjapo co viroSaka/padAdhisattAvyavRttatvena vibhinnasvarUpatayA vimenanam, tadUchatayA- tagnimittatayA, sattA parva tathA tAvamAvata pati viroSapUrUdravya viSayavasvaina dharaddhisattAmyupAmo niyAmazuddhadravyAkhyupAma pati kalyArthivatvameSa, na payAtvimiti tathA mahAsAmAnyazuddhadravyAkhyupaputya kahentava, yAtijJApavirodhAtmajAgazu Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ tattvodinIvivRtivibhUSita" 55 paryavasyatIti na paryAyArthatvaM tasya, ata eva saamaanyvishessviSayae sadbhAgyavahArorevAttavena zuddhAMzuddhadravyArito- ', yamikvera " dayana payaDI suddhAM saMkADhapavaLAviko pahave puLA vALasthaLa chazo tarasa vaghAro" | tti sapati thAya [ prathamaE-mAM 4] pRtha" noAhato zakyAM kartha -"dravyAtivAna zya, prakRti svabhAva, suddhA"virobAraMparivatI, saMgrahasya meghAhinazya, yA prApaLA-prapyte'nyeti kRtvA'bhidhAyakapadasaMhatiH, tasyA viSayaH, upacArAt . taviSayetvarthaH / batakAM pratikvi, ghaTanAsuddhadravya dravyayupavAstuzrarya vyavahAregAva hati tvo zuddhAMzuddha vyAvitvama cetyAha- mata ti- zudvAIzuddhadravyaviSayAtyartha carya namaH yata pava saddauM-vyavahAroreva nAmasyAmavarata pava sAta namano mati uti sAtidhAmugizva yati zvadiyara phati "TravyAvinayaprati zuddhA saTTahApaNavaSaya che ke pratirUpe punarvavanArthanizcayI vyavahAra" | ti vasaMtam ! kahyAM yAyAM kroveva kUda-vyavahAra dravyAcivatAvAda, tAmyAmanya, nAmo dravyAtiyA navAdata phatyartha. I zalyAH "vAdiya" ti sAtivAvAyA ! "prakRti pratyastha "vamara: tyA zuddhAM hatyastha vizeSADa sparavatI' phatyarthaH tasvAra ameSThi nathamidhAyapateH taniSA amesTiMgrahanADamiyAna paihatyekavidhayA dravyAvinayapratiH tathA ra zuddhadravyA nava dUha pati mAvaH "tiSa datyastha "ativizvanuM satya Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneLA vyivasthAmAn ] [ 20% saddI bhatteti yAvata, tatra, punastabdha-drastittva, yo vaSanArthanizcaya-nivRtti-pravruttpapekSAAyavArasampAdzadvArthaniSaya 3, sa vyavahAraH / tiruvaM saDDI.sattA, punaHzabdena praRRtiH yate, vazvanuM vyavahArasampA zabdaH, 'dhanA' ti vimantaravatayA 'sta' vimalatAsA pratIyamAnastathai, tasya nitaH--thabhUtaH, nayA pariSThava, tathA caitanya dravyArthi saddIsattA prakRtivananArthanizcayo vyavahAra" kRti TIAnupratArthaH / / batra nai5mo na prathA vRddhe saMgrahavyavahAraviSayatiriddhiyAsiddhAMti 1, ceSAM tu mate pRtha, nAmanayo vidyate. te pratiSayasevAnnAnA sAmatrAyavaraha / thatA vivAdu-'puruSa jvela sarve puruSasatttAnta toDayuM mantraH] hAni, yAtriyonAk tattvoisondra dharavapAMtapattaye vA-dhADhineti / taMtra dharyonA zuddhadravye saddIpaiyAM sattAyAm / uttarAnaya vyAthI Dmiditimiti-'soLa+ sattA' ti tathai / vananAM-Dartha-nizcaya' kRtyatra trayALAM vavana(-rtha-nizcayAnAM maLa vapanupAti-- vavAiMta anya vyavahArasampAva zandra carca dhaTa tyAvinA tathaiva pathanam | tacetyAdrinA nizcayanivRttanam // parva sati cavarUpo vyavahAH paryaMtAmA-tathA pati / kSetra hamAcAyAm nAmasva pRthapraddaLe hetumAi-saoti / dviSayeti-nA vacetvarthaH / te laglRnvyavahAraminnatathI temanayacupamantAra / tamitrAya nAmanAmiprAyam / mitrAyameTmaiva vAta thata ti / 'tyAti' kAvapAt "cavuM mUrta varSe mAvya" nRtyAne patraha / catritya yatttatamavany / hA zrI onAnuMna prati mItIyAM pasavyAkhyAye Dam / anya vivaraNAtma zA mAdhyamudrazyate mUrrArmAta Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ { ] , [ taqhavodhinIvistRtavibhUSitam "ardhvamULamadhAzAlamasatyaM kAduravyayam I chandrAMti thasya parvAni yastuM vak sa vevi" i --[dtA--10 66, oo ?] "callInuM miNAM me N jJAninAM tra jJAnamate yoni mAM ceM tevo temabasArAAnaprAtismaiba mukhyatItA morUM pAonti, viSNu vacamAtmanatabameva sovajJAnanta tvato mAvAn anuMnenAdhRSTa Ihmanastatva viSuvA rdhvamUDhamityAdrinA, taMtra tAr vrukSa palpanayA vaiAyadeto sasa(raAa varSIti, vira hiM saMkhArAvuM. mAvattapajJAnekadhikkAro nAnyayAMta meM bainUmiti dhvamULa jAtaH sUtvAt jArAtvAnnityatyAdi khAdyombemukhyate bhAvyaruM mAMyAomat tatpUnyeti soceM saMsAravRkSa dhvamULa, zrutezrva "mULovAva paSo'zvatthaH sanAtana" [h006, 2] ti / purAne "anyAyUz2apramavAcaivAinubrosthitaH / vruddhistattvamayadhruva ondrayAntajhoTaraH || 6 | mahAmRttavizAlakta viSayaH patravAMthA 1 dharmadharmastupuSpadhdha sunnatulahoyaH // 2 // AnIvyuH sarvabhUtAnAM brahmavrukSaH sanAtanaH 1 patantrAvanuM jaiva brahmASati nityanA || 3 || pacchiA zramiA strajJAnena paddha'sanA 1 tatavyAtmati prApya cAsavataMtte punaH" || 9 || [ ma. mA. =0 47 6, . ] tyAdri ' tamUrdhvamULa saMjJA mAyAmaya vrukSan, avazAla mahattvA tAtrAMca zAlA vAcAyo mavantIti jJeyamadhaHzAlAma dharAlam / . F kvopi sthAtetyazvatthata saLagAsananazvArtham, prAdu: canti, avyayam saMsAramA "anAvi pravRttatvApa . Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane tavyavasthAmAi ] [ 207 puruSoDaSyeva-nAnAttvamevAr vaizriyamyupAto dedhA, nAnAdveSa tasya tatvA tattvamevuM pazrita, hetvargapa sarvAtettaramudra, asarvAtatvava zarIranyAyAvisyAM mevA, vive'va mUrrItaviAvuM medra v paraMtu pradhAnAra sezvAnarIzvarameToDamyuparataH / nAmbugatam tarSi cit logya saMsAravRkSo vyayoDanAghanAneAni(nathayo hiMsutrasiddharAmayam / tathaivasaMjJAnavRkSacemanyan vizeSaNam-- invAli chAnAr cattukalAmakSaLAni, yakSya vasAvrukSaya, pani pA~nIva, cA vRkSaya parikSArthAna pani tathA vevA sattA vRkSapta rakSAzaH dharmo'dharmata tumArAnAryatvAt| cacAvyAtyA saMlAvrukSa mU yataM ver sa varNavava vavA/tyartha| 7 di saMlA vRkSAn|At samULAoyonyachumAtroDaba/rASTo'A, ataH sarvazaH sa yo vevA vRitti samUhavRkSamA ta "tti 1 patAte paLa pava trahmAtmA puruSo rUpeNa pasbata ti mALo vivartAya saMtAno. trApuruSA'tma vruti naeNAmasvAmiAyAntamAnlRpuSoti vakSaLaH purUSa pa, jhIvajIra puruSo nAnetyevaM puruSaao nAnArtya aiti cit pratipannA, tanmAte puruSa paLo nAnA kheti dvividhaH / emAyApAra zAMta-mAnavendrIti / tasya puruSasya nRtvArtutvamevaH zvarI maiM ArtA, nIvauArtA / tRtyuMti-AtmanaH tRtva'pa vidyAte sarvAtaa vAcanAte tAtamityevameva / asarvarAtatvIti--asarvAto'vyAtmA ne parvavyApaoN vIyite, nacittupALa / viaIti-AAtmA rInApopa nAtrapUrta naSimUrtaH cItta, tye puSadhitva vo taiyanA mamAyAH / atyaMDapa taiyamA prAyA, tAna vacceota-ditti / pradhAnavALa4 ca K Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ITa , [ tatvavonI vistRtivibhUSita * dhanyatu paramANumavamasyupate namata, tatrA zeyaranirIzvaradA moDavupata pava, ezvarapas tArmasApekSavI- napekSavAstha tatvastha jIva mevADumara che zcita jamAvavAdacchAtivAvA samarthitA, tevU sApe ti-prayAnuM prati savAramAM sAmAvA, tata jApa anya tat tatya ! tannA nAtaH pradhAnavAraNAratveDapi ! razcita vataru-pahADanuAyimi. arnestu dhAmapArAnuyAyimi punaH! paramANumavamiti-paramANuH prasava utpatti ta tathA, sAkSAt parampayA vA paramANujArA nadityaH | tApi mAtaH paramANujArAtvAyupAmegapi | sezvase pati-zvara paramApUnupAvAya na ivivadhAtIti papItyartha | svatiEizvara sAkSAt paramparacA vA cAlyopamosAtha cata jAthe vanati tatra tavAtmatatApetrarajhanathati, IMzvara prAthadA vi nanayeta tavA paratannatthAtu tatya ' vAtawhALezvaratvameva sthAviti prApitarAkhaMDana paththaro nA vidyAti, athavezvare navenyu tattachopAnamamadakhamutpAdya tattalAdata 46momAnuSArtha nanayati, vatannatvA vezvara visTADadaSTamAyitvava paryAvarohamRtyAyatIce pavachatasApekSavAnapautvAmyAM pUvava merAmyapAma "khriDha hatyaya mAchitAra tyane nAganDayA vumati vAvavA, zAhavA vada chAvAva, pravipAyitivAdAnAnapatra ! zavamAvavAdya-casya ja havabhAvaH 3 tayeva nAcaceti pratiniyatavamAvAnyathAgapapajyA ravamAvAva kArya pratiniyatavamAvamupanAyata kRti nAnya pizci kavit kALam , catum ' "nityasavA mavacce nityArasavA vana che vivitrA vidityatra tAvamAvo niyAmavA che! Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane zAntavyavasthAmarI ] jIvanakSatvamyupAmArmedravyavasthADavupataiiva che ___ tathA kAraNaM nityaM kArthamanityamityapi dvaitaM kaizvidabhyupagatam / tatrApi kAya svarUpaM niyamena tyajati navA ityayamapi bhedaabhyupaw: vahnio varlDa razIta samapAtharUnisTa che ne phavita tAt vAmAvAtuM tadhavasthiti ti jAdavA vAsantio ghasattavopanAthad, Mo zrImavivopannAyata dulyavaM pratiniyatAhamavaDanvathaSnupapajyA ya thavuM thavA thI mavati tattadrastunaH sa sa Ai parva vAraMmiti, yaduktam vAra pavati mUtAni vAhaH saMhAte prajJA vA&i sukheSa nAgarti pAcho hi duratima che hatyAdri ! parva cadacchAvivAvI mAra samayasamudra siddhAM zeyara ! tembara mAvAvivAkhyAvi sApekSati pALAntaratApekSAnapekSatvAyupamAhityarthaH RAragativyadyapi nAthiyopi paramAvAtmAvilAM vAra nityam, drathagvajJAnAhityakSa kAryamanityanityamyupAcchatti, tathApi naitandu virodhapratipasyAdhAyaNaM matakhAmapi vahUnAmetAdazanAmeva lAvAt , jitu yajAte laivADroja nAtoDanityastha kAraNam , prativijJAtIyA nitya jApAm , dhvagavi zivAyattavamAvo nitya pratyeva- mupama, tat daitamatamanenAvitam , tahenAta pAmiti 7 znAvatA tetrASei anitya kAryamityayupamepa ! meM jIpa nicamena tyagati pArvatantatAvejAnanta dvitIyariyAnuM kArya samutpanna prathama sAyaM varUpa sarvathA parityajJati, navA vanavis vadheLo-ttarAyaeNDanu chatyapati ja vaha niyamena parityajJAtIvyetAdi pa sevAyupAmo nizamanaviroSa patya mUratimUta Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 ] [ tavevanI vikRtivibhUSita parva bhUta mUrtamAnamyad, ramUrti , mRtapUrvaja, pUrva"mRta tyAghanevAdhA niSamA saMmativRtta vyavasthita | tajayahi vaizepizana pravRttata te-dravya-gukha-- sAmAnya zeva-samavALo paDeva pArtha" tatra dravya gyavyA pAmi paramAvAhimireva, mutta kathabuddhinuM , mAte hatvadyate | pAravivArze parimi, ane pavizva pavit, "dhArasyate' datyanuvatine ! mUrti parimadivya ane yuvA-vim, vAdyate | amUrta pAyotimi, mUrta vATiMn , kalpadyate I ane virAmavayava dravyam , ane 2vaviguNvithavaguNa, ane hUrtaHtrivAliyAkSaevAmamUrtam, tatpaTITeDanekarAtuyoaurava mUrta paTAbhadravyamutpata phatyevamane vAre nimAM taimanasyaviSaya hatyA karanezanyupAmavAvaparitrAnAtha sativRttiravastro nItyArAnA- tivRttau vyavasthita kRti ! tayamavaDhava nAmanayamavardA to vaizepine . zALAmAvAnuM sAmAva tyAvInAM nAmAva itattama padArtho vaizepiyupAtoti, saMtazca padA' tyajya mAvapavo phatyartha, tenA dhava phatyevArebAtiriktastra mavapArthiva thavache phAti vacce tatra mAvapaTTApu ! kalyANIti-dravyatvajJAtimantItyartha, vRtA ' ' lyunutapratyakSaSStemanAtIte mAvAnU pratyakSapramAhya tremAvegadhvanumAM tatra pramANam, tathAdi-samavAyasujena dhAryamArga dravya gvotpavata kRti samavAyasanvadhena kArya prati tAvArthadhena daLe vALamiti, kAryavaM kArce vidhAdhitvAgnimita nizciddhavacchinnam, tathA cena 'sarvena vAmundhadya tattaqdhIva lAryatve mavati, - dhivALe cena tattva ghatamA para vAra talavAvachinna Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iAjavyavasthAmAm ] [ $ hine nava, guNAM pAzcaturvizativa, ne kSepaLA pazaparatvam, zoryatvakAratvo niRnipajamAvasa , anyUnAgati satdharmavaiva vAvajharvatvam, tathA ja samavAyasvachinavAryavAchinnavAryatAnapata-tAvAcasvanyAvachinnadravyaniSThalANatA siddharmAchina lAgatAvAva, cA yA pArakhatA lA lA vizciddhavachinnA, cacI samavAyasanvaghAvachinnavaTavAchinnadhaniSThAryatAnirUpitatAvAcasvanyA channapAInijhA2patA pAcha-Avachinnati, nena nihApArakhatAyAM sAmAnyataH vivicchinnatve ti, sA jArajatA pRthivIvAvachi adhivarAttatvAn , tA lAgatA ja sattAdhavachinnA nyUnadezavRttitvArdu, chUtItaravAdhavAnumAna kavavAtivirUdharmovachinnatve vyachinne nA pADAtAM dravyatvavachinnA dravyatadharmAnavachinnatve sati sAvachidmavAta, yazaiva tava cayA-dhArvizarateti va8vyatipardhavAsitena vizeSAnumAnenanihALatAvaDevatayA dravyatvajJAtiH tirthati, nava tyAM saMsamavAyA patAvajhebataya vimAsamadhAoimaLatAvavatayA ja dravyatvajJAtisiddhiyA "thiyArI nidRtyavipavA huM teno-vAvAdrArA-8-vidhAmananAM caLa "navaiva' cevavAre tamarAvatInAM dravyApArasvastha vyavache, tatra tamasa zAvarateno mAvapatthana dravyatvaseva nAti, suvarya tenasinta tatrAnumAna pramAAmasuvarNa tainanam aiti prativapatyajJAnatrayo DakhanuMchidyamattaprAcadravatvAta, gnivaM tanneva athA-dhRtAtIti tara mAnyavaravaM pRthivyA jaLam, gvItvanAtimaravuM ghI, pRthivItvajJAtig venyAma-vAcikkAratAvachellata sthiti, pAvivadhi mAnyavattamavaivaanupadhitu ta AjasthAna paratvenApupapadyate, anyathA Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 662 ] [ tavavodhinI vivRtivibhUSitam taddana nyopadyadharna sthAt, matano hiM pAvApArvesananyatvAva pAvALopAvAnopAyatvam, tha daLe cadravyaatAnce tat tadupa'vAnopAyAta vyAkhta, chu 2 mahApaTatA lakhapade mahApaTopAvAnopAyatvAmati / nevaravuM nasya lAm gadyatvanAtimayaM vA nanyAmavarSAyArabatAvachetayA nanyanajhavasiddhi, tatvachinnamavAcavAtAvacchedratayA nityakjhAnyAhasAdhALanatyutvajJAtividdhA DabbAspavaravuM tenatvajJAtimarva yA teno kALam, trApi nApasamavAyALatAva che tayA na tenacvaca tatvacchinnasamavAya batAvajhevAtA nanya-nityanaralAyAbate tvaya tiddhi ! apAnAnuArItasparzavatve vAyutvajJAtimatve vA vAyorTekSaNamU, agApa , nanyA pAnAnuLAzItaramavAcivALatAvajhevAtA banyavAyu tvaca tatvacchinnasamavAyaraLatAvajetA nya-nityavAyu tAyANavAyutva siddhiA rAlvavamAvAsya pAm taphlevA vyapathamevasya jJAtivAdhavAtayA tannAlArAe ra nAti mUrtImasatve ati jhiparatvAparavAsamavAyArabAyomAprayatve rAjya hakSaNam, kSAivamAnavyavadyAropardhAtvAta iva patyejavyakTrivRttivAn harva ra jJAti paDhitanvandAvachinnaparyatvAchinnavAryatAnivRpitattAvAbhyAsakvanyAvachinnA batArAjIvaM vA 4hya hRkSaNam, sTivanDajenA nanyamArga pratye tAvAbhyAsakvadhena vADhasya dhArAvAduthIM tatra samati ! mUrtamitratve sati ziparatvAparatvAMgasamAdhi pasaMyogAzrayatve vizo kSaNa, kAvI-pratIvI phatyAdri vidyAropAyamevata pavopatteiAi paratvena taraivyaktivRttivAn vivAvuM na jAti, virodhapAtAlakvandhana thata riri tavena vitavirodhakhatAladhvajona gAvAyAratvamapi -viro tvakSa sAyAvatIti zAnavavamAtmasAmAnyarukSaNam, kanya Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane jAtivyavasthApravAsaNam | [ 263 zanivaoN nIvarya, nityazonavamIaca stralam, nIvAravane vimavaDha, ahatve vimukata ja ! jJAnAvikuLatAkSAvagenidrayavaM manaso phlekham, Atmamitratve sati jJAnAmavAlayajALasaMyogazriyatnamari taNukSapAm, manAvavAnuM tatra manaratvajJAtivAna tadarAnAtimApamapi taphA yam ! Tr: guNatvajJAtimattA, dravyazami sAmAnyavati thA vALatA lA zizirmAvacchinnA rAkhatAtvAhityanumAna mukhatvinAtiiiddha dravyavAmitratve sati sAmAnya dravyatvavyApavAtAva chesarAmiksanAtimarAM vA mukhyatve kSaNam pAvara pati- " --jo- iyA parimALAni pRtharva saMyovimAna paratvAparatve vuddhayaH yuvaku chApo prayatAzva muLA " vivivasvAra] ti sUtre hataH sadA varAhera muhatvadravyatva harSA -dhaSdharmansAvyA. ra4 varitA hiti miDhitvA caturvizatibA pArekha tatiriguNavyavacherI tatra vasumatragrAhyaNuparva parva jALam' nAhyagubatuM akSam ! prANaghAhyagukhatve mAnyajya hakSaNam vaMdriyamAtrAhyaguNavaM paca kSaNam | apanAvyavahArANIvALA gukhatve sAcA hRkSArI mAnavyavahASiArANaputva parimALArya kSaNam. pRthavyavahArANAdhAranavAra pRthalapasya kSapAm saMyurvyavahAratAdhArapALa guNatva sAmarca akSaNam vimamvyavahAra gaNAyALAmukhatve vimAnI slAm ! pavAparavyavadArANAvAvALAnA mukhyatve paravAparatva sarvavyavahAsAyAjALamukhyatve vurdAm maLechAnIne chAviMparva avazya levAnuM advaipAradhInapatha suvarya pAm manasvarUpasvamachAyA sTAnl wobasvarUpavaM zrepasya, kSaNam | pravRtti-nivRtti-LIvanayoniyatAnyatamatve patI jaLam ! tatra vidyAre sAdhanatAzAnAyatatva pravRttatraMkSaNam dvArA dvi Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 ] [ tavadhinIvitavibhUSita vidhameva, sAmAnya param aparaM parAparaM ceti trividham , vizeSA sAdhanatAzAnajanyayattatya nivRttalakSaNam, zarIre prANalaJcArakIraNayatatvaM jIvanayoniyatasya lakSaNam / AdhapatanA'samavAyikAraNatvaM gurutvasya lakSaNam / AdhasyandanA'samAthikAraNa dravatvasya lakSa m / cUNAdipiNDImAvahatuNatvaM snehasya lakSaNam / vega-sthitisthApakasAvanAnyatamatvaM saMskArasya lakSaNam, tatra sUrtamabhivRttisaMskAratva vegastha lakSA, kSitimAtravRttisaMskAra sthitisthApakasya lakSaNam, anubhavajanyatve sati smRtijanakatvaM sAvanAya lakSaNam / vihitakriyAjalyo sati sukhasAdhanatvaM dharmasya lakSaNam / niSiddha. kiyAjanpratle sati duHkhasAdhanayamadharmasya lakSaNam / zrogrAhyaguNatvaM sadasya lakSaNam / ___ kati-saMyo-vibhAgobhayA'sasavAthikAraNatvam ,dravyaguNabhinnatve sati sAmAnyavara, karmapajAtimara vA karmaNo lakSaNam , karmatvajAtistu calati saJchatItyAdipratyakSasiddhA / ukSepaNAdIti- 'utkSepaNA- - 'vakSepaNA-''kuJcana-prasAraNa-gamanAni' iti paJcavidhaM karma, 'zramaNaracana--pandanojvalana- tigamanAni' iti tu manAntargatAnyati paJcavidha karmAdhikakarmanyavacchedaka ekaarH| tatra pradezasaMyogAnu kUlaM karma utkSepaNam , adhodezasaMyogAnukUlaM karma avakSepaNam , avayavAnAM parasparasanika dezasiMyogAnukUlaM karma Akuzcanam , avayavAnAM videzasiMyogAnu karma prasAraNam , aniyata. tiverAyopAnu nAmanacevamukSepaLAnAM pAmavaseya! sAmAnyamiti-nityatve satyane kasamavetatva sAmAnyasya lakSaNam , anugatabuddhiniyAmakatayA kArya-kAraNamAyAvAdakatayA zabdapravRtti nimittatayA ca sAmAnyasya siddhirbhavati / paramiti-tace sAmAnya '55sAmAgmaparasAmAnya 56'parasAmAnyaM ca' iti vividham , paratyAdhikadevRttinvam , sarbhajAtyapekSayA'dhikadezavRttitvAt sattA AtiH parasAmAnyam , nyUnadezattilaparatvam, sarvatyipekSayA Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavyavasthAprakaraNam / / 115 nityadravyavRttayo'nantA eva, samavAyaraveka eva, ityAdi nirapekSatayA sAmAnya-vizepAsyAM bahudhA prapaJcitam , tacAyuktam'nava dravyANi, caturviMzatiguNAH' ityAdisvavacanAnurodhenava saMkhyAyA nyUnadezavRttitvAda ghaTatva paTavAdinAtiraparasAmAnyam , yaca kiJcinAtyapekSayA'dhikadezavRtti kiJcijAtyapekSayA ca dhanadezavRtti tacca parApara sAmAnyamucyate, yathA-dravyatvAdi sAmAnya, taddhi pRthivIsvAdijAtyapekSayAdhikadezavRtti sattA'pekSayA ca nyUnarAvRtti bhavatIti, evaM pRthivItvAdikamapi vaTatvAdhapekSayA'dhikadezavRttitvAd dravyatvAdyapekSayA'lpadezavRttitvAt parApara saamaanymiti|| vizepA iti-jAtibhinnatva sati nityadravyavRttitve sati svato . vyAvRttavaM vizeSasya lakSaNam / ___samavAra iti-pratiyoyanuyogiminnatve sati nityasavandhatvaM samavAyasva lakSaNam / __etAvatA vaizeSikamatamuvarya pratikSipati- taccAyuktamiti-vaizeSikamataM caayuktmityrthH| ayutatve hetumAha- nA dravyANIti-nevaiva' ityanena dravyeSu navatvasaMkhyAyAH, 'canuvizatireva' ityanena guNe caturvizatitvasaGghayAyAH, paJcavidhameva' ityanena karmasu paJcavasAyA, "triviyam' ityanena- sAmAnya tritvasaGkhyAyAH, 'anantAH' ityanena vizeSevanantatvalAthAyA, '5ka evaM' ityanena samavAye ekatva. saJjayAyAH pratipAdanena svayameva vaizepikana paTpadArthavRttitayA sahayAyA upagatatvena dravyAdayo na 5padArthavRttaya iti padapadArthasvatantabhUtA saGkhyA'tiriktatayA'bhyupagataiveti paDeya padArthA iti padArthavimAnamayuktamityarthaH / manu dravyagataiva guNasvarUpA saGkhyA dravye samavAyasambandhana pratIte, guNAtu samaMvAlamatatvasvadhena pratIyate, dhaTa-. paTAdayastu catuvizatirapIti ghaTa-ghaTAdigatacaturvizatitvamAdAya Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 ] [ dvavodinIvitavibhUtim atiriktatvAt , na ca dravya guNAdiSu saMkhyApratIto sambandhAMze'pi vailakSaNyamanubhUyate, yena dravye samavAyana tatpratIti:, guNAdau tu saMyuvA]mavAyAditi vatuM zakyate ! vizva, zaktitiri, maLyAsitera vahninA vADhavaarnnaay maNyAdisamavadhAnena kuNThanIyAyA nAzyAyA vA daahaanujUnA vallinichAyA te svIkAryavaMta ! ne , saoNnamuLapu caturvizatitvapratItyupatti, parva vAvaNi pazcatvAdri thAkatIyUpaparicata jAha- ti- sya "sanumUte" hatyanena sakvanyA cena tanyAro vai0LyAnumAna | tapratIti - satyApratIti 'samavAyAvinA" datyavivAhU vavAzrayasamAvetaramavAyapavATaviropAvApI vastutaH paramparAtattvajona tatyatatyu papA dravyatavatuvarAtatvavanagyAyA pi mukhe, vALa pazcatvathAvasthatA ja, bAlyAvasthagyAyA sAna "caturvirAtiseva' cAvAvALAnya vyAvyavachevo 7 mavedityapi vothamIra gvaM dravyAkhyotiriyA rAri sArAvAt vArthavimajhanamanupinnAsityAha-nvita zApi-hatyapinA sa@yAtiriktatva samuccaya: caddhi vAhaM prati vahivaeNna pAragarva tavAM ma-i mahitI vahivehereti tataDavA svAd, mato vAe prati vaadAnuzAksimanvena jALasvamavayamarmsapeyam, parvamasimavadhAne sArA pitA mavati, tato navA vAhAnuDA, athavA vina tyeti vAdAnu04madrasimavadhAnAmAvAnna sAda, masimavayAnAkhave punaddAnukU0rArikhilma mavati, gAyate veti vAdAnuDharAttimaH lAvvA pannAyata ta phAttipadArthasiddhirityAda-bbArisAvatineti-vipAknatrIpathArInAM praNam ! atre naiyAyASoddAmullA pratikSipati tisya vAkyama rutyutta Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anentivyavasthA sAmU ] [ 27 mArAmAghamAra hAMhatuvena tannAhavAnA chatiklpnaavaiyrthym , na caivaM gauravam , tatrApi tadabhAvasya zaktyAdihetutvasvIkArAd , pastuto rUpAdidhvaMsAtmakadAhe taddhetutve gaura jayonimavamavAne vandrazAntamatimavAne pi vallinArA jJAyata timapittAnA maLyA prativakhyatvatamavarya vATuM prati kArapotvAmita ja sAmAvati, pittanAMDamAvavigimaLavAna prativanyavatvamuttanAmAvayirimapitAghavachinnapratipitAnAmAvatvena ja jANatvamayAna namAvavariSTa - hRti maLyAvirodhapAtopAtta, navaM prazAte prativakhyAtArajherImUnAmAvatiyovin! "grAcamAvasthava' putyevAre ja varthiva che, tathA sati vApi jevoDamAvato vA sthAt, vinu phorava vyavache satra maLyAtimavadyuitavAna cA nanu jivAvino vAhaM prati vahAlukAminAmeva vAratvam , mavatAM sunihamDamAvatvenomrImAvasya vArda prati kAratvam, vahe dhavana te prati varnAmiti dvividhArAparivA5namiti ravamayArA pratilipati-tiA parva prativardhIzAmAvI vAhaM prati jovAeAre nivedhe hetumahaMtannAijIti-rAhuM prati rAAimana raLatvapapItyartha, maLisAvadhAnavA zaniAro vimavadhAnAmAvA dAnukUrti prati senAmAvavirAchamayamAvasya zALAtvasvI vidyArthI vAhaM prati satanAmAvaviziSNamAthAdyamAvarya jANatva hindu vijJAtIyavahiM pratyeva, tavatApi maLyAviyuje vIdAsArAvAnna rUipanAIJvavI, vArdi prati ra vijJAtIyavaheva vAratvamati ra te prati vArapAtvadrayavAnAprayuttara marpItyA- varatuta kRti tattve kattanAmAvavirAchA maLyAghamAsya jApAndhA tathA vohaM pratyeva nihADamAvasya prativAta ja jaMpAno ane tatrA'pIti-dAyastha dAhaM prati pratikSipAta Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itvava nArI vahana zakya vahe te lilakAra 228 ] tAvavadhinI vikRtividhita vAd , maNyAdiyukte tRNAdau vahvayAdyutpattapariNIyAca vijaatiiyvhaajora maLyAviyu tRNAvo vAho mAM vAvatAM valacaspattistu svAvatAragAya vinAtIyavahiM kalyavo tenAMDamAviziSTamaLyAghamAvo hetu ! masibavadhAnagara pUrvapUrvavattattaravahietpazcata ghava, anyathA vorakhevanAgujya va prati vayavasthAvatra manAto vinA vartayantarasyAnutpAde vahamAvAva vahnikala jALAmAvAnna ti nimityunavADamAvaviriSTamaLyamAvasya lAgatvA5nathI? tathA 4 vahnirUpajApAnasAvALasaMyukRpA yAto mAtra prativanyatve taramAvasya ca zAtvamukhethad, va ca tRNAvivAhaM prati dvityena vane vaLad jitu tRLanacavala jainAtyamukheyate, tAdaravaijJAtyena vastuLAvivAha prati jALavam, tAdavajJAtIyavarta pratyunajamAvavAmaLyAghamAvalya vAratvam, irSa vIttanAmAvavirAchamaLyaghimAvastha vAritvam, gdha vorenamAvavariSTa maLyAtimavidhAnasthatre pUrvapUrvavahinottarottavAhinayata parva hindu tRSAvivAdunnanaLatAvachelvainAcaritastu vahi gAyata ti tAdazavijJAtIyavRttipannAnAmAvAva na khAddha kRti ne tRSAvivAduM pratyuttajJAmArthAvaraNamaSAmAvae zAratvamati valasAmAnce prata nAmAvasya vAratva vistu vijJAtIyavahiM pratye cetavavAmA "vajJAtIya' uti vae viropaNamnavuM maLyAdrizu vaLo vijJAtIyavalimAM nAcatAM pUrvavaliMnA mathAMzu taLA vA viti ve? - "dhavaneva svarAnuM vijJAna tvam' kRti niyamena maLyAdrivaMyuwtRLato vanevanutpAna pUrva vacce maLyAviyurUnTragAnanyatve to niphaLAhAsArAvAvityAhna- maLyAviyukta kRti "vALA" ta thAne "vALIcasvA" phati pATho yut vanati- tRjhinyavahereva vRAva hRAnavAhityartha maLyAyui ti- maLyAviyuwkhAnanyarca Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavyavasthAmApam vevottakAbhAvaviziSTamaNyAdhabhAvo hetuH, 'svajanyavajhe reva svasmin dAhajanakatvAd ' maNyAdiyukte na dAha iti vAcyam ; aparidRzyabhAnA'nudbhUtarUpavilakSaNavahastajanakA'dRSTavizeSAdezca kalpanAyAM gauravAd dAhajanakazaktikalpanAyA eva nyAyyatvAt , mnnyaadivarnaramAvA maLyAyui vaLAvI vAi phatyartha niSedhe hetumAM dazyamAneti- masamavayAnAr prA cAdaro vahnistRpAddivArI 3pa0memovastAdarA pava vastitvamavadhAnA daphate, tatra maLyAvimaladhAjA tRpatino vijJAtIyaniti, kintu brijAtIcavAlava pUrvavalitamulyo H sanna ra LAinA daza vartistatadhainAtyALatoDapadiyamani, mata kvanubhUtapa-anusUti rU cata vyutpajyAM anumUtarUpavAna, tata uva samavanaTAInarvAhito vidyuure, vismRtasya vane, saMsya "tvanAthA kRtyanena tanvanta, ra3 2 ghahicLAvito ja nAte, vitu pUrvavanereti caMddhi tavA tanahArI yadaviroSoDavaramapura, mAthAdaviropanichellA vahAdeva varatArAvane hatpattvamyupAe sarvatra vadvatastA daravaTuMneetpatti sthAviti nAdazAvaliMgananDadaSTavirodha% jalpanAyAM vAvityartha. . panna "vasutA" phatyAddina rAta vijJAtIyavaei pratyuttenAmAvayiriNamavyAvasAvakAratvasya pratikSepe hetu tAmihitam caDya, sattanavAmAvaviriAimaLyAghasAvalya vAuM prati bApAtve cAhnitajya vahya parihAra thom- 0i prati pApa tanavAmAvariSTamaLyAdamAvasya jALasvastha 5 " nIcAcA sutyatvati tatkrAMtivAcArda- madhyAhIti- tathA varUisavajJArapadane nara iprati nimAvasya kAratva tei, viprativaddhavAribAdeva maLyAsamavadhAnaparityuttattiti vAe ta nimAvasya jAtvine sthAtya tattva ja mA svayuddhavotpati zrImaviiima syAdrAkravAre pratipA Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 ] [ tattvonI vivRtivimUvitam samavadhAnApagamAnantaraM zaktyutpattistvapratibaddhasvakAraNAdevetyAkare thavAghAta ! ititva ja nathavimavadhAnA kAmakivizevishisstttvm , kAlavizeSasya sambandhaghaTakatvaM ca yathA tvayA'bhAvIya vizeSaNatAvizeSAdau vAcyaM tathA'smAbhiH kAraNapariNAma vizeSa vimasyAha- mAre sthAnitinazvaprativaddharva rAjA pratavadhaLAmAvaviziSTatvameveti rUjAraNa tAva che tathA prativardhanamAlvatAra dhAvasthA vaMcAepratinimAvavizimAdyamAvalaNaprativanAmAvavidivahe vALa-miti bAbatAvazevajetA nihAmAvesviti samAnameva, caritra nirUmAvaviArivadhune vALatva vahniviriza inimAvazya vA vALamiti viniyamanAvihAdharmAchalALavadvayaa5nApekSavA pravi tavalpanAmAvasya vanezca 2Latvamiti pArakhatAddha sthAti vimAvyate, tavA zakti pratyaprativazazirapaca vAgavapanyuyuttathI vAratA sthAti taddavartha tucartumiyata caheMtivaddhava vaividhyArIti-ripAna kA avizvamavadhAnApAmatkAvirodhaviziSTatvamativadratvam , tatra vAchaviropasya parivAcala pava maLyAtibhavavAnApAmo tu toTi vii phiti 7 tattva zALatAva chevatvam, tattAchInatattamUtahAvi tattamAMvAnAM qdha phatvamyupAcchatA vaizepichADathamAvI virodhAtAvobharavapakSavazvasya vaTavaeN jAviropopeya, tatra jAviropI parikvAyameva vadanyatvanAmU , tathA rUpAparAmavirove vaTalAvuM zAstraviropasya, tatparivAra para maLyamavadhAnapAma ityAdu #aa virodhati che tathA vairopiLA mami rAjatya yupansumira ! yadi jAviroviziSTavadviva vAnanA, viropastha parivAya pavottanAmAvaziSTamaLyAdamAva prati pirAmapi pratavALAmAvalya kSApAtvam, navAM vahA. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvatu pAra aramiti paNe kALInA ane jIvyavaNajhArAkU ] - [ 222 rUti yuvatamuFravAmA ziSya tuSAdrinA vaijJAsAnonu bhavikatvAt tajanyatAvacchedakavaijAtyatrayAdikalpanAtastRNAdau jnvAtavacherAjJatinaiiva dhIyasI, InimaMthanAvito valUryanutpAtu tRpAsimavadhAnazyAvAzakitamAna detuvAta ! thaI rU5nAyA cAvatvamati para jhUMthAt tavA rAjyazupAme yunatya ramukharcAta-rivati tRSA-vimaLanAmevasadbhAvi vahipanAya, tatra sAmAnyata vahitnAvacchinna prati tRSAtvanA tRNAhera vALatA tRkAmAvegeramAveDArSi maLelaihnathutvAvAd mavAre ja samavatIti vijJAtIyavahivAvacchinna prati nRtvena tRpAsya, vijJAtIyavRtyivachinna prata ravinA, vijJAtIyavahitkAchidaM prati malveina azva kAratvamati vRddhiAnyatAvachetaya vahita rainAtyatrayamayupI jANatAtraya panImati tapekSA vAdhavA (SmiDui vahanukUDhAmavamasyupatya tRSA-khi-maLInAM vAnurAntima vena vaDhivAvachaa pratyekameva sAvaM 5nIyam, ra ra vaha vaijJAtyatrayamanubhUyate cenAnumavAnubena mumUtADapi tapanAM yup cAlyA- tRNAphijhAti- AvapavAmithoTapa tanavAvarati- tRdinacatAva chevartha "vaijJAtyannayAddhi' phatyAtipAta jApAtAtrayaparizrI nanuM bAhInAM thAzaktimAna jALavaeN tathA nirmanthanAvInAe mina vALamimitoDapUrUinava sahIta nizcanAtAnuM pAtra mAsamavahitAvoH pravAsamavahitAnmaLavAM vahayutpajyapattipiyata vAha- tRNanirmanAvita dati vipavAnmArApagrahaH "tRLaRtrIn' tyApAranirmantha-makhijUryakitano patra, tathA 4 sRznArasamavadhAnA vaivAmina vAratvam, na tu nirmanthanAti, tata vakyanutpAto tyartha zaktipane yunatya Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 ] [ dvadhinI vikRtivibhUSita kiJca, brIhyAdijanananiyAmako'pi zaktivizepo'vazyaM kalpanIyaH, anyathA trIhivApe brIhyAdInAmAparamANantimajhe 'trIhyArambhakaparamANubhi haya eva janyante' iti niyamo na syAt , tairapi kadAcid yavArasbhAta . / na ca pAkajavilakSaNarUparasAdiviziSTaparamANUnI yavAdyArambhakatvAnoktaniyamAnupapattiH, yatra pAkajA na vizepAstatra jalAdau kvacidudbhUtaM rUpAdikaM kacina ityatra niyAmakAmAvAda tadanutaramAha- kiti / anyathA priidhaadijnnniyaamkshkternnggiikaare| nanu bIghAramakaparamANavo'nya 55, tadanya eva ca yavAdhAra bhakaparamANapa iti mohAnukUlazaktimatvAdinA vrIhi prati nIhAramakaparamANUnAmakAraNatve'pi vilakSaNaparamANutvAdinA paramANUnAM bIhAdikaM prati kAraNatvato'pi nIhAyutpattiniyamaH syAdevetyata AhatairapIti-brohyArakaparamANubhirapItyarthaH, zaktyanaGgIkAre prIyA makaparamANUnI jAtivizeSAbhAvAt taiH kadAcid nohe. rutpattiH kadAcid yavAderutpattiriti niyamo niyAmakavize. nAmAvA mit, rUsvIkAre su virodha para niyAma iti yadA te brIdyutpatyanukUlazaktimattayA pariNatAtadA taiAherutpattiH, yadA yavotpattyanukUlazaktimatvena pariNatAtadA tairyavotpattirityevaM niyama upapadyata ityaashyH| svarUpa-jAtyAdikRtavizepAbhAve'pi pAkajarUpAdikatavalakSaNyasaMmatastIhyAbhutpattiniyamo bhavatItyAzakya pratikSipati-na ceti / niSedhe hetumAha- yatretipAkA rUpa-rasa gandha-sparzAH pRthivyAmeva na jalAdAviti vaizeSika. rabhyupagamAjalAdiparamANUnAM pAkajarUpAdikRta lakSaNyaM nAstyeva, athApi kacijalAdAvudbhUtaM rUpAdikam , kacijalAdau ca tannA tItyata udbhUtarUpAyanukUlazaktimadbhiH paramANubhirubhUtajalarUpAyutpattiH, anevAbhUtairanubhUtarUpAyanukUlazaktirmAna paramANubhiranudabhUtajalarUpAdyutpattirityevameva svIkaraNIyatayA tadanukUlazarAvaya. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane jAvyavasthApAnuM ] [ re kUlazaktevazyaM svIkArthatvAt / na ca tava zaktivizeSaprayojanakAdadRSTavizeSAdevodbhUtarUpAdisambhavaH, pariNAmavAde tathAtathApariNatasvakAraNAdeva zaktyutpattarabhyupagamAt tatrAdRSTavizeSahetutvAkalpanAt, na vattharatyartha nanu cenneva paramANuSyanusUta<Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] [tattvayodhinIviTTa vibhUSitama svAdathe pApa-puchyape sAvanu pavirodhasammaa / na cAvavoskRtajJAtimetrAvayanyummUta pAninamiAMta noniyamanu jJaH, yogyA-Davo yanahAra varmAjIevamyuAme paulAd, vAMdhA AEisuramimAyAvAra patAya caimpAvAjUnupattazra| na ceSTAtta, evaM sAMta gRhamALapUrAmikanAM pUrAvanAramALAmAmAMYpgme karpUrAdevayvAdinA'akSayaprasaGgAditi dina || vicavavodbhUtAvita mUvinmutbate, calpAvarSAvanaH punaHvayavetturbhUta pati tatrAvarSAvanyavayavAnubhUta pavittonuv bhUta pAli mutpadyata AMta niyamasammAvityAnAM pratikSiti- na dAMta paciparamALo pAMDubhUta inubhUta virodhalakSmavegaye nAviparamANuLu pAAlakSmavAnnityAnveSa tenUbhUtAncanumUrtAna ca rUpAvInIti caMpUrmUttanirUpAIni te coyAH pamALavo ceSvanundUmU vArtAne teogyaH vamAna tye ajApara jInevAmyupAme gauravaprasanyate, tathA caiva pArthivaSamamidbhUta pAiinazrcampa vidyutpadyate taireva pArzvavaparamANumi sadghaTitAvayavyAtmanazcaC mArce vAgbAvAprasya dhamAtramupahaththate 7 tu pamitte te paramALavo nokUtara'mantAvArabdhatvane sAtA AvA aSyanu mUrtarUpa manto vAvAdyA jJati tAndhatvamudbhUta pAmitapAne rvAti nibehetunupacatti- cocAyoaiti | pANI vAvavA prasuryamamAyAndhatvAnupapaviSTAttamAca pratikSipota- na veti nivaidhe hetumAda- va lIti- campAvo cambAghAprastuti mAdyAndhAmAvAsyupAma tvarthaH / vAniA'STA hai pUminA 750sthamAnAvyA te ryAr jJa pUrAdyAna7sti pUrAghanavayanA pavruti teSAmapAme'pa hU~nArInAM kSayo maiM svAt, T -trApattidacasthAnusUcamAnadhAvityubhUtAnudyUta pAreiniyAmAtayondbhUta vijJananAnuM ivazeSovathamanyupAntavya kRti 1 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta vyavasthApravAmi ] [ raka vaicitirite, nahAvo vahvacAmAvapramANa savaniyttvaad , abhAvasya sNyogaadivaadhaadtiriktsmbndhsiddheH| na ca, svarUpasambandhenaiva tatpramAsambhavAna vaiziSTayasiddhiH , atiriktavaiziSTyapramAyAmapi tathaiva vAcyatvAditi vAcyam ; smvaayocchedrApi pavArthAntaratayA paripAnavatam, taddanamidhanAt poha pavArthavimenane vaizeSiAAmanucitamicA-thathamatA vairinAmavasya pavArthAntarasya vApi vaDA pavAthavinamayumiyA- vaizipamatirita kRti! nAviti-gaha vahmacAghamAvaprama tavA mavet ya inahAvo vayAdhamAvarI vazcit azvattha sthAna, sarvAdhimaratA pramAtmavariSThavRddhanurUpa, na ja romAvi mAva sakhya ti vaichiyA vyotirijI savajoDagrupAntavya phArtha, ghara vahamAvavAnuM nAvipiti viziSTa prama virodhaLa-viroSetanvantanimitta viroSaka-virokhatanvanyavipayA vA viziSTapramAvA vakhata puruSa kRti vidhimAMvavityanumAno vocaH nanUmviziSTaprama vikhyati, atiritariSTacAmyupAmeDavi riASTrapramAyA vapasandhavaSathavAvastha ravApasakvanimittatva vavarAmanavasthAmanAkravAra - MIyatayAmAvavivuiDeva sarvapalavanyanimittAtvaca pavarUpasvavapayaraghasya vA ravIzIvityAvityAM pratikSipatina vaiti- carcA 'vAthadatyanAnDayA taravAramavAn gAvo vadhyAghamAvapramANamAvAn ! tathaiva vAcavA gharapakvajanimittAtvacaiva vAcavavuM, tatva prathamata pava varupatanimittatvavAra hati niyAdA nidhe hetumA-samavAyo chejhamajJAti- muLa-kriyAvivivuiddhiyiroSaviroSetanvantavika viziSTabuddhitvAn 27 puruSa dati viziSyavuddhivahityanupAneraiva saMyogavivAdhAta samavAsiphite mavaddhi vApi na yAt, mukhatriyAviziSTa Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 ] [ tattvajJAMcana vikRtivismRtik ; prasaGgAt / na ca, guNa-guNyAdisvarUpadvaye sambandhatvamatiriktasamavAye vetyatra vinigamakAbhAdenApi tatsiddhiH na caivaM prakRte, abhaavsyaavaizyatra vayaM nAtattvana saAva sambandhatvAAiMta vArdhak ; varmA jJAti AMvatanyuTTepa apalaviSayatneneya sanmAni sadhAya hajjIzvetetyartha atra patimAca pratijJAta- 6 caiti- arca 'vAm' phrencanenAnvaya', pratiyogyanuyoiimannasamvandhamantare virATa vRddhiniyAmamevatocisva peDanucivarUpe dhA svarUpa sacarvAmare, japavAn dra tivazitrundrI pAtra stha gharasvAsya zro saMsAtA mArnAmatvatra viniAma otta mAvAnuM svaparyaya saMskRta mAnamaryupayam, tapelA sAdhavAhe haiM ritasya samavAyattva sotayA mAnalpananucitamiti zuzuArInAM samavAyajJandrasiddhi, valacamAvavAnuM nahIM iita vibuTTA = nAnAmanuo nAmanebacAnetattvasaoNLAM lesavidha mAnapattApelAM bacAvavapayaava. saMtavidhA mAnavatamuhartamAMta viniAma sAmetrainAmAvasvapaAva nuMmiti nAtitattvova sAMtA lpanAnAmAMta jJAtineziyA ddhati jJAnihitoa iiDha samavAyasadraH 1 7 jaiva Rte mavizitruddha viniyamanAvidghAr varasAvaeNlpanAnA rica dhanya vindhatvajJAti vaiddhisiddhine cA tathaive amAvavuMpaava, pavAra likhAnAmananuMAtattvane tattvadhAmAM navatttavyava che 1 nivedye hetumAna-pati-custyA mukhajIyAvInAmati" samavAyatta siddhAvItyartha nIti-nAiiriASTravyA kuTTI vyasatAmAnantyAt taraoNpALaminantAnAM sattvalpanApekSacaihyA nAte svapaghela savyatvapane hAmiti viniAmaya lagana nAti va panya vanavidhA mAnasa maeNcena jJAtirastA sunAvaradha sarvotayAM mAAti sAMkarianimattatA Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavyavasthAmaNama ] [ 27 stha samavAyo che sAMtA , samavAyena baMnyavaha-saMyojasvaadhvcchinne dravyatvAdinA hetutvAt samavAyasiddhiH, na ca svarUpeNa tatsambhavaH, svarUpANAmAnantyena gauravAt , kaalikaadisvnAnighora namavAthI ja sidityartha ' prAntarekha samavAyasiddhimArA pratikSiti- saiticAra vAgyam' phatyane nAca, bancamAvavA jamavAnI TUca gvotpa, saMyoe vimAno ghA samaye dravya gvotpavate, tatastajimanAya samavAyasanDapena nanjamAvavaichinne prata samavAyattattvajona jaMtrAvacchinne prati = tAjyiAkhyadhena kanyatvena da vALamiti tavAkyadkhyadhAchinnadravyatvAvachinnadravyanAraLatA pitAnyamavasvAdhavachinnajhanyamAvali niSThAciMtAvacheravunyatayA ramavAsiddhiritya | nanuM svarUpe nandamAvatvAghavajI pratyeva taLena dravyatvena dravya vALamativatta nirAMtananapatanivAryatA avaze tasvaH pavapavAritvati ja samavasaddhirityArAddhAM pratilipati- reti ! tAva. mAvatvAdhavachinnAryasamAvA rAvati-jAvizvavyApa vAratA tene sarvajona nanyabhAva pavAvAvavuudyamAnatvera tatra tAvAna vizvaryAmAna dayasivAre vaparasvajona tanyamAtvAkarNa prati tAvAsyAsvadhena vyAvacchinnadha kAravAmana ghagsarvadhasya nihALatA nahafpatanijAryatAovAva vAhityartha nivede hetumA- tAvIja-vyasavApAM vapalabdha nitanavacchedraparza thI ramavAyattajvara banyamAmA dravya pavotpaghata pharcamyupAmastava tathA cAvamArga vaiciraMjUdhena dravya popadyata phatyayupano mamApi tavatIti nihAryatAvacherasvasthatA reTsamevADupatA, te Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 ] [ tabodhinIvistRvamUvitam rUpeNa spandAderapi janyabhAvavatctvAcceti vAcyam ; tathApi kAlika - vizeSaNatAdibhinnapadArthamAtrAdhAratAniyAmakasambandhasyaiva siddhau tacaiva vaiziyAmidhAnavAt, tene nanyamAvAre jAryo to dopAbhAvAt / na ca pratiyogitayA ghaTAdisamavetanAze svapratiyogi bhavetavena dhaTAvinAzasya hetuvAd samarthAsaddhi, tiyogivaiziz 7 nancamAvasya. spanvAryAti jJomavAra AdajAhiti / ' pArthamAtrAvA tAniyAma.' tyAraprava, athavAjAra praznepo na jAuvya, parcimAtra- pArtha' patra dinihAlavandhana 4svaniyatAdhi be vartata ti taSa pArzvamAtrI tAniyAmA AiMta voSyam / tathaiva niha sayadhayaiva| tena vaiziSTyasanthena / parasya samavAsiddhace praoNrAntamArA pratikSipati Taitiartha 'vAvyam' nRtyanenAnvayaH / pratiyocita lambandhuna dhaTAlimavratanAn prati svatiyogitamavetatvakSavardhana paryAvanAzarya daitRtvam, dhAdrinArA svaticovisamavetatvatatvandena vaDAvilamanete vartata prati tatra dhArinamavetana zo'pa proDhayocitAsambandha nonpadyuta ti, svardhAtayonisamavetarUM = svapratiyoAinopata samavAyala-ndhAttvikSavRttittpati jA5nAva chevanya caMdravAtathA samavAyeiinatyartha nanu svapratiyoiinApatavRttitvasambandhenaiva vaDAvinArAya hetutvamasjIiti vALatIvaosamvandha joI samavAyasyApravezAsa samavAyasiddhiyita bAda-pratiyoi vRttithainati vatiyoiinapitavRttitvasavandenecarcaH / paTAvItidhAvivRttiya: kheMco dvaMsataMtra svatiyoyinipitAttatvasambandhana vAtinAAsya sattvAta vAsimavetanArA tatra pratiryAma tayA nAcetteti vAnivRtti[Icovistasya vyaMH cArityartha / nanu dhAntamavetanAAsya tirthopA vaTAlimanete vartate vATi vRttidhvaMsadu varNAnamaveta patra 7 mati dhAvRittidhvaMsa 1 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyavasthA gama ] [ 221 kRtitvena hetutve ghaTAdivRttidhvasadhvaMsApatteriti vAcyam ; tapA'pi - nAtyA tApattarmahAprayAgavRttina saravera vA pratiyopino hetu tva mamApi vise tamApa ra 2 svatiyonisamavAyavizvasya jAtAvaradhaTAminAratvarUpa manAvAdeva sahApattipiti veta, - yata vAryatAvacheryo - samatatvanipho tetaramavAsiddhiH sthAvuM, atAryatAdhavoTa kSamatatvapana samavAyasanvIvachinavRttitva ja vivaNitam, jitu vRttivamAtrameva vivakSitAmati dhogyam niveche - detumAda-tavANIti-rAmavAvAjhupaDupItyartha ! tAre pratiyotiyA ddhasApa, gharAvanArApavAstha svapratiyogita sakvana dhaTAhimatanAtkAvAvadhi sattvAn ! nanu pratiyonitAladhvajona mArAM prati tAvAjyasarvadhena pratiyope pAram, sabhya vALatva ja madADhayAvRttitrena saravena dhA, tathA 4 praticomAnitArikhyAtaqdhovAcharaLatAva chevA muddAzraddhacA"vRttitvastha sApa dhAmAvAna jhAyA pratiyotiyA dasanirityata mA- mAgasacAttattvanetA amApa samavAyamanacukhya *vipratiyonivRttitva dhena dhaTarinArAhya hetutrApuparaMturapi -tArApatta pratiyogitArabdhana parvatAnA pavivRttivaMtasya - mahAprayattana satavahapatAthanAzAstavena 2 tAvAsanna na maddAbAvRttisvarUpasya tattvahakSaNAtimatAnAthavA takUpAraNAmAvAvityartha ! nanu tayogitAladhena dhAsimadhatanAra prati yadAvinAzAya vatiyonisamadhAraNamtva-pena hAchinnatiyAtitatvasvadhena va ArA, tAvartava samavAyAmyujhuimate ja nAtyA pratiyotiyA nAzApatti, yAvinAvAtoSiSaTasimAcivazALavAtvInityatvena, tenA ja pAThAvachinnayaTasamavetasvastha nAtyAvAvamAvenata lagvajona Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 230 ] [tattva vodhinIvivRtivibhUSitama ratvena vichinavatolamavetanvena vA nIrAvavAvIbArAkSama nAtya tAttiriti vAgya, sakhya maLe samavAyavahAvachinatva zApekSayAMkAvAra nivezancevauvayena maFkSa parva lopAmAvAva , dhATrisavetanAzamAtre vaTAdrino hetu, drivAhInavRtti-kriyAsaMyoga-vimA -ve-ddhivAvinAze khyamavarAra, jitu tidharAvanArAjya tatrAmAvAvityArA pratikripati- ti- prastha vAga" tyajonAvaH ja samavAyAvupAtu, "mane" ti hova tavApattiH pratiyogitAvaLe vaMlApatta niveSe detunAhasandhanaimagra kRti- sanvanyajorAvastharca - sanAti- katiyogitArabdhaghena yAvitatanArAM ta tatve ti pavapratiyoti tatvajvajona yadAvinArAhya detumityeva ravIvALIyam, vAvastha nAlyAvAviva dharAvRttiaDaMmAvAva tatra pratiyotiyA nArAparacopAdrityartha mANe ramavAyAnamyupAmate yuvAvyartha samavAyavAhinaH sAmuhnArtha pratikSita-na vetianya "vAgyam " hatyanena tanvanya dhaTAmitanArAmAM dhaTAvinAzalya to na detutvamipekSAvAmA- dhaTADhiAMkIneti- dhaTAddhivAhIno , tavRtta - yadavivRtta, kriyA yoga-viyA-vedvivAnA, tatra ramanArA vyatirekathImavAsAt, dhArisattazAmAM vAddhinArIzyAmApa dhaTArivRttisiMdhI-vimAveddhitvAdrinArA svAmIvAtA tardi viThIdarAH jaryArAmAvomyuveya ityapekSAyAmAMg- disviti- pratiyogitA phatyastha pratiyogitA- tattvajone tya, artha ja nArAvanniSTapratiyogitAnirUpanAvAnijha thA nArAvajArAvAvachannA vAyetAM tava cheH sandhanya, 'nArAva" tyatra nArAva "savapratiyotimatatvavAdhizaM Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane nA-vyavasthA prApAm] [ zarU homiyA svapratikrisamatatvavAdhirAvomAsakhya nAzavinAzavacchinna iva svatiyomisamavetanvene nAzavAjInA 'svImayasanvajona' cAlyAnvaya, nArAtkAchinnA nArAniSThA cA banatA taravacheDUsakvanya pratiyogitatatvamiti "vapratimasamatvenI hatyartha "detutvA phatyanAnvaya, gharaniAzAt tavatapovinA tAtapAtanAzo nihAnArA vannArA~0kSAtAvachelyA rUthamavaseyaH- nAro dhaTanArA tartha vatiyojisamatatva dhaTAtipAvo vartate, dhaTanArAja tatvatiyo yada, tatra samavAyataqna zrAvi vartata te annakavitasamavAyataqnyAchinnavRttitvavAM tattama vetandu sama, pati dhaTanAtpajyanantarakSaNe dhaTatapArriyatIti dhaTanAnotpattibaLe samaratyeti svamAnajohIne nanya zAstrijAmbandhana sthAdhirAmanuttamiti dhaTanarArA vizvadhena svAdhi - jitvamavi paTAtarUpA ghartata kRti mata dharAtarUpaviH vAticalita-dhiraLamANavA dhaTanArAvAniti niSThapratiyogitA nAro dhaTatapAdinAza nArAbrannArA0LavArtha'tAvacherAdhamaDAnta, sAtiyogitAvajona haTatapAvAyutpattei tatra nArA-kSApatAvaoLadhAnto dhaTanAzoDapi pitAvaLamUtena ramatiyojisamatatvajona vartare, tva dhaTanArA tatvatiyogI ghaTaka, taksipita samavAyasanvanyAchinnavRttitvahRkSapAtatvamavetatva yAtapAvo ravamastIti niha#AryadhAmiAvavAn dhaTanAro dhaTatapAdrinA yujyatenihajApAmAvasthAmAvAna dhaTanAro dhaTatAtyAnarA, tathA-i yadyapi dhaTanA vapratiyogitAmavetatvakvadhena dhaTAtanA vartate, sarva dharanArA, tatpatiyonI dhaTaka tattipitasamavAyasanyAvAchinnavRttitvaphlaLatatvamavetavaeN dhaTanAta mati, tathApi nityAnAM Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chura ] [ tattvodhinIdhi vimUvita zvetuvAna bAlyAvernAzAtti, varasya tulavaMsAttaDuM reti brAjhilambandhana nanyamAtre jAhopAdhau sattva'pa ALAnupAvo nitye na cAAivindhana vRiiti 7 nityaM hilambandhana svAdhiramiti dhaTAajJAta dhaTanArAsya jJAoilavandhochinnadhaTanArAnini patAnAividhi vartAkSekharavAdhi khatvasavanya dAMta dhAtajJAtine dhananArAvartIta rrAntaryAtomA nAco na nArAvannAtvakSAyatAvavuMAinta ti maiM dharTanAzAt tavratanAtinAcAryArrAti / nihAryAbhamAve yAre tajJartAyAno aMta vomavAno'vana marhata, yataH sA yoyAM tadghaTanAAsyottaLAmA vana: pratiyonI tataH, tannitisama vAcanavantyAHinnavRttitva patalamanetatvasva apepa dhanAtaviAjALuM na paDanArA ti minnAhInavanAzaya hina sanvandhAvacchinnavanionirUpanipitA dhanAtvakSaLa vadha"tattvatvasthAmaoNnnihomayala-ncena bananArAvatI dhAziyA 7 mati, tatannitiyogitA nArAvanAravijJAAvatjhalTsonAna jAyaMtavicchedra dharmAMna zAntatvena dhanArAmya OM tti rAtvA mAvena tamane tattva mAvasyAMtareminAra patthAmAvAt parasthaviAva- samavAyAnasyupAtucita vadhavAni: pasa punaH, vamate tAvat, dhAtasyapAtta parizasya saMyo-vimA~ vinAAva yiAnAya ca noMdhAttine samavAta, thato dhAtatrijyAvinAzaH vattiyonisamavetattvavadhiLomayalanvancena na nizcintAvAna, cApi nAzasya pratiyoiitta samAcasavarnmena vRttitvaca yiAvinAomAvA vRti vinA natiyocatAnAzo nAcavanArItva pAyetAvache dharmAMsAnto 7 mota,sanmAvyamAnaH su pratiyogitAlavadhena AivanAze utpadyuta, nava tatrolamavette ttiyonisamavetatvalanvankena thatanAzopi ' Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneAntavyavasthAmA m ] [ 232 vidyuta ti, vaivitavadhavAmite punaH pratiyonisamavetasva savadhAne vatiyogini pitathila vadhAvacchinnavRtti tvacApa svatiyogivairizathasanvayaMva praveza, tuM sa padArtA dhvasaH svapratiyogiziTAdhi patvomayatattvaspena ghaTanArAvAn mayaMta, tato dhana yA-initiyogitAvalonionariAvanArAa paciMtAvache jyAM pratiyogi saoN pratAAinAro patvaveta, taMtra dhananAzova pratiyoiittapitAzaAsa vadho jInavruttitvakSaApratiyonivRzibdacasambandhana vartata ti nirviRRAnamAtrAtyupAmeva sa valAttatyirtha, nArAvanArAvakSaLAyetAvacheyarmadhana dhanorAvayaM pratiyogilamavetatvAdhinomayatavardhana samavaoNyala+vadhavAno thamaeNmataM,taMtra dhvatiyo AsamavetatvakSavadhanya pravezo praMsaha nA(vattvomAvasampAdnArya, dhvaMstasya jJAAvattvAmAve A prasavatasya nArAvanArAvakSAyatAva che jyAMnAMAntasvAnnattilamva, jAhilandhana dhi balivadhasya verAtu dhAiNInadhAnivRttiziyAvinAze jyAMtare minnAdhAraNAya, samAnAInayoreka jAoilavadhasyAmbuparamena ghaTana vRttiyanaLAhIna vAyA akSamAnAhInadhananArAsva jAhitanvandhanAdhiSThAtthAnamavAta, cA pANInaSa kriyAH zAhi" suncena ghaTanArAdhipavAmAvena nioomayasampanthena nArAyasvAmAMvId dhA yAnArAya nArAva rAtmajAta vachedharmAMnALAntavAd dhaDhanArAbajAramantareLa tAvepitta vyAtavaiyamitrA, tathA ghaTatanatau dhaTanAAsya vAjitavandhana nAdhiAratva nitye jALiAyoyAvitti nArAvanArAvakSaNaLAryatA 4 1 che dharmasya jJAtinAobhAvAveva na tavApattirvatanA ti tApattivAmapi vAdhipatyaMta vananerAprayoganam, tami sanyAyaiva brAhimanyena pavRttintra prAtidhAvizAhIna Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 1 [tattvo dhanIvidyutivibhUSitanuM nirdhAranAro tivyaminnAvA prayoganAMpa jJAtinotta vALAsamarthatvAt riyanya hiMsavadhena vAdhAtva avanyae samavAyavAdrinA nirdezitam, nitye jAhijAyo ti niyamato cathA 7 nAto pravartta hAjinvandhanAdhipatya tethoniyama Deva nivAryA nAtene hitavardhana baTaUrsanipitavRttivAmacetAvatApinArAntArAvALAcaMtAva chevA" dharmAMnAintAe~ dhAtatinAAsya dhaTanAoNvArpAriti 1 caitasika nidhaiyam, thata 'vAnIM dhaToDA, kuvAnI paDho nahi nRtyAddhitItyAM patavyoche, yatattva sattvam, patANe patyAhU~ -orIyam, taMtra patAho caMdre vartamAnasUryaspin pAvA tene sad dhanya paMcolamavAryAkSaH sAkSAtA bandho noprIti dhAnya vasaMcu saMtu vRttitva sUryospantu sUryarpAra pa ca trArthIcaOcustasaMcuntya dhaTe sAvandho vAa:,ratttapampIM* sarvandhadhanagdha jAgRta thataH SaTa, taecuLa jA, tatkSa cuH sUrya, tattia sUryautpante vartaze, parva tre sUryapitttA, tavAbaH sUrya, taecunaH lAja, tatsaMyuttva dhaDhe samastIti soyaM paramparAntavanyaH zAruM dhAtayopAvAyeva sAdmavatIti zALAviyavI vaidhyatve sattantryapindrAryajInnAhe pava dharAveH va la vanya sAkSAdurInaLIya, sa ca palambandha jALatIt Ahi mRtyuSyate, jAAE vimunityo dravya vapo madAAja tti vyaciMte, tatra 7 hilavandhana sarva vastu vasaMte nityAnApi majJAAre hittavandhuna vruttiye samatvave savancena lAvAdhAtvameva mALAsyAnyato vALyam, tayA A vAnI tavAnInuM vittI viSayo evuM mALAchuM patra, taddA tasya jiAlandhana viciva dhAtvasthAmAvejJa havAnI sa thato nAnA, tavAnIM sa yaDho nAsIneva' vipratItinapapadyuta, ataH tattaryaspindrodyupAvyachinnAjI caiva phArmI Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyathApravINam [ ? " avanInuM" phatyAtipratItiviSayatvam, ja ttattopAdhitvAna cI sUryaparipakvApi kADhatvamuparyata phati tarIpi trisatyena tatvamAnavAhIna ghavAthI vartate, carca ra tattavratunaH udhAsamAnazAhInAnyAhitilAkata svArya thAvartavavAdupAMdhitvAkADapi sarvAhAvasthAcano nityastha ja jarcAvita pAisya kyAvartatvamiti = nityasya vAhopavitvam, sTiopAdhivAmAvA ja tagopatimapi kADhatvamiti nAhAnAtma nitye sthApi sTiAnvadhena vRttitvam, nityaM punarmadAnA pAtropAyo nanya brijAjvalvena vartata va, nitye sTiyo rati niyamopi nitye jasTisanvanyAnuyojitvaniyameva pratipAvana pavizva pratiyojitve nityapi ramatyeti mata, jhivAkvankena vAdhapAtvastha tanvanyamathe praveze nArAvanna jJAtipiti tannazo na niharUnArAvannArA_0kSaNakAryatAvaSedhazALa phati, havAdhirAtvisakvanyasthAne rAtri tatvajona svavRttitvaniSonApi yarazAhInadharamajhiyAyAmalamAnajAhInAyAM sTivanDadhena dhaTanA nirUpitavRttitvavidvAn tena svadhena narAvavAmAvA tArAca nihonArAvannAhAtvakSAvAtAva chevAdharmAnAzAntavAduM vyatirezamavAravAramAM rAjAdhandhava, nAtiw nityavAnanya dhaTanAgapi jApAtho sAtri svadhena vartata ta nArAvatI mati, tato jJAtinA cari mahuM mavidhi tArA svanirarthatA chevadharmAttatvoTu dhaTanAzatopatti, parva samavAyastha svarUpa samavAya pati vamaticovilamatatvakhyatve dhaTanArAjyoti nityasvAla samavAyoti kavitavadhena dhaTanovRttitvamadhyarIti tannA ca imave mavet tasthApinivAryatAvakherAyamalAntatvArdhaTanAzAvApati DituM pratiyotiyA sArAM vati tAvAsyavadhena pratiyonioDala navamurarIjhiyo, kArnicetyAnyAnupapatyA nAtinAra 1 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TE ] [ navodhinI viiivakRvitam vAjyam svAdhinAvasthAne brAnDisanthena vRttitvasva sambandhamarmAMnaveze ToLAmAvAva, pratiyonino vizivpa hatuvena arthAta, tadrupapattaye haiM motayotiyA nArI prati sAmbasavandene jJAtine bAram, jyaM unAyAntaramAMva 7 bAramityenAvavaidha nAtyArene nIzApatti, pava va vaMto cAta maMtranuM tadnA tati yoni unmattanamApavata ti va vaMDo na mayaMta, tadrupapattare pratiyogitA dhvaMsa prati tAdAtmyancena na thaMbhyAtvam, carca to marvata tathaiva tatpratiyogitathA dhvaMsa prati zAvAtmyasanvandena ALamicetAvatA caMtApi cApattine mavatIti pratiyogitayA pIttatvalanvandena nArAvanAruM prati svapratiyoninipatavaicilambandhIcchinnavRttitva svaticogiri Tlavancena dhaTanArADhya ArAimati skulajJatamevetyamaprAyavAna vaizipracavAnI pratikSepahetunupayaMti- svAdhikALavAna AMta / rovAmayAt vyatirelomavAra lakhavopAmAvAt cahnA, dhanAdrinArAvuM dharmAntamaveta pAre zo mati, natu dhaTA-nimavettAvanAtterityopapattane svAdhinaLatvasya sarvandhachau praveza, tatra vaizithavAvI thayaMta vadhatva nirdezamAApi jJAti caitApAnavArasAvAta svAdhiio taMtra jJa nivezyam, cataH pratiyocitA nArUM prati tAphabhyasambandhana pratiyomino'Sa jJAAtvam, caMdraAmbudnapA vinA nAyamAno vaMza pratiyogitA SaTa potpadyate 7 paTAvI, ddi mudrapAtavinA co dhAviUto mata tattva dhAntimavetanArAM prati vAri nAzaya jALamiti sAdhAraNamAvena pratArthatA, va ca sAmAnyataH pratiyogitA nArAM prati toddAtmyana dhaTastha jove parTana zopi pratiyogitA dhare Apadyuta, caMdra ca prota copittayA dhaTanAzaM prati tAvAtmyana pratiyoginaH jANatyuM tA paTopa vAMcatu pratiyogI mavatIti tApi tAvAsyena prati Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyavasthAmaNa ] , [ 37 vaMzavelAnA vica, pAmavAnyamahavRtti rAve vasaMyukatamahamUtaviziSTacarya hetutvA siddhi na 5, jIvamaSi cojitvarUpe pratiyogitA dhaTanA prati dhArakhAstramiti dhaTanArA pratiyotiyA paTebyutpata, caDhi ja pratiyotiya dhaTanA prati tArAjona paratvena vaTI zarabatvam, pamapa catiMdi dharTanAzo cA to pratiyotiyotpaghate tara dhaTAno putpata," paratvena tApi vArotrAta, mata pratiyotiyA takraTanA prati tArApena tadvaTasya kAratvamasi viLeiva vadhAryavAbamAvo nANAMpratiyozino , tathA = cAra kAtinAzo mavet mavevi pratiyogitayA te prati vAvAjona nAteH varAtvam, . mavati jJAtinArA to lAtene tAvIjona bimicetAvatA jJAtinArApatyasApAvAgna vAdhAraNatve tavA parivAranA anva To niverAnIyaM samavAyavAhinAtava vaizvivAdrinA viziSTayasakvaTatAjArAmAvegavi = kADhavAtavardhana vivRttitvamavi ravajanayA nivezIyamnArAya nazAmanAra praticomatayA te prati tArAdheina nArAjya hetutvamiti vaMtasAra pajyamAvatyirtha. . . . . . . . . . . ' vairisiddhaye prajArAnta aparAti-jJAti- vA rUpamavI vAsupamadhi mahatvRttivAsupe mavarti, tarja piyAsakvandhana pAmA hatpavate, ra ra tatra vallurUmahamUtarUpadhari -- 'dham, vAyormahatveDabdhabhUtapavavAmAna vAyumupAvAya vasusaMyumaddabhUtaparizvaya' tatra cokhaciturAtvAhiti vyamivA yAta, takALAya "pAmavAnA" phiti mahatvRtiviroSa 'pAmAvAcavAlu" cetAvanAtro upamAvAcasva mahattAmAvastha paramaNiI vakSuipapratyakSapa kAryatAva chevAnI mati, taja viSayatAjena mahavAmA phatpavate aa ta. - Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PS8 ] [ tattvodhinIvidyutivibhUSitAM mabAmAtra vAmAvayozrAjIye vhAyajJALamAvAyAntaravizyatve, vAmAvAnyadraSyavruttvamAvavAne pannu saMyuno mRta parvADheroSaLatA, mahattvAmavAnyadraSyavRnyamAvavAve cakSu saMyumahattvavaMderolaLatA, asamavetapAye nAsaMyutamahavu dhavatsamavAyo hetuti cakSuHsaMyumavudbhUta pavaDheziyam, paramALokUta pavave'pa mahavAmaveda tamAvAya tatsampAnAavAviti taMtra mitrA dhoLAya 'manadAsa te, pAyajALamAMvena dravyavRttinuLAvi kSuSalya dravyanRzyamAvaSAkSusyouttarita samavAyoi yathI dravvasamavettabhruve pallusaMyumanaduSkRta pavalamavAyasya dravyanRtyamAvavAnupe pannu saMyumanaduHmRta parvADhazeSaLatvasya ca jALatvamiti jAyajALanAvayaM tathA jAryAnaLamAvacarya nAvacatA, nizaiAryA khamAvezaivomayorapi nAAiMta ! taghiddhi dhairyazAsa1i navuM sAmAvAnyamavRttivASavasya mA mAvavAmuve rUpAmAvAdhruve (mAvAt, tayohapapAnAya cAramayAAra vaiAithavA vinA'myupemati vaiziZvAniopa - jayAraLamAvatracalpanAvavAiMta jAdhavasya viniAmomAvAt samavAyavAdyamyupAtaLAyajAmAvatrayavaiva cukttatvomatyArAjya pratikSiti- 7 naiti- asya 'vAvyam' nRtyanena sardhvanyAM lavi-- hAnizAM jAyajAkhamAvApanegaSa ! rcALamAyAntarrAtadravyavRttimannAmAvavA dhruve khalacuodbhUta pavarizasya LAkhatvam, dravyavRtti pAmAvavAbe vadhyuayumandvaziSTatyasya jANana mityevuM jaoNzArakhamAvaDhacetvartha:| samavAyAmyuMpADaparlse jAyajALamAvasupavAyAMte- svAmAyAnvata- dravyanRtyamAvalImubaM vadhu vRtti pAnAvavATTuparmApa dvaMdvaye sapAmAMva vastusaMyutttomRtapavAMDhoLatAyA amavAd mitrAH cAvato 'pAmAvAnya'dAMta, vRttvama vizeSAm, dravyanRzyamAvavIdhruvaM paramAUvRttimava Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patti vyavasthAmA - [ zarU panAmAM paNa yuvarAmiti vAma vAtAva che mAmAtvamavero dvitIye ja dravya mekavero prathama dritIyApAmeva nirvAhera sutIyANAmAvApane zivane srAvavA ra va taba pArthivANudhrANamAtrendriya sannikarSe pRthivItvAdipratyakSatApattiH ?. tavA tAtranAmAvavipratyakSatApa; tathA 2 yayA pAbhAvapratyakSe cakSuHsaMthutimahatvavadvizeSaNatA, mhtvaabhaavmAvavaUpamapa dvipa madaravA vasuayumarvavAizevaLatAthA kamAvA vyamivAraH sthAvata "sabhAmAvAnya' ti dravRcamAdhizopaNa, tIkSArthahAramAM paNa mahat datyaMcAnupAne matsamavetasya pRthivItyAdhuraeyuwomUta [, pavitpanmAkumavAnAvi cAkSupa covati taduparavAnam, valpha gurUvAdhvItimavati pRthivIvAzcAkSuSe sthAta "bhUtapava" pati niSedhe ghesumA- RAryatA vaccheda hRti- sUpAmavAnya dravRtvamAvavAbhuSatve mahRrttAmAvAndhadravyavRjyamAvavIkruSatve carthavarmamAvatyArA jhuta- bdhavRcamAvavATyuti sthAne privyavRtti strakruiSe datyeva vALyamityartha dilIe 2 mahuvAmAvAnyarthamAvavATyu tyAnI dravyo varamAmAvaa ja nivedyate dravyameva ja praverA vite, jIva =ritryavAhina rUpAmAvAnyadravruttivAne susaMyuksomUtapavaoNriTyasya hetutva, mA ravAmAvocadrasidravyavRttivAsu vahu saMyumahattvavariTyastha chetutyamityevaM prathama-dvitIyAkhyAvi nivani vRtAcAryavANamAvAne mavamavetarakSuiSe valkayumehubhUtapavariSTha deturitye tRtIyArthavALamavasthApanA nanuM dandriyannivAryatAIjhezodAvamathI praveza drazcattibrANapratye prAsaMyuvaiddhidhara hetutve dhIrapurUAriSTacastha pivItAvI tattvavi_ tabhratyakSe sthavityAre pratikSita-ti sapaeNrizcayAdrinA Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e 240 ] . [ tavavodhinI vikRtivibhUti mukSusaMyuktarUpaddhizeSatA, pavita(c)ravAmAMmahAmamanasyAmAvastha vAkure kSusaMyutamadUtAvAddhiroLatA herityamAM pratyakSa va trayaM vAca; mAvAze vAnya, tathA ca tutIce kAryatAvacchedake'bhAvatvApraveze bhAvapratyakSe'pi vaizivahina nirvAhA thavaM 2 vadhu saMyukatasavIyANadvI-lhAdhamatA raghurabAdhyatvei dravyavANuDapi vadhu miamAvatvastha karyatAvanTeravAjoTo niroDapi prAsaMyuktApurapAvirya nachatvamAMvA navat samavAyavaDipi ba4tvomAvAvapraca i ra svati nivihetu-panyasthati- tavApIti- samavAdavArino pArtha ! tamaya avatana.vindriyAyogya stha RAridrayagatyakSApattimiyA racA samavAyavAhinA Saa mauvA sarvorAmAvayaM mAvapraya vAnya para kAryakALasava nimite zAyatve vA vRdhIre RAryatAve che kapamahattva pAmAImarajyAmAvamitrAmAvatrAkSuSatve! kamAvavA parva pati kamaravRttimAmadakvAmomavANu vAMcurumahayu mRtaHpavAMripabdhi hetutvamiti zikSavAhinIbate mAvAva mAvadrAkSuSAvi nija koryatAvAtathI dhatmadanaviziad 4 taduparavi sAmavena nara pAvaMtpana vininonastIti chAdhavamicartha che Tivara naMgulamavaucara gumAsamavAyAdri -kAna pi kinemaeNra ni tanasvAdhamahAi-- ti- nepiimatraphulyujhieka minimate ja kAvara vanastIti karavA lAge kinuM sumabudha, 4 na camata rAmaDiji ni vodi Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneAntavyavasthAmAm ] [ R mukhyameva niyamamitti zudriSAkSuSepa saTeva niyAma yurtAmAMta sazirSamAtrAnyasiddhiA sarityaMta rUti maTeri -zIhato chatAvivavittaH panthAH || dravya-gAtyanyavAjIye mahavuEtapaddhibhalamavetattvana AMtavanyU RtvAta samAsiddhirityatye, nAtyanyavasthAne nityAtyAnave sanvandhAvalpanAdhavAvAmimulyapi pavArthontamaprItyatopaMpa bardUpavArya vijJanamasaGgatamityAracenAH- sakkarabAgyAriva ti tamena vAminuSyameva / pi manuSyApa patadrupapAnamuvi vathaiva nimitazranthAntareDAMpa syAdItAvo tatkrapazcamiti vizeInazAma vahonIyaM svAdAnlRhatAnimityurSAvati- ti meriItio tAvividhita panyA hoti - samavAyasAdhanAma matAnvabhuSauMti- pratyeti- nAtyanyavAsurve sarevAturmApa, tApe maiM svAt, dviSaye trasareLo tAvAtsyena mahurmUta parvAnA cabutamavetasva saNo prativadha sattvAn ato dravyAkhyatvaniveza,dravyAnyavAkSuSa pRthivItyAdyiAkSuSamAMva, tadviSaye mahattubhUta parvA sAbulamAM vetasya pRthivItvasya tAvAnthena sattvAI tApe na svAto nAtyanyeta, atra prativanya samavetatvasthAne vaizinivezo. 7 sAti, tathA satidravyanAyavAkSuSaM dhaTAmAvAAikSuSapa, dviSace dhanAmAvAva mahuvuMmRta parvAnane cAro vaiziSTyAvyalavIna vartamAnava paDhAmAvAveAvAncena bhavAn tApe 7 svAdriti samavetatvameva niverAnIcaMmati samavAyasiddhirityartha patarAta(cubhatvAve. mattAntamupAyati- jJAtyanyavasthAna kRti nityatve satyane samavetatvakSanAtitvena jJAtyanyatvamaverA( pekSavA jAdhavAnnityAtyatvameva tatthAne nivezanIyam, parva cadravya Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24ra ] [ tattvavadhinIdhivRtivimUvitam jJAna , dravyanAtyanyatvasthAne dravyonyasarvaniroDavi na kSatirityapi.vAdhyam | - sadazyamathatarite, taddhitve sati tadghattidharmavana tanduvRddhanuhidharSA-paryAdvivat te paikSabenaivAnumavAn ! nicAve vaTAmAvAvAkSamApa mavati dhaTAmAvAnnityatvena nityAca-AmAvAhiti tabhratyakSa nirUprativadhyatAva chedharmAnAnAna taDhiye padAmAvAva mahamUtadhavakvinnanihavitarityAghasakvandhAchinnattitAvato haTAmavAvALyena sasvi taddanupattipiti ja prativardhakoTa ramatatvanirone prayoganamiti nomataya yurUtvAmityartha dravyAkhyatazatrughalvastha prativasthatAmbeDa itI jJAtivAsuDamAvavANu vAmAvAbAhadumUtabhAvaniriTyasya prativandhazatAva chelveDapi tipiti ja samavAyasiddhirityAda- ya-nATyacandrasthAna kRti - dararUpapavAthapArasanhAvIre dravyAviddhArthavimAno - varovivALAmayu tyA- pAdarathamavyatipiyA phati ! nanuM taddhitve sati tavRttidharmavatvameva nAdara, ta TapavAnAkhUMtacata thAuM- tamiratve satIti-nirUpatasAdamamimataM tattatvana - grAhyaYI vRddha sAdA vacamanuvaparityakSathImAMgprati vathA nIhata-nIkatamapritItyotrApajIrSAvi naraddhigatanumUyamAnamanya parva taraphato nIhASyiA , tathA sadAladAtara-darAtamAvikatatyA tadatopavita tAbritisya sAdI vai0thenAjhumyamAnasthAvatvameva yu, 'tavinna kSati" tyakipItu sadazyasyopArlAdyasanmavAta tadattathI vaizvAnumavasthApanupapane tadUuM tAdamaryA kAraNatvajyAre pArthAntaraI laThThAvAdurimamoDanupapanna phayAnheM-janaralabattarita krati varA lAgatAvAramavAnI Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyavasthAmAm ! . [ zarU jALavamaLyatirite, ananyathAsiddhave kSati niyatapUrvavartitAyA tavAta , tathAhi-ananyathAsiddhatvamanyathAsiddhAmatvm , anyathAsiddhaM ca paJcavidham / tatra yena sahaiva yasya yaM prati pUrvattiravuM pRute tagham, yathAvahAvinAM sadaiva vaLyapAheryaTakaM te pUrvavartitvaghA varSohAviSNu , vaNAdrinA acAviddhatve mati niyatipUrvatAyA tArapatthAmAvameva mAvati-tathAhIti tatra zvavanyathAtipu no mAro prathama . manyathAsiddham padAri prati vAhapAvi prathamAnyathAsiddhatvena mAvInanayAcinApAtamiti tatromTALa rAmati-ratyAvinA - vizvanAthapajhAnanena su - "yena rana pUrvamAva rAmAvAya vo carcA , anya prati pUrvamAdhe zaiAte yahUrvamAvavijJAnam 22 , nana prati pUrvavartitAmapariphrAya rAjaya gruhyate tirimathApi thavuM manniyatAvarayapUrvavartinaH rabA , ' pate pajhADanyathAsiddhA paddhatvAmiAhimam | ghada ivAhapAdri dvitIyamala varjitam, razA , ! tRtIyaM tu mavet vyoma TIsTananavoparI pazcamo rAsamAdri sthAneblAvarakatva' vararA pratyekaM pannAnyathAsiddhA 3pavatA rikSAvasthAma]. teneva 14 mujAvarAtaH rilA vyAkhyAtA, tatra 4 dvitIcanyathAsiddhatvena vaDApavilaM timiti prate 4 cena sahaiva pyAvinA vivi, caya vakhAreDA meM vrata dhAvi prati, pUrvavartita prayate pUrvavartitvajhadAt, pahapAvi padAvi prati prathama cacAtimicevamurUgalamanI iemtineti- "bdauM vaTapUrvavarti pratye vapUrvavartitvagrahanirUpataviroSatAvahatve cak khe; teva Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44] [ tavadhinI vivRtivibhUSita sAhitya pUrvartitva vize batAvejIMdrAvaNa , pAva pUrva -patitvagrahAd vizeSyatvamityanye / atra yena-pRthaganvayavyatirekavatA, varSonA hRpA satyam, atharvaSThArinichAvaratAni pitA thA pUrvavartitvanivividhatAM tAvam, matastasya pe sattvA plAdrinA sAhitya tattvopapadya, athavA "rUddha dhaTahUrvavarti, rUpavAnuM duSko dhaTapUrvavata phatye vilopa pUrvavartitva ti vakSyApi viravatAvachelve rUpacApa viropatAvajhezarvAti saMddatya, cahnA viroSatAM vavAtA - sAtyamiti che, tathA 2 "duSkarSa yadaniyatapUrvavata' tyevaM pratye niIvaroSatAnirUpitAva chevAtA pAdityam, blanichAvaSezatAniSitavizeSatA che khasAhityamiti / nanuM viroSatAvachevatve ja tAtvei vitu virokhyatvam, yathA-pno vaTapUrvavata tathA " vaTahUrvavati va -rUpayo gvartitvagrahavirokhyatve viSe vAha ra samari, tatva nAma vArthavyavaditabAvAva chehena jAdhavane vitAvajevAsvajona vRttatvam, te samavAyatasvadhena dhaTAbhAdhidhAne pAchuM vAzrayanDajhanyavAminanyatvalanvadhena vartamAne rUpe samati matAntaramAra-pAvAveveti-vAre virodhijaya rUpAH pUrvavatatvavyavache, cA ja vastra dhaiva jAhera pUrvavartitvazavirodhyatve tavA pUrvavartitvaviroSatAvakherve ja 'SkAti 7 taskula sAhityam, hunDasthApe pAdyavirodhita caiva varSo paTapUrvavata' phatyevaMgravirogatvam, tato pAva nihAvaroSatAva chelve vidunitvokhyatvati tahevAra najatatvAtuM sAhityan ! nave 'bdo dhaTAniyatapUrvavata kRti prade nichaviroSatAnipitAva chevatvakSaNAhityasva. draSyatve viDatvanachAvaovAtApitavirokhyatvastha varSe sattA na hai Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ka bane jIvyavasthApravAsaNam | caya ddrahitati vAgya, tene vahatvahinA vaDArnanyathAsiddhi, navA saMzorTunDAddhinA, satya vakhA vinA taeyomA pharyavyatAt tasya thavayAmiravALuM , vakhasya padAvi prati pUrvatvikadAn dhAva prati havena hoDA prayamAnyathAsiddha yAt, parva vavAdrinA pavitra mahunyathAsiddha vityata Adu-ti tathA ra pRtha vayavyatavavata cena sadaiva prathamavayavyatirenahiMtasya castha prati pUrvavRttivaM mRAte tavAdyamiti arthavasitam, cena' tyaya "garvacaryAtAvatA' kRti viroSAt dhaTAvavaM prati TreSThatvAda pRthakanvaya-vyatirekamAvA yena phatyanena vRddhatvAvinA' uti grahItuM rAjyata pati 7 rUThutvAdrinA DAyAsiddhiA, cI tyastha "gthavyavyatavAhitI phati virodhaLA padAvi prati pRcanvaya-hasAvato duSkarNayo gyAnvaya-vrata hatyAmAvAn "ca" datyanena "rASpharlayopAra' kRti hItuM rAjya ti vakhArvinA vaDUtomATenanyathAsiddhirityAha-tenetigdhanvaya-vyatirelAvatAM phrasthApiropagopAvAne netyartha ! ilDana yogA pRthakanvaya-vyatirezavatve mAvata- satya ibdAvati | tatsacof IrSAdriA! vAsthatirehAtu dhaTAvibhAvAtu. tA parsamAve che nanu thaI hatyasya pRthakanvaya-vyaMtirahitaca' tiviropaLo cina" tyaya "pRthakanvaya tarehavata' prati viroSa yam, pakhavAvinA DAnyathAsiddhivALAdhadha to viyate, paraM tavavAne "e" hatyanena hatnAvinA' tyakSya prApi "kRminvaya-vyatirahitasya carca" datyanena; ddhArA datyasya caMdu = sanmavati dhvA juthanvaya-vyati jAmina thayAnvaya-vyatirehanatyamAvAiita RtvAvinA khAte nyathAvikasADamAve carthava ena" tyaya 10 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 646 ] [tattvavodhanIvikRtivibhUSit a takhtAhevi pRthAntaryAtamAdeva naivatvAtinA'nyAsiddhirAMta, cena 'vrudhanvAmita' rUti vyarthama, svAzrayasaMyogena ti mukhya cAvI mukhya nitijJAtinevaiSNAve tathAvAt / na ca, chuM 'pRthAvarya-vyatirevatA' ti vizeSamityAradvAM * pratikSipati7 aitia vakhtAvinA vakhtasaMyoga verAsiddhatvavALAva vasya' tyasya vRthAvata-caMtAhita kRtavizeSopAvAne ati 'anvayAdhi' phAnidhAn tirasya brahaLam, vamagre'vavAzrayasaMcoDAla--ndhana kR-vizvanuM tatva AnuM caMdra saMcoAsavanthena (satyaM seveiitanisanvandena vaDAptattva tavAnI dRSNAvamAve vAghamAtra tti vyatirejo vaghunarAjya ti maiM pRthA vaca-vyatireAhityuM rkhtAneiita vRthAnvaya-tire rahitasya cakSya' nRtyanena dukhtAre' carca braIsamarthena cena' tyasva 'vRdhAnvaya tirAvatA kRti viroSAvIne cena' kRtyanena kRSNAvinA kRti bahItuM rAkhyoti vakhtAvinA vaDAne/thAsiddhatva prasandhata veti tadvArAya caina' nRtyasya dhRdhA vaya-vyatidevatA' kRti vizeSaLa reyameneti pratidharetunuSavoti-svAzrayapaMcooti / atathAvAta pRthAnyatare hiomAvAt, ' tathA va prathama vayaMti hitasya ya' tyanena vakhtAtre savitAtyAyI nanu vRddhatvAtinA paDAve tyAsakratvavALA cena ' dhRtyasya 'vRdhAnnayAMtareLavatA ' AMta veroSaLavIne va'A" vinA v''saMyoga venyAsiddhatvapralaGgavALAya 'carca' tyaca pRthAnnayati ditatva' tti vizeSaLa na rUca 'layorti sarve vaDAvilavAvathatayA taddAnI rU'AvamAve caDhAvaAva kruti vyatire'lamAvAt, tathA 7 nainA vaya-vyatirevatA mRtyanena 'vAvanA ' tyaca grA~samavArtAvataiva DIvinA vanacovavecadhAsiddhatvatatyamAvityArI prati * Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anepA0yavasthAprakaraNam.] [ 147 sati daNDasaMyogAdau daNDAdivyatirekAd ghaTAdivyatirekAsiddhedaNDAdeH pRthagAvayAdyabhAvAt 'yena pRthagandhayAdimatA' ityata evaM daNDasaMyomAderananyathAsiddhau tadrahitasya' iti vyarthamiti vAcyam , cakSuA-kapAlAdinAtatsaMyogAnyathAsiddhivAraNArtha tadupAdAnAta, tasaMyoge satyapi cakSuH-kapAlAdinAzakAle tayatireke kAryavyatirekIcakSuH-kapAlAdeH pRthagacayAdimatvAt / nanvevamapi daNDAderdaNDatvAkSipati-na ceti-asya vAcyam' itynenaanvyH| evaM da ItyAdinA daNDAdenyathAsiddhatvavAraNAya 'na' ityasya 'pRthA vaya-vyatirekapatA' iti vizeSaNadAne / daNDasaMyogAdau satItyanvayaH / cakSurindriyasya pratyakSa prati kAryasahabhAvena kAraNatvam', evaM kapAlAdeviSayasya kAryakAlavRttitayArapaviSayaka pratyakSa pratikAraNatvam , samacAyikAraNasya ghA kapAlAdevaTAdikArya prati kAryakAlavRttitayA. kAraNatvam, jI vavayasaMyojAnAra viksa nA vipathanAro vA, pAyomAnantara vAchAnA vA tAnAM pratyakSa dhArikaary ca na jAyata iti cakSuslayogasatve'pi cakSuSo'bhAvAt pratyakSAmAkA, evaM kapAlAdilakSaNaviSayA'bhAvAt tatpratyakSA'bhAvA, kapAlAdidvayasaMyogasattve'pi kapAlAdhabhAvAd , ghaTAdikAryA'bhAva iti pRthAnvayavyatirakapatvamavazyaM cakSuH kapAlAderiti pRthaganvayavyatirekavatA cakSuH-kapAlAMdinI casurvipayasaMyogasya paalysaMyodhdhAnyathAsiddhavaM prasavata ti tadvArA "sva" tyaca 'pRthaganvaya-vyatirakarahitasya' iti vizeSaNaM deyamiti pratiSedha. hetumupadarzayati- cakSuHkapAlAdinati / ttpyogeti-ckssumkpaalaadisNyogtyrthH| tadupAdAnAt yasya' ityasya vizeSaNatayA 'pRthaganvayAtakarahitasya' ityasyopAdAnAt / tatsayoge sasyapi cakSuH-kapAlAdisayoga satyapi / nayatireke cakSuH-kapAlAyabhAve / kAryasya terekAt pratyakSalakSa Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phu48 ] [ taqhavodhanIvidyutavibhUSitana vitta va TUnapAlerAva pRthAvayAvamAvAt rjya tena tadnapAnyathAsiddhiriti cet na 'pRthag0 ' ityAdestadanvayavyatirekA niyatAnvaya-ti zAha mArca, vintu tattvayAghAMdratAnvayAvibhavam, hastya 120-47tvayorna mithastathAttvam, rhatvatatsamavAya-4sayogAvInAmumazarIradhanantrAn / vahAvatu pAsya dhaTAtisvarUpasya vA nAryasyAmAvAn / yazazrvani' hatyAvi pAt ducotare paHi| nanu cA vAzrayasaMyogahavarnmena nRhAvijJatre paMcolambandhana niyamato TbtAvilAmati ddhA dhruvayAMtareto maiM pRthAnvaya-vyatireau vakhtAve, tathA vAzrayasaiMyo Asa vandhana vhAdsine niyamataH saMcorona vidhArmAta vRddha pAdyavayotopa 7 vRthA vayAMtare vaDAiita cena vRthAnnayati vatA' tyanena 'rUddinA tyasya prItumAvena vAvanA vakhtasrAvepinoAnyasiddhatvabhAva hatyArAnlRte-nathaivamati / 'TrAvAva catra vaDapAveriti vasucatam, tathA A vanaparyaMtopa vakhtAveH pRthAnvaya AMta meLAmAvAvityarthaH / tena vAAvanA / tamAnyathAsiAhaH va'hrapAtenyAsidiH / samayaTM- neti / tata- tattvacaryAtA" dvitAnvaya-vyatire cAhattva vRdhAnvaya-vyatiSattvamityarthaH / dRzya 2 pRthAnnayati vAva nivAsvapatne A / tathAs tattvayAdyardhAratA varSAmaham / samayazarI ghaTatvAr kR'tlAghavaya-vyatihenDAdyanvayatiomayArI dhAt; yata pAzcavasa~yoAsambandhana vRhatvatattva du'tvayAnvaya, taMtra pdtvam, tAmravastra kramavAceneti samavAya, taddAyo 16 AMta vakhta saMcAate yA, sorona drutttavuM vhAnvaya, tapi ' samavA caina vattutvAzraya tir'tvatatvamavAya-druGatatvayoE ghaTA Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane yavathArAma ] [ 42 tadrupasti thAva, vaDAghavakhya tadna vAdyapadawtatsamavayadhRtivaMta , na tu vanDarUpAhAtA tadrupAdyavasya tanvayaTatatvativakSa-pAhAra: zAMchitAhAbhyAti, rati haNDatvo paraspara tavAriTitAnyAddhimApava, na tatvaghaTitAnvayaMtimavamato vAtvAtinA blAdevanyathAsidvirityartha vArinA parevanyathAsiddhistu sanmadhati, to valkAivhApadyanvayaghaTitAvAdamAM pRthavAmitva samati, vAzrayasathI sajvajona vaDarUpA sattAkSAtkapAghava praviNya varNahapasamavAyI prayor tanvajona draSkasapakSapAuMnvaye vichatrAviti cena pRthalAve ramatA'tyanena inDarinA datyastha grahItuM sAvacetAta , saMyovadhena lavarakSaNavAhAnvaye DutvansamavAyavhela yogA provaSTa te sarve savAzraliyona drupatasvarukSepaThThApAjaye praviMcha parva, paviSaLamUte vacce vaDutva-ttatamavAtha bdAnA' pravikhavAd, vAzrayasaMyo pakSapalabdha = viThThayo- - cI viityAvita vonDayAghaTatAvAdamanvarjhakSAmanvayAdhimara' vaSyahRpariti "gdhanvayAdiditasya cahyuM hatyanena vAddhapAdItuM rAjyatAvityA-khAsviti | rajU vaSkapAtrinA navA varlDa rUpAdhanyavAghaTitAnvayAmikSa vRthAvayortinavam ! tadupapAvanAvAda-rAvinvayastheti | ' tati vapatyarthaH tasamAti-vahupatitamavAvetyartha na sviti bdapAdAyito nihAravarSa gdhAvathatima nArItyartha che sAcavacasya dhvarUpAghavayastha ! tannaTitA DAyavardhATana tatvAta ! irSa sa "carcA gbanyAdrihitasya kRtyanena skUlDa- pAra' hatyI graha sanmavatIcArAyA valsa sapATAnA -tahevAniMhajInyathAsiddhi mati, tatra PSyo paraspara pakSavA nihagzavayAtimAM "yasya pRthaanvathAriditatva Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' degdegdeg ] [ tatvavodhanIvidyutavimUSitam tattvayonya tuM samavAyata ti thistattvamevecatoSAt / 77, E vinAvi sAvijJAna pahmAvinA tahavAnI ghaTAtipUrva varjityaprahasanmavAnuM.vAtinA ghetutvApatti, pratyakSeLa prade nRtyanena tatkayoAve:' caNya vALAlAvAnityAtru: AtkAre ti-yAche pratyakSa tAre riti nRtvA cakSuSo'nvayaH jija savanpardhADhatA, samavAyattavandhuna vAni prati tAIyasavaspena pAAiramiti pAjAve vayAvAsyadita, yaM vipayata stavansena pratyaR prati tAsyasavandhana pAchAvavidhayasya. jAmiyato'vi pAchAve vayastAvAtsyAyata, vakSa:saMyoAstu vize samavAyena vartatu krAMta. tanvayaH samavAyati, E samavAyena dhAti prati samavAyena pAAnirNayoH jANa mati tadnvayaH samavAyaTita kRti darzapa nihaovRcanvari battvana 'vRthAttvayAmivarahitasya cava' nRtyanena 'vastusaMyoyAre paUicoLAve tyasya dhAraNA'lAvena na vastuH-pAvinA tatkSayonAkenihAiiAtyartha tanu vattu patnAniA vaSNupAveInasya vAnalApekSatrena vattu patthAnanA rUpanu sadhAvo aAviAniyatapUrva tatvagraha vaDAnuM vinAnA vAt tavAnI nirutttAnyAddhilakSmavergava pAvinA takhta pAauniyata pUrvatitvajJo vArtAjJAna vinApIta pAvanA vakhtapAvethayo. maiM jhUMDAvavayati ti patnena peA vaDapAve pRthampayAmi meveti noAnyasiddhiniti patlena vastupAve yAti prati jALao sthAnityAnlRT pratikSipatti- caiti-anya 'vAkhyam' kRtyanenAnvayaH / - sahetutvApatti; vaijDa pAneveMdrAtijAraLatvana prasannaH| vRdhAvaya-vyatirevA cena sadaiva caMprati cahna pUrvavartittva pratyakSeLa vRkSane te prati tattvArthAsakram, tathA haiM praca ALa rU'rUpe dhaniyatapUrva tatvaRddo ehupraniyata vruti lakhkhu ng- Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [22 ane vyavasthA kam niyamoktau ca dvathaNukAdikaM prati paramANvAdinA tadrUpAderanya thAsiddhathanApattiH, niyamAvivakSAyAM tu vaiparItyamapi sthAditi vikhyam, pUrvavartitvam' tyakSyAvAritvimaryAva, na ca tada-atiprasaktena rUpatvAdinA sumahamiti // 1 // ___ anya prati pUrvavattitve jJAta evaM yaM prati yasya pUrvatitva pradyumantare pratyakSepa varDape pavaeNna padaniyaagvatitvo na mavatyeti daMpatyAvinADapi papA caMpAlindriH cAreta yAtri tavA kathagva prati pamAvAnA paramANumAranyathAsiddhatve na svAta, paramANupAvatIniyatvena pratyakSe caDhipUrvevadha0 grahaSanSAdrityAha-pratyakSeti TUra paramANupAve che na ena sadaiva rukyatra niyamAvalA no pAvI, tathA 4 hatvAdrinA rUddhapArI dhaTApUrvavartitAro vaheMzA vinaDapi mavatu para vaDapavAhinA paTTapAhI tathahatu draSnAvinA saha mavatI cetAvatA vaDAvinA dhvahRpA nyathAsiddhi sthAtityata mA- niyasvalAyA tvati-jAvat khAvAvapi dhaTAviniyatapUrvavartitA varNapatinA sada mavatIti vanDahavAtinA vallAdevi nihALyathAsiddhi mAhityarthaH nivedhe detumA-pUrvavarNitvamiti tathA je sadaiva varI caM pratyavacavyatirelve pRAte tanyathAsiddhamati -sitam ! phrImAM DutonanyathAsiddhapadAla phatyakSAyAmAha- tane carcA hukama" nenAnvaya ! tatva manvayasthatirejitvam parve hi hADakapaDA sUpAntarefpa, dharTa pratyendrathatinevilve su vahahapa gva sapAntara dati parva: svAtilatA ja dharTa pratyanvaya-vyatitvicAva chevatvamiti ja pana ghaDape gharuM pratyanvaya-vyatitvI graha mati, vistu khapatyena, tAdarA vakhAdranA tati maratyeva vakhyAtinA vaDArnihAthathAsiddhiH zA - ! Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 ] [ tattvayodhinIvidyurtinamUvitam gRhate tad dvitIyam, cayA-cANasya candre prati pUrvatittva jJAta va jJAna-dhAviyaMprati tAAAAzo jJAna-dhAvo / TM 6 zazDoayatvenAMkhyArthAsaddhattvamAdyanavRtti maneneti vASyam, iMdrajyAnyAvinA sadhAttvaciMtanutte, anya dhaTAnika prati vRthA va sapta dvitIya(manyasiddhi darzAMta- anya pratIti-nihajhAnyAsiddhirAjArAjya jJAnadhAnika prAMta mati, rAAAMtarika rcimAtra pratyArAdhAnyasiddhamicAvenAya jJAnaparopAvInama, anvaye mArthAta - dhyeya vinA 1 sAddAta pUrvavidmahAt / rAjocatvana sadaivAAisya jJAnadhAnin prAta pUrvatio akSata rIte jJAna-dhAtu prati cArAyAnyarthAsarita prathamAisidrazaiva "tAryAr dvitIyAcoda5nA vyacetyAtha prAMta kSipAMta- naiti-anya 'vAk' nRtyanenanviyaH ! zavvAzrayatvenA jArazasya prathamAnyasiddhasne'pe badravyAnyatvAtinA naeN prathamAnyathAsiriti rRpeNAcasiddhatvAya dvitIyAnvAsiddhe vazyante te niSedhahetunupAti- aSTapranyAyavAhine ta- pRthivIna-teno vAyuddhiAiAtmamanominnadravyatvAtinetyarthaH / tathAvAca anyasiddha tvA tu anya prAMte vaidvitIyAnvAsicu, rAnuM prati pUrvatitvajJAne satyeva rRcinyAdrInAM candre prati pUrvetatvamAvAtta pa%0dharmajJAnataH pRthivyAvadravyAndhatvaRde sati vRcivyAdyadravyAkhyatvenA ArAsya yAM prAMta pUrvetitva vRdghata kRti mavatvadravyAkhyatvenAArAya thatuM pratyasiddhamiomoncaH candrazciyatvamakhyALa rAsya vRthivyAdyadravyamyo. vaidhanya maLata, tajJAnenApradravyAkhyatvajJAna sumita nAdravyAkhyatvenArAya yAti pratyutttAdhasiddhisambhava AMte cAve Rzcit cAn tApe rAndrAzrayatnenaiva dhaTAti pratyAkSArAya dvitIyAnyAsiddhina rASTrAzrayanAArAsya prathamAnyasiddhitamAtra, rAjAzrayatve rAj Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prati vRdhAnya avani prati banevAnA vyavasthAmAm | [ para vyatire tiyAM tene prastananyathAsiddharvavatvArA nanu zo davyAbato mutvAdrityAghanumAnajInhAtrayATripasthita cAra vinA zapUrvavRttitvadaM jJAna-dhArvivartitvagrahama, ti ta? nanyAkuLatvahityAghanumAnadeva - rAmAvALAnuRtayuratA tatsaddha che na vaM saMyojapava, tasva' vaTa prati pRthAvayAtimamiti "pRthAvayAddhimata nityanena " zana' hatyastha pravAsamavAyAMha- zavvAzrayatvena 1 nanuM mAhAro phADvAzrayatvadaLa rAkhyuM prati pUrvavatitvagrahamantAvi "phADyo dravyAzrito mukhatvA phatyanumAna dravyAzcita ni thavyAzcitatvavAghAta thavyAchadravyAtirijIdravyasidita dravyamArAnAmAmetyAzcitatve siddha rAjyaaliAMcatatvamAzAzAjya rAvvAzrayatnamattAnupapannamitya pAnu pati zabdADhayatvenAjAzarya jJAna-yAti prApta nakSattvamyu pAmenonyathAsiddhisAva phatyArASphate- raviti samAja-neti - 'rAvvo dravyAzrito muLavA phatyanumAne guNatvamasta vyAzcitatva mArivarti nivAravAphrAnivartidoDanuruta nArIti ra tenA mArAsiddhimAra. zig nyagukhatvAvachinna prati dravyatvena kAratvamiti kAryakALamAva8kSaNAnubUtratAdakatA zabdo dravya hetuvo nanyagukhatvAcinumanivArAya siddhi, samavAyena rAkhyuM prati tAvAjona lAnatvamevArAhya rAkhyuM prati jALavam, tatArArAmavAdhitvataH rAzivatvamapi sthityegharti rAjAgratvajJAne rAkhyuM prati pUrvavatatvajJAnatya niyamenApAt mavati phADyozrayanA rAjya jJAna-davi prati vAratve nihALyathAsidvirityAha- canho dravyahetu tiA siddha karavA gratayASSlAsa nanUdro cA jJAnavAdavi prati roDvAyatvenAjArAsya jJanAvAyupamenyathAsiddhiAthA yoga Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ tavavodhinIvidyutavibhUSitat vibhAgAdAvapyAkAzasyAhetutvApattiH ? dravyatvena taddhetutvasambhavAt / aMta vAdhAraghenA-vizo vhAryasAmAnyahetutva nipratym vinA vAjirApUrvavastitvapramAyAtvana pUrvavartitvapraHsambhavat / na thayaM vidhrutvenAziAvi AyasAmAnyadvetattva svAt vimavi pratyapIrti saMyovimAnAiratvamAMpe tasya na vicArAnlRT pratikSiti--7 caMti| va AbvAyattvenA nanatye urjAvA nihattAntyasiddhatve niSedhe hetumAha- dravyatvanota- saMcovimAreH samavAyena dravyamAtra potpAdena taddanuodhena samavAyena saiMyoga-vimA veja prAMta tAddAtmyana dravyatvena dravyamAtrasya khatvastha vAScataryA dravyatvanAiSi saMyogavimaviotutva dvityartha:| atava pAsapeLAcAlikAvyanya veLa jANa tyAreva vivAhi 'pUrvAveparAtuM johaDipatna-pheriApatlApAnAnupa%0hameM vinati-hipatthApananimittA svena jAjanya TreriA paratnApanimittAAghena vizaya jAyanAmAnya prIte jANao vIjhiyetAsya hipaoNpatye prAtapUrvatirUM vRttIava jAyelAma(jyota pUrvatinuM vRdghata jJAti zAsya jAyelAmAnyaM pratyanyAsirUM svAt, vorDana pheAiLana paratnAparatve prati pUrvati yuddInaiva jAyelAmAnya prati pUrvatitva gRhata AMta aa jArvasAmAnya pratyanyAsiddhastya mat sa jaivam, jintu jAyasAmAnya prAMta jJAziorAdhAanaiva ALatvam, tivizeSaLatAstavaccenojhalavandhApa pacena nAta AdhAtvam, vizrva vidhruvizeSakhatAlavandhana jJAta sAdhAra iita tadnapeba tayoH jAyaMsAmAnyaM prati jAhatva nyupAme AdhAghetta jAyasAmAnya prati pUrvatitva"sya dAhirAIpaPS-- vlAdripUvartAtatvaz vinApalabena nihAnyathAsiApattvalAva(vizrcAryajJAmAnya pratyAArA vidhruvena jANatvamAGUca prati he 4 ] Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nezAvyavasthAmArIm | [ 56 zAtmatvavyApawinAnyathApi ne 2 svaryAdripUrvavataMtvena pRhIta va vAlivipUrNapUrvavataMtvavari vAmAvapUrvAvanyathAsiddhm ? anyaM prati pUrvavartitvAnupapAdakaM yasya pUrvavartitvaM gRhyataH hRtya, rastuta prati pUrvagrahaniyato yaM prati yuddhakSatti-7 vamiti sAmA prati lAvayaM lAIvivAbhanAnuM tatra kazya raDhivadhena varSAdhAratvataH sarvakArya prati jANatvama, virAdha dvivataviroSapAtathI sAmAnyAdhAtvataH kAryasamanvinitvam, ratvena phAryana arthazALavaya kuTAya gharuM prati tajIvAyastha paraM prati pArA-miti viziSya kAryazALAmA saMta ropayo kAryakALamAvatanAnyoraSi pati nyAyAt siddhAvAmA sarvAtmapatena mAnyarUpe kArya romAnce prati zAtmanaH rAtvama, sarAhya kAryamAnyuM te paNa je zAstra siri, kathAvAtmano vimura caMddhi vArtha sAmAnya prati hetu matta tavA vimutvastha rAkhatAva chevasthA jovi saltAt tatyapa vimulvena vArthasAmAnyuM prati jANa siddhacepa, jitu vyAkhyA paNa samAvati vyApAnyathAdddhatvam, rAte vAvInAM dhaTAvi prati vakhtatvArika apabhyAtharSe viratve sAvati tathApana dravyatvenAthI siddhatvam, tathA vAtmA gAtmavene rAtre tasthApana vimunAthasiddhatvamati vimuvera vALatAvacherAyaNenAnAyAvanyathAsiddhimiti nirdhAtumuparphIti-AtmavaMti | paheradaI prati dvitIyAkhyAddhimArAhI pariti-7 veratA niSedhe detunAha-aca tata- tathA = anya prati pUrvavRttitve jJAna parva yaM prati yasyAnya prati pUrvavartitvAnupapAdakaM pUrvavartitvaM gRhyate tada. dvitIyamiti hatritama ja ra tagi tatra hamati, vavizaM mate pUrvavartitve gRhIta pAchuM prati yAcAjaeN prati pUrvavatatva Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada ] [ savaeNropanI vidhi chaMjaya parvatatvavratanuM prati maThiyAvArimiyad, yAra sudhadyAM vihitanA pUrva pratyAghASiddhava cAjavAnA hetuve nibatUDha, vAjasthAna bAna-paTAvI rAnavenavaitanyathAsiddhatva, zAzayana tu ' nIrava pUrvavatve ghata dave mane sajaLasamanvaya svAduM vava , caTAI prata ghUghavaccha cAra ta5 varSa prati vartAva pAradhAma nu pAdamAvat ! 3 poddhArAva prakAranA mADha-tR ti 1 cAra mudatuta vitana haLa cayapUrva prati hAratvamupate tA tathA viditatkAchidmA kAmArapurva prati pUrvavartivaMga, nuropa kSepa prati pUrvavatanvaniyata datyapUrva prati vahetutathA vihina rUpe thato nijAnyazAsiddhivAva, purva prati dhArAvAdina cAmaH vAvAyupAme tu cAvAyachannApUrva prati pUrvavido = sva prati pUrvavartaaniyata ti cAtyAyachamasya mATe nyAtimati cAvAdina cALa pUrva prati jAvaM vAvetyAcAranA kAphAsya rAnAnandAvachinnaya na dhaTAti prati pUrvavataMtva karA prati pUrvavatanya niyata kSati rAjhana jana jaLAzI kSAna-dhadavi ti nirAdhAsiddhatvam, cari tu zAzrayatvena rUpabAjarAnya jJAna dharAvizva prati tvayite tA rAnnAzcarya- tvavachinnayArAsya jJAna-TAvi prati pUrvavartitvado ja rAkhyuM prati pUrvatatvaniyata phati zvayitvenArA sya jJAna dharAvika gati nirjanyathAtitvam, hitu "anyatra chUTsanAtapUrvAti parva lakhe tasamUtamanyathAsiDha, ti tRtIyA-nyathAsiddhilazvAntata tRtIyathAriddhihyA- mAnasthApati | itata dvitIyam ! Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta vyavasthAmaNamU ] [ 7 paNa hatyAdrikA vuiM mananavyApAravaNa-bhramizanapaadinaa janakatvAnupapatti: 1 'anyaM prati pUrvavartitva 550' ityatra aunanukuLamaLyuM pratIti vAkhyatvati | vidhitithratA- "kAnanukuLamayaM pratIti na vAvya, te vi paramazAnavAvena tadvayajJAnAnAM varabatvametanyathAsikA nanu mananavyApIrajhavaLatvena vegAtmazravaNasyAtmasAlA vA. - prati jANatvam, zraminanana paNa vaSyasya dhAM prati ratva a = svata, mananApAzravaNatvAcchannayAbhazravajyAbharIkSAnuM prati pUrvavartitvo manane prati pUrvavatitvadaniyata vati niharUdvatIyanyathAvi0ikSaNAntarvat, parva aimizanakAtvAvachinnatye dhvasya dhamaM prati pUrvavatitvagraho stra prAti pUrvavartitvagrahaniyata phati tAva nihALyayAtikrimavAhityarAjya pratikSipati- vaimiti 'manyam' tyakSya haThAnanugumiti viroSa vIte, manane mAtmasAkSAtkAra pahhAnukuLam, aimizca yAtmahAnubhuneti vAnanugukhAkhyAna mananamrakhyA- dhoLAvAdupkSaNamAvAnna niharUnyathAsarva zravaNasuddhAvInAmiti mananavyApAna zravaNasya, amiganavana kya ja zALAvaM nirvahatyeti pratikSepatumA- maracuM pratIti "haghititaratu' svastha "mAtu" pUtyanena tantaH kata havA kAnanugukhatvAnyavirobaLatayAvivakSitatvavivI cAhidde "abdha prati' tyAtiddhitIyAcIti, parAmAna -Avachi jarya tattayAtijJAnayAnumirti prati pUrvavartitva parAma prati pUrvavartitva niyata ti pAmazAnavatvAvacchinna tattadvayAtijJAnamanyathAsiddhamatyevaMRkSaNa-krAvAt, "manya' hatyasya honanuna muLamiti viroSo su pAmasyAnumitapahkAnuguNana - nanugupamanyama" hatyanena takkALAsarAvAsa nirajanyathAsiddhi Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] [ tavavoSiIvivRtivibhUSitama nava amaranAkSAtkRDhatvena je dhaTatutva ne vAta, chatvA, tuvenava taravAta, vat ghaTAnutpAvaya pramadvaaraa'bhaaven sambhavAt , kSudracakrabhramisamarthAnmahAcakrasahitAd hA vada nutpatto tava vAtvA" phatyAhu merA janyatra vahana tapUrvavartana ghara vAsama tatsadamUrta tRtIyam , yathA-gandhaM pratyanyatra klAsapUrvavartitAkagandhaprAgabhAvena dhAvityArathI caDhi = hLInanumuLamiti virodha nayane tavA nihALyathAsiddhiAvA zraminanabandhana kharca dhaTAratve ja yAtyiora phrAmiNApatya parihati- ceti tavAt dharatatrA 1. cit aiminananA samarthanDasamavayAnIche ! zraminanavahAdatatvarAkhyatvena dharTa prati varSa lAgatomyupAmapaDapa tasya dvArA kAratvamavartha vAkyamanyathA sudramrAmanananatArtha blogavi zraminano maratyeti tataDapa mahAvahitAr dhaTotpatti sthA, amidvArA jALave tu zudavaaimimAtra samarthana ina mahAIjhamakhAnapAdAt tadrupavyApAra mAveta dhorAriri aminanakSatvastha raLatAvachevatve mAnAmAvAdditya- suti tava dvArA kAratva vIdhiti te jathA grAmananatvaTalAdahatvena ja hasya parabattva vitu hunDaravernava, pavit vaTAnutpAjya srarUpa vyApArAmAvAva mavA, tathA avaLacAvyAtmasAkSAtkAra prati nirvidyA prati 2 na mananaLapAvAzcavAlvena vinu cavakhatvenaiva, vivuM tata AtmasAlAvAvanusvArya mananA vyApArAmAvAva sAmAvA incArAyaH | - tRtIyALyathAstiddhi nirupati- ati kavAti- rati anyatra apanadharuM . taralarumUrinyaprAmAvatahemUlyA Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyavasthAmaNam | [ 52 - tatsahabhUtarUpaprAgabhAvAdi pAkajagandhaM pratyanyathAsiddham ,' ythaavaadhAntare prati kadApUrvavartitahAddhinAtIna tatsadamAM tadrAsamAvi tayaTI, drAdinA vArmionyathAsiddhivALAyomu-sanmatinA putrakhyarthahetuapraveze jhArAya? "pRthAnvaya-dathatirezahitye satyanyatravAniyatapUrvavartatAvAdamRtatya, vAgaravet , hajo vaMsamAvenaiva ApakA - kavANA ramAi- thA vaitigharAntara vati rAvata samavavAne pta vAhito nAyamAna prati taraNabhUta rUddhavinAtIyAdamUtamA taddharAti-vaTavAvAchinne prati niyatapUrvArtitkAmAvAva pAsamatva ja baLavaMtabhAva rRti na dhaTavAvarijI tAjamaheanyathAsiddhatvanityamizanyAyataddhA hatyajIm, anyathAsiddhama' hatvanupajyate dhanyatra zani tapUrvavata pratye vA itanA mUrta vAvi, pavamanyatra niyatapUrvata vAri talahamUta vAhIti tvAkAM hupAhInAmanyathAtidravaM prakhyAta hatyatA hastamu-"hAryakSama utimAM haptavAhInAM madhyAhemAtrasarvato tapAve, ritu mathAva vanDa-vita hati taddabhUtatva kvinna pati janDAkviAnyAsiddhi satyA- nhAhitiAnanuM 'banyatra sTaniyatapUrvavati" hatyatra phranyartha jANatvam, tasyAkhyAddhizarIre praveza, anyathAsiddha vaLatvadaranyathAsiddhirAnyatve pratinidhiyA praverA yevamo gra paraM5rayA raLatva dhAraNatvAla-AvAtmAzrayogapi vityA ThThAM prati- vaitikA rAtvAditanihALyathAsiddhinirdhavane tatparihA hetumupati - paMcanaya-tirAditya rIti- anyatra jasaniyatapUrvavartitAzA varya DhamUtavaM vAMdho samau, anyatra kSattivatapUrvavartita jAhya vasalya samUta ja hA samaratyevaM sarveSA - 67-azAvI nAmanyathAsiddharva prasanthati Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] [ tattavodhinavarSAdhimUhita bhAvaH kiM nAnyathAsiddha? pRthaganvayavyatirekasAhityarAhityayorubhayatra taulyA , maivam-'anyatra klata0' ityasya 'avazyavalata0' ityarthakaraNAda, apazyalasazca gandhaprAbhAva epa, gandharUpapratiyogyupasthitau zIghopasthitilAghavAt , ita eva maha pasyonyatra klsvaatadvArA satyam, tA 2 -pAvInAM pRthAvatidevavaivavamAna takrAhatyAmAvAnnAnyathAsaprita phargha dvatIyanyathAsabrinirvavane paraH raphate- data ! imiti- anyabAmAna rUpamAamAvasthAnyathAsiddhAra thA gzAvayatirelAdityaM pAMjamAve, mandaprAmAvata niyamo hapaprArAmAvalavamiti nhA, tathA apaprAmAvarce niyamato aMdhakAmamAvatattvAmitvato mukhyaprAmApa pRthakanvaya-vyatirAditye samari, athA vAca hRsaniyarapUrvavartatAya zodhamAvasya sAhityaM rUpamAmA, tathAIcatralhaniyatapUrvavartatAsya kAmAvasya sAhitye - prAmApohyumavarga akSapAtAvaru mAnyAmAna pAna maLyuM prati cothA hapadmAvAmAvaDanyathAdvaitathA te pratyeva rUpamAmAna, vanyAmAvo banyathAsika svArtha mAdha- vamiti garva prati zvabAgamAva pAvara kasTo R prAmAva hatyaga %i - vinimamityAyAmAda- rati- yasya jANavapane hAlavuM toDavarAyaja84 ti, chAya ja zArIrataM svakhyatamupasthitizai, aiti, mate kALe prati vALatvavicAre jahapati jJAnasaddhavAnkArAmA dhrAdityupacato mavati, anyathasahavaritajJAnata pAtmapratiyoni vayitI pakAvosthitirmavatIti rUpakAtAmAvaliyA vinDopasthiti hatyevamupasthitizatahAvasAvA vanyaprAkamAva pavAparayasTaniyatapUrvavatatAva dIti tatsamRtavAdu pAyAmAvasya pAnavALe pratyavathAniddhatvAmityadRta ga OAdhavatozvayanavasthAnA Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane .nAnzavacalim . [ radara mAveDanedravyavaravaM drAvakSupAhI tainAnyathAsiddha, mahatva zarIrahAnAvAva gata vava va vyApa dharmAvacchinnadhya kAvyadharmAvajInnenAnyathAsaddhi, bApatyavAhU! vaidya - 1 yatra catra apachaHhave tatra tatrAne drabdhavAvanAra samaetIti. anekadravyavarva vidAya nAnyatra varupaa mahuvamiti mahuvane cAnyatra tatkAmAM jAdhavatoDavarasTala mahamata dravyavaskuipAvAvanecavApamanyathAsiddhamilyartha chena sTAdhara maryAvarayAdatatvamatyasiyAmA-mahRrvata-mahAparva sAmA nyama, tabai mahatvam, ane dravyavandra jAnevadravyAzitAzritatvanityadivyasvarArIrApekSA pavaravI mUtamita rUArI hAIvena mahAvasyAvazyaktatvamityarthaH / ata eva lAdhavato'vezyAlasatvastha vIkAraverA cApAchinna divyatvevyApa dharmAvachinnakyo vyAkhyAchina vagsvapaDyAyavAjInnano anyathAti caMdarya pratyanyAsiddha vyApAdhavachinnApekSI vyAkhyadharmachinne dhita hoyava? mAyatra vALatAva chevatvasva sAmAnya thava mAhityapakSIyAmA-gAtpavAghavAiita- dravyatvAvachinazya pAnakhatve zALatAvacheravattvarUpaviSpotAchalAM nApAtve dravyamAtra svAti vani drA jAnAni dhu, vadivA chatrI kAratve tuM dhAbatavacheSThatvava vaparAdcoSatAmAM rAdhimapIthalAva vADAnAmati bAputvasvAdhavAn valDalya hetvena dhAM prati vAparva dravyatvenAjyathAsaddhityio nanuM dharTa prati navalatve ravAnyamrakhyatvalavana, vAhaparya suvAzrayakAnyasmRminanyatvatanvajoneti avazya vALatAvacherUzva pakSavA vhasya taqo dhumUta ati sannazvachatahAdhevAvava(c)saniyatapUrvavartano vakhasya samUtatyAt vakhapAvavAmanyathAsimarata tRtIyAcathasiddhava rUpa Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 1 [ tavalodhinItivivikhyuM sambandhAvAn khyAtinAvayara vakhapArita ravAnyathAsiddhI prathamavaivacce? taodhikRtAvarayazavayAtrA pravezotarA jamAvAva thInvayaLyatire adyate tera tat nyAsiddha bita vArtha, rathA-dharaM kAti vadhera vahatva, varSonAvarSovItra vAvanAM chevAkyonyathAsiddhiriti meDhAkA nyathAsiddhatve tartham cena deva yA zuM prati pUrvavatitva mRa tanyathAta phAti prathamAnyathAsiddhaparistha vyamityArA pratikSipati-1 tiA pavama DamarALA dUta ga tRtIyAnvesiddhita pavA nivedhe hetusAduM-tAdhavati- svadharAdhavajItyartha che mAtra tRtIyAvAsidvirukSane sajvalpaDhAvavazatAvarayazavarSa vatIyAnvayasi0iLe pravero prathama sinenaiva mRtArthatve prathama nyathA siddhimupAvAya mAtra ghaDyA cAriddhivA mati tatvavArakSAva tavAverAvanimiti mAvA | rU. vahunyathAsiddhi nirUpatti-yamavAtA havAti- yati camahAlaiva ThumAva, cAya paddhatvaca, athavyatire mRte, tena hena takhtatvaanyathAsiddhamiceve kSaLalamanvayI prathamAnyAsiddhitaeturIyAsiddha8LyuM yati- kAca phati-prayamAnyathAsiddhI khuhUpaniSThAtre blaca viroSAvAva chevatva parya virogatvAkvajheghae "bdapa paTapUrvavati' phiti pratItI mAta tyavarjhena vanAvavA tatUpacAnyasiddhi, vaturtha vapatvastha raLatve vakhyatvacA vAhaya pUrvavartitva raviMva. valatayA mAlata ti vacyaTapUrvavata' pratyeva zo vaSyavasthA pUrvavartitva vAgya, tatra viroSaLatayAM mAsamAnastha vaDatvacAvachelve viroSatathI, mAmAna vanDayAva chevatvamityadhakkevena vapanAvachedrAjya hatvacAnyathAsiddhivindharva prathamavaturthInyAsiddhArma hatyarthaka Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane kAryAnijhama [ radda _ svajanyasya yaM prati pUrvapatitve jJAte khasya tavaM jJAyate taM prati vanyathAsiddhamiti izvama, yathAva prati phaTAna tapitA, dharTa chatya sAkSAtuna ThATe dhaTananA jJAava dvArA tasya pUrvamAvagrahAta, taduta mAtA- "yatra kanyaW. pUrvamAvaM jJAvA nana tahastitra nana nanananyathAsiddha, yatra tujhana pUrvamAM jJAtA navaghu tahRstatra dvArA karavuM yAdhevApUrvadvaaraa" iti / na cAyamAdhena sabhyate, bhramijanakatvAdinA hetutva* pazumAvuthAriddhi nipathati- svAsthati tavaM pUrvavartitvam DAhati- thetA 0kSAmanatyam- vijhanya kuTAstrIviTTaganya hAsya, ra ta i prati, pUrvavataMtve zAte sati, svastha luhApatu dhAM prati pUrti zAyata kRti ta ta dharTa prIta, sarva luhAhavitAnyAsiddha ti arthe sutrATI vaTapUrvavarti zAte satyeva hAhAturthapUrvavartitva dvAyata tyapekSAyAmAdu- padya pratIti tha luhAtkavitA sAmAna ThAThamApArI chatya hetu -AmAnItA luchAtradvAMtIta hastrivitA vimalazrentharatAnuzopAdhyAyAzya vAta cIta- tadumiti vatra are, ganyA chAtrA, pUrvamAva pUrvavartitvam, zAtvA zava, nAyu triAhatu, tathA pUrvartitva tatra dhaTe, vena luhAra, jUna janakA kulAlapinA, anyathAsida ityrthH| yatra tu svAndo punaH, badaya pUrvakanaya yAAsya, pUrvamA pUrvavartitatva zAtrA, banyA yAnasthApUrvasya, ta tajUrvavartivatra, tatra vaLI , taddha apUrvadvAno nanuM sukAna sahaiva kuSThApituAM prati pUrva taMtve ahyata ati udyAna chApardha pratyajyotidvirityed prathamanyathAsiddhava ThAviturthathasiddhatvatanmavAn dazamAnyathAsiddhiAnA varSe caityAnuM pratikripati-1 Bti- kaca zAstra Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ] [tattavodhinI vikRtivibhUSita rilAye tatra cahya dRti tpAthe vana' dati vatvArthaniyatapUrvavartimannati vizeurghIoNvi, nAzi dhitIbena, tatra zAnanu vitA, kAvena prathamA sina, 7 saMsthata datyanvaya 1 zramihatanAvina khasya dhAM prati banatvamapi yathAzrutaprathamAnyathI siddhirAvato na cAla, cito amana sA svamAnavastha dhAM prati pUrvavartitva mRtsata datyevamAdhAnyathAsiddhiArca yathAzruta sadbhAva ti, tamAvAvAcasakrisTalaMmilve pariba pIyana ddava atpavAniyatapUrvavartimistrI vacce caM prati pUrva vartitva pRAte tena tasyA thAtajhiriti, yatpavArthaniyata phAtra cardhavArtha cena' kRti tRtIyA thavA grAhya tathA 4 "cena phatyanena maLe' tyakSya ane ibhramaNameva, tannitipUrvavatyeva aminano TrenDa hati taddhisatvasva mAnavAmAvAn ya' datyanena "svaminana " tyajya mAM ja samavatIti nAvADa nyathAtirisya, parva "cena dhrutyanena rAjena" pratyakSya ane yutpavArtha luchAi pava, taniyatapUrvavatthara luhApati tajinnatva phenTAstrapituti "yatpavArthaniyatapUrvavartimitrasya ca" hatyane sTAIpitu datyasya prativena nosTamAM luchIpatIti prathamena ratArthatyANAvAvAn parAmAnya siddhicpanaJvajIti nivedhatumupati - nanavarineti zeturakSArthe dhAM prati vakhasya pAtvarakSA tatra prathamAnyathAsikrisTalaLe. "jaya uti vAvArtha 'carya' cetaddhadAtpavArtha "ra" kRti thavAti- dezana" taddhadAtpAvArthatyA navevamavi anya prati pUrvavatitve jJAta pava carcA caM prati pUrvavatatva adyate te prati tanyasiddhamiti dvitIyanyathAsiddhacava DhApituranyathAsiddhatva sArAvati, yogaLe prati kuchAtuM prati zuddhAdhitu pUrvavartibe, te pava dharTa prati pUrvavatitva chAta ti, tathA 2 kulhAstrapitujanyathAsivAya paza che : Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane jAntavyavasthAmaNa ] [ ka junuM pratIti vAgyAviti rija II vRtIja-vatura medAna pajyAM tIyasthAntivAna vidhavAnyAyidviti vivA pare su-vinyathAsiddhi dhavaraskRta" jhulyAMghA, nAnAvidhAdhavaotAvaphayatvapajJAminyAbhidhAna" hatyAhu thi pAchA vyavahanAnyathAsiddhadhAta pAkavAtinA hetutva na rAhiti jevI na-anyathAsinihAni tapUrva mAnyasiddhijapanA varthityArAhuAM pratikSipatinA dvitIyaneti niyatumA- tati- dvitIyAnyathAsiddhAvityartha jAnanu pratIti vAvyatve 'vanya prati' kRtyanena sTAnanukuLamaLe prati hatyastha vivAsitavA, tathA ja TAko dhaTapawhAnugu pati hAI prati tyajya hItumarAjyataMtra dvitIyanyathAsiddhi hArdApitu viti tAhaya pakSamAnyathAsiddhipunaSiJvayItyartha che anyathAsiddhividhavAvimatamupati - tRtIti- spaNam ! banyathAsiddhivezaveti matamupati - viti maryA bAdatyanena sanvanyA "avayavandrata hatyAti-avayavalhaniyatapUrvatina para kAryakrama talamUtatvamiti tRtIyA thAtiddhitveno patinyathAsiddhidaiva, tenA upAmanyathAsiddhAnAM sAhityamAM mirtha taei prAvAM rAjyathAsiddhiniyamityapekSAyAmAhunAnAviti - nazvananyathAsiddhatve tati niyatapUrvavatatva ArAtvei ja sanmadhati, tathA ati vyApAdharma dravyatvAtinA nyAsiddhatvayeva pAchA sarvena satyantAmAvAn pArTI nAnapAtvameva rahyAdrityArAte-veti e pratikSita-ti- dravyatvAvinAnyathAsiddhatve vyatvAdvipamanyasiddhinirUpa, na tu pAtvAti tathati Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ saMpoSinIvividha vartitAvacchedakarUpavarSa tattvamityadopAt , dhUmAdyanupadhAyakavadhAdisAdhAraNyAyAvacchedakarU panivezaH, dhUmAdI rAsabhAdedhUmadhvaMsAdeza devatvavArAya niyapUrvavatati, niramatoDa vyavahetapUrvAvartatyrthH| na ca dhUmAvyavahitapUrvakAle kacidrAsamAderapi satvAd etad rAsabhAdyavyAvartakam ? tadrAsamatyAdinA rAsabhAdivyAvartakatvenAsya anyathAsiyanita niyatapUrvavartitAvacherUvaM pAtvAddhi, saddha pAchAyAvarIti jagavaM tasya nirvahatyartha cena vahnayAtinA dhUmAvinotpayate tatra dhUmAniyatapUrtatatvacAmAvAt ghUmavAratvejasthAvato niyatapUrvavatatAvacherUpaniverA phatyAdhUmanu ti-tathA janiyatapUrvavartatAvacheravahnitApivarasya mAnupavAghavadyAvArSi vAlAasAvatItyartha anyathAtidvaryAnapatharnavavasva pitRRtve taddhadattAghava channa prata athathasiddhinihALasthApi rAsamatvavedyaratyAghavacchinna pratyavasanipAtayA taddavamAvAya nasamA jAdhatve svAvato niyatatvasva niverA dhUmatavA idhUmavAdyavRchinne pratyajethatanA dhUmottalAne niyamitapradarzano vityeti dhUrmAnacatatAvacheravAmapati taddavA dhUmadhvaMsAhebUmAvi prati mArA prasAteyato niyatapUrvavatatAvacheraniverA iMtyAdhUNAvAvati samatvAdvimAvi ghaTavAghachannatya pUrvavartatAva che svAva, rAmapa dhaTADhiInAM cavA vAri pUrvanA rAsamasya vasya vAsthavatu vamavAta yAda- niyamoncavati dhUmAvavyavahatADo niyamataH vidrAmAvivAdevamavi tetra zALAvApatti cAvityArA pratikSapati- notA putatu "niyamano vyavahaMtatyAMvita viroSaNA niSedhe detumA- tApamaravAvaneticaMddhi niyamanavyavAhitapUrvatitva jALatvanTala 1 niverAta jitvavyavahitapUrvavatatvamAtra tavA tadrAsamatvAMninA rAjamAravA Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apatti vyavasthApanAkha3 sadA , samasyAne venyathAsarevAdevAtA na va tA. samehyAdrinA tata vahetutva, lagnemAdri prati dihatiotasimADAbAsamRtaghena thoranyathAsikyamAthAt, dhUmavA graMthanirdUimAvaditapUrvavataMtpAdu dhUmaM prati tadrAsamatvadvinA samAvi ratvamApata niyama toDazvavaditahUrvavartisya tatra praveze ja tatva rAghavahaMtaprAkSavajIna kAryasamAnAdhira bAndantAmAvatiyogitAnavajIMjavasvarUpatA tadrAsatyAM dhUmAvyatiprAkSanAvaona dhUmatAnA dharaNAtyanaurmAvapratiyotiyA avaSezatvena ja tanavaSezatvamiti tadrAtatvamavAra natI niyamatoDavyavahUtapUrvavartitvasya dhUpaM prati rAmApamAna ja raLatvaka phati tadrAkSamatvAtinA pAramArivyAvartitvenAhya niyamAnaverAya saptaRtyAvityA ninu dhUmavyavahetapUrvabAvana dhUmAdhava rAmavAvacchinnatyaM kanDina rahayA rAsamatvaca tattvamAM pratiyogitAnavachevatvena tadvandA rAtamAM dhUma prati jANatvAyamAMzanivezeSItvata - rAsamatavAti - tathA vAvamatvAdrinA dhUma prati niyamatovyahitapUrvataili, anyathAviva- anyathAsiddhiAnyatva lAnDaphlaoNnnivikasyAmAvAva, detuvAna ratnAmAvavitya 1 nanuM dhUmatkAchinna prati taddAmatvanAM vanyathAvi aa tamAke. jApAtvApattirati niyamAM vyartha tyAhRca pratikSipati- jotA tata parva banyathAsirevI "anyatramalhaniyatapUvavatina pava krAryakrama tatsamUtamanyathAsiddha' pati tRtIyAcothAriddhimattAva tArAmatvAddhinA samardhAri pratyacacalitva vocema, na tata sArvati, 'takAtamAisamAnArInasya tadrAmAvivavitatamava dhUmavAchinnatA tA.sidamUtatva takisavila hI tAnA * ? Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ddaDha ] [ tavodhinIvitivibhUSita". virodhdhamAsAtyAya niyapUrvavataMtava jIvana yena tvavastadaLavAthasiddhayo yadrA vaizivyApavAtA chelavapaniyatapUrvavartita vacherAvaLa, surtha vaizi ramavAviti niyatumupati- tamAri pratIti taddhititakUmaviyartha tAti- dvamAvizALatyA thayombhyayAsiddhamAvati- "catra jasaniyatapUrvavatana pava phAryatAve tAhamUtam" tikSANitAnyayAti thamAvadityartha tha thavuM ja rA tanya svAnyAsiddhatvAkyupAmenanyathAsiddhatvamAtracaiva rAkSasanmavAsiyatapUrvavataMtvapaviroSyamA korapAtvaTjhakSAviSTo vyartha tyA, tarasya citvApattiridvArAI niyatapUrvavatitAvarjhena ena veLa paLAtvavyavahArahatenaiva rUpebAnyathAsiddhatvanityasya vAkhyatvena tadratimatvArdhamattAghavachinna prati niyatapUrvavartitAvachera-AmAvAta taddAginanyathAlitviya mAna taba AsamA jItvavALAya "niyamoJthahitapUrvavAdyavRttitAva " phati viroSai ahtyAviSyamALAti -niyatapUrvavatimAMrA tAtyAyeyarthadhUmatvAdhavachinnAvyavatipUrvAse yatra putra hero niyamato ramavAIvanitya savaeNvi catra catra deze dhUmavIrvAchinnamupate tatra sarvatra jAtamavAdya chajarya samiti niyatapUrvavartitAva che. vaizivyApavAtAvachelatvaviroSapaNAne rAmavAveardarAtiyA - dhAnAmavAnna tena rAtamA jANatvamala datya- rati vuiM vaizilApatAvaotvamapi niyatapurvavartitA vacchedya virodhakhatayA 2pAtAlane niveyane tavA tatvAdhivALavRtvatyaJAmAvatiyogitAnavadharmaparva vAranarvAmitreva pAnatvazlekhamAI zAvyavahatamAkSaLAvajIMtyAtvivyApaniverAva tyavatAmityata zAha- caM caMti- rivApAtA: Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneAntavyavasthApraNam ] [ 262 vyApatIzAjitattajUmAvemitho hetutvavAraLAya zahivyApa niveza, tattva vaizijhinyApatAM mimaideva jAnAmiti nahi ! dhatva niyatapUrva tatAvachaivizeSaLatayopAvAne zvetvartha' vaiziti - caMdreze parvatAvivarUpe parvatIyadhamo vataMte parvatIyajJavi taMtati parvatIyaTTama vijananezanRtyatyantAmAvatiyogitAna vandevaparvatIya tatvavapakSaLavavRtIya%0tipitA||tve cA parvatIyavadvetathA parvatIyavALanezavRttvacAmAvatiyogitA navacchedraparvatIyadhUmatvavatvahakSaLaparvatIyavRtijJapitA patnuM parvatIyadhUme'pa vastRta ti paryaMtIyadhUmasya daraLa hiddhi parvatIyavRttijALa parvatIyaLmo'visvAtyevamenerAvartita ttattvamavemizAraNa tyApatevorAya jALiLavyApavAvi jAraNatvaLe niveza, tA ne tadhmAvyavahitAALe cacA tanaH sattvAt Ahita%0mavyApavaM taddatau samA 7 tathA jJAhitannivyApatyuM tadhme tasya taddanadhi pAveze tadruhrayavyavatimAzrvavijyuMvenA splena jitannivyApaRRtvasthAmAvAdrityartha ema va vaizivyApatyuM bALivyApomayasya jANatvahakSaLe nivezasyAvazyAva I khANitvasya niSTa jaLa vAMcata- vastuta kRti / dhUmaaAyAzraya' kRtiatra 'dhUmAva' tyAopavAt tattavAryatAvacheAnAM yatnAdInAM praNam tuM hata" dhUmAvvAvanna prati ALutva jJatvana dhajJeyet tatretyaM samanuvAtam- dhUmatvAzrayA yAvantaH parvatIya-majJA nalIyAdhUimavyayaH pratye tatta matsyena rUpeLa tattattvamAM vyahitA LAvatjhevena tattaparyaMtIyayUmAnyAtA dhAne tattatparvata-mahAnalAviddheze. vizeSatayA amAvatiyogiva pa sanvandena vartamAnobhAvo maiM saMyoAlavantyAcchannarvAhatvA pratiyogitAzAmAvantui saMyoAsanvandhAvacchinnayardAvacchinna inna yd Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zakao ] [ tAvazodhinI vikRtivibhUSitabha __pastuto dhUmatvAdyAzrayA yAvantaH pratyekaM tattadanyavahitapUrvakAlApacchedena tattadadhikaraNa vizeSaNatayA vartamAnasyAbhAvasya kAraNatAvacchedakatattatsambandhAvacchinnapratiyogitAnavacchedakarUpayacaM taka tattadravye tattacaramasaMyogasya cAkSuSAdau cakSurAdezca kAlikenava hetutvega sattAdhikaraNe ghUjha tattavAhitakAzAlaavccheden vartamAnatvamabhAvasya sulabham , tena ttkaaryaadhikrnndratiyogitAzAmAvaH "saMyoni dhaTo nAsti" kRti pratItisiddhA, tasya taMtrapitA yA vAtAvamUtarkayolanvanyAvacchinnA pratiyogitAM tavaSe dhaTarva tanavaSe vahUirva tadva vallo samastIti, anna jAryAdhiLe cena savajona vartamAna sat cata ja mavati tannaB vALatA tatsamparvAchinnA, ra - nniSThAtAva chevajo vocA tat sAniyatapUrvavartivALa nanu rajisakvandharna vAnANImAvA sTivanDapena vAdhA f UMtpajyAdhikSa va, tatra kAvyarvAddatapUrvazAstrAvana vartamAnatva syAgamAvasya sApAta, pUrva hasthata bakSaNAtamAnavAhInatayAtallaLavRttitAyAmavacheravaitvajJApAvAti tadravyavahatadhUrvavAhAnavajhena tadhivapakSane vartamAnayAmAvayAsiddhAMtabhratiyogitAnavadharmavavanTala jANatvamapi tatrAprasiddhamiyata bAhu-tattadravya iti- tatpaTAdravya tyA tavarAcAraca tattajyasaMyoya, casva hi nija detutvepi" phatyanenaivAnvarya, canvarNavajona zodhejAbamAva saMnyavardhana rAdhii ridravyam, dUrvAhayAva samAnazAhInatayA tatvRttitAyAM pUrvAhayAvacchettvajJAna pUrvAhAvajhena tedAyidravyavartamAnatvama mAvI sutra"meti tatrAprasiddhiAdvoyasAmava kriti jana kArya-jIrekhamAva8 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mine vyavasthIprIma ] - [ 72 kSaNe disatve'pi na kSatiH / na ca 'tattadbhUmAghadhikAraNAvacchedana tattadavyavahitapUrvakAle vizeSaNatayA0' ityAdikamapyastviti vyApa-- nusaraNam, zani tattarAdhivALa vati pATa parva mavet ta svAdurvizA...siddhi, na vim, vinuM tattAvyavatipUrvavATamAkhya tattaravahAryAdhizakSaNaparyAyadhU- lAhoDapi sTAnDardhana sattAvAryAdhimAM mavati, tasya dhUhasArasvatantarthivyahisaMpUrAhoDapatimAchIna ti tAdazadhUhavAvRttitAvAM tattaryAvyavahitapUrvahasthAvatvattAveja saMvacherena sattAdhAraNa dhU0nA vartamAnatvamamAvastha luimamiti saMghatipitAnavaSkAyavavasTakSAM paNa je tagAra pratimirtha tena lattApalUhAtattaryAvyavatikaMkAvana vartamAnandasthamA suddhamatvena, kSitiH 'datyane nanvayaH talaveDapi tattajUrvavAhAvajInAmAvaDaraverapiA sahatanujAsthi dvitIyatRtIyAvitatuyojanAmavi tatparaM prati zremavAritvena dvitIya-tRtIyAviyogAnta taTotpattivANAya sannatAzatatpadravya prati navarAtattanavAvatitamatatunA nima ja sarjAyApurAnto saMyo varamayogAsya paraNatvama, tasya dvitIyastRtIyAtijuthomAghutpattizAmAvAmAM pUrva jannata hupadotpatti tatra yadyapi samavAyatasvadhena kAryadravya prati ramavAyatattvajonAvAyavasaMyojya vAratvamicetAvataivIsamavithikA khatavayavomAnce dhAryadravya kata nirvati, tathA sAmAnyataH saMmavAna pallAvachinna prati samavAyena tAlaMcovAvacchinnasya zaraLatvam, viriSya tu varasanvajona sahatatutatpadaM prati kvindhana nihAtyasaMyojakya hetutvamiva vIjaLIvam, na tu samavAyena sannatatutatparaM ti samavAyena viramata gyoga0 detRtvam, tathA kSati nihadharajozalya samavAyena prathama dvitIyAvitatuSyamAna targa on 9 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM to dhanIvidyutavismruvitam vyAyAmatvamatrAcyavizyam ? torAt, jAyatAyacheHlambandhana kAryastha vyApastAyo: vAtAdhaucityAnna | na Ja, astu dhRmATeH jAyamAtrasya hAjinAvi jAyaMtyuM viniyamanAAvRt, cAMdhaLAva chevena vhAre hAra sadhino jAryamityaso'pe Treniyanasammatitti vAtmyam, taddAtmyana tantusAndha sahasratastupatasya samavAyena mAvena vyAmanAra driti vom nanu cA tattavyavahitapUrvajAjAvatjhevena tattAyaMthine vizeSAtayA vartamAnasyAmAvasya jAraLatAvache lavantrAvacchinna" pratiyogitAnavacheAdharmavattva jALatvam, tathA tattatkAryAdhara bAvatjhevena sattavyavaditapUrvAhe vizeSaLatayA vartamAnasyAmAvasya jANatAva che lambandhAvacchinnatiyogitAnavatjhe dharmavattva aa( yamityapi sAta, cathA pUrvatra dezajAyohamacorrApa pravezAr vairizAhinyApatA yAtva tathA'trApItyA dUca pratikSipota- maiM pati / niveSahetubuparzati toravAta- pUrvAita (patnA nantariAtAraLatvayonayAdricarcA, tathA tathA vAtreAttaravati maH| cApatAvAmaM hi jANatvam, vyApAe haiM tAlamonASi gAtyantAmAvatiyogitAnava che dharmavattvamiti jAyavyApa ve vAyata vacheAlavandena jAryA dharavRttitvamevAmAve virdhamati prathamathaiva jAdhiraLavRttvanAvodratasya samIpInavityA jAyaMtAna che sanvankeneti / nanuM dhUmAveH brAnDisambandhenApi Aryatva madhu, tathA = jila--nyApi LAyetAva jItavA brAhi susvandena jAdhava kRtyApi nAkhatvahakSAM sAmati viniyamanAvinhAvuM, caSi vecAvatjhevena jANe ArAM tatvadhA baLadezAvaljhevena zAryamityamyupAmena jAnAdhiAna verAcaiva jAryo ciAra verAAMmati dezaniyamopi sammAnityAya pratikSiti- 6 naiti- anya 'vAjyam' nRtyanenAnvaya nivedha hetumAda 202 ] Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavyavasthAprakaraNam L272 tatvavachera je tatvamAvA to vaTAnupatti sAva satra dhUmatAchinavyavahetapUrvatvamasaSa, nahi "pUrvakAmAMvAyajaLa sati dhUmakAmAvAdhirasamayakALamavAnadhAraNamayavalaNa dhUmatvAMchinavyavahitapUrva sanmAbetas, sarvadhaiva samayasya tijhijhUmakAmavAdhivALasamabAjumAvAdhizaraNatayA tanyasvAmIvAta, taddhajhayatizcidravyavAhitapUrvavaniyamorAvAti-samavAyatattvajona pa prati tAlpataqdhena tanu paramati pachAtAva chevAngandhana tApavALatanvandhI kezAntuveva, davAnI taktI tiita pratItvamAna ja tatva che tAriti yudhiragAva che te pAM tadhivALAdhakkevena zAhe zArthImiti niyamata pava maivata zaniyamomyuti pati tatvavana jA tAvamAvata tanaoN padakapAtpatti cAvityartha "dhUmavAghAtrayA thAvara pratye tattavyavahitapUrva zAstrAvane rati caMdu tarja prayoganagupacaMti- treta- varALatvakALe phatyA yahiM tathA napAvIne tavA "dhUmavAvachinnAvyavahitapUrvAkAvana' hatyavopAyam, tathopAvone ja na sanmati, to dhUmatAvachinnAvyavaddhitapUrvatvamasiniyartha thaM tavaprasiddhamityAyAmAha- nahIti- aya "sApAvyatara' tyanAvI jI nAMya sArAvanetyapekSAyAmAhu- sarvacaitiA tanyAmAvata dhUmadhAmAvAdhivALasamayamAtAmAvAdhivAminnatthAmAvAnA nanjarItyotiyA 'dhUmatkAchinnAvyavaditAtkAvache netyevuM nopAdeyaM zi, dhUmatvAzrayalisidvyavahitapUrvachAvoneti, dhUmatvAzrayadipAsiyUmAvaditapUrvatva ja nA prasiddham, tamane priAkamAvAdhirAve sati sadbhamanthamAmAvAdhisamayamAAmAvAnavilAsamayavahAya taya tabUmotpajyavyavahita pUrva prasiddhatvArityata Adha- taddhati taddazraya phUlyA Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 ] [ tavadhinI vikRtividhitam sIpa nopArI dravyatvajJanyadravAchinna pratyapa pAravinA hetuvApariti "ghUmavaghAyAM yAvara pratye tattarahitapUrvAvachera phutyunuM , jata parva "vAryamAtravRttidharmanipho dravyavAghavacchadaM prati pAtvanApi pAchA kAratve yAt, taddha dravyatve tavAtra razciAviyAvyavahitapUrvatamayAvana dravyavAghavaona dravyavAghavaMchitrAdhikALe pAchA virodhaLatayA vartamAnaya tAvArUnDanyAvaMcha pratiyogitAnava chevApAtrutvAdripAvaya pAchA savAdri tyAda-vyati- dravyatve ja nanyavyatve 4 vya-nanyatve te cAvI ceSAM te dravyatvananyadravyavAya tairavachinne drazvatraH DAnyadravyatvIdyavachinnamityea dravyavasthAchinnamitranenAvAya, dravyatvaya kanyAnanyavRttitathA jayaMtAnavajetA tanna pratisthApi vALavApAnuM sAtatyata nanya caitvAti,cAAvi pavAnanyapRthivItvApara ! pAhityastha mAvAyA nirdeAtu pAhatvAhitya ti patasmAt zaraNAtuM, tathA jAnyadravyavAghavajInnAratvanTala "nanyavAdyAnnayA cAvIra pratyekaM tattavyavahUtapUrvachAva che. tyAyidita cAtu, tathA 2 dravyavAdyozrayathAvata padyAdhi, pratyeka tattavavyavatira pUrvanA padAghavyavahatapUrvazAstrokapi, tavana najadravyavadhavacchinnAyikaraNe tattvAlI pAvAdamAvasya vartamAnartha tAvA lakhyAvachannapratiyojitAva chevameva japAtranhAhimiti na pAchA dravyavAdyavachinA chAtvApAnamiti , mata prava kavi "kAvyadyaditapUrvasamAvacherena" tyaya lAgatva rApI niverAva, caDhi nityAnityavRttidharmasya jAtAvarjhavavAtyathiIyeta tavAyAvati nityapi, talyavaMtapUrvAhApratikathA nosTakSaNazALavaM taddavachinna prIti atiprajAti, Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAntavyapathAmA ] vAtAva chevatva ti bAvInothI sajIne . zatra zivarAghavajIvenaramAvalavANiti vyidhipatyaniveza tu pUrvAsAtidhyAriritika ra? -zAnavacchinavizeSa NatayA vartamAnatvasya vAcyatvAt , na ca pazyamAcaH parvatAdau dezAnavachinnavizeSaNatayA vartate / tyaniyAmakasambandhasya prtiyogivihu mAtravRttavi navatAvavatve tavAyAmAM pratye tattavavRtapUrva prasiddhayA taravachinne katvAraNatvakakSamAM pulastamiti ryamAtravRttiparyava AtAvarjItvamiti kAvIno unnatA mavartItyartha nanuM dhUmAdhivALe parvatAtattaCmAghavyatipUrvajAvAvache tenA vivijhana vAghamAvalattAt tatvatiyojivAvodayavasvameva valayAvAvityutvALAgApti, tadvANAya vaghamAre pratiyogivyadhikAratvavidoSamupAvIyane tavA dhUmakvalavyApi dhUma prati vagarva cAtu, tabUmAdhiache, tabhAva dhUmAvaditapUvavITAvarjhana taghUmavaMtImAvasya sapi tasya pratinidhirAvAlAvAt taddamAvI tadhUmanvaya sattAtviAkAte- pati che , mAre- neti 'tAdhivALe vizeSamatathA vairtamAna stha" tyatra "viroSaNatayA" tyaya "rerAchinnaviroSaNatathA' pratyevaMtiyA, vivaLe dhUmAdhiLe te rivaraphraverAvachinnaviroSagatava vahUthamAvo vartate, ra herAnaviviroSAtati na valladhAvovavyAsiphityAra pati-dharyA vartate" kRtyanenAvA nanuM nRtyaniyAmanvayAmAvaticojitanavajhezajo yA vati prati pavananyApUrvavAsarvadhena vALave ja cAtu havananyApUrvavattAsabhyasya nRtyaniyAmatathA tatvaSAvachinnamatiyogitAthI prasiddhatvAhitya Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 ] * * : [ tavavodinIvivibhUtinuM tAnavacchedakatve tu ttttkaavyivhitpuurvkaalaavcchinnttttkaarnntavacchedrazvankena pratiyorthidhAmaNatva niveravam , to yALA vanyApUrvasambandhara hetutve tuveTa , navI dhUmavativyaaptiH, navA prAmuktarItyApi-dhUmasaMyogAbhAve'tivyAptyanivRtiH, dhUmAvayavasathAmA vAdyonyathAsarA nAtivAriti vadhyo zAha- vRjyaniyAmalabdhaghati tattatkRti- gvuM ja zALatAnavache lImUtalavUnyAvachinnatiyogitAzAkhAmAvaya sAdhavane vartamAnatvepa tattarArthavyavahetapUrvAhavachatattA batAvachetana pratiyotimAnAdhiraLatvAnta vaya praNAlamena tamAvAyAvyAtmasanmavAvamAvI pratiyogitAyAM raLatA chevata lavanyAvAchinnatva sthAnivichataya vRniyAmanA ivAnyApUrvava vavakvankena yAvi prati kAratvamupAvata dRtyAto yAti dhUmarthanAmAvasya dhUmAdhivALe dhUmAvaya vartAnanya niyatpratiyorcAiyavArasAvene tatvatiyogitAva chellAdharmavavAvonkSAmAvA dhUmazvase dhUmakArAtvApattipItyA- navA dhUmaastivyasiritA DerAnavachinnavaromaLatA vartamAnatvastha niverApakSe dhUmasaMyomAmAvAmAvI dhUmauMcohnapatya rAnavachinnavarobaLatarA vartamAnavAmavAvuM taddAmAsAmAvAvUkyAmAvavaiva caLe na tatvatiyogitAnavara chelvadharmavana dhUmasaMyogamAvasya dhUme prati varAtvApattipIvAnI herAnavachinnavirodhatathA vartamAnatva sthAniverona tamAcavatapUrvatamayAvacherenasattAva niraktapratiyorivaiyarivAraMvattayA ja dhUmasaMyogAmAvIsAvaca dhAraNasanmavera 7 sAvitatyA- naivI prAgurjarItyoti dhUmAvayavonAmAvalUgapratiyotimAnAdhikaraNatvA dhUmAvayavasaMyomAmAvAmAvI nihApratiyobhivyadhivALAmApana dhArAsApAvAn dhUmAvaviraMcogAmA tivyAdhi sthATrityata zA- dhUmAva Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneAntavyavasthAmAm [ 297 itthaM ca kAlikena yatra kAraNatvaM tatra ttttkaaryaavyvhitprANitvavyApa tAva chevA vattvameva sar| vizva dipAnaveti- dhUmAvayavasayonAmAne dhUma prati pUrvartAtatyaM dhUmAvavavalayonona -sadaiva mRdbhuta ti prathamAnya/sane sadbhAvAcacAsiddhi nyatyasvAmAvAveva TM totALatvakSAntivyakttitvarthaH / zya eDena sAmevAL catra jImUtAraNatvakSAvRSa nirvAsAga, jambudyUtaLA hatvahakSaLameva vAmityAda- yakRta- atyaMtanu saMyogasya Ijana dUnnatanupadaM prati jina zALatvam, taMtra sasratanu paLAryA--ditapUrvAvA dhANe tantyatantusaMco patra brAjhilanvancena vartata ti jAhanvadhA cchinna toyitA mAvo na taMtra vataMte vintucA dhAri oiDAvAnI jJa sAMA tamAva patraka tatiyogitAryo thavacche tadghA--ivam, 'anavaSThe taghamata tulacopAvyAtvam; tadvandva ghumatantusaMyoAvyau samIti hakSaLasamanvayaH| tat jALatvam / catra tu nAryasya vecato'pa jAto'pa ca vyApava hA taMtra dezadharmavyApAtvahita thayA jANatyuM tathA zAhanuM ArmavyApatvahitopa jALavuM sAti, tayozcameva Apyatva miti viniAjImarAjyatvenuM jANatAmeva taMtra svImukhitama, taMtra vezato vyApatvArmodhdhatvavataH kALAt Aryadha deza niyamanakU, jAto vyApa tvArmAtvavata joAt ryava kSAniyamanam, taMtrarvezatovyApa tvAtovyApAtvacAma meLavi jANatyuM sAvaMta, tAdaro jANatvavato'pa jANAv jAyanya deza- jomayaniyamanuM sambhavatItyAda- Tiaitiatsayozastra pAtharNayoAsya, can deze cAN jANe ca tAdaza dharmAvarSAAna veze tiyAnuM jAreda tAdApaMcote'Irti tatrALavyApatAArmopa jALavyuM sarmA vyApatAyArma ALamitina 12 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ {78 ] [ tavodhinI vikRtivibhUSita ka dhaDAvatasaMyogastha vinigamanAvihAt Ahizana vaizina ja jAtaghATyuM tavA taMtra vyApAtAmanebeva rAmu, tatratra vajJataadvygrbhmekN kAraNatvam / dhUmavAdyAzrayA yAvantaH pratye tattavanyAtApUrvAhIMva cheTrena tattavadhiSTharaNe tattasambandhana sadhivRtti vavavameva nAM tatka yAvattAdhanAzrayAzritattvaya vyApa tAruMdhAt|Ahina brAt atyanhAmAtrAniAphona AyatvArAtvaca ikSaNAmAda dhUmAvAthA cAvarata krAMti- 'dhUmAni 'tyAnevavAn tatvAnInAM jAya sAyacheyAMLAmupadmaH, tatra matlAia prAMta vohatyAoi sarva jANa tyaM kSAEyamana - dhUmaoNthA cAvanta parvasIyanUmAyaH pratye paatIyatattamahiAnipeLa tattavyUmAMvyavahitapUrveLAjAvacchedrena, anya sarvAnya'tyuttareLa sava(, tattavRddhi be pavatIyatattaomantya dhAbe tattatvavetAvo tattarAvandena jAraLatAva saMyoAsabhyenasambandhIya parvatIyatattakalAnivRtti paiM tattAjJAti ohatvasAmAnya ca tadvavuMvatau samahIta kSaLalama vI ' avi jAyavyApavuM jALavAyAtamevetsAha- cAvalla dhanetiatra sAdhana vAryameva, tattva (khAnuMmApAt - sAdhanaa volvam nanu cat Ahilambandhana jorAM tat jAryAnya tapUrvejAvaDjhevena pUrvAthe vartate, pUrvazALaa 7 dhArAs, jintu cALe vyAyamutpadyate tatkSaNa(vrutta kSyorevAryAdhikttattvam, talvrutto vAlamAtthAt jAyavyahitapUrvajo nAvati sattattpattitapUrvALAva enerna tattAAryAdhavAno jANe joitana jyena lonca vALa- 7 mavati tatti pavantra na ALe tyuna tasya tAvyAptityita bAda- vAjinIti- co.vinamAAti pUrNAhaH jAyasya pUvAre jAyANe cavartate Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane antavyavasthAmaphaLam | [ 72 bhAvi pAkAlAvacchedena kAryAdhikaraNasthUlakAlasambandhi, yAgAdika 4. svAsthApUrvasambandhana tathA, tAMdasadhivRttidharma-pApArAtadrupadAdhisaraLa .zAvyavahitapUrvazAstrAva cheDena trisarvadhena vRSi zA mavati, pUrvazArdApi yUjhAsTalAkInavena tatvanti maratIti to tasyAvajjavalaMnidhratIti nanuM cALo ja vadhAryo vahitAryA vartata phati tata dharapakvakhyitvena tasyAvadardhAmati rosTakSaNakyAsiriyata dvArA viruti tathA vyavaditapUrvachAMvacherena vipinAdhizALA svani, jANo caDhi sAkSArAgvajonakaarnn syAda, na syAt tadA kAryAdhyavahita yUvakAlAvacchedena kAryAdhi gaqdhI, na jaivam, hitu kavanyapUrvataqdhena dhAmu, tena saghaLenA kAryodatapUrva seDapi para vartata phati lAvyavahita pUjAsthAvaovena kAryAnviI ra mavaccevenyupophlAI taraNaqttA cAraNatvopapattapeDajovAMmatamupati-sanvItidhUmavAghAzrayA, cAvA pratye tattavyavaditapUrvazAstrAva chena tAdhiLe cat tatadmadhena rabdhanyavRttirUpa % vavyApAra nyatAvAra phALavama, yatra nA sAkSAtattva dhena vyava- ditamAkSaLAva che jAdhivALe te tatra tavArA tataryA vAkimupAvo halavAsamanvaya yatra suoi tavAnI na vidyate -vinu vyAparasta vyApAvavamAvAya hallAsamayathA-vArya sava ta bhAi, vadhAtharnAhitapUrva suryAvaroSa vadhavadhitaLe mAtmAne cAra vivare, tasya pUvameva vichatvA, vuiM tatvyApAroDadajapa tathA 2 buddhavirodhAbhAvAlASA vighamAM ca pitADamamatama jJanatAsakavana taddharva cA-samItinirUratavarakSa vAuM tatromapata tiAnanuM - "tAdhavatipUrvahivaSenata ne 'tarapUrvatriAva che ne Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 ] [tavavodhinIdhivRtivibhUSitAM nyataravaryaM vAjyamityanye nAvahitAMzatyAyana tattvapUrvasamayAya che.netyetAvaLevonyatAm ? avyahitapUrvasamayAvandevena jaoNrthAMta mAno jJAyate tatra ddArAtAluddhacanuyena nivezAt / adhezakAraNatvagrahe'stu vyatirekavyabhicArajJAnaM virodhi, anvyvyaminArajJAna tu vruta ti zvet ? 'lava vAta'tyAghAtyevoyatAm, tAvatava pUrvAAvatjhevena lato cAre jorAa nirvadyutIti vavyApAvaa 7 niverAnI/matyArA,ca pratikSitijJati niSedha hetumAha- kSati / tatra jAodhi kheDavyarvAhatapUrvesamayAvanjhevena vartamAnAmAvAMtomini zivezAr vyApAravanya nivezAt| mannu avaca-vyatire brahAmyAM jArakhatvagraho - mati, tatrAvaH bALalave jAyasavam, vyatirekttaH bAraNAmAve yA mAvA, jALatvajJAne anvayamiSAjJAna vyatineminA jJAna = prativayam, tAnvayAmanA jAraNahave jAyamAvA, timiSAha jAvAmATe vAyattAmAMta vastusthita maLate nihALA batvastha ryavyApa tvatitatvAt jALamAvati gAyanAnizcaye jAnamAnAdhipAtyanhAmAMvatiyogitAva che dharmavavacaiva jANe prahe tamAva pApAtvArmAnAtmazrad tivandhAt tinemiSArajJAna mavastu nihALatvaprati sunyam, avayavyaminAre hatyAMre jALasya zAyavyApAttvamanaeNpAryAti dhamanvayavyamitrAjJAna nihALattvazrvavirodhItyA rAtlRte arthAta anyolomannavasthApi oraNatvakSaNe pravezAv cAsthayaminArAzya 'avazyaniyatapUrvatina pava jAyesAve tAlamRtattva 'kSAnyasiddhatvamavetyanvayomanA jJAne sati arthAsaha nim, tatazcAtyasiddhaminnavATatAAraNa sativanya caivamavacarcAmaSA jJAnopa nihALatva%0prativazvetvamupapadyatta prati samadhitte- ati- pazrvayAnAm Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneAntavyavasthAmA kham ] siddhijJAnaprayogAt samUhAnvayavyatirekAbhyAM samUhe kAraNatvagrahe tditrgRhiittAyA tAsamUhave sadghAMtare vayaM jAyAMtarejA, sArvatsamUhasavuM tatttattva viyaMttAyatattvamityayatine jyorgaMdo viziSTha tathAra prahi, toprade zAnmayAMtareminArajJAna virodhItyapyAduH [ R atra 'cenA sadda' phAtimayuktam, cena-pRthAntayAtimatA, anvayamiSA jJAnamIdALAraMgatvadevodhi ' nuvartate 1 anvaya{matrAjJAnasya prAAntarepa ArAtva%0virodhitva nupatrIyatAM matamupIyati- samUddInaya-vyatireeAmiti- jAsamUdasatre jAyasavuM dhArAsamUhamAve jAryomAva tyevamanvayatireosvAmitvarthaH1 samUde jAsamUde paryaM ta vauSAvisamUda pava jJAnAtyaM sidhyeza pratye kRSDAvitvata bAda- satirati- dvaitano gRhItayaTALatALo caccavisamUdAya sarve 6-vyatire vazya vaTAmAva, vArtA pAvisamUsare valavegvayaM caMdrasamityevasvarUpAnvayantyatiyorjhano hattvana vasyuM para hALatvo, patre nAnInAmAMva viziSTa jAtvataH hA vizAinvayAMtare jyogreMoDavase toxhe DAvizAinvaya-tivaijyograM " * te stya vaizeSimiyatamananyathAsiddhatvarita tvavapamukhya 3 pAdya pAca tatvakhtanamAmate trAtA taMtra prathamAcAoinivRSanaapAoti- cenetyAne prathamanvayimatA pRthamanvaya-vyatiovatA I niyAIrthAta- caina deva.' pratyevAre janmasya kSaNe niyamapravezasya, vailyAn- prayojJanAmAvAt, tathA = niyamatisya prathamAnyAjJikSAghetaesAdhane hetubhUtattva 'parvato vijJAna Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282] [ tavavodhinavRtivibhUtima yasya-ddrahita ghuvatI niyamarivezavaimtyAraM , "pRthAnaiyahiMmatAM hatyAnuM tatasataya "nAM prati ' phAtimadhyayulapaNuM, ruMdharAnA zilyanIjhadhUmAvuM tyara nI dhUmadheva carcavarodhAditatvAk vyAkhyatvosilve sthAhityarthaH mavatu niyamAghaTatametyata mA pRthAnvayetyAtri- itat pRthavayavAvama? rSi vI pRthati vapam ? raDatara dhaTatavamanveyara, vAMkAmAve TAmAvo vyatire chatyevaM nivane ra vAnDadhAribA-korsamenAnanutameva, vALane sarave kAryasvaravaMma vaya, zALAmAve vAMcamAvo vyatireka phatye nirvasvanai tvanupati ta ma yaddhi vAparatve kAryavaM vAvA-LyatinavamA prAva zugRhIta mave, jaivama, anvayathatizAta ghava rAtvAryavaMzAnAmyupAmAta, nyasiddhiraoNnvetvaryAdita . vAtvamanyathAsiddhinyatvajJAna vijJAyate, anyathAsiddhirazUnyatvajJAnai vALaMthAriddhijJAnAta, anyathAsiddhijJAna vanyathAsiddhiAMvapakSatrivipRtharAnvaya-vyatirejJAnAta, pRtha- varSAtireza vAraMvAlva - sonAhitye vizApajyAre je jANavAdrinA vaya-vyatirezAnu' mane thAtuM rAma, tathA vakhtatvAminanumiti taddhaTitAva vyatirelavavananugato, prameyatAvi vAtipratafmuM,tacaMtiri vALamANvava vartamone pArAvAtirikta nirvasumarAjyamityava vyatirelAvAnumatI nirvasumarAthI kutarAM pRthAvaryAditau tAvityevuM pRthakanvayamitAtyAnugatAnAtimasyavasumarAyatvArtha pratIyonyathAsiddhinirvastra pratikripati banyatA yuve tumAddha- kRSarajJAnAtyAdri "kSitiH sadga kAyaeNvA phatyAghanuM monena kSittivALatazvarajJAna siddhacati, tatra varcasvAchinna pratyu pAvAnIvarAvouMjJAnAmina na lAgavaMvistRpAnavara(SpolazAnatvenava, kAbae 2 niyatapUrvavartitvameveti sahita Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = "5 , ane kAnta vyavasthAvALa] [ 183 hitena hIlacaiva hipUrvavavigrahATu ghaTATAvAsiddhiA hatyAdrivartitavaprava cheryA tattvasiddhiriti cet ?, tathApi zabdasAkSAtkAre ggnsthaanythaasidhyaapatti driyana tatra hetutvagrahAlo rati ve? -tathA zrAvaLIvacchine zrotranAdeturabA ! - tyiAdidaM prati pUrvavartatA tiva, zAne pratiniyavayatvatijJA dhazALavadyAnuvyavasAyA, vA, IzvarajJAnastha nityatvena tA- mAvAnna paniyaLyA pratiniyataviSayato, avAzinena ja nAnubhUti zvAna pratiniyartAvabayatayA, rava ra vadhArApavAva nAnuvyavasAyayam, to ja tasya pratiniyataviSayatvama, vinumAnataH siddha tatva. saviSayavameva vinimavAmAvAta siddhArthAta, tata dhaTopAvonovAparokSajJAnasUpavAn dharTa prati tat, rAmu,parva paTAddhipratyavi, sityAvityaSupAvAnovAparokSapAnandhanaiva tatva zALatA, lI dhaTopAlAnagovararsparokSAnatvA dharTa pratyarthavipirA sevA, parva satyavatra dvitIya siddhikSavAmanAnyathAsirAttiritya dhaTAvavIzvara zAnAthasiddhi pavahAramAAte- phiyATaqaf duhAti taitundrasiddhi jJAnAtinidetutvasiddhi pratilipati tathAti-dhdhAzAnArdhaTAdriva tyanyathAsiddhatvAkADapatyartha dvArA ti-rAkhyuM prati pUrvavatitva ahIvaivAvanArAhya rAvvAlAvAva prati pUrvavartasthaM sthata rati dvitIyAnyathAsaddhiAgAmanA pratyakSatvavasiM pratindri yatvena cata jALavaeN tavAvAdhArA vasAkSAtkAra prati jaLavaM niveMtItyAraphrane- niyati te mArAro. zrAvakatyAvachinna prIti zrotratvena zarU cata jALavaM tattva vikTottara yAti samAyatte- neti tathA sAmAnyaryavAbamAvamupAvArA zabdasAkSAtyA prati ritveipi Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 684 ] [ tattvavadhinI vinAmUvitam - vasjata" phuriznANAvAvakuvara gurtI na ca, anyathAsidhyanirUpakaniyatapUrvavartitAkara pavacaM hetutvam / tatronyathAsthinika va vena niravartitavana, zALA vAte samUhR. tAnyatamattAvachabati tRtIyAnvAsiddhimapatayati- tharahRtAdriviti- rANI - saMvacitiMtastrAvAvAyatve mavati, pUrvavartitvarApepa carcA thayA jevuM zarIra dhumRta tattvavArivAti zI mavati tevAvayamati jIte, tathA trAdhavastha niyaMne satyavAvaryAtvaca nirvavanaM tavata, jAvaM = anirupamati nirUpamena minna, nara tAruchAdhavAnuvAtaM trAdhavae nAma nizcita varmA, tata kAvavaavAnumatatva nimarakyatvAt tatrivanyasiddhi mAvatvama nirvasumarAkyumiti mavati tI Turvatratvam ! pAdarAhya tvacAmyupAme nAnanumopo navAjayAsiddhinirUpaNa vAratvastha pramAnughapatti Adarza nivamArA pratikSipati-ti-asya "vAgyam' phuTyanenAvA anyatinirUpa niyatapUrvavataMtANaM bhrAM tadravaM vAratvam, niyatA pUrvavartitA cena ta niyatapurvavataMtAmati vizraddhAzrayaLAt niyatapUrvavartatAma' tyasya niyatapUrvavatatA vacchedramiyartha. vRSyatvena vADajya va prati nAvasiddhimiti rAhatvamIyAsiddhacanisUpa, vaNe paTapUrvavartitA raddhatvenava niyati niyatapUrvavartitAvakhyAmapi tat taddhatve ra samarati mati tasya vaTavAnAtvam tatra niha0Le, dhaTarva tasavIro - vena dravyatva-svAtinA, dhaTapUrvavartatAvana vADa dharTa kati nava ja vyavayite "davyatvena vo ghaTastha vALam'ityeva na thavAthate tattadravyatva-tattvAmUihonyathAsiddanihAvaM taddaNDatve samari dravyavAnanu samUhRtvamevarakA Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane jota vadhAmaNam | [ 28 yoti praNava melovI vAratAtha nizita phari nAnAmavozo navA'nyathAsiddhinirUpaNa - kAraNatvabhramAnupapattiriti vAcyam / tame bhU pratiyoTivuvANI bASpazAbhyo viniyamaparatvam, tatra viniAmanAvidvAn tharva me virokharavuM taya viroparatvamapi zAhityane patAMnyathAsiddhathanipajatvacApatetyata mAha- tAvatamati- dravyatva tattvAghanyatatvelyartha, anyatamatva vAtrAIvopAdhi reva = tu meradAvachinnapratiyogitA mevarUpama, tera tvacaivirAchAparatvena viroSyavovAmA vinimanAviddAnezvatthApatyA tavavachinnAva chevatApratiyonitAlamevasthAnevApattApi = kSati cata 30kSajimendra pavAnyathAsiddhathanipajavam, tavaivAt, taddhatisya vaLatvaryAvezatvamati nAnanumopa, nitpaLavaM vAnyathAviiinahAIche paNa nApati tadrupe lApAtvaoNni zrama pati ja tAdAamAnuSapatirityartha. nivemahetumuvati- memUdde tinihammevasaniyatapUrvavartitAvachevadravyatva sattAtisevAnAM athA nirAstadhA niyatapUrvavartitAnavAnAM dhaTatvAkInAM merA pi vinigamanAvarahAgniviNa parva maviSyanti, parva chevAr vatrA, hInAM mevAstatra triviSTA mavastu, bAzi tathAbhUtAnAmeva dhaTatvavInAM mevopAtra mA virAju, purva dizA vahavo nirUpamevatamUddA anyathAsiyaniRtvipatAmAtAdya vaLatvavaparAvA tyu, temAM 2 nAnupamavArtApatyananumoSa, anyatatvamapi bevaTAchinnapratiyogitAmevapameva tvavapaDopAdhi pramANAmAvAhiti tavachannapratiyogitAmeDapi pratithivizeSitapeva pratItikoTimATIvAte, tathA pUrvArUtarA tasyAnevatvamAtacata parva pratiyojivizevitasthApi tayAvADamepatAmupara anya tatvaritvenaiva mAnAmyupAme duSka- vahAhAvimevarAvachinnaitayogitAvApAvADAmAvavata pava dharTa prati kSApAtva Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 ] [ tattvaSinIdhivRtivibhUtima nAhA, pratirovipitAzvameDhAkyupAme sarvatrAuMmAraMvata havA vikhyAmAM vacce vAtavaMhiti vidurvicchatA viraha vaMvizeSyamAmoSa vaicaryamAnuyAvAriNamelaivAbdiya hAra pAtorukSAmavA tASTisAdhanahAdvijJAnatLatAva che tayotirivatame zaraNatva, ra vIvataraNatayA vivayitAvaze vAva chevatvasambhava ? viSayavazeSAddhio viSayetAvizeSAsiddhi maU, sAdarAmAvarauDha vA khyAvitasya hetutvamiti hanDavAyabdArInAM nALatApa viThThIta, vanDa pAghanyatatvenAvaDamevabajAva jorAvasthAparityartha horamAijiti viroSamALo niyatapUrvavataMtvampojhI bhAratvacAMDasAvItirimeva vAratvamasyuperyAmatyuparlaharati - takSmAviti- pravRtti - baMtI chatAdhanatajJAnasya, nivRtti prAMti priprasAdhanatAjJAnatya ra vAra batAyAM viparyAvayAvacchatayAtirirUmeva kAratvamasyupeyamicarcA caMdyativizALatA ja cAl, tyA tasyAM zAnavayaMtvamiti vicitasigvajone inAnatAzAnaniSTha batAvajIMtvamAM tA sthAtsiAha- veti kAragatAyA sAdhana tAjJAnaniSTha dharaLatAthaH pAmi tivAratvavarUpAyA, sAunatAzAnaviSayamUtAya Apa jAtAyADAthavidhAtha, paga viSayatAviroSA chedyatve vicitAvarodhAtmakvanyAvachinnatvama, anyatra viSa dhita vizeSaniraparva tatvaghuvIdilhasyamU niSedha hetumA- viSayaviroSaDhiAviti- saraLatAkSano vijayaviroSa thAya tyA ta nnidhitA viciMtAvi mata, vipaviroSasthAti tu unni pito vitAvavo mave? totirirUM kAratvamasyuveyama, tathA vatiriktavApAtvaviSayavirodhasya sakravarti tatrivite Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane zAntavyavasthAmanagama ] - [ 87 anyathA sAkAravAdaprasamA / kAraNatvatvenAnugataM ca tat kAraNapadazakyatAvacchedakam ; grAhakaM ca tasya kcidnvy-vytirekshitviciMtAviroSasthAtha sadbhAvati tarachannae zAragavaeNtirita satimajUtIti mAvA nyathA viSayamAveDavividhatAvilopAmya vmeM sAhebaertvata thayA vijJAnavailI celAvAze vau-, viro vAghadhaTapaTAdvirukSa viSayamavIra vAsanAvihevato dhaTApaTA jJAnamayupAtavAna tajAte paTAvALAsvameva kSAnasya dhaTAtiviSayavatvama tathA mavapateravi zALatvarukSaviSayAmAve taLavaMvaSayavAzAnavat padAkSiNaviSayAmAvezavi paddhativiSayava zAne dhaTAghAvArajJAna vahAM madviti vAghavA vikTopasakra tyartha nanuM tattarArthInihAvita tattApAmatamatarindra jApArva vAzrayamena minnamananumatatvAtuM jaLapavanavRtinimitta dvityata - thAnatvaneti- zALatvacAneveravi tataM kAratvetvamerAmeti tadUpeLAnupta vAparva pivarAvasthatAva chevA, cadhA maitratve-maitratyAvInA mananumatatvevi DuddhisthavenAnugatatAnAM tevAM tatpAvatAachettvamitinA atipittasya jALavI rvi bAdamatyapelAyomA- haiM aiti taraya pratinidhitva.. nananyathAviddhatvavyApatvAmajAvatvaspaMDananyayAsiddhatvavirodha dhAsiMdUtvavatvAnDathamavArajJAnezya, dayApAtvavidhiviSayAtvA vyaMtivAcarivArajJAnaye ja prativardhInanya vyamivArannAne vyatire vyamivArajJAne va ta ra 'tAdarzane tvagrahUmevA, atirirUvAMvatvastha tvananyathAsiddhatvAghadhati tevAnsioziDanvaryacaMtilAzcamivAraMjJA tamannAnavirodhIrti anvaya-vyatirelAvyamaMvAra zAnevi tAnaprasa phratyAhAThThAM prati kSiti- naimiti TUthabasaMkaH tariktAtvika Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 ] [ tavarodhanI vikRtivibhUSita che atyakSAgamAdikam / na caivaM vyabhicAragrahe'pi tadgrahaprasaGga: kArazatvAdyabhAvavyApyAditayaiva vyabhicAragrahasya virodhitvAt tadagrahe vyabhicAragraha'pi kAraNatAgrahasyeSTatvAt / na caivaM kAraNatApratyakSa atyanvayavyatirekagrahasya hetutve mAnAbhAvaH ? satyapi daNDendriyasannikarSe vinA'vaya-vyatirekagrahaM kAraNatyapratyakSAnudayAt tadvatu vasiDa Dha ra tatrA jANatva pRyata Iva, na tu nizIyate. tadvattAvuddhi prati caca tatva vattAjJAnuM prativanya yathA ca sarva mAvAgavattAzAnuM prativanyamu, tathA tadmAvavattAvuddhi prati tattajJA tadvayAgavattajJAnaM = prativamiti vastusthita dhanvarya tavAMcamavAyotiriktArabatkAmAvapatvAmatiyAtathA takazAstra nAkhavAmAvavyaMivattAjJAnatvene jANatvavattA jJAnavidhinnAvacitivyamavarajJAne satyatiriktArAtvachammavaphAti nivedhatumupati- jALavacamAtinA tahevAra-bavAsAvavyAkhyatvena vyamivArA ninu mavahUti paratvaTuM prati mivArI kartavavatvama, nUirabacpratyakSa prati pramANAmAvavizvavyAtijJAnI na raLatvamatyArAktha prati kSipati - varti- canvaya-vyatirehe saceva pittapratyakSe mavAta, tamAre zALarUpa dhamaLa pratyakSepita mavatitvavyavyAti2AkhyAmeva jAva tvapatya pratyanvaya-vyatireraNaya hetutvamiti vitumA- rajisaphiti-gta vAratvapratyakSa kAragatavindriyanniAmAvAva vALavaghAphamiti rAjhonUrvanArtham ! tuvAiraNatvapatya pratyaqyatireza detutva ra. tannA citra navatarAgrahoI ja varSendriyannivArADapi nanu zarabatvanazcaya parva suto ramavatatyata jAha saMvAlAghIlaravarti-vamIndriyatrividvayamaraNa-virodha-nAvidhatisAmagrItavA taMrAyatAmaththA nizcayaprativavatva Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane zAntarjavAmAm ] saMzayasAmagrIsattAti vimAvyo, tovatapItyA prativardhavaraNa vyamavaraprazya nivAravAtAM tadupayoH tene "ananyathAsiddha) ityAdevyaJjakatathA jJAnasthAvazyakatvAdatirikAkAraNatvakalpane gaurvanityapAtam , anatirita khyAtihitavane tatrokatavya , katAkalpanAvazyakatvAd , atiriktakAraNatAkalpanakAle uktgaurvAnuuItezveti vim . hityamiAi 3miItyA pALavAmAvavyAkhavattAnizcayavadhayA tadulAra vatha tivAdo yojA, manvayatavAhe anvaya'vyatirelamavArakSAnuM paribaLavaMtraprativA na mavati, prativanya- mAvAzva vALatvaghaTTa pratyeaparamparA jALavaNe prayojJAne manvaya-vyativijJAnamiti patena"tyastha "apAta phatyanenAnvaya pateja- anvaya-vyatirezahitapratyakSA mATeva vALatvajhAdavAsvAmyupamena, vakSyamAtunAM 2, kALatvazvetA DamimatAnanyathAsiddhatvAddhizAnata parva bhArapatravyavahAropapattAvati risAtvapane vimiAI"mapAMDavam" tyatra hetvantara mA- atirikveti- jANavasthAnanyathAsiddhaniyatapUrvavatityAtmavatve pacarthI tirikrame "ananyathAsiddha0' phatyArito mizvameva bApAtvamiti >> tatra zALA .ti- "ananyathAsiddha" tyArapatetyartha, tathA vAtirirUtvazvamAM jIvyakata pApanatyAnatirirUpagatAvAhinoDavAvasthaanyA na sannivazvanane paumirtha vizAtirivAraLatApanottaravAhInamurvi tAdarAvApanAnupasthitatvAva na vAdhavam, swyujyAgatane vijApatiddo ja tabaddha hatyapakSottarazAse tAddavAta ananyathAsiddha0' phAvi sabhyata phatyatirirUca jANatva pUrvameva siddhasvAdurUpanA nivanyanaa tAdhava rAmavatIrtha Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 ] [ tavodhinI vikRtivibhUSitam vana -"havAvivi zALava, caiva dharAve samyundhitayA grahe 'janyathAsiddha0'phUlyA vya tipakSamizrama, tat tuchavuM he dukhatva vAto nidhitve kroziyAra vidhivezavatvavattvaSNupayAmakasa tArayavahAre sAvadhiasvatastunAvadhimatinA hoya ti ve? -vyavahurta vAvAyupAtI pratikSetuM pakSayamizramatamupanyasthati- cata svitA vAddhatvava zAtvapalve "saghaM hati jJAnAvavA varSe dharAvavAmApattarityata Aha-tasthati- tADatvacaivetya, vAto vaDutvagraho na dhaTADAvyavahAra niyAma, vinuM anirUpitaLatAna tatrastA, tatra 4 anyathAsi.' ntyArthatvamati "ananyathAti' phatyAjJiAnAnaparimeva tajI tathraha phartha tat turajI, pakSayaramizramatamatvapamatanavIna miti cAvat - purva hiM kavirA vALa vahatvAdvivapatvayupAme cata. takhtavArti-hatvAde vaDAti vasUlya vapato niignahapatatvamiti nadhitvam, zALatA have tu yAtittarArthanidhitatvamiti savidhitvam, hRthe citra paDutvAvapekSAbena sAvadhitva-niravadhivatrakSaNavidda myupAmaullekharInenAvAvADunAmaprasAvityathA para kola sarja paridvAramAraphate- vyavahAra tAti dravyavAhi niravadhipateva tadeva tu jANatvavyavahAvidhavatvAk vyavahUrtavya nAiita thI taddayavAsAvRdhitalavavijayo mahiti- jaLa tat vyarvAdRyate tadU ta amyupAmatAMvameti vArtha vadhu sAvartitazelUmviza sthadvAvivAgheveti mAMdha gati vaphrencAiviro vyavartavardha dravyatva ghaetu niravadhivena vahipatarupadrayavadyAre yA blo DyUmiti tathA "vadha vALa hatyeva sthA, tu Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekhAAntavyavasthAmaLamU ] | K vyAvizeSe vyavahAra viroSAMta, anyathA vajjataojJAnAava pratiyovijJAnatinAmAMnavyavahArasamajo mImAMsaja' vinayeta ||gni, dhruva dhaTavahavanuM vaNDa ti jJAnAt ho dhAramitivyavahArAtti, 'ananyasiddha0' tyA~vijJAnanitatAdazajJAnavena tAdazAhetutve A gauravam, dhArAtAtvana tajJAnasyo 'vaDo prAraLama' dAMta ritvisya dukhtatvomayaMtra viSayatvAtu, satya vAvazeSA, ato vyavahAvizeSAttvayAnupatttA vyavahartavyavizeSo vavamasyupAntavya kruti carcApa vaDe dhAraNatve vhatva maitretti tat tattvava pratte vyavahartavyarAbvena brahULamunnatam, tathAkhyuMpheravatAvande vidheyatAvache coSaye' zAoSo 7 mavatItyatoDanevalambandhA jInnatanuAMcchinnamAtAAna vivizeSyatAvajenAtAlavandhana cAvIya prati tIkSetsya jALatvamupeyaMte, parva draSTA vayA cacA- 'vaDo vaDu ' supAvAtuM 7 rayite tasya vyavahAsya rAjpatA tadmavyAdhe viposthiteetu vAt, tataoN vahAva samavAyatadhana jAye prati tAddAtmyavancena dravyatve dravya jAroti yAcALamAvahAraNasAvajye dravyatvavattvArM khatvam, tat Arakha N dravyatvana maiveti tamisaMdhAnena vyavartavyaparena vyatattva zraddaLam 'tatvAre", kApivena dravyAne pa aLasyApi prastutatvamiti vokhyam / anyA vyarvate vave'pa vyavaktavyAAi volAvuM vadyAvirobAphyupAme, 'OM mUktam' mUti zAne -'dhAmAvavuM bhUtaLam ' pratijJAne 4 vaLamUtameva viSayaH taMdUpALato bhUtomati vyavAi, dhAmAvavavuM mutamiti vyavagAstra, tayovizeSaddha pratiyogioNnaviupratiyoLizAnAM jJAyama(natvAdriti Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ] [ satvavadhinIvivRttivamUrSita vyavahArahetu ja jANatAMtvamadhamavupArzva parva tahatvArvikapAyA rUhAviniB%AratAthA anuvAtovidhi yaratanazaniRpitAvaTanAzakAragatAvAra vathama nutatva dhaTanAzavaMsthAnu tayAmavAta, tatrAbdopAdhana'nugmsviikaare vyaktInAmeva kathaJcidarnugatatvaM svIkriyatAm , eka mImAMsAmatasamarthanasyAvi samavAmAvAnaspRpAntAM mImAMsavA parva viyetetyartha koSAtumayAha- vidhvaMti- "dhaTavaddaNDatvavAna - TUlDa" phati jJAnamarpi. paTanApitatvena phukhyatve mRAtIti dha8 nirUpitana vRtva pApanA ddhiAvAn "vakho dhaTavAnuM? ti vyavadAnAriyartha, ananyAsiddhatve tAti niyatapUrvavatitvajJAnAnitanirapatakhtatva dhaTAra vakhata cavadyA nAmiti dhaTavaDutvavAnuM paTha" hati jJAnAnnarajI vidyAzApattirityupAme ra mavamitAha- manayati tAdazajJAnatvena paTa nirUpitana icchatvajJAnaverA tAdarAvadArahetu to daramiti vyavahArahetutve ja tananiya vaDutvajJAnasya vyavasphAlhetutve blo dhaTAramati vyavahAratuve sami atiriktam khyamatrapu dhaTaniRpitA tvamemayupapatta vALavarya vacchatvavarapatrapeca, pavapa cepura sAmAnya tevu thananu kAratvam ? caMdra 2 tAbdopArivapameva vAnakhatvamupAmyAnurAtatva tatrI: yuvate taei thanAmeva yAzciMdranu patarAvRttasvarUpatAmyupasvAnumatavyAvRtta vyavahAropapAvanamastu, atirittasAmAnyA svakhopAdhyApinayA, jJAnamevAnarothAt viSayamevADuMpAme tu kALajAryavuddhimevAta vArapAtvAryatvAmiMtirasyupane nyatAtyA- vamiti tatrA dhaTanA ropA vanitatva vAvRttatvasaMvAThitam, tat rathamerikAnuM vaDunIyAdvAyAmAhapati - anya vyAvRttivRddhinanavattAt vavAtRtvam, anumata Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhanepAtivyavasthApakaraNam ] [ 193 syaiva vastuno cyAttibuyapekSayA vyAvRttatvasyAnuvRttibudhyapekSayA cAnugatatvasya sa bhavAt / viSaya medaM vinA buddhibhedo nopapadyata iti cet ? kAraNatva-kAryatvayorapi tulyametat , tasmAt tyajyatA vA'tiriktasAmAnya-vizeSavAdaH, svIkriyatA vA kAraNatva kAryavAdikamapyatiriktamiti duruttarA pratibandinadI, tadimadabhipretyokta - prabhuzrIhemaribhiH.. "svato'nuvRtti vyativRttibhAjo, bhAvA na bhaavaantrneyruupaaH| - . - parAtmatattvAdatathAtmatavAd, dvayaMvadanto'kuzalAH skhlti|| . - [anyayogavya zlo0 4] iti / buddhijanakatvAdanugatatvaM caikagin pastunyapi sAvatItyarthaH / nanu / anugatabuddhiAvRttibuddhizca parasparaM bhinnAviSayabhedamanteraNana sa batItyAzaGkate- viSayamedaM vinati / daNDebuddhitaH kAraNabuddhivaTavuddhitaH kAryabuddhizca vilakSaNA'nubhUyata ityato viSayamedo'trApyAvazyaka / iti kAraNadhuddhiviSayaH kAraNatvaM kAryavuddhiviSaya kAryatvamatirika mavazyaM svIkaraNIyamiti prativandhottarayati- kAraNatva-kAryatvayorapi tulya-- bhetditi| upasaMharati- tsmaaditi| ... ... ... ...... . uktArthasaMvAdakatayA shriihemcndrsuuribhgvdvcnmupdrshytitdidmbhipretyokkmiti| 'ravato'nuvRtti0' ityAdi padyArthaviratarAvagati: sthAdvAdamarIto vizeSajijJAsubhiH kAryA, saMkSepataratu-racata padhA'nuvRttivyAvRttisvabhAvA bhAvAna rapavyatiriktasAmAnyAtmakapadArtha; viroSAtmApavArthamyAmanuSata-vyAvRttivRddhiviSaya maryAntiA nipuNa taiyAyavAcastu parvamannasAmAnyAd vastuta thAvapatAmamAmAnaanugtbuddhim , evAgUtAdeva ca vizeSAd vyAvRttibuddhi ca vadantaH sabhAyAM nigrahasthAnalakSaNAM- svalanAmanubhavanti, na tu vastutatva gvsthaapyntiityrthH| . . 13 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ] [takhavodhinIvikRtivibhUSitama cait 3-pRva ArapAtrAveraritvenuMpatAiAvinya dvArAo vyAkhyAtimAMiojjata rUti paradhute tad chamati dvIvAniAsasthAna na ToSAya / . capa- niyatapUrvatiAva chevimena Aratvam ka anyathAsiddhinirUpakatAnavacchedakatvaM tu daNDatvAdiparicAyaka meaitti cidrazyupAmyate, saddavyasata-niyamasya nAnAvidhatA vinA jJAAnanumantrasajJati ka nihaphtAnyathasiddhiniSThAmachevattvajJAne vALavAnyavahArAttanava chevAvyavaU ' 1 yuyutthA jvaLattvArInAAiMtaritve vyAkhyAvInAmatistittva sthAviApAnuM viAparyaMtra 7 nA pratimityArde- cait iita 1 vam OMnItyA paraH naryAya / brahmA nanAnAm prativIvAhinAm' kRti vizeSaLanaitat thita mata- anantadhamavartudhAtini syAdvAtiminArona minnA sAmAnya-vizeSAvyo nyupADI, zittvanAkmavadhUnAM varUpAntaniAvA dvaita, avi aMta vimannavruddhijyapadezAvitaH parelavethA minnA pavAmbupeyaha pava tanuM jJAtvAopi tathA i7 nyuriti? / vALaoNmyupAme vekhAcit mArAntamunyasya pratikSipaticIti| 'niyatapUrvatitA.' kRtyatra niyamanya prAvadhRtayAtasyAne vilbena tadvaMdratA batAyA adhyane vapra jJAtidhyAna- niyamatiyathA 6 niyatapUrvavartitAvAide na jAUtAamiti tat tattva pAvimeva na tu parivaoNyatayopakSAt, tA nioNnyAsiddhini patAva chevatvajJAnaeNtanavaoAjJAnato 7 AhatvavyavahAra ti nirmAMnyAsidvinirUpatAnaneche," tvamAMve jALatvasvarUpattivimenetyA- niAyAsiddhIti sama vacchedakatvasyApi nihAnyAyini pAna je vasyApi 1 T Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekhAvavyavasthIprAram ] nirdevatvaT / yati jai thApArAdriyaMvadAyaormAtrAvAnugatajArAtAvinyavahAra, tavA na krizcikSukSamarthatAnugata svAr, benAMnantAyAM zabdAnuna haiM yaMtrasAnAa, tamannAmanikSepe sanyAnuyamo mAnikSepe vAstunovavamAtranaLIya tti. ri II tathA 'kuNDe vadaram' ityAdau sptmiiprtipaadymaadhaartvmpytirijyate, saMyogamAtra tathale 'kolam' tyavALA( [ nivezyatvAt kAraNatAlakSaNe nivezyatvAt / tajjanyatve sati tjjnynanaRRtyA nA pavyAparivAnInAmatanugata dhaiva vyApAratherAnUna mAtrAnu matonuMpatanyA vyivahAratA vAvInAmananu tatveva rAndrAnu(mAtranivattvanA jANatAndhyivahAra kRti ma kiJcidanugatam, kintu bhinnameveti bhedaya AzrIyate tadA sarvatra rASTrAnAma patra paryavelAnuM paryAyAvizanayAvityAda-cati naitihat nirAndrAnukrama pava? ja pavAda, nInikSepAzrayane rAjmAyAcA chAnAma:, mAnalevAyo thAdhAndhAryAMnuMnamati niyamaaMta samAiita // pratamanularannAha-tayeti-vaizA ivaizeSimimatAti SapArthamyo vyomervAmartha bhAvArAiMta prAcInamatamAzritya, taMtra praRtyarthasya khtasya AdhaiyatvanabandhanA vaya, pratya cArthastha visyottapAtrya vacce nirupAla banyenAnvaya, vRttva niyAmAsa"caMddhAmAvapratiyogitAna chelle '3 7 vas taMtra niSThAdhIya nivalAddha pratiyogitA nAmAvApraticA tat vamitya( nothatumarAyatanA Adheyatvameva lasamyartha kRti navInA strIventIti volyam / nanu 'paTe vam' tyatra saMyoga pava saptamyaye rAte nAtihiAyAtvAna prayogAmitvatta bAda- saMyogamAtrati- AryAtvamAnya satacele Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 ] [ tavavodhanIvidyutavibhUSitat atha sattAdhArAviAvaivA'dhAratAM, jAtisvarupameva vAghA dhAro na tu vAuirAaratyatra pratItideva mAnam na, E re vAdhAravapratItine svAr, uSNusvarUpadhAravasyuM, duvRttive 'bde zabtam" tyAMya sthaLaati vAm, AdhAra tAyaina khtasyApi kuttuvRttitvAr, na tu kuttutvena, sadaiva pratIte * devam' kRttivat 'bse vRkSa" AmiAMva svAt, tathAhi- sAdhAratAmAtrasya taryaMndre AdhAtAtvana saMcoAlavantyA cchinnAyAratAyA thathA tattvatyuM tathA tena rUpeNa jAhilandhA cchinnAyAtAyA rUpa tattvatvam, tathA 2 vrukSAAMpe hina sambandhana Lye sapTena vRkSaniSThAAilavanyAiinipAtA niApatAdhA tAyA Dhe mAvAt 'bde vRkSaH' tyApAcituM rAvata kruti, ata mAdhAtAtvena-saMco langvanyAzAdheyatA nirUpitA'dhA tavataMtra pratyavacaitayA mAlata tivadvattayA saMyo sthApi saEtvamartyavetyato mAtram tavayetre sasasvayaMtve, bluba vasaMcoAstra blDa va vavuMrgapa sapTena 'pne bavam' tiva 'vavuM uMm' vi lagyata nRtyarthanuM astu AdhAttva jJasanvartha, para tAdhAra pameti maiM zivadhanavAItinirUpavAryaprAptiutyArA,te- mati / nanu cA khAva padhAtA tathA va svapApIta 'va tam ' nRtyasya prasanno na vAritaH vityata sAda- 3rANIti- anyAyamApIra pratItiva ArAma, arthAta = 'SNe vam' kRti prItitaH :varUpameva cAdyAdhAnaH 'vaSNum' kRti prItiSNu neM marvata, 'tato na kavvarUpaM khAdyAyAra nRtyarthaH / nanu vecAn svastha vRttine mati, naMdde matyaMta dhaMTe SaTa kruti, tathA vakhtasvarUpamAMSAtva gupte TM dhartata prati vavAdhAtvaprItipa chupte na cAAvetyArAdha pratikSiti- na naiti- anya 'vAvyam nRtyanena sannaH / ' " tryaMtra ' t Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 197 __ anekA vyavasthAprakaraNam ] riti cet ? na-AdhAratAyAH kuNDasvarUpatve AdhAratAtvasyApi "kuNDatvAnatiriktatvAta, tadatiriktatve ca kimaparAddhamAdhAratayA, yena sApi nAtiricyata / kiJca, evaM pAkaraktatAdazAyAmapi ghaTe 'idAnI 'sa zyAmaH' iti buddhaH pramAtvaprasaGgaH, 'ghaTarUpAyAH zyAmAdhAratAyA etatkAlavRttitvAt / 'idAnIM zyAmA' iti buddhAvetatkAlAvacchinnaM evam AdhAravasthAdhArasvarUpatve / niSedhe hetumAha- AdhAratAtvati / 'kuNDe kuNDam ' iti pratItiprasaGgavAraNAyAha- na viti-kuNDetvena kuNDasya na kunnddvRttitvmityrthH| nanu kuNDe tvena kuNDasya na kuNDavRttitvaM tasyaiva tvAdhAratAtvena tatra vRttitvamityatraiva ki pramANa. mityata Aha- tathaiva pratIteriti- 'AdhAratAveva kuNDe kunnddvRttisvsyprtiitrityrthH| AdhAratAyA kuNDaravarUpatve AdhAratAvasthApi kuNDatvasvarUpatayevAbhyupagantavyatvena AdhAratAtvena kuNDasya kuNDa. vRttitva kuNDatvenApi kuNDasyakuNDavRttitvaM vajralepAyitamiti 'kuNDe kuNDam' iti pratIti: prasajyata eveti samAdhatte- nti| AdhA(tAyAH kuNDAtmakAdhAravarUpatve'pyAdhAratAvamatiriktameva na tu kuNDatvasvarUpamiti nokapratItiprasaGga ityata gAhe-tatiripAtve cetiAdhAratAnasyAtirikatvaM cetyrthH| AdhAratAtvasyAtiriktatve'pi SaTpadArthavAdI vizIryata 55 bhavata iti SaTpadAviAdApaharAvazya. pAvAvAhitAya " mataritvepi'tataridropaTalanArAyabhaavaat kimityatirikAdhAratA na svIkriyate bhAvatI ? 'ante raNDAvivAhaH syAdAdAveva kuto nahi' ityAdi nyAyanAtiriktAdhAratAsvIkAro'pijyAyAnavatyAha-kimaparAdha miti-na kimpiraamityrthH| yena aparAdhena / sApi aadhaartaapi| . "AdhAratAyA AdhArasvarUpatve doSAntaramapyAha- kiJcati / evam AdhAratAyA AdhArasvarUpatve / etatkAlavRttitvAt raphatAdazAkAlavRtti vAt / pAkaratAdazAyAm idAnIM zyAmaH' iti vuddhi pAda Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 ] [ savodinavivibhUSitama vyathAmanuM tatvAdhAraravidhacIrAtra prAmAmiti cet nasarjava taMtra 'ddAnI na 2' kRti dhiyaH pramAttvatrasakUca yunivAravAt, tavALAdiiramAvavadhArAyA bakhetaghaTavAna tvAt, anyathA zyAmatAdazAyAm 'haha na rakatvam' iti pratIteranuprapatteH / na ca tatkAlaviziSTaghaTAdeH zyAmatvAdyAdhAratA ruuptvaanbhyupAmAna toSa ti yAjyam, rvAiSTayAna ihrivAt, anyathA kSaLamesajJAt tena "vAva to dharaziSTamaMcoprAtina vavAdyAdhAtA, vAghAdhAtA tu ttatsamavAya hya, tAntavana cituM te, tAdaza viSayavaitALArvAdachannAma vAdhAtvaviSayAma vAt, taLAjA dainnatvaca rajJatAyAmeva mAvAnna cAmAryAAMta zadUte-karAnI cAma rtatA kyAmatAya 26 tAluAcA naiRRtthAt sarAhAriinnatyaM mA manu yAmatA sapi ravAnyatAmAvasya nityaghena ratttatAnusAyArmA sattA taMtra tAhAzivasya sAmavettajJAdhAvasya dhaTavuparyApa saddAnI mAvena pAnta tAAAAMpa 'ghare kUvAnI jJattaH ti yuddhe pramAC cAllR viSayA ghAti samAyatte netA tathAvi padma rastA tAjA innatvadhAmandregmAvAvuM 'kUvAnI sa zyAma' zrRti, vruddheH pramAaApAnAsamave'pa| tatrapALa kanyA 6ttavAmAMvAdhAratAcA tadruva pavvAmAve / '7 7' nRtya ' dhAgyam ' nRtyanena savandH tAviziSTaghaTAne tAjA virATaniSeSahetumAha-viziSTyA'sahviAmiti " maTe I caDhAve tALA - drAra 3 virAdhanya zuddhadhanAmitrAt, paNaM ca dhaTAve zyAmatAdyAdhAtAvarUpasthavirA banAveAMpe zyAmantAdyAdhAta svarUpaoNT cApa 'vAnI yAmaH ' zrRti vuddheH 'davAnI 77H 'ti vuddezna pramAtmaprasajJAhityazaiH / anyayA viziSTasya muddA tve kSa''meva prAta, pataraNarpI rAdhanapApakSaLavaradhaTava pakSya pUrva tatta<Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anerA-vyavasthAmaMjarAma ]. [ 13 kalpanAyA evAtiridhiAratvakalpanAto laghutvAt , ata eva cakSu:saMyuktaghaTAdisamavAyAna paTatvAde pratyakSatA' iti kalpanamapyapAstam viziSTasaMyogAdenatirekAt / kiJca, evaM kuNDAdipratiyogikasaMyogamAtreNa badarAdau kuNDAdiprakArakabuddhau satyAM badarAdau 'kuNDAdikaM na' tetyArAthI "patana" tyayamapAram' phatyane codI tattasamavAya giva pAlipratiyortAivariASTramavAya pava, tathA 2 vavaprati yojitvaviziSTatacora luha pava, su vahe rUti vava va pati zuddhane prasanna, kuSThAnuyoAivArtAvariyorya nAnuyoninda vaje, ca tat sAdhAratvakatItiniyami vitu lupta pratiyojitvaviphigaoya pava pakhAdhInatvam, naca va ti va kuSThaE" ti pratIte ira pratA, ghauM samavayastha vAlI std rUpatiyorivavilimavA na vAyAvati "vAyo pam' puti pratIte pa ja prasanna nanuM hRpatiyojitvavikarAsamavAyAnya parva pratiyorivartAvariSThasamavAya tilakavAyanAnAa prasathI phatyaMta bAhu- tannAnAti- samavAyanAnAQtyartha kata parva samavAyanAnAtvAva | 'patena' tyativiSyameva tumu ti- viziti ! - tiridhAtAmyupAme yunatyantara mAdhdheiti vasacaitathA atirirUAyA mAdhApatAyA banavupAme. kuSmAti-vara"virobamhupratiyotiyopena sukhapravAsana tatvajona tatvavaravataddhioganizvavidhayA "vavo paDuM " tyAriyAM toSavAkuptAmAvALavu Itavavatvena vAM kukhtapratoliyomadhena kukhtava" hati zuddhisatve yavase kuchavuM ' phAti dhInayanAnApi na kayeta prativanyAsamavadhAnavazAthAM prativotpatteirasa vAta, atirirUAdhAratAmyupAme tu mAdhApatA lunDamAravAvavowvu " varlDa Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 ] [ tattvavodhinIvidyutavamUvitam iti zrI jayamAnA nopapadyeta, atirikAdhAratApakSe tU kta pratIterAdhAratvAsaMsargakatvAdeva na viparItadhI virodhitvamiti na doSaH / tatra ttsmbndhvavuM thamAdhAratA tamAya ti zveta ? taMtra tavRttitAniyAma" sambandhasyaiva tatra tadvattAniyAmakatvAditi saMkSepaH // ' pratiyogilamavRttirinyate, rUkhyA'mAveH pratiyogivatsya daNDAdisvarUpatve gauravAt saMyogasambandhAvacchinnaghaTAbhAvAdiprayo } na' kRti vuddhi prati prativayaMttvam, GapratiyogisaMco(lamba baina pravuEdhdha noMdhAtAcalame prajAstvam, tarAvA ativandhAv 'bare naSkar'kRti truddhistAre nAmAnopapadyattatAmityarthaH / 1 uktapratIteH kuNDAdipratiyogika saMyogena badarAdau kuNDaprakAraka buddhe satra va sallamnayaye hula"DAMcovavuM I tamAH DAmavaH -sambandho caH saMyojakSo vavuM sa na pukhtavRttitAniyAma, taMtra tavRttitAniyAmanlambandha rye taMtra sattAniyAmaTM kRti vRttiniyAmalavandhAmAvAveva 7 vo vattutyAda- tati // chuM navu pratiyogitvayADo Rttva saMjJAvAvuM papa thIvAvo vazeSajJAAM na custa dhRtyAtlR- pratiyogitvamAMtayiMta prati prati coryApatAM daMtatiyoga vaiva, tasyA attihine mAnabhAvAni tyaMta Ad- rbjhA'mAnAvairati- vanAM draSnArInAM pratiyoginAM pratiyogitA palpanApekSA tathA tatttavye jAdhavAvityAya | aai, saMyoAsa{nyAHcchannayamAvatiyogitA paTarava samavacisanvanyAlecchannavanAmAvapratiyogitAti yuddhavarUpati tir minnAmizasya tamannatvam' tti niyamena tayoH pratiyocitvayoraiye samavAyaoNmbandhArvA innapratiyogitA dhAmAvasya saMyola( ' 1 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane(r)ApagyavasthAmAM 1 , [ 202 dhitva dhaTAAi jamavAmidhAvacchinna dAmAvAvavihupratiyogitatvabasAI thata tu-vISamAvAjhaHvavaM sva pratiyojitva, mavati hi padAmAvasthAmAM dhara hati dhaTI ghaTAmAvatiyojitvanuM kRti, taja nAnAmAvADamAvata manamAvat japanA pratiyojitvAnA vADamAva" svatra paSTacarthapratitvinikapaNA nyAchinnapratiyopitAjana tamupAvAI saMyojana mUta ' yoni dhaTonApati zuddhidhata, purva saMyojvavAvachinnaticopitAvaTamAvI , ramavAyattAvachannapratiyogitAvena tamupAvAya samavAyena paTavaryApi vATe samAna pado nAti vRddhikala yAdityahR- rasaMdholadhAvacchitA - "vyAvaDamAvavava mAvitrI hi vizeSatA kamAvaviddAbhavaM vastunaH pratiyogitA" - - : , , [vAsumArikA zALa] - rati kalyanA vArthavarSanA padAmAvapratiyojitva dharAmAvAmAvatvameva, tathA padAmAvavipratiyogitvamati mata pratikSetu mupasthIta- cat dviti samathati- mavati harti- dhaTavandraprade dhaTAmAvo.i" hatyapratIteH "damAvo nAri.." ti pratIredha dha dhaTADa pAvasthAmAvatva mavati catastatastava dhaTakya dhaTAmAvatiyojitvAmiyA nAmAvastha vahAnvAyatvena vivi "nAmAvo nAui? datyamatI tenA pAnAmAvAmAvavA sAmAvAta pAnAmAvapratiyogityaM tyAtiti pratilipati- tati thatu 7mAnAmAvaH yogena samavAyena vA nArIti pratItyA nAmAvasyAmavoDaratyeti, tAndrama Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 ] [ tavadhinItivibhUSita - vipAtALatirivyate, tathA vipakSa sAM, "jJAnenAtIto dhaTa dvAnI mRghateDatIno ghaTa phuddAnI kRti' phatyAtibAyaswAmAkhyApa, viSayahapAyAviyatAyA hatAMhAvRtti zata tathavidhAmAvastha vyadhisvadhAvachinnatiyogitAzaya vidyAnvayatvenAvRttimato apanAveH ravadaMpattAnAmavAn, pratiyonimaceva pratIyamAnastha vyavadiyamAlaya vAmAvAmAvalya pratiyojisvabhravatvaya purAvupaterati vacam "ravAmAvAmAvAvama' dUtvatra vasyAmAva vAmAva, vAmAvasthAmAva vAmAvAbhAva, taravuM svAmAvAmAvatvamiva nirvacanaM mA, tatra pacchadharyakatiyojivaya nidhiturAjyatveja tadrupatayA pratiyorivoparvanara -vAvetyAha- kavAyamAtyati- mAtrAmAvatva vaya pratayojitvAmati pratitviya nijadhAmu, tatra vAmAvavAmA havAmAvalyAmAvavAmAvAmAva, tasvamAvavAmacaeN nirvAmi, parva ja svasthAmA datyatra pachIH tanvantaH pratiyotvinuM, tava nirUpatumArazvamiti thAva tatrivihaM mavati tAva pakacarthatathA tajopavituM rAjyomiti pratiyominirUpaNe praticaritvacApekSaNAvAtmAzrayApalya pratiyotvinirUpa tuMpharyAmati mAvaDA * viSayavasthAtarijItavAva vIjaLayatvA vairopAthavamAnothuru datyAha- vivazatADatiricata ti! viSayatAthI atiriyuM mAvati-tayAdItyA vinA tatra tAvat viSayavarupa vidhAtA mavatItyA- 7 viSayA tiviSayatA niSedhe hetu mA- jJAnenati- sabhyazradyate' kRtyanenAvaH "vAna kRAte, havAna ti" kRtyanovetarAivRttivivayatAvAnityartha, para ja viSayatAyA viSadharUpa vijayasya dhaTasyAtItatvena tapavaSayatAthI prakhyatItatatAivRttivAmAna na lAvatIti tAdarA pratyayastha Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne pAcavavAnAm | [ 202 pavana vayasanomaya,nA jJAnamAtrA , "dhaTapaTI phatyAjnyaans bhramatvApatteH, tajjJAnarUpAyA viSayatAyA ghtttyaadhbhaavvaraTAnigvA, "samAna ghaTaghaTU mUtaruM saMyomena. chATanaypratiniRpitaeAva, mUtarjanaviroSatAthA pa sivAyasavasthAvatriyaniSTapratAnapatavAhityA- vaparuM samavAyana ghaTavAtA bapa jJAnastha viSaye huM viSaya va sava, sA jJAnavavati vaDe sarvaddhameva jJA dhArvi prAmArthe vityAM- ragvahAcA tiA 3wvovAra viSayamakAnamathavapavi viSacatetyAMDhuM- prata patinA jJAnamAtraQkSapatvamavi tahyA #samaya- rati aTapaTo kRti samUhAinDanazInasya dhAra dhaTava vadhAratvena padAraze padaveMkavAna pramAtvamacha, vAyatAyA jJAnaparaMtu dhaTatvaniSTakAratAne pato thA yanivirogatA, cA ja paDhavAna9mavAratApita. panachaviroLato, to samUhAtkaqnazAnapautayA para nichAvaro thatADU dhaTatvaniSTakAratAnirUpitA sthAti ghaTatvaniSTha prajAsatAnihAMpatayaTavAmAvavATanichAvarodhatAnAzInastha stramavamapi prasanvetetyA- "ghara-padA' vAvAtA "SaTavA' tyAdri pavA paTavA pavitra "paTADhi" phatyAdvipad dharAve - ' padda, tena 'yaTapaTa" for namUdAizvanazAnaya ghaTatvanatvavat paravastramatvamAMpa paTatvonamAtAnapataparatvamAvavaddharanichavizeSatAjatvenApaddhitamitA' "pAruM samavAyena ghaTava mavibhUtapaMcamena paTavati samUdAizvanuM jJAna jApAnDe racanA dhaniSepam, nApa mUtaruM samavAyena paTaniLayAn, viSayatAva zAnapatya -varmApa yAtu pAchanirNavirokhatAM hapatA casamavAyasanvanyAchasadhaniSTaprajAvatA, vAra mUtanichavirodhatAnipitA yosakvanyAvaMchannayaniSTha praNAratA, tayazailajJAna pavaeNnaitayA pAchanirNaviroSatAyA bApa paMcAyatanvandhAva Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204] | [ tavodhinIvivRtivibhUSitanuM yAbad' iti jJAnasyApi kapAlAdau saMyogAdinA ghaTAdinirNayatvApattezca / kiJca, yadi jJAna kharUpeNa dhAdisambaddhamiti ghaTAdivyavahAramAdhatte, tadA khAdhikaraNakAlAdivyavahAramapyAdadhyAt kAlA-- dinApi sahakharUpeNa sambaddhatvAt / kAlAdhatiriktena saha sambaddhameva tattadvyavahArAdhAyakam , tathAsvAbhAvyAditi cetabayamasya svabhAva kAlAdyatiriktatvA'he durgraha iti na kadApi niyataviSayavyavahAramAdadhyAt // evamanye'pi dharmA yathA yathA bhedadRzA vicAryante tathA tathA bhidyante, abhedadRzA tu vicAryamANA na bhedamanubhavantIti bhinnA-bhinnAnantadharmAtmakaM vastyabhyupaga.0yam, anyathA vastusattAnupapatte, -nahi vAdiraikAntikasvarUpaH kazcidanubhUyate, kintvanuvRtti-vyAvRttidvArA'nantastraparaparyAyakoDIkRta iti, tadidamuktaM prabhuzrIhemamUribhiHviSayanyavahAraM karItIti prAptam, evaM sati tajjJAnaM yathA va rUpe ghaTAdinA sampaddhaM tathA kAlAdinA'pyasya svarUpaseva sambandha iti kAlAdinAvi rUpeNa sambaddhamiti kAlAdivyavahAramapi vidhyAdityAha- kizceti / uktadoSaparihAra paraH zakate- kAlAyatiri'kaneti / tathAsvAbhAyAt kAlAdhatirikena saha varUpeNa sambaddhastha tttdvyvhaaraacaayktvryaamaavyaat| samAdhatte- tahIti asya zAnasthA. ' evaM pratiyogitva-viSayatvAdivat / anye'pi dharmAH anuyogitva.. viSayatvAdayo dhrmaaH| bhedazA pryaayaathknyaashrynnen| amedazA dravyazikanayAzrayaNena / anyathA bhinnaabhinnaanaadhrmaatmkvstvnmyupA! manantadharmAtmatvAnaspRpa vaturvAnupapattirityayekssaayaamaah- nahIti- aspa 'anubhUyate' ityanena sambandhaH / uha - martha prAmANikIkarnu zrIhemacandrasUribhagavadvavacanasaMvAdamupadarzayati Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneuttavyavasthAprakaraNam | [ 206 zana dharmAtmavameva tattvamato vathA sarvamasUpa iti pramANAnyapi te kucaadikurnggaasntraasnsiNhnaadaaH"| [ anyathovi0 choDa 22] ti da - tataH paDeya padArthA ityanyayogavyavacchedo'nupapannaH / ayogvyavarjhaDapa thAtrAnupAnastathA "hiM vihiM kI" briAnDa, rU, thA-96] $tyAtithavyADyiAnAvasare sativRttAve muditi "anantadharmAtmAmeva lAvamULa" Ita padyArthIvamamAya svAdvAdumarI viroSavijJAsumi vahoranA 3pati - tata ti "pArtha pava dhanurdhara, kRcicceva dhavatI' phatyA viroMvAva palamamavyAtivarya pAcayo vyavecheHpAya dhanudha. dhaTate, gvuM pRthinya vyavachevo mAnyavatve dhaTate, tathA, prate davyAviDanyAvyavachera pavArthave ja dhaTate, dravyApiDaminne vaichiyA yogA caiva pavAryatve tavAhityA- pati "rA pApaDu patyA virobaLatartavavArya a pAhupatAco vyavachevortha rAddavalamAnAdhAraNatvattAmAvApratiyoni pAhuratvamicevevapo thathA sAmAvati ratha prate dravyavaya 18 pavA parva ti samamiyAdhAvalpanA dravyASiAMvamAnadhipatyanI mAvIpratiyoni pavArthatvamicepoka vyavo mavatItyata boda- baco vyavarachoDavaMtikA ' hoe vi jafe bAya" hatyArItividhavA hatyamudrupaNa taddavi micchad i vicapahAnattaLa annonnaniravivA" hatyarya-zraddhA, "dvAkhyAmApa nathakhyiAmu strIta rAstramuTyUna tathApi mithyAtvam ! yathAt viSayapradhIna nAnyo nirapekSa" ta saMta tathAsamAnAryava nathopavero cA Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 ] [ tattvayodhinIvikRtivimUvitam pratipAditamiti tata eva vizeSo'vadhAraNIyaH / itthaM ca vaishessikvaMzanine naiyacivarzanamAMpa nisrocitaMnvar, prAyaH samA avAk dauriti ziAMtavistare ? / / kAmyAM. taiyAkhyAnuzItopa zAstra paMcanA anyonyonapekSAsmathyAtva svamatAbhrAt] [68] ti vyojyAnamasya vetham-'dvAyAM-sAmAnya-vizeSAdbhimAM saMkRtavyavAiM nayAAm, unnItA- pRthagyavasthApitarvi, jaLAzinA pArvaninA, cAstram, anyonyanirapekSA- paryAvavidrazyaparyAyomadhAvamAtRtvAtuM, vamatAprAp trazalpanAminivezAt micyAtvam, tRihRdghAvahanameva zAstra sthala(prayogamaiM, viSNu yathAsthAnaM viniyo, sa ca Ayu majJacetavyAvanAnAM sthAvi IcchatAnAM parasparasAmAM tAtpaviSayatA saspale, pA taAAbatAye siddhAntovadhanAyA aparihArAt; tAi maiM pivitrA saMtrujJantanu dAnti papattu I lA samayapannavA siddhAviALA apnAva iihatyayanIlIyeLAM bakhkhA ] [ ] savindva sAmAnya-navaropayoA tAAmanyethI majJAnAmiti Tameva mithyAtvam, aMtarittAmAvirovApAM vida mahAsAmAnya-unTsavizeSayoorava vastumAMtrasya veta parva sAmAnya-viSAtmaRmiharyaspena cacAvajJayarthAniyogapAt, andhayAnavasthAnAt, tarviva muLama "vatoDanavRtti vyAvRttimAno, mavAda AvAhanecavA parAtmatattvIdyutacAtmata vAr ddeyaM vanto rAjAH lA [anyonya jo ka patena taiyAciAvInapi vyasthAtam, pArthamALAtine' vinta prAyazcasva vaijJavidonalamArgovadhayAtiti vi, ri Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 207 ane vyivasthApra<Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 ] [ tavavodhinIvRitivibhUSitam samravacanam,'tyAgama, asvArtha-sa,hIH-sAmAnyA'mamulyena nRDhIta, viSThita -jJAtimAnItA, yadvA sAhIta -anumaviSayIta, viSDitA-niAzrutapaImamatAMtare caMdghAsaidIta sattA5rmadAmAmAnyamAvamApanna, viSThitathya pApasAmAnyamAtranAvazo* casva tattA, sagrahavazvanam, annAdroDItaryavizeSazrva sAmAnyaaiya tenaoNmyulAmAt, 'sa' yevaM maLate sarvatra suvana" trayA pote vastuni yuddhenudhAvanAt, adhyakSasvAtividhvaMza va varSanuM jJAna vA sa saGgadha tvarthaH| prajAvAda- sAhAItisadhdhAtIti sadgunaH ti vyutpatti, sarva vastu sAmAnyapa tayAvAste yajJAna la laTTu carcaH / AAmo saGgava pa mupIyota sAhIti- " saMhiya-piDiyatyaMAAhavaya N samAlo viti " [ vizeSAvavor83] dRAmavacanamAzrityemAnta" tryam| artha ane paroparitApamasya| 'sam' spesya sAmAnyA mimulyena 'ti, 'piSThitaH' nRtyasya 'natimAnIna.' itsarca thanamAM * lpAntaAAda- daMti / anu"meti- anepAmeja patAmiLApo vodho vArDanu Ama:, dviSayAta nRtyartha 1'vijitaH ' nRtyastha ' nihatadhAmitathyati' dRcarcAanam, parImU-naiciAvInAm, agnimato caH vyatire- vastunAM paraspara evo vizeSaH jJa paryAmamatavyatireka ninAto chUrItaH pomamatatyaMtarejo thatra la niAtapAmimatavyatire, tathA = virorSAvaninuM sthAnu tasAmAnyaparcisva vakhata sadgunanamityayai.| punaH jalpAntaramAda- yati / pADavAma ndheti dravyavAdItyarthaH / saTTunayAmivratamupazrcaryAta- sonI naiti| tena sadudde | anupAvanam-avAhinam / prayAvipramANamAMpa dUrvAdhavipayAdeva, maiM tu parasparasevAbhaniyeyaviSayam, niSedhavapakSya viSpita parvAha adhyakSasthAti / 'viSya' tAdaza Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane paviyAmArIma ] L[ 2che. vRniSedhasya taduttara valpanAviyA, mAtrava zasvAdhyakSa vA viSayane sAravAr medratimAsatu meghatipApamohatAzALAnAM timira padyutazAmAzAinamahahatyAnevAvamAM vasatya pavA dhaTapaTAvInAM hi mAvAnya vAvavAmathatvama, tavananya 2 sAmAnyaparizeSa vi jAya tyu svAddhAvasyupatasAmAnya-viroSomayAtmavatvezavidhimatALa, vapale tu adhyakSasthApi viyoveva pravRtteiritye yum nivevastha cito mevasthA taDuttarazAstra vidhavAhityottaravAim, tpanAvighavA, tathA ra AAnidhana 1 nidharya vahuvam - saddastha rAbUmAbadhA vevaM tAtraya tArivAtve mevapratimAsya nA jatirityatA bAda- meghatimAsatviti- ma0 'asatya pava" rUtyanenAnDayA banatyapratimAlAcatra vaSajJanyatvaca sahRkSavAvatrAvi zcit roSa bAvaravA tyA-keti-vahUnAmo mevamatipAvo yo dvatadhavana dvArA tenopatiM tanyodhananyamevaviSayajamAvanAkSAtoSatimattA celAM te metipAdrAmohitAnta jaLA vAmityartha, tathA 4 eviSayavAsanAkALatoSajJanyatvA mepratimAsayAsatyatvayimizvidI doSavirobata pAksipi rANAyare ddhitvapratimAikSaNamevatamAlosatyo mavatIti tanya trAhime pratimAso satya svIkArA tyAha- vikipalphatesi- timira gopacte vyAse rapha cepAM te timipaDutadArovAmitvartha pAnAcchanAtha-advitIyavadramaNDatrasyA anedasvIvamAvata dvipratimAsavA paTapaTAhInAM ravAM yaddi mahAsAmAnyasattAchANamahAparva yutiH siddha mata tavA teSAM "tamittAmisAnAM tamitratvama" uti nyAyata pamtvasiddha evapratimAvasyAsatyatve , tAvIya, rAtamityata jAha- dhaTa-paTAvInAmiti di thatA mAvAca Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ] kRti / yanmaTThAmAkhya t BOR [ tavavodhinIvidyutivasmruSim kramo mAvADAno, jJarU to mAvo. ahahADamAvo / U pahALo vi haiM, mAtra tti tammatta > AvA sattAM, tato mannatve viSALaprayatnuM savidhALatuSyatvam, tA = 'dhana-paTAvyosatyAH sattAminnatthAt ravipAvavuM ti prajJajJAnumAnamatra, sattA sarRpamamA nAmimatA, dharma-miLo mAlpanApekSavA epanacaiva nyAyyAv'san dhara, san paTaH ' rAvipratItI sanUpaavaLa tAAtmyana dhanapaTAvI prAra tacIvasAsanAvRiti saMveva kharUM mAti gRhomasadhi asatyatvArpAttamayAt ryAr dhanapadArInAM sattAhikSaLamAMvA'mannatvamasyupekhate taddoncAyAvetvamacatopanatameva, sattA 2. mAAmAMmeti sAmAnyameva vastu maiM vizeSa nRtyAha- salaeNnanyatre aiti- mAvAminnave retvarthaH| some t sahunace sAmAnya padmavatsatra mahAmAyyalevAmupakAryAta- cazmadAma vyiita| "kumo" tti-mo mAvAinanyo caMdde sato mAva, aghAnyathAImAvaH pavuM paTAvyo'pe lajI mAvAnanheM pati tanmAtram // bhUto vanaspativa mUlya vadhuLa dAMta tatsamUha kava OM gulmAvyo'pa parva sarve jJa vanaspativiziSTo | ti saMtam, vizeSAvaNyavRttiAdhivarAma-sattAmAtratvameva sarvamAvAnAM atra mayAAddha kuMmo tti ! tamaH- dhaTA, samAvAt- sattAMta, anya ananyo vA?, cAre ananyaH- miza, tlRi mAvA sattAmAtramevAlo annakUtti- athAttvadhA-mAvAvuM. minnosyupAmyata carca, hi amAvaH- alannevAlo, mAvAn anyAt, harSavALavAdvati paryaM paDhAvyo'pa pratye vALyA tato'pa dvitIyapakSezavaprasAd AvAnacaityupAvyA, te sarvameva dhana-paTAve vastu, tAAtram khattAmAtrameveti rara08nI prAyaveLAva viroSAmAM sAmAnyarUpAM - Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane zAntavyavasthA prakaraNam [raNa kUvo vaLarasa jiya, mUogo tti tArA gha . mughalodhi vuiM, sa vasavasaTTA" | [viroSaviSyamALauthe-2208, 2220] te va "vatra piyA na sUvane tatrAti-satItyAhija yuvAne na jAti, rANAH sArA mirAta, yadeva ca maryAvyabhicArirUpaM tadeva pAramArthikam , yaca vybhivAri tawvAranAvizepanAtIyopattimaparimArthikSaNa, sAvitumANa-go niA nUta, vanaspati - sAmAnya pava, mUtrAdri pAtvA tAlamUhavata- sUtAvRizvatamUhavata' mukSma RtAne samUI navAyopika tRviropA vanaspane viziSTa pava, ti sAmAnyamevasti, viropa rati varavA pracamapAyathA mahoMmAmApanA dvitIyamayathI vitaratAmAnyarUpatA, tenA para to parataddazrAvendrita ! yata pava tavazya vastuna: sattaparva tata parva azrayamALakriyAntaravALe mAvAmiyAtyAtikriyAzcAhArI - pArijAnAmamimata rUlyAbata pati vizeSA namana-pavanapadanAiiArthItu catra yAtrA ta kriyAvavipara sUte tatratirmavatIparaDyute" phati vajanamanusaEyam sattAdhAra - pArthAtatvena pAmathaza yadatvampaTavAddhiviroSadharmasthAnapAtatvena vyanivaritasya piniyApAramArthitvamiyA sattAvAM -ti- "sanTa, sana paTAM pImitrataya pratimA nAyaH rAttAvAra savapIrthasthApavAvAviyartha cA mAri-ca dhaTatva-padasvA ira sarvapArthaniyAma ! tana dhaTapaTavATimAM pravRti- pravuto co vAtajAvivo metipAvAmarthaviropaviSayane mAvanAropatAnatarI thaI tannacittAt tattithatA rithati dharyuM tAdarAmapItyA Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ] [ tavayinIdhivRtivimUpiu... tavAduniyAnuyAyina "tya sarvagnAnAmiti pratyAdhyakSapaNA apUrvavatA, samaM prAduvAgi | ghaTIvInA na lArAna, pratyAyayAti vAva vatumAtranazivAva, tinaparI" | tiA. - [vAkyapIyaSTha0 2; 222, 22] hatayamANitya vivArasadvaitapratiparva vevAntarlsa kArca viAkya saMvAtopati- tavAsuti tathA anuyAyanaH sadgunhanayAnurAri parvadvAna maghapaTAghavesTarAvyAnAmAM ' pratyAdhyakSa pratItiyogarUpI atikriyApratipAgha kSattAtmArthA pUrvavatAraka cAvAvandriyananyapratyakSAviSayaka daSTadevatAhitipAvalazA sama tadA javAbu barAvAhityaviSayaavAvarcajatayA sAtey -dhAvirA jevA prAdu machatayA vA . yamarthiva sarvAvvAnAM pratyAvyavanityAyAbhAI dharAvonAmiti rAva dhaTAvindra paTAvInAbU, bAjArAnuM pratiniyata 'pRthurAvADAnuM pratyAyati jayaM ja zApayatItyapekSAyAmAhu-vastumAtranaritnAviti- paTAvavAnuM kRtvA zakti vartha pratyevameva "pratiyate vastumAtram, tato vara mAtraniriAna pare rAkhyA, yahi vadhumAtra niveritvena pratyartha pava sarvarAvAnAM pratIya mAnavA 'pratyAvyavahAM taka "mAnava" hatyAvarALaM zrutavato vivikhyAvirodhapAthayanAvijhiyA tathAbhUtAjA zAnamauLa ja mane tyata vAda- tatanantarIyariti- sabhyamililAmAnya'pArthoDI chatatveja nArIyavAra sattAvirodharukSatvipa savAminArolAvAti, tatakSya pratiniyatAnopattirityartha che Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAnta vyavasthAmAm | [ 23 mundrata, tanmate sividrAna vADaz ghara vastu, ajJAnAhilaInahasamUho vastu ajJAne tu sadvayAnirvacanI triguNAma manaoN prahma' reIti-zAna jayanena - sadudana to brahmAdvaitavArikAntana pravRttamitkAtipatramAzrityeti-sadRddAmavacetyartha vidvAnati -zAnanuja ratyartha "satya zaninAM ' [taittiopaniSad, 2, , ,1 tyanena dhrahmaLa citkavarUpatvama "mAnanuM brahma' vRdavAkhavopaniSaduM, 3, 1, 28] kRtyanenAnandrAvapatvam, mAnadrAkSya nityapurNitvepi chAMvtvajJapulakhitve suvavarUpavaeNDapi ja vikrama, upajamevAtIrSe brahma ne nAnA ivizvana' bhopaniSad, dara] datyAzcityA vAtasvarUpavaM brahmA siddham, yathA ra 'sanuM dhaTa, sana paTa" phatyAyitItyA kUparva vizva tathA " vaka, paTaH phUlyavipratItyaSTonavUlya vahipatvanuM, tathA "jJAto dha, phAta paTa' phatyapritItyA jJAnavatvam, zivAnanhAnAM vAddhitIthabrahmavapatyaM tava mad vuiM teSAjyameva sthA, astatva sarvam, mazAnamagnavaM zanitvam, anAna mitratvamAnandutvamilveva brahmaLa taravAyatrayo dhamAM samAvAI pava, kamAvAdhirAvarUpa pati nodharmaramAvAya tApattipapItA vevAntasiddhAntamuddadhATayati- tanmate phrIti iyata | tamane vAnsamete ! "brahmava" phatyevALa brahmamAtra vastutvegavaMte tatha- , tiriktasyooSasthAvAvamata prAptamapi pachapratipattaLe bAda mAnArIti. mazAnamagara jJAnabhiAva, kintu zAnavirodhamAvavAmeva tadrityAha- makAna viMtikA zo vari pAramArthivAhU svAtuM tavA jAhagadheDapi vASita ra yA 6 vapaDAzAstrAva - sAkSAtavArAtmanirvipAzAnena tat tvamasi | chAnvopaniSad 6, 8, 7] tyavimahAvAjyAnitenottaranA vAsthata ta pAra Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ] [ tavodhinIvidyutivakRvitam jJAnavarodhimAyAmam brahmajJa'daityanumAvvAmA~vaMdha mArjilarUpam , ' samakSa, sulamamavAvtam, na jizcivavuMviSam ' viSTatAtyA pratIyamArtAmAM vAMSopa canna pratIyate topha sarvadupratIyamAnatvavaijyakSaLAntabaddatyAnnAlagrUpamapItyeva sattanAM vattamarAjyAnirveSanIyamityadi- sAnthAinirvananIya miti / 1trazuLAmati- sattvajJonupAtmamityarthaH / cA di AjovirodhanAmato mAvapatvameva, na svAchoLAmAvAmAM, tathA jJAnaviodhina jJAnasya mAvapatvameva 7 tu zInAmAvojJAnamiyAdajJAnadhamAvAtmaniti- svamAvadhivAMmannasya tucchattvana tyevaM rvASar viodhiArAvA,nAvovitjhAnyAnupapajyA jJAnaya AvapatvamevAntuperyAMnatyAyaH| AvapatleDajJAnenumavuM zruti ca pramANatayopannAti- samajJa kRtyanumavArthAta / tratra 'ajJa' nRtyasya jJAnAmAvAnasthAna sAti, ' ahmajJa' tyAMpe jJAnavena tarUpatiyoginaH sattva jJAnazAmAMnyomAvAdhattayA jJAnAmAvavAnoMmatyanuM savAla vAt, padmamAvajJAne praticovijJAnasya jANatvena jJAnarUpAMtayAdhinA jJAne satyeva jJAnAMmAvajJArnAmahasyAtyupAntavyatvana tarRpativanyAsanAvAva jJAnamAvAnAlAvAtu, patena 'va zinzAnaghAmAnya patra jJonAmAvatA vistRtaH ' vRtyu pi niha, topa cintAnaM pratiyoni, tajJAnacAvavatA tasmai lAbhapardhA vabacajya saattAjJAnaviSayAM prAMtavandhAsya sadbhAvato oNksinnAnAmAvibacajJAnAkhyaAAvAt, apa ca sAvadhayA jJAnavataH cIjanopa matijJAnAvikSaLognijJAna nAhItitamAvamArAya 'amarU ti jJAnaM tapa yAt, vaM stuti bAnenuMmRtasyAjJAnaca suSukhyamantAM smRti pajJAyate - 'sulamahama dvAE 7 iizcananeviSam " zAMta, 7 = suSurvyavasthAmAM pratiyogizAnAmAvato jJAnIvAnumavattA, maiM jAnumavamantare saMskRtipIdhe pati tAnI mAvapaava jJAnasya lakSivaidyasthAnumava ' " Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneAntavyaMvasthAmU ] [ raNava niMgUTho [zvetAzvatarovanivar-2, 3]" phatyAvizute siddhakl iMdramajJAna samadivyadyamikAe manemiti te, tathAdighag "vana phatavata, navu nahAzA' tivatta maryAmALa nAnavera mAsamAnAnAmapi nImAnAmajJAnAnAmaiyarapadeza "ajAmekAm [zvetAzvataropaniSad- 4, 5]" ityaadishruteH| 0 rU mahopAdhatayAM vizuddhasaravabadhAnA, tapahita caitanya sarvajJa-sAtatva sarvaniyatRtvahiMpuNavakhyAmAM savati, tapazca "bamA~" hatyanumavA mAvapaoNni siddham ! zrutizcAtmamtathADaoNna pratipAta, na jamAvarya zaksipatyoupamAvAvarUpamannA trartavyanityAMha-veti-tra ravamuLe -pajJAImoDamadhAnaisvimi, nidAM-vyApAm, dhAtmana -brahmA, zarUmAyAm yo ve-jJAnAtItyartha ajJAnaM DhiviyaM samaSTiharSa vyArSi-, tatra samaSTibhrapatathI takya vyaDhipatayA vArevatvamityuparvata- mAnamiti-samasyamika "pAm' ti vyavahate, dayasyamikA ane ti vyavayite, phatyanvaya ane vAjyApi tamAmadAvAtve daSTAntAvachammato mAvati' tathA mAyApAnajyatve zrati pramApati-nAme#miti "manAM- meksa hoditachamAM vaddI prajJA yugamAnAM vastrapAdA no nupamALoganurote gadADhyanAM mumogAmanoDava" [vetAzvatopaniSada -4, ] phatyevaMrUpaSya kRtikA samaSTipAjJAna prayoganamupatirUca sarTimiti RpitA nAyApalvenotsadopAdhapatayA, brahna vivartamRtanAdacApajapa mAyA brahmaLa parichidmavaivAmazcitataiveti tatpatti chelvAn mavatyupAI viruddhatattvajJAnetivizudga naramozyAmuddabhUtAsthAmavami thatuM sarva pradhAne samaSTipAM mAtyartha tadupahita samaSTirUpamAyopahitam, caitanya Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pavAra 2 ] | tanavayinIdhivRtividhinAma vALamIdhara phrati = parivarte, sahAjJAnIvamAtvata "jA sarvajJa sa sarvaviti zrute, ye dila sArasvata pArArI, mAnavvurasvati vazavAchAvivasvAnandamayoza, saparamahAvAta supurti, zata parva pUlpAipalsayasthAnamiyadhuLete ! thA ya vanaya chayamikA "vRkSA' phAti nakArAya vAM nahAniMti kRta ane parAsta jJAnasthApi vyagyamidALane vaza "ndro mAyAmi duhA te" [mRdavArakhya vALo rUpama, pAdhivirATastha tarja brahmasvarUpa vizusarvaprayAnamAyopahitatve sarvajJatvAdhAryAmitvezvaratvavidharmolveimiryAmiSA camaca sarvaoNrvAmityakSAyAMmAra- ujAsAnAvamAsa vAti- vArojhapallavitatvamevAzAne tAtyam hiropAghupatisya vatanyasya sarvajJatve murti pramANayati-1 sarvatra jJAti kahyuM sarvajJozvarasyo rum banAvopati vizuddhatasvapradhAnA mAyA dhasyA zvaralApAzArIratve hetu- sakArAtvAritikA phI machiyezvaya sArArI tathA nandamayakozopi, tatrAnanda- maya hetu-zAnandaghanutvAririA jorA hetu - zevarAchATaeNrutvAtiloco mahAraH pATAvitaritadatamapRvirodha, vara yathA ratasuvarNa jagataprakRtIti dhanAnyA chAta tathA samaSTivA mAMdhAvi IvavAnadvapasya brahma nirAghAtmavavAbhanna dhanamAtRLItiti mavati jorAvAryaritnAt zoH sAmati-sarva di mAdhi stha4 rUmapadmanAta tavAnImupAvAnarUpAyAM mAryAyAmanun mUtAvavavyApA ( vihIna mavatIti sarvoparamAvajatvAtu sukhacimiyartha. mata ga pakSapAvAdevI azonastha vyaSTImarALAne tvavyaparAmupAvata- cA aiti nanu "anAmezA' dutyAdrivrutipramANAtva tatra siddhA Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7H pa ane havyavasthAmaLamU ] joniSat , 2, 9, 21] vizrute / tra yanta-samApivena isamaSTitAbhyapadezaH / ya ryAdhuniopASitayA mahinaAvabadhAnA, teMDudyuita caitanyama pajJAnIdharAvatur 'ajJa' hyuvyate, AjJAnAvamAtrAt, aspaSTa bAMdhatayAjJatiprAzAsya mAnnatvam, asthApIya mahAvijarAta ArAzarIrama, bAnandra kannuravAra hetorAna-mayajoza, sarvoparamAt mukSi, sthULa sUkSmazarIrayAAMti nonyate / noTTisamayorjana-vRdhdhAna coritra naziyanoriva vAge, navutiyonIzvara prAyoravi vana vRkSAddhibhAzayo(iva jJazayana taprativijAzayovi oparDanepramANamanevaMtatra jayaM zraddhemitvatatatrAvinrutti pramANa mityAAyenAda- ndra kRtti-ndra - AtmA, mAyAmi vyaSTi patayADane vapata(mupAtA mamAMMyAmi', pupaH- vaTTupa, yate-mavatIcarca, banne mAyAmiti vattuvanena mAyAyA~ anetyuM suspaSTamavamAlate / kSetra mAyAyAm| vyati-vyavyApilena vyatiAvyapareza, samAvyApittena samaSTitAzyapadezodhrupamAyA vapa tattvayonanuM popoti- ca dai{ita-nipraa pAsyA vyaktavyAdhitvameva / sadyuti mohanala prathAnAvidyodyutam| anya azAt vyapadeyatve hetuH- jJAnAnamAlAti praSakhADazeH prADaze kRti, tattva zvetu:- avadoSitayADatiprAzAvitti 1 zrApi praziopa, *-- rUpanA cAphezvarasya samaprivyapavezyA mAyA sAtvAt jAnArI manindrapravutvArAnamayorA pratyAviAcetvarthasya sUca nam| vyakTisa japaDijJAnakSeoodhyo?ddhAntAvanatoevo papAnakA( tadrutidvaitanya payorI zvauAzayoe-pAMcata manayonyadi-samaththoAita / tadrutiyoiita- samathupahitanaitanya palvesvAsthya vyazuditattvatattva pa prAjJanventhe neti-vanA = Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228]. [ tavodhinIvRtivibhUSita vADame gva sarvezvara" [dvArathaoNniSat 4, 4, 22] hati zrute vana tatvacchinnAzayojAzaya tAtivizvAzayo ssdhArAnupahitArAnayojJAna tadupatitorAdhAramUd caTU nupatanya tat turImanyujyane "zivamata vArtha zunyanta" kRti sute . Drameva turIyaM zuddha caitanyajJAna tadupahitacaitanyAbhyAmaviviktaM sat 'sarvaM brahmava' (tejobindUpaniSad ] phUlyA "tana vasa" [ chAogyopaniSad 6, 8, 7] phUTyo saMhIMvAkyasya vAgha, vivivAM saTTaphyumati voca ! jAdhArI vRkSAvachinnAlArAyo mevo thA tathA jJajAti - naThArAyativinvitAvAra-jJa0matavinvitAparAyo mero yathA tathatyarcA prAMDajJaspezyAma zrarti pramANapata-gSa varvazvara kRti kRtairitA duSThAviSTonopaddhitAnupahitavaitanyarAdhA rAdheyamAvamupAdyAnuM tavaitanyasvapI trAgaturIthavyAyitvamupati - vana-taravachiti gavAranuvatijArAvati- AdhArabhUtaM yad' manuddata zuddha havApamAvAra tadvAhityartha zuddhacaitanyasvapajya brahmaLaturIyapathapadeve zruti pramANayati - vimartatiA turIta parathI brahma mahAvAkyarthatvamayaMti- surati "ra ghava' phrAvo hAsya mAcisya brahmAMDamannatyaM brahmaLi pitaanaiva mAt, cata dharapatasya vastune dhiSThAnasattAtiriktasattAvejallAmAvAdhiSThAnasattava pitasya sattA, nA topati para tattaratu vAvacchinnatanyAmi cAtu, bahmaNo mAMthAtistadupaddhitacaitanyatazrAvaviktavya rataH "brahmava"tyAdrimahAvAkyastha "ta, tvamasi ' tyAdri mahAvAkya) 4 vAkhyatvam, yAM paramAthI turIyatanyasya = paramArthataH pitAjAtistadupaditatanyAvitone sAmAvatIti vivAryate tavA vividha tA pitamAyAvameva - vAvArthavAvAt sapUsyottamadAvAvastha zuddhabrahmaLeva usaLayata Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane.ntivyavaLimU ] [ raka - WjJAnazyAvaraNavikSepanAmAmati zibitayama, satrAdhipati koralpasyApi medhsthaanekyojnaaytaaditymnnddlsyaalokthitutaiyanavidhAyakAta paricchibhasthApajJAnakzAparinniAhaMsA-- 3maddAvAdyaya kyatva cetyavivi salvA, viviMt saddhasthati vocata hatyA | mAyAvidyAbhidhAna yAjJiAnavAjyApi sata rAjAryajArivaM sarjanAryakAritve ja rimekamAi na samAvatIti tasyAvALarAiipirAntikSetyevaM zazidhargha samIThuM-sthAjJAnAcatA meLa ddhayartha pratipAtaLe prazaMmata zrAvaNaraviryamupati- tetrAti-nirApatyormastha tyartha, mAvArAta pAchAne sAmamityanvaya maryAchinnatyaM brahma mAchAne parichinnAjJAnasya vArtha sAmartha rAvatuM rAjyamityapekSAyAM. athaDAmibiyA medhastha ravApelayAtyadhiparimALAvityamaug0cchAne sAmarthamavo te tavevamapi sanmavatIbandhapati- sAhityamAhartAramALApAyA nyUnatamaparimAincAtyiA bAvAvamedhaparimALApAyAdriyamALAhityamaSTha0paramAyAdhutvatipasyartha "vicagAnAyata kRti viroSAt, mAhityamAhAchAvatve medhasthAhityamapaddhaviSayavAvalluiSapratyakSaprativanyavatvameva, tAvathabhAvAladvIparAmanAthapuram "maroyarnayanavivAratA' kRti, saMsAtmanaH parichinnAnta naLAvachannaparichinnatvamevenyataH "avasAyaramA.' yuktam, mazAne nAvara zuddhavaitanyasvabhravastha brahmaLa pava, tasya derApajhevAmAvAvaparichinnatva, evadyAkSAnisvAzrayasvama viSayurva = zuddhacaiva caitanyasva yata katmu "mAzrayatvavidhayatvanI, nirvimAvitideva jevA pUrva siddhatamaso dirdhAzcamo, nAzraya mavati nApi ja che ? Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 ] [ tavodhinIvikRtivibhUmi manocidvividhAlavatarADachadrane sArthaka, taduSTrathanag rUri,nayAssvRtaryAtmanA vatva movahu sudhitvAdri samAgeta jJAnenovRttAvA ravi satva ! vikSepitAI rajjvajJAnaM yathA svAvRtarajI sAdikamutpAdayati evamajJAnamapi vAMvRtAtmati rAmanA zizcamuspioti tAdAsAmAIi ta6- "vizeSAviDhi brahmANDAnta jJAti mRt | sarasvatIrahasyopaniSadru. 28] rUti "va6 nitya mitra vadhArda, puta samadda rAtine' sahavAmanarAta tAnniti, vAmanavyavahArama" rA [ saMkSepArI 2, 366, 32] phrati ! tavAMcchA nathaMAvAhUnivrutyaryamutmU-moriddhividhAyatati- avanDovAyatuvacce thI brahmaviSayA vuddhiAMtvativakhyAtatya, brahmavidha vuddhiprativarSanameva brahmA pAchA vadhyA jUnaparimApatyamevasya dhamaDachAvIratvadachA tenAjJAnasya trahmA 'dhAravavamarthane sAtamupayAti- tavu dhanadariritIti sAdaDya pato nutvena no jJAna varavuM vahipata yathA tathravAvidyAvratasvAbhane vartavAti svitaM samAvanApamupAccha tItyAha- vanati- cAvapattiyuthAraviyetyarthaH vaDAne nutvena guvapAzAnenI vilepazilpanaprayoga racativiparitRti. mazAnaya vidhavAribapopAnasAmarthe vikSeparApti dAntavapramena sAdhati- ravajJAnamAvinA svAtaro urvazInA vratano svAtRbhAni ajJAnAvRtAtmani cena tomartha virodheLA tAdAsAmarthya ajJAnasya vAvRtAtmani maganApripakSo tpAna lomarthamAM vilepavaTAvazAnatya padutpAvA prAvAM tabbatamA tayumiti ziritra' datya hitena sUpha Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyavasthAmaLamU ] nitacavajJAnohitanatanya -zarIradhAnatA khovAvAnam| tatatama pradhAnarAvizvanajJAnoparita caitanyAhujAzam, ALAzAt nAyu, vAyo, AvaH, anyaH pRthivI jovane, "ptasmAvAmana Aga samUta" [taittirIyopaniSad, ra, ?, ?] rtyAvizrute / tevu jJAAdhiyAnA J [ rA nimitta vajhAnA "tataH satyavatA khAd, pArAva vAM rAtam| anuSThamAtra puchyuM, nizcAtre yo nahAt" // z|| IvanAt panhocAAnivaijJaLasamathamavA parthama, anumAtra puruSam nena sUkSmazarIevatatrAvaivitam, jJAnendriyapatha rmendriyapacavuddhi manamALAvitrAyuSA sadvra tiM tat sattAvayava mIyate| AvA vikSepovanana jJAnoudatasvAtmano nAto nimittattvamupAvAnasyaMtra jUtAdAntana samathati- zaoiti- akSAnoUddataSatanyarUpe cavA caitattva pradhAna satya'driyane tavA naitanyasya patAsya nahAtmAdupAvAnatva na AvatIti jJardhAomattattva tatvetyAha- pradhAnatati / thavA tu taMtro"pAdhimRtasyAAnathaiva prASAyAdriyase tA nahAtmamakSAta nahAtmanAca nAta chapAvAne Avartyati nATTupAdAnatvamadhyajJAno paritAtmana tyAda-zeSipradhAnatata thayetyAvinA bhRtAdAnta spadhdhatA mAvitameta yivavajJAno caitanyasva jJatu pAvAnarvAntamattatva vyarvAyatte AjAvyapane cUsya cayA bhUtAnodita caitanyata parvottautttAmenuM viziSyoparIti`tata dAMta- nihAcaitanyanya navApAtvata tvartha jJAzima * tyartha 'utpadyate' nRtyanenAnvaya, vaM 'yuH ' tyAre vyutpadyata tyanena laoNmba, AArA prati lAkhAvu ohita caitanyasva ALatva gAAni prati tu pampati vizeSaH / AcAvimA laghuttpattI zruti pramALati- maryAita- tamapradhAna ' mAno " Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rarara ] [ tavadhinI vidgativibhUSita - tArA tamAdhAnyam, saranA, maryApi zaraNapurAmAM tecchAzatiSapujo. patAva % matAni tanmAkALajI , gyA sUda zarIra dhUmutAni votpaghaoN, sUkSmazarIra sadazAyavAna kinnarIAi , dhavayava jJAnendriyaizva vRddhimanasI mandriyapanna vAyupanna ti. jJAnendripati7i . nandazAnAM sava-2nastamoguNatrayayutve pradhAnImUnatamoguNayuwjJAnopaditAtmana pavArApAdAnatvanityaMta mA- pateiita- dhArikhritya. nAraNa cAjApaSijJAnasya, vArya hi vALAnupameva mavati, ya izoraNama ne tamawyA R mavet ta ita AmAjAzAlimapi tamapradhAnaM ra yAta, tama prayitve ja tevuM nAkyarakSAtamAdhi nato sitamataktA jJAne tame prAdhAnyamathI svArthasuvarya nazvAryaduvarya tamamohotpAvanArA sAvajanartamAMti satIti nirvivAdama, jayapu gumAra vALamatamucca popadyanta phati jALamUte jJAnepi tattva-janastamAM santItyAha- sarva karatamAcIti UtAva jhArazAhInI mAtrA gIti-rAtabhAtramArAma, parvatabhAtro vAyu, patanmatrei te rasatarnAtra 30m, kAlpatanmatra pRthavItyA mAvajAnIti- "gjaLa tvAzAzcime dvidhA vimeva, sthAtinA, prI tAni thumUtA raviMkti, 7 pazcItAni vapazcIta nItyartha. temA apazcItatanmAtravyaparavAjArApizcamacI puramena sUkSma minnamasyAnuM sukkarAranIti vadhu -vavanam ! ni sUkSmazarIphaLIyapekSAyAmAha- dumArIvALItA "kSatarAvavavAniti paMdu tahevAyavAnAmuvarane nirjIvati- avayathI -ti jJAnendriyAnna, phati yaM tava vivikhya paribaLe suti- jJAnendriAti --zrAvAya varivarAtaH zrondriyamupa Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyavasthAprAgama ] [ rarara vAmi zotra-svajaniMhA-prANAni, tAnyAzAhInAM saoNpizarobhyo temyA pRtharA pRthaputpaghaoN vRddhirniyAtmi khavRtti, sadbhava-vijAti mA manA, itayova vattAbAyotamavA, te ja panAtitAno mikatempa pharate, paNa prazAtmavA sAravAMcatvA ya gAyate, tA 3 vAra gukha grAharSa tatva, vAvo sadhi rAhu caridra goyata kRti vAyupukhasva parya grAhu tatva, tenAH tAttvirATyurindriya mavatIti teno gusya hAsya zoda tatva, pAM sAhizAdrazana nAyata phati tadguNI rasa0 , cAhava tatva, pRthithA sAvarAt prANendriyamuvatIti pRthivImukharca abhyasya gAMva prANendrithamiyAe- tAti-zrotra-rava vaktaddA-grakhiAnItyartha, "kalpavana' gvyanena tanvI brija rAjIvAvayavatayA "vRddhi-mana' puti catte tatra zA dhuddhi? vi ja mana? tyAhU yAmAha- vRddhiriti! mA manta nivRttiInanuM vitA ddhAthothantArabatayA prasiddhisarIti torapi sTarApIrAvayavatathamiyA to tamityata - patayarativRddhi-manovelyartha, patena "mano vRddhipahaddAzcita, rAmAtaram' * saMpAyo nizcayo pArva, saMnyo viSaya amI" . - rUtyane virodho nirA vevitavya. vittajya vRddhAvAmAM taLArdha suddhArcameva, yArA manasyattama tAryamapi manAya meveti ghuddhimato nAgitatArivAro misTimya hatpatti tyA-pate ceti-buddhi-manasItyartha, "kalpaphulyanena savA zAnenidrayapazalya vRddhimanasoDhAjArAvitAttviAkAryatve hetu mAveti- pANiti- jJAnendriyAtInamArca | vedAnta te 'samayaoorA prANamayakoza manomayazore vijJAnamayorA, Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 ] [tabodhinIvitRtivibhUSit ' suddhijJAnendriye sahitA satI vijJAnayajJozo matta, anya - mojAmina nivena joiyAnI vyAvahAriktto nIva mRtyujyaMte manatu jarmendriyaiH saha manomayogaH / mandriyALivApAMmapAT-pAyuvAni, ztAnyAhArAvInAM noMomyo. vyaste yutha pramutvavante ! vayava prANASAnodrAna-sAna-vyAnA ka Anamajora ' tyeva pa. jozI AMmamatA, taMtra dhrUjArIya mAMvAra vaheto samacorA' patre vyatttIrmAvati, vidyua sattvamayAno sodavyapaheravA mAyA AnInu vAt jorAvavAAnpattAvAnamayoza, yaM ohanalavamaSAnA vyavyapavezyAmoyA jJAnapravrutvAdeva devorAnamayajo ' kRtyanena AnandrAryajorAH prAryumandritaH| dvAna prakSajJAnlR vijJAnamayajorAtri meLa vIryAta- paddhititi yaM vijJAnamayo, hodde co hondvayam maLopa choLomayamanuota, sa ArtAmotvAzcamamAnI gIva zruti vyarvArrayate, vijJAnamayajorAstra taryAta sa patra vyAvALo jhIva tvarthe| manomayorAmupIyota naata / sUdhArAnI ( '-cacavatA vArmendriyapasa caDum, cala rmendriya la tapatapattane naindriyo nAnA N vIti jarmendriyALIti| AvArAsya nazAnuM vAiindrayam, vAyo noMzAn pALIndriyam, tenalo noMDAva pAndriyam, nasya noM'zAt pAyu, pRthivyA noMDazAnuvasthA karyAmatyeva pazcAAva jarmendriyoLa nAyaha tyApa prakSAnIti- vAvAdIni zarmendriyALItyaya, 'utpadyo tyanenADhya savanya 'vAyupasa 6'ti cakrutta tapapratistyarthamA4cAcava ti- pateSAM ca pak nyu 4 - "ti prAmo gunepAna, kSamAno nAmithita havAnaH vALaveze yAt, vyAna savaeNrArIna ?' ]] L r Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyavasthomaLa] [ rara te zAzitaranIMgaromikite utpaghaoNA hUM boLAtivizva vAridrayasaMhitaM prAgamathaza yiAbavena goMvirya pay oro vijJAnamayo jJAnazapikAnuM :, manomaya chAzaktimAna vALA, bAgamaya ziyAsalipamAna karyA vameteSAM yonA vamAM, patA hozavayaM zikti prahmazarIrahyuSyate, catrAthalikSmazarIramavuddhiviSayo vanavagrahAzayava vA samASTi, ne javuddhiviSayamAM vRkSavAsravat vA vyariTyUnyate, yata samagyupata tabdha sutrAtmA hira zALAti vomte, sarvatrAnusvaMtatvA jJAnavivA- dati vanatipAghaDavAvasthAnatovasaMyama pate ja prANAvo thAyavara punA, carya "satpa' datyanena vanya prANamayakovarupamupati-miti prANamaya rAjyAzAAtinaDarAtvei tumAM ati- prAgamalorAyetyarthe patevAM vijJAnamaya-mano. maza-prANamayakovAnAM vivikhya vapapana to vimAsArthe mAvati- paSa jozerviti- anaupaviSa tripu koroSa vaLe tyarthana teSA nihorAtrayANAmAM marca kartA -wAryapAtmaka nihorAtrayameva miDhita sat jUhArArI mutha, ra tu jarA prayAvanyatve sUkAvArI mityAda- patata zatramiti thI ja vizuddhasarvapradhAna manamAnadmayorA manisarvapradhAnamajJAna 'mAnandamayakozo dariphlevamAnandramayorAmya samaSTi-meina vizvam, rathostorAtrayAtmazahUddIrAreDapi samapricaSTimena vimitya-saMgrAti-sUkSmarApIDabrItyartha, cAra lAva pAnandamayazAmajanamAranANAnopativaitanyamIzvara, vyaSTivapAnavamayogAtmakadAtivALA jJAnopativaitanya prazna samaSTithaSTimeprayoganema, " tathAstrAva - samaSyiddhimedAne 15 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahada ] [ tavocinI vikRtivibhUSiAma bAhupatitvA, calA- sadA pannAlayA jUThThA tyA rAri vinimayavihorAtra: nATyadrasinAmavA na, zAva- pUchapazcayathAvita - patayapahita vaitanya tainAta, te teno mALopAtvAta., dhAka pI- dhUharIkSayArAma tivArI mirAna mAliza nAmRddhAsanAyattAt sva. yUjharazIyasthAna jiti chatrAtmaunalAdhivAnI manovRttimAM suvidhAnanuM mevata "ddhivitaruM tainA" ta tha : bAra bASTri sastIyAda-mata phAti alyA divyadhA paSA paddhiviyatrena sUrArAtmavizvapAMtavimAna vorAtmajJAtya rANAvAva zarIra mItyata bAhuM chUjhapApekSati jIda karAvIhAsyanihorAtrayastha tulaM vapnavatvamupanAMkhatarAmacavAH svana tiA mata- pavana vanavaMvAdevAmajAmajorAtra vadhAropaditata sUtrAtmavaddhi narmapatatbudhavacce vyapriyapadyarAtrathabhrapArANI paddhita - nyastatAlapatrAvetita dharApaddhimiti tirUM tenala dravya rayatve hetumoda-gImati adhyApatinIti, vicAdara marma samari sUvAra sUtA sU0mapazcaDhAvAnaM-tArthasthAna. sUtrAtmano dviSyamatha tenA lakSya -manoudvArA sUvapayAnumAvavaMyati-patAviti. manovRtti dvA- tenA sUvAvidhAnumAvarte zruti pramANata-vitinA cAra- vizuddha savamayAnA jJAnahAlamakhimatinApradhAnazAna pablora, paddatatanyocya brADoyo sevo vanavRkSA-nnArAyajJaTAdhanavRlAvacharAjJasvAyattattvatimativivArazAmedaSTa teno pati tathA prAima rUkSmarAyoTuM Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntarAvasthAmAgama ] - rara7_ kamostadunnitrAtmanona-phUlavava vavavichanAziva gAya-jhavata tativivitAzAmevA. suzI tti pUratAni pannItAni, zIzara su-zALAAti pazane dvidhA vimAnya sa teSu zarmA. zAmiyAna patramAM pratye vatardhA sA temAM viturNa vata mALAnAM svarvAvIyamAArityAnA mAmAnavuM saMyojana patitanyo sUvAtano DarudaMvAvetyA annAnI pannImUtezvarUArIrIjotpatti dhUmtotpatti vopaddhitAMnimayati-vamitini -raghubhUtAnItivo mavati vijJAsA mUtAnAM paDyA? tannara pIpaLaprazAmAM-- veti-pakSI viti "didhA vimasamama" pratyatra kriyA " viyetyavavA bAvarAvInAM tALAM jJAna kriya vimaratve kare mA-nAyA"tyArAnA- te vAsu mAniMti- tevu hatu AzAlInA mAtA vimAnya dvitIya mAmAnAM tu pannAnAM pratye saMvatu vimanana, parva vAjAzAhInAmavivAha paka mALa, cadvitIyanA parvavatu vimAnAnuM pratye javA -me, te vASTakama vAparyavasatA parva tathA rAzidya- jimamA vAMcavIvInAM ratumakhamamAAna posTane jIta dhUmArAmupanAvate, vAyoravinatvapaDArdhamA bAjArANInA tumakhamamAmAnAM moDhane jhINata dhUchavAyupanAvate, kaI dhUnonaprathivInAM samutpatti sevetyArAthI vaLIyAImamAsya dhoyAvahAmo mizrAmavevanAyAha-vartIi, mAhityameneti , nanu"tepameza trivRtta trivRtti zaravApi ti zrutI trivRtvALameva zrayatati grAmamAtamAM tratrane Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rara8 ] [ tApavoyinI vikRtivibhUSibha vivRtvarAchu vstrIvALayupakSAvid nAkAmAkhya jagyAnAM tyajave tuje svAImAmetarAmamAmAM vaizi yA tayapa phatyAhATInAM niyatavyapadezavyavasthA mAze somavyayate, vAya zabda-zai, no zabda sparza-haLa, ghaNu zavpa-pa-rakSA, pRthivyo zabda sparza pa-rasa-LyA, tempa grIklempa narvazAnAM hovAno tantatAnAM zUjhazarIranAM votpatti | zarIramAM manuna: pakSiyU-vRkSAlInAM nara punA--venophrijJA vyArA trApi vasturvidhaghUzarIrameneSuddhiviyatA vanavAjazava vI gayu to bava vzcaraNAtipAvazIyA nava pannIne bAkarazAhonAM pannAnAmava yUhamUtAnAM ghasatAtramAlimutva viroSAvAsyA UMta vyapadeza, tanyastha ja varyAvat vAyuti vaparA, sthAvat tu tena phati thaparA, parva nadavyapaherA pRthirva vyaparAdheti niyatavyaparAvyavasthA ninivarSanA sthAvityata badhuM ja pannAnamati aa "maSTamAkhyA tya= "maSTamamAMpAmyAm' rati pADo yujI tavAnI ghasIkaraNatara pUchotpattivAyAmAM mAro chUTALAromAjA vAgyAghaTTamamAyAnAM samiviSTa vi mAvarAvuM vAryuM samUta ti zrate, na tu vAkhyAti bAjArAsabyuti parva. vAyora, tenalo gam, nahAtu pivItye zyate na tu tenalo dhAyuta--tizrutiniti lAgu karyuM sanAtI. mukhAnAramI hati azakya dhU0 dhUmtavAyuzALavAtuM tatpukhAcharAd ghAthI yU rAddha patanmAtrAmArato. sAyamAnasvAt sparvaguNasyoddhava rAti vAya zabdaspara, pavana bdaupALItyAdrivaM mAvanIyam ! pakSIo ghavamaThThAmUne turvotpattivAtacUTharAtpittiyA-pute tit Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ w [ rarara ane vyavasthAmALam | nahi, lavAra 6 e vyakTivi mavati | talama yuvati tanya sarvanAmamAnivA vividha sAmAnavAmAM vaizvAnA prati vehiti vokhyA vaiSA pUjArImavivAhaMtramaya za: ghUmo pAyatanavAnAzva 1paripate e pata6thayupati vaitanya vizva phalUkhyate brahmazarIramaparitya zarIvaNavA. sthAe dhUkArI vizvAtijamozo nAgatitadantatAnAM dhaturoAitAnAmAkarAyunItibena yUhArIrI vinurviyatve rIti-rIti cUTharAvI sthI isamaSTivyaSTimena vi rati- trApati-nyUchavArIpItyartha jaturvidhetibanAAtihitanarAyunAvimena caturvidhetya pazciviSayatvena samaSThitvam, ane vRddhiviyatvena vyakTivaeN dhodhyam. dhUThArIvahAlamagyupahitavaitanyasya vaizvAnapaduvyavayitve virApadravyaparatve ja hetumupavirAti-gusamawyuSahitamiti- yUjharArAtmaka samayupaddhitamirca vizvanAsakavandhI vaizvAnara ti, mirAna kholavanya tena "namimAnitya rati vaizvAna vyapahelo pituH "virATuM tyara virapala viviyArtha, nita ti sAruM tena "vividhuM rAMnamanA dati virAThyaparo hetu aa vaizvAnavyapaheravI vitAvyapaheravarcarApalI samaSTi dharA rANI rahyAzramayajorApavAdhyatve "kalizAha" ti hetu spaSTavaiSayika tvAnumavakakSa DAmora yUharAvIne mavatIti dhUmobAyatametacharIram, tavAi nAkAvyaparAM vityA- dhUmAvata 'tyAjJAtinA dhUraphAra kSaNavajhayutacaitanyasya vizvapavadhyapavirakSetyA- patayaSTayupatimiti. tatra hetu- sUkSmatA vizvasyA | jayaTyAtmaNU0rArImasamayanerA nA tyAhu- pati- vizvasthApItyartha uSA daSTi, annaviSApatvamannamayo hetu mAhi Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ tavayanI vikRtividhita tyunya saMta viraiyAnI ti ivarupI-vidhi pramAniyatritene zotrAvakipana kamAnDara para majAnuM , chIdropadrayamanA timirAmAnannate vAlI vipazvana banAvvavana kAna-mana sijhanandana vandrA vyuta-caturmu-phraH kamAnTilena moDutsadA vattArayenA drivaMtuLa mA sapanayA#AvittAya pabrAhya cUmomAyatanatva nAkUtvei detu, catra vaitanya samasyajJAna samaSTikrUArImadisthaDhArI rodhitamanva-sUtrA bhaththAnavapade trisadvaya dvrApavAvIzvoTiM, catu punarvyUTyajJAna-vyAdhirArI vyapTisyurArakSepahita saMnya kAMjJavizvavyapatriya tatvavyApavAnnIvravAhiti atra vizva-vaizvAnanaMdAvasthavorAviyAnumAvajatvavacananumAvajatva-dhUchavAnumAvavAvALyupasaMddhanuti -tatAviti ndriyaM vitam, zithidevatAnathajhina zopriyeLa vizva vAnara zamanumavata, vaMndriyaM vAyuvatam, tena vAyuniyatra * tena mandriyeLa vizvAzvAnI sparphanumavata vakSurindrio ' suryavatam, tene sUryAnabrisena nayane viznadhyAna i manumavata tanendriya vasAvatama, tena vaniyajitena lenendriyeLavizva vAnaro lAgumavata grAmizvinIkumAdhitam, tena saMnniyabriTena dhrANendriye vizva jaizvAna nyAnumata, va vandrivitam, tenA niyaMtritena vALA thArmendrimAM che vane vizva-vaizvAnarAvanumavata vALandrithamindravitam, tene draniyatrita pALIndriyeLAdAna vizvanarAvanumavata pArthivAmadimundritam, tenopenitrilena pALi vizvana manamanuMbhavata pandra camavatama, tena camaniyana pazvi - - * Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ enee.fvyavasthA raLe. [ ra3rapUrvAviyaoNnanumavata, "nA pitAne vadi dvANa - 6 ' '[ mahUvonaSat, re] rAzita vArthano dhULyuM mostadurvidvAno vana-vRkSata vacchiAzaziva nAMza-saMvarta saMtapativizva SjAzodhaziva pUrvavatvameva e parva paccIjhato mUo yUjhaghotpatti pAM sthUla-sUkSmakAraNaprapaJcAnAmapi samaSTireko mahAn apazcoM mevata, cA-kantiAvanAnomAM samaNi mahendu vina graMtha vA-vAtarakSAMzayAnA maidAna nAzayA sai - taMdundriA vizvazvezvAna vAmamavata pavitra banAiibreratam, tene prajJApatiniyabriteinopazendripa vizvavaMdyAvaoNrma mavarta, manapAte ndravatam, tene niyaMtritene manokrapAntAbena dhru5 tAvanumavata piAvAimabyuta vaidhatam, tenaSNutanikhristana vRdvipApana nizcaye tAvanu vAta bahAddhi vaMturbhuvatama, sena vatumhaniyatripAhArekha( darya tAvanumavata vistAromandriyaM vaivatamte niyaMtrite jitendrithe tyAtAInumavata datyartha sAthe rti pragati-jAtaiiti-kAzo noratAno vizvastravo vadhe dhUDhaviSayAnuM yaMnumavatItyathI ciMdhA pUrve mAmaSTivopopyo paddhatitajoyo evo cImUta chAttAvone viparitarAcAra baoNDavi pirAtupahita vizvanaizvAnarayosta, daSTa jona me joyuM atyAhU aApIta- rIpItyartha tahito dhULe inahiMvaraMcIpopati, voTsahati-vafmati mahatvanomava badana saMmahipokavase tyAra palAmatiAM tvano dahana paLo paDyo patAvadita maMdhAveza * * * che , Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 ] [ tavabodhinIvikRtivividha pati vaizvInarAkIya parva vatanyamanI rivanAvacchikamizana vaDhavAparanArAyativijJAcavaaiLevA vayamaryAdhyAya parva pratyAtmini vAdyamIta dhUrIyadhAro loko athADapavAlo nAma vivartasayi hanumAvyatvavat va. vivIdhAMdhAnojJAnanI prakriya vAtratva, tathA i, mobAyatanarvidhazarIramoSApatriAhitAvaturvasamravaratA , yatrahmAnDAvi sarva vALIbhUtapItamUtamAguM mati, zAvivAhitAna zItapUvagAtAni gharmaza nAte vecetana sarve ramalamadhutama camaryAdhyAya rati- samaSTi vyachiInAM tadupativetanyAnAM sthaIskULa pazcimAkaparopaditasvaitanyahe va - voyamabevAphopo riMta toDayApa phatya vArtAno di , mArI vimevAtmanamamimanyate, lokavi rAvIrAthamistratayADaDasmazAna maryApi phatyAda-gvariA - . , adhyApADapavAcyAM "tara pavArtha zodha mavati tretAvAdhyApo mAvatara bathApavAvavAM mAvati- athADapAyo jAti! - vavavatati-rivATAvIyarlaeNna pAramArthikUpa vakSepadhAtu, UMdravartacetyarthabApAtamattA sAthe parAmi, cAbavidyAthA vyAvahArivAladbhapAyA vyAvahArivalakU nA vA. pariNAma, zALaviSama sattAva kArya vivarta yathA-brahmarUpanimittakAraNaya sattA pAramArthiI, dhUnavyAvahAriratA :hakSArtha taya vivarta ti, yUchapaya ave sUkSmAvasthAna, tava zako athe parabrahmaLa pavAvasthAna parabrahmavAkzAna pa zavihA rUAdhUhAtmAnapadgonA vamAlata datyazAnAtmazaktivize tAjAyeya yApi vijayataH zuddha brahmavAvatiSThata hatyA tavaizyAkhyavahuno vadhumAtratvamiti mAvati- yAtyAdinA- - Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyavasthAmaNa ] [ rarara jApAgacItamUtamAM mati, tAni savAriguNahitAni pInnatAnyutpattivumebaitALamUtAjJAnopativaitanyamArga, mati, tatvajJAnamajJAnopatitanya zvAdimetAdhArabhUtAnupahitAnyatarIya brahmasamApanuM mavati bApAnadhyAropa va vaM' pahAthavadhi zodhito sta, cannAnAvilamatirupahitasajhUtvAtiviziSTavaitanya taddanupahitavaitanyasRkSAtraveya vasAyAbdiva tvenAvamAMsamAnastha "tava pavAgyAtvAd, jJAnAdriSTivAhitArvajJAtiviziSTatanya-taMbudidvaitanya kSAtraya ja thayowAvAkyAta kAryastha sattA zAragatati thar thasya vArthe ta, tA(gameveti momAyatanATi brahmANDAdri sarva pazcItamUtakAryamiti prItamUtamAtra tatta, parva rAkhyAtiviSayaladitapazcItamUta tArAvIrajJAtAlimapannItabhRtArthamiti tat sarvemaparzI tamUtamAtrama, savAtiguNadritAnyapaNItamUtAnyajJAnorvatavaitanyavAvazAnopativaitanyamAtranuM, tAva turIyanaitanyAtmadhArabhUtavrahmAminnati sarvasyAvastuno ghaDumUtavrahmamAtratvamiti 'tattva pavArtharAdhanAdhyApakapavAvAryamupati -vyAkhyAmiti tata - parAjaya-rudyArthaniddhanameva tatva rave"pArtharAdhanamititadupayAti- ajJAnIti taTuhiti- ajJAnAvupatitva navakuvati- mazAnAghanupaddhitatya samaSTipAzAnopatitanyasvadezvarasamaSTipakUdavArIpahitacaitanyavarUpasUtrAtmavizvakarmaladiparayUhaphArIrohatatanyAvahvAna mAM tritvAta tamannAnupatitanyasthAvitritvamityamitanyAya vaitanyatraphaLayatve yum ! taNAvapaDeDajhina dvAyAvi vAlvenAvatAya ti tasAyapabdavahiti daSTAnnati tadupahiti- ajJAnALikhaghupatisthA taddanupahiti- ajJAnAddivyatyanupadityartha, matrAva vaitanya - tamAma kA tana ne kaI vAta Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahe ] [ tavavoSinIvikRtithibhUSita prakIrA "vai'padravathArthatvavi, tadupatifdhonuvaMhitaaMtyAnanda turIyanaitanyastha "tatatva' vastrArtha vAta e tra "tatva sitivAkya lakhya~trayeLAvaNArthe vadhati sambandhatrayaM nAma padayoH sAmAnAdhikaraNyam , pdaarthyovishessnnviroSamAvA, tyAMswhalaLavorvekSya-raMkSAmAvati tadu kSAtrayI' ikhisvapAzAnopativaitanyasvarUpabAza, vyavhAlUhArAropaditavetanyapatinata IrUpaghUTharArIvaditatanyapavigyAnAM tritva tamijAjJAnavicaryanupatitaja vAva trimatyamenyAnenI patinupahitatva vana lAvI channAhAraSjhArAvakSyAdiSTAtAvajhona pragupapAtibeva, tamaMArthanA- prAvaritA tat 'padravALezvezvarAtri trizasya "tva pavArzvayaM prazAritriAsya vAmevADavA vALo papattine tAvatIti tatva va padyArthamAveta-patadupavitipaddhitAM thatata triveddha toya mUrta cadragupadata pratyapAna, turIyatanya tardha tat "padyAvaivAlyirtha che ? - OM venta te sarvatra bhupati -dharA nAmeti "pratyabhaLoH"rata sthAne "pavA pratyAtmahayo' rati pAThaH . muMvitA'yaMvaddhArthavo dhodhapAvazAsakvanvatra provAM sitamuvayati-sahunnatina paTelaivALe tAtpardhALasarvatthalAmanodhAyam, taMdu dattAvana pratavAkya racati jAmabdhidhUrtasyAvinAnDeivattattivAmi zuddhacaitanyasvarUpe viroblemanvato vyAvaMtye virodhaLamAryuM : sthAvarta mice cAlavyavartavameva virogha virodhamAra raMntavana te kurtIti virAMkaLavyavasvitthanA !' "leDa vattati vidhi kanna thaye "tatvamasi" - Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane zAntajodhAvALa] - samAnadhara , vizeSa-vizeSyatA lakSya lakSaNasambandhaH, padArtha-pratyagAtmanAm". // 1 // iti / tatra sAmAnAdhikaraNyasambandhastAvad yathA 'so'yaM devadata:' kRti vA variSTa drAvAvazuddhacaitADhaviziSTa 'vAva'varce dhirAja vihe tApasiMdhava tathA "tI. maNi hati je parokSatriAvidhiriAtanyavAM tata 'padrasyAparokSetyAiiIitinyavAva vaMdulya airthi tatparyasaMkhya virodhamviroblamavastu vadhA tatra vA "jJAItaviziSTavAsyartha 'paddatatvaziSTAdraya vAnyonyamevyAvartAya, tathAtrA vadhe taghArthaparokSasvAtivizicaMnyasya " drAvakSatnAvividitanyasya jJA meduvyavartatA-draSTAkarNaphaLazvazveta kathA vatra "'zadvAcavavArtho vidvatAzigkati vAvi. kanya Iti-viroSavirocamAvo vacce ti saMkhyA akSaNadbdha morvayoti - jhaMkSaLakhyatvahityaMti tatra sottati vizuddhattaravastranuMtaparyavRjyAM tavivasvAntAviroitAva8rvaziSTa parityAna vastradevahine vadhAvavIdhAtvat "tatpanma "ramiti layahR kSAmAvala vadhe tyamikA "zanA ScarAvyoH 'hyuM chAdiititvavihi, kvArtha tattatvavikig; tadumAtra virodha vapame, tava ra zrIma, taraya vominnA virodhamArA paristhIrtidgamamityamela tAjJapi tyAdhrukSa mavatIti tavardhayona saha sthaMkSAmAndhanya ne ? Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 ] [tavidhinI vikRtividhi -navaparityAnaruddhavana sahu -rukSamAvA, tathADyA tatva pacrthapolavA parokSAvivizivaparityAviruddhatana sTA-kSamA dayameva mAyIkSapatyunyatA bi va "nImuspiruti vA vavAyAthI sakta, satra zuLa-dravyavAnonasToparupayopaTAvyAvartadyAkhyoulyA- tayoti vighavAyovaeNtyA maMtravi "tat svamasi' kSati vADAvi vavavAghe viziSTapArthastha virodha parityanA virodhe virodhe parityarca viroSane dhA yA akSaNa sAmApaksajete gAyate, pratevi parokSatvAparokSavAtiviroSa parityaje zuddhatanya strota mAnahAmiyAda- yati ! tathA -pa revA nathe haLA triviyA-nahAvAthI banAvavAthI navA -2vA veti, tatra "mAyAM yoSa hatyatra jApa0 tIre akSaNA -tavArthI, "rAmyo hudhi rahyatAm' tyatra parca vadhu thayAta trAgA nadava, "loga kevavantaH' nyatra tat tvamali" tyA = viroSai parityajya dharoLe rakSaNa haddasvIti tat svamasi" hatyA mApakSaLAyA vayatve vati- kAminuM -vAvaya pati-"tata tvamasi 'ti vAgye datyartha nImutparam' rati - vAva vIrtho yate, "tat vamasi" ti vAkya vAvavAthI ja yate tyAM "vImupa' to vAkya phatirthAta vidaSTAntoDavam, -patadeva mAvati- targatanImutpamiti vAkya hatyA katpa0mavi - zukramavi phAmAAteyatatayAvarta nIRmiti, rITa paTopa mavatIti taiyAvartamutpalhImatyArAnA- pAkisAvajatati " -cAzuti kalpasya vyAvartatvAkI8mutpaTalya viroSai sonI--putva viroblema, yavA pIvita nIca vyAvarta jatvAtparva nIya virodhamAM savAra nIhaviroLyamityevamanyonyaviroSaviSyamA tavAI tioi dhira vAdasvI Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ra7 ane vyavasthAmALa] DabdhavazeSaT-vizeSamAvAMlayAvaziSTAnyatara tejyastha vAM varSo pattovakhyatra tapaDhAthaparIkSAviviziSTatanyavaMdhArtha rokavA viziSTanthayoranyonyasthAvartana tathA vizepaNaviroSyamAvasiya viniyala vA pratyAdimAkhavirodhana vAvayAtviAnupa rahi kSamAvAyavedI, lAMbakAya poSaNa rava jatI, tatra dhoyAdhAra-ssdheyamAvAnupapa vAjyArthirAdhA taM parityajya tatsambandhitIsRkSAcA yuvADA paraNAvacaitacaitva vAvayartha mAbhAve vedhAntui mAM paristhAnA nyAyAM yuvatavAtana jalapaTuM svArtha varasya vAkyarthavapapatti tathA tAlAjyanA viziSTa sutpa8 mavati, hatpaviriza = nIruM mavatIti nadhiriASTotpahasyotpavirATanIdocemanyataviziSTAnyatastha vAyArtharopapatti, parva naSTotpalkovAkyakSaspekyasyAyeva lAve prati lisya vArthatva rajUchatamiti muhUm- vAvArtha papattAva' phati prakRti sAvirA vAkyarthatvopanirnavAvartItyA pati tatvamasi'hati kyapatya viziSTakacaati-parokSatkAlika viziSTavaitanyA pahelavAviviziSTatanyovAyeya 3pasaMda rati-tiita tat svamasi'dati kyArukSaNAyA bAvarA vi ja tatyAM bakSItvamatyAddha-ti- artha, tatra "majAya cheH 'yetro tarApravApAna taRthvItAvunyItyA wtra "ra vamasi' datyanI jAmAM parovAtevA vidyuddha mAmariyAna jaisImAMtrasyamayagADaviruddhasTa mAya ricAnA akSAcAra catarirazipavA aMkSaLAya gayutvA caitanyarUpa devastha vAkyarthavaM ca no para tavArika bakSI guiA sthA, caitanyapAtAmAvALa vAkyApava sudhI sIIi vAvAmila che Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228.] [ tatvavorthinIvivRtivilim parityAna tIrapArthamiva prate tatparva vaMdu vAM. vArthapatyiona, -caMpArtha tarapALe. vA. DhakSayavati. kutara noti vI . tatra tIrapAjhapena vaDagratIta strakSayA tatvatIyakSAyApi khAte 'ta rvI pahayo zyamAna tarthadhatitau rakSAyA punAnyatAvanagarapakvArthatI pelA mAvAra -nAga"izogodhAvati'. vinasTakSaNAvyatra sanmati, tatra zogamuLagamanA jatA yuvAna pratyakSya "vA mUryanenAvA te tatvamasi" rUti vALe tatpaH paricamena tvapalAI-svapa vA viparityAbena tatpavArthavA jIlatvatthava pavamupApita 4 gva tatpAdarA-jaMpavArtha vRti tarya-vAjyAvihAvatIti mAhIla-rAvatIti tumikA nivedha hetumAtativAkSAyAM dhoMgeI tivAkyarUnyartha. "kSAtI dhoSa phakyavaM vAsa sviI tA thaiva. tIra pArthapratItitapAvA kSatriyaprayogane visiva vopAvApapatta, tIvratApekSa, dhovAkvala patti racAtIyopasthitita pava, cavA su'phrAya dhorI phleva vAkya te tatra tIrAtI-pazravaNa, ra. makAyAM, colAvyasaravA vi kAlide yoSAdhava DaniM tava tarasatIapekSAyAM.tA.narjalagAM vinA tapAvatIti kALatha-tandratItva, pelAyama pItyartha. te tattvamasi" puti. vAkyA. tarabatIta hAyaeNva tatpavA tatparyaya pavIt caMpavAstha: tIta satyAma kanyataravareneti-pata tatpavArthapratItyakSAyAtpana-pAcekatI. tyayAimAAhityartha. "tatvamasi phacatra daokSaNAma tyAgavRkSanAM nAsthati- nArIti- sAvati' phatyanenA vaya: atra tat svamasi'hati vacce tatra "oLo dhAvati' phAti vAkya ! vikravAta manAvAyA dravyAtaiiva akhAteti siddhAntAt Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne jApALyavasthApana ga ] [ karU vArthamya viruddhavA, tapariyAmena tavAyAdhAkSiLayA vizeSaparihAsanmaveDaNaka polavA-parokSavaziSTatavairavI viruddhavAna tariyAbena tatsapirithiMkSiNAyAmaNi vizeSAhiti ! na ja tatva tvapa nA svavALyAviddhAM parityajyAM zAdi tapavAthe vaMzavArtha - kSayatu, phata robo pAmanAmAvA taraMparityAna koikakSArAWAthavi- - -tyAnI tajati rogamuLIzrayasthA. pApatyazoguNavirA"khAcce halakhAyAM tataH zopamukhavirAdAzvapAthapratIta zokhapuot-- vAno dhAvatIyaeNvarUpavAkyAthavolaya sAmavena vidhaH pariTTo mavatIyA-vidhiparihAsamaverIti agra "tata vamavi tivArI -tapatyAna polatvavidivaitanyapatatpavarAjyArthisya pAtvaviratanyAtvapazadyArthasthA parityAronAcavAtatva pAtheyeM sAvati tavA tatpavArthanki-tvaparyatatvazvinorvesarva samavatyeti tathamUitArtha0LAyAmapi vAkya cASita-ti tatrInaskRkSaprAtha:vidha padito mavatItyAra virodhAridAyiti. "" datyavAkyamrutvanenosavArtha-tyaMpavA rAti sthAne jaMpo tatpara vA'moyu tathA tatparva AvavALyo ca parokSa vAriviriSThavaMtanyorthapAtra ze vihaDa pAtvAdviriSTayAmAM paritya thApA zitaLe darahita jaMpIthamapokSallAiivaziSTavaitandha kakSatu vAM athavA vaMdhaavavALo pratvavividvitasvarUpa6patra cI vizopackSatkAyiriSTacaraNasta parityajyAMrAnta ya dvaMtatsaddita tatpavArtha pasavAdriviziSTatacaMtyakSa thatu.panna tAtaviSTiApolavA viziSTata rakSA, vaMvirya citaryAvaziSTapolavAvivariSThata vADhakSA,patAvarta nirvA : mA0ikSaNApatraphaLAbArAttAmyupAmaprayoganamati rASpharyA Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra40 ] [ tavodhinIdhivRtividhitama maMjarAntarekha mAlibAkI ti vAgya, ina vane tAntomayakSapAyA sanmaveli, paDhAnta tadarthatInerUMkSA punaH pravItyavekSAya namAvavA mAtrathA "soDa devattA ti tava vI tAtiviziSTavakSaya vAyArthayAro virodha 6 viruddhatAdvaitAviziSTa parityajyAvihavavattacamArga sUkSati, tathA 'tara rvamasi ti vAkya to va pakSavAsdharaNatvaviditanveyakSAye vAkyarthasthA viruddhatvAku viruddha parokSavAparokSatyAMza paratvakAMstvaruddha vizamAtra sakSayati myupayA tava vamasi" rUti vAkyA vodhita "vaheMbrahmAMDa"i [tenovijUniSa6, 2, 26] rRti vAriyAdhariNA "mahuM nityakuddha vuddha muta-satya-svamavAramonanvayaM brahmAMDazi" rUtyavakhyA pratipadetumupanthasthati- pati "davAroma" phiti sthAne "vArtha maya' rati pATho yuja, tatpazya havAlAmAtvAtanya vArtha athatamaparotvAddhivicitam, vaM tvapavadhe vArthamA vAtavaeN vArtha tvaviviziSTavaitanyamaryAdAmu, patadumayakSapAyA masammavAtyarthApavAnoneti-tatvasva jALa caitanyasaMhitAvatelavA viziSTata svIsiyate pAtvAddhivivichatanyatapasyarthameva pavAre svapanAM pakSavAvivariSTa caitanyapratItezva punarapola-AviviziSTatapratItyapekSAyAmAvAnnidhdhayoganavAta sAM nAkhyapati mAvaH mAtrALAM vAmitAM dakhasvAvajhonapasaMddati- tAti! "No kevA kRti" hanna 'ti' parva vAkyasvarUpapa, tasya "kSati' hatyanAnvaya kata vA" thasthA "kSati'. 4tyanenAnvaya, anyatra spaSTamI 'tvamasi' kati mahAvAvArthavadhivizA "mahaM brahmAsmi' ti Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyavasthAga mU ] [ ok ' ronitA cittavRttitlRti, "sA tu citkrAMta vampasahitA satI pratyAmitramajJAta paramA viSayo taddatAjJAnamera nAdhate, tevA "S madAvA thaivodhovattAtavyaH, tatra tattvamasi' ti dhAbdhata yuvaitanyarUpatA vAtasvAtmanaH ardU brahmAIma' ti vAyato yathAvattavRtti neti topota-'miti / 'ahaM brahmAmIti vAvavAT' pratyaya 'cittavRtti vruti ' dhRtyanenonvayaH 7 sarveya tato lanDA vittavRtteya, tui rAma-vRAiMtakSopahma samA dhAnazraddhaviSNugalapannathaiva AitatyAha- adhiriLa kRti "niti- nityatva Ajara chennitya, zuddhattva nirdepasyuM vizeSavirokhamAyAviditattva nA buddhatve caitanya vapatvamnu; zAni trizuLamAyAvandhaditatvam, satyarUM triAAvAyatvam, svamAvaparamAnantya viparyAvanimittAnapekSAnandrava patvam, ayatve sattA tIya-vijJattIryadvatIyamAtrahitatvam, nidharmomAM sarveSAmodhAmRtabrahmA mannatvameveti tA5tsya vrahmona sadvitIyatvam, pava mUrta 'cat' 'trA sarvavyApa tamasmItyevamalaSkALAvamAvo cittavRttiH 'ahaM brahmAi AMta dhAvAvRddhiAriH puSayoddha patItyartha:"jJAsu niha. laDAoNra pittavRtti, nirmajannattvapradhAnAmAM tasyAM nirmaLapUn cacA muLa'prativizrvane tA caitanya prativizrvata kruti nitivivazvahitA matI, zarIyAti pratIpamaOtIti pratyA AtmA, tamitraM cat' azAMtamajJAnaviSayImUta padmala zuddhvaitanyam, tavu viSayAtva, tAtAnAnameva zudvaitanyatAjJAnameva, thAyate niyati, drAviSayasya prAAtasya vArjhavadyAkSAjJAnasya praviSayavidyApayo lanDALAvitjhartAivavopetanRtyeya nivartana yumityartha:| mavataeNnRtyA brahmAvAnivRtti, prajJAtAjJAnanitaM ca jJAnUpa prANi pUrvavatrajIvataMtaeNvecata bAda- sati- vrahmavAtAjJAnavAtryajidratha, kapAvAnAnivRttAnupAveya nivartata pava, cA " 3 16 .. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ] [ tatvolinivrutivibhUSitat pArAtanturAde pataaAdava jALejJAne vAMdhate tatkAyasthIlahattva vAdhitantrAn tantaitAvuArAritA-cittavRttiSi nAdhitA mAta ! sAMvasthita caitanyamAvityakramathA tavamAsanAsamarthanI pramAvatuM svayaMprAzamAnatyaminapatralAvamAsanAnanheMtayA tainAmimUrta sat svo dhamUvAlaDavRtta citattvAr rSaLAmAve mrutavizvasya muhamAMtravat pratyamitra patrakSamArge maryAta, E sAMta " manasevAnudravyam " [gRhavArakhyajopaniSar 4, 4, 22] ti paTopAnonA mRtatanuvAde padmasya tadupAveyasya TAo mavatyeva tathArgavaprapopAvAnA mUtAyAkkSAjJAnayovrutyA vAdhe mAyAjAryAAlakSya nAtope vAya patra, nivRttiIpanAv tItva Tvenava tavAnIM vadhatA mavatItyAda- paTavAti / tAva brahmA rrAnAryasa| kSakSakSmatA ajJAnAvapracASitA! nihAlAjA vRoinivRttau tairtAvita caitanyamApa rvAnatete, peLAmAve mula ivanivRttivava, cA ghaTyuMba kulaprovizvayonivRttau mulamAtramati"te tathA ninvRtti visthitanatanyayonivRtto vajanaitanyasyAvasthAAmatyuparyAta-tattvasivi"imiti-nihavRttiAMtavidhdhiomatvarthaH / tavamAlAlamaaiti ArityapramAvamANasamayaityartha / tenAmimUta sat prasipannAbA'mamRtaM sat, atra to vataM caitanyamAMpa' svovASimUrtati vRttimAM vanvita caitanyo dhamRtetvarthaH / mavati- taskRtivinvita caitanyaM tenAmimRta sat pratyAmin vrukSamArga mavatIti vadhaH / varati abDoLAvRttimAMiMivatattvatattvaya vrahmamAtratve sati, anugDAoNcittavRttapAmAnuM "manasevAnuva vyam " supapadyane, anyanya vALA vruttiotanizrvita caitanyatAvA styAvamAsa, trApatu vayovAvamAlamAnatvam, maiM tu vRttimAMta vAMca ' Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane zAnta thavasthAmaNam | [ rarU manasA = manute" [ menopaniSaduM, , ] sunayoravirogha vRttivyApyatvAGgIkAraNa phalavyApyatvapratiSedhAt , tduktm"pa vAkhyatvamevAya, zAstrakRddhivArita" , padmazaulivI. 22 vizvitatAvALyata phati "yAna manune" suSupapaghAta phati "manoviDanuSTayam ' hunena vRttiyAkhyatve brahmaLojiyate, "canmanasA ra manu rUkSyane ja vRttitivinvitatanyatAvANyAvyAsataDAmAratanala jIvyAkhyatvamaya pratigidhyata hati naDinovirodha hatyAttidhyAkhyatvetA brahno vRttivyAkhyatve tama, 4thALa 2 nAstAjha pannazIyavRtivIpamaravAvanaraMvAramAEUR tadumitinA agraNI padyAra parva paDitAna tani * svapravAzopa sophTava, dhIvRjyAM vyAkhyatanyavA haLAkhyatvamevAya, zAstrakRddhinivAritam | 20 | vRddhitatsavitAmAsI, dvAri vyAkhyuto vadam tAjJA dhiyA nAmAnena vaTa ret | 62 . brahmaLazAnanAzava, vRttithasipekSitAmAM sthaLe pavannAmAna kavayuvate " 12 rUti hateSAM padyanAmi vyathAna nuM varcastha pratyayAtmaka rAghAravA, vRttivivavavaM dharata phatyArASphayA- vArA phuti anyavat padAvityithA savAzoTTaminspendravudrivRtti mAhiti meva, ta ivaviddhAntAvAta jyArA pUrvAvArtheTIva brativyAkhyatvavAditatvAnnAlamapavidvAnta zuti paripati-pavyAkhyatvati- rivrativivittAvavAmAM tathaghatvamevAya pratyaMgAtmano niyarti svastha rahapAvita mAvANA Atmani racitumanAtmano kRtya na ja Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ tattvayodhinavirtAivamUvitam trAjJAnanAzAya, dhRttikhyAtipekSita' / / phAMta, " svayaM prajAmAnavAnADamAMsa havadyate' !! rIta 6 [ padmavagItRttiyo 60 ] vyAkhyatve vAyati-yuDhir3hiti / GamayavyApte prayojJanamAjU-ti / taMtra tayortuddhi-civAlayormaU, dhiyA vuddhivRttvAM pramANasUtrA annAnaM naryAta, jJAnANAnoryAvodhAva, bhAmAttena viAmAsena, lAM rat, nabaina svataH Diyoti mAtraH lRl kUvAnImAni ttatto vacaM varSAMti-bIti-pratyayU brahmaLoreAvasyAjJAnenAMdyutavAt tattvajJAnanivRttaye vAcanayA 'arUM prakSAprema' daityevamALAyA dha%0A Ati pedyate, svacaiva vALa pAt sA vidAmAro sApekSyate, atto yuSyamAnogaMdha vimAno nopayuSyata tyarthaH // 268 // prato~papAmatavanantarapadyatrayaM cA 24 ] " "nakSudrIpAvapete, dhAnerAne yathA 1 7 TIpavAne vintu; vastunemapekSyate " R vyApyA kAmatha dAntargAnena vidhAta-zruti-anya jAra(vRttAvivone caturtIpAvumAAM apezvete, dIpAne su tathA tta, Rtu pAM cakSuravApekSate thayA tathA pUrve sambandhaH ||rA saMbhaLyajJAnanAzAyati sthato baso viAmAto, prAcejImave paraMm / lotarAya, paLa v yAvat // 4 // s tu dAvyA nannu hitavruttInAM nivAmAlavaMziyaravAmAcAv viplava vrahmavijyAsarthahArT mavityArA,cA-zrvitotti carcApa paDyA vRttivan dronavRttA/pacivAmAMtohA, tavi nA vrahmaNo mekena mAlane, Rtu prathaGAtapamacyuM. * Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavyavasthApravAsaNamU] [ ra45 yAddhinarapavAthaRAritapittavRttidjJAtavidhiSathIjo tavajJAnaniralanapurasaruM svAhAmAsenA dhAma mAta, dvIpamAmakhyamiva tamArtha dharAi viSayItya tatatamonisanapUrva vaghamaya dhaTAmitvarita viroSa hatakhtavatIparamAvat naivImUta $va mavati, vataH purAtraphaLAtizaya banazo ja brahmacartha rakA "tameyamanA ityatra caimItim | manavemasimiti dhIvyAkhyata tA" IR vyAvyA, nanuM brahmaSi pa0thAptina, vRttinyAmistu vidyA; tyun , tatra vi pramANamityarAphaAma pramamityaaprameyamiti "nirvilpamananta , deturantanatam ! amethamanA yajJAtvAM mukhyatve ghu" [tripurAtApicupaniSa, , ] phatyAsmin manne pratyAgruvindrapaniSa aprameyarAnA haa0thAnityamun , "mana9imAlavye ne nAnAM zina" [mRtyo paNa mRtyuM chati, ca nAnera parata ] $ti ravajyAM [. 81 dhIzALatA- punA, vRti vyAkhyatva "kRtamatya, kRti, rakuMpAvate' phatyAvidyAbitakhevArthamupatidhaTAhiti tavArtAviSayone paTavAhinA pUrvajJAtaM ya dharAtuM tadviSayIbena ! tAniAlanapurakSaraM dhaTatvAddina dharAvezonuM tapanayanapUrvenuM vatanavAmAna yAjhiDapavArthonAra(zArittivRttimatavikImANenA tAti-dhadApitetvartha varamaya vIpamAmA Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 1 246 ] [ tavodinIvikRtivibhUSita cidekAkAravRtteH zamAdiguNAnAM cAbhyAsAdeva svarUpavizrAbhivati, na tu sakRzAnamAtrA , taduktaM vasiSThena "na yAvat samamabhyastau, jJAna-satpuruSakramau / eko'pi naitayostAvat , puruSasyeha sidhyati" // 1 // iti, 'yAvad yAvadantarmukha: sannA''tmatatvaM pazyati, tAvat tApacchamAdimAnna bhavati, yAvad yAvadantarmukha: san zamAdimAna bhavati tAvat tAvadAtmatavamIkSate' ityanubhavasiddhatvAnirvikalpacidekAkAsakAraNavRttyA vRttilakSaNajJAnAmyAvena sahaiva satpuruSakramasaMjJita zamAdhupetAtmavicAramAvartayedityetadarthaH / zamAdaya:-zama-damoparati-titikSA-samAdhAna-zraddhAMta, tatra zama:zravaNAdivyatiriktaviSayebhyo manovinigrahaH 1, damo vAyendriyANAM tavyatiriktaviSayebhyo nivartanam 2, uparatiH-vihitAnAM karmaNAM samAdhivyApakatve vidhinA parityAgaH 3, titikssaa-shiitossnnaadipramA! vigepa. varSotrahmarivRttita dhaTAjhiDapavAsAvRttivailkssnnym / parabrahamAnaM bhavati' iti yaduktaM tadutAkhaNDAkAravRttyabhyAsa zamAdiguNAbhyAsAdeva, na tu sadupavRttimAtrata ityAhaetadakha'ciTakAkAravRttariti- asya 'abhyAsAdeva' itynenaanvyH| 'mAdi' ityAdipadAt damoparati-titikSA-samAdhAna shrddhaanaamupgrhH| upAya vasiSThavacanasaMvAdamAha- taduktaM vasiSTeneti / 'na yAbad' ityAdi. vasiSTavacanArthamupadarzayati- yAvad yaavdityaadinaa| zamAdayaH ke ? ityapekSAyAmAha- zamAdaya iti / tatra zamAdipuSaTsa madhye / 'zravaNAdi' phrApivAnmanana devapatrazravaNaLapavuM thavakhAiivadhavapara tadvayatiriveti-zravaNAdilakSaNamanovipayavyatiriktyarthaH / 'vidhinA' Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ra47 ane vaprilanA ] dvandrabruitA che, nivRhIta mana avaLAvI taddanupukhavi = samAdhi samAdhAnam , mura-vevAvivAyeSu vizvAsa zraddhA dA. atha jAmavA, tevA-pUnA-niti pAlana tyupAvAnAvidhinAM parityA nAdhikAritvanapAvaja phAve vitA tadanukuLata- jhavakhAdyanukuLatyartha mAthAnamaiAjyam "rAmaghupatA tmavizvonIvartaze dhum, tatra mAtmavavA? rAti pUchatiati pattaravati-vyasta rati jhondrie tajhanyajJAne ja zravaNapadrazya hatyAt tavanuSTanAsyAtmavivAratvamevAta zAha- avaLuM rAti. jAntAmiti- zravaNAvAsyAtmavavAre jovaThyatvamarovevAtAnAmadvitIcatrahmavastuni tAtparyAvadhArAI zravaNarva voparita pazcIcIpaprAge "aruM vrati vAkyodho yAvat dahImave! rAmafhatAdvakhyase chUvaLAvika 18 | vADha 1i ghavAryastha, hetavaH kRtyanetA batAvyatvamadhairya, viparIta ja mAvanAM 225 zAirAt mavAchUta vicAInyathA ivamatrArSi mAM rAlphIyataH zravaNamAvat / 600 che vedAntanAmahopALAmAMvimadhyAvatAratA brahmAtmaceva tAtpamiti dhI thavAM meva ja 202 3 patevAM paDyAnAM vyAvyAnamisthama- mAvA na vAkyanAmahitamatyArAphu tadvAkya paddhati ad brahmati 28 nanu vAkaya pramAnitajJAnasthAvArthe suta? hatyArAvAhamiti ? ddei carmAt zaraNAt kRtyanevAtA grutInAM nAnAtvamevo hetu arthayAtvAkara lakSyAditIyatrahmAkSasthAninAmAvitavApa, viparItamAvanA 2 punaH vAbhimAnapataya tyAM Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 ] [ tabavodhinIvidyutivibhUSitam samASyanuSThAnnAni / avaLuM nAma misjidoSavadvAntAnAnadvitIyavastuni vApotradhArAmA jJAni tu movasaMhA yAsADapUrvatA chA thavAno pAni| pratipAdyasya taddAdya - da - vidhA avAtathainya dvetavo thADha zakti sarve vidyattta, toparokSAnumavavAAMya avanimAvartanIyamita mAtra 10 // ' a vidhAnavAtayaMnnenuMpacaya zrutanAnAtyapracubhAvAya nivRttaye zraSAvRtti jAyayAda- jJAti- cathA rAhAmevAt ma mai Ayate- "cadadaiva otraM yite, dhanuSArthIrnavaM sAmnophIthaC ' ti, cA vA jAmamevAt-''nArIyo vruSTiAno yaneta, rAtAmAyu)mAM 'krutyAviryae zruta, vastupanipApi prati pAghata vasya menAAM sannivALAya zravaNaM punaH punaH vArtanya satyarthaH || 600 ] ni tambUchyamityAAdbhAyAM takSabAda- vaivAntAnAAiMta- sarvAM sAmagrupaniSaddAmupamopaEdApi jovanAyAM brahmarUpe. pratyayAtmana caiva tAtparyemivuM pApaya paryavajJAnamatyevapo nizcayaH zravaN mityarthaH || 606 ||ti tAtparyAvadhArI dvetubhUtAni papi oijJAni vRti- vijJAni AiMta / 75mopasaMndriya papracarmAjJavayaM paryAta- pratipAthaveti aratha '35pATnama drazyanena sampantha | tavAyantayo: prAUFF svAda prarAsyAnta = prANayA prANapratipAdyayopapAnamupama, prajApratipAdyasya prAnta u5pAnamupasaMhAra carca| DhatIyAvastuni pamopasaMdA sajJamaryAtayuti / pratipAghaya prajApratipAdyasva, Avo 'mevAdvitIyam' nRtyanaina, anne ca patarAtmyam' nRtyanenAdvitIyavaSNunaH prativarnAmatyupAmopasanhAnAvatra rata e~| abhyAsArUM dvitIyaM tAtparya sataanapeti' sanmadhye prANamadhye prANapratipAdyasya prANamadhye saunA, < 3 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavasthApakaraNa anekAdvyavasthAprakaraNam ] [[249H thorupapAdanam upakramopasaMhAro, yathA-chAndogye SaSThe prakaraNe pratipAdhasthA'dvitIyavastuna:-"ekamevA'dvitIyam" [chAndogyopaniSad, 6, 2, 1, ] ityAdau, "etadAtmyam[chAndogyopaniSad, 616, 3] ityante ca pratipAdanam " 1, prakaraNapratipAdhasya tanmadhye paunApunyena pratipAdanam-abhyAsA, yathA-tatraivAdvitIyavastunaH- "tattvamasi" [chAndogyopaniSad, 6, 8-16 prAnte ] iti navakRtya pratipAdanam:27 prakaraNapratipAdyasya pramANAntarAviSayIkaraNam-apUrva tvam , yathA-tatraipAdvitIyavastuno bhAnAntarAviSayIkaraNam 3 / phalaM tu-prakaraNaprati-- pAdhArthajJAnasya tadanuSThAnasya vA tatra zrUyamANaM prayojanam , yathA tatra "AcAryavAn puruSo veda, tasya tAvadeva ciraM yAvana vimokSe(kSya), atha ca sampatsye" [chAndogyopaniSad, 6, 14, 2.] iti, advitIyavastujJAnasya tatprApti prayojanaM zrUyate 4 / prakaraNapratipAdhasya praza'sanam-arthavAdaH, yathA tatra-"thenAzrutaM zrutaM bhavatyamataM yatamapijJAtaM punyana pratipAdana rUpamabhyAsamadvitIyavastuni darzayati- yatheti / tatraiva chAndogya paSThe prakaraNa 5va, 5vamagre'pi / navakRtva. nabacAram / apUrvatvAkhyaM tRtIyaM tAtparyaliGga lakSayati- prkrnneti| advitIyavastuna AgamapramANAtirikapramANA'viSayatvAdapUrvatvaM samastItyAha- yatheti / phalAkhyaM caturtha tAtparyalijhaM lakSayati- phala tviti / tadanuSTAnasya prakaraNapratipAdyAnudhAnasya / tatra prakaraNe, evamagre'pi / uktaprayojanamadvitIyavastujJAtasya darzayati- ytheti| veda brahmataratra jAnAti / tasya brahmatattvajJAnavataH puruSasya / yAvana vimokSya iti- asya jIvanmutasthApi to cAva prArAropamotIgaroSahitA vidyacA mukhya tAvavA vinDakva tha thazekhakoradhAmadhupamonantaramAM Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 ] [ tavadhinIvavRtividhitam vijJIta" [ jhAnDroponiSa, 6, , 2 dvitIyavastunazaMsana kA raNatipAdyArthasAdhane tatra zyamAnA pita-upapattA, yathA tatra " yathA saumya kena mRtpiNDena sarva mRnmayaM vijJAta svAda vAvALa vivAra nAmadheyaM mRtyeva satya" [chAndo popaniSad, 6, 8, 9] phuTyAhAvadritIyavastuvAdhane vizalpa vAvamaLamAtratva yuktiH zrUyate 6 // - mana tuM-zutAdritIyavastuno veva nupuLamAnavatamanavinatanama! vinAta hAhityayAtiRArebAhnita vastusanAtIyakRtyacakavA-nididhAlanI samAdhividhA-vizatpavo kampatye pote vaccena, adritIyatrahmamArga 3 purAvo Avatoti cAvattA patAvatA vakritIyavastujJAnastha prayogane zrute mavati tavA-madvitIyatA tarANaH dritIyavastuvannapAvArikA arthavAvArtha tAtparyAdri sRti- prati- svaprama! apapUrva pa tAtpajhinTAyati-prati tatra prajA dvatIyavasaMtuni vAdhapuslimuThThAMvati- rAti patAvatA zravaE pa trikopetamupAtamU | manane hayati- manane sviAti- spaSTanuM nidriyAsa kSati-vinAtIti-paramArthAtoticAtuno vyAvahAritva vijJAnI che hAki tatpatyatihAre -tatratyayatonantaritavena, athavA dratIyavatukAyaya vijJAtIyo e dvatIyavahu viSayavAd devipratyaya, tattarALa tatvayuvyavadhAnapatizvenI nItulanAtIyatrayapravAha advitIyavastuviSayapratyayastha samAnagAtI pravAda nizciAtanam, vinAzanAnittAritadvitIyavara briAnadhArAdvitIyavastuno nirvivyANamitkarthI samArji Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAtivyavasthAprakaraNam ] [ 251. nirvikalpakaca, Ayo jJAta-jJAnAdivikalpalayAnapekSatathA'dvitIya tadAkArakAritAyA vRttaravasthAnam , mRmayagajAdibhAne'pi mRjjJAnapad dvaitamAne'pyadvaitavastubhAnAbhyupagamaH, taduktamabhinIya"dazikharUpaM gaganopamaM paraM, sat tad vibhAtaM tvajamekamakSaram / alepakaM sarvagataM yadadvayaM, tadeva cAhaM satataM vimuktaH " // 1 // iti [ muktikopaniSad, 2, 73 ] vimajya darzayati- samAdhiriti / savikalpakalamAdhi lakSayati- Adya * ti- badvitIye vastuni dvitIyavaravAlapataravasthAnuM cavA bhavati tadAnIM yAtuH prabhAturmAnAdezca vikalpo'pi bhavati, na tu. tasya tadAnI layaH, etAdRzaM yad dhyeyAdvitIyavaratvAkArakAritavRttyavasthAnaM sa savikalpakasamAdhirabhidhIyata ityarthaH / kathamadvitIya vamAnasamaye dvitIyavastubhAnaM ? yenaitaashsviklpsmaadhisvruupamyuipAmapadhamAvatyita mA jharamati zetta-jJAnA ivivalpo retAdvitIcaMdrahmA vRjyavasthAnavapavipakSamAMdho mAM saMvAdamupadarzayati- taduphamiti / 'dRzaH svarUpam' iti vaktavye 'dRzi svarUpam' iti vyastam , zizabdo vA caitanyavAcIti vicAraNIyam, kI ciravarUpam ? gaganopana gaganavad vyApakam / varaM sarvapakSayokam, na tadapekSayA nizciduSTaM samari / sat prmaarthssvruupm| tad vibhAtaM tu, prakAzamAnaM tad rUpaM tu, ajaM nityam , ekmadvitIyam , akSaramavinAzi, alepakaM kAmakrodhAdileparahitam, sarvagata sarvatrApi 'sava sat' iti pratipatteH sarvavyApakaM santiryAmi vA, 5vambhUtaM yad adyamadvitIyaM brahma, tadeva ca tadAtmakameva ca, aha pratya.. gAmA, satataM sarvadA, vimukaH mAyAlakSavindharahitaH, etAdRkpratyaya. sthAnaM yad bhavati tatra dvitIyasya jJAnAderapi vikalpasadbhAvAta savikalpasamAdhirasAviti // Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252] [ rIvonI vivRtivivitanuM antyastu jJAta-jJAnAdivikalpalayApekSayA dvitIyavastuni tadAkArAkAritAyA vRttaratitarAbhekImAvevisthAnam , tadA jalAkArAkAritalavaNAnavamAse jalamAtrAvabhAsadAdvitIyavasvIkArAkArita. cittasyanavamAse'dvitIyavastubhAgamanamAsate, tatazcAsa supuptena bhedaH, ubhayatra vRtyabhAne samAne'pi tavRttisajhAvA-'sadbhAvamAtraNa tayorbhadopapattA asyAGgAni-"yama niyamA ''sana-prANAyAma-pratyAhAra-dhAraNAthAna-samAdhayaH""yama-niyamA-SSsana-prANAyAma-pratyAhAra-dhAraNA-dhyAnasamAdhayo'STAcazAni" pAtaJjalayogadarzanadvitIyapAde sU0 29 // ] / tatra nirvikalpakasamAdhi lakSayati- antyastviti-nirvikalpasamAdhi: punrityrthH| tadAkArAkAritAyAH advitiiyvsvaakaaraakaaritaayaaH| tadA nirviklpsmaadhyvsthaayaam| jalAkAreti- jale prakSipta lavaNaM jalAzarameyopajAyata iti na tadAnIM lavaNapiNDAvabhAsaH, kintu M0mAtrAvAmAla pava, takannirviksaparamadhATe dvitIyavasvAkaaraakaaritcittvRttirbhvti, paraM sA navibhAsate, kintu advitIya: vastumAnamevAvabhAsata ityarthaH / tatazca tadAnImanavamAsamAnA dvitIya vastvAkAravRttisadhIcInA'ddhitIyavastumAnAvabhAsatazca / asya nirvi phrpksmaadheH| tatazca' ityanenoktameva tayorabhedAbhAvahetuM spaSTayatiubhayatreti-nirvikalpakasamAdhiHsuSuptyorityarthaH / tadvRttIti-advitIyavastvAkAvRttItyarthaH / tayo nirvikalpakasamAdhi suSuptyoH, nidhikalpakasamAdhau advitIyattvAkAravRttisadbhAva, tasabhAvazca suputA. vibhe viddhadhadhyAhatA tayopiparityartha ___ yebhyo nivikalpasamAdhimAnamAsAdayati. tAnyajJAni darzayati- asyeti-nirviklpsmaadhrityrthH| aSTAnAM. samAdhyazAnAM. thamAvInAM varUpa kALopacati- tannati- yamaniyama vizvachachuM. Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bhanekA vyavasthApakaraNam / [253 "ahiMsA-satyA-'steya-brahmacaryA-'parigrahA yamAH"1 [pAtaJjalayoga pAda-2 sU0 30] 1|"shauc santoSa-tapaH svAdhyAyezvarapraNidhAnAni niyamAH" 2 / [pAtaJjalayoga0 5/5-2 sU0 32.] padmaka-svastikAdInyAsanAni 3 / recaka kumbhaka-pUrakA: prANAyAmAH 4 / indriyANAM svaviSayebhyo nivartana pratyAhAraH 5 / advitIyavastunvantarindriyadhAraNa dhAraNA 6 / tatraiva vicchidya vicchiyA- tarindriyavRttipravAho dhyAnam 7 / samAdhistu savikalpa eva, asya nirvikalpakasyAGgino laya-vikSepa-kaSAya-rasAsvAdalakSaNAzcatvAro vighnA bhavanti, layastApadakhavastvanavala banena cittavRttanidrA, tadavalambanena cittavRttenyAvalambanaM vikSepA, laya-vikSepAbhAve'pi cittavRtte rAmAdivAsanayA tabdhIbhAvAdakhaNDavastvavalambanaM kaSAyaH, samAdhyArambhasamaye madhya ityrthH| eteSAM vizeSato'vadhAraNaM pAtasalayogazAstrAditaH kartavya granthagauravamayAnneha tadvicArI vitanyate / indriyANAM cakSurAdIndriyANAm / spaviSayebhyo rUparasa-gandha sprsh-shbdebhyH| antrindriyetimnoruupendriyetyrthH| tatraiva advitIyavastunyeva / nirvikalpakasamAdhi. ravi samAdhiH, sa kathaM svasyaivAjhino syAdata Aha- smaadhistvitinivipakSamadhya tasamAdhi punaH vipasamAdhideva, tadanantaraM nirviklpksmaadhibhaavaadityrthH| yamAyabhAve'pi layAdivinabhAve nirvikalpakasamAdhina bhavatIti tadabhAvo'pi prtiyazAmAvavidhayA nirvilpamAMdho jApa mavati tavadhata layAdivitAn darzayati-asyeti etadvivaraNam- nirvikalpasyAgina iti| layAdInAM krameNa svarUpasupadarzayati- lystaavditi| tadavalambanega sakhaNDaparavala banena / laya vikSepAbhyAM vailakSajyena kapAyaravarUpamAvecattiyavikSepAbhAve'pAti- akhaNDapastvavalakdanaM nirvikalpakasamAdhAvapi Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra14 ] [ tattvodhinIvidyutavimUvitam zrutthAne vIM sarjana vAnandgAvAvanuM sAsvAd, dvighnatuSTayarahita vitta nitidvIpatranuM savaSNu caitanyamAtra yAtite tA nivipatA rinyuaMte 8 / / tajju m 6 jIye savodhayepitta, vikSepa samayet punaH / savAya vinAnIyAt, samAdhyAsana vAhayet" [advaitavra. ?] nAcer rataMtatra,nisa prajJayA mavet |'kRti [advaitapra0 3] "yathA dvIpo natrAtaNo, nairUte sopamAM mRta" [gItA 6, 29] phAMta 6 / vartate, paMAikSanavA stanyamAvo nAIti to virodha khAye ti| vyutthAne samAdhito vyutthAne, samadhyapamanAnamiti thAvat Aneiti anantopazrcitatkAlinaittha hrA vijJAmAvata patra nidhipAttAdhicitra prAnAM saMvAd mAda- tadrumiti / ye aDvanavazrvane samuptasthate, lodhayepitta cAlavaQvazrvanA tatha vRttirmavAta tathAAtrImAlakhsavodhama~ vizvasya vikthAt, vizeSa calavabavavanega anyavaktvavantranuM vRttAn, zamayet cAncArjazvanA vittavRttina marpIta tathA yatnamatidhRta, savAmiti- tavAnIM dharmAcAranayA rAghdhImAne savAya samAdhi nAnIyAt, sAtvA = samAvyApta samAdhiprAMtamAtmAnam, na pAyela nAAisanA yuTIsUta vindhyAt // r // nAcer rasa taMtra samAdherAvAvate ca vizpAnandrAvAnlR 7 mRt, jintu nisannaH praNayA mavet yathA mAiidbhUtavihotra saMpadyuta tathaiva duryAdrityartha ! mItAnaMvAmakhyAta aMta- anya yonino yartAvatta < jhulato yogamAtmanaH''meM tyuttaram| artha madhunA vyAsthA" " samAdhI nivRtti cittopamAnamAMdde TIpavanahetunA vAtena tr Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane zAntavyavasthAmaNam ] hajatasvarUpAvahabrahmajJAna tajJAnavadhana dvArA tAryasannitavarma saMzaya-viparyAvInAmapi vadhatIvaviddhasvarahito busthAnA mAM-zoSita-mUtra-purapAddhimAnanena zarIrekha, mAdhyAdhimAnanendriA , sAniyA-pipAsa zo-modamAganenAntAbena pUrvapUrvavAsanayA kriyamANAni bhuJjAno'pi ca jJAnAviruddhAraphalAni hite ze cito rIpo thA va8nahetvamAvA - chati, sopamAM yuvA-3 daSTAntarita yogeza ? yonina, ghAmU tawjJAtimAdhimatoDAsapATavA thatavilyanihaddhavittavRtti, prazAMta samAviSe com, nirodhamUna sulata-majutiSThata Atmatta tasya nizcaThata prArAdya ja nizcako dIvo dAnta phatyartha, kAmano yo sulata phati thALAne varjIntinAtmanaH sarvAvasthasthApi vittartha sarvavAsmAratayAtmapatha 2, nAddhi yojanAtmAdhAratA vittI agghate vinA svata pavAbhAvArI to nAmAvatAratA nivatyaMta ti, tatvantikAmakAtipAnArthamevAtmaparvana, cartAvittati mAvapakSe niza, dharmadhA vI, tasya vittacetyarthaH " jJAti? "tat tvamasi" "a vallI rila' phAti mahIlAyajhanyAvahugrahAlA tivRttitivignivaMtacarjhakSapAjJAnato nivijaparavAdhikAra puraSo vIvamuao atItyAhu- meatvati tavasAnapaapndvaaraa akhnnddbrhmsvruupaajnyaanlkssnnaavidhaavaadhndvaaraa| ttkaatibrahmajJAnajAtyarthaH rilAsvati phiti-svayama svayaM puhaSA vevamavadhAtAryakSanopAvAe mavasTisahita pharArtho jove nizilpasamAMbyusthitaya zarAvi dupaTTampa taya vAtatyata Ag- vyutthAnamaya hRti "munnAnoDapi phatyA "paraSi' phalyaga ja "vizvadharahita anyUti . "parathannapi Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] [ tattvavadhinIvidyutivibhUSitat nyUyarzAve na pazyatIndrAvata, " savajI vArava sALo: 7 kRtyAvizrute / drarAya nahALo nIyantu tsubbate, anya jJAnAt pUrva vidyamAnAnAMmAMhAra-vihArADhInAmanuvruttinachumavAsanAnAmevAnuvruttimAMta, sumAjhumoroAsya vA, vaghutam 44 'buddhAdvaitasvataccasya, yatheSTAcaraNaM yadi / zunAM tattvavRzAM vaiva, jo meTroAvimakSaLe " // // kRti[ padmana devi061 ] '' || ph na pati ' Rtyatra zruti pramANati-sucati 'kALa;' nRtyanA 'pam'rAMta roSaH| ayaMtra nIvanmuH pUrvadeva munimakSa * te, doSamakSAdyuito nivartate, maruM pUrvAvasthAyAM jhumajhuma vAsanayoravyanuvrutti, taphAnoM = cumavAsanAnAmevAnuvRtti, zumA mayoauvAstha vA 'mavatItyAda- kSati - nIvanmudvetvarthe|'nIvamuLasya pUrvavarevAnA vijJAAdyanuvRtti, na tu'thazeprAva mityaMtra vacanazIdvaitaMgAra navavanasaMvAdmAda- tavuIrthAta ! yuddhAdvaiteti- advaitani parghAna tAnuDAna, cA "tattva puSayAgape AmAvIna, niHzevaM 7 jJAti bet // yaceSThAvarAM te syAd, rmazAsrAtijaMdu buka I buddhAdvaitavatattva, yaceSTAvaran vi cunAM tavadAM jaiva, jo evovamakSaLe // karyo nodhAt punA manovopAsAt nAthAjInA aroponistvA vayado te voMdhavaimavam // 6 // vivAddAvitulyatva, nA AivivuM mavAn sabaMdhIoSasaMtyA pANo sthava devavat ' ! aT - Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane-vyavathAmAnA ] [ racha ' tavAnImAnivAni jJAnasAdhanAnya DhebruvAyA muLacArjazavanuvartanta, tadu "satvasarimAvavovarya, dRddhiyo muLA rovato mavanya, tu sAdhanahAvinA" I tA. ivadunA? vaya vedamAtrAmetrAthI suvahuvakSavAnyArabajAnyanumavana evALAmAM vinAmavamAsa san tavAne pratyavAnantapatrahmaLa gALe strIne jJAna-vAsaMdhAraNAmapi vinAzira para daivalyamAnanaisavisTameghAtimAhitamaLyuM bAvatigte, " tasya prANA kAma raiva samavIro" [lihopaniSad, 1] "viThThI vimukhyate" [ hopaniSad , 2] ti zrutemitinA - ravivAmindranANa-trasAtAmyupAme bola- tavAnI DIvakuzAvAyAmAM zAstra pUrvalya vRttavAvA mAtra tavAnI zAna sAdhanAnatya kavi saMvAvamAha- dumiti mAM navajuvAre brahmamAtra pa2mamurivarUpamotIrayatIti racati- di vadhunetyAdrinA mAM nIlapura vedamatrAmAtrA mArga amatramupamocinApotra tavathI, kAmAve prArabdhaza0phulasutro khovAlAvAvanichataDavi tatvimAveravavan, "mavana, bhavamAsa sana , mavatine' uti sarvatra "bhayam " tyati taravAne bantavALAmAlAvInAM nivRttI che prANa nImulya maLatamaLe dhAnya prApti parabrahmaLe vichIya, navagukhyaaSThadrA -pAvAtyA punarmukto mavatItyatra thurti pramAAti- toti tArI jIva gu0A atreva padghALeva pratye ddaDhanavoce revAntamatamupararya rAstAtveina rAmAkhyAtimiti maLemAno maLyApratilipati-sarimiti Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra58 ] [ tavodhinI vikRtividhinuM vyavasthAvA vALuvA , vRddhiprativiti vaitanya lIva rati prativivAhe vuddhiddhavizvasya vanyapadArthA, vRddhiAnivRtta paLAmAve yuveva zudraya vaitanya mokSapadArtha ja vAtuzAtkAra, #LAmAvega vadhArathI javukyamAveDa vu kaparAnidhI pAMvavikhyAmAvastrakSaNavAra gu DasamavAta, yatibritivizvamAvasya vAtavAta, taduTritithianantanamupamativAhimatamavimindranAMtvam, candragAha . mApAtatoDavamAsata pazva va8m, ratu , tathAdvaitavAmitApI tyartha e tham sainattamadvitamALa advaitavA vanyamokSavyava thAyA anupapati vayituM tavIthA vanyUmokSavyavasthA tAvavA-vRtti "ghativizvitapiti- tathA raghuddhiprativiSyo vA, tatrivRtta zuddha caitanya mokSa dRti vadhU-molavyavasthA tanmate gAyAteti, vanyapadhAryA vajumarAjyatvopavIrthaya vajumarAtvArtya ne ja tarasyA nupati vitA, grantha0AdhavArtha sevAkyanomayamidhAnA jivRttiAirmavet tava vadhArthahyuM , yavuddhimatavizvanivRttavivArtharva vajumarAnAM ravI vuddhiprativasvastha vanyapavArthatvamapi vAkyamatyAranAda- SLamADavIti muratibAjIraddhI varSAntare muvI prativarvIsAvAn yAvatnativikhyAmAva0NAyAyaMcA mudde samavayathecartha nanu vizivRddhiprativikhyAmAvaDhavi zuddhiAriti tayA vivighuddhimatavikhyAmAvegavaraceva brahma sama ta tAmupAvatha zuddha traNe polo-mavigatatyata zAo- viiita ratikAtyAti cavA citrAtmani ravAnta karavADhakSaNavRddhiprativo vartate: tavAnIpi maitrAntAkSavuddhiprativikhyAmAvasaravAta tadrupazudvimupAdrAya thoDapi citrAtmAM guNo vityevamatiprasannatvA, parva tattadra javAritAmena tatvRddhipratikniokapi nAnAvidha hRti tathA Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekANAmanI rivara sAmAnyAbhAvasya caitanye tajIvamuktatopagame'pi tatrAMzikavandha-mokSAbhayalakSaNaprasaGgena niraMzatvavyApAtIt / aitena 'buddhyuphitstttaadaabhyo panaravaviddAmAlaverAvalIvA' rUurmAsavADapi sevatanyavAmAladvArA gavaddhavaMtanivRtta purutva, rajJAnAzrayamRta vatanya nIva' tyavacchavA vijJAnameva mama dhadnivRttiva mokSa tyavyapArjIta dravya, mANA-jJAna viSayAzAjaritApAmato paricittavRddhiprativijhAmAsamavAla tarjumravuddhimupAyapi mokSa pravacetevamatipravAhityartha vaitraya" yaza tivrukSaLavuddhiprativizvasImAmAvalA * zuddharityata bAhya-tatvRddhiprativinTecAtA takanIti-patnIvAMnta bALa laLavuddhiprativizvamAnyAmAvazcitaLe nIvabhutetyevamupame pArtha, parva sati tavAlayA mumanyavApekSA vaddhatva ciMtaLe hatyaneaiAtA vaita cAnavona munarona vamiti chatvA tathA ra ghoi nihAtvamyupAmo vyAjete prativizvavAre vanyamsivyavayanupaparivahuyuttayA mAmAlavA navachevA vanya-mokSa thavasthAnupapattirityAdhu-teneti- lakSya 'apAta draSTavya" datyanenAvA vuzudata mAmaiva nIva tyanvayI nahiM vRddhayurvAhitatvamApa nIvatve hitu tArA vyAjasvavImA vaimAhiti-phuddhitAvAsthApajoi Atmahatvapadhdhavita mAmA vArit jevArtha taravRttei vivAmAM nivRtta comAsavAre vanya-mosathavasthA pAkimatamuparavachevA tAmupAyani-zAnAthamamiti- agAnenIvavAvAgyupAmarakSArthazAnI nanAvamaLyuveyata [tyArazana "baoNnameva misamanna" phalun tarikRttiva janadhavanivRttivA "uttena hatyanA tivameva tumukhyasthati-pati- mAmAsavAde pavitAmA Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ tavodhinI vikRtividhimAM nivRttAnyatAveja trahmavizve molomavAranudvArA "ajJAnativiti tadurti vacaitanya navA phatyenIvavAvAyA AcAMdRSTisRSTivAdastu sarvamukti vinaikamuphtyasiddhastadartha sukssuprvRtyuchevAdeva drApAdI ratha vyavahAramAMviddhakuratomavAre nivRttAvavanyavavAmAlasacivAmAlasAmAnyanivRjyamAna mutva cAva, vuiM tatvRddhitAvIndhIpadmavivo mAlasAmAnyAmAvali tathvIvamuacvamukhe te tavAtanIvApekSavA taLe muvam, dhanyavRddhi tAvAkyApavivAmAlasarvenAnyanIvAliyA raiva viddhatvamayaMrAvidyAvayatvena nirarItvastha vyAyAtatvi, pavamavahevAre 9 nIvAzAnanArogavi tanyanIvAjJAnasya tannAvAhazAnavAmAnyanivRtyaAve na taskRNa murmitAtrApa tathvIvAsAnasAmAnyAmAvacaiva cata tIvamuratopamena tanyavijJAnatAvAta tokSaya viddhatvamapItyaMmelIvaramAve sthiti nirAvApupano vyAcetetyartha pravinavevAnitanAM dachiddhivAva vatatucchatvAkukSya hava parIkSAvivarityAha- ajJAnavivitamiti- ajJAnatvAta tatvatinizivatata po navoDape pava, tadupahitam yajJAnopatitam, tyAjJAnava nivRtti, tannAva pava mukti , tananAra nA prapanna ti nAnA saMsAre pUrva sthApi muramavaviti - nAmavAvInAM muktipratipAddhiA kRtirthavAMvamAtramevaitate, pIdhela nAmuvA ramuiirakatA athaM daSTiprivAhodaitasiddha virata pratipavito madhusUvananA "daSTibhraSTavAtu'' pratyakSya 'dUDApAsaH" tyanenA vara, tatra hetumA- sarva vinaMti tati- muyarthacartha, amulya muyA murmividhyatIti vAjyApi nizcaya kRti vacce mutathA sarvamuni vennAihuM tAruM tavartha thato mama vRdaiva, ajItespi mane ya mulyA sarvamuni vitAva mamApa munirmAdhi Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cvyavasthatraNam | [rA vAra sahanakRtanizatrahmasvaryA viruddhati veva ? ji. nAma paramArtha sahanamuvatatva, pasanhAmAvati? somanAtha jAmano mijasfmano vA?, sAthe dvatApagrahoLIsivilaNa, vahuvati vyAvRttADananund, vastu brahmati maLe te brahmathiI tursamonna vAd, dvitIye sati vasaMtuni siA. thatI vivAranAyA sAvi pratye sannAvAtra joDapi murya thatumatiliti dachidivAlo ja yukta jItyartha Avi"yu bhomiyapraphUlya prativasvAvivAre pUrvamApAvitastha pariNA. marAte- mati- zuddhacaitanyastha vyAvahAziva mujemaravApamaLatu, pAramArthiva sahAmunizaravAmag, mattAvova sAMtvanirA-virodho 7 viSama sattAvatharityartha pAramArthika sahajamuktatvameva nirudhya darzayituM na zakyata ityuksamAdhAnamAluiM ja bicArAna kRti- 6 nAmeti parva vAda- prapati- caitanya prapalabdhadhAmAva parva takamutve pAra fdhanityathA. vizva pratikripati- soDAmAra ti-anantaramukhatiprapalabdhAmavi phatyartha che prapakvakhyAmAva bAtmano mirja pati kA haitA riti- yuvA pravacatasvakhyAmAvastha vAmitra dvitIyA hakkovADu "badritIya rahya' pratyaya siddhiprata datyartha kan dhArvivAdamupati - taDumati-hitI - vihu gharanoDamaviSi to vyavRttam, tata va ra nAnugamiti sAmAnya-virodhomayAnAhmamevamUrta vadhu vevAAinA drazneti jJAna mIte, paramAtmano mijasya prapannAmAvasyorIzAre vapazusakvanyAmAvAbhAtiyavastuni lati mathAvRttADananupatapatrAkAnhA dursTa Dava sthADhiyuvArtipadyArthI Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 - 1 raddara ] [ tavoSinIvivibhUSita antye ca bhAvA'bhAvazavalakarUpaM brahma syAt , bramabhAva evaM apaJcAmAvastadabhAva eva ca brahmabhAva ityekatarasya vinigantumazakyatvAt , zruterapyanuvRtyaMza iva vyAvRtyaMze'pyupalambhAditi syaadvaadvAkSApraveza: a = prapalabdhajAmAra aAtmano mitra sAmutvamiti dvitIyapakSe punaH mati- caitanyona have mAva5tvama, prazilA :khyAmAvatvena haveLAmAvallImara mAvADamAvomAtmAM prakSeti vIta hayAtuM, mAvA-mAvomayItmavavAraMvamyupAmazca sthAdvAddhina pati vevArikAno tathANyuM svAdvAdvitaiiva ghaamta tyAMthI nanu deva brahma tava prazAmAva atyameva brahma 7 mAvAmAvomayapatyita mAha- brahmamava pati brahmacarabdhanyAmAvayorAmumayathApa sArAvati-caheva brahma tava prAsalakvanDomAva , hati 2 parva prapalabdhadhAmAvAva pava brahmati, tatra prapalabdhadhAM. bhAvastha brahmAtmAmAvasinniverAmAzraya mAvAva prati ravi bIyare ta itrANa pratindrakhyAmAvAtmabhAvasinniverAma thAmAvavameva mA~ti to na jIyate? ja vAtra vinima krizcit, zuddha yathA satya zAminanta brahma tividhi tathA brahmapratipAdriA, tathA "adhUrAmanavadava vRddhavArathavopaniSad, . - [ 2, 3, 8] sthADhinivedhapatayA brahmapratipAdri nArthe venuvRtta-vyAvRttomalapameva trati vevAntine yAdrAvakSApraverA bAvacA phatyartha . hato sahanamuttaravaMtrALoyurUnyatAcADayupAme mumukSu- mudiraya ca kapa vevAniAnAM avazveSa tasthAnarthakyama, mumukSu brahmaminnaravA naDa pava aveva, tasya = yAvinnopArvatvama, nApi vevAnimate brahmamitrastra zastravita sarvamicalapApi 4 - Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tanadhAmaLamU ] [ radda cch vigna, saddagaMmrutatve mALo mumukSajJAnarthayam, batrALo vinoddezo nahavA sattvArgI, nAstu mukatattva svataH siddham, nIvAvinittipimeAjhmaviSADasahavAna miti 1 mudrita ?! graMtha paramArthataoN nAhyeSoSavem * na nirodho na jotpattine vAMdho na ja sAdharaH / 7 mumukSune haiM mukta ceSa paramArtha" / / ? / / ti zruneH / teM pratyuvezasamava, v ca mumukSudraminnaktA tattva svataH linuM muttvomAMta na sopavezaT lAlyama, pavavidyAnivRttipi patayo cupAtA vrahmomannA cek tI'satyAyAoN maiM Ina tvam, prakSAminnA = sarvAdisvAdeva 7 jam, paa vevAntimane 7 minne upadeza upadezano ti yA yA viSayane tathA tathA vizarthita pavaeN vrajJAdatavAd Ada- vizveta mumukSpavezAnatha rASamevopapAti-- batrALo dausyAvinA parevyapu SAmAvAmakenyA- dyuti 3praveza purUSAmAvamipreyA-kRti| avidyA nivRttisagamuyamovamitretyAda- krimiti / duduMno vaivAntI vadhasiddhAntAvezAvAda- mati / padmArthataGapavera pAchA'mAne zruti pramANati- 7 nirodha rati- vidhava padmathato nAztIti 7 tA niSedha tyartha vidyA caMdra vivuM mavet tA tattvajJAnatadi nivRttipaatta, parve prapaOopi caMd sanuM At tA taiyoittavidyAtomavet astatatuM tathanaOvotpattivicAdda-na copattipita parva tarvAnena nAIvidyAtIryacoptatoodha pracAda- na thAya prAMta, nIvamAtrasya trAsapatnAr brahmamitrastya RSivamAthAt sAdha mumukSma muttvanAmadhyamAva nRtyAi maiM 2sAdhaka maiM mumukSurta kRti / chA pUrva prApak I 7 vAdhaH kRti sthAne 7 vandra ti pAcho pacIsAta, catta -zrutiH padyAyAmithamavata tiAM pIpAvAvo ' mukhya > * Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] [ tavoSinI vikRtivibhUSita pratItitatu hava, vidyAnivRtti smiAMDanAtmA tyAdri"vamaLyavastharyamAtmAnAnAsvamiSatAm ! kRti renna thato mayA, vyavasthApita kSamA ! ra3ra che hudhaTa ghaTImIti, viruddha ira parathati? vAstava bancamo tu, zrutirna sahatetarAm raraka | nirodho vora vaddo na ra sAdhI ja mumukSune vai mut philvelA paramArthatA" rarUka che gayALAM vALyAna renka 1 zakretAmyupAme vadhu mokSavyavasthAnuparAtmamekrUrtibdha ti vorAti- pati patyAkhyAmano maciyA vadhU-mokSajyavasthopavaoNrmavamiti pariti- 1 cata ti che , mAyA sAthe vyavasthApavityArazAddhI taya durdhaTAtihavAmAyAvityAha- durdhaTamitinA vanyajyAvidyatve pi mokSo vAvo myutivya hatyArASphI yutivirodhArmivamityAha- vAtAvatA ja lahotA atitamAM jaiva rasAta datyartha, vanyamiva mokSa-pi vAparva 1 saddata ti mAva! ' * mokSadevatvasidhinAM zruti pati- nirogha phatinidho nArA, utpattijvara vada suvavravAryavAna, sAI vakhAdyanuSThAtA, mumukSu dhanavaMtuSTavalapannA, muja nivRttavigha, cetacrva vaDuto nAtha"ti che paramArthato nirodhAmAvAdupAkavi paramArtha to nA, pavamavi pratIti kapALamAcaeNveti nAtavAdeva mumukSupazAnArthamilAda- pratItirivati, vidyAnivRttinAtmaka nAtmati vindhana thathAvivAnivRtti$ = rAte tathaivAcortha kavinAtuM ja rAjya datyedaM sarvasvIranArthizAnirvacanIyAvi mumukSupaherAya "ta, mati, ada pi pitA vAto mityA- 5 vAgavuM paramArthano vinija yunivRtta Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ; anujJAtavyavasthAmaNam ]. [ ra61 viSena yAcesyA vAstubhazakyatvepyuTezasya nivija52005vodhayAlambrajJAtasamadhisikstha tyAAtumarAvavAPS rAMta pelA nopadezavaimiti ceta ? na- viziSThatIte svataH puruSArthAmAne dviSayatrALayAnanyattveno devajyAnudvArAn / ci, nirvividneAAravRttiviSayavAra kSaNo viSNatAyo miyAmitvaviSAre tuTamAM mahAmeSa maviSayamiti brahmAIza tyevasava cat pAo nivipallavanodhaH haiM pAlamnakSAtasamAdhI nAyata calaprajJAtalAlitsya tattva niSetuma cayArcitapekSA pratItyapekSA anyAneMdhIneAviSayagheva puruSArthatva arthAta, viparyAvata 6 nivilpajJAna mAtra 7 poviAviSaya ti tAtraya puruSArthatvAmAMvaoNza tvam, nanyacaiva ca patttattvam, nivipajJAnaviSayastu prahla nityavAnna jJamiti tava 7 mitsuparezAnarthajyamevamavi sAveti pratikSipati- neti / aviziSTapratIte; viiinanuM jJAna ma(traNya - jJadviSayeti- pratItiviSayaityartha / nanu vaha jJAnaya sakriyasya ca trAH tvAmAvegAva viSayoviLLAva vo, tttattva viSyatItyata Ada- AiMta- nivizavideALA vRttiviSaya trALo mitraminneM vA ?, dvaitArpAttamiyA zradgho mitra tazAkhyupAnuM rAjyomAMta' nAdyapakSaH lakSmavI, amile T RkSaNo nityangena tAva nityatvAnnopadezavuM tacetyupaneveltha duSkRtAMta AvAM vRttIkSAA tvameva viSayamiti tanuditavRtte pavezA thatva sthAviti SSte- prajJAAkAratvamevetivRttA jJAAna haiM vRttvAminno trahmaLA vA, Ave vRttitAvAsyameva tattvati vRttilakvandhAsya lorA, 7 drAkSavandha, ditIce trAtAvAsyameva tApe trAsavuMndha pava tattva, na vRttilambandha ti Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rada ] [ toSinI vikRtivibhUSita te tarasya nitAlApe grahmaLi vA sambandhaH?, zremataadaatmye ca vRttau kA samandhaH ? iti vicAryatAm / vicArAsahe' nirvikalpakasambandhe ko vicAra iti cet ? avicaaritrmnniiydavechAmAtrALAnAM mudhAnAmAM pakSa nA parIkSAkSamALA baMdha taravato grahaNambandha nirvivRttajJAnanivartiAvAva vALa kAmAkhyAti veta -zrAmAthe savajJAnanivartivamajJAnanivartana trAvRtyumayA sarvAna mAdhAya trahmANAratve tattayA gruvsa . khyitve trahmavAtathI vyapArAvAt brahmAstramANe brahmaviyatve ja rAmavatIti samadhi- tacAAti nirvivivAravRttabrahmaMr to vivAdri pavAmAmi peya, tatra prayoganAmAMvAvivAre nAdiyata pati para cA-vizvAsa ti vilA thatu vimapi vIrveui tatva parIkSAno vyavasthatameva, cavI para ja kSamate tanna ravIvArakSetramiti taddavupamo mudhAnIne ramate, na tu parIkSAvadhAnAmita mAdha-vicAritaramaLatA paramarthato nizilpavRkSetrahmaLa para rAkhyo nAdheva, thApa brahmAtAjJAnanivartitvAk brahmaLa prAmArthe tAM, tata pava mumukSupaherA vanati para cArete- morA teravataH paramArthatA- brahmatAjJAnanivartitvAgnirvikalpavRtte prAthima, kAmAkhyAvIjAnanivartitvamacevamanyonyAzrayAnnojJopavama zreyAti samAdhaneti api = niveacpavRnrahmaLa sad viparyAvapacimAryakSa anvanyo caDhi parvato nAsti tae nirvivatpattivivacarya brAhmaNovAyatatvAvavadhatatrahmaviyatvena bImAthaM tasya 12mArthatA, anyazAnatva tu vAdhatAMvaSayavAna vastutaH kAmAkhyam, kintu vavaddApAThAvarthiva viSayavAr vyavahAratA kAmAkhyAmamAne Da ira ghatuta kAmAkhyam te siddhApa vevArino dUtAva Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mane jovA gema 3 [ racha vija ti rAmAkhyAminyonyAyAta, vayamAnavA-- vidyAnivanirveida [ 'tata tvamasi" kRti ] mahIvAvArthajnyaanvaavaadhitvissytyaa pramAtvena tathAtvam , pratyakSAdInAM tu dhAdhitalavAyA prakaTu vyavahAramAna prAmAthAmAnepi nAthAmati siddhAntanirvApatti-brahmaLo satyAmAve sarvameva vindranI sthAti matta athAga mAvavijyajnirviklpke brahmaNa auparAgika evaM sambandhaH, prAmANyaM ca dvaitaanavAhinaiva, cita thava ghaTAdvaitajJAnasthApyajJAte sanmAtrArodghatejnyaatjnyaaptyaa prAmANyAmyupagame'pi dvaitAvamAhitayA'prAmANyAdeva nAjJAnanivartakatvamiti cet 1 tat kiM dvaitaanvgaahydvaitjnyaantvenaajnyaanpata pava vRtti brahmaNovo vizvAnaspRpama zukyA- vavaSayapramAvati tathAstram avivAnivartitvam, miDapi punarvavAtI hate-zaktiAnanuM brahmANi nirvikalpatanvayaupAritve vAvizvavasthAmAvA thaM prAmA cecata mAha- kAmAkhya ti! ata va zaitAnaMvAtveira prAmANya svIkArava, batAvAddhi na prAmArtha thavAnumata matavA "vanuM dhaTa" yAvijJAnanAmapi savaMsthAzcAtaryAvasthazAparatvenaMbaitAvahatvata prAmArthe aveva, kAmAkhyAnna jJAnAnAmazAnanavartitvamAgharta, yAM va haitAnavAdhine prAmAbUmamitte tavA "nuM dhaTA" tyA- jJAnAnAM dhaTAvidvatAvAhina zaitAnavAdvitthAmAvAja kAmAkhyam, vihu tAvaditvAvaprAmAkhya meti teSAmajJAnanivartitvamicartha siddhAntI pRchati- tatta miti nA parva uttapatimomiti rititAnavaghatajJAnanazAnanavartitva ravIsiyata pavA mirityArtha parva sati suSuptAvAnaqvarUpe draudhAmAta Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 ] [taravadhinI vikRtivibhUmi nivartava, vomiti ? ggvativratA nahAvIratvaloMdarajJAnanAjJAnanivartitvamati jeva? vAsanAmAtrALavA, mahIvAyananyatvanileze daitAnavahitvopataiiya, vinA dhivAmApatitaH saMkrAMtimavAyArthajJAnAjJAnaniTa bilorA devA ananyanirvijatpAtmasAkSAzAstra vita zrAmA vAlavikAtipatti saMzayotiSazvenaSjJAnanivartitvasaamrthyaad vicAro'pyapekSyata iti cet, tat kiM mhaavaakyaarth-jJAne jJAnanivartatAvacheTo vAvivatipattinasiMzayAmAva mAlate, na tu dhaTAvitamiti tAzAnAkhyaoNAnanivRtti cAhiti siddhAnta zAha- suSuptAvatigrasakra ti " tatvamasi' phatyAvidA dhAnanyatAnavaUtajJAnanAMllAnanivartitvamatyupAme lupusAvatiprasannati para mArAhata- mahAvAkyanaoNti caMddhi daMtAnavabAhyatazenayAjJInanivartine sAma tardi mahAvAva navaM tadmavatu kALAntAnya vA tat mavatu ajJAnanivartideva, tatra mahAvAyabanyava tatva nivAlvanityupAme AvavA naiva pramAAM yAvityanupAtavyameva prAmANiti samAyare-neti kArca, mahAvAkyabanyajJAnaniyamana kretAnavAdhemavatIti maMdAkyananyAtAvAdi zAratvenAIjJAnanivartitva curvapi "tanuM dhaTA" phavidyAnAnAM vALatA voTu daitAnavahitvaviroSaNajya vaicarthamAvItyAda- mahAvAriA hovAnabhA-vinApati vista= vivAdasthAvayatva- mAraphate- vevAtanati , "ajJAnanivartadatyANAma', hati sthAne "mAnanavartinAlA " ti pATo guru siddhAntI vetana pRSThati- tatta vimiti- vAvivipratipatinyasaMrayAmAvaviziSTa -amaddAvAryabrAnavenAjJAnanivartitva vivArapUrvaka mahAvAkyarthazAna Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyavasthAmaNam | [ rada do nivezanI, 4ta vivArapUrvavI , sAthe vikatipajyanusthitavAti vAjJAnanivRtti sAhitI virArAgAmananumatavAMvananumabI atha tijJAnopamavaivAvita vivAra nAmanujamA, gata vava "vatsannidhava tarvala" rUti nyAyAhu grasiddha have manomanA nIvedhavimAbAvivi zaghiAghanta, taddanuvAva to bhAratyAre pradhAnamUtAramatavAsiddhimavAhiti je-tathA daitajJAnopamaravupatitva sAmAnanAzInanivatatve tyAre A vikatipattijanyasaMrayAmavarka zAnanivartAtAvachelloTa nivera phAti pA vikatipatyanuvasthita vivipratimA mArita ia prathamata pavA dvitIye vivArapUrvavadhIzAnanivartazatAvachevaTa niverA rIti jA vivALAnanutatvata ane vAt, tathA vaivivIpUrvavatvA nivero taddhivAra cAmAnyavivArapUrvamadAvAkyarthazAnatoDaSAnAnivRtta tya dvatAno majaripUrvavamahAvAkyarthazInatvenAjJAnivatevatvAkyupAme thI cA yuyo dvatonopamardiSpAvAtAM vamavi iMtajJAnopamaratvena hAtu tatamayuktipUrva mahAvAkyArthazetoDajJAnanivRtti samava hatyArAddate- prati sata gvakretopalakvinTena vivAdAnanulamartha tapUrvavatvIjJAnanivartiwtAvaravATa niverAvo nIvezvaravimArAviyAgAmanuvA prayoganapati - talanuvAvapUrvamiti nIvezvara vimA prikriyAnuMvArapUrva mitkarSa majha ivannidhI 'tinyAyamanA tya-vAnI mUtAtmatApasiddhi8hvAtopamayunyAtmavivAhavAna tavavatAvArtha tAnnidhI zrayamALI vA bramasiMddhA mitrImannA ahi nIzvavimAAtibajiyArA pradhAnamUtarAnanavavAvamavi ivahuvivAhamitinA pratipiti- neti | Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 ] f [ tatvodhinIdhivRtivibhUSitan paryAvaziviroLa sambandhena dvaitAmAnavyAvyadharmavattAjJAnavaizipRthavuM vAvuM, anyathA tiprasaGgAt, taSa nidharma gALi na sukSmavatIvyasuvavRtte, dhrutajJAnopama yujavRtimAvaliyArthajJAnatven sahAvA pArthajJAnopabRMhakatA dRzayuktitvena vADajJAna nivartakatva - mitiviniyamana virahA! "tAmithyAnAr yonanAt sattvamAvAnuM keMkSAmArthAta- saddAtmattvajJAnAtmA'nantpatvAdyo dharmo brahmacaiva, tatra dvaitAmAvotIti caitAmAvavyApyAra pava dharmodvittAjJAnasya vaiziSTrayaM samAnAdhovarAvazeSyatAsambandhana, atrojJAnAtmaviSAonyapuruve, tattvapuruSe ca mahA vAyArthajJAnam, tattva virodhdhatAtattvano jJAnaviriASTa sthAnlR vizetApadena samArnAvazeSyatA brAhyA, tathA vAnyapuruSa thacuyAtmajJAne cadeva brahmarUpa vizeSya tadeva. mahAvAkyArthajJAnAvi tattvapuruSarAta vizeSyam, cApa nivipa tat sapi nivipajJAnIya viSayatAyA vi vizeSyatApatAM vAit, anyathA prAptA vizeSyatA saMtAtA mazAyItasvAstuIyatvApase, aMtaH sAmAnAdhirapaniveza, sAmA dhayaM vAdvaiLAjALiseLA dhajAvRttitvapam tema naiRpIoimannAhIviSA vaiziSTayama vAyA ti pratajJa, vraviroSyaniha jJAnAtmavAtmAtisaMjJavArakhAya virokhatvastha nivezaH / tarava dvaitAmAndhAvyadharmavatta jJAnavaiAiprathaa drutajJAnopamavatyu thavRttitatva (nirmaLa dRti-brahmaNo nidharmavAd aMtAmAvadharma parva taMtra nIrthAta jJa dizenihadharmavattAjJAnahaMmava ti tara rAkhyalakSmava daityathI viniyamanAMvahAvava 7 vijJApUrvanmahAvAthaeNjJAnaveAinitamistyA- dvaitajJAnovamavati ! tAdarA yuAivena dvaitajJAnopana yureina zruteviniyamana pramANatayA vejJAntI AEte- tathaiti-prALa thaye| mithyAnAta 3 k d Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneecthAmaNa ] [272 yathAnta vizva-mAvAnivRtti ti zruti vivIpUrvanahAvAyArthanAmasAkSArasva sAkSAjJAnanivartitva vinimayatiti jeva? tirdi tameva varipUchaze mAya jigyA vera nivRttApa jJAna nivartisi? vartha vA prapavi pravartI sAthe vA " nAnAma' phati sAbitItisiddhAjJAnazabdavALyAM tAM jJAnastha nityatA taddamAvAnupamatiyojijJAnA-jJAnAbhyAMravAMdhAtAzravaNamananA pUrvanividyAsanAnA cogAt daitajJAnopatti DapavRddhAtI tattvamAvAtu pArthatoDavAdhitavAta mUya" tya madhyAna vAvavA banne tavalakSavAre tira vizva mAyanitiH vizvaryaprapazcaryApadyavArdhanayAyApopAvAnamUnAgavidyAyA nivRtti tamAMre- tahati. tameva zrutievA prayavahamevopati - mini- "nivali ' phatyanenAvaya nivRttamapi nityanivRttamavi, tyAM vAvipi = vidyate tasthA mAyA nivartanamarAjyavetyArathaH | tha veti- mAyAvatI prapavi maLavisatI mAyAsastrapaviyaM yAtmasamarthatyevaM vaIsthitAvAva tAM prapavitratye detru. lAdhe vaM pravartatIrtha. vati-nanAma' tyArazAkSipratItyA siddhAM yojJAnazabdavAvA mAyA tAM vArtha vApallo vItyaqvA nanu jJAnAmi' ti pratItenzanamAvapava viSayo su mAvarUpa mAtyata mA- jJAnati tavamAti-zAnAmaveyartha nanuM nAtra jJAnAmAvo zAnavaMtozainaprAmAvo dhA vivalato cena nityasya jJAnasya taddanupattirmave, vinu jJAnAtyatAmAva pava "ra jJAnAma' ti pratItividhi batAmAvanityavipratiyodhyAdhizALavRtirmavatatyata mAhadhati- viriSThavRddhayabhAmavidyAne dharmijJAna pratiyonizAna . jALamiti " nAnAmi' $ti jJAna dhami dhAmanA pratiyojino Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ tattvavASinIvRitivismRSitan havAmAMnabaeNvyazabvenAhvoSi| jJAnavirodhittvana mAtrAt, tAvizvapApekSA nAmAvatvAnirvA--vuM thAyamiti ce naA hyumaya vatAyA v nyAyayAtattrAt, virodhaya sadi-beM%0thajJAnasya ca jJAne satyeka svAt, dharmijJAnapratiyovijJAnayoH sahe ja tayovijJAnalAmAttvamAvatiyo patthAt tarAve A tamAvAAvAdeva maiM tantrAnasova, vaiM jJAnajJAnamadhyAtmapazcamadhyeva ane vitti pratiyoprimattattvajJAnayAmAvajJAnattiva--LAvijJatAve jJAnomAMvajJAnalAva, adha rmipratiyozinorzana nAhatA tadnapariNAmavADevata jJAnalaoNmAnyAmAvAnalakSmava nRtyato mAva pAzAnameva 'na jJAnAmi' kRti pratI viSaya AMta suthA siddhAM Ava pApa tAniyAnTena padghoSortha vevAtI nlRte-jJAnavizeSiveneti jJAnasya mAvajapa virodhI mAtra pava mati, carcAAhoya mAvasya vidhi mAlamUta tama ti jJAna vadhatvenA jJAnanya mAvA tyartha tavato Avapatne tasya vAdho 7 maLe, arthAta jJa nASahacaityatA, tAviLa vAvelayA ta kSamAva,vitti Ava vamamAvarto ca viruddha naiRtra sAvatIyatA, nirvIya nyAyayAAiMta pApApeyeva AvatvamamAvatva viddhAjJAtra sammati, miza pApekSA e mAvatthAmAvavuM na viruddhe kRti tAmyAM nirvanIyatva teba samAvatI ta nAnIvanIcatva tIta samAdhate tara cataH / va AnavirodhitvatA vatvapamenTena / uMmaya patAyA va mAvAmAvomaya patAyAM pI nanu vizeyAnna mAvA-mAvomayapatvacai tra sambhava tyata AjJa- virodhadhdhati-parihArAv ' nRtyanenA va samaSTI ta-yAjJAnasva sadhi patnenAaojI peparDanemityeghumapekSAvetenevADane tvayonnaizAne lakSmavAnna vinovAcava mAMvA mAva vartAyora nyuviAipezvAmeteneMgAizAne virodha tvayaM virodhasya parihAradravyartha vijJa, lodhruvepArIna sAvona 202 ] *. Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banelAtta vyavasthA jaLam | [ 73 mikaDaneviAveNAmenaiva pariva, dhyAhAriAgatirisamaNisvI re 4 vamatvAmitatattacitamane sTase vahuM samarthautvArIpattAvanavAsthAt vaivavuM cavaSNuveyane paNa tanavathApakUpitava, catazvividhA vyabrividhA samaya pUrvamupatA, tatra vamavenAmimatasakapri-tapUrvAmitasahamachitatsama/svarUpaitaraparAya tti sanmavera tatsavIrasyAkhyAvarantayA punastatvamatipUrvAmamatAstramAMkioNlAparata svIkAryAkhyavaMzAve tadiro pUrvadhUmyubitaSa0namasTarvI paraMparApatito navathato vyava voDaeNAnnApati rAvyAvahArikamasviIro vAyonicAhuM dhyAvAriti ajJAnasya pAlaiyA mAvA-mAvomathArAviddhasya siddhagupamacalapasya prAdhAnyavivasAcA merAlkya yugapalbadhAnamRtamAvA-mAvomayapAMDekSatipAvI tamAlarUpI vAkyapurva vA vAvamAvA caeNnivevanIyaamakhya zanisTa syAdvAraghamALanamava8 chatAtvADha- pharyo ti mannakSapakSayAjJAnatva mAvADamAvomayapatvasiddho cetyA 3mati- mAvatrAmAvatvomayadharmacartha, saptamImahAvAkyamanirvAcavamAM sannacchata dRtyanta, prAte saptamImaddAvAkyanu"yA mAva vADajJAnam ', 'hAmAva pavA jJAnam 2, yAhu mAvapava tyAmAva parva vAllAnam' 3, 'syAvAnirvacanoyamevAzAna syA mAva parva sthAvanirvavanayamevAjJAna", "cAmava parva sthAnirvenIyamevavajJAnam'da, 'sthAt mAtra parva vAva pava svAnirvavaMdanIyameva vAjJAnam", 7 ti, patarAptamImaddAvAkyadhaTaturIyama pratipAdyavAnirvavanIyatvaca saptamImahAvAkyasvatvama, svAtivAyaeNvAmaphradhaTatavatattvajonA nirvavanIyaa satImahAvAkya tichatIti chavA vendra sthagninirvacanIyatvajJAnamyo. 18 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra74 ] [ taravavodhinI vistRtivamUvinma vyavahArajjaiva chejhalAva, phultha vaizveinomayathadharajavivAyonikhyatvapi sakSama mahAkyartha che, sarvathAni khyatve tuM zAyarapAti vi ravivAra? tadvimuktN prabhuzrIhema ribhi:"jayA satI dratasiddhirathANatI nta ta pannA? caiva vairthasahora tana,mAtA vayA ja ave pANa" [ ma yojaththa0 22] rUti. papAvita sthA, tanna nAmrAmanunAM ritu rathaSnAnI - . eva, tatra 7 takhtamamahAvAkyamati ja dhAdvAvivazo venina phayata - zAnirvAkhyatve triIti-rti sAniznIyatvamevAjJAnasya taddA vizALatutvamevA, parva = athA vapApAlataH jima zArtha nopaNA tathAto jJAnAvAva prapo 2 mahiti to supratipAda mavato tameva svAti vi ja vivorIyartha che vajIrtha zrImavaramAvaThThavavane saMvAtopatitamuirtAitA moti satI mAyAmyu te vet tardi-paLA mAyA dvitIyaM brahmati dvayatavAsidiriti satavAvo vevA noDapati jayAta, thAkatI mAthaImyupeya, phatteti rahe, ghauM sati sata rAvapApa cA nAjhiyAtvi, tathAIratyAyA mAyAvA caSi nAyAratvam, taH pannA? prapo ja vereva vALA mAvAna, mAmaiva vairyalA satyeva mayA marthavijJAniLI veti tata taddhi, parelA verA nAmu, mAtA 2 apatyasananI ra dA anapatyA nananI , mitu thavidhA mavaceva, tathA vyAdhAtAmAyA vAsthataddA reti sanmavatItyartha, "mavatpapAm' ti pATe tu vinamatavAhyAnAsthaLe Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneAntavyavasthAprANam ] [ s ; kathaM ca jJAnasya nirdharmakatva - nityatvAdyabhipraiSi 1, bhedenA ssedena vA dharma- dharmibhAvAnupapatteH, jJAnA'nityatvapakSe tdvytameva-Ula-bA mAtra-samavAya-jJAnattvajJAAdhamyupAme gauravAtu jJAnasvarUpasya trALo niyameM nityadvaitvamyupanamo'va veAntino maiM yulida havAyena netiM putine thanaiti 'niyatvavi' tyA vivAdetvaparitrajJa vevAnvI nirdharmAdhupapA dinAmA,te- meneneti troc cit dharmAM'myupAta syAt sa brahmaLo minno vA ? minno yA anevuM ? Aghe minnatvAIvarIpA. dharmAntarALAmAMya kSadharmaa svAt, thAM vA dharmAntarALAM da brahmadharmartya tathA prAdhaOnAmbupAtApa hAmerUM namavedeva, dvitIye cA paTTo maiM dharmA prAsvarUpameva dharmoM na savatItyeva sevenamena vAdharma-dharmAvAnupapattaniyameryuM brahmaLa dUcarca:| jJAnAnityapakSa kRti- jJAnasvanityastra tareva maneT cavi jJAnamutsadyuta, parva ce jJAnanutpadyate, apara 7 vinAMta, tAMdanam, cidyottAhe viSyatItyevamaneni jJAnani yuriti temAM paraspara evA pratiyoninevArane'cupAntavyA, parva cIrvAnta jJAti tAvantastatiyozA datraMsA prAgamAvAzcAtyupa rAntavyA, yaM yAni hAni vaidyAtmasvargALa samavantIti temAM minnAnAmAni samavAyogave strItavya, vaM mineSu tevu jJAna jJAnamityanuAtapratItinaiAnatvajJAtyanyupAmanArekheti jJAnavattati rasyupeyA, tAmavAyorgava tekaMmburAntavya tyevaM jJAnAnitvapa mauvAvuM. jJAnasva nityatvAtyupAme tu taveenetyeAmyupAma AyAta va, taMtra = sevIdyanasyupAmenAtijAvavA tatvo cA va *dhanaH padyAt mannA' tyevava peLava dhaTa-paTAvInAM maiH pratIyata krAMti temAM svarUpo se, navuM jJAnasya pato mepratIti cadvachAt varUpame jJAnacAnyuveda, jantu vizvavizeSaM vizevA Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 ] [ tattvavodhinIvidyutavidhitam Ambupame nAtihAAt dhajJAna payajJAnam' hyu* pAdhimehapurA vajJAnamesIte, vastutastu 'jJAna jJAnap' tye vAstavruttivinAzapratItyozrAvaNyaviSayasambavilayatayA lyupaste, jIvadhiparAmarzamantare vatta va mudrAntarAvuM anyathA'Aza-vA-viztAva F ghaTAntarasya mevachatAMtestatinTigrAsamavAd, nAnAttvArpAttarityAviyukte rati " se tve va ' sayopAvAyela tameprIiiradyudhimeevAvate saTsepratItinityAda- pannAAita I cavA ropA dhakSeto meprItavyavasthA ta jitvAza tatra jJAnatvajJAti, jintu jJAnavaitpAdeva tatrAnumaMtapratIiihatyanuAtapratItivahAjJAnavaitvameva tiItyAhU vastutati- padmArtho vacaH / navarSe jJAnasya nityatve ghaTajJAnamurapacatte, pajJAneM vinati ' tyevanutpAt vanArAmatItyo oN timityaMta A- tagtpattIti- ' vavajJAnamuttvadyate 'canya jJAne caMdralambandha utpadyata kRti, 'pAn vinati' tyasya jJAne paTTa lavandho vinazyatItva viSayanava dhopA viSayalakvovanAza viSayavvAdeva jJAnottavinArApratItyo papatte, vadhacasvandha grAmyupeyata dvetvartha vA = dhahastyAparaDAvuM evapratIti * ciparAmarAmantarebeva mavatIti sva pato yAdrInAM e, parva calendrasya jJAnasva jJInAntAnu dhAmomantare jaiva evapratIti pa nAyeta tadnA tatkRtivandhA jJAnApi jJAnApAt svarUpato me phloyeita, maiM caryAmatyA- vadhiAmarzamantIti| nyathA upAyapuraskAreSi kSetra te vapato evipayatvAmyupAme / bhAjAna aiti- vAArA pAzAt minna, ayaM vivajJa patAvuM vivartA anya, prAtha vij pratoSAto minnetyAghupAdhipu2eLA'ArAnInAApa meddhatIteoSAya svarUpato nAnAtvAparicarcA prati Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyavasthIkALam | [ ra77, tanna-vijJAnAtyatAmAmevADameddhena vAgharmimAdhopa, tatva metApinAliyA tamAMravArajanapura metvamyupAma iva viparItarivAta, tiyogivArthopAme reva pApavimetirodhAne mAvA karavA kSipati-neti neti- mepa evAvomayAtmasanvaja cena "pratyevaM ca ma hovo gyo patha ? phati vavanA pratyevapakSamAM vova meyAtmarakvaDa ma, viSNu pratye vikSAna gAtyantAtmajA pava mevAkhyA , tena savajone zAMnadhatayAmitasya jJAna laI izvarkimAvavapatta nirmAtva jJAnacetyA yaMtra jJAnAnatyasvare tame vArbhipane parvamamiti tarAhu- tamiti- jJAnacaitve tavA mad vuiM tadvayaMvedo ja mahiti tathameivADamAva5napurA tatvaja5nati tamevA5nApekSa tatvalpanAyameva ravam, gI prajamAvaDapratitvei sati vaMtApratiparva nityavat, tapane to hAl ca prAthamavatiyojitvAmiAvajapanA sana pratiyojitvAmiAMvaghA = pUrva erita tatpanApUrvanitvajalpanAyameva prAmApritiyotvipanApekSa vim, mevA e pava pavandho mukhanirmamahathita ti samavAyarUpane nAstIti ja taktivazvanavavapi, vavAnumatacAvRttAvAmupeyata phatyanupAtatvAnumatapratItiviyatve ghAvRtvaSTa cattapratItiviSamayane jJAna nAtivijJAnatvajJAtijapanA tamastIti = sannivadhanApi parvacAvanArA pati copAdhiparamantaja levAtItereva varUpo viSayatve tathrI-papraticoLiti- vipanirtha ddhi jJAnAmiti tava pratiyogiva, tasaI metatiniyama pAdhipudakkAre cheva, pavamavi tasvAda pratIka vahapato e va viSaya, upAdhiparamina pratItita vi vAstava Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 ] [ tatvapodhinIvivRtivibhUSitam sambandhivinirmANa 'jJAnaM jJAnam' ityanugatapratItyAdinA tadai5ye rUpaM rUpas' ityAdhanugatapratItyAdinA rUpAderapyaikyAsiddhiprasAda tasyApi 4-rUpaM paTarUpam' ityAdhupAdhipuraskAreNaiva pratIyamAnasyAt / kiJca, evaM 'sat san' ityanugatatItyA sadadvaitaM siddhayatu, na tu jJAnAdvaitam / atha "saccidAnandarUpaM brahma" [anuyatArakopaniSad, 6] iti zrutyA sadadvaitaM cidAnAvarasameva sidhyatIti cet tarhi sattva cicA-ndatva brahmasvarUpadharmacatuSTayayogAnidharmabhedAvabhAso nAjhIkriyate tadA vaTAmAbAda: pa.bhAvadito bhedAtIterapi pratiyogirUpopAdhipuraskAreNa jAyamAnatvAdamAvasthApi vAstava medAsidhyA ekatvaM sthAna evaM saMyoga vibhAgaharavatva-dIravAdInAmapyupAdhisamarzamantareNa sedapratItaramAyAdevayamApateti, yathA ca viSadhinimAtreNa jJAnaM jJAnamityanutapratItistathA ghaTAdisambandhivinikiNa rUpaM rUpamityanumatapratItirastyeva, tathA copapratItivalAda yadi jJAnasvaikyaM rUpasyA yuktapratItibalAdaikyaM kiM na svaadityaahsmvndhivinimaukenneti| tadaikye shaankye| tabhedasyApi rUpadasthApita paratu' mAne yathA 'sat sat' ityanugatapratItirbhavati-'san 4H, saI paTa:' 'ityarUpA tathA natatra jJAnasva 'zAna ghaTI jJAnaM 58: ityevamanugatabhatItirbhavatItyanugatapratItibalAt sadadvaitameva siddhayet , nazAnA'dvetami. tyAha-kiJcati / evam anugatapratItivalAvetAbhyupagame / saddhetasiddhA. vapi sad zAnAnandasvarUpameveti zAnAta tApatA'pisiddhayatyeveti para AzaGkate-atheti / eva sati saravarUpadharmayogAt ladrUpam ciravarUpadharmayogAcidrUpam AnandavarUpadharmayogAdAnandarUpam , brahmatvarUpadharmayogAdbrahmati sadharmatvameva brahmaNa iti tasya nirmitvAmyupamocyAhanyateti samAcatte-nahIti / bhavatu sadAcAtmaka brahma,parantu 'tattvamasi' ityAdivAkyaprabhavaM nirvikalpaka brahmasvarUpamAtramavagAhata iti brahmA. Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyavasthAmavAnAm | [279 pharavavyAdhAvaH / sadAdhAtmakamapi nirvikalpakaSTayakameva syAditi cet 1. sarvAtmakamapi tadekarUpaM kiM na syAt ? ekavijJAnena sarvavijJAnapratijJAnAdatItA-jAgatAnAmapi dravyArthatyA dhrauvyA'vigAnAt / itthaM hi "je ega jANa" [AcAroga-zu0 1, a0 3, u0 4, sU0 112] iti pAramezvaravacanAnusAritApi saGgacchata iti tatvadRSTyA vicAraNIyam // yadapi so'yaM devadatta iti vAkaye tatkAlaviziSTaitatkAladvaitasiddhirityAzaGkate- sdaadyaatmspaati| yadi sadAdicatuSyasvarUpamadhi nirvikalpa Tokaseva tahi sarvAtmakAli bhavatu tad ekamapi bhavata, paba cA'nekarUpaM brahma varivati sarvasya vastuna ekA-'nekavarUpatvaM yat syAha dino'bhimatam, sAkSAt paraparakAsthApi ghaTAdeH sarvasambandhitvena kathaJciaudA'dalya sambandhamAyAkatlena sabhidasthApi pratiniyatasyaikasya vastunaHsana srvthaikjJAnA ivavavatye satye saMvenAMDatIvADanAtAnaampi dravyarUpatayA dhrauvyasthA'vazyamAna sthAhAda evaM kakSIkRto bhavedityAha- ekavijJAneneti / ekavijJAnena sarva vijJAnAmupagatau satyA "je 5 jANai se sajAi" iti pAramaSavanAnusArimapi saGgacchata ityAha- itthaM hIti / 'je egaM" ityAdi vacanamUlakameva ca "eko bhAvaH sarvathA na 6H, sarva bhAvArasvatastena dRssttaaH| sarve bhAvastitvato yena dRSTA, eko bhAdAsarvathA tena 6H // 1 // iti vacanabhiti // 'tat tvamasi' iti vAkyasyAkhaNDabrahmaNi jahada hallakSaNA 'so'yaM devadattaH' iti vAkyasya zuddhadevadaMtavyato jahadajahalakSaNadhAntena vedAntinA samarthitA, tatsamarthanasyApadanapurassaramasa. Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 ] |tajavadhinI vidhivitam viziyomesya vidhAM vizeSA-viroLamavAnu zuz vyakata kSanAM vIrtanadAntavana "tatva tvamasi" tivADa parokSatvaritakyatatvArtha pratyakSavaziSTacaitanyapadhaMdhAna sAme virodhAvaDabrahmAMLa nahahanahajIlakhA te UMti niSita, ta itucchoDaye vattA ti vAye akSamyupAme thanAmAvA, ta-zirmAsya sArvajanInatve viroghAmAvo, na pratyakSasathe virodhI nAM, anyathAvitra-vitrajJAnAvara nAnAhasamAverAvAnAvaDAMmIvInatva mAvati-rIti katttamarthanasya tu chatve detumAasa[ hatyAnA santAviriSThayoH sarvathAesakvankena virovirodhakhAvo thavuM hoya tevI uti vAkyataH praticeta taddA vidhavAta, cAlu thakribherAmevalanvandhanaiva to roSavirodhAbhAva rAjyatipAdhavA virodha pakva nArIti akhAvikasyAnDiyAnupAttAtrAmAvAva tana nAstIti dAd* ravAnupannatyartha nanuM tattAvazivAziyo sati jathama rAti vAdya vadhAva ja samava rUti = merA edrasvadhera tattAvaripratye vizijhanvayasammavi phatyata mAtattAntaviziSToriti yoga pratItihAyorna vidha, ayodhdha virodhastayonaivatra pratItipiti niyamena vadhe evA mevo viruddha sthAtAM ja sarvaganAnumaviyAzatra ta mavetAm, mavazva sau tati na totera tyAnAyam sarvananI tvanoti- sarvAnAnumavatinetvarthaH ya vinAnubhavasiddhatAvArSi viroya mithAt tannAdda-nati sAcA pratyakSAsiddhArtha vidhA myupAme che. vidgati- pAra paTe nAnAlapatrakSAnnitrapratItiH pratyakSatmibopannAyata phAti tataH "viMgarUpavAna para hati vAkyaprayogo Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vAghavasthAmarAma ] [ 282 zakSasthApattapratItivAta tatrAvya haze jaNAvI niyata pati ve? huM dravyanAMdaSTacAkaahatimAsavata paryAyayadaSTathI saddhapratimAso lAvanInA, rahevaLyatiritoSyayavI kazcidanubhUyata ityakhaNDavAcakapadasya sakhaNDAMza. eva kiM na lakSaNA svIjayate, nahe! pratIti svanvinIti, vanyAM ja gharamavati, tAre nAnAvALAM virodhAveza samava phayuvAkya yAvADapatta kSArvajAH yAta, parva "nIpate che phatyAdvidharaM rvitrajJA havaladevanadatyasimanubhUya, tatAthI vAcakoDapi mavati, sagAvejastha jJAnasya nAnAvAratva virodhAsa saMmatIrghavajJAvyajIvuvAkyahavA vapappajJAnavyo jIllA svIvoH sthAtiti tathA athA nAnA rUpALAM virodha navI nAnAjAvALAM tava "northa devata" tibAsila pramANatA siddha tattAviradvariyo evA ja virodha ti tatsama taidhAviyathAkyo tathAnvitathatAravaca sAvena DhaLesvarNa para -rAddhatuM- pratItivaDhati- vaDApratItivAhityazeH tatrapi vijharUpatipAvavA vijhAjhAM jJAnapratipAvaDapa cA viziSTAtha tapAvatADanumAnatthAt sarvapaDavAkyaWAbaMdhavhAthatalaba dravyanayadatya ghaSlapaDapratimAsamavanyorarIjhise tathAsvapaTTAaitipAvakSatayAnumUyamAnatvAvAjhavAvalapasthApe navapaDapratisapta sArvajanImavartha vapaDA kSaNa vIjhiyAn, vastunaH rAhuSkAvabdomayapatthanAvapasiAyeva savAlorA samavAti- samAdha- tatiA paryAyanagarahyAM haravakhatamAloDa rvanIna ta taduparAnayAha- nIti-"anusUcita hatyanenAvyA sivavavavyatirivayavI pazcinnAnubhUyata ti gajubhUgarAmamiDhavapUrvavatuchayavalapasya paryAyavayasya pradhAnImRtasUtranayamavarkandhata patI maram, tanmate "ya dhaTa, Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282] | tatvavadhinIvivRtividhitam kuTumbinIti tvadicchAmAtra prAmANikara nurotsyate, ubhayapratItyanurodhe cobhayAtmakameva vastu jinezvarazipyIbhUya vibhAvyatAm / tadidamabhipretyoktaM bhagavatA sammatikRtA " saviyappaNidhiya-5, iya purisaM jo bhaNeja apriyappaM / satriyappameva vANi-cchayaNaraNa Na sa Nicchio samae // " [kA01, gA0 35] ayaM paTaH' ityAdipratIto paramANu kSavizeSa eva viSayaH, 5kasya paramANAra pratyakSatve'dhi talabhUhatya pratyakSatvam, yakasya kezasya dUrasthitasvA'pratyakSatve'pi tatsamUhattya pratyakSatvam , avayavavyatirito'vayavI nAtItyupatyA kamida lamyata iti cet ? bhRNu-yathA kapAlalakSaNAvayavayatiriko ghaTo nAsti, tathA kapAlikAmyatiriktaH kapAlo'pi nAsti, pAlikA'pi nadaiyavAna sammatArthavyatiriktA na samastItyevadizA sarveSAmapyavinAM parasApuJjasvarUpa eva paryavasAnam , yadA cAvayavavyatiriko nAstyevayacI tadA tadvocaka tathA'bhimatasya padastha vAcyArthAsammavAllakSaNA'vazyakItyAha- ityakhaNDavAcakapadasthati- ghtt-pttaakhnnddaayvisvruupaackpdsthetyrthH| saravaDAza iva avayavasamUha paSa anuNyamanasvAgavikhyavakRtibhaassyaasyupmaa sakhaNDapratimAsasya cApalapa pare kriyate canda tatrAha- nahIti- asya 'arotsyate' itynenaanvyH| ekA akhaNDapratibhAsavatI / manyA skhnnddprtibhaalvtii| ubhayaprItyanurove sakhaNDASavsobhamatItyanurodhe / ubhayAtmakameva dravya-paryAyomayAtmakameva / ___ sakhaNDAkhaNDomayasvarUpameva vastvityatra sammatikatsAtimupa. darzayati- tadidamAmi tyotamiti / " saviyappa0 " iti- savikalpa-nirvikalpakamiti puruSaM yo bhaNed avikalpam / savikalpakameva vA nizcayanayana na sa nizcitaH samaye // ' zati saMskRtam / puruSe lavi. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAvyivasthApakaraNam ] [ 283 sakhaNDAkArapratItiviSayatvaM savikalpatvam , akhaNDa kArapratItiviSayatvaM ca nirvikalpatvam , tataH prasANamArgeNa sakhaNDakhaNDomayarUpatvameva vastulo vyavasthitam , itthaM cAkhaNDaika brA pratipAdayan vedo nizcayanayasevAlasbA iti vicaarnniiym| kinca, zuddhatrANi zakyasambandharUpA bodhyasambandharUpA vA lakSaNApi na saGgacchatetAttvike'rthe'nirvacanIyasaMsargasa yustyasahatvAt , na ca devadatta patya-nirvikalpatve ke? ityapekSAyAM kameNa tadubhayaM niktisakhaNDeti-puruSasyeva sarvasyApi vastunaH sakhaNDa-khaNDobhayAkArapratItiviSayatvAt lavikalpatva-nirvikalpatve bodhye| upasaMhati -ta iti-dravyanayAdezAdakhaNDatvaM paryAvanayAdezAt satyamityata ityrthH| pramANamA dravya-paryAyobhanayAvalasvimANaprabhavavicAraNa / yadAna navadvayAcaspanena sarvasya vastunaH sakhaNDa-khaNDomayasvaratvayava. sthitI brahmaNo'pi sakhaNDa-khaNDobhayarUpatvameva yugam , evamapyakhaNDakarUpatvaM brahmaNaH pratipAdaya vedaH kevalanizcayanayAvalamadhye tyAha- ittha ceti-pastubhAbhasyoktadizomayarUpavayavasthita cetyrthH| zuddhanamaNi lakSaNAyAH sambhave sati tayA mahAvAkyAchuchabrahmaviSayanirvikalpavAna sambhavedapi, saiva tu tana na sbhvtiityaahkishceti| lakSaNA'bhave hetumupadarzayati- tAttvike'rtha iti-zuddha brahmANItyarthaH, vAkyavakaikapadasya lakSaNA padAntaraM tAtparya grAhakAmiti svIkRtya vAkye'pi zaktiriti matasavalamcya kA zava sambandharUpA lakSaNA bhavet tatra zakyasya proksstvaadivishissttcaitanyastha pratyakSavANivirachatayartha vA zuravasphannitasvaadnirvcniiysth sambandho'yanirvacanIya iti tasya zuddha praNi sukanyatahatvAt sadasatoH saMsargAsambhavAda, asataH saMsargasya satyasamapAca, evaM tAtparyagrAhakatvamatikagati Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284] [ tavoyinI ivRtivibhUdhitam AjavavAvabdaLi taravasaMkhyakvoDa pAnAM saddhajIte, tathA nadhita che tAMtvanuvA, taLAdhA rAnyonyA, kASThanumavaravanuvAdasta phAti viDita, smAta 'tata tvamasi' rUti vastrajJAnAgitivikiparamAhetvArthane sat saMkhyAzenAparibativiIitarAtma vAta vayazcameveti rAjya parve , vadhezya tu parAjavaivAtiyo thorAravihInvayavopatti zarUnarUpAkhyata puti kyArathI dhariye phakyasarvapA 04LA rAmavatIti vadhArapaiva Rti latIpa dhodhyasthAnidhanIyAstha saMtoSanivavanI hati tatha zubahmaLei zukyatatvAirtha devaLyunivanIyatve pAnAMmAnavanI. pAnAM tAtparyakSaLakhyo nirvavanIya ni tat "rogya devattaH zuti vAjyAkhavaktavyavoyastha tanmavera avArDabrahma pavAnAM tAparyatoganirdhavanIyo na jamavatita taLAva --trahmavoH samatotyA-ra ti- thI "vaphA" hInAvADA "tat ravamasi" uti vAkya yADavhmA tAtparyam, "taH tvamasi ti vAMcamavapnadraznavocchavocaritAmiyA tAparvazInamanajItatrakSepa na navasa, tAtparyata brahmadhAma, adhei te ja brahmaLa tAmilyumimIvoDAyAvopatumaphAi phuvA- tathati | nirvivApAtratyakSasarvameva brahmajJAnam tadvipa = trahmaLi pavAnAM tAtparyato brahmajJAnamayupamadhu caDhi vADhiprativAhinAM padi #nirvivAdAsyakSamatumavasiddha mahetu voparAMDapi, taheva tu vivAvaraktam, tatrAvikatipatto tata lava siddha traseti vi tartha mahAvokyopAsenetyAha- pratyakSatit vAte "tat tva" dati vAdyArthatamArA pati Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneAntavyavasthAmAm ] [ 286 partyapAtheya memetAtparya samAdheya sabhya dimi, stha sevanIvAtmaparamAtmasamaryAttasamAt 4 puruSa vaeNvuM sarvam" [nRsiMhapUrvatApinyunii, ', 2] tyAvIni ja vaivAnhavAyAni puruSastutipALa, nAtibALaheto dvaitamAvanA,na drAni, anyathA ke kALI vattiye [tripurA tAiMta ! tyameva vaLajJAna vaparAMta ziSTapaAAtmapata5vArthasabhyatAnAvivariza praapAvaeNcomAsA vaizi ccADavAmatI nAmeti nIvAtmanaH padmAtmani minnA'mana vAvasthAnatAnIvAtma paramAtmasamAttiAivityartha, cAva nIvAtmava vajajJAnAsittA mAtmA mAMte, na tu nIvAtmataH pahmAtmA camata dhruva siddhAto patI patra mitra, tathApyu 'samarpItta uttaravALe tanUpatA, pUrva tu sAmAnA sAvana tAvasthAnamevrati vaSyam // ti << nanu caMdre 7 paramArtheto brahmA,ta'tat rmAsa vAyAmapreta rdi " puSa ke savem" cAdInAM sarveltha vastunaH puruSaHmerkAtapAAnAM vAAnAM nA potariyata yArdra puSa veva sarvam '' tyAyInIti| puSpastutvA vaM prayojJanuM selpatIcapekSAyAnAda- gadyArthIti- advaitamAvanayA nAAtimasyAno savatItyaMta, puruSaH sarvAtmanthena rUpe sUyata nRtyartha / caghuttavAlyAnAM jJa purUSastutipatyuM vintu ghu,taSanuM thAthatvameva, di puSa,tapratipArzrutivRoiSaH pratayaMta patpAda- arthAta ' puSpa patre sarvam " AnivAjyAnAM pusvarastutipatthAmAve carcA, tathA 6 dvaitapratipAtisavirodhattikriyA jatipAdvaitatipAtrajyAnAM khulyArthalAgela puSpadghattiparatvameva [ Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 ] [ tavaivodhinI vRitivibhUtima tApinyuniSad , , 27] para vAruM ra" rUsthAtitipAzruti__ sahalAvirodhaprasaGgAt / vedavAkyAni hi kAnicid vidhiparANi, carthavArALa,navA tvanuvIpaLA satra "trAdihotra judayAt svAma" [maitrAyavrupaniSad 1, 26 ] phuvIni vidhipaNa, athavAtuM hatutinanTAmevA didhA, tatra "hayA pUrNa phUlyA sarva mAnavAnoti" tya iturthavavA, vive ezihotrAMghanuNAnacaryAvarA "vavAthI yajJo yoni , yumiti sAva 3rUvAkyonAM hatutiparatvopapAvanAya vevAMkyAjJAnezrApamupati- vaivavini rIti. hi thatA tatra vidhyaIvAvAnuvAvAyu maLe ? vidhiparavAjyAni rati- alhotramiti- "caddioruM kuTutha svAmI tye vidhivAkyam, athavAIzvatrapi vidhipoLa vAni avara ke vidhivopana kriyA phUTyAta vidhavAkyahitame "tra' phAti, veke tya, pramANAttApratipAritats vidhi, tatparAddhi tarthani, tadupa "vidhipatyantamabAto. niyama pAkSi sati ! ' tamAM vAcane ja prAso, parisaMtheti ? hatena pUrvavidhiniyamavaraH riyavidhipatye vidhitridhati, zvamutpattividhivizvAhimezAM vivemAM vAtAvasethI arthavavA vinopacata-zavahivatA tatra stutinindrAmena dvividhayarthavAyo. "payA" tyAdhiparatvamevAphroyitAM Dimiti tucAcavAMtvamurarIyite? juthapekSAthAmada-viyitva ti-papUrNAtipAta pava sarvAsa - hotrAvanuSkA vidyameva prasanveta, i<Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ativyavasthAmazaraNam | [ 287 coDanenanijhADavena canAte sArvajayapatera" paNa zumedhAkInAM jhathI nindArthavAdu"dvAla mANAva" [sa. 202] hA, "hiMsA mepANa" [taittirIyasaMhitA, 7, 4, 28] ityAdIni vAkyAnyanuvAdapradhAnAni, lokaprasiddha syaivArthasya teSvanu. vAti, tasmatAparA vevaranAni stutyarthavAkapAnAni dradavAnIti nahImaLyavRtta vyavasthita gata va vizeSAd vAntanAM jA ghAmAkhyAti jImAM sara santiA ra vidhazevatvamevA siddha karthavaadaadhikrnnaanyaayen ttsiddhH| na ca svataH pryojnvdrthaaprtipaadcoDamAvyo che rUpa, ghaH yun , yapu ane prathama cara, co vAnapura, anAjhimena, vidyA bAjhomoti thAvat, kanvena triomAtajina yAte, cAna, te naram, prakhyAta travityA Us "papa " phatyArvinantaro veva anuvApavAnuvAdati kvi2 mAsA tA yamanuvApradhAnatvamatyapayAmA- DholitiA tevuM "brAmA phatyAtivAkya carcamacaM vevAvamA dupaTTAmena rati- taramAhiti tamAma pramALIrtamAda- mahAbhASyagrastAvitA rAta gva matapaHvAyAnAM stutyarthavavidhonavAdevA vidharoSatA "10vatsagni zyamAbama tava mati' kRti vAna vAMsanAvividhyasvAnanu vizeSatvameva vedAntAnAmasiddhImacArAphrA pratikSipatija vaitima iva revAntAnAm. niSedhe tumarg- vAti-ArthavAdavarUpAvavodhavAmarthavAvASirAM tagopAtA curthivAvAvirapAnyAya, tenetvarthaH tala vevAtAnAM vidhivatvatA Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 ] [tavanavivRtivibhUti pAnAM "vA kSepichAM" [taittirIyasaMhitA, 2, 3,2] gdhevAlInAM svAdhyAyAdhizraddhAnyathAnujya kayonanavIparatve vApanI amanetivartathatAM klAsimbAnamUtevatAratutidvAre tavaMzapUravatva, nidAzva dharathAna tadumavaivAti tatra nirbhItavAta, vepAnAM paramAna basihayoganavabrahmAWtipovAnAM nirAya vaiSadhena ra zeSabhAvaneti vAva vidhInAM benAM ja viSayavidhinAnyatarotva pratyakSAvidhivevAyA vAtAnAmeva ze tyauvityA ! = 2' phatvaya "vAkhyam" hati pareza yoga "vAyu pachA devatA" tyAvI ivavitA sAparALa, ra.vAyudevatAratA svanaH suvarddhamAvAnyatarapatrAsavAviti, "vAdhyAyaSdhelya"ti vidhiviroveva pUrNavardhasvAdhyAyAdhathanasya kartavyatvamanuzAri, tathA svatara prayoganavapratipAlAnAM tevAM vuiM prayoganavacaMparatve manna mateva "vAdhyAyapetavya" ati vidhinA grAm, matapahelAM prayoganavacaMparatve vAnIe sati "vADyuM hatuM chApAMta pazurAma" uti yuTyA vodhitI vAyuvataritakjhAna0kSAyona ghaNuM mAvacerityajyocImakayatnarukSArthImAvanAra karma karavA-kartavyatAM%AhUtrarya " mAvat ?. na mAva? mAva?" jevAM vat samasta, tra vi mAvat ? gyAhU "zuM mAvat' rUcane rAta, na mAva? phatyAhU "kayAora mAvat' hatyanena rAti, mAva? phalyavamiti batAhU "yAmi kriyAmiepcAlvarUpaniSpattiratAmitva mAM phatyane zAsthati, 2AbdImAvanA tu rAhapA hItividhivAstha prApura Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "anejA,vyivasthAprajAm ] [ 282 pravartAvAMcamI " tameyaM vevAruvapanena trALA vArSAinta yajJana vAnena" hAryAMvajIteH mAMvadhInAmevAntaHdarAddhadvArA viviAvaSArthatayA rojaniti conApu vAtapa sauaiyatA'supAtre vekesaranuMmAvA chAtaeNvatsata patra sA~ zAbdImAvaneti vyaviyata, tasyAH mArcat ti mA copaviSayavastuM AvaevuM ' phcanenovAAMta, na yatne mAvacet ti rAThThA vidhijJAnata parva cannatiAMttAMta 'vidhijJAnena yatne mAvayevu naina jJAta, thamuyavidheyayatne mAvace aMte thamAvALA te sampUnAnI mUrtavAyudevatAstutito vAyudevo thataH prarAsta hato vAyunevatoddezyottamA vidheyayatno maLyA tenya tyenuMmArA tyajJAnataH proSito yatnAtiSThIta mArAstyajJAnenozAcIti matyaMta zamAvanetirtavyAMzAstya viSe sama jJAnasUtavAyudevatAstutikArekhetitavyatA nivartetneneti jya vyatArApUjAvuM, vaicAzrvo no co vidyate, apasyAzva sati ratho vadha, caNya ratho dhaH samiti, cArzva naH loDomaotIsumALAda paraspara rahyA-54saMyoganArzvasaMcuthena grAmayamanAAiLuM mumAvavyAvruta phamiyAAA jAtineprAgyaH sUttaracanyAya, tena prattegaSa "pazuvAno vAyavya zveta chAnAMmeta" nRtyaka pahelA vAiita rtavyatA, "vAyurve opiyA devaH '' tyatra z2aoNzravaNAt pAlg', phatyumAnAnA paprajaLatattvadumaya caivAyatetyarthavAdhijAro nititvAr manatuM " vAyune kSepiTA devatA' tyAcarcavAvAnAM 'pazuAmo vAyavya veta che mALameta 'ti vidhavAjyo tvam, "tat vali' vevaivAntavAcAnAM pAnaprApti pollAcaMdrahmArthapratimAvAnAM svataH prayojJanavarthAMtapAtratvenA ditattvanA vArthavAto vijJAbena na vicajJavalammAvanetvartha tikSepahetu tr 19 Xie Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra0] [ tattvonI vikRtivibhUmi ziva, taja-tatra vajJAna "yajJAnAM vapayajJoha" [ gItA, 20, 25 ] iti vacanAd gAyatrIjapAdereva nividhasya grahaNAt , hiMsAsakayAgeSu mumukSoranadhikArAda, pratipadokta latyAgena vipidissaarthtathA sAvaghArmoDaMdhinnAlApuname mumukSo "enenAvAminAranuM yata phatyAdrivyuH nayAyAvadhi sAhityadri savAreva niti ziti zAtAnukasayA? mukhyasthati-vanAmati viviprati neti-zarmavidhInAM vidhi tAdhanayAmAikkAmapuruSAdri ti vidhavA, revAnAM jAta brahma vidhaya ce viddhavAyanesthA dvatamAM 4 vara, samAvata, to cA ta nAsthaatam, caDhi vaijJAtimityevazya mulyA vAvita datyanyArthe tAtparyAvaratvena mulyAvAdhitArthavAdyAnya prAdhAnTena tavadvatvamevAnyArthapati vAvanAmeva zaitAhiratyakSAminAvAyatamuhUrthavanTenanyAWpara miAM - vipirovatvazya vAMdhyatvariyA- maaoSa rati vevAyezino matamArASphI pratikripati- tamevaniti! tatra "tameahatyIphizuta cAreva yajJapara suto ja grahakhamayAbA-ulAmajavA visiA yena vAna cAvi vartavayanopavite tatra pavaLattinuyata pava, tatiniyatatvani parityajya vividriSArthaaNA fhaMsAtmaka vidyAvi yoH patana mumuktamanajakSaNAdhivA svAnyupAme nayAyAdhizaritvajarSi tasya vratatatyA-pratipojharaNAmoneAi verAnceriAnuM pratyaya voi nAmAMkavAnumata, vinu strAvyAvAnAmapi grutya nucanAmatyAgendranAmulAkAta vidattAnA vidharataAMbAvAmihIpaLa paLe verAjArAmeva virodhatva 7 tu vidhInAM vedAnta batvamasyulistavika che Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banekA-yavasthAprakaraNa ] [-291. vistarArthinA vaitadviSaye'matkRtasyAdvAdakalpalatA draSTavyA / / . sanahanayavicAraH sampUrNaH // darziteyaM yathAzAstra, saGgrahasya nayasya dig / vedAnvaSTA(rAddha)-taheturyazovijayavAcakaiH // 2 // . dhyapaharaNa vyavahAra, vyavaharatIti vA vyavahAra, vizeSatocAhiyate nirAkriyate sAmAnyamaneneti vA vyvhaarH| ayamupacArabahulI lokavyavahArapa:-"vaccai viNicchayatthaM, vavahAro sabadadhesu" saGgahanayavicAramupasaMharati- darziteyamiti- vedAntaddhA hetu: sadasya nayasyeyaM dik, yathAzAstraM yazovijayavAcadarzitati sambayA, vykmdH|| gUDhAryAvadanArthA bhavati ca vikRtimandaziyAvagatye, novADiyayoge sati tata iha no tazI vAgvilAsaH1. itya sAyam vicAryA'Numatirapi bhitAM ceha lAvaNyasUrivyAkhyAmAkhyAtavAn yavatu nanu tataH sahasyAcabodhaH // iti saGghahanayavicAravyAkhyA // atha vyavahAra nayanirUpaNam vyavahAra nayaM nirUpayati- vyavaharaNamiti- 5SA nirUtirbhAve, ya4. haratIti kartari karaNavyutpattimavalanyAha-vizeSata iti-patalyutpattyA vizepAbhyupagamana sAmAnyanirAkara paro'bhyupagamaparI vyavahAra' iti vyavahAranayalakSaNa darzitaM bhavati / etAvatA sahA sAmAnyA bhyupagamaparAt tannirAkaraNapAsyAsya vailasaNye'vakRte'pyanyadvalakSaNyaprayojakamAha- mayamiti-vyavahAranaya ityrthH| upacAravahula itiupacArabAhulyaM cAspa "dahyate girirabhvA'sau yAti savati kuNDikI Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rarara 3 [ savoodhinI vivRtivibhUSita tti [virodhAvatha-nivAdhA 2282] satram, rAvadAraH sarvadrave vinA virodhane sana vaoNpiyatIta, pha ghasI vivArayati- saddhiti yaduvya sa dhaTa-padAiivazeSekhyAnyajAma?, vArtAkAtrAsa sAmAnyamanusmanoveva nanuM phatyAviha5vAronuM vaMdulyanopa8"[nayopadezora6] tipadyAvatema! - harapadyastha zuM thAvyAna-ti rati- alI vividyate, atra ripat0 miriyA , mUyodhavadhatIti prayo' nanano "basAdhvI sAti"rUcanA zvapalya avvani chata puruSatamuvA kSaLA, nairyapratItiH pravAn ! "SThi savati' tra paddhakkAparva dizAnirde lebI, canavika-pratIti pracoLanama, sarvagrorayatItirNa mudyArthavyavayAtma vyAnAmahima reti vijitamajUra, phatyAddhipavA para, spina-vyavAna, varudhdhana phataranAkSaya mULa, 38khyate pati -DhovyavAra para zuti- va ca o vyava itava temajyu MIti ogyavahArajjara, cA-niyata jagnavarSa mUke che amada' putye vyavaDhiya, cama itye pramabhupachatatiA vyavahArarvapra parva sUjha drati- "va" uti"vanati nizvArtha vyavahAraH sarvadravyag phati saMskRtam ! sUtrArtha vRtti- kacavAra pUro "vivArya" ta ya teva mAvati- surati- cana/2vadyamAMpAmavAretyartha yatA bakSI vyavahAra vyavaddArazya vicAramurviti- vityAdrinA riti yadunyate viparAnTena cat sattAmAM mArAmAnce pratipadya, tata sattAmAnyama, aTapaTADhiviro, anya-mijham, ki nAma- siciva, hadapadA vizeSAM parva sAhitikatItivyavadyAviyA, semyotaruM sat sAmAnyuM nAcetyartha Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane zAntavyavasthApanam - 222 (anupamatra nAmAvadila, AzAMti sarjAta, dhituM conupamaitthA, yogyatve ghatiyotidvayAvetarayAvatnaticothuhammasamarvadhana, dhAM nalvei sAmAnyagrAhadravyovArtAmAM sAhitivavanamAtraprasiddha sAmAcintranuSmAnArdeva yAddhi viroSe vyakti sAmA sthAna sardi virodha vyati bopanthata ya thavo vyati ita to vyaktiLapaddhati, cI-padAvi yAvito dati, anupa4manAzva nAceva sAmAyirtha cara ghaa za-ti vyArAvAvanikala#vitibAjArAnupa8mAvaH plate rivati- caMdanuhampamAM namorvazrAddha tarlDa vakIdaroDanupoSakAvatrAdhA ti? vijhA- coti tathA mAvaThTho anuva8Le yogyatve mityapelAvAmA-coyaviMti pratiyoti pratiyo-itithiminnA cAvattara pratiyochupa0ratevAM vamavadhI yogyatvImiyartha, zata #manA vyakcaMgAIDaoodhi vAlu pratyakSanana vidyate tatra padAmAvatiyoditadvayazthavadavasu-yo-sAtama mUta pAdrivyatiriyAvaTopa88mAsamavadhAna samari tatra caMddhi yado matuM ravA tadupacAveti tAdavAsvamavadhAnarAyadAnupatramaya dhaTAvaLyAkhyatvena taDavara vaTAmIva kuti, batra "tiyoti tathAta 'ti viropakhAnu yAvatiyupaTanmavALe pratiyotindracAkhyapa rAvuiM samarthadhAne viSNuparTa gva, na tu taddanupa8M rUti tAMdarAmagdhAnavirAchatipanupaamAre tyatadupAvAmiti tava naha4tharavuM ja tra sAmAnthopAme che dropo sati sAmAnyopAo miti cavAM dravyopo nAti tavAM savAre sAmAnya pata phAti tavAhInAmAnyAnupaDho pratiyonitathAvetarayAvatvatiyovupahailmdhita krati cothanupardhAmAM Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 ] [ yokimIvivRtivivima 'payogAbhAvAda , tatsatve ca sAmAnyAnupalambhasyaivAsiddhariti cet ? najalAharaNa-traNapiNDIpradAnAdivyavahArasya vara-nimnapatrAdivizepaireka kriyamANasya darzanena sAmAnyasya vyavahArA'nihikatvena dravyobhayogena tadbrahe'pi tasya dopajanyajJAnatayA bhramatvena tato paratvasiddha / etena yaducyate sahavAdinA.. " yathA kaTakazabdArthaH, pRthaktvArho na kaanycnaat| . . . - na hema kaTakAt tdvjgcchdaarthtaa'bre|| 1 // [], iti|" 2 tadapAstam , atra hi 'na hema kaTakAd' iti-hema kaTakAda cAna sAmAnyAmAvasiddhirityAha - saamaanygraahketi| tatsattve ca dravyo. payogalastre ca / vyavahAranaya uktAzayAM pratikSipati- neti / vizeSebhya parva pratiniyamyA pratiniyatAnAMmarthavALAM nena viroSa parva vyavahAranirvAhakatvAt santaH, sAmAnyA tu nAkiyA kAcid dasthata ti vyavahanirvAlavAva tAmAnyamiti taoN ame pava, tatra dravyopora ropavighava vardhAmiti topagastramA sAmAnyAtmakavastvasiddharityAha- jalAharaNeti / tadgrahe'pi saamaanyjnyaane| 'pi tasya sAmAnyajJAnasya / tataH bhramAtmasAmAnyajJAnAt / vastvasiddha saamaanyruupvstuno'siddheH| etena' ityasya 'apAstam' ityanenA. .44:1 savAdivayamevopadarzayati- yathetyAdipadhena- yathA kAJca nAt pRyatvAoM na kaTa karAvArthaH, kintu kAJcanamevAnugAmisvarUpa satyamiti tadAtmaka 55 kaTa zabdArthaH, tat kaTakAna pRthaktvAha hema na, 'dvau nau prakRtamartha gamayataH' iti vacanAda hema kaTakAt pRthapahimeva, na vidyate paramanugate yazAt tadavara sAlAmAnyam , tarin, jagacchadArthatA sarvazandhAcyatA, sarvasva vastunaH sAmyarUpatvAt tasyatiriktavastuno'bhAvAt sAmAnyamevazada. Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyavasthApavAm ] [ 201 pRthavAdeM nAMta nRtyaS:, sa vAyu-hemasAmAnyasya yAtraclDyUvAtivirolapAthalavA'saddhe, cAciAvavayamitravRkSAvRghdhatAsAmAnyagheve cAvaiImAMtayasAmAnyAnunyeH / caDhDhA, uttasUtraya, 'vizrcayo nizcayaH, cA-dhio vAyo navAva', sa ~ nizcayogjha sAmAnyam, samAyo vinizcaya, tarthe vyavahAra nayo grAMta, sAmAnyAmAMvAc yatate' tyaze ' naMnu sAmAnya virodhAma vastuni vizeSa vRttA vyavahAra sAmAnyamari sa-tasAmagrI tathA brAhyameva sUkSma sUkSmataraparyAyanaTmAtravAomatvarthaH / tRtIyaSarathama tAt so dhomA mUviti spati - tra dIti / atra vaye vizeSaH sAmAnyavarUpAM pUrva, # tAnti, sAmAnya tu vizeSAM samIti saddavAniomika(eDyula tyAhana sa cAlu ote / cutne vyavajJAnayo jaitunu zAMta-phremasAmAnyaati| anupahavvA pArtheyA rDArlRi vyavasthApati- gAlAIti- anupainthecodvaitAsAmAnya nA itathanupabvereva tiryaMnAmAnyantava vAstI te buddhitoDtha 1 "vacara bindrayastha.[pa-ra6]" kRti sUtraprajApAntarekhAti-caDhetAodha caityuM nipalaIstha dAntataH praticayetA anyatra nizcayarAnmustama prajAtaMtprANa ne ddha daityaMta mAnlR mIta- prataMbUrge tyartha, pratasphUSitAnizcayapaddhatipAdya sAmAnya miti cAt / mAva sAmAnyaAva, vaividdhArthazavapi tatvajJa sAmAnyavindraya serenAMmAMva vinizcarA pratipAdyatva vAt taryuM sAmAnyAmAvocem 40 nanu sAmAnya-vizaeNbaremayAtma, vastuti pradhAnatacA vizeSa calatA vavadyAraMbha naukhatA sAmAnyapi vAta pavRti camaca sAmAnyA bhAvArtha thala tyArete" niita samRtAmazrI sauIsImaMtrI Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 ] [ tanavodhinI vikRtivibhUSita tyatasyArthasya dravyArthikaviSayapAt / tadukta samato___" 5javaNayakata, patthU dayaTTiyasa, pattavaM (vynnij)| 1 jAvadaviovaogo,apacchimaviyapa-nivayaNo / / [kA 1gaa08]ti|| atra na vidyate pazcime vikara5-nirvacane-savikara pakavI vyavahAralakSaNe yatra sa tathA, saMgrahAvasAna iti yAvat, tataH paraM vikalpavacanAprahattaH, Izo yAvad dravyopayogaH pravartate tAvad dravyArthiphasya vacanIyaM vastu, taca paryAyanayena, vi-vizeSeNa, ud-Uryam, krAntameva-viSayIkRtameva, paryAyAnAkrAnsacAyAM maanaamaavaadityeko'y:| phttyaa| sUkSmaparyAyanayo yaM vizeSa nAti taM sUkSmataraparyAyanaya: parityajya tato'pi vizeSa nAti, 5vaM tato'pisUkSmatatparyAyanayastaM vizeSa parityajya tato'pi vizenaM mulAtItyuttarottaravizeSApekSayA pUrvaevizeSalya sAmAnyarUpatvamiti kRtvA vyavahArasthApi sAmAnya dAhitvaM pUrvapUrvavizeSasyottarottaravizeSAnugatatayA dravyAthikanaya. viSayatvAdityAha- sUkSma-sUkSmatareti / uktArtha pramANIkartuM sammatigAthAsaMvAdamupadarzayati- tadupa sammatAviti / ' pajava0" iti-"parvavanayanyutkrAntaM vastu dravyApikasya vavanIyam ! cAvat rUpathasgzcamavipanirvavanaH" ti saMskRtam / mAthAM vyAkhyAnayati- ati / tathA apazcimavikalpanirvacanaH / kathamapazcimavikalpa-nirvacanasya sahAvasAnatetyapekSAyAmAha-tata paramiti-sAhAt paramityarthaH, sahaviSayasya mahAsAmAnyasattArUpasya kasyApyapekSayA vizeSarUpatvAmavina sAmAnyarUpatvameva tasya, na vizeSarUpatvamiti tadviSayo dravyAthika eva na paryAyArthika Wta sadAvanAnatvamavaseyam. dara pazcimanidhiniyana Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nensivyavasthA karegam | T- yadvA yad vastu sUkSma sUkSmatara sUkSmatamAdiyuddhinA paryAyanayena ghUra nyajJatAM nyuktihInhA mukta vimituM mRlAmAnya vahu dhaTADhiviyAjaddhaviyathIma pharvamAM pAchA tamo to vizeSatAva tata sarve TUthathaya varanI, to vipazcama nirvatoDa vizeSatAva, kopayoga bata ti dilIyothe kraye vAgyA "asthivirodhamAra 4 mAlAmAcarthina dravyopayoga pravartata puti pUrvapUrvavidhayaH paryAyAcijavasthaspi, cata pattarottaradhdha chupUrvApelAdhivyApinTeja pratye annakSettarapilayA pUrvapUrvAlpavyApalve virodhapatA payatve suspaSTameva" gharthalyAveli, davAnAM "pUrvApUrvavyApiravahapAyosattarAvyAvasvaruparva paryAyatvaguttarottara vyApivahavpekSa pU pisvaca dravyatvanityavatra paryAyAdhivAviSavardha drAthavidhavatvamaviroI vAva" phuvedio vahAvyAmu cata- yati "ya varata':ulyA "mRddhatva bundutvanAyA vyutta' putyasya vRddhatva kmmicartha na gRhItva sumityAbhADUkyA "canA' niti aa "payanacena' putyaya thavuM virodhamAM "zUharSa tyakatA"phati tadupapAvala bhU-sUkSmatara-sUkSmatamATevRddhinA' ta aa "vuM mRtsamAcam tyAAravutinAM paryayanana RAmA hIta mavati, gRhItrA gurUkU" tti catu te tata jIdarANa tene calAvAmA- krimiti-nimityAre, tene mUrta mRllAmaSei nApatyeva, thar iTAvirodhAnyavRddhiviSayamahatvevamAna patharAyena mumityartha viyatve vIrvAda mu avatAtyAyAmA- mAvaThThalapatama ti- dhara "yAvaralUkSma patama' ti pade yu dvitIya vyAghAto nihitamarthamuha Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra18] [ tavaivadhinI vidgativiviKi bata have TUrA-paryAyavAsAkhyAM vitA viSayatA vyAM na zuddhanAtI dravyazapayArtharvavyA , vijUrvasanainItanyArtha-dhAnItaravArthaviSayoneAtAnubavezava, vahuvata" davaDio tti tamhA, gatthi o nniymsuddhjaaiio| vanno ma, zorU gALarg 3 vikSeto" ( [ sakhata # , nA ] manana-sana pradhAnamAvavahinA, tathA va the raMtu tyAM sAmAvayastha vyavahArazya tamavIrtha ca rUti rayata-vRta tA mata iva vipavasva paryAyarthavayitve paryAyArthivapayajya drathAviSayavanivamumavargasamanvayatevA dravi- dracaviSaya zuddhakartayadravyathA paryAya bacavA zuddhajJAtIyaparyAyArthina phoraM zukrAtIyavyApithijamAvayessI, vAdhava cetaravijayazuddhanAtIya vyArthiva paryAvetara viSaya zuddhAtiyapathArtharatyevamuvyavasthA sakhevatIcarthama nivardhidrArthi-pacAthivyavasthA? vANIti-rajanatayA pathaM vipathati pradhAnatA vyaM ca vidhathati te dravyAca, yodhanatavA kartha vipathI roti pradhAnatA 2 parya vipatiparyAyArthiva cevenunItAnyArthabadhAnItavApiyatayAnevAntAnukaverAtuM rAzidvavyAthizciA mAdhavamarthakajIrtha laMvAzaddhAnAAithAmukharcati-ahumati "do tti pati-"DyArthiva ti zvAnnArid no niyamazuddhagatI ! na ja paryava nAma zopiananayA suvirodha hati saMvam satra mananApArkaH phalAyAmamananeti- popalanamAbenApatya pradhAnamAna cADavahinA to mItyartha praryamupasaMdati- tathA aiti "E" caNa thatA Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anebI vyadha sthAmanAnAm { 20 jevI nAMDhe sArvajJanIno nayAntarArthapratimAso navAntarema vAcyate, kintu tadaprAmANyaM viSayIkriyata iti jJAnaprAmANyasaMzayAdarthasaMzaya dha tabAnAnizcayAt tattvomAnizcaya tti sAmAnyanAAmAnyanizcayakayuvatatAnizcayatvameva tatvamAthavanaparamiti na jogeSa joSaH / tAvavamavata mahAvAhina-- na "kriyavattatraM, avatyu biyameLa hor pajJA, viSNavAcai][ tarlR vaSavadyumannatyumara ghakriyAyarasa 11 [ sammato [02,520 ] nRtyanenAnvayaH 1 tamAya sAmAnyAmAvArtham| samApaze- sAMta-baca 'vAcyate ' nRtyanenAMnvayaH| sarviMgI sarvajJaptinuM cAMdra naoNntaaiotamAro vAntare na vAdhyate sadaM drivAha prayogana jim? nayAntaraviSayamAM caoNpi tattva kuSTha parva, taprayatneDIpa nayA viSayoDavartita pavruti praRti- viAitA antaryAtasAmAkhyamiti- sAmAnyaviSayajJAnapaddhacinacaprAmANya paryAMyAthiAnayena viSIyita nRtyartha jJAne ta- cA takriyAjJAnaprAmANyAyAt tathavicAH sAcatA ta,viSayajJAnaprAmAnizcayAt tImAnizcaya tyataH sAmAnyavitrayajJAnapa dravyocitayagrAma(myunizcacapratyuttAmarmAnyAmAvivanizrcayavameva vIcinnasya kSamAvAthaeNyajJapAmatyevanatyupAme nazcit zeSa nRtyartha sAthe sAta cArlsevAmAMna-vinamuti mahAAtinA vArtAprAptena zrIsiddha-nAvavAjo / "TTiya" ti" 'drAciAvAvyam avantu niyamena mAtaeN pAMce [paryavanacasva ] tathA pavavatuM avatnetra vyAdhi calya" pati saMtam ' Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 ] [ tavadhinovivimUjitam avastu itaralyaprAdhAnyo pasthitijanitinnayAprAmANyanizcayakRtAvastutvanizcayaviSayaH, tathA caitadamyuccayArthamuktam uppajaMti cayati a, bhASA NiyameNa pajavaNayassa / vadiyara , sA 3gSpAmaLadru . ( [ sakhata / 6,022] nanvevaM sagraha-vyavahArayoravadhAraNAMzeyorapi mithyAtya syAt sAmAnya - virodhanyatAmAvadivyadbhatrAmAvavatyanyatAmistaavatu' yojIrthAlyA gvasatarthasupati- sava7tirati- datara nena pavAyela pradyAnvena cAMparyAyorithati tayA gAnatoyo vyAcalanADakAmAkhyAnizcaya, salTatAvatutvanizcayatva vize ziva mati, pavamitanayena- dravyAksicenna, prAdhA yA zvoparzita tathA lAnato ja paryAthAnithALAmarthana, tAtAvastutvanizcarya vijaya pacAva avatItvaphroDastapata paDhi paryAyavo dravimca paraphavo mahiti taddhivAvanamanAtha samitinAthAmavata yati- tathA rA"dhanaMti.ti"kalpane vavase ra mAvA rimena paryavanaya dravyacArya tirve sAnunnivinam" tei saMta phate- tAva kAvghaScananAstu avadhAraNAze sAmAnyamevA. 4 viropA viravA paddhati = sAmakhyamavamavadhA pAsvarUpe ravi sAmAnya-viroSaha -pardhArthinavayopi mithyAvaM vAcamityakSAyA mAM-bAmAta-vastune sAmAnyavaroSomayAtma vyavatidirotha dhak dravyajJAnaM tat vastupatyAviroSAmAvavA bdha ramavati, parva rtAkoSya payArthizAne tAtyA sAmA cAmAvavAMdarokhya mavati, athApi dravyArthivazIraM valavavita Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane zAntavyavathIgaLa ] [ rU mAveze vyavavAhiti jevI vAva, kanyAsthitibhnggaaH samuditA hi dravyalakSaNam, na tu pratyekam, ekaikavinirmANa dravyapratIriti pratyekSaNazAha dravyaparyAyArthi mUkAvA hi mithyAdrI, vAhita kRtIya krazciya ti, drayomRddhanayoreva yaddhi pawAtyAvizeSe manore sanmadhanyatA, tuM nirapekSAdaLo, to vaiva kalyANa nirapekSAdiLAM mUkanArthaprajJApanAdiSAkRtanAM viziSTasAdhakAmamA emanA muttaranayAnAM prAmANye iti / yad vaadiihuM viroSAmAvajhirokhyatve svarUpaM mRAti, paryAyocivajJAna ja sAmAnyAmAvavakriroSetrena vasvarUpamavahUta kRti dravyAjazAnaddha virodhamAko karavAmAvati rAina virodhamAra vadviSatvAvAddhatvenA pArthizAnaya ja lAmAnyAmAvadvikhyatvamAvati parvamana sAmAnyAmAvavAcavAvamAddivyena = mithyAtve kyAt, tamAvata taczana mithyAtvati sAmAnyakALadhAtra sAhityartha : achApatya sama- cAavatA 7 . pratyemiti-vastranurapATa veva sthiti va8 vinAzva ja dravyena haLapatyartha pratye za = 0LamityapekSAvAmA- g#vini. ti- vaparAtInAM travAM madhyApatyAre paNa sati yaduM vyavasthita tA- pratyeti nanuM dravyAdhi-paryApArthilAnayomithyApi tAmyAM misarasvatI nA sabhyo vikhyatItyA dhAI- vArtA paDyuM ja mUhAyoddhayarapi paraspAIsyAviroLa mecamAyoDeva sarva = palpattipekSAri, parva ati taraprajJApanamAtrAvaLInAmuttanayAnA nirapekSAddhi ja prAmAmitkArdi- yormuhanayoti ti-nirapeDyAddio vAvo sakhyatvahetutyA "va pratyArA' utparya "mA" tyanajUtha, anyat spaSTaFT 3 sAmatinAbAja saMvA Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302] [tatvodhinIvikRtivibhUSitam / " datvaM paJjavavijuyaM, vijuttA ya pajapA Natthi / upAya-vii-maMgA, haMdi ! daviyalakhaNaM evaM // ee puNa saMgahao, pADikamalakhaNaM duveI pi / tamhA micchaTTiI, patteyaM do vi mUlaNayA / / Na ya taio atyi Nao, Na ya samma Na tesu paDipuNa aNa duve egatA, vibhajamANA aNegato // jaha ee taha aNNe, pattaaMduNayA NayA ske| haMdi hu mUlaNayANaM, paNavaNe vAvaDA te vi / / savaNayasamUhammi vi, patthi Nao ubhayavAya pnno| mUlanayANa (Na u) ANaM, pattaya visesiya viti // " [sammatitarkaprathamakANDe 12, 13, 14, 15, 16] * nanvevaM sarve'pi nayavAdA mithyAH, svapakSeNaiva pratihatatvAt , katayopadarzayati- ydvaadiiti| "davyaM0 " iti- "dravyaM paryAyaviyutaM dravyaviyudha parvavA na detA tatpasthitimAM hanta ! drAlkssnnmett // 1 // 5te punaH sahata: pratyekamalakSaNaM yoravi tasAnimathyAdRSTI pratyeka bAvavi mUlagayau // 2 // na ca tRtIyo'ritA nayo na ca samyak na tayoH pratipUrNam / yena dvAkAnto vibhajyamAnApanakAntau // 3 // yathA etau tathA anye pratyekaM durnayA nayAH srve| hanta ! humUlanayayoH zApane vyApRtAta'pi // 4 // sarvanayasamUhe'vi nAsti naya ubhyvaadpraapkH| mUlanayayoH tu AjJA pratyeka vizepitA huvanti // 5 // iti saMshatam // / sarveSAM nayAnAMpratyeka mithyAtve tatsamUhasyApi mithyAtvamiti zaGkate- nanvevamiti / 'sarve'pi nayavAdAH' iti pakSanirdezaH, 'mithyA' Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAneAntavyavasthipriui ] 303 nauravAcavavuM' tyanumAnAt sarveSamitra taiyAnAM niSNAtRdine tarasasamrAyeSi sabhyavasyuM meM svAdgiti cait ? jJAnyonyanizcitattvana samuddAye samyaktvasa mavAva | grAha va (takhkhA sabve vi yA, micchATTI sapa,hivA (vadvA) zurgAsiyA puSpa, dAMta saIttasamAvA [sammati0 40 2 [0 22 ] 99 sambavRttvaya-sthAvasthitattvaca, mAvaya-prIti mAvA, so mAAM sadAyo, vandhyALanItyarthe, jJAnA'nayapakSe sabdhavava samrAvA:-sabhyayavimAnA rUti vArthaH / 29 [sammati. jA. o, 50 22] pratye midhyAvadhArAnAbamAMnazritasamrAyepi caMsamyatvam rUti sAniveza|'jaiva pratijJAt ' kRti hetuH |'vauvAyav' kRti nA talamudAye nayajJanUdegava| anyonyanirapekSAmAM mithyasthei'pi parasparasApekSA tamyanavalakSmAviti sAdhatte naiti / anyo'myunizritattvana anyonyApekSavaeNna DArthe samatipaMcAM saMvAdnAda- sahIta / dAMtatmhaa0 vaivi tasmAt mithyAdaH svayaMsaMtitavaddhA sonizritAH punamaeNi mukhya,vasAvA [ strAva ] ' dhRtasattam| sakhyAlasakA' tti vivRoti- samyavatatyaMti- ' yathArvAsthatapratyayasyA acAraNAni ti mukhyavasadbhAvAH' nRtyArtha rAvalanacapakSe jJAnapanayapakSe tattvArthAntanupAti- jJAnAtmAnayapi rAMta tadvitye samativRttio'mizrAvasyAvatAraLAya zaGgatepratyemiti / samyavAlamaneM hetumupati- thaLo vAtsyAyoneti ! tr C nayA " Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ] [ tavodhinavivRtivividha svavaparityAge raMgAya temAM vidyAntarAivRttiti ve? tra sabativRttikRta -"pratyekSitetara zAstrAva santo nA, tardhyatiriktavatavA vasanta ti satAM satsamudrA samyaktve na kazcidoSaH / nabitarataraviSayA'parityAgavRttInAM kathaM jJAnAnAM sahAyara suvati? na tatra sabhyatvayuvAta, anuktopAlabha epaH, nokadA'nekajJAnotpAdatasteSAM samudAyo vivakSitaH, api vaparityaktetarapaviSayAdhyavasAya evaM samudAyaH, anya nitA' nAyamevArtha pratipAditA, nahi tatra nizcitalAve teSAM natha6, toDavadhAra- ' patya svapiyacarityAnava selAM samUho mavati tathA 2 samudAyama vijayanta yAmiti ddhatvena mithyAtvamasarvitAvasthayAM tapiyarabdha tInI vacce mithyAtvameva dhAviti rUThThathI satra DakTarazAyAma, pratye mithyAtve talanuM vADapi mithyAvasurIti ghava, pramAlitetarArdha viSayastha zrAddavAna pratyevi nara para nA anupAye, satAM ja tevAM muvApeMDapa salUpe svamurarIyita kRti ja doSa hatyartha : nanuM jJAnAnAM copadya nAyita ta nAnAM zasvavALA vimitrazAhInAnAM samudAya jazAhIno ja sanmavatata vAzuM to, lakhyatvamicArAphate- kavitA lamadha- anupAya-- iva utakAphI nAnAjJAnAnAM namuvoyo eti, tasya samitti nAsta mi cena tannottopAi cukyatetyartha vatadeva spaSTathatiti- asya "vivakSita nenAnvaya tevAM nAnAjJAnAnIm OM samuhAni ivivAmitvapelAyAmAha- api viMti! nanuM yAyam, "prabhu babiliyA" yudaM tat vArtha sadgatamitvata - AoSanizvita nenApati yamevAH straparityata pavaSaya - - ) Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thA ane vyavasthAprakhama ] [ rUSa dravArthivarthiAppAntaUdhamRtAmyAmakuMtridrayasaMyogavadumayavAvaDara prArabdhaH"rUTyA | - trevuM mana nImAMsAmaghenanuM viziSTAyalAyastha laglAvArtha viziSTAvakrAMnidhaTa-vaTomayasamUhonavat savAhanavArtha mUkhyameva pramANajJAna prApta ti, teajratamilanayavAda samUhAnvaupramANajJAnanananA yojAva, sAyanyaarthvaacksy ca vAkyasyApyekasya saptamaGgayA nitsymaantvaat| na ca pareSAbhavayavAkyArthajJAnajanyanyAyavAlyArthajJAnavadasmAkamaSi yavasAyAtmajamuvAdyapArtha pavA kawArtha para pratipAvita zuti * jathamavapate? phatyapekSAyAmA- hIti- akSya prArabdha hatyanA vaya grAhuti-sAmativRttizataH'kutyanenAnvitam, anya pachAM pravace granthata havAmikAryamavarmAvati- gataprastutavivAra tyAM "nanu" tyaninajAevAdhIyaMka mAnad manA vennitA mAmalAmavivAyAH "vivikiAdavamAri ? pratyApivAn dharavavichAvagraEURparatvavAriSTAvakrayo pasaMda sAhanathArthIviSayavAsamUhAinDanazAne sAvati pratyeva taryo -prAmALuiM sthAna, tA lu samavatI tyA- ramata- mi navAyaeN zanivAgAmeva tattadvAjyArthioNnAnAbudaya tattA jayArthazAna pratyeva tattaDhAkyAna zALavA, sAinayAthavaNayAsamUddADhazvanajJA prati pratye tattannavAjyAnAM chApavAmAna taiusamUhAttvanajJAtavAtI navAjyameva tathA vimava zrena inayAvipayanasamUdAsvanajJAnotpatti sthAvatyata yAda sijhanacAvAti - sajajanapArthavodhacetyartha, thavIdara vizva vA mavetana tena sarjAyArthivratipattitame sataryuMpotanavArthamApatetyupAyamAnavA samartha vADhanArtha - tapAvasthAmya vAkyamyAnaiva bleDa niverAmAnanhAhityathI - . Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 ] [ taravavodhinIvivRtivibhUSita RmikanayavAzyArthajJAnajanyamahAvAkyArthajJAnarUpapramANAtmakAdhyavasAyopapattiriti vAcyam, nyAyavAkyasthale'pi pratItyasamutpAdenaikaikajanitakhaNDavAkyArthajJAnasamudAyasyaiva mahAvAkyArthajJAnatvenAsmAbhirabhyupagamAt, zavalAdhyavasAyAnyathAnupapattyA paramatasyAyuktatvAt , anyathA'GguliyasaMyogasthAnIyobhayavAdArambhaprasaGgAca / kiJca, iyaM kalpanA ratnAvalIdRSTAntena naya-pramANAtmakaikapaitanyopapAdakasammativacanaviruddhatvAdevAnupAdeyA, evaM hi tat "jahaNegalakSaNa-guNA, veruliyAI maNI visaMjuttA / rayaNAvalivacaesaM, Na lahaMti mahandha(ttha)mullA vi|" [sammati0 kA0 1, gA0 22 'na ca' ityasya 'vAcyam' itynenaanvyH| pareSAM naiyAyikAdInAm / avayaveti- prtikssaadhvyvetyrthH| nyAyavAti- pratijJAdhayavapaJca. kaatmkmhaavaakylkssnnnyaayvaakysrthH| asmAkamapi jainAnAmapi / pratyekamavayavAkyAjJAnapaJcabhyo mhaavaakysvruupsyaayvaakyaathjJAnamupanayata rati naspamiyite, jitu pUrvapUvayavavArthajJArja pratItyottarottara vavavavAkyarthajJAnamupagathita phatyevaM pUvaghAnopajaaymaankhnnddvaakyaarthaansmudaaysvaiv mahAvAkyArthajJAnatvena jainarabhyupagamAditi niSedhahetumupadarzayati- nyAyavAkyasthale'pIti- apinA nayavAkyasthale kamikanayavAkyArthazAnasamudAyasyaiva pramANAtmakatvam, na tu samUhola banAtmakaikazAnasya pramANavamityasyA''bhreDanam / pavameva vidyAvyavasAmo nAtotirirUmahAvAkyAshnprsy nyAyamatasyAyuktAvAdityAha- rAvaleti / anyathA sakala nayAdhiSayakasamUhAla canAtmakamajJAnAbhyupagameAsAtivacanavirodhAdapi noktakalpanA bhadretyahi- kiMdheti / 'iyaM kalpanA' ityasya 'anupAdeyA' itynenaanvyH| tat sammativacanam / Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavyavasthAprakaraNam ] 1 [ 307 yathA'neka prakArAH - viSaghAtahetutvAdIni lakSaNAni, nIlatvAdayatha guNA yeSAM te vaiDryAdayo maNayaH vyapadezaM na labhante mahArthamUlyA api // pRthagbhUtA ratnAvalI "taha NiyayavAyasuviNicchiyA vi aNNuNNa rakkhaNiravekkhA / samma saNasa, savve ci gayA Na pAviMti / / " [sammati0 kA0 1, gA0 23] tathA pramANAvasthAyAm, itarasavyapekSa svaviSayaparicchedakAle vA svaviSayaparicchedakatvena suvinizcitA apyanyo'nyanirapekSAH 'pramANam' ityAkhyAM sarve'pi nayA na prApnuvanti, nije vA nirapekSasAmAnyAdivAde, suvinizcitA api hetupradarzanakuzala api, anyo'nyapakSanirapekSatvAt samyagdarzanazabdaM 'sunayAH' ityevaMrUpam, sarve'pi saGgrahAdayo nayA na prApnuvanti // - 44 jaha puNa te ceva maNI, jahAguNavisesa mAgapaDibaddhA / rayaNAvali tti bhaNNada, jaheti pADekasaNNAo / " 2 [ sammati 0kANDa0 1, gA0 24] " jaha0 " iti - " yathA'nekalakSaNa-guNA vaiDUryAdayo, maNayo naoNrvejIIvyaparvAM nahamate maharSilUlyA vi" visaMyu iti saMskRtam / vivRNoti - yathetyAdinA, spaSTam // " taha " iti - " tathA niyata [ nijaka ]vAdasuvinizcitA api anyo'nyapakSa nirapekSAH / samyagdarzanazabda sarve'pi nayA na prApnu canti " // iti saMskRtam / vivRNoti tathetyAdinA / vyAkhyAnta mAha - nije veti / "" jaha puNe0 " iti - " yathA punarata eva maNayo yathAguNavizeSa, Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 ] [ taqhavodhinISivRtivimUvitam yathA punasta eva bhaNayo yathAguNavizeSaparipATyA pratibaddhA ratnAvati maLyantu, pratyeAmidhAni ca tyAMnta, ratnAnuviddhatayA ratnAvalyAsta vistRtayA = ratnAnAM vratIte, ratnIyasannivezavizeSaya diziSTattAnAM vA ratnAvajhIzandrAvyatvAr viziSTAnAmaviziSTanA SavagavvA gvAsthyavAna, vizidA'vozado thAyandrabha mAtI tAt / "tad sattve vAyA, nahANuvittivattA . sAEsaLasad, ruti La visesasaLAo / / - [sammati aa o,[ 2] za O tathA sarva yoA cacAnu viniyutavAvyA, 'cA' iti vIpsArthe, yad yadanurUpaM tatra tatra viniyuktaM vaktavyamupacArAt bhAtivanA ! ratnAvata maLyo nati pratyenuMzA " | ti saMskRtam| maLInAM 'raDtAvA'kRti vyavahero dhAmiyAnAo tyAre zvetumuparzati- nAvidyutati- rahlAvidyutayA tAvaH prItyanvayI tarannuvidyutathA carajJAvalyanuvidvatA = 29nIyAmina vaitizeSazya rahtAvahIrAvvAvyAtmyinvayaH| taddhiziti- ziveAvizerpAvarapretvarthananu vizighrono ratnAvuM vizaSTa*jaya pAvahIrAvayitve sthApitaT-nAvahIzAkhyatve praptacettatyata AA4- viziSTAnaskRita- ziveAvazeovariSThatAnAmityarthaH 1 vizieti- gurUtnavASaranAndrAvAvyavityarthaH / rAvaLIdAntamupAdya vA inaya-pramANAtmaatanyanupapAv ti- " sadAgye " kRti pUrvArdhava saMskRtoina- rthAta ! uttArdazya jJAnarAvyuM jamatte 7 vizepabhraMzA ' ii kRti saMta | thAipetyArevivanaLamAda- ' thayA' tti vIvArtha vRti tathA r k ,, 1 1 , ' Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huM anerAntavyavasthA zaraNam | [ rU.2 taddAvara zo ye te tayA, sIna "ramALa rUAvyAM amane, nadhizeSasaMjJA-pRthamUtAmAnAna, nahathropolavavishissttsaakaa sakalanapavAkyajanitanayajJAnAnAM taadRshnyjnyaaniiyaaja "yathAnupa" chatyasya ya ya manu tatra tatratyathA nA jathAnupaviniyuvamAra "vizeSarA' phatyastha "pRthamUtAdhAMnAni" pati vivaraNam II rathA pAQtrAcitAnAM nAnAM ja ratnAhI rASTravAva tAjenyana pekSANAM vAvaviSayapariSetrena vyavacitAnAM navAvAnAM ja vanarAvvAvyatve ja pramANarAlpha vAkhyatvam, atha punameva ratnAnAM athANuNavizeSaparipATalA sUtrapitAnA naiviniyatAvavavAvazarAbdavAkhyatve duinnAdhIyerAnvyaparatvam, tayAgrobANa(mAvi sAvinayavAhInAM paparapekSANAliyA drazyahavatvametakSAyA pacarUSatvamicetra vavavidhapativadvAna pratyejalapradAniyapratipAvavA haripratinidhanarAvAe jitu samparanA paryAya maLazavvAkhyatvam, I vAne nAnAM ratnavichIyejJAmiyatve tathA vAne nayAnAmerUmamAM rAkhvAmijodhatvam, tatra kramAvA phanivRttayA- govAti- pramAIrAkhyAnatapabhajavasatuviSayakouthI hadayopayotvaviriASTrapu saddhi sarjanavAjyAnitanayajJAneSu cAgAkSarathA vRttirAyA, paNa pramANarAvaLyatvArphatyanAviyA, thaya ratnAnAM saviroSaviprinnAvaskItva dharmattithI sAInayavA naninanayajJAnAnAmavyopathoviziSTatvaE , nijana vAkyanAnita nayajJAnAnAmanusmRtI coravarUpavaMsthAvagrahAzAnavatu vImatijJAnopayoxvatvaspesamavAta, gharvopayotvavaNini vAri sa rjanayAnitanayajJAnAni jevAM pramANarAvAvAtA vAdhavA, nAIgatAnIyA sAvalUrunavInajanana Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20] [ tavadhinavivRtivimUvitam jahatyakopayogasya yA pramANazabdavAcyatvAd vishissttnyaatmA kamAtA zuddhanarAvAya che navagrahAdicatuSTayAtmakamatijJAnopayogavat sAkAkSasakalana vAkyajanitanayapramANAtmakacaitanyasyAdhyakSasiddhatvAt tatra rtnaavliiduchAtopAlAnaM thImati ? g-DajozAtrokome svadnsiddhe'pi vAdivipratipattijasaMzayanirAsena nizcayadAyArtha tduppAvanAta, tavAdaphAnasanvadhinI yAjJavRtti thA, popayogazya nihamnayajJAnAnuM cUtavIrvajopayogI pramANirAbUvattAtA viziSTanavAramAra paDyopayogatvavaprahUlavAjInayavAkyanAnitayonapajyAre pramANa jaiitAva pramANAvaMtanya muddA dvAkhyatvAta zuddhanarAvvAmi vAta, paraMpanirapekSA saMgrahAyo nayA mithyAdAyozuddhanaphAlvyapadezayA, tumamALavaitanya nihamviriSThanayAvAM taththuddha nayaphAlvyaparamati tevAM nAnAM mithyAtvA chuvAzavAgyavaM nAcetyAhU patA mavatIti zAMnumaniSathe dA miyAnacaMtanuM prataM supratyakSasiddhameti tatra dAntAmidhAnamanu vitamitvArAhnate- vUiti "vahAri" tyavivAhicchavAyadhALAnAM parigraha tatra pramANAtmakatA samayanta-tirA yathA hIpahopaaya matijJAnajyavahAvavatupacAtmahatva tathA samipara sparalAddhanayavAkyamavAnemilanayAtma pramANapasvarUpavaitanyasvaravahanasiddhasupattAminiverA akSAbadADhanastatra vikatapadyane vArina phiti ddhapratipatti tata meDane vaha5 mata nati haMsAtha mavati, tattira tenaiva vaitarthe milanayAmAhAtmamati nizcaya janAvalhIdaSTAta pava judo vikhyatItyaMtartha ratnAvalhadAvopapAvanImalyA- unDabhavova nA tadupAvanAta nAvIdapAvanA Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 311 bhanekA vyavasthAprakaraNam ] "loiyaparicchayasuho, NicchayavayaNapaDivattimaggo ya / aha paNNavaNAvisao tti, teNa viistthmuvnniio||" (sammati0 kA0 1, gA0 26] laukika parIkSakANAM- vyutpattivikala-tadyuktamANinAm , sukha-sukhapratiparayupAyaH, nizcayavacanasya-ekA-'nekAtmakanizcayavAkyasya, pratipattimArgaH-- prAmANyapradazeka, 'atha' ityavadhAraNe, prajJApanAviSaya:-prakRtanidarzanavAkyaviSayo ratnAvalIdRSTAntaH, ititena kAraNena, vizvasta- niziI yathA jJAyate tathA, 'jJApayitum' iti zeSaH, upanIta:- updrshitH||| na cAvalyavasthAtaH prAga uttarakAle ca ratnAnAM niyatopalambhAta pramANAvasyAyAzca prAguttarakAlaM nayAnAM tadabhAvAdudAharaNavaiSamyamiti vAcyam, pramANasyaikA-'nekAtmakopapattimAtrAmavilyavasthodAharaNopAdAnAt , sarvathAsAbhye dRSTAnta dAkibhAvAnupapattaH / utArtha sAtigAthAsaMghAdamAha- tdaaheti| 'loiya." iti"laukika-parIkSakasukho nizcayavacanapratipattimArgazca / atha prajJApanAviSaya iti tena vizvamupanItaH // iti sNskRtm| vivRnnotilaukiketi| vyutpattati - vyutpattivikalAH prANino laukikA, vyutpatti yuktAH prANinaH priiksskaastssaamityrthH| 'sukha' ityasya vivaraNamsukhapratipattyupAya iti-laukika-parIkSakANAM sukhena-anAyAsena, yA dAntikasya pratipattiH-zAnam, tadupAya:- tannimittamityarthaH / 'nizcayavacanasya' ityasya vivaraNam- ekAne kAtmakanizcayavAkyasyeti, eca. bhagre'pi jJeyam // dArzantikaveSamyAnnophaSTAntaH saGgata ityAzaya pratikSipatina ceti- asya 'vAcyam' itynenaav:| tadabhAvAt niyatopalambhA Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUAra ! [ tattavodhinIvivRtivimUvi. ratnAdikAraNeSvAvalyAdikArya sadeveti sAGkhayaH, teSAmevAnena rUpeNa vyavasthitatvAt , tadavyatirikta vikAramA kArya pariNamata eveti sAMkhya vizeSaH / na khalu kArya kAraNe prAg utpattevidhate, navA mAvAnuM pratikSepatumA- bALati parvathA kanya ti-anyatra dhAvanmAtraDhacartha dazAntopAvA tAvAva dantavAtidhoH sAma, thA- "parvato vahnimAM dhUmA" hatyA parvate dhUmara vahnikasiddhArtha malhAnavarUpadachApAvAnam, jayAM dhUmavattAnmAnane vahiMpati, vaM ghaDipe ghUmavApAt valirati, patAvanmava to lon, parvate parvatatva jatu mahAnatatvam, mahAnatte mahAnatattva tu parvatatvati vaipavaeN to ravi samayeva, kAcA dharmamA tApe ramavonasya dhiruddhaghAsasthAmAvAta saMcameva dattarAAikyoriti enivadhanadachatAcha - dhAmAvAnupatti sthAvuM, tathA teDavatyArAyaNe - atra tatkAryavAhina sAMthazyAsAryavAhino veropizAmyupano ja samIrvanA, viju sallAryavATina nasyAmyupAma vi nyAyanityAyituM paramatA pavanapurA mithyAtvamavi ti- ratnAzALaditi taipAmeva ratnAnAmavA mane have tAvIrUpeLI taMdra ra ratnAvyattirimA sAcAmiprAthanupara vapinaghasivAya[ pati - 7 satyAvinA- satyaH pUrvamapi rya paLe vidyata phatyaMta sAmata yunityA nati-vAra kAryaveLa parimita kRti sAcavazeSajya mata 7 yumartha tadda kiMmatamAyuSkata ti chaMchati- disviti sattathati- tativAge tyartha gyamUtavi piLA misasevA dravyektivAmita mAveta-7 miti- drazyamAtrameva, tava nityameveti ja zArtha jAmA prati vAra pa mahiti = himAre micevapi Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anerAnta vyavasthA ] [33 it tenA pariNamate, vi tatra juthabUta sAmagrIta utpadyate iti vaizeSikAdayaH / na kArya kAraNaM vA'sti dravyamAnameva tamAre kRti nenAvavAmabAvAstavamite dRntirya sAdhyamo zAha ru samUhasiddho, pariNAmo va nahiM lyo , te naM ra aa te je tti Liyaba machatta !' [sametika vAru, jAthA 27] ztathA kataranampaSama, samUhasiddha - navajyahi, pariNAmakRto vA-kSIrAdiSu dadhyAdiH, yatrArthaH, sarvasyaiva prmaannukarAtIrtha. dAstA anAvachIpadAntA gramatA adhivaiDinepakamAvatanyasva rathaDasiddhatA tathAkasiddhatA "0"ti- "phatathA mUsiddha parimAijhato vA yatrArtha te tatra 6 tat tati niyana mithyAtvam" ti jItI vivRti- surati zarArtha-Dabanavupa, patnIyasirAvirodha niverAvirovariAchAnAM vA ratnAvahIrAbdavAkhyatvamaMtyasthAnamyupAme rUArtha, samRddhi ratnAvayAri camate ratnAvidha zALe ratnAvalyArthimavatiSThata jota tvI ratnAlimUI pava ratnavArityArthI pariNamato veti- viropawte utnAvivi ratnAvArika parimita jJAti va "nAmannato jA' hati patalupadhita vAi- bIpiti-kSI dhyAbi pariNamata ti zI viSa dhyATrika pariNAmata ti", trATa' phatyanena samimatA- sarUddhizAMco yatrArtha a RbhUta- grLA to veti , ratnAvalyAvivi ratnAdehUddhanI nAdri pariNAmachata rahyAdri paramANulakUddhapa Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 ] [ saMpodhinI vidhivitama samUha pariNAmobhayakRtatve'pi vikalpAmidhAna laukika vyavahArApekSayA, te-ratnAdayaH, tadeva-AvalyAdikameva, tad-dadhyAdikam , na tadeva na kSIrAdikameveti, niyamena mithyAtvam , satkAryavAde kAraNavyApAravaiphalyagrasaGgAt , asatkAryabAda ca kSIrAdikameva dadhyAditvena pariNatamiti vyavahAravilopaprasaGgAt , sadasatkAryAbhyupagame ca ..... rahItispariNAmachatatyevamaviroDapi yavuM vijayenAmadhAna talloke ratnAvalyAdInAM samUhattvena vyavahAraH, dhyAdInAM ca pariNAmahatatvena vyavahAra iti laukikavyavahArApekSayetyA pratyavati / tatra kAraNameva kAryamiti satkAryavAdimatamapi mithyA, kArya zaraNAr minnatyasArthavatimatama mityunapara mUruM vivRti- hati . tachana ratnAdInAM parAmamAgrahartnaadsh iti / 'tadeva' iti taccha-dena lAvalIparAmarzamabhipretyAhamAvalyAdikamavati, pavamagre'pi / nAdikameva ratnAvalyAdikamiti satkAryavAde sambhavatakam , satkAryavAdazca kAraNavyApAravaiphalya. prasajhato na yukta iti tasya mithyAtvAmatyAha- satkAryavAde iti / dadhyAdikaM kSArAdikaM neti vacanamasatkAryavAdamavalavya zobhate, asarakAryavAdazca kSIrAdikameva dhyAdhirUpeNa pariNatamiti vyavahAravilopanasato na yukta iti tadapi mithyetyAha- asatkAryavAde ceti / tadevamekAntavAdaH sarvo'pi mithyati tana dRSTAntasya sAdhyasamatA na dopapopAya, kintvanekArAvAdinaH sadasatkAryavAda 55 yukta, satra patnaratnAvalyominnAminnAM suvyavasthitImati tadAjo taina nephasvarUpanayaHpramANacaitanyamapi vyavasthitamityabhiprAyavAnAha- sada* sahakAryAbhyupagame ceti-ratnatvAderitayaksAmAnyAvAda ratnasamUho nAnAtivasAmAnyazAlivana tiryapracayaH, tena sAmUhikanyavahArakSama. kArya ratnArvAiva yathA mavati tathA sattarottaraparyAyAnAmitva Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAtivyavasthAprakaraNam ] [ 315 ticayenevorkhatApacayenA'pi sAmUhikavyavahArakSamakAryasambhavAdAtmadravyAnusyUtanaya-pramANAtmakacaitantramapratyUhamiti bhAvaH / / taheva"nniyyvynnijsnycaa, savvaNayA paraviyAlayo mohA / te puNa Na divasamao, vibhayaha sacce va alie vaa||" [sammati0 kA0 1, gA0 28] nijakavacanIya-svAMze paricchedye, satyA:-samyajJAnarUpA, sarva 52 nayA:-sahAdayA, paravicAlana-paraviSayotkhanane, mukhantIti mohA:-mithyApratyayAH, pariviSayasthApi satyatvenonmUlayitumazakyasvAt , tadabhAve straviSayasyApyavyavasthitaH, kasmAt tAneva nayAn, punaHzabdasyAvadhAraNArthatvAd, dRSTasamaya:- nirNItAnekAntatavA, satyAn vA'lIkAn vAna vibhajate, apitu pramANAvasthAyAMsApekSatayA. tamUrvatAsAmAmititamavAmAzAtamUhuM vAtAvara, tenApi sAmUhikavyavahArakSamakAryasya samyavanaya pramANavarUpasya sAbhavAdAtmadravyAnusyUtanaya prmaannaatmkcaitnymvinitruupmityrthH| upArthasaMcAdinI sAtigAthAmupadarzayati- etadevAheti / "Niyaya." iti- "nijakavacanIyasatyAH sarvanayAH paravicAlana mohaa| tAna. punarna samatho vimanane satyAna strInuM lAge che te sNskRtm| vivRNoti- nijapacanIya iti- asmArthakathanam- svAze paricchece iti, pavamagre'pi / paraviSayotsanane kathaM nayAnAM mithyApratyayatvamityapekSAyAmAha- prvissysyaapiiti-prnyvissysyaapotyrthH| tadabhAve paranayaviSayAbhAve / 'tAn puna.' ityatravidhAraNArthakasyaivakAra sthAbhAvAt tAneva nayAnityarthaH kathamata Aha- pun.shbdsthti| Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 ] [ tavoyinI vikRtividhitam -svAdastyeva dravyArthataH' ityAdirItyA naviSayaM vibhajetetyarthaH / tasmAnnaya-pramANAtmakamekarUpamevAtmasvarUpaM vyavasthitam , tara kathaM viziSTakAdhyavasAyalakSaNasamudAyArthatvopapattiriti cet ? satyam aparityaktarUpaviSayAdhyavasAya eva samudAyaH' ityatraikatvasyAvivakSitatvAdaparityaktetarUpaviSaya tvasyaiva samudAyArthasya naya-pramANasAdhAraNasthAbhipretatvAt sakalanayajJAnaM pramANam , tadekadezavAhakA itarApratikSepiNo nayAH, tatpratikSepiNazca dunayA iti traividhyayanasthAnAta , tathA ca stutikAra: [zrIhemacandrabhUriH] "sadeva sat syAt saditi tridhArtho, mItheta duniiti-ny-prmaannH| yathArthadarzI tu naya-pramANapathena durnItipathaM tvmaasthH||" [anyayogavyavachedikA-zlo0 28] iti / kimasivistareNa / yadItthaM na vibhajate tahi kathaM vibhajata ityata Aha- pi viti / 'nanu viziSTasyaikAvyavasAyastha samudAyArthatva' ityAdinA prArabdhaM pUrvapakSamupasaMharati- tasmAditi / samAdhatte- satyamiti bhatra adhyvsaaye| yadA cakatvaM na vivakSitamadhyavasAye tadA yadabhIeM siddhayati tadIsakalanayanAnaM pramANamiti / tadekadezaprAhakAH pramANaviSayIbhUtastvekadegrAhakAH / inarApratikSepiNaH svaviSayIbhUtAMzAtiriktazapratikSepiNaH / tatpratikSepiNazra svaviSayIbhUtAMzAtiriktavastvaMzapratikSapiNaH punH| iti travidhyavyavasthApanAt pramANaM nayo dunayazcatyevaM traividhyasya vyavasthiteH / / utArtha zrIhemamandrasUribhagavacanaM saMvAdakatayopadarzayatitathA ca stutikAra iti- dunAtitaH 'sadeva' ityevarUpeNA'rtho mIta, -tathA ca 'sannava vaTaH' ityAdikaM dunayavAkyam , nayena 'sad' " ityevaMrUpeNArtho bhIyeta, tathA ca 'san 4:' ityAdikaM sunavAkyam , Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane jAtivyavasthApriAram | [317 nanu tathApi visAmAvArtho vyavahAranavajyAnupapannA, phatartha tikSo nayavAcoLAhiti ? satya- turnAvasyAyAmeva tapa, athavA pareSAM pramANAnuuhataoye visAmAnyAWyatna tra strArthAlyavaivApekSA, ra vitarazatakSepurakyodyona, tIdazopramANena "yAt sat kRtyevarUpeLAthe mIta, tathA "cAta san dhara" ulyA pramANAvAvayam ! tutya mAvataM samAvI ti-ti- mAvanA yathArtha svaM natha-pramANapathenakunItigdham, mAthA- nirAtavAna, datyevamanvaya. svAmipretA vistarata tyAkAmaratoDavaneya phati nanu caDhItara naviSayapratipina parva nakAratarda salphandrayaviSayamAvatikSepitve vidyApIne tvameva maceteyata,samAdhA bhAvArtha thato vadhavadAranA ja zu phatyAraphate- nazviti-sacADapi dunItiniyamaMnnidhAdhUMjI paLe pi ! vijJAAtisAmAnyAmAvArtheArthI mAtta- samiti | tat vi. viSAmAMnyArthacatayAnupapannatvamevenyata AduM -huti | tadupapa vilAsavAthapapatta, TurnAvasthacaiva vecavazvAstha visAmAnyartha yalo tu punayamAvApannacetyA behAsya prAdhAncana vivasthavat havaviSayo vizeSa pava, tasya phalaI tavA mad vi sAmAnyarya gaLataya viSayaprayoga nizcita sthAti visAmAnyArtha thato varasonuupannadhyAti , paMtha parvate dvidhUmayo saddhA pava tvaladrAva, pavamaLanumativiSayastha parvate vahiMraddhAvazu kyarthamA pahapacaiva vRtti cAl dhUmogi sthAriyeparva paDatoveva vahRthamAbUmAmAvayovevANa tasvIra pratyAhu - ti | revA nAcavInAmuM : matra davihIna ! hAryAya badhAnA viSayamUtaviroghavArthavADhayo tArorA Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368] [sodhinI vivRtividhitam dezava ja durnavomiti thido tyAddhi nirNa nyrhssaadaabsmaabhiH| athavA "vattapitra ra1]phUTyAnhavyavahAro niyatA, tartha grati ghavahAra rutyartha, tathA- nizcayanayamite zrama vaccavarNa vizva-vajJAsA-SBsparzavarave satya catra vaLato janapadasya nizcayo bhavati tamepArtha vyavahAranayaH sthApayati, na tu samatamatha, tava DhoyAtrAnahAta, ra va >> na zveta'phatyAghadhyakSa zAyaradbatallAhana viNImANamAM ja sthAti zanIyama , " tA tyAghadhyakSatAvA saiva ratanaviSayatipabhuderAvA navA viti- cava nayarace- " vidyamitarAtipitvA durnayatvanuM, tApI mAdhAnyamAMtra popamA, pataSaviparitu naoNtrADamiyate pratyenA pi0 rU2] phacetAvanmAtrAmamitim, tathApi "nAra ghupAdAnatoDanyatra tabrijhAka ta tyAkhyata rUti virodhajijJAsumirAta sthAnta metadupapAmavanTonIyamityatattAparvakRddhi vavanam, ara parva navarahyA phatyAdripakvamupAmiti "vazarU vichiyaltha" patra ra8].phati sUrastha vyAghattiramAIjayati. DholavyavahArve vyavahArano trAtatyamumarthanupAtitayAhItyAnA ja rita-nizcayanayamatamAM bhramarAhe pannavarSAvita vyavavArano naiva thApatItyA tava bhramaH kRSpAvali manavA codayAtranirvAhAt DhodhyavahAraparA " " phatyastha rAddhanImatyinenAnDayA iva zramaroDa pallavavisvArSi nizcacato mA ! matasmina tatkAmAvAmAvati bhrama taddana tatkAmAvALatveno nije hetumANa- reta to kamUrati Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneAntavyavasthAprAm ] [ ke zvetAdyamaviSayatva pAmata, tAdazajthaLe 6 mAvasatyatAgrAhavyutpattimahimnA zveta pivAnAMmudbhUtazveta vipAvapradeLa joSAmArthAta vin !! jJAnayAteiinatyacetanA vetanatra-stu-pratiAva sAMpanuM varzanamrapatram, carU vAvI " padmatattvana zvetAmAvavAnuM zrama ceyaM paryavasitavALAT 'zramona ravettA 'tyAdhadhyakSobhUtatAM zvata ghamA vaSayatvena amane zvettAvinubhUta pavedyutavA zvetavamAvati amare humUtatA zvetAdyamAtrAtrena tati prAtvakSepa haujiprAmANya taMtra sammAvityarthaH / tAhAyake A 'amo 7 zvetaH' darzAvAnvasthaLe ca / mAsayateti- amiprAyasatyatatvaca 'amo na zvetA 'pati vAkyaprayoH puttaH huM varjya amare hadbhUta zvetAmAMva vodhayatu 'kRmiprAyaH tatsatyaMta pradravyutpattiHcand vAnsDa athavaiiyoti sAyanya jJa pArtha ti, tadada talAmaththainetyarthaH / zvetapasyAdbhUtaAta thavuM t nA'zrIceta taddA vastA nopapadyateti tAtparyocathAnupapayA zveta patrasyodyUta kheto jALa'kSIyata kRti 'zveta vipattubhUtakhetabodheyo tam' tyevasvarUpo'tadvaitAnitvatra khattAtparyuMataH zvetA vipatto sAtti"nanyomRtazvetAdya sthiti dvArA 'jItUbhUta zvetAvamAvavAnuM zrama" caiva tati samrAvakSAgrAma (jitattva zAodhasya sambhavena oSAsAvityayaH vyavahAranaya(muhyaM sAlyavAnamiti pratipAddhati mAyAvitti-vyavahAranayAvityartha, asya 'utpannam' tyatrAvarSaH / nanvayaMtra pAmataava vyavajJAnayalamutthalena pratipAnama, avA tu sauMpazanameva vyavahAranayamundhatvana pratipAdyata prati Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20] [ tatvonI vRtiSita - "G &Avi risa, partha dravruSi vattavaM" I - [sanmati 0 2 0 48 ] te dravArthiApatra vyavahArakSA-DazuddhadravyArthiva para dravya zuddhadravyArthikaprakRteH sanahanayarUpAyA vedAntadarzanotpattimUlatAyA hatatvArA taNya peya prakriyA- "mahAviryadhAmanana phrAroshktiprcitaat pradhAnAdeva kArya medAH pravartante, tacca stvrjvapakalpatame pratimati ityatA sidasenavivAvAvastra pramANatopati - candra rAhIti- thavuM cAl vAvI vA-i pra3i siddhasenavivAra pavana hetvarthaH ! "s vi" rativana piTha nameta vyArthinI vacam ta saMskRtam II dravyarthAtha suddhAzuddhasena dvividya, tatra zuddhavyArthial sAmAnya mAtrAhI sakuM, zuddhadravyAcikA metrAla cavadAra, 3 parva dravyArthivanAMga vivazata rUlyA- vyArthivati ! zuddha dravyathAsya dravyArthivapana to na raddaMnityapecImAMmudadravyapravrutapiti ! sadvidarzanamataLamAveti- tArA vera- sadbhAvanasya tya ! "mahAvA phatyavinAnA rameva vakSyamALA prathi banta paripATI ! mahAdvIti- meina vuddhamidhAminaLamukhyate, avyamtu pradhAna prathathApavAlubrotpAta zatratastattva machavvAvatA, mArgadam, prAtaH sarvAkSayAM prasthAnatyaM madharopAyAnanAnuIrAmivitavAve tyAnAya naqvAdAgrAmanorojhiciMtA rati pradhAna rUlyastha niropaNam. pradhAnamati prateH tajJA ! pradhAna visarvamatya#AyAmA-tati-pradhAne tyartha, sarvadhu mahArAja , Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhanekAntavyavasthAprakaraNam ] . [ 321 stamasA sAmyAvasthAlakSaNam , tataH prathama buddhirutpate, yuddha rahaGkAraH, ahaGkArAt paJca tanmAtrANi zabda-sparza rUpa-rasa-gandhAtma. kAni, indriyANi caikAdazotpadyante, tatra zrotra tya-cakSurjihvAghANalakSaNAni buddhIndriyANi pazca, vAkpANi pAda-pAyUpasthasaMjJAni karmendriyANi ca paJca, ekAdazaM ca sana iti, paJcabhyastanmAtrebhyaH paJca bhUtAni, zabdAdAkAzaH, spazAd vAyuH, rUpAt tejA, rasAupaSTa bhaka calaM ca, tamo guruvAraNakaM ca, eravarUpANAM sattvarajatimA sAmyAvasthAlakSaNam- samabhAvena yadavasthAna tatravarUpaM pradhAna prakRtili. tyucyate, tacca sarvasya kAryasya kAraNameva, na tu kasyApi kAryamato' mUlaprakRtirityAsyAyate / tataH prakRtisvarUpAt pradhAnAt / prathamaM na tataH pUrva kasyApi kAryasyAvirbhAva ityataH prathamam , vuddhizva prakRti-- vAtvAn bhavati, mahadvArA pAtvA pratiti prativikRtiH| vuddherahaGkAraH 'utpadyate' ityanuvartate, so'pimahata kAryavAda vikRtiH, tanmAtrAdiSoDazakAryavargasya kAraNatvAtprakRtiriti prativikRtiH / ahaGkArAdityAdi spaSTam, kevalaM zabdAdau pratyeka tAnayojanayA zabdatanmAtra sparzatamAtra patanmAtarasata-niganyatA jANItyevaM paJca tanmAtrANi vodhyaani| indriyANAmekAdazasaMkhyakatvaM' kathamityapekSAyAmAha- tatreti- indriyeSu madhye ityarthaH, atra paJca tatrANi ahaGkArakAryatvAd vikRtiH, paJcAkAzAdibhUtakAraNatvAda prakRtiriti prakRtivikRtiH, ekAdazendriyANi tu ahaGkArakAryatvAda' vittiH, na tu kasyApi tasvArasya kAraNamiti na prakRtiH / pacayastanmAtrebhyaH paJcabhUtAni- 'utpadyante' itysyaa'nukrssnnaanvyH| jaLAt tanmAtrA svamUtattityikSAyAmAdda- zabdAvatishbdtaavaadaakaa| utpadyate, sparzatanmAtrAdghAyurutpadyate, rUpa.. tAnAt teja utpadyate, rasatanmAtrAdApaH samutpadyate, ganyatanmAtrA pRthvI samutpadyata iti / ukArthe sAjathAcAryasthezvarakRSNasya sAti Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322] [ tavocinI vikRtivibhUSita dApA, gandhAt pRthivI" iti, tadumIzvarakRSNena " prakRta hastito'haGkArastasmAd maNazca poddshkaa| tarAdapi poDazakAra, paJcamyaH paJca bhuutaani"| sAGkhayakArikA-22] . atra ca 'mahAn' iti cubhayabhidhAnam , buddhizca 'ghaTa: 58H' ityAdhayavasAyalakSaNA, ahaGkArastu- 'ahaM subhago'haM darzanIyA' ityAcAkAraH, manastu saGkalpalakSaNam , yathA-phasyacidghaTomAntare bhojanamastIti zRNvataH saGkalpa: syAta yAsyAmi, kiMtatra dadhi sthAI, utasvid dugdham ?' iti, tadayaM buddhayahaGkAra-manasA bhedo mantavyaH, mahadAdayaH 23 pradhAna-purupau ceti paJcaviMzatistatvAni, bhupadarzayati- tadukamIzvarakRSNeneti / prakRtarityAdikArikArthI vyaktaH / atra ca upAkAriyAM ca / pratiniyata kAryApadarzanena buddhayAdInAM lakSaNaM krameNa prakaTayati-buddhizcetyAdinA-'ghaTa 58zva' ityAcavyavasAyana kAryaNa lakSyate vuddhiH, yasyA'yamadhyavasAya kAryamanta:karaNasya, tadantaHkaraNamityukAdhyavalAyalakSaNA vuddhirityrthH| ahavArarasvati- 'aha subhago'haM darzanIyaH' ityAcAkAraH pariNAmo yatA karaNAt sasulasati tadAkaraNamahaGkAra ityarthaH / manastvitiyasmAdantaHkaraNAt saMkalpa upajAyate tadata karaNe bhana ityarthaH / saMkalpaH koza lamullasatItyapekSAyAmAha- yayeti / tatra saamaantre| antakaraNatvA'vizeSe'nyuphakAryavalakSaNyAd vuddhayAdInAM bhedaityAItadayamiti / evaM cokkadizA sAzayadarzane paJcavizatirataravAni, vajJAnAca muktirityAha- mahadAdaya iti- atrAdipadAdahakAra paJcadmAkAdazendriya-paJcabhUtAnAM mahaNam , tena trayoviMzatirmahadAdayaH / yajjJAnamAtrAdeva-paJcaviMzatitvajJAnamAtrAdevA evakAravyavacchedyamupadarza Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavyavasthAprakaraNam ] yajjJAnamAtrAdeva sarveSAM muktiH, na tu varNAzramocitAcArasyApyapekSA, [ 323 vaduktam " paJcaviMzatitatvajJo, yatra yato trAzrame rataH / jaTI muNDI zikhI vApi, sucyate nAtra saMzayaH " // [ ] iti / mahadAdayazca pradhAnAt pravartamAnA na kAraNAdatyantabhedino bhavanti cauddhAdyabhimatA iva kAryabhedAH, kintu traiguNyAdinA pradhAnAtmAna eca, tathAhi yathA pradhAnaM triguNAtmakaM tathA buddhyahaGkAra tanmAtrendriya-bhUtAtmakaM vyaktamapi triguNAtmakam, kRSNAditantvArakhghapaTAdeH kRSNAditvasyaivopalambhena kAraNaguNAnurUpaguNasyaiva kAryasya siddheH / kiJca 'ime satvAdayo guNAH, idaM ca mahadAdi yati - na tviti / varNeti - brAhmaNa-kSatriyavaizyazUdrAzcatvAro varNAH, brahmacarya - gArhasthya vAnaprastha-saMnyAsAzcatvArazcAzramAH tepAM pratyeka kartavyatvena vihitasyAcArasya pratiniyatasyApi sukau nApekSetyarthaH / uktArthe prAcAM sammatimAha- taduphamiti / ' jaTI ' iti jaTAdhAriNAM brahmacarya - vAnaprasthAnAM zrahaNam / 'muNDI' iti saMnyAsino grahaNam / ' zikhI ' iti gRhasthasya grahaNam / sAGkhyamate kAryasya kAraNAdabheda eva na tu bheda ityAha- mahadAdapraceti / 'bauddhA0' ityAdivyatireki , TAntaH tathA ca bauddhAdimate tathA kAryANi kAraNAdatyantabhinnAnina tathA sAGkhyamate mahadAdikArya pradhAnarUpakAraNato'tyantabhinnamityarthaH / yadi mahadAdayo na pradhAnAdatyantabhinnAstaddi kIdRzAste ? iti pRcchati - kintivati / uttarayati - traiguNyAdineti / mahadAdInAM traiguNyAdinA pradhAnAtmatvameva prapaJcato darzayati- tathAhItyAdinA / pradhAna nasya triguNAtmakatve tatkAryasya mahadAderapi triguNAtmakatvaM kAraNaguNAnurUpaguNakameva kArya bhavatItyetatsamarthanena vyavasthApayatikRSNAnIti | triguNatvena mahadAdikAryasya pradhAnAtmatvaM vyavasthApyA Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUra4 ] [ taravadhinI vikRtividhitam thAta" rUti na zakyate vivevatuM, ritu " junAstas vyakatama, thar te phuvivejyomaya, tamayamaroSato viSayo mosvAmIvAt, sarvapuruSANAvizA mevA vakhyadvIval, tane suvAvarohAvelsavAta prasavArSi va, cAra pradhAna vRddhi sAmAnya ja nathati, sAhArama, soDA tanmAtrANIndriyANi ca, tanmAtrANi ca mahAbhUtAni janayatIti, stvajana tatvyavasthApati-viratA cArato vivekavarUpasuvarya varSa mAvati- ume pharitA pheti gyaMtraNa vivasvAjhAtvei ja cArita kRti-zisviti Sttarathati- 2 ti, tathA vAmana pradyumevAvatvimanasena ja savAvitriguNasvapapradhAnamAravaM mArityAyaH moSavamAvatvena vijayatve thathA pradhAnastha tathA madavA pati vipIna pradhAnAtmahatve maha rAvihyA- tati ! samayamari ! pradhAnAtmaLAjAmaddavAvivArtha takamapi' grannauva tithinnI vathA pArvapuSANAvirodha moLI tathaiva tadumAmApItyarthaH suvahuvimodAvejanTena cacA pradhAnamatanuM tathA mahuvalamapatyacetanAna to kyamityaAtanuM vetA muti- patra strI sAvana strAva thatapannA havAmina khuvAti , tatva hya de? teM prati tavahapaguNasamudravAta, sapatnIvAvarati, tat vaheto? tA rthAta no guNasamuddhavAta, 2vamavandramAM vanA moti, lat za deto? te prata tamopawddhavAruti vavadyA apasjira suvaDuttamoDhADhavuM sava-ramomukhamavaana rapatim, taqdAntana larvatya puruSamitrasya ju-phudgha-mIThThAvevamavantavyasta vamatvena bradha* nAtmaka mahApati- pravardhi ti praNavatvameva prathAnAhInAM pati-vaMta phatyAdrinA zopi ripitA kAra 'jhanathati' hatyanuvartari, pavamA soDava aDhArasevikA dhArya Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banezAvyavasthAnI [ 325 tasmAt traiguNyAdinA tadrUpA eva kAryabhedAH pravartante / yathoktam-- "triguNamaviveki viSayaH, sAmAnyabhapatanaM prasavadharmi / vyakta tathA pradhAna, tadviparItastathA ca pumAn" / [sAhayakArikA-11] iti / atha yadi tadrUpA eva kAryabhedAH kathaM zAstre vyktaa-'vyktyolovirNana?- "hetumadaniyama pApi, sakriyamanekamAzrita liGgam / sAvayavaM paratatraM, vyaktaM viparItabhavyaktam" // [sAhayakArikA-10] iti kriyamANaM shobhet| atra hyayamartha:-hetumat- kAraNavad vyaktabheva, budhyAdInAmeva pradhAnAdihetumatvAt, na tvamavyakta kRtazcit , yataH, anityam, anyato hetumaccAusiddharetad hetvabhikAraNayostAdAtmyamupasaMharati- tasmAditi / tadrUpA eva pradhAnarUpA 55 / ukArthe sAsayakArikA saMvAdakatayA darzayati- taduktamiti / "nigaH" iti kArikA nirUpitArthA eva / tadviparIta: guNyAcabhAvAt pradhAna vyaktIbhyAM vilakSaNaH / tathA ca vyApakatvAdinA pradhAnasazazca, pumAn kUTasthanityazcetanaH puruSa / nanu sAIyamate yadi pradhAnAmahadAdera bhinnatvameva tahi sA zAstra eva tayolamaNyopavarNanasajhatamityAzaGkate- atheti / tadrUpA eca kAraNIbhUtapradhAnAtmakA 55 / ' katham ' ityasya 'zobheta' ityanenAnvayaH / zAstre sADayamanthe / vailakSaNyopavarNana "hetumad ' ityAdisvarUpeNa kriyamANam kathaM zobheta inynvyH| " hetumada0" ityAdi. kArikArthamupadarzayati- atreti- " hetumad" ityAdikArikAyAmityarthaH / vyakameva buddhadhAdikameva- ava hetumAha-buddhayAdInAmeveti / 5vakAra0yavacchedyamupadarzayati- na viti| avyarpha pradhAnam , eva hetumat / Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 ] - [ tapapodhinI vikRtivibhUSitam dhAnamiti na paunarutyam; tathA pradhAna-puruSo yathA vibhutvena vyAptyA vatate iti to vyApinau, naivaM vyamiti tadavyApi, yathA ca saMsArakAle bujhyahavArendriyasaMyukta sUkSma zarIrAzritaM vyakta saMsAri, naivamavyaktam , tasya vibhutvena sakriyatvAyogAt , vujhyahaGkArAdibhedena cAnekavidha vyaktamupalabhyate, nAvyaktam , tasyaikasyaiva satastrailokyakAraNatvAt ; AzritaM ca vyam, yad yatrotpadyate tasya tadAzritatvAt , na tvevamavyaktam , akAryatvAt tasya; laya na tu naiva, patena viparItamadhyapamityupaNitaM bhavati / 'kutazcid' iti sthAne 'kutacatad ?' iti pAThI yuktaH, kutaH karaNAddhetoya hetubhadityavadhAritamiti pRcchaa| uttarayati- yato'natyam manityaM hi hetumad bhavati, anityatvAd vuddhayAdikaM hetubhdityrthH| anityatvameva hetumatyasiddhaye kuta upadarzitamityapekSAyAmAha- anyata itianitytvbhinnaadityrthH| etatvibhidhAnam kArikAyAm 'anityam' prati hetuvacanam / iti pataraNAta kAraNAt / na ponaruttayam 'hetumad' ityanenA'nityameva paratyabhidhIyate, tadeva ca 'anityam' ityanenA. pItyarthato yat paunarutyaM tad 'hetumad' ityasya siddhaye hetupacana. matada, na tu svatantrametadityupavarNanena sambhavatItyarthaH / adhyApi vyaktaM vyApi ca pradhAnamityevaM tayovalakSaNyamityAha- tatheti / to prdhaan-purupau| naiva pradhAna-puruSAviva na vyaapi| tat avyaktam / vyakta sakriyam, pradhAnazvAkiya ityevaM sakriyatvA'kriyatvAbhyAM vyaktapradhAna. yovalakSaNyamityAha- yathA ceti / navamavyaktamiti-pradhAnaM na tathA saMsaraNazIlamityarthaH / tatra hetumAha- tasyeti-pradhAnasyetyarthaH / vuddhathAdeya. syAnekatvaMpradhAnasyA'vyaktasyaikatvamisnekatvaikatvAbhyAM tayorvalakSaNya. mityAha- buddhayahakArAdibhedaneti / nA'vyAm avyakta pradhAnamanekavidha nopalabhyate / tasya prdhaansy| AzritatvA-nAzritatvAbhyAmapi vyakAjyAyolakSaNyamityupadarzayati- Azrita ceti| na tvevamanyatam Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyivasthAmAAm ] [ 327 pachIti nRtthA jijJa 2 bAtam, tAhi- prayA, mRrvAna tanmAtrevu hrIyante, tanmAtrALIndriyALi cAre, so'va yuddho, sApi pradhAne, maiM levamanvananta viSaya rAti; srInaM vADanyavAkSamaya mati yAAti jinuM pavatam, na letrama paN, ajAyavAt Aonsula pAnupamena vasya dhArAhidamAvAzva, sAmatraM tam, zabda-sparze Avala dhAmanIvaiyuvatattvAr, na caitranavyavatam, tetre gunhAhibvatInAmanuMpatttavye, tathA yathA 'pAra nIti putro na svataMtrA' tathA thAtuM sA gAyattAt parataMtram, naivamanyavatam, bAraNAdhInastyAta, sarvA ceti II ' anyamAzrita 7 mati| tatra hetu - acAt rahyeti-prayAno DAryatvajJa Aipi tadrutvavata tvatonA zramityarcaH / haya mitvaajinnatva jJAAmitvakSaLAhitAmyAM tovapayamiyAda- miti / rjhana varjitvameva vyaya mAtitavAdIyAvanA- jAya jANe vichIyata vRtti mUni jALiASa tanmAaevu jayante, vamatrepa| ladAre jayante 'tyanu vamaneApa! sovi ahaMkAopa, atra vartAvaLarAmena 'hoyate " kRti savainya, padyamathreDavi| saDana yunivaGava jijJava jJa pradhAna tyAda- naveva mati 1AryavatA Amartya iimati pakSAntAzrayaLane vyasya hiMddhatvananya sthAnitvamupapAtihIne naiti / 'na hyevamavyam cce samarthanAyA- ma cAriti sUkSya karmInasvI suviyava niravayAthAM vyA-54! yonajAya mupapAiti- sa yamiti / tatra pradhAne pataMtravA upataMtranAcyA tayorvekSayamAvati yaMti / jALAyattatvakSaEpattazramavyatha hormonnAstIyAda- maDhALAdhInastrAvitti samapitta tayetti " Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "328 ] [ tatvadhinIvivRtivibhUSitam na-paramArthatajApye'pi prakRti-vikRtibhedena tayormadA'vi. rodhAt , vikArANAM svabhAvatastraguNyarUpa prakRtirUpatve'pi satva-rajastamasAmutkaTalavizeSAnmahadAdibhedena sargavaicitryasiddhaH, vaidhabhyaM dhetana tu bheda iti kAraNAtmani kAryamatIti pratijJAtaM bhavati / atrada hetukadamuddhAvayati neti| tadrU ye'pi mahadAdeH prkRtyaatmktve'pi| prakRti-vikRtibheTena pradhAnaM pratiH, mahadAdikaM vikRtirityevaM prakRti-vikRtibhedena / to pradhAnamavAdyo tAdra ti vAthatyakSAyAmAduMvikaaraannaamiti-mhdaadiinaamityrthH| svabhAvata iti- pratikSepaM satva sattvarUpeNa pariNamate, rajo jorUpeNa, tamastamorUpeNetyevaM yaH svabhAvaH kAraNagataH sa kArya'pi, tsmaadityrthH| guNyarUpeNetinirutasvabhAvatasvaiguNyaM yathA pratyavasthAyAM tathA vikRtyavasthAyAapIti tena traigunnyruupennetyrthH| prakRteH prakRtirUpatvaM sattvarajamorUpatvam , taca vikRtAvapi, etAvAMstu vizeSaH pratyavasthAyAM guNAnAM samabhAvena vyavasthAna vikatyavasthAyAM tu viSamabhAveneti sama-viSama bhASA'vivakSayobhayoravi guNyarUpeNaikatvamiti kRtvA pratirUpatve'pIti / sAvika-rAjasa-tAmasabhedena vuddhayAdinA vaividhyam , tatra yasmin buddhayAdI rajatamoguNadvayApekSayA satvasyoraphaTatvaM tat sAvikam , pavaM rAjasa-tAmase api yodhye, tAdRzoraphaTatvavizeSataH sAttvika rAjasa-tAmasavuddhayAdibhedena sargavaicitryasiddhirityAsaravarajastamasAmiti / ayaM ca vaidhAtmiA bhedo na svarUpameda iti tAzavadhAyasadbhAve'pi kAraNAtmatvaM kAryastha na viruddhayata iti kAraNAtmani kAryamastIti pratikSAtaM sAkaya sthA'nAvadhimityAhavaivamyaM hyetaditi ! kAraNAtmani kAryamastIti pratijJAmAtreNa-na satkAryapAdasiddhiH, tathA sati kAraNAtmani kArya nAstIti pratikSAmAtreNAsatkAryavAdo'pi sidhyedityatastatra turavazyamevobhAvanIya ityA Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneAntavyavasthAprajAm ] [ 201 "3 ! asarAvupIvAnapraDhaLAt sarvasamvA'mAvAt / sazastasya zArata,AramAdha sArtham ' I [ sA@Alfrawo-6 ] adhasat ye3, tavA namonahiddamapiyeta, na caiva mAMta, taAArcata yite utAvimistajAAiya tat ttasmAt prApi zAMtarUpeNa siddham, tirupe tu sat tA ApiSi se--te, ti na thavAvadhiH / tathA caghasAro jAye mavet tA ' ' " k, . nAha- ati- biAni jArthamIti pratijJAta carca| - m " alaoNni.' yAninaoNnantanamena vakSyamALaC| 'bAyamuttitaH prAva jALAni vU ti pratijJA, ' asAr' tyAdri taMtra detupanam antaH zarAfAre vAcipi nAvi jAralena raNam-- utpAtna jJa arthAta, tavuM rthAt Ayattvata samata dhanapApi vALuM upArjatatttAvAkuvattitaH prANaladeva vet, sataptAviLaeN maiM cAT, arthAta = tasya thata ttitaH pratti jALAMni 77stItyamitrAyebom asavAr ti detuM. mAvatti- ca-tryateti / na thavo matti alato norvAhanadha baM maiM sata| tasmAn alatorAtuM I tat vaiz2AniAyam, tasmAt teovyutpattiAhAt jJeya pA vAta ja borUpe 1 Aipe teiivaziSThasaMsthAnAviya hakSa veLa ! tat tAvim / tavA te varNavarmAtrapUrvajANe jaivi sAryavAiima sAryapa, pinA annArthavAni mitu hipebapi jJAnI tanamyupanAnA pe sutarAM neSvata drazya sUtranam| tina vyavahAravAvaiM. tAAt oNrabAvutpattitaH prAncaH jAyacAlavavyavahArastasya 7 vAgha, tavArI tavRttattvana vyavahA~htva darzAosapeLa tatta vaSaryAn sape tasattvastha mASAdrupapaghaa parva tathA vyavahAra ti parva santuSkRtpattitaH pradi Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ] [sabavodhinIvikRtivibhUtim puruSANAM pratiniyatopAdAnagrahaNaM na syAt, hindrAdhinaai zAhi cInamenopAtte, nonavInam cAvInAvivu zAhi hArIjJAnasatre 2 tAt joravInAnAvi prAprasanna+, na thayaM mati, tasmAt tatra sAyama ti panthate 25 tathA cavAyela Ayamuvate tavA tA-pAMcavuM sarvavarjaranatAdyutiprasanna, pUrve jALamutyuna yor paTo maiM svAt rtAThuM cacA tatttavu pado nArita tathA pAhAri oNpa paTo nAhIta pArthI satttanevopAtta 7 pAchAIIti nicatALoSAvAnuM jaiva vaij, pAlAvAvizeSAt tatUnAmitra pAchAnInAmAMva sarvyanuvAna cAv, caiva vA vAhATInA mitra tapUnAmavyuMpAvALuM kRiti pratiniyatopAvAvyADhuM ttataH trAhi zALAni AryamahImiyAdhAma upAvAnakAr'dUti tuM samayeti- tayeti / rhinayopAnibrahaLameva sthatizAjiSThAcinati / utpattitaH prAr nArthAnane su pratiniyatovAvAna zraddaLAnupatti mAvati- zAMjiIniiota ! tAviti- cAAithine zAhInabrAncayaeN GakSatrasanna RRAtti paddhiti- 7 vaivAmatisAhitjhAcinaH jivInannAvat jodrAnA~ maiM mavatIyarthaH / naspati pratiniyopAvAnamAt| tatra jivIvidhutAyai jivInAthe zALiAAim * caghaladeva Arthe jALav mavet talavAviroSAt tantumyo yathAvato maryAta tathA pavi 6 iita sarvAti sarvajyotpattiprakSa, jJa = mati arthe ve smAditi yadeva kArya yatra kAraNe tasmAt kAraNAt tasyaiva kAryastha bhAva prati sAhityimitrA mAM ke sarvasambhavADamAMvAvuM? ti zvetuM virRpoti-tati / 'pAnidrAdu'kRti deto tasthopAvAnavat satttASTupAvAnlR ryAta jALanuena prasanna ciMtA, 'sarvelakSmavAmAvar' ti hetau ca niyatAyotpAvat tattvArya sthApyutpAtraNa ti Aryanulana prasanna thattayona'varaNa na vAtArthatA, DAnphriA, vizeSatadvAviyA - pUrNali! kalaze rAtti Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAtivyavasthAprakaraNam ] [ 331 prasaGga uktaH, samprati tu kAryamukheneti vizeSaH, na ca sarva sarvato bhavati, tasmAdayaM niyamaH, tathaiva tasya sadbhAvAditi gamyate 3 / syAdetat'kAraNAnAM pratiniyateveva kAryeSu zakatayA pratiniyatAH, tena kAryasyA'sattve'pi kiJcideva kArya kriyate, na nabhonalinam, kizcide'vopAdAnamupAdIyate yadeva samatham, kizcideva ca kutazcid bhavati na tu sarvaM sarvasmAditinoktaprasaGgebhya satkAryasiddhiH' iti, asadetatyataH zaktA api hetavaH kArya kuNAH zakyakriyameva kuti nAzakyakriyam, asaca kArya zazaviSANavadanAdheyAtizayatvAdazakyapariharati na ceti / tasmAt saramA sarvasambhavAbhAvAt / aya niyamaH tantubhya 53 paTa syaiva sambhava iti niyamaH / tatraiva tasya tadbhAvAt tantumveva 5Tasya sadbhAvAt / 'zasya zakyakaraNAd' iti caturthahetusamarthanArtha pazAMtApadApanyasthati-syAdetaditi- 'yadi kAraNAtmani kArya na sthAt sarvasmAt sarva sthAd' iti prasano yo'bhihitaH sana sambhavati, asatyA'vizeSa pratiniyata 5va kArya pratiniyatasya kAramasya zaktiH, na tu namonalinAdike zaktiH kasyApi phariNasthati na nabhonalinAdika kuto'pi kAraNAd bhavitumusahate, na tu 58sakatantyAdikAraNAt paTasthava ghaTAderapyutpattiH . 5vaM yadeva kAraNaM yatra kArya zaktaM tatkAthi tadeva kAraNamupAdIyate, anyat' tu tatrAsamarthatvAdeva nopAdIyate, yadeva ca yatra samartha samarthAt tatastasyaivA'sato'pi sambhavo nAnyasyeti na sarvasmAt sarvasAvaprasaGgo'pIti noktaprasajhebhyaH satkAryasiddhiriti shngkaarthH| yaccA'zakyakriyaM tasya samarthAdapi kAraNAnna sambhavaH, yathAzakya. -kriyasya zazazRGgAdena karamAdapi sambhaka azakyakriyameva ca pUrvamasattayA'bhyupagata kAryamiti na tasya samarthAdapi kAraNAdutpattisambhava ityAzayenoktAzaGkA pratikSipati-asadetadizi / 'asaca kAryam" ityasya 'azakyakriyam' ityanena sambandhA, asato'zakyakriyatve Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 ] [ tattvavodhinIvidyuidhisRSitam " cim / na ca trAsaddhi sAmagrIsampattI savasthApratipattavi-i cata kRti gAyat ? tasya vistRtAvithamALAyAM nihavAyASLkrUpAniSThasaMjJAti, nANataH svamArvArasyAne sadnatAvRttikuMtA, parityAge vA nAsarUpa samULamAM prativartAmAMta siddhata, anyahaiva hi saTrUvamanyajragsaTrUm, paraspararihAre taiyorasthitavAt, tasmAtyan sat tarjJAyayimetra, tathAmRtayaanAdheyAyitvAn' ti hetuH / narzAvavA Rtti-thI AviSAdharma sAtatyasupAtyavAnanAdheAtiyam, tattvAcAMrAoya na heAve tu rAte tathaeNcardhI tenu pUrvamalApa sAmathrIlaaA savavasthAmAkhyA niMyAmAMmotIti rAyiM mavatIyA,ca pratikSiti na ceti niSedhe hetumAkU- tasyeti- mAvalaMta Aryaratyecarca, sa~sthA nAdyatti rkhAnArAncurIe tattva cAvi premaeNvavuMna sopAntha tvato nipAvyasAIranUpatya niH prasanyate, sato nA'ttato vistRtasamaya ddatyartha|| vitAvanUpannAnino yo'mititatadrupapAvanAvAda- nIti- anya 'hA' nRtyanenAnvayaH| nanu pUrvamasaSa nirUpArupalakSaNasvasvabhAvaM parityajyaiva sadrUpatAmApnotItyata aahpariNAme veti / annavamASatyAge vetvartha, tathA pAlavamA parityAge saddAnI nAviAMta nAsaveyarUpatAtisam, vittvamyadeva asad, anyatta sadrupatAmAnAMmati taveva spardhAta~anya jaiveti / divasaH / yaM sakUpA5sanUyonyamityapekSAvyamAdaparasparaparihArati- yajJa sat tattvat, cannA'kSar sat savityenuM pa5'vyavachetenetyarthaH / to anUpasaMgrUpayoH / yaM ca prasakUtaM viyiAM nAmotyuMnetyanAthe tirAyaNa tasya nAyimityupasaMtitAviti / avatvajJAziyama, paZvidhati tava jyotu vyArA mityaMta AjJa- tAmRti barAyaMveyartha tatva AnAmarAjya jAtriM ca, vaghAziyavi jJArthe dhoti zArLa nuM sAcujJAti . Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAtivyavasthAprakaraNam ] [ 333. , kAritvAbhyupagame ca kAraNAnAmayikAritvamevAbhyupagataM syA, cAtiprasaGgAdayuktamiti zaktipratiniyamAdasatkAryapratiniyama itya-- nuttaram / etena 'zaktasya zakyakaraNAd' iti 4 caturtho hetukhyiAtaH / "kAryasyaiva na yogAca, kiM kurvata kAraNaM bhavet ? / tata: kAraNabhAvo'pi, vIjAdena vikalpyate " // [ ] iti paJcamahetusamarthanasyArthaH- yathokarahetucatuSTayAdasatkAryavAde sarvadA kAryasthAyogAt kiM kurvadvIjAdi kAraNaM bhavet ? tathA caitra zakyate vaktum- na kAraNaM cIjAdikamavidhamAnakAyavAd gaganAbhavat , na caivam , tasmAd viparyaya iti siddhaM prAgutpatteH kArya sat / kamapi kuryAdityatiprasaGgamAyA kAraNAnAmazakyakriyakAritvaM nAbhyupagantuM yuvamityarthaH / yadA cAzakyakriye'sati kArya zaktirekha kAraNasya na sabhApati tahiM sutarAM zaktipratiniyamAdasatkAryapratiniyamo na sambhavatItyAha- iti shktiprtiniymaaditi| yarthamukta zaGkA. pratividhAnagumphanaM taM prakRtamarthamanusarati-eteneti zaktipratiniyamAdasatkAryapratiniyamAsambhavenetyarthaH, asya 'vakhyAta' itynenaanvyH| 'kAraNabhAvAca' iti paJcamahetusamarthanAyAha- kAryasyaiveti / iti paJcahetusamarthanasya " kAryasyaivaH' ityAdisvarUpapadhasya 'kAraNabhAvAd' iti paJcamahetusamarthanaparasya / arthaH 'pradazyate' iti zeSaH / yathopati-'asada. pAraNAd' ityAdhuphetyarthaH / hetucatuSTayAta asadakaraNam , upAdAnagrahaNa sarvasambhadhAmAvA zakasya zakyakaraNamityeva hetucatuSTayAt / 'kAryasyaiva na yogAda0' ityasyArthakathanam- 'asatkAryavAda sarvadA kAryasyAyogAd' iti tatraca hetuH- 'yathoktahetucatuSTayAd' iti| uttaraphilitArthakathanamtayA cetyAdinA vaktavyamevopadarzayati-na kAraNamiti / na caiva vIjAdika na kAraNamiti, na ca arthAda bIjAdikaM kAraNameva tasmAd viparyaya: Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 ] [ tatvabodhinI vivRtivibhUSitam sthAdetat- evaM hi nAma satkArya siyatu, pradhAnAdeva mahadAdikAryabhedA ityetat tu kathaM sidhyati ?, ucyate "bhedAnAM parimANAt, samavayAcchaktitaH pravRttazca / kAraNa kAryavibhAgAdavibhAgAd vaizvarUpyasya" // sAyaMkArikA0 15] bhedAnAM mahadAdInAm , parimANaM dRzyate- ekA buddhiH, eko. haGkAraH, paJca tanmAtrANi, ekAdazendriyANi, paJca mahAbhUtAni iti, tatastatkAraNamekameSTavyam,parimitatvenopalakSyamAna vaTAderiva mRdAdi, tadeva pradhAnam 1 / tathA dAnAM samanvayAt- kAragajAtyanuvRttidarzanAt ,yajAtisamanvitaM hi yadupalabhyate tat tanmayakAraNa bhUtam, yathA-paTarAvAdayo mRjAtyalpitA mRdAtmakAraNasambhUtAH, 'vIjAdikaM vidyamAnakAryakaM kAraNatvAda' ityevaMrUpaH 'karaNaM na bhavedaH' iti pralaGgasya vipryyH| upasaMharati- iti siddhamini / pradhAnAdeva mahAdInAM prAdurbhAvA nAnyasmAt kAraNAdityetadasahamAnastha parasyAko samAdhAtumupanya zati-sthAdetaditi / eva hi alarakaraNAdi. hetupnyckaiH| sabhApatte- ucyata iti / "medAnAM" iti sAkArikA vivRNoti-maidAnAmiti / primaa| parimitatvam tat spaSTapati- ekA vuddhiriti- 'buddhayAya ekakAraNakAH parimitatvAd ghaTAdivad' ityanumAnamanAbhimatamAdayitumAha- tata iti- medAnAM parimitatvA. dityrthH| tatkAraNa mahadAdibhedakAraNam / tadeva pradhAna parimitAnAM - ghuddhayAdInAM yadevA'parimitamekaM kAraNa tat pradhAnaM prakRtisaMvatIti / samanvayAkhyadvitIyahetutaH pradhAnaM sAdhayati yati / 'samanvayAda' ityasya phalitArthakathanam- 'kAraNajAtyanuttidarzanAd' iti / 'buddhayAdayaH sukha-duHkha-mo hAtmakakAraNabhUtAH sukhaduHkhamohAtmakatvAd' iti vizeSAnumAne'bhimate sAdhya-sAdhanavizeSayoravinAbhAvasya kutrApi zAnte 'darzanena sAdhya sAdhanasAmAnyavyAptimevopadarzayati- yajAtI Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneka vyavasthAprakaraNam ] [ 335. sukha-duHkha-mohAdijAtisamanvita cedaM vyAmupalabhyate, prasAdatApa-dainyAdikAryopalavdhe, tathAhi-prasAda lAdhavA-'bhiSvaGgoddharSa prItayaH satyasya kAryam, sukhamiti ca satyamevocyate; tApa-zopa* bheda-stambhodvegArajasaH kAryam , rajazva duHkham dainyA''bharaNa-sAdanA vadhvaMsa-vIbhatsa-gauravANi tamasaH kAryam , tamazva mohazabdenocyate eSAM ca mahadAdInAM sarveSAM prasAda-tApa-dainyAdikArthamupalabhyata iti sukha-duHkha-mohAnAM trayANAmete sanivezavizeSA ityavasIyate, tena siddhabhateSAM prasAdAdikAryataH mukhAcandhitatvam, tadanyAca tanmayaprakRtisambhUtatvamiti pradhAna siddhiH 2 / tatheha loke yo yasminnartha pravartate sa tatra zakta, yathA-tantubAyaH 58karaNo, ato vyaktotpAdanAtha pravartamAna kiJcit kAraNaM zaktimadeSTavyam , tadeva pradhAnamiti zaktita: pradhAna siddhiH3| tatheha loke kArya-kAraNayorvibhAgo dRSTaH, tadyathA-mRtpiNDa: kAraNaM ghaTa jhAryam , sa ca mRtpiNDAd vibhaktaH, tathAhi-ghaTo madhUdaka payasAM dhAraNasamartho na mRtpiNDA, ti| 36 vyakta mahadAdilakSaNa vyaktam / pralAdaHsukhasya kAryam, tApo duHkhasya kAryam , dainyaM mohalya kAryamiti tadupalabdhita: sukha-duHkhamokSAdijAtisamanvitaM dhayAdikamityAha prasAdati / prasAdAdikArthatA sukhAdisamanvitatvaM mahadAdInAM bhAvayati-tayAhIti- uddharSo romAJcam , spaSTamanyat / ete buddhAdayaH, tena sukh-duHkh-mohsnniveshvishesstven| eteSAM mahadAdInAm / tadanyAca suravAnviyAt pun| tnmyetisukhaadimyetyrthH| pradhAnasiddhinibandhana 'zakti pravRtteH' iti tRtIyahetuM bhAvayatitatheti / kAraNa-kAryavibhAgAd' iti caturthahetuM bhAvayati- tatheti / kAryakAraNavibhAgame payati- tadyatheti / sa ca ghaTazca / mRtpiNDAda vibhaktatvameva ghaTastha vyavasthApayati- tayAhIti / evaM yathA ghaTo Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 ] [ tavavodhinItivamUvita evamidaM mahadAdikAryamapi vibhaktamupalabhyamAna pradhAna kAraNa sAdhayatIti 4 / tathA vaizvarUpyaM nAma trayo loka, tadavibhAgAt pradhAnasiddhiA, tathAhi-pralayakAle pazca bhUtAni paJcasu tanmAtrevavibhAga hAcchanti, tanmAtrANIndriyANi cAhakAra, ahaGkArastu buddhau, buddhiH pradhAna iti / avibhAgo'vivekaH, yathA-kSIrAvasthAyAmanyat kSIramanyad dadhIti viveko na zakyo bhidhAtum , tadvat pralayakAle 'idaM vyaktamidamavyaktam' iti vivekozakyakriya iti manyAmaheasti pradhAnam , yatra mahadAdiliGgamavibhAgaM gacchatIti 5 // molakSaNasAmAnyamekamacetanaM dravyam, aneka ca cetanam , dravyamarthostItyazuddhadravyArthiko vyavahAra nayA sAkhyadarzana rUpaH pravRttaH / - so'yaM mithyA, vicArAsahatvAt / tathAhi-'pradhAnAdeva mahadAdikAryabhedAH pravartante' iti yaduktaM tatra yadi mahadAdayaH kAryavizeSA mRtpiNDA vibhakta upalabhyate tthaa| 'avibhAgAd vaizvarUpyasya iti paJcamahetuM bhAvayati- tatheti / tadavibhAgAt lokatrayAvibhAgAt / adhi.. bhAgata: pradhAlasiddhi smrthyti-tthaahiiti| avibhAgAt pradhAnasiddhibhimatA, tatrAvibhAga 5va ka ityapekSAyAmAI- avibhAgo'viveka iti|| avivekameva dRzAntAvaSTa mena dAyika darzayati- ytheti| azuddhadravyArthiya vyavahAra nayastha sAyadarzanarUpatvamupapA-- yati- saraveti / dravyamartho'stIti dravyArthikaH, tatra mahAsAmAnya. zuddhasatvalakSaNadravyaviSayakasya saGgrahana yasya zuddhadravyArthikatvamA vyava hAre ca sADayadarzanarUpe 5kadravyaviSayakatvA'nekadravyaviSayakatvayoM-, saravAdazuddhadravyAthikatvamiti vyavahAranayamUlakatvana prazcitasya sAdhana vivA2A satve mithyAtve vyavathApathati-soganati. Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneAivyavasthAmA Am ] [ 327 pradhAnamAryAM va, thameyAM jAyaMtayA tataH prAMttayuMletA ? nahi, paN yo'AMtarita sat tatha jAya jALuM veti vyapaGelluM yutam hAya-jArAyomiMnnakSaLavAr, phthaM ca cIbara''ononyate- " mUjaba tiravitirmahAvA kanruti-niSkRta sanna | potAzrva viro, maiM matine vikRtiH puruSaH '' || [ sADz2yAriI-rU ] jJati / lA thorpo vyavahAranayo(miti nRtyartha:| zuSA pradhAnadhamAvAnAM madyavAhInAm| tataeN. pradhAnAt| pradhAnAmitronAM maDhavA vInAM pradhAnAcatva jJa cum, comerAyo jAyajALamAvo mati, ca cavarSa tat tathaiva kArye nArAM veti caparanuM na mityAda- nahIti / ca = mavAvInAM pradhAnasvamAvasbena pradhAnakAryavA'samave nA ; * mUtyupratiaiiti- sarveSAmAAitmA sUkSmati pradhAna, lA ca nagAvi tattvAntattva jAmivitti mahavAvA kRti-madhahA-pacatA trALItyenuM anna prati-vitA, tatra mahAna yuddhiIhAsya sAhasya jALavAr prAMta, pradhAnayAtvAcAM viti, vamadadvArA pacatanmAtrAddiSoDazALasva jALavAva prati mA yitvAt vidyuti, pallu satrAhi = zcamahAbhUta jANetyAt zrRti, aghahAsya ryavAn vidyutiriti manta mahAvA lanna pratividyuta, pannumaddAmUta-jJAnendriya-carmendriya-manojaphphaLa SoDazAzrvatra vijJAntasya jANamiti pratine ati, jitu pazcamAmRtAnAM pAtrArthamindriyANuM vaijJAvAnAmadAAyamiti vidyA parva arthAta, puruSanuM TasthaMnityavAnna piAraNyai aitti prativi 7 mati nApi viiita // 23 - 1 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338] [tAvavodhinI vikRtilipim tat sarvamimindrajAlam-sarveSAM parasparamavyatirekA kAryavakAraNatvAnyatarasyaiva prasaGgAt , anyApekSatvAt kArya-kAraNabhAvasthApekSaNIyarUpAntarAbhAvAt purupadaprakRtivikRtitvaprasaGgAda vA, anyathA puruSasyApi prakRti-vikRtivyapadezaprasaktaH, tat suSTrapahissata kopilAcAryo'satkAryavAdibhiH " yadeva dadhi tat kSIraM, yat kSIraM tad dadhIti ca / vadatA vindhyavAsitvaM, khyApitaM vindhyavAsinA" // . [ ] iti / , tat sarvamidam IzvarakRSNokta "mUlaprakRtiravikRtiH" ityAdha. nantarAbhihitamakhilam / indrajAlaM tuccham / sarveSA pradhAna mahadAdInAm / * parasparamanyo'nyam / avyatirekAdamedAt 'tadabhinA'minnasya tadabhinnatvam' iti niyamena mahabhinna prakRtyabhinnasyAhavAradevi mahabhinnatva , 5vamahaGkArA'bhinnaprakRtyabhinnasya mhdaairhngkaaraa'bhinntvmityevmbhedaat| sarveSAmade ekameva rUpaM bhavet / kAryatvaM kAraNatvaM pA, kAryatve sarva eva viztayaH syuH, kAraNatve sarva 5va prakRtayaH syuna tu kasyacit pratimAna rUpatvaM kasyacida vitimAtrarUpatvaM kasya. cit prakRti-vikRtyubhayaravarUpatvamityAha- kAryatveti-kAryatvaM kAraNa nirUpitam , kAraNatvaM kAryanirUpitamityevamanyasya sadAve satyeka kArya-kAraNabhAvo nirUpayituM zakya iti, yadA ca sarva paba mahadAdaya pradhAnakAtmakA 5va tadA bhinnasya kasyacidabhAvAt tadapakSasya kAryakAraNabhAvasyA'bhAve puruSo yathA na prakRtivikRtirUpattathA mahadAdikamapi na prakRti-vikRtirUpaM bhavet , aprakRti-vikRtirUpa. tvamitthaM mahadAdInAM prasajyata. ityAha- anyApekSatvAditi / anyathA apekSaNIyAnyarUpasyAbhAve'pyekarigan kArya-kAraNabhAvamupetya prkRtitvvikRtitvaabhyupgme| sADayAcArya prati asatkAryavAdinAmupahAsavacanamullikhati Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anejotavyavasthAmaLamU ] [ C daitamattvAtidharmayutanyanaviparItamanyamityeva cAbahA pAnukAri, nahi yad yato'vyatiriktasvabhAvaM tat tato viparIta yuktam, mehavyavahAroaibakSajJAt, tattvajJattamamAM caitanyAnApa caDhela.' dAMta - hAya-Layo mere kIbALa dhi kSIrUpameva, kSIra va odha vamevAMta ghAta, ho chIchominnatayevAnuMmava numavarSAvatuM kSIra dha phri kSaoNmiceluM vikhyAtinA nAjhucAvAyAM vAta vindhyavAsirUM pASANamayasthAnA satvam, pASANamayasthAnivAsanAM minnArInAtijJAyaM mati, tant vadhitamartha vaTTa sadbhiAvArthamyAvyatijJAhya omAMta tat pi ma slevamataLAyevAviSiH sAkuMthAyAM cahupacane tat jIddeva II 3 vyaktastha me . parva. " dvaitumanityamavyavi ' viliyA sva madhavAnedaMtuma vADhiyo taaparItya savyasya pradhAnacaityetapi mATe pradhAnA mannatye nacuma, mera pava viSNudharmopapatta davAda hetunatttAvIti / '' rahya 'cum dRzyanenAvayaH I cerIe viSNudharmAMdhyAlo mati, ' ayameva evo senhetuAM, yahutavirudharmAMdhyAsaH prati varSanAd vidharmAMdhyAniyato mekva mere. viddhadharmAdhyakSAlakSmanArA vyarItyamavyasya, ameTuM rDAva = viddhadharmAsAjIpAne meniyatattava vidhAlakSya namargaviti sato sevyavasthiochet va pralayaMta krUtpAda- mevavyavahArooprasAviti yajJa = nyAtRbhinnavyanya vaparItyuM prAMtapucomerevi vaiparItyasya sammavetra tayomA myupAmo. iimitta. paya maveniyAda- sattva-rana Amasamiti 1 Tre sati dhaDho arthAta, vAmAve to na mavatItyevamanvaya-tirAmyAM vartuayo: vAyA mAvo vRdghata ti vakhtAr dhaDo mavatIsthevaM vu macchupAtuM dha yukhyate, pradhAne sati mahAve; mati, pradhAnamAve mahatta = avatItyevamanvaya-vyatire thonrupa mAtmAve 'pradhA # - Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 ] [ tavonI vikRtivibhUtima na paraspara mevADumatha nimittatvopa, ameTeDa parapapriitysmbhvaat., api cAnvaya-vyatirekAmAvAdapi pradhAnAdibhyo mavAghutpattimapramI kinna, nityaya kAma-vIdyAdhAarthavirodhAvasAvayuvA vaya nANAmarapUrvasvamAvothI vArya rAmAvomyupALyate, var mevAsI vidhyate, tuM pradhAne bahavAvikapaNa ritimupAcchati sa ha vegeti pradhAna mahAvijaLImati vyAyita, mahAyatu tatpariNAma paravAta kAvyapaherAmAnta, nA rAmomeDI virodhamajhumavAta, pAvaravadhachInavAt tayeti, sametara-pariNAnAsiddhi, tathApha-sau pUrvAzradyutastadubaLyuti janAdvayam, tatra yadyapracyuteriti pakSaH ? tadA'vasthAsAkAd vRddhAvasthAyAmapi nAnakAna, mahoddaDhA' hatyevamuvattinano prAmANikatvAja loyAnAM yuddha hatyA- je tiA pradhAna-mahAvi varvameva camate nityameva, 4 2 nityasya mauravavakhyAmarthaya samavatI-tapa pradhAnoi maraMvAghutpattikAmo curA hatyAniriA sau prathanAvo maghavAghutpatimA sAcA rAlphatezata-nagara myupAzvata' jUthanenAvA malmama pitrAvI upavA vAribAvAdhApA varaNAvasthAvahapa netA sau vArtha-jarakhAvaTA vidvata paratanitye papatA caMdyapUvevamAMvout vortha raLamAvo mavadriDhape te huM kAryakALabhAva 3ya? cena paDatanitye virodha na mahiti pUchativitA kAvyati-pranamitA tatpariNAmapatyA pradhAnapariNAMmalapa vAvA " 'rayalsa "anumati" hatyAnvayadA tasya pariNAma pharAddha vidvAntI pratipiti-vAsatiinA pariNAmasidvimeva vipato vyavasthAvata- tavAhIti zI rImA tatipUrva Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane taraMdharvotaLen] [rUra yuvatvAvasthopariSadanA, sAtha prabhuteriti ? pUrva mAvAntare niddhamapara vovanuM riyara vizcita timiti na vasthavata pariNAma letA pa ra taryavAvathAmAvaH pariNAmo navarthi , ra ja zera latAnA vA?, va tAro , zAsanmAnuM, nA sarvAtmanA pUrvArthavinAzana vArthottaropAvAlA, to nitye jAte ta tavAnyA pravute parikhomAyume! saMvasthA sAta pAntaramavana0kSara pariNAmAvasthApUrvavarmavAvIyo ! thavA puruSo vRddhatvena nimate tarAnI pUvarUpA yuvatvacAmanyunesthApi tadrAva prati vRddhAdyavasthAtha suvatvovAthaSdhupagetetyA- vRddhArthavarcayApati . tavA pUrvayapracura rabA mavatatyapurAme ! pUrvAti- puSI pUrvavamAvAtAM yuvatvAviva vidra vinA aparaM vRddhatvAyarcALavimalAntare jotpannam, sthiraM puravanAvaTanarava sthita cuvAdyavasyAyAmapi grudhrAghava thAya maLyavaSThita pratye tritayasvarUd paparaminnameveti vAsthavit pariNAma viddhavityA tha0 vAgrupamamata para pariNAmavAno ja samavatI tyAM pitA mavA sAdhAryA sa ra anyathAmAva4, gharona tavA zamAvaH pariNAma uti paMcamapala saMbavatI tyAra tAvoneti karavAhahya vastuna pade rAmAvevapnavatuvameva ja miita vaidya vastuna zopati tavamAMvaronASmzamAdho ja varmavatI tyAhU-vorADasanmavAhiti tathaiva manAvathAmA pariNAma rati kritIyapakSama patati-nava sarvAtmati racaiva dharamanAthadhAmAvartAvA mavet cari tat vastu sarvathA naye varavata meva votpata, nuM vItuM naisAntanityavAhI saphaegH jamavatIti tavani tartha pralayata prahapUrvavarAvanAraneti. zata ne romAnyathAmA Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24ra ] [tatvodhinI vivibhUmi yuktam tasya samAvIntarotpAdanivandhanatvAt / vyavasthitasya dharmiNo dharmAntaranivRttau dharmAntaraprAdurbhAvalakSaNaH pariNAmo'yupagamyate, na ramAvAyathAva, mizomatharvamAMva vastuno bRhatavAti ? satad-yatA vyavasAne paramAnaya dhamAM yamiNo'rthAntarabhUto'bhyupagantavyaH, anyathA dharmiNyavasthite tasya tirobhAvA-''virbhAvAsambhavAda, tathAhi-yasin vartamAne yo sarvAtmanA vaMthamAve cotara DholaThThAvAtA na "yuktam" datyanenAvayA nityakAnta nivaeNjanamyupAme tava sAthathI the ja camatyakSAyAmA-tati-anyatvace dharma sADatiSThata pavi, tu teya nivRtti batara taya ramAvAnyAtvamati = teravavaH pariNAmoDavupamamte, vinu pUrvadharmanivRtto satya ghAtArasya prAdurbhAva pa gharagAmomyupere, toDayuM pari gAma mobasvamAvasya prastunaH sAvaceti sahRca rAtevyavasthitata- pUrvottarazAhamavathata ceyartha dharmAntaranivRtta pUrvadharma nivRtta dharmAntarakAmavALa. sattadharmagrAmavAsaH navevaM pUrvadharmasthaya vamavaya pravutittaradharmasvarUpastha ravamAvavAvirbhAva lyupata ravamAvAcasAtvamA tameveti nimimukhyate- suvimAvAcacAvamatya ahi-miti-mamayadharma pavizvamAvo casva #momavAraivazvamAveutyartha "pavamUta vAva zALAmapadhamAva pavavavavata na pUrvadharmavRtta dhamajo prAdurbhAve rati nowvamAvasyAnathI svamisyutvamAvasya vastunaH pUrvadharmonivRtti dhamattAprAdurbhAvamAkhavyatattAtyartha siddhAntI kaarzaThThAM pratikTripati saMtati tatra detu-yata uti anya kAryakrayahya ghafmamiksaranAmA tasya mijadharmadrayasthI navarite dhamipi tavAmirca sthitimAMssfmavAsa mevougvati- tAhIti tato ghaTAvA sau ghaTAda che Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneka vyavasthAprakaraNam] [343 vyAvartate sa tato bhinnaH, yathA-ghaTe'nuvartamAne tato vyAvartamAnaH paMTaH, yAvartate ca dharmiNyanuvartamAne'pi AvirbhAva-tirobhAvAsaGgI dharmakalApa iti kathamasau tato na bhiyate ? iti, tato dharmI tadavastha eveti kathaM pariNato nAma ?, nArthAntarabhUtayoH kaTa-payorutpAdavinAzAbhyAmacalitarUpasya ghaTAdeH pariNAmo bhavati, atiprasaGgAt , anyathA caitanyamapi pariNAmi syAt / tatsambaddhayodharmayorutpAdavinAzAmyAM-tasya pariNAmo'bhyupagamyate, nAnyasya, catanyasambaddhastu na ko'pi dharma utpAda-vinAzayogI, kUTasthanityatvazrutastasya nidharmakatvAmdhupaMgamAditi nAtiprasaGga iti cet ? na-tathApi dharmitato dhrminnH| yadA ca tirobhUtA''virbhUtadharmayodharmiNo bhinnatvaM tadA tattirobhAvA''virbhAvatonadharmiNaHkimapi jAtamiti tadavastho dharmI pariNato na bhavedityAha- tata iti dharmato medAdityarthaH avicalita. svarUpasya dharmiNA pariNAmA'bhAvamevopapAdayati-nahIti-asya bhavati' ityanena sbndhH| 'atiprasAda' ityuktaM tadeva darzayati- anyatheti'anyotpAda-vinAzAbhyAmapyanyAya pariNAmAbhyupagame acetanadharmItpAda vinAzAbhyAM puruSasya svarUpamavicalitaM caitanyamapi pariNAmi prasajyata ityarthaH / anyo'pi yo yasya sambaddha syaivotpAda-vinAzatasya pariNAmo'bhyupagamyate, caitanyasambandhI ca dharmoM notpAda vinAzazAlItyacetanasambadhItpAda-vinAzAbhyAmacetanasyaiva parijAmonacetanasyatyevamatimasamaparihAramAzate-tatsamvaddhayoriti caitanyasambaddhadharmoM notpAda vinAzayogIti kayamavagamyata ityapekSAyAmAhakUTasthanityatvazruteriti-" asajho hyayaM puruSaH" "nityaM vijJAnamAnanda brala" "avinAzI vA re'yamAtmA0' ityAdizrutezcaitanyasvarUpasthAtmAno nirmakatvAbhyupagamAt tambaddhasya dharmasyaivAbhAvena na tadutpAda-vinAzAbhyAmAtmanaH pariNAmaprasaGga ityarthaH, pratikSipatikati / tayA'pi ta ddhayordhamayorutpAda-vinAzIbhyAM pariNAmAmyu. Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ tavavodinIvikRtivimRti milambanyAkhyumetApisanhA ,rASAyAmanichAvAtAva, tamanasvarapAmyupAme vArthI vAvate ja 1 tirivadharmAntarotpAdunA zAkhyAM pariNAma savaeNvasthApitA, vinDa, thatrAhmamUrtiAmAvAnuvRttAvasthAmeza tatra taduSyavadha zatA, na ja ghaLi saMzAt dharmayovaeNtire satyezvamAMvanuvRttiti, giAmefiA dharma-miloH sarva pati tA lakhyadharma pati dharuM. rAte, rara 4 sabhyaghaH tazvimAM mistroDamitro vALyupayeta ? sAtimayAt soDapi sabsavo mitravadhena saddha parva - dharTamimAvaniyAma majU, ghauM saraghasakvandhopi mikSaradhapena sabhyomyuveya putyevamAnavasthA rAtviAda-minnAnDanvImyupAma titasyApi dhamimitraqvasthApi, saMniSThApAtAhiti-niSThA vinitanAmAvaniSThAvigrAtinavadheti cAvata tavApAtAttprsnggaadityrthH| zvavyikhyA vadhomiksa pati dvitIyA "minnA mitrazya tamannatvam' hati niyamavajhA arjeminarakhyAmamhya dhanya dharthamitvimiti dharamannatya dharma no satvare ja dhoga nAzapAvAviti svamAvA thAtvameva bAma ti tavAnImezAniyavAvapravuti, prakhyavamAnopadyamAnadharmayo dhamachoDAvatomavAdAnityAha-tamitratattvamyupAma iti-dharvaminnadharmarakvanyAkhyupAma hatyA dhamitiridhamisajiya. tpAdhinApAmyAM vastunaH pariNAmavAda sAdAyathAmaprioDapinetithI samarthanaSpatiddAttApatti-jitacetyAhAra reti carcA thavasthApita tyanenAva ta ita pariNAmadhyavasthA vahIdazI teti pUchativivijetA hattati-pativyavasthA pariNAmathavA chatA sApha tA. bhavatu saidha vyavasthAnA mUtalakyupAmelIyata bAda nati-dhastha ' tyanenAvaDA vamavAnumAve tunu Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banevAtavyavasthAmaNa ] ' [346 yato dhara tayoreka AtmA; sa ca vyatirikta iti, na ca nirudhymAnotpardhamAnadharmadrayatirikta dhamAM 3pa0dhikSAbA Dro varavatarati dviti tAdRzokasarvahArathilaiva ! kathAharIyata-cata tiA to dhayA rasa jaMghamAM ja cartirikta ghamasyAM mina, tathA 4 varSa tayAre rAtmA, tho thato vyatiksi rasa tArikA = ja dhamyAM vyaktirio dharma 354myata ti joyAnupajayA dharmavyatiriktasya dhamiLamAra pati tavRtyA pariNAma vyavahAroganavelvevamupIme laddayavahAraviSayataiiva dharmativirUsya dhamaLa pratyAha- 2 eti- caya "avatarati dulyanenAvAmaupabdhikSaLabAta" satyanena yogyatve taravevitam, tenAthayAnuMpahabdhamAvaniyata pina kSati tAdarA 3pabdhikSaNaprasidhdha nidhyamAnopadyamAnadharmadrayavyatici dhamiLa vaivi pramAmituvjyamAnasthA masalyavahAraviSayatiyo ii yogyatve rati na sthApi mamaturdoSa vamavatati notarati vyavayi nihALamAnotpAdyamAnayarmakavaLyatipittoDapi dhamI cothaH vana yApika pramAturdazovara avataratIti koSatrityevaM vyavahartivya rAvala halyAbAravyavahAra viSayatA tadyArthI pravyavamAna utpaghamAnI dhama dhamaLomannA pope te tAlAlU yanipariNAvI rAmavatItyo- ri-vItyartha tathA niSNamAnotpamAnagharmayodhamaLominnImyupAmeDapi, azAM vamavarUpe dharma pariamitAti ja mavati tathAspadyamAna-nihasthamAnadhavapi dharmivarUpAfjAviti "tamannApArzva tamiti niyama paraspamaminAviti gayAmazaiye rAti = pipaLa mAM ghara matati sthAva, pavamutdhamyAM dhanimitta dhamAkumavA tiromAvato maLaDapi prAdurbhAva-tirAva cayAtAmiti cihya. karyAvimavAna. sthApi paribAyitva siddhavityA - umA Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346] [tatyavodhinIvikRtivibhUSitama anarthAntarabhUta iti pakSaH kakSIkriyate ? tathApyekasmAd dharmisvarUpAdavyatiriktatvAt tirobhAva-''vividhatIdharmayorapyakatvaM dharmisvarUpapaditi kena rUpeNa dharmI pariNata: syAt ? dharmAbhyAM ca dharmiNonityatvAt tasa nivRtti prAdurbhAvoM syAtAmiti naikasya kasyacit pariNAmitva siddhayet , ubhayajanakasvabhAvatvaM ca kathaJcit prAgabhAvapradhvaMsAtmakavastusattAbhyupaga- syAdvAdimata eva zobhata iti na pariNAmavAdapi sAGkhayAnAM kArya-kAraNavyavahAraH snggcchte| . ., .. yacAsatkAryavAde "asadakaraNAd" ityAdidUSaNamamyadhAthi, tat satkAryavAde'pi tulyaM, tathAhi-satkAryavAdinAmapi zakyamidamitthamabhidhAtum "na sadakaraNAdupAdAnagrahaNAt sarvasambhavAbhAvAt / zaktasya zakyakaraNAt , kAraNabhAvAcca satkArtham" // 1 // iti atra ca 'na satkAryam' iti vyavahitena sambandhI vidhAta05:, tatra 'sadakaraNAd' ityAdho hetuH, yadi hi - dugdhAdiSu dadhyAdIni dhamistaspAditi / pUrvadharmatirobhAvottaradharmAvirbhAvomayajanakasvabhAva vameva dharmiNaH pariNAma iti tu syAdvAdamata eva ghaTate, na tu sAlayamata ityAha-ubhayajanakatvamAvatvaM ceti| asatkAryavAde sAyoktaduSaNamapi svapakSasannivezidUpaNasahazatvAnnodbhAvanAhamityAhapaccati / tat dUpaNam / atra 'asadakaraNAd' ityasya sthAne 'sada 5.raNAda'tyekasya vilakSaNatve'pyanyasya samAnatvAt tulyatvamava.. seyam / atra ca "na sadkaraNAd" iti padyeca 'na sadakaraNAd' ityAdApAttasya namo'nte sthitena 'sat kAryam ' ityanena saMpandhe sati 'na satkAryam' iti pratikSAravarUpaniSpattirbhavatIti tathaiva parzayati- na sakAryamitIti / tatra na sAkAryamiti pratikSAyAm / Aya: Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyavasthA kham ] [347 kAryANi rasa-vIrya-vipAkAdinA vibhaktena rUpeNa santi madhyAvasthAvat, tadA teSAM kimaparaM rUpamutpAdhamavaziSyate yat tairjanyaM syAt ? nahi vidyamAnameva kAraNAyattotpattikaM bhavati prakRti-caitanyarUpavat, tata: sataH karaNAsambhavAnna satkAryamityarthaH, prayogazca-yat sarvAtmanA prAthamika / sadkaraNAt sat kArya na bhavatItyevopapAdayati- yadi hoti / madhyAvasthApaditi-prAdurbhUtadhyAcavasthAyAM yathA rasa-dhIrya-vipA. kAdinA vibhaktana rUpeNa dadhyAdIni kAryANi santi tathetyarthaH 'dhyAghavasthAvad' iti pATharatu spaSTa 55 / dugdhAdau yo rasAdisato vijAtIyo rasAdiH prAdurbhUtadayAghavasthAyAmupalabhyata iti tadAnI dudhAdigatarasAdivijAtIyarasAdimad dadhyAdika samaritA, tA. meva dayAdikaM dugdhAdhavasthAyAmapi yadi samasti tadA nA'nyadUpamutpAdhaM tasyAvaziSTamaratIti vyartha eva tatra kAraNavyApAra: sthAdityA-- Teti / teSA dhyAdInAm / yad avaziSTa rUpam / taiH kAraNa, satkArthavAde ca sarvamapi rUpaM dadhyAdInAM pUrvamavastyavatvavaziSTa rUpAbhAvAna kiJcila kAraNe nyaM bhvdityrthH| vidyamAnameva bhavatu kAraNAdhInam, tanai kAraNavyApAra saphala sthAdityata AInahIti-aspa 'bhavati' itynenaanvyH| vidyamAnaM kAraNAyattotpattikaM ne bhavatItyatra dRSTAntamAha- prakRti-caitanyarUpavaditi- yathA prakRtisvarUpaM caitanyaracarUpaM ca sarvadA vidyamAna na kAraNAyattotpattika tathetyarthaH / upasaMharati-tata iti- vidyamAnasya kaarnnaayttotpttikaavaabhaavaadityrthH| 'asadkaraNAd' ityAdyahetuprabhavAnumAnasya prayogamupadarza yati-prayogazceti-yadyapi yat sarvAtmanA sat tanna kenacijanyam' iti sAmAnyavyAptAveva 'yathA prakRtizcaitanyaM pA' iti dRSTAntasya sAti, na tu 'yat sarvAtmanA kAraNe saMda' ityAdivyAtI, prakRti caitanyayo: kAraNasyaivAbhAvena yat sarvAtmanA kAraNe sad' ityasya nAghaTamanivA, tathApi 'kAraNe' iti prakRtakAryAbhiprAyeNoktirna tu. Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpa ] [ taqhavodhinIvidyutavimUSitAM * AraNe san na sat vijJanuM yathA-prakRticaitanya nA, Dhela vA madhyAvasthAyAM hrAyam, sajja bhinAM pamatena kSIrAno yAlIti vyApaviddhopaniyatra ; ne ca, detonAntitA, anutpA ghAtizArsthApe nanyatve sarvemAM tattvavatratatte, aminyatarUpeLa sAmAnyavyA sainya praveza prati vaSyam| pratizrRtattva vA' kRti dArA sAyAnyupAmAzrityeva, ataH sarvAnutimApriya dAhArda-- taneva aa vadhyAvatcAyA jAAMti- dhyAviAryameva prAdumaMtarSyAghavastha na navinatyaM yathA manatItyarthaH / yat sarvAtmanA' tyAdhuvAdaLAvayavopAa 'saMdha sarvAtmanA ' phreMcANupanayAvayavopanyAsaH / paramatena lAyevAvilAyamatena! vyApAMvahopadhdhiprasanna ti- 'na vijJayaM neM syAhU 'ti prajJa niSedhvasya noSajJanyattattvavyApa cittattvam, tenuM sarvAtmanA sam, tadrupondhrapraGgatanupadhdhihetuH prajJa AtivyApaviSadaMtu nivedhaprazAMti cAvatI nomanA sattvakSaLahetumaSa nAvajhaya northAta hatvA deto naiAntimAkUtha prAMta kSati-na cetianya 'vaSyamU' prati parvakhaco ! deto navinyatvamAvalAya tayopanyAya sarvAtmanA sakSapadetoH / naintitA oma cAritA sarvAzmanA laOM kAryastha yavanyupAmyate'AmistaRi rUpeNa, maiM tu nirUpe, tathA pAinamavyApti veba sarvAtmanA lavRtti jAye nANenA mitryayAtirAyotpAnato nya mavatItvava sAMtAcaya nanyatvanupeyate, natvanutpAdyatirAyanya nanyai praticaitanyAdivapaddha nandrAttimiyopeyane, thaMca oisapeLaks, rramanyatarvAtmanA bharavA, rjAvAthatvamakhyatIti jainavijJa veMtvAmAMvAlAyyAmAvarSAta hetoH sattvAnA iza tetyAddaanutpAdyatizayasyApIti| nanu yar aminvayAdri veLa lamanA khAILe sarve, maiM tat vijJamityevamevopeyane, tathA nAmibyantayAti ma ta t Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekantivavasthA kham | [349 sato'pyabhivyaktAdyatizayotpAdanadvArA sAmagrIjanyatvasammavAta, abhivyaktAdirUpeNa savizeSaNe ca hetAvupAdIyamAne'siddhatA, nasAmAbhirabhivyaktAdirUpeNApyutpattaH prAk kAryamiSyate sat , kiM tahi ? zaktirUpeNa, nirvizeSaNe tu tasminnupAdIyamAne'naikAntikatA pratIyAditi vA, abhivyaktyAdilakSaNAtizayotpAdanamukhena sarvasya rUpeNa sarvAtmanA satyameva heturiti na tasyA'naikAntikatvam , yatra sarvAtmanA'mivyasyAdirUpeNa sattvaM tatra kenacijanyatvAmAvalakSaNasAdhyasyApi satyAdityata aah-abhivyyaadiruupenneti| abhivyayAdi. rUpeNa sarvAtmano kAraNe savasya hetukaraNe tathAbhUtasya hatona dhyAdilakSaNakAryarUpapakSe sattvamasti, nAbhivyatyAdirUpeNa sarvAsmanA kAryasthotpattaHprAkU kAraNe sattvaM sAGkhayarupayata iti svarUpAsiddhirityAha- nahIti-asya 'iSyate' itynenaanvyH| asmAbhi saavdhaacaaryH| tarhi satkAryavAdo bhavatAM kathamupapadyata iti pRcchatikiM thti| uttarayati- zakti yeNeti- utpaH pUrva zaphirUpeNa kArya kAraNe saditIpyate sADayarityarthaH / asiddhibhayAd 'abhivyakAdi. rUpeNa iti vizeSaNaM parityajyaiva yat sarvAtmanA kAraNe sad' ityevameva heturupAdIyate tadA zaktirUpeNa sattvamAdAyoktahetuH kArye samasti, abhibhyatayAdhatizayotpAdanata: kiJcijanya tvamapyatItyane kAntikatA vajralepAyitatyAha nirvizeSaNe viti| tasmin hetau 'pratIyAditi vA' iti sthAne 'pratIyAdeva' iti pATho yutH| kizcijanyatve sati anekAntikatA, tat kthmitypekssaayaamaah-abhivyktyaadilkssnnaatishyotpaadnmukhenti| asakaraNapakSe'sAvA'vizeSAt sarvasya sarvakAryatva prasaGgo bhavati, saca sakaraNapakSe na bhavati, yasyaiva yatra zaktirUpeNotpattaprAk sattvaM tasyaiva tata utpattiH, na ca sarvasya sarvatrotpatte prAk zaktirUpeNa sattvamityAha- sarasyeti / siddhAntI abhivyaktyAdi. Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahanumupadayAta saMdityavamupAdAvA, Abha 350 ] [ kSadhinIdhitividhima sarvakArthatvaprasaGgasya niravakAzatvAditi vAcyama; abhivyaktyAdilakSaNasyAtipayasyApi prAk sarave uktahetAca siddhatAdapaNA'bhAvAda, prAgasace tu satkAryabAdakSateH, tat sthitametana-sadakaraNAnna saka tham 1 tathA satkAyavAde sAdhyasyA'bhAvAhapAdAnagrahaNamapyanupapatra sthAna , tatsAdhyaphalavAJchathava prekSAvahirupAdAnaparigrahAda 2 niyalakSaNasyotpAyavelA sato'pi sanyatvaM yad bhavatiyAdhate tatra tavyam, abhiyayAdilakSaNatizayaH pittaH prAka, san ? basan cA? yA tasyApi pUrvamara vRttavana na anyatvamiti na taddhalAt kAryasyApi janyatyam , yante asato'bhiyavAdilakSaun. tizayasyotpAdAbhyupagamAt satkAryavAhAni: ' pratyAzayamA pratikSepahetumupadarzayati-abhimAnisaspaiti ! tI abhiyanyAdi. rUpeNa yat sarvAtmanA sadityevamupAdAyamAnahetI / bhanisamApanAvAra tAzasya hetoH pakSe sattvena svarUpAsiyabhAvAt , abhivyayAdilakSaNAnizayasyAyutpAyanAmAvana na (tadAdAyApi janyatvasya samaya iti kenacinyatvAmAvalakSaNasAdhyaspaicokahenumati bhAvena noka.. htaarnekaantiktaa'viilyaashyH| prAgataraye tu amiyAdilakSaNAtizayasya prAgasarace punaH, yadyapi tadAnIm 'abhivyayAdirUpeNa sarvAtmanA satyam' iti hetunAstItyasiddhatA syAdevati na tathAsavizeSaNo heturupAdAtuM zakyaH, tathApi sAI tyasvaivamupagame svaabhyupgtstkaarthvaadksstivmhdduupnnm| upsNhrti-tsvimetditi| upAdAnagrahaNAda' iti dvitIyahetuM bhApayati-tayeti / sAthyasyAbhAvAditi-kiJcitkAryasthotpAcasyotpAdanAryamayopAdAnagrahaNaM karoti phartA, sarakAryavAde tu sAdhyasyotpAdanalakSaNasyAmAcAt, nahi sata 5votpAdanaM tadadhira(maprasAdiyupAdAnAmanupapanameva sthaadityrthH| upAdAnagrahaNAnupapattimeva bhaavyti-ttsaadhyeti-paadaansaadhyetyrthH| _ 'satambhavAbhAvAd' iti tRtIyahetuM samarthayati-niyatAdeva ceti / sAdhyaM yadi kiJcit syAt tadA tasya niyatAjanma bhavet, satkArthavAda Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A1 bhanekA vyavasthApramANam ] [ 351 tAdeva ca kSIrAderdayAdInAmudbhava ityetada panupaparna syAt, sAdhyasthAsambhavAdeva, yataH sarvaraNAt sambhavAbhAva eva niyatAjanmetyucyate, tacca satkArthavAde durvacam , sati sambhave sarvasmAd bhAvApattaranivAraNAt , asati ca 'sarvabhAd' iti vacanasya nararthakyAt 3 tathA sAdhyasyAbhAvAdeva na niyatAjasAvaM ityAha- siivysyaa'smbhvaadveti| amukasya kAryasthAmukAdeva bhAvo na satAditi siddhau . satyAmeva niyatAjanmati prasiddhayati, satkAryavAde tu sato janmaiva vidyate, * nA'musthA'mupmAjanmatyabhidhAtuM zakyamiti kuto niyatamAma ? sato'pi janya kasyacidatizayasyotpAdanabhantarApi takaraNa kiJcideSTavyam , evamanyadayatizayotpAdakaravAbhAvAvizeSAt ki natakAraNaM bhaved ? iti sarvasmAt sambhave kathaM niyatAjanma?, sato janno'sambhave ca 'sarvasmAd' itihetvarthakapaJcAyuktarapyanupapattirityA6-yata iti| taca sarvaragAva sAbhavAbhAvato niyatAja c| prasaktasya niSedho bhavati, nA'. prati mAl ya impavo ma ta vatiya kutazcid hetoH katu zayA, satkAryavAde ca kArya satvasyA'vizeSAd vizeSAntarastha vaktumazakyatvAt pratiniyatakAraNApekSayevA'nyApekSayA'yutpAdasambhave sarvagAd bhAvApattitaH sarvasmAt sambhA'bhAvA'siddhayA na niyatAjanmaprasiddhirityAha- sati sambhava iti-sata utpAdasambhave satItyarthaH / yadi ca sata utpAda 55 na sambhavati tahiM na sarvasya kasyacit kAtvimiti kAraNatvArthakapaJcamIvibhaphirava sazadAnotpatumahatIti 'sarvAda' iti vamazakyatve 'sarvagAt sambhavAbhAvaH' ityapi nAbhidhAtuM zakyamiti kathaM tato niyatAjanmaprasiddhirityAha- asati ceti-sato janmanaH sambhave'sati cetyrthH| - caturthahetuM bhAvayati- tyeti| satkAryavAde 'zatasya zakya Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja abhima gati " [ tavonivikRtivibhUSita rAtakSma zaraNArphatyetara sAMdhyAmAvAvAyukarma, pati iizcita naviminisvaita, tanavaMtazabaeNvasthAbena, nirdhakya ja zA siddhibaLyAlIta nAnyati 4 ramAvo vi sAvAnAM sAMdhyAmAvAva sarakAryavAhe yu na caitadiSTamiti na satkArya kAraNAvasthAyAmiti prasanna zALA" tyaya vadhyAmAvazitve yadu tadupapAvayati- urvi hIti minityaMta jotA nitya utpAdrasyo nAnya navi, vaniteramA rAzinthasthApitA mavati, navA sthavita vizit zaraNaM divyatIti "raNamAvA" ta pazcamahetuM samarthana ni- rAmaprIti- " yu' hatyanenAvayA na caitavim sava niH pratiniyatAtmAnArtha pratiniyatopAvonagrahamAM niyata pati tasyAnupapannatyaM neima, tathA niyatAva kSIravekyAghutpAdrazya pratIya mAnavAniyatAjhanmano nupapanna cham, parva rAjIva zALA chAyasya vAryoddhava mati rAjya zALAnupannatvamavi neim, rAmAvaya matIyamAnasyAnupapannatvamAja neimkRti pratApa pALavA kALe pitta prazna karyaa ve yaniSamApatati tasparivAranAtha jANAvasthAmAM kArya = vityevaM vastrapada prataviparyayaH sarvatra yorja phatyA- 7 sAmati. - tAvA dUSaNAta madhupathati-gapi tA pasyAzAstra cakravayava zA nA piyanizcayAtAjJAnotpatta, raci. tatva parya cakriya saMrAyAbhava zAna tAjiyAnAmamALAnavaDholanADutpavate talya taSiyavArtarAyanivRttaLe viparyaya paMrA - paddhipayo vipato viparItoTinirNayAtma ama Daspaghate sarva tAdarAmanivRtta vA valAdhyamameyavyApalsa #i kayu vAvinA, savardhavAdhinatu pachI naiva rAyanuM prayojImusA Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyavasathALam [353 viparyayaH paJcasvapi prasaGgasAdhaneSu yojyaH / api ca sarvameva sAdhana svaviSaye pravartamAna dvayaM vidadhAti-svaprameyArthaviSaye utpadyamAnI saMzaya-viparyAsau vA nivartayati, svasAdhyaviSayaM vA nizcayamupajanayatIti, na caitat satkAryavAde yuktyA saGgacchate, saMzaya-viparyAsayocaitanyasvarUpatve nityatvena sAdhanavyApArAnivRtyayogAt, buddhinihataprayojanasyaiva tanmate'sambhavAditi yeSAM svazAstrapraNayanamevAcaturasamityAha-api ceti / svaviSaye pravartamAna sadameva sAdhana dvaya vidadhAti yasya liGgalakSaNasAcanasya . viSaya svazAnajanyajJAnaviSayatvena viSamate vyApaddhakSatA, pravartamAna sarvocAva prayunyamAna, sarvameva sAdhana liGgam , dvayaM vidadhAti ubhayaM karoti svaprameya saviSayavahaMphAvArthacAnyatAnivRttikSAM cakaM vArdha caDyoparuM svasAdhyaviSayakanizcayalakSaNaM kArya tadubhayaM karoti, ekadA kAryadrayarUpaphalopadhAnAbhAve'pi tatrayarUpayogyatvasya sanAvAt / kiM dvayaM vidhAtItyapekSAyAmAha- svaprameyArthaviSaya iti-svajJAnajanyapramAviSaya; sAdhyarUpArthaviSaya ityrthH| utpadyamAnau viSayatAsambandhana utpadhamAnau, yadi svaviSaye pravartamAnaM sAdhanaM na syAt tarhi tatra saMzayo viparyAso votpavetava, tau ca saMzaya viparyAsI nivartayati tadutpatti prativannAti, nirutasAdhanApravRttikAle utpadhamAnAvapi tau tanavRttI saMtyAM notpayate iti tadutpattipratibandha eva tnivrtnmityrthH| vA athavA / svasAdhyaviSaya nizcaya svasya prakRtasAdhanasya yat sAdhya svajJAnajanyajJAnavipayArthasvarUpaM tadviSayaka nizcayAtmakajJAnam upajanayati utpaadytiityrthH| tadetannirasAdhana prayojana yathA satkAryavAda sArakhyamate na ghaTate tat prapaJcati-na cetyAdinA / 'na ca' ityasya "sacchate' itynenaanvyH| etat saMzayaviparyayanivRttirapaviSayanizcayarUpapalakSyam / tatra saMzaya-viparyaya-nivRttyasamma sahetuka bhupadarzayati-saMzaya iti / yadi lADayamate saMzaya-viparyayo na caitanyavarUpau, kintu buddhermanaso vA vRtivizeSatvAt tadrUpAva tA 23 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 ] [ sattvavadhinI vivibhUSibha manasvarUpatve'pi tayonityatvena tadopAnaddhArAt , manaso nityatve'pi tavRttirUpasaMzaya-viparyAsayoranityatvAbhyupagame vA'nekAntapravezAt, nizcayotpaterapi sAdhanAdasa bhavAt , tasyAH sarvadA'vasthitatvAt , anyathA sarakAryapratijJAhAneriti sAdhanaprayoganaiSphalyameva sAyadarzane / prAganabhivyaktI nizcayaH pazcAt sAdhanebhyo'bhivyaktimAsAdayatItyabhivyaktyarthaM sAdhanaprayogasAphalyamiti cet ? nasvabhAvAtizayotpattilakSaNAyAstadviSayajJAnalakSaNAyAstadupalabhakAvArakApagamalakSaNAyA vA'bhivyaktA prAk satvena sAdhana prayogatadApyAha- puddhi-mana svruuptve'piiti| tayo. buddhi-mnsoH| tadoSAnuddhArAta saMzaya-viparyAsA'nivRttilakSaNadoSatIdavasthyAt / nanu na manArarUpI saMzaya-viparyAso, kintu tattirUpau tApanityAviti tanivRttisAgava ityata Aha- manaso nitytve'piiti| tttiruupti-mnovRttipatyartha, kAryArAthome ipanopayata dati saMrathiviparyAsyomnHprinnaamyo nasAmedena nityAMvam , svarUpatazcAnityatva mityevaM syAdvAdapravezaH syAt tayoH svarUpato'nityatvAbhyupagameM ityrthH| saMzaya-viparyAsanivRttilakSaNaphalAnupapattimupadaya nizcayotpattilakSaNaphalAsa bhavamupadarzayati- nizcayotpattarapIti / tasyA nishcyotptt| anyathA nizcayotpattaH sdaavsthittvaanhiikaare| yadI ca sAdhanasya niruktaphaladvayamanyuphadizA sAyadarzana na sambhavati tahi sAdhanaprayogavaiphalyameva tadarzana sthAdityAha- iti sAdhana prayogavaiphalyameva sAyadarzana iti / sArakhyaH sAdhanaprayogasAphalye yukimA-- - zakate- prAganabhivya iti / abhivyatyayaM nizcayAbhivyarAyartham / yAzI tAzI dhA'bhivyaktirbhavatu paraM sA'pi sAkAryavAdinA prA satya ghAjhIkAryatyevamapi sAdhanaprayogavaiphalyameveti samAdhatte-neti, nizcayAbhivyakti:-nizcayasya pabhAvAtizayotpattiH, nizcayaviSayazAnaM Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneAntavyavasthAkAraNam ] [ rUpala *, - / ( vaiyAnuhArAta, tane ja sAryavAkSoH, tena 'minayaMtyatiriktsyaiv kAryasya prAk kAraNe saccamityabhivyaJjakatayA sAdhanaprayogasya ca vaiphalyam, daNDAdInAM ca ghaTAdau na kArakatvaM jJApakatvaM vA, tadvyavahAratha taMtra vAsanAvizeSAdeva, vilakSaNa saMsthAnAvacchedena cakSuH saMyogAdereva ca ghaTAdyabhivyaJjakatvam, tadabhAvAdeva na prAg ghaTAdyupalambhaH' ityucchRGkhala sAGkhayamatamapi nirastam, ckssuHsNyogvizeSAveja prAr save ghaTAnupahammatrasajJAt,sattve pAMtajJAhAne vAM, nizcayopama thavuM AvArAM tavAmavarUpa ii, tA sAryavAphe prApa satrena sathe sAdhanathrovailyA carca| navu niyaMttama varUpA nizcayAmivyakttiH prApatyevo rIyi ti tathaeN sAdhanaprayogattva sauthaM cAtyaMta AA- asattve cetinihALa minyatta prasanne caityarthaH / . tena ' carca 'nistam " styanenA vaya, tena- kAryavA--tijarUddoneLa na pAphirukSIyamomavyatiri meva tattva kSINe prA sattvametAvatA vyApa tameveti tathai rDAAipAvacAmacata Ada- vaDAvInAM ceti / tayavahAratha vAvyo vaTAvInAM jALam, adrAvya rUhAnImAM vArSamiti vyavahAraAE) tatra vaNDAvidhAvi vi vahAvyo 7 bahAne jAm, dhAvi vA 7 sAAiya duM T...riApAAt pUrvapa dhaTAparyo; brAsa mavatIyataAda-vikSoti / tavamAvali vijakSasaMsthAnAva chetena pannu saMyoga virAvAne AvAveva / tena damiyatameva niAladetunupaoNryAtavaTjharalayovazeSAverapIti- vahyusa~yo/vorgApa joyameva, saLAyevAtre tasyApi prAsanne tacaya prAdyupamAvikAz sattva vizrva | sattva cakSusaMyo vizeSa te pUrvamalane ca pratijJAne paryaMti akSatova cakSuEyo vizeSa re, kSArtheyAmyu na Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 ] [ tattvavodhinI vikRtivibhUSitam na ca cakSuHsaMyogAderapyabhivyaktasyaiva vyaJjakatvopagamAnAyaM dopaH ? abhivyaktatvaM hi jJAtatvam, na ca cakSu:saMyogAdetisya vyaJjakatvam, kintu svarUpasata iti yatkiJcidetat / kAlavizeSavaiziSTayamevAbhivyaktiriti cet ? sA tahiM vyatAvacchedikA mRdravya eva kalpanIyA, caitrAdibhedenA'nantacakSuHsaMyogAdau taska pagatatvena sadeva kAraNe kAryam' iti sAjayapratikSAyAH sannyAsa. prasaGgAdityarthaH / cakSussaMyogAdeH svarUpato nAbhivyajakatvaM tena ravarUpataH cakSussayogAdeH pUrva satve'pi na baTopala bhaprasa, kinvabhivyaktasya cakSussayogAderamivyajakatvam , abhivyadivyatiritasyaiva kAryasya pUrva sattvamu-ivalasAlamate'bhimatamityabhivyakta pUrvamabhAvAdabhivyaktavacaHsaMyogAdapi pUrvamabhAva iti na tatkA. raNasya ghaTAdhupalasbhasya pUrva prasaGga ityAzaGkaya pratikSipati- na ceti / pratikSepahetumupadarzayati- abhivyaktva hIti / sAGghayaH zakatephalavizati evaM sati syAdvAdapraveza 55 sAlayasya jyAyAniti siddhAntI samAdhatte- sti-kaalvishessvaishiylkssnnaa'bhivyktirityrthH| mRdravya eveti-abhinyA dravyameva vaTAghabhivyaJjaka,tatra. vyajakatAvacchedakatayA pratiSThAbhivyaphizca kAlavizeSavaiziSTyameva, abhivyaktadvyasya vAdhabhivyaJjakatvakalpanApekSavA'bhivyakacakSuHsaMyogAdo ghaTAdhabhivyaJjakatvakalpane gauravamapItyato lAdhavAdAmavyapAdravyasyaiva ghasAdhabhivyakSakatvaM yuktamityAha- caitrAdibhedeneti / sakalpane kAlavizeSavaiziSTyalakSaNasvAbhivyaktatvasya klpne| bhavatve. vameva kiM narichanamityata Aha- tathA ceti- abhivyakadravyasya ghaTa(dhabhivyaJjakatva cetyrthH| apekSAbhedena satvA'satsyorakA kArya sadasatkAryavAdo janAnAM siddhimupavAti, ghaTarUpakAryasya mRdravye- . Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneka vyavasthAprakaraNam ] [357 lpane gauravAt , tathA ca mRdravye'nabhivyaktadravyAtmanA 58 satsamabhivyaktaparyAyAtmanA pacAsatvamiti syAvAda eva vijayata iti sadRzA nibhAlanIyam // atha asatkAryavAdinaH kAraNatAM prati niyatAH zaktayo na. ghaTante, kAryAtmakAnAmadhInAmaniSpattaH, nAvadhimantareNAvadhimataH sabhAkA sambhavatIti pratiniyatazaktikukSipraviSTatvAdeva kAraNeSu kAryasattvamAvazyakam , taduktam "avadhInAmaniSpattaniyatAste na zaktayaH / sattve ca niyamastAsAM, yuktaH sAvadhiko nanu" |[ ] 'nabhivyaktadravyAtmApekSayA sattvam , pRthutunodarAdilakSaNAbhivyakta paryAyApekSayotpattitaH prAn mRdravye ghaTasthAsatvamityataH sadasadrUpo vaTa iti sadasatkAryavAdalakSaNaH syAhAdo'yatnopanata iti so'nyavAdApekSayA'tisudRDhanirUtvAd vijayata ityAha- mRdravya iti / ya utpatteH pUrvamasadeva kArthamityupaiti, tanmate utpattaHprAgasataH kAryastha na kiJcinni kAraNatAnirUpatvaM sambhavati, sAvadhikasya kAraNavasthAvadhyabhAve'satva tadadhInA zaktipi na dharata iti kAraNatvenAbhimate padArtha kAryatvenAbhimatapadArthAnukUlazaktiprasi. athartha kAryasya sadamAvakimiti satkAryavAdaH svIkaraNIya iti sarakAryavAdI zate- ati 'asatkAryavAdina.' ityAnantaraM 'mate' iti zeSaH / kAraNatA prati niyatA iti- yatra yannirUpitakAraNatvaM tatra tannirUpitA zaktirityevaM kAraNatA prati niyatA ityarthaH / kArya zacivadhitvaM zaktinirUpakatvameva, yadA kAryalakSaNo'vadhirnAsti tadA tadavadhikA zaktirapi na sambhavatItyAha- nahIti- asya 'sambhavati' ityanenAnvayaH / utArthe prAcAM sAtimAha- taduktamiti / te tava mate / sattve ca avadhibhUtAnAM kAryANAmutpattaH prAk sattve punaH / tAsAM zaktInAm / Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rU8 ] [ tavavodhinI vistRrtAvasRSTitam AMta zvet na-vadhInAmAMnapatta kSIrasya vadhyutpAne zattiriti vyapadezAsambhave'pyanAropita sarvopAdhinirapekSaM prtiniytvyAyananAM yaMt vastuvAM cavanantare pUrvabavRdhdha vattvantare prAtumaval dRzyate tatpratiSedhasya kartumazakyatvAt / na ca zabdavikalpAnAM yatra nanu nizcacena / sAdhio niyamaH zipitA Aisminneveti niyamaH / yu cuntyA~ dhare ! avonaSpaunniopatavatuvadvAyA'samaveva sadatuto nAyamAna jAyeM prativaiduM na zaete, Arthe prati cavuM vastunaH bALavuM navuM vapata ya, maiM tu zAMvatajbaLatA~turtAsa patRtvanetyalaviArya oMkhato nAcamAnamupo--ocantyAt vIjaLImeti samAdhatte- naiti / jIrI vastuvardhAmacapekSA cAmAda- cavanantamiti / tatkRtiSevasya attarauAryAvastuvarUpa prativecavA asvairUM jALamatsyenuM mityevaM rAjyomAM viE vA mA sAyatAm, netAvatA nALImUtavastuna: nAryarmUtavastunaAE namAvo nivartata nRtyAi- nazva' kRti- anya vyAvartate' dUcanenA vaca vyApaniTTayA vyArbalya AnivRthA nAryasya = nivRttirmaMti, yato vyAponanRttArlApa vyAvyuM yAre na nivadta tA tamAvavayvRttivyakSanuM vyAkhyatvameva vyAvyattvanAmimanasya na thAt, sadbhAva vaMta tasya vidyamAnavAt panuM tattvamAna vijJAvyantAmAmiticoryuvALa vyApavamAMva vyApa bainAmimatasya 7 avek, tattvajJAnAdhiAvaaAmAvaticojitthAt, pati vya-vyApA mAtra pooidyuta, parva jALavemamatavArthasyAmAvegapa jAya. svainAbhimatapAI ane mavet dvaitavyandritA kSaLAva chevena sallamAnA vinAnyatAnA pratiyonitveda tamAvakSabAraNatvamaiva TM mavet, samAve tatsavannAtire zAmanA tatvArthatvameva 6 ta na AiMta AryakALamAvo 7 nivedaiviyato Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane tavyavasthAmAe~ ] [ rUpara vyAvRttitaMtra vastugamaoNvo'pa nyUAvatuMte, to vyApavamArce jANa nA vyAvartamAnuM svAyaM svArtha yADaDarAya vyAvatala kRti yuvratama, vayostAbhyAM pratibandhAt, na ca payaso dadhni zaktirityAdivyapadezo vijJapo vA mAvAnAM vyApavamAvaH gharaLa vA, cenAto nivartamAno vastuvamAyaM nivartayen, vyapaveza-nipAdana vastutvamAvAyattA, jintu thavuinanmAna, travAztrAvo nisvA'natyAdriveLa vAtrinAM nAnAvidha pravRtte vapa ghadhini pittarave vyApAmAvegaNya vyAvyayAmAvA dAmAne cAvaceM zAyAmAva Adhyeya, vijJe vyapadeAmya 7 vastuvAvasya vyApo narvo jAmiti nannivRttvA vastuvAnivRttivavajIyAda-yataH prati tayoH vyA( baoNyeyo / tIkhyAM cApaTMNiAsthAm prAMtavandhAt vyApte / 'na va' caNya 'vyApavA, bAraNuM vA' prabhumayagArce) cena vyApavena heMtvana vA sau nihaovyapadezo nahAva vI vyapadeza-vijapAnAM vastuvamAniyantatvamAve yuddhimupAyativyapadeza-vijyA dIti / urdU catuH / vyapadeza-vizvAmicchAmAMtrapramavave jaitumuparzati- putraiveti- padma pava racanTro nitya vRti mImAMsana viSyate, vyavizrvane ca, cha pava taiyAyinanitya kRti vikhyate, pazyate aiti, paraM zriMtu SAvI teM cukha ti vizvapatti, zrcit teM dramiti, tathA 4 copATI caMcaceti saMsathA vipatti, vyapavita ca, cAre = vastutvamAvAyono vyavavezavivo svAtAM tA sarnavAtinAoAina vastuni vyaparezanavA pAvemArAveva mavettAm, maiM tu vimizALAnA vihattva vyaparezA yuriti na vastu/mAvAyattA vizalpa-capaTega phratyarthaH / patra larvAva rAjya dravyapaverAya iizcatti pitAyAviviSayatvena nAyamAnasvato nipobhUtAvadhe rAttisvarUpaviSTatvamurIdava rAhe kSAratAH pUrvAla vatatattvaviSTatthAt tejmemAzritya zAya Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdi ___360 ] . [tayodhinIvikRtivibhUSitam / zaktau tadabhedaparyavasitamiti tatkukSipraviSTatvamavadhInAM svIkriyate, tadA 'ghaTAbhAvaH, paTAbhAvaH' ityAdinyavahArAnurodhena ghaTAdInAmabhAvakukSipraviSTatvAdabhAve ghaTAdi sattvamapi prasajyate, 'caitanyaM jaDebhinnam' ityAdhanurodhAcaitanye'pi ca jaDasaccamAsajyeta, tathA ca mahadAsamaJjasyasiti dig| kiJca satkAryavAde bandha-mokSAbhAvo'pi sADayAnAmAsajyate, pradhAna-purupayo kaivalyopalambhalakSaNatatvajJAnotpattau hyapavargastairiSya te, tatvajJAnaM ca sarvadA vyavasthitameveti sarva evaM dehino'pAvRtAH syuH, tyavi tarAnI sarva ya ivIjiyeta tADamAvavaparA- viparavi pratiyogilahitAbhAvaviSayatvataHpratiyogino'pyabhAvakukSipraviSTatvena tadabhedanupAzritya pratiyogino'pyabhAve satvaM prasajyeta, evaM jJAnalakSaNatanyamapi viSayanirUppamiti viSayIbhUtajaDasaMvalitacaitanya viSayaka-padeza-vikalpavalAjADIbhUtaviSayasyApi caitanyasvarUpapravitvatabhedabhavalavya caitanye baDasyApi satvaM prasajyeta, evaM sati bhAvA'bhAvayozcaitanya-jaDayozca svarUpalAyamasamaJjasamApadyatetyAha-- evamapIti-vyapadeza-vikalpAnAM yAdRcchikAnAmapi vastusvabhAvAyattatvAmAve'pi vastughaTitasvarUpatvAzIkAra ityrthH| tadameTeti-vastvabhedeti, zarAyabhedeti vaa'rthH| tatkukSipraviya zaktikukSipraviSTatvam / 'abhinnaminyAdi' ityAdipadAjaDaviSayakamityAdeH prigrhH| sAlayasya satkAryavAde bandha-mokSanyarasthA'nupapattirapi doSa ityAha-kiceti / tatra sarvasya sarvadA mokSaprasaktau vandhAbhAvastAva dAdAvupadarzayati-pradhAna-purupayoriti / apavargaH bhokSaH / taiH saashyH| satkAryavAde tatvajJAnalakSaNaM kArya sarvadA vyavasthitamiti taddhIna. mokSo'pi sarvadA vyavasthita 5va sthAdityAha- tatvajJAna ceti| apavRttAH mukaaH| sarvasya sarvadA bandhamAre bhokSAbhAva ityupadarzayati Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anezAntavyavasthAmaM nam ] [ 36 mithyAjJAnazApa tene-- Syate, tasya 6 sarvavA vyavasthitatrAt sarveSAM vaddhamiti dyuto mokSa ? / nityamratA nAma banyAyenAAtipramAava sarthe pravRttiriyA~va tuvezanam, prAse sattvagnAtipramAyot, asattve cAnutpatta| ta T yadapi bhedAnAmanvayadarzanAt pradhAnAstitvamuktam, tatrApi capa heto siddhattva paryAvRttinnayAnusAraLa indrAryAnta, tAhi--nahi midhyAjJAnavazAbvetti / OM sAthai / tasya ca mithyAjJAnasya punaH / abhino nityamutttatrepa tathaeNvRttau lAyAnAM mUchyu mupattvArpeddataryAta- nityamu vAsmeti| teti- cacA 6 - Sit pulaH hrade dhruvaLa vidyuta patra, pAM grAttvA tannAvA Rti, pratyutAprApte jIvaLamavAta lAvat tAp taprAptyartha catte, cA tu tava te vidyuta parve suvaLa mudhA tattva zramasIti civAsayopadeza zoti tA prApta savAsthataprAptiprayAzivartate, pavamAmAM sarvavA muddo cAvat tuM AyA tathA jJAAti tAvat tambutha pravartate, tatvajJAne = ti taddhattistramAMnavRttvA taMtra cinDayano avanInthetapasAnacatya vacana Turveca'mastyarthaH I prApte: mokSaprApte ! sattve sadbhAve| praptikamAyo vidyuta- muo di taddhajJAnavAneva marhata, tattvajJAnlR = zrAvodhIti tadrupaprativanyalAviAtmA muLaa na prAjJamiti zramasvAIsa mandrityartha nakSattva nAnupattariti-niyamuttavaprApte sattva ca sAryAtmite khAlata utpattine mavItyasatyAnityamuvamANe nu pattaghavasavavityarthaH / pradhAnajJAvalAdharma yuttirvopa sAcAyuminthAvaicittanAda- carIti / GA "mevAnAM paLAt samanvayAti pravRttatha.' [ pratyanayA AriyopAiMtam I tApi taghtvaheto 'anvayInavuM 'casva prAcittvalAyekSya Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362] [ tavodhinIdhivRtivibhUSita zabdAdilakSaNaM vyaktaM sukhAnvita siddham, sukhAdInAM jJAnarUpatvAt / zabdAdInAM ca tadrUpavikalatvAt , na ca sukhAdInAM jJAnarUpatvamasiddham, khasaMvedanarUpatayA spaSTamAnubhUyamAnatvAt tatvasiddhaH, tathAhi spaSTeyaM sukhAdInAM prIti-paritApAdirUpeNa zabdAdiviSayasannidhAne prakAzArinirapekSA prakAzAmikA (saMvittiH, yacca prakAzAntaranirapekSaM sAtAdirUpatayA svayaM siddhimavatarati tad 'jJAna, saMvedanaM, caitanyaM, sukham' ityAdibhiH paryAyazabdarabhidhIyate, na ca sukhAdInAmanyena saMvedanena vedanAdanubhUyamAnatA, tatsaMvedanasyAsAtAdirUpatAprasakteH, nahi yogajapratyAsatyA'numAnAdinA cA parakIyasukhAdisaMvedane sAtAdirUpatA dRssttaa| asiddhata svarUpAsiddhatvam , ' uGgAvayanti' ityatra karmatayA'nvitam / tadubhAvanasvarUpa prakaTa yati- tdaahiityaadinaa| tadrUpavikalatvAt zAna. rUparahitatvAt / sukhAdInAM jJAnarUpatvAsiddhimAzaGkaya pariharatina ceti / tatvasiddhaH sukhAdInAM jJAnarUpatvasiddhaH / vasaMvedanapratyakSa viSayatvena sukhAdInAM jJAnarUpatvasAdhanamupadarzayati- tabAhIti / 'spaSTeyam' ityasya 'svasaMvittiH' itynenaanvyH| 'sukhAdInAm ' ityAdipadAda' duHkhAdInAmupasaGgrahaH, zAdiviSayasannidhAne sati prakAzAntaramantareNaiva prItirUpeNa sukhasya prakAzAmikA (pasaMvittirbhavati, tathA'nizzadAdiviSaya sannidhAne sati paritAparUpeNa prakAzAvaramantareNa duHkhasya prakAzAtmikA racasaMvittirbhavatItyarthaH / 'sAtAdi' ityAdipadAdasAtAderuSaprahaH / sukhAdInAmanyena saMvedanena vedanato'nubhUyamAnatvaM pratikSipati-na ceti / tatsavedanasya sukhAdInAmanyavedanena saMvedanasya / anya vedanena saMvadyamAnasya sAtAdirUpatvamahatvAnna bhavatItyupadarzayati- nahIti-asya 'dRSTA' ityanenAnvayaH, parakIyasukhAdInAM yakSAnaM taniyamena viSayIbhUtaparasukhAdito Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneka-yavasthAkaraNam ] . [ 363 - bhogAyalaukikamAnasasAkSAtkAreNAnubhavAdanubhUyamAnatA sukhAdeH, na tu svayaMvedanAdanubhUtirUpatetyapi vArtam, candanAdisparzanasAmagrIkAle sukhAdimAnasAnupapattemAnasasAmayyAH sarvato dubalatvAta, bhinnamiti tathAsaMvedane 'ahaM sukhI' ityevarUpeNa sAtavedanam , ahaM.duHkhI' ityevarUpeNA'sAtavedana na bhavatItyatastathAsaMvedanasya sAtAdirUpatA na dRSTetyarthaH / svasaMvedanenA'nubhUyamAnatvaM nAstyeva sukhAdeH, kinviTaviSaya. samprayoge sukhasya, aniSTaviSayasamprayoge ca sukhasyotpattiH, tada. nantaraM tena sukha-duHkhAdinA saha manasaH svasaMyuktAtmasamavAyalakSaNasanikArSabalAda ahaM sukhI, ahaM duHkhI' ityevaM mAnasaM sukhAdInAM pratyakSam, tat sukhAdito bhinnamiti parasaMvedanenaiva sukhAdInAmanu. bhUyamAnateti na spasaMviditarUpAvAzAnarUpatvasiddhiH sukhAdInAmiti naiyAyikAdimatamupajyasya pratikSipati- bhAgAsyeti / anyagatasukhAderyaH sAmAnyalakSaNAghalaukikapratyAsattiprabhavo mAnasasAkSAtkAraH sa bhogo na bhavatyeva, kintu svasaMyuktAtmasamavAyalakSaNalaukikasannikarSabhabhAva 5va sa tathetyAvedanAya laukiketi / vAta tuccham / turachatve hetumupadarzayati- candanAdIti- yadi sukhaM svasaMviditapratyakSeNAnubhUyamAnaM na svIkriyeta, kintu mAnasapratyakSAtmakaparasaMvedanenaivAnubhUyamAnaM tadupeyAt, na bhavet tarhi tathA anubhUyamAnaM tat, yataH yadA sukha sthotpattistadAnIM candanAdISTaviSayeNa saha tvagindriyasannikarSe sati tadanantaraM candnAdetyagindriyajanyapratyakSameva sthAna sukhasya mAnasam , bhAnasapratyakSasAmagrIto bahirindriyajanyalaukikapratyakSasAmagyA balavattvena mAnasapratyakSa prati vahirindriyajanyalaukikatyakSasAmagyAH prtibndhaatvaadityrthH| nanu bhogAnyamAnasapratyakSaM pratyeva pahirindriyajanyalokikapratyakSasAmagyA: pratibandhakatvaM sukhAdimAnasasAkSAtkArastu bhoga paveti pratiSadhyatAvacchedakadhAnAkrAntatvAna tatprayuktasAmagyA: Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 ] [ tatvabodhinIvikRtivibhUSitam satra bhogA-yatvaniveze gauravAt , bhogatvAvacchinna prati jAtyena sukhaduHkhayorepa hetutve bhogAkhyamAnase candanAdibhAnAnupapatte, candanAdibhAna eva vilakSaNe bhogatvakalpanaucityAt , 'idaM candanam ' iti pratibandhAtvamiti sa sthAdevatyata Aha- tati-mAnase ityrthH|| bhogAnyamAnasatvAvacchinna prati bahirindriyajanyalaukikapratyakSalAyAH pratibandhakatvakalpanApekSayA bhAnasatvAvacchinnaM pratyeka tasyAH prativandhakatvakalpanasya laavvaadaucityaarityaashyH| api va bhogAnyamAnasatvAvacchinnaM prati bahirindriyajanyalaukika pratyakSa sAmanyAH pratibandhakatve bahirindriyajanyalaukikapratyakSasAmagrIkAle bhogAnyamAnasaM mA bhavatu, bhogAtyamAnarsa tu tadAnoM jAyamAna sukha-duHkhaviSayakamiva ghaTAdiviSayakamapi ki na syAt ? tasya ghaTAdiviSayakamAnasarUpatve'pi bhogAnyatvAbhAvena prativadhyatAvacchedakadharmAnAkAntatvAt , tatra ghaTAdiviSayakatvAbhAvArtha yadi viSayatAsambandhena bhogatvAvacchinnaM prati tAdAtsyasavandhena sukha-duHkhayoreva kAraNatvam , tatra yadyapi sukhatvaM duHkhatvaM vAna kAraNatAracchedakam , sukhatvena kAraNatve duHkhasya, duHkhatvena kAraNatve sukhasya ca bhAna -tatra na syAt , tathApi sukha-duHkhobhayagataM vaijJAtyamabhyupetya tadrUpeNa tayoratana kAraNatvamupeyata iti bhogavizeSa sukhasya mAna bhogavizeSe ca duHkhasya bhAnamupapadyate, tadApi candanasukhamidama, zIta. vedaneyam' iti candanAdibhAnaM yad bhoge bhavati tanna sthAdityAhabhogamAvacchinna prniiti| . jAtyena * sukha-duHkhobhayagatajAtyavizeSaNa / 'mukha-duHkhayoreva' ityevakAreNa sukha-duHkhabhinnasya hetutvavyavacchedaH / sukha duHkhAnyataraviSayakalaukikamAnasasAkSAtkAra bhogatvakalpanApekSayA vilakSaNe 'candanAdibhAne bhogatvakalpane nAnAntarAlapanaprayuktalAghavamapItyAha- candanAdibhAna eveti| candanAdibhAnam ida candanam' ityApi, tacca na bhogarUpamata Aha'- vilakSaNe iti, tathA cayAdazacandanamAne sukhala pratyayastAdRzacandanamAne bhogatvam , Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavyavasthAprakaraNam ] [ 365 vahirmukhAkAreNa candanAdibhAne'pi 'candanIyaM sukhamidaM jAtam / ityantarmukhAkAreNa sukhasthApi tatkSaNamevAnubhavAt, atiriktatajjJAna-tatsAmagryAdikalpane gaurvaat| etena 'mAnasatvAvacchinnaM. prati bhAnasA'nyajJAnasAmagryAH pratibandhAtAyAM vaijAtyena sukha-duHkhayoruttejakatvamevAstu' ityapi nirastam , taduttejakatvakalpanAyAmapi 5vaM yAzakaNTakAdibhAne duHkhasa pratyayastAdRzakaNTakAdibhAne bhogatvamityarthaH, nanu candanabhAne' sukha sampratyayo yadi bhavet tadA tatra bhogatvakalpanamucitaM tadeva tu nAnubhavAviSaya ityata Aha-36 - candanamitIti / tatkSaNameva candanabhanikSaNameva / candanazAnabhava sukharUpaM sukhasya vasaMvedanarUpamityupagame'tiriktasukhajJAna tatsAmagyAca- ' kalpanena lAdhavamapItyAha- atirigati- candanajJAnAtiriktyarthaH / . tjjnyaaneti-sukhjnyaanetyrthH| tatsAmayAdIti-sukhajJAnasAmayyAdItyarthaH, AdipadAt sukhajJAnaprANabhAva-sukhajJAnadhvaMsAdhupAhaH / eteneti-asya 'nirastam ' itynenaanvyH| etena atiritasukhajJAnAdikalpanagauravaNa, mAnasatvAvacchinnaM prati mAnasAnyajJAnasAmathyA pratibandhaka sukhaduHkhotpattikAle candanAdispArzanasAmagrIsatvAcandanAdipratyakSameva sthAda na sukhAdimAnalapratyakSamityasya parihArAya sukha-du khAnugatavaijAtyAvacchinnAbhAvaviziSTAyA eva mAnasAnyajJAnasAmagyA mAnasatvAvacchinnaM prati prativandhakatvamurIkriyata iti sukha-duHkhAnyatara. satva nirUktavaijAtyAvacchinnapratiyogitAbhAvaviziSTAyA mAnasAnya. zanisAmabhyA abhAvAna sukh-duHkhaanyvrvissykmaansprtykssaanuppttirityrthH| uttejakatvaM ca prativandhakatA-kAraNatAnyatarAvacchedakIbhUtAbhAvapratiyogitvam , prakRte mAnasatvAvacchinnaprativadhyatAnirUpitA yA nirutajAtyAvachinnapratiyogitAkAbhAvaviziSTamAnasAnyajJAnasAmagrIniSThapratibandhakatAtadavacchedakIbhUtAbhAvapratiyogityAt sukha-duHkhayoruttejakatvamiti bodhyam / etena' ityatidiSTameva hetumupa Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 ] [ tattvabodhinI vikRtivibhUSitam gauravAt , vaijAtyena sukha-duHkhayorvA tatrottejakatvaM manaHsaMyogavizepAdeti vinigamanAvirahAceti navyavauddhasiddhAntasyevoddhatatvAt / kiJca zabdAdInAM sukhAdirUpatve bhAvanAvazena madyA-'GganAdiSu kAmukAdInAm , karabhAdInAM ca kaNTakAdiSu pratiniyatAH prItyAdayo na kintu pratyekaM citrA saMvit prasajyeta / atha yadyapi trayAtmaka vastu tathApyadRSTAdisahakArivazAt kiJcideva kasyacidrUpamAbhAti na sarva sarvasyeti cet ? na tadAkArazUnyatvAdayasvAla banapratItiprasakteH, tathAhiyAkAraM tadvastvekAkAraM ca saMvidA saMvedyata iti| na ca, yathA pratyakSeNa gRhIte'pi sarvAtmanA pastunyamyAsAdivazAt kvacideva kSaNikatvAdI nizcayotpattirna sarvatra, tadvadadRSTAdibalAdekAkArA saMvidudeSyatItyabhidhAtuM kSamam, kSaNikAdivikalpasthApi paramArthato vastuviSayatvAnabhyupagamAt, vastuno vikalpAdarzayati / tduttejktveti-sukh-duHkhottejktvetyrthH| nirAse hetvaarbhpyaah-vaijaatyneti| tatra maansaanyjnyaansaamgriinisstthprtibndhaataayaam| sukha-duHkhAdika jJAnasvarUpameveti nvyvauddhsiddhaantH| api ca zadA. dInAM sukha duHkha-mohasarUpatve sarvasya sasteSuprItyaprIti-bhohAdicitra pratipattiH syAt, na tukasyacit kutracitprItiH kasyacidaprItiritya prItyAdayaH pratiniyatAHprAdurbhaveyurityAha kiJceti / kAmukAdInAm' ityasya 'prItyAdayaH' itytraanvyH| citrA prItyanIti mohaatmikaa| sAya zaGkate- atheti / prtikssipti-neti| yAtmakaM vastu pratItizcaikAkArati trayAtmakavastvAkaritvA'bhAvAdekAtmakasyA'vastutvena tdaakaarprtiitrvsvaalmbntvenaa'vstvaalmvnprtiitiprsaadityrthH| 5tadeva pazyati- tyaahiiti| na ceti-aspa 'kSam' ityuttrennaanyH| niSedhe hetumAha-kSaNikAdivikalpasthApIti / kathaM na kSamikAdivikalpasya paramArthato vastuviSayatvamityAkAMkSAyAmAha-vastuna iti| Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anehAyane tyAprAm ] [ 267 moparavAr pampayAM vastutinanyAt sAvidhatastrAsiotutayA tu saha prAmAmim, pukhta 6- " jijJa-jijJidhiyoreva, pampiMcaLa vastuni prativandhAt tAmAM granthayoranbandhanam |[] ti paraistu paramArthata eva vastuviSayatvamiSTaM prItyAdipratipattInAm, anyathA suvAvAmanAM candvArInAmanumavAn tuSAdyanumati" mAnava prAmALuM v yaudghAmimata tat yad d nanneva vipasyA tha vilpaya varaviSayane ajJomaata gAi'- pAyeli catti vize na vastuLoSa, savi pampA vastuprativa--tasya kSati, thato vastuviSayaka nivipam| tato'nurUpa vijropatti, tata: pravRttasya glo vastuprarita pampA vastu prativaSAvaiM vastu sahetuAca vilpa 5sthAvyanumAnattva prAntana yam / tanidhatatprAptIti- paramparA prativandvavastu tIthaeNrthaH| vasya vipakSya |i cauda myupAtam| kUvAnI sAthamatalananuM paurlRmatamavandheti vodhyam, ata voAthe taEvAmuparIti- 7 ceti chinna-jhijJidhiyo daitunzAna- hAyajJAnayoH / va vilpapratyakSavat| taddAmAla-zUnyayo. vastuta. mAla zUnyayo, paSa 'hijJajJidhiyo ' nRtyasya vizeSAm I pinA pratyavipasyAkreTanam| pAramaryeLa vALIbhUtanidhittva pratyakSadvArekha ! vastuni prativanpati, sanmajyot, andhanam sAkSIdatusambandhAmAvI paraMtu vizastrasya sAkSAtava vastuprativAd prAmAkhyomatvantuvAtRmi: lAvai punaH, avAk kRtyanenA yeya banyathA sAjIyAvarya prIyAtipattInAM padmArthato vastu viSayatva nemityupAme, gayA 'alajJatAvuM trAnvayaH | yA A sAdhamate sulAvilaMtrenavijra vastuviSayaaAt - pamArcata pava prAmANyuM to tattva rAghvInInAM ayAmAttva yaniSTha Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seasesantea duHkhAdidhAnA duHkhAdipratibandhakIbhUta 368 ] . [ tattvavodhinIvivRtivibhUSitam ityetadabhidhAnamasaGgata sthAna, sukhAdisaMvidAM ca savikalpakatvAna kizcidanizcita rUpamastIti srvaatmnaa'nubhvkhyaatiprsktiH| yadi ce, triguNAtmakatvaM za-dAdInAm, tataH prItyAdipratipattiniyamAya puruSavizeSe'dRSTavizeSasya taniyAmakatvaM duHkhAdidhIpratibandhakA ca kalpanIyam , tadA dazAvizeSa prItidhIsthale paritApadhIna syAt prAktanAkSayA'pUrvAdRSTotpattisAmadhyabhASAI, dazAvizeSasyevosejamApatati tada darzayati- sukhAdisavidAM ceti| tataH trigunnaatmktvtH| taniyAmaka prItyAdipratipattiniyama hetutvam / duHkhAtmakatva satyapi yat tadAnIM na duHkhadhIsta tadartha duHsaMdhIprativandhakatvamapi tasyaivA'vizeSasya kalpanIyamityAha- duHkhAdidhIprativanyapatra ceti| tadA avizeSasya duHkhAdidhIprativandhakatvakalpane c| vizeSa iti- yasyaiva puMso yatra pUrva sukhadhIna duHkhAdidhIstasyaivottarakAle tatraiva duHkhAdidhIrapi bhavati, sA na bhavet pratibandhakIbhUtasyA vizeSasthA'kSayAt, duHkhAdidhIkAraNIbhUtasyA'vizeSasya pUrva satve pUrvamapi duHkhAdidhIrmavet , na ca pUrva duHkhAdidhIrataH pUrva tadanukUlAhaTavizeSo nAlIdeva, tadAnI ca tadanukUlAhaTavizeSasAmanyabhAvAdeva na tadutpattiH, tadabhAvAca kathaM duHkhAdidhIH syAt / yAzidazAvizeSaduHkhAdidhIrbhavati tAzadazAvizeSAbhAvaviziSTasyA. iSTavizeSasyaiva duHkhAdidhIprativandharatvamiti tathAbhUtaprativandhakAbhAvavalAdeva tadAnI duHkhAdidhiya utpattisvIkAre tu vara tAzadazAvizeSasyaiva duHkhAdidhIkAraNatvam , tathAdazAvizeSasya sukhAdi. dhIkAraNatvamiti kAlakakAraNaparizeSApattiH, adRSTasya puNya-pAparUpa.. tathA tatra dharmavAdinA sAryAnna vaijAyasambhava iti tadrUpeNa kAraNatvaM pratibandhakatvaM ca na sambhavatyapItyAha- tadeti / 'prAktanA yApUrva640' iti sthAne 'prAtAnA'hAkSayAdapUrvASTa0' iti pATho yutH| zavizreSasyaiveti-yazAyAM duHkhAdidhIra zAvizeSasyai Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhane vyavasthAprakaraNam [369 - karave tu tasyaiva sarvatra hetutyasambhavAt kAlaikakAraNaparizeSApattiH' adRSTe puNya-pAparUpe sAkAjAtirUpavizeSA'sambhavazceti yatkizcidetat / yadapi 'prasAda-tApa-dainyAdhupalambhAt sukhAdhanvitatvaM siddha zabdAdInAm ' ityabhihitam, tadapyanaikAntikam , tathAhiyoginAM prakRtivyatiriktaM puruSaM bhAvayatAM tamAlambya prakarSaprAptayogAnAM prasAdaH prAdurbhavati prItizca, aprAptayogAnAM tu drutataramapazyatAmudvega Avirbhavati, jaDamatInAM ca prakRtyAvaraNam, na ca paraiH vetyarthaH / uttejakatve tu ahavizeSaniSThaduHkhAdidhIpratiSadhikatAvacchedakobhUtAbhAvapratiyogitve punaH, tAzadazAvizeSAbhAvaviziSTAJESTavizeSasya dukhAdidhIpratibandhakarave viti yaavt| tasyaiva dazAvizeSasyaiva / sarvatra sukhaadidhiiduHkhaadidhiiprbhRtikaayeN| aSTe vaijAtyasAvetadrUpeNa kiJcit kArya kAraNatvaM prativandhakatvaM pAkalpyetA'pi sAGkaryeNa ca na tatra vaijAtyasambhava ityAha- 4 iti| . prasAdAdhupalammahatoyanakAntikatvena tena zabdAdInAM sukhA. dhanvitatvasAdhanamapi sAlayasya na samIcInamityAha- ydpiitiH| prasAdAdyupalabhara sukhAdhanvitatvalakSaNasAMdhyAbhAvavati puruSe satva. nA'nekAntikatvaM spaSTapati - tyaahiiti| ta puruSa yamAla+bhyaH prasAda prItyAdhutpattirbhavati, tasya sukhAnvitatvam, sAkSayasyAbhimataM puruSamAlAvya prasAdAdyutpattiH prakarSAtAyogAnAM yoginAM bhavati, na ca puruSasya triguNarahitatayA~ sAyAbhyupagatasya sukhAnvitaya. miti vyabhicAra, apratiyogAnAM puruSANAM puruSa dutataramapazyatAM puruSamAlA yodvego bhavati, na ca puruSasya duHkhAnvitatvamiti vyabhicArasa, tathA jaDamatInAM ca puruSamAlavya pratyAvaraNaM tamaH Aryatvena sammatamAvirbhavati, na ca puruSasya mohAnvitatvamiti vybhicaarH| na ca ' ityasya 'abhISTaH' itynenaanvyH| paraiH sAhayaH / Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370] [odhinIvikRtivibhUSitam puruSastriguNAtmako'bhISTa iti / na ca saGkalpAt prItyAdIni prAdurmavanti na puruSAditi vAcyam, zabdAdimadhyasa samAnatvAt , tasmAt 'samanvayAd' ityasiddho heturanakAtikazca, pradhAnAnvayasya kacidapyasiddheH ' yadAtmakaM kAraNaM tadAtmaka kAryam ' ityasyApi durvacasvAt , vyatA-'dhyaktayoH svayameva bhedapratipAdanAt, viruddhacAnityAnekarUpeNa kAryeNa tAdRzasyaiva pradhAnasya siddheH| anenava nyAyanAnye'pi hetavo nirsniiyaaH| nahi pradhAnAkhyasya hetorabhAvana tatra vyabhicAraparihAramAzaGkaya pratikSipati-na ceti- asya vAcyam' . ityanenAnvayaH / asya 'saGkalpAt protyAdIni prAdurbhavanti, na zabdAdibhyaH' ityasyA upsNhrti-tsmaaditi| pradhAnAnvayitvastha sidhau satyA tataH pradhAnAtmakatvaM sidhyediti vizeSataH pradhAnAtvayitvalakSaNahato. pradhAnAsiddhathA, na kvacidapi siddhirityAha-pradhAnA-vayasyeti / yadAtmaka kAraNaM tadAtmaka kAryamiti lAmAnyanyAptirapina siddhA, yena prathAnastha triguNAtmakatve zabdAdInAmapi triguNAtmakatvaM syAdityAhayadAtmakamiti nirukavyApte durvavatve hetumAha-vyakteti-vyataM buddhayAdi, avyakta pradhAnamityevaM vyatA'dhyaktayoH kArya-kAraNayoH svayameva sAjheyaneya bhedapratipAdanAta , tathA ca avyaktAtmaka prayAnalakSaNaM kAraNam , kArya ca mahadAdinA vyaktAtmakamityukta yApterabhAvAdityarthaH / nityakarUpapradhAnaprasAdhanAya coktahetUnAmAdaraH, uphavyAptyA ca anityA'nekarUpaM mahadAdikArya tadA bhaved yadyanityAnekarUpaM pradhAnalakSaNaM kAraNa sthAdityanityAnekarUpeNa mahadAdikAryeNA'nityAne karUpasyaiva pradhAnasya siddhiH syAditi viruddho'pi tadanvayAdiheturityAha-viruveti / tatraiva hetumAha - anityati / tAdRzastraiva anityAnekarUpasyeca ! aneneva nyAyana samanvayahetukhaNDanayuktyaiva / anye'pi hetavaH pradhAnalAdhanAyopanyA : parimANAdihetavo'pi / parimANAdihetUnoM Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane vyavasthAmAm ] [371 parimANAdInAM virodhaH siddhaH, tathAhi yadi tAvat kAraNamAtrasyAstitvaM sAdhyate, tadA siddhasAdhyatA, nabasmAkaM kAraNamantareNa kAryasthotpAdo'bhISTaH, na ca kAraNamAtrasya pradhAnamiti nAmakaraNe kiJcidasmAkaM hIyate / atha prekSAvat kAraNamasti, yad vyakta niyataparimANamutpAdayati zaktitazca pravartata iti; tadayuktam - anaikAntikatvAt, prekSAvat kAraNaM vinApi svahetusAmathrthAt pratiniyataparimApradhAnalakSaNasAdhyasyAbhAvena virodhAsiddhayA na tebhyaH pradhAnasiddhi. rityAha- nahIti- asya 'siddhaH' itytraanvyH| to mahadAdikAraNatvenAmimatasya, yadi pradhAnAbhAvena saha parimANAdInAM virodha: sthAt tadA pradhAnAbhAvaviruddhatvAt parimANAdayaH pradhAnanyAtA iti taiH pradhAnalakSaNasAvyasiddhirbhavet , virodhAbhAve tu parimANAdayo'pi bhaveyuH pradhAnAbhAvo'pi syAditi na prdhaansiddhirityaashyH| parimANAditaHpradhAnA'siddhimeva bhAvayati- tatha hIti / yadi kAryagataparimitatvAdihetunA kAraNamAtrAstitvasAdhanamabhimataM tadA siddhasAdhyatA, tAmeva spaTayati- nahIti- astha 'abhIH ' itynenaanvyH| asmAka sAyabhinnavAdinAm , emagre'pi / 'na caMityasya 'hIyate' ityanenAva:, kAryaNa kAraNamAtraM yat sidhyati tasya kAraNasya pradhAnamiti saMjJAsed nAma sAyaratA, tataH sAyakatA, tataH sAhayAtiriktavAdinAM na kiJciddhIyata ityrthH| sAGkhyaH zaGkateatheti-kAryasya parimitavAdinA na kAraNamAtra sthAstitvaM sAdhyate, kintu prezAvakAraNasyAstitvaM sAdhyate, prekSAvat kAraNa hi niyataparimANa kAryabhutpAdayitumalam , zatitazca pravartata iti, ' utAzA prtikssipti-tyuktmiti| ayukta cahetumanekAntikatvameva samarthayati'premAvat kAraga vinA'pIti / svahetusAmAthryAditi-kAryasya yo hetustatsAmarya kAraNa niyataparimANayukta yinirUpinamityarthaH idaM kAraNa Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ tattvavodhinIvidyutivimUvitam + nAdiyuktasyotpatyAvirodhAt / na ca pradhAnaM prekSAvat kAraNaM yukta, acetanatvAt tasya, 'zaktitaH pravRtteH' ityanena ca kimapya tiriktazaktimat kAraNaM sAdhyate ? Ahosvit vyatiriktAne kazaktisambandhi tadekatvAdidharmakalApAdhyAsitam / nAdyaH - siddhasAdhanAt kAraNamAtrasya tataH siddhyabhyupagamAt, dvitIye hetoranekAntikatA, tathAbhUtena kvacidapyanyathAsiddheH na ca vibhinnazakti 372 ] metat parimitakAryamevotpAdayituM prabhurIdRzasAmarthya valAt pratiniyataparimANasya kAryasyotpattau virodhAbhAvena prekSAvatkAraNasya tataH siddhayabhAvAdityarthaH / kiJca, cetanaM prekSAkAri bhavati, nAcetanabhU, pradhAnaM cA'cetanamupeyate sAGkhyairiti prekSAvatkAraNasAdhane na pradhAnasiddhirapItyAha-na ceti- asya 'yukam' ityanenAnvayaH / tasya pradhA nasya / 'zaktiH pravRtteH' iti hetuM vikalpya dUSayati-zakti iti / 'zaktiH pravRtteH' ityanenA'tirikazaktimat kimapi kAraNaM sAdhyata iti prathamapakSaM pratikSipati - nA''ya iti / yat kimapi kAraNaM yaMtra kacana kArya prati mayopeyate tat tatra zaktimadeveti tathAsAdhane siddhasAdhanamevetyAha- siddhasAdhanAditi / uttaragranthaparyAlocanayA prathama vikalpe 'atiriktazaktimat kAraNam' iti sthAne 'anatiriktazati mad' ityAbhAti, yato'tra sAGkhyasya pratimallIkRto bauddhaH kurvadrUpatvAkhyalakSaNAmeva zaktimurarIkaroti sA ca zaktiH kAraNasvAtmabhUtaiva, ata eva dvitIyapakSakhaNDane 'svAtmabhUtatvAcchatInAm ' ityuktamiti / vyatiriktAne zaktisamvandhi tadekatvAdidharmakalAyAdhyAsitaM sAdhyata iti dvitIyakalyaM dUpayati- dvitIya iti / ananyathAsiddhau satyAM kAraNatvaM bhavati, na tvanyathAsiddhoM, prakRte cokarUpeNAnyathAsiddhireva, na tvananyathAsiddhiriti vyatiriktAnekazakti sambandhina ekatvAdidharmakalApAdhyAsitasya pradhAnasyAnanyathAsiddhaya 1 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane rAtti vyavasthAnA maLam [ 373 yogAt kasyacit kacit pravRttirdRSTA, khAtmabhUtatvAcchaktInAm / kAraNakAryavibhAgo'pyabhedekAnte'yukta eva / paryAyanaye nira-payavinAzAca sarvabhAvAnAM kvacidapi lathAsiddhaH 'avibhAgAd vaizva. rUpyasa' ityayamapi heturasiddha, layo hi bhavan pUrvasvabhAvApagame bhAvAna kAraNatvamiti na kAraNatayA tariladdhirityAha- tathAbhUtenetivyatiriktAnekazaktisamvandhi naikatyAdidharmakalApAdhyAsitena pradhAne-netyarthaH / 'anyayAsiddheH' ityasyA'nanyathAsiddhilakSaNayAptyAmAvAdityathA, tathAtva 5va zakti pravRttiyasya kAraNasthA'sti na tasyoktarUpAtmanA kArasvarUpate tyanekAntikateti, vastutaH 'tathAbhUtena vacidanyAsiddha' iti pATho yuktaH tayAbhUtenArthasiddhau kAryotpatilakSaNAyAM satyAmeva zaktita: pravRttarityasya tena vyApti nyathetyA. zayaH / kathaM tathAbhUtena nA'nyathAsiddhirnArthasiddhivatyapekSAyAmAhana ceti-asya 'dRSTA' ityanenAnvayaH / niSedhe hetumAha-vAtmabhUtAvAchattInAmiti / 'kAraNa kAryavibhAgAd' ini hetuM pratikSipani- ' kAraNeti / kAraNamidaM kArya cedamityevaM kAraNa kAryavibhAga tadA bhaved yadi tayobhayo bhaveta, sAyAbhimate tu kAraNa kAryayorekAntAbhede yadeva kAraNaM tadeva pAyamiti na tayovibhAgasambhava ityAhaabhedekAnte'yukta eveti| 'avibhAgAda vaizvarUpayasya' iti heto. siddhatvAdevAyuktatvamityAha- paryAyanaya iti-dravyArthinayaprasUtatvAd dravyAdhinayAssmANe sAcamate tu ja nivayavanArA, ritu layAvasthAyAM kArya kAraNarUpeNAvatiSThata iti vaizvarUpayasyA'vibhAga: sambhavatItyataH' 'paryAyanaye 'ityuktam, tatra prathamavibhAgasthAssiddhatvamityapekSAyAmAha- niyavinAzAceti-niranvayavinAzo nAma sarvathA vinAzaH, tanmate'yayinoM dravyasyaivAbhAvAna dravyarUpeNApyavasthAnamiti / ata eva kvacidapi layA'siddhariti- yadi vinAzakAle pAvAnamUtadravyarekhAvA taddA taraiva tiramAvakSapAThavo Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34] [ tattvavinovikRtivimUvita pA bhaved anapagame pA ? Aye niraviyanAzaH, dvitIye layAnupapattiH, avikalavarUpasa layopagame'tiprasaGgAditi die / ____ yadapi- "pradhAnavikArabuddhivyatiriktaM caitanyamAtmano rUpaM te kAlpayanti, 'caitanya puruSasya kharUpam [ ] ityAmamAt, purupazca zubhAzubhakarma phalasya pradhAnopanItasya bhoktA, na tu kartA, sakalajagatpariNatirUpAyAH prakRtere kartRtyopaNamAditi vadatipramANayanti cAtra- yat saGghAtarUpaM vastu tat parArtham , yathA- zayanAbhaved, na caivamiti yutamukaM 'kvacidapi layAsiddheH' iti / layAsiddhimevopapAdayati-layo hItyAdinA / Aye pUrvavabhAvApagame layo bhavatIti pakSe, nirasyayanAzalakSaNe laye satyupAdAnIbhUtasthAnAbhAvAna tatra laya iti na tenaa'vibhaagH| dvitIye pUrvasvabhAvAnapagame layo bhavatIti pksse| tadAnIM yUrvasvabhAvalakSaNaM svasvarUpaM tasyAstyeveti lAnupatti / svakharUpAvasthAne'pi layopagame prakRterapi pralaye khasvarUpeNAvasthitAyA layaH syAdityAha- avikalasvarUpasyeti / sAyAbhimataM puruSarayarUpamapi tanmatopadarzanapUrva dUSayatipapIti / pradhAnati-pradhAnasya- mUlaprakRtirUpasya vikAraH prathama vikRtiryA buddhirmahadAsyA, tadvayatiriktam-tabhinnam / te saayaa| pApamapramANamUlA dIyAtmarUpacatAyakalpanetyupadarzayituM tadrUpAva bodhakamAgamamullikhati- paitanyAmiti / caitanyasvarUpAtmadravyAbhyupagame tasyaiva kAratvamupagamyatAmityata Aha- pusyatheti / kathaM na kartRtvaM putpasthetyapekSAyAmAha- sklti| yadi sattva-jamorUpA prakRtireva kI, tarhi tayatirikta ki pramANamityapekSAyAmAha-pramANayanti cati / yatra prakRtyAdivyatiriktacaitanyasvarUpapuruSe / atra 'cakSurAdayaH parArthAH sacatarUpatvAt' iti pratimAheta, pauddhazcodAharaNopanayAdevAvayavayamabhyupagacchati, taM pratyavayavajayaprayoga 5va nyAya Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavyavasthAbhakaraNam ] [ 375 sanAmyaGgAdi, saGghAtarUpAzca cakSurAdaya iti svabhAvahetuH, yazcAsau paraH sa Atmeti sAmarthyAt siddham" iti, atra 'caitanya puruSasya svarUpam' ityAdi vadatA caitanya nityakarUpaM pratijJAtama , taccAdhyakSaviruddham , rUpAdisaMvidaH sphuTa saMvityA bhinnasvarUpAvagamAt , ekarUpatve- 'cAtmano'nekavidhArthasya bhoktvAbhyupagamo virudhyeta, abhoktravasthAvyatiriktatvAbhoktrayasthAyAH, na ca didRkSAdiyogAda ityataH 'yat saGghAta rUpaM vastu tat parArthama, yathA-zayanA-''sanAsbhyaGgAdi' ityudAharaNam , 'sanAtarUpAzca cakSurAdayaH' ityupanaya ityevamakyavadvayaprayoga 5vaahtH| vidhisAdhakatayA kArya-svabhAvahetU 52 bauddhAbhimatAviti prataH sAtarUpatvahetuH parArthatvarUpasya sAdhyasya na kArya kintvakAzrayagatayottayostAdAtmyameveti svabhAvaheturevA'yamityAha-svabhAvaheturiti / sAmAnyataH parArthatvasiddhAvapyAtmA sidhyatyeva, saGghAtarUpasya cakSura dera saGghAtarUpa Atmaiva paro'bhimataH, saGghAtarUpasyaiva parasyAzrayaNe tasyApi saGghAtarUpApararArthatvam , 5vaM tasthApItyanihA syAdityAzayenAha- yshcaasaaviti| asau sidhyamAnaparArthatvasvarUpasAdhyasanniviSTaH / sa.maryAditi- hetau sAdhyasyAvinAmAva: pakSadharmatvaM ca balam , tatrAvinAbhAvarUpasAmarthyAt' sImAnyata: sAdhyasya prasiddhiH pakSadharmatArUpasAmarthAcca sAdhyavizeSasya pakSagatasya siddhiH, prakRte saddhAtarUpacakSurAdirUpapakSadharmatvato'navasthAbhayAdasaGghAtaparArthatvasya'va siddhiriti sAmarthyAt para Atmeti siddhmityrthH| etasya sAhayAmimatasyAyuktatvamAvayitumAha-ati uktavAkya ityrthH| ' ityAdi padatA' ityanantaraM soDayAcAryaNeti zeSaH / taca catanya nityakarUpamiti ca / caitanyaM rUpakSAnarUpatayA rasazAnarUpatayA spazadikSAnarUpatayA viminnameva pratyakSAtmakasavityA pratIyata iti tasyaikarUpatvamadhyakSavirudamadhyakSavAdhivamiti spadhyati Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 ] [tattvavodhinIvikRtivibhUktim virodhaH, didRkSA-zuzrUyAdInAmutpAde Atmano'pyutpAdaprasaGgAva, tadavyatirekAt tAsAma , vyatireke ca tasya tA iti sambandhAnupapattA, upakArastha tannibandhanasyAbhAvAt , bhAve vA tatrApi bhedAbhedavikalpa spAdisavida iti| yadyAtmA sarvathaikarUpa: syAt tahi pUrvamamokA pazcAd bhoktyavasthAdvayamapi virodhAnna sambhavatItyanekavidhArthasya bhoktatvaM tasyetyabhyupagamo'pisAlayasya virudhyatetyAha-ekarUpatve ceti / virodhe hetumupadarzayati- abhoktravasyeti / 5karUpa evAtmA dikSAdi... yogAd moktA bhavatIti na virodha ityAzaGkA pratikSipati-na ceti| AtmanA saha didRkSAdera bhinnatve dikSAdInAmutpAde Atmano'pyutpAdaH sthAditi nityatvaM tasya na bhavedityAha- vikSeti / nadavyatirekAt Atma. no mannatvA tAlA dikSA-pAvInAbU nanu vidakSAghA bAmanI bhinnA pavAbhyupagamyanta iti na tAsAmutpAde Atmana utpAdaprasanna ityata Aha- vyatireke ceti-dikSAdInAmAtmano bhinnatve cetyrthH| tasya AtmanaH / tA dikssaaavsthaaH| sambandhAnupapate SaSThIvibhatyA. 'bhilapyamAnasya samvandhasyAnupapatteH, bhede sambandhAbhyupagame yA mano bhinnAstAstathA''kAzAdito'pi bhinnA iti yathA''tmanastA. HthA''kAzAderapi tAH prasajyanniti bhede na sambandho'bhyupagabhAI ityaashyH| nanu bhinnatvAvizeSe'pi yatraighopakAraM vidhati tAstenaiva sambadhyanta ityAtmanyupakArAghAMnAdAtmanA sambadhyante nAkA zAdibhisteSUpakArAnAdhAnAdAtmanastA nAkAzAdInAmityata AhaupakArasyeti / tannivandhanasya smbndhnivndhnsy| bhAve vA sambandhanirva dhanasyopakArasya bhAve vA, upakAro'pyAtmani kriyamANa Atmano minno'bhinno vA kriyeta?, Adhe Atmana upakAra iti samvandhAna papattiH, bhede'pi sambandhAbhyupagame AkAzAdInAmapi sa syAditi tadvalAdAkAzAdInAM tA iti prasajyata, dvitIya upakArotpAdatAta. bhinnasthAtmano'pyutpAdaprasaGga ityAha- tatrA'pIti- upkaare'piityrthH| Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anephrAntivyavasthAmaNam | [377 kRtovAnuDDAvA kizca, kartRtva-bhoktRtvayoH sAmAnAdhikaraNyaniyamAt kartutvAmAghe bhoktRtvamapi tasya na yuktam, nabakRtasya karmaNaH phalaM kazcidupabhuta, akRtAbhyAgamaprasaGgAt, na ca puruSasya karmAkartRtve'pi prakRtirasyAbhilapitamarthamupanayatItyasau bhoktA bhavati, yato nAsAvapyacetanA satI zubhA-'zubhakarmaNAM kI yuktA, yena karmaphala puruSasya sampAdayet / atha yathA pabandhayoH parasparasambandhAt pravRttistathA mahadA__ anyakRtasya karmaNo'nyena bhogAbhAvAd ya 56 kartA sa 56 bhoktati tatva-bhoktRtvayoH sAmAnAdhikaraNyavyavasthitarAtmanaH sADayamate kartRtvAmA bhovamavina sthAditsAha- kinceti / tasya / AtmanaH pAturava bhotpamityasyopapAdanAyAha nahIti-asya ' upabhuta' ityanenA. dhayaH / sADayamate caitraNa bat kRtaM karma tad vastu. tazcaitrAtmanA na kRtameva, tasyopabhogo yathA caitrasya tathA maitrAderapi sthAda, ityatikarmApabhokRtvalakSaNasyA'katAbhyAgamasya prasaGga ityataH pharIva bhoktyAtmanaH tatvAbhAve bhoktRtvamapi na syaadityaahakRtaabhyaagmprsaaditi| yadyapi puruSo na kartA tathA'pi pratiH racakata. karmaNaH phalaM puruSasyAbhilaSitaM prayacchatIyakRtakarmaphalabhogopapattiH puru5syAkarItve'pIti sAthamatamAzaGkaya pratikSipati-na ceti / asya aatmnH| artha karmaphalam / upanayati prApayati / asI aatmaa| niSedhe hetumAha- yata iti / 'na' tyasya 'yuktAH itynenaanvyH| aso prakRtiH, yo jAnAti sa eva karnu prabhavati, acetanA' ca prakRtiH karma-tatphalAdikamajAna-tIna kI yuktetyarthaH / yena kartRtvena, 'prakRtiH' itynuvrtte| punaH sAkSyaH svamataM tadupapAdanAya zakate- atheti / pavanyayo Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 ] [ dvadhinIvivRtivibhUtim diliGgaM cetanapuruSasambandhAccetanAva diva dharmAdikAryavadhyavasAyaM pharotItyadopa evAyam , uktaM ca "puruSasya darzanArtha, kaivalyArtha tathA pradhAnasya / pavindhavadubhayorapi, saMyogastatkRtaH sargaH" // [sAGkhyakArikA-21] . iti cet ? na-sargasyobhayajasva saMyogAdivad dvitvena naimiriti- paoNzcaraNavikalo na gantuM samarthaH, paraM cakSuSmAn gantavyaprAmAdimArga pazyati, andhastu cakSurvikalo na mArga pazyati, kintu dRDhacaraNo gantu samarthaH, tau cA'saMyuktau na pratyekamabhISTaprAmAdikamAsAdayataH, saMyuktau tu tathA gacchata 5vAbhISTayAmAdikaM parasparasambandhavalAda, yathA tayorabhISTagrAmAdhavAptistathA'cetanavAdandhakalA madAdili* phatvarAhilyAt paGgukalpaH puruSaH paraM cetanavAjJAtuM samartha iti talambandhAccetanAcadiva liGga dharmAdikAryamadhyavasya karotIti puruSAbhISTamarthamupanayatItyarthaH / ayam 'nAso' ityAdinAunataro'bhihito dossH| uktamartha sAyakArikayA saMvAdayati- 7 // ceti-puruSasya darzanArtha prakRtyA saMyogA, puruSasya prakRtyA saha saMyoge sati puruSasaMyukA pratizcetanava bhavatIti draSTuM samarthA, anyathA svato'cetanarUpA sAna draSTuM samarthati, pradhAnasya kaivalyArtha puruSeNa saha saMyogA, anyathA'kartA puruSo'zAnAdhucchedopAyaM kartumasamartho na kevalo bhavediti ubhayorapi pradhAna-purupayorapi, takRtaH parasparasambandhakatA, sa mahAvisphabriA __pratikSipati-neti / ubhayajatve pradhAna-puruSobhaya janyatve / sayogadivaditi- AdipadAda vibhAga-dvitvasaMkhyA-dvipRthakavAvayamyAdInAmupamahaH, saMyogAderyathomayajanyatvena dviSThatvaM tathA sasthApyubhaya Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ netivyavasthAmAraNam ] [379 ttikadravatvAdisthAnIyatve'pi taM prati nimitttvenaatmno'prkRtivikRtitvmnggaaptteH| kiJca, yadi prakRtirakRtasthApi karmaNo'tAtvikasaMyogenApi phalamabhilapitamupanayati, tadA sarvadA sarvasya puMso'bhilapitArthasiddhiH kimiti na syAt 1, na ca tatkAraNasya dharmasyAbhAvAnna sA janyatvena viSThatvamiti sargasya ziSTatvenAtmaniSThatvamapItyAtmavikRti svena taM pratyAtmanaH prakRtitvaprasaGga naimittikadravatveti- naimittikadravatvaM * suvarNAdigatamanisvarNobhayasaMyogajatvAdagnivarNobhayajatve'pi svarNaniSTameva nAgniniSThaM tathA tatkalpaH sarga ubhayajo'pi prakRttiniSTha eva na puruSaniSThaH, evamapi puruSasya tatra nimittakAraNatvena kUTasthanityarUpatvaM na syAditi "na prakRti pi vikRtiH puruSa.." [sAyakArikA ] ityanena svIkRtasyA'prakRti-vikRtitvastha bhjnyaaptterityrthH| puruSeNAkRtasyApi karmaNaH phalaM yadi svasaMyoga- . mAtreNa prakRtiH puruSasya sampAdayati tadA tatsaMyogasya sarvadA sarvasya puruSasya bhAvAt sarvasya sarvadA puMso'bhilaSitArthasiddhiH prasajyate-- tyAha-kiJcati / asaGge puruSe na vastutaH prakRtisaMyogaH sambhavatItyata uktam- atAtvikamayoganeti / nanu prakRtyA dharmaphalasya sukhasya janane dho'pi, sahakArikAraNatayA'pekSita iti dharmarUpakAraNaM yadeva yaM puruSamadhikRtya phalapradAnAbhimukha bhavati tadaiva tasya phalaM bhavatIti na sarvadA sarvastha puMso'bhilaSitArthasiddhiprasaGga ityAzakAya pratikSipati-na ceti- asya 'vAcyam ' ityanena smbndhH| tatkaraNasya abhISTaphalakAraNasya / sA sarvasya puruSasva srvdaa'bhilssitaarthsiddhiH| dharmo'pi prakRtereva dharmaH, tamapyutpAdayituM prakatireva pragalmeti dharmamutpAdya tadvArA puruSasyAbhilaSitArthasiddhi sampAdayediti Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___380] [ tatvabodhinIvivRtivibhUSitam / sthAditi vAcyam, dharmadharmasyApi prakRtikArthatayA tadutpadinadvArotprasaGgAnudhArAt / kizca, yavabhilaSitaM phalaM prakRtirupanayati tadA nAniSTaM prayacchet , nahi kshcidnissttmbhilpti| . kiJca, upanayatu nAma prakRtiH phalam , tathApi bhoktRtva so'yuktam , avikAritvAt , nahi sukha duHkhAdivalAdaparitApAdirUpavikAramanupanIyamAnasya bhoktRtvamAkAzavada saGgatam / - atha na vikArApattyA''tmano bhoktRtvamiSTam , kiM tarhi buddhayadhyavasitasyArthasya prativimyodayanyAyena saJcatanAt , tathAhi-buddhidarpaNasakrAntamarthaprativimbakaM dvitIyadarpaNakalpa puMsyadhyArohati, pratikSepahetubhupanyasyati- dharmadharmasyApIti- dharmAtmadharmasyApItyarthaH, apinA phalasyopagrahaH / tadutpAdanadvArA dhrmaatpaadndvaaraa| usajetisarvadA sarvasya dhuso'bhilssitaarthsiddhiprsnggtyrthH| abhilaSitaM rAvasyameva bhavati nAniSTaM kasyacibhilaSitamityabhilaSitaphaladAna eva yadi prakRtiH prabhuH sarvasyAbhilaSitameva vidhyAdityaniSTaphalAnutpAprasaGga ityAha- kiceti / kuto'niTaM na prayacchedityapekSAyAmAha- nahIti / puruSastha sAikhyAbhimataM bhoktRtvamapi na yukta. mityAha- kiJceti / puso bhoktRtvasyAyuktatve hetumAha- avikAritvAditi / adhikAriNi bhoktRtvAsa bhave yuktipaDhaukayati- nahItiasya 'satam' itynenaanvyH| prativimyodayanyAyana bhoktRtvamAtmano'vikRtatve'pi saGgatimaGgatIti sAiyaH zaGkate- atheti / "na' ityasya 'im' ityanenAnvayaH, iSTa sArakhyAcAriSTa / prativimyodayanyAyana bhoktRtvmuppaadyti-tthaahiiti| 'arthaprativimbakam' ityasya 'adhyArohati' ityanenandiyaH, adhyArohatItyasya saskrAma- - Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane havyavasthAprajAm ] [ 381 tadeva bhoktRtvamasya, na tu vikArApattiH, na ca puruSe prativimvamAtrasaGkrAntAvapi svarUpaM pracyutimeti, darpaNavadavicalitasvarUpatvAditi cet ? nanu prativimvasaGkramAsambhavAt tadadhiSThAnatvameva saH, tathA ca bhoktRtvavyavahArAnurodhAt prAtibhAsika bhoktRtvavat kartRtvavyavahArAnurodhAt prAtibhAsikaM kartRtvabhapyAtmani kiM na svIkriyate 1 / kizca, evamAtmani zrA- bhoktRtvAdikalpanApekSayA'bhrAntatatkalpanAtItyarthaH / tadeva arthaprativimvasaGkramaNameva / asya pusaH / na tviti - puMsi vikArApattirna tu bhoktRtvamityarthaH / pratibimbakAntAvapi puruSo'vicalitasvarUpa paveti zantAvaprambhena samarthayati - na cetiasya 'pati' ityanena sambandhaH / darpaNavaditi- darpaNe mukhaprativimva saGkrAntAvapi yathA darpaNamavicalitarUpaM tathetyarthaH / siddhAntI yucyA tat pratikSipati - nanvityAdinA ekaM sthAnaM parityajyA'nyasthAnagamana saGkramaNam, na ca tat prativisvasya sambhavatIti prativimvAdhiSThAnatvameva prativimvasakramaNam, tathA ca zukau . rajatAbhyAsAd rajatAdhyAsAdhiSThAnatvaM zukteriti rajataM tatra prAtibhAsikam, na tu vAstavikam paramapi bhramaMdazAyAM bhrAntasyaH rajatavyavahArastatra tathA bhoktRtvasyokaprativisvAdhiSThAnatvaMrUpasyavyavahAro'dhyAsanivandhana ityataH prAtibhAsika mottRtvamAtmano na' vAstavikam evaM kartRtvavyavahArAnurodhAt prAtibhAsika kartRtvama pyAtmani kiM na sAiyaiH svIkriyata ityarthaH / sa prativimbasakramaH / tathA ca prativimvAdhiSThAnatvasyaiva prativimvasaGkramarUpatve ca / uktadizA bhrAntameva bhoktRtvAdikaM sAjhakhyamate kalpitaM bhavati, tatra: cAnyagataM bhoktRtvAdikaM vAstavikam, tadanyatrA''ropita miti' kalpanAdvayaM syAt tadapekSayA lAghavAd vAstavikameva kartRtva-bhoktu-, tyAdikamabhyupagamyatAmityAha- kiJceti / evam uktaprakAreNa prati- Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382] [tAvelopinovikRtividhitam yAmeva lAthavAdaucitya ki budhyase ?, pavandhadRSTAnto'pyatra tadA zobheta, yadi vaiSamyaM na syAt, asti ca tada, tathAhi-adhI yadyapi mAge nopalabhate tathApi paGgovivakSAmasau veti cetanAvapAta, navaM pradhAnaM purupatripakSAmadhigacchatItyamdhupagamyate, tathA sati moktRtvamapi tasya prasajyeta, karaNajJasya moktRtvAvirodhAt, na ca buddhivyatiriktaM caitanya pramANasiddhamiti kaH parazcidrUpa AtmA?1 __ yadapi "cidrUpAd buddharmedaprasAdhanAya parenumAnamupanyasyate'yad yadutpattimatva nAzitvAdidharmayogi tat tadacetanam , yathA bhAsikamoktyAdikalpane 1 dRSTAntasya pavandhasaMyogarUpasya dArzatikavaipasyAd dRSTAntatA na. sambhavatItyAha- pavanyayAnto'pIti / tat vaissmym| dRSTAntasya pratastha pratidAntikavaiSamyameva bhaaptitthaahiiti| nopalamate na pazyati / asau andhaH 'na ca' ityasya 'abhyupagamyate' itynenaanvyH| tathA sati pradhAnasya puruSavivakSAdhigaltRtvAbhyupagame sati / tasya pradhAnasya, evaM sati prakRtireva kI bhoktI ceti purupakalpanAvaiyarthyamiti bhaavH| 'na ca' ityasya 'pramANasiddham' ityanenAnvayaH / vuddhAvAtmano bhedasya sAdhakaM sAyAbhimatamanumAnamapi na / vicArasahamityupanyasya darzayati- yadapIti / para. sAGmayAcAryaH / yad' ityAdi 'rasAdayaH' ityantamudAharaNam, 'tayA buddhi ' ityupanayA, 'buddhiracetanA, utpattimatva-nAzivAdidharmayogitvAdati pratikSAhetU ana vodhyo, 'paramavayavaddha yavAdina bauddhaM prati prayoga iti to nokto| acetanatvalakSaNasAdhyasyotpattimattva-nAzitvAdidharmayogitvaM na kArya kittvekarmigatayostayostAdAtmyamiti prakRtahetuHsAdhyasya Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavyavasthAprakaraNam - [383 rasAdayaH' 'tathA ca buddhiH' iti svabhAvahetuH" iti, trASi vaktavyam- kimidaM svataMtrasAdhanam ? Ahostrit prasaGga sAdhanam 1, Adhe'nyatarA'siddho hetuH, yathAvidhamutpattimatvamapUrvotpAdalakSaNam , nAzitvaM ca niranvayavinAzAtmaka prasiddha bauddhasya, na tathAvidha sAGkSayasya, tayoravirbhAva-tirobhAvarUpatvena tenAGgIkArAt, yathA ca sAyasya tau prasiddhI, na tathA bauddhasthati, na ca zabdamAnasiddhApanugatahetusiddhiH, tadidamuktam __" tasyaiva vyabhicArAdau, zabde'jyavyabhicAriNi / . . dopavat sAdhanaM jJeyaM, vastuno vastusiddhitaH" // [ ] iti / svabhAva pavetyAha-strabhAvaheturiti / siddhAntI vauddhamatamAlanyotA - mAnaprayokta- sAyAn pRcchati-tatrA'pIti- uktAnumAnaprayoga'pI- . tyarthaH / Adya idaM sAdhanaM svatantrasAdhanabhiti pakSe / anyatarA'siddha itisAyAbhimatotpattimattvAdidharmayogitvasya hetUkaraNe bauddhasya, vauddhA. bhimatotpattimatvAdidharmayogitvastha hetUkaraNe. sAyAsyA'siddhI heturityrthH| anyathAsiddhimeva saGgamayati-tathAvidhamiti / tayo utpttivinaashyoH| tena sAGkhathena / sAyama utpattirAvirbhAvo nAzastirIbhAva iti| to utptti-vinaashii| . nanUtpatti-vinAzapaMdavAcyasyobhayama ekasyAbhAve'pi utpatyAdizaistavamatadvayasiddha pako'styeveti zabdaravarUpamAtrazriyaNena vAdi-prativAdyubhayasatasiddho heturbhaviSyatItyata Aha- na ceti| zabdasyAnugatasya bhAve'pyarthasthAgatasyAbhAve sAdhanasya duSTatve prAcI sammatimupadarzayati-tadidamuktamiti / tasva sacinIbhUtArthasyaiSa / 'vyabhicArAdau' ityAdipadAdasiddhayAda rupamahA, 'sani saptamI ceyam / zabde'pIti-sAdhanAbhilApake zabde'nugate stypiityrthH| kathaM zabda Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ tavodhinI vivRtivivitam dvitIye sAdhyaviparyaye vAdhakapramANA'darzanAdanakAntikatA, nAtra pratibandho'sti-cetanasyotpAda-nAzAmyAM na bhavitavyamiti / . yadapi kalpitam--- "vatsavivRddhinimittaM, kSIrasya yathA pravRtijJasya / purupavimokSanimittaM, tathA pravRttiH pradhAnasya" / [sAyakArikA-57 ] iti / sthAnutitve'pyarthasthAnanugatatve sadhinasya dutvamityapekSAyAmAhavastuna iti- artharayarUpahetuto'rthasvarUpastha sAdhyastha siddharityarthaH / prasaGgasAdhane hetorubhayavAdiprasiddhinArakSitA, kintu yamuddizya prasasAdhanaM prayujyate tanmatasiddhatvameva tatrApekSitamiti na tAnyatarA'siddhyA heturduSTa iti tatrAnakAntikatvAdeva hetordutvamityAha'dvitIya iti - prakRtasAdhanasya prasaGgasAdhanarUpatvapakSa ityrthH| sAdhyaviparyaye acetanavalakSaNasAdhyAbhAvati cetana iti yAvat / bAdhakapramANAdarzanAta utpattimattvAdilakSaNahetovadhikasya pramANasyA'darzanAt / , tathA ca, sAdhyAmAvati hetoH sanAvAda anekAntikatA vybhicaaritaa| cetanA mutpatti-vinAzavanna bhavatItyavinAbhAvo yadyatra syAt tadA tahakapramANameva vipakSe hetubAyaka pramANaM sthAna , na cAsyuktAvinAmA ityAha- nahIti / atra uktaanumaansthle| anyadapi sAyakalpitaM na samIcInamityAha- yadapIti / taraphalpitamullikhati-pati-prakRterapetanatvAtpuruSavimokSArtha pravRttirava naM sambhavatIti sAJjaya pratyAkSepo na yukta, asyApi kSIrasya vatsavivRddhayartha pravRttaH, tathA va azesya kSIrasya vAvivRddhinimitta yA pravRttistathA pradhAnasya prakRterajhAyA api puruSavimokSanimitta puruSasya mokSalakSaNaphalArtha prvRttirmhdaadisrjnlkssnnetyrthH| uktasya Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAtivyavasthAprakaraNam ] [ 385 tadapi na samyag- yataH kSIramapi na svAtantryeNa vatsavivRddhi cetasthAdhAya pravartate, kiM tarhi kvAcirakebhyaH svahetubhyaH pratiniyatebhya: samutpattimAsAdayati, tacaM labdhAtmalAbhaM vatsaviddhinimittatAmupayAtItyacetanamapi pravartata iti vyapadizyate, na caiva pradhAnasya kadAcitkA pravRttiyukta, nityatvAt , kAdAcitkasahakArisamavathAnasyApyanAgantukasvazAktanimittatvAdekamuktau sarvamuktiprasaGgAt / sAsayakAlpatasthA'yuktatve hetumAha- yata iti- 'na' ityasya 'pravartate' itynenaanvyH|aasaadyti prApnoti kSIram' itynussjyte| taca kSIraM ca / ladhAmalAma svakAraNebhyo labdhotpattikama / iti patasmAdeva kAraNA 'na ca' ityasya 'yukA' itynenaanvyH| 55 pUrvamasataH kSIrasya cakAraNato labdhotpattikasya vatsavivRddhayartha yathA kAdAcitkI pravRttithA / nityatvAt praztenityatvAt tadrUpakAraNasya sarvadA satvena kAryasarjanalakSaNatatpravartanasyApi sarvadAbhAvena kAdAcitkatvaM na syaadinyrthH| nanu na kevalAyAH prakRteH kAryalarjanalakSaNA pravRttiH, kintu kAdacitkasahakArisamavahitAyA 5 tasyAH pravRttiriti tasyA nityatve'pi sahakArisamavadhAnasya koTAcikatvAt kAdAcitkI pravRttirityata Aha- kAdacitketi- AgantukakAraNanimittaM yadi pradhAnasya sahakArisamadhAnaM sthAra tadA yadaiva kAraNasyAgantuphasya bhAvastadeva sahakArisamavadhAnamiti syAt , na caivam , kintu anAgantukA anyakAraNato'ladhAmalAmA nityati yAvat , yA svastha -pradhAnasya zaktirarAnimittatvAt-tatkAraNakatvAt sahakArilamava. dhAnasya sadAmAvasambhavena tahiziSyAyAH prakRterapi sarvadAbhAvena sadaiva pravRttiH sthaadityrthH| kizca svamokSArtha kamapi vyApAramakurvANasyaiva puruSasya prakRtivyApArata 55 mokSasyAbhyupagame mokSArthamavyApriyamANatvasya sarvapurUSasAdhAraNyA prakRtiprayatnAt yathe kasya puMso muktinAthA'nyasyApi sthAdityekamuktau sarvamuktiH syAdi Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 ] [ tavodhinI vikRtivamUvitam anyathaitadvaiSamyanirvAhakapratiniyatAtmavyApArAbhyupagamaprasaGgAd , tattaskAle tattatpuruSasya mokSamapAdakatattatsahakAricakrasamavadhAyakAnantazaktimatpradhAnAsyupagame ca tattatkSaNottarakAthai tattatkSaNasyaiva hetusvAvazyakatayA tatkAlaikakAraNaparizeSAdeva kimantagaDunA pradhAneneti dvAtriMzikAMprakaraNAvAdAbhihitamasmAbhiH / yadapi ' parArthAzcakSugadayaH' ityuktam , tatrApyAdheyAtizayo vApara: sAdhyatvenAbhipretaH 1,yadvA'vijhArthanAdheyAtizayazca 2, Ahosvit sAmAnyena cakSurAdInAM pArAya'mAnaM sAdhyatvenAbhipretam 3 iti vikalpatrayam , nAdhaH- siddha sAdhanAt , agAbhirapi cakSurAdInAM tyAha-ekamutAviti / anyayA ekamuktau' sarvamuktyanabhyupagame / etadvaiSamyeti5kasya muktiranyasya na muktirityevaM yad vaiSamyaM tannivAhaka tatsampAdako yaH pratiniyatAtmavyApAra:-yo mutyarthaM tadupAyAnuSThAnaM karoti tasya muktiH, yastu na tathA yatate tasya na muktiriti mutyartha yatamAnasya puMso vyApArattasyAbhyupagamaprasaGgAdityarthaH / yasmin kAle yasya puruSasya mokSasya sampAdakaM tatsahakAricakra tatsamadhAnAnukUlazaktimatpradhAnataratasya puruSasya tadAsuktirityupagame pratiniyatalahakAricamAnantyasya tapAdakarAtyAnantyasya kalpanIyatayA tadapekSayA lAvavAd yadyatkSaNottaraM yadyat kArya bhavati tattatkArya tattatkSaNasya kAraNatvamityevaM kalpanaiva bhadrA, kimanarthikayA pradhAnakalpanayetyAha- tattatkAla iti| tattadviratarAdhigataye'sativAtriMzikAprakaraNAdikamavalokanIya vizeSa jijnyaasubhirityaashyenaah-dvaatriNshikaaprkrnnaadaaviti| asmAbhi yshovijyopaadhyaayaiH| ___ vyatiriktAtmasiddhiparyavasAyi cakSurAdInAM parArthatvasAdhanamavi sAyasya vikalpajarjaritamityAha-yadapIti / tatrApi pAzcakSurAdayaH' iti saadhne'pi| nAca iti-dhiyAtizayaH paraH sAdhyatvenAbhipreta Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAtivyavasthAprakaraNam ] [387 vijJAnopakAritvenAbhyupagamAt , na dvitIya:-viruddhatvAt , sAdhyaviparyayeNa dRSTAnta hetvonyaptitvena pratIteH, avikAriNyupakArasyAzakyakriyatvena pArA.yogAca na tRtIyaH,yathAkathaJcit pArAyaMsya sarvairabhyupagamAt / na ca cittamapi sAdhyadharmitvenopAttamiti tadaparasya parasya sAdhye pravezAnna siddhabhAdhanam , aparasyAvikAriNa upakAryavAsambhavAt, cakSUrUpAlokamAnaskArANAmaparacakSurAdikadambakopaiti prathamapakSo naasmbhyupgmvirodhiityrthH| siddhasAdhanameva vyava. sthApayani- asmAbhirapIti-sAyaminnavAdibhirapItyarthaH / cakSurAdInAmiti-cakSurAdibhirAtmani vinipAtizaya AdhIyata ityAdheyAti. zayaparArthatvaM cakSurAdInAmanumatabhavati siddhasyaiva sAdhanametaditi / na dvitIya iti- avikAnAdheyAtizayo yaH para darthatvaM cakSurAdInAmiti dvitIyapakSo na samIcIna ityarthaH / virudatyAditi- saMcAtalakSaNahetAravikAnAdheyAtizayaparArthatvalakSaNasAdhyasthAmAvana vyAptavAdityarthaH / viruddhatvameva prakaTa yati- sAdhyaviparyayeNeti- sAdhyAbhAvana lahaTAntasya-zayanAmanAdaH, hetozca-saMghAtatvastha, vyApta vena pratIte - zayanAsanAdikaM vikAdhiyAtizayaparArthatvena taMtra sAtatvarUpahetoravinAmAvavattayA prtiiterityrthH| yena parasmin kazcidupakAraH kriyate sa parArtho bhavatiH avikAriNi cAtmani paramin nopakAraH zakyakriya ini tathAbhUtasya parasyAbhimatatva pArArthAsambhavAdityAha- avikaarinniiti| sAmAnyena pArthatva sAdhyavanAbhipretamiti tRtIyapakSo'pi na samIcIna ityAha- na tRtIya iti / siddhasAvanamatrApItyAha- yathAkaJciditi / siddhasAdhanaparihAramAzaGkaya pratikSipati-na ceti-vijJAnarUpaparArthatvaM cakSurAdInAmAzritya siddhasAdhanaM ya1padarzitaM prAkU tana 'cakSurAdayaH parArthAH' ityanumAne cakSurAditvena vijJAnalakSaNacittasyApi pakSakoTipraviSTatvena tape Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vara 388 ] [ tavavoyinI vikRtividhivata kAritvasyaiva nyAyyatvAd vijJAtasya pAnekakAraNakRtopakArAdhyAsitasya saMhatatvaM kalpitamaviruddhameveti na kiJcid vicAryamANaM / sAyadarzane cArimANamaJcatIti dik // darziteyaM yathAzAstra, vyavahAranayasya dik / mAyasiddhAntahetuH zrIyazovijayavAcakaiH // 1 // kSayA paratvamya vijJAne'bhAvena paratayA vijJAnasya grahaNAsa bhavena tadarthatvasya sAdhyatvAbhAvena na siddhsaadhnmityrthH| niSedhe hetu. mAha-aparasyeti-vijJAnabhinnasyA'vikAriNaH puruSasyopakAryavAsambhavAt paratayA'vikAryAtmano mahaNe tadarthatvaM na samvatyeve. tyrthH| pUrdhapUrvacakSurAdInAbhuttarottaracakSurAdijanakatvena savAtarU5cakSurAdInAM saMdhotarUpacakSudikadamyopakAritvatadarthatvasyaka nyAyavAdityAha- cakSurupati-vijJAnasyApi kalpitaM sAtatvamarita, na ca tasyAtmasvarUpasya svavyatiriktapadArthatvamiti 'na sAtatvasya parArthatvena vyAtirityAha- pijJAtasyeti / 'vijJAnasya' iti tvatra yukt| sAyamatalaNDanamupasarati- iti na kiJcid vicAryabhANamiti / darziteyamiti-mAkhyasiddhAntuheturiyaM vyavahAra nayasya dina shriiyshovinayavAthajarAA te canvaya, vyajImA dravyArtho'zuddha iTo vyavahAranipUNo yo nayaH so'tra vijJa navyopayA vaackaayairnupmrcnaashaalivaakynirutH| tagAdutthaM suyutayA kapilamutasataM saMnirucya yudastaM, bauddhotyA nyAyacyA'vitathajinamataM rastuto'rthAt prasiddham // 1 // vyAkhyAna tastha sUriguruvarakRpayA mandadhIranyagatya, kRtvA lAvaNyanAmA jinamatanirato labdhavAn yat supuNyam / tadetat supAThayaM vyavahatinayadhIprApaka ziSyavargaH, siddhAntakoniSTarbhavatu bhavakathA dUratata prayAtu // 2 // rankarareer.aarokarne hai iti vyvhaarnyniruupnnm| / Page #451 -------------------------------------------------------------------------- _