________________
३३४ ]
[ तत्वबोधिनी विवृतिविभूषितम् स्थादेतत्- एवं हि नाम सत्कार्य सियतु, प्रधानादेव महदादिकार्यभेदा इत्येतत् तु कथं सिध्यति ?, उच्यते
"भेदानां परिमाणात्, समवयाच्छक्तितः प्रवृत्तश्च । कारण कार्यविभागादविभागाद् वैश्वरूप्यस्य" ॥
सायंकारिका० १५] भेदानां महदादीनाम् , परिमाणं दृश्यते- एका बुद्धिः, एको. हङ्कारः, पञ्च तन्मात्राणि, एकादशेन्द्रियाणि, पञ्च महाभूतानि इति, ततस्तत्कारणमेकमेष्टव्यम्,परिमितत्वेनोपलक्ष्यमान वटादेरिव मृदादि, तदेव प्रधानम् १ । तथा दानां समन्वयात्- कारगजात्यनुवृत्तिदर्शनात् ,यजातिसमन्वितं हि यदुपलभ्यते तत् तन्मयकारण भूतम्, यथा-पटरावादयो मृजात्यल्पिता मृदात्मकारणसम्भूताः, 'वीजादिकं विद्यमानकार्यकं कारणत्वाद' इत्येवंरूपः 'करणं न भवेदः' इति प्रलङ्गस्य विपर्ययः। उपसंहरति- इति सिद्धमिनि । प्रधानादेव महादीनां प्रादुर्भावा नान्यस्मात् कारणादित्येतदसहमानस्थ परस्याको समाधातुमुपन्य शति-स्थादेतदिति । एव हि अलरकरणादि. हेतुपञ्चकैः। सभापत्ते- उच्यत इति । “मेदानां" इति साकारिका विवृणोति-मैदानामिति । परिमा। परिमितत्वम् तत् स्पष्टपति- एका वुद्धिरिति- 'बुद्धयाय एककारणकाः परिमितत्वाद् घटादिवद्' इत्यनुमानमनाभिमतमादयितुमाह- तत इति- मेदानां परिमितत्वा. दित्यर्थः। तत्कारण महदादिभेदकारणम् । तदेव प्रधान परिमितानां - घुद्धयादीनां यदेवाऽपरिमितमेकं कारण तत् प्रधानं प्रकृतिसंवतीति ।
समन्वयाख्यद्वितीयहेतुतः प्रधानं साधयति यति । 'समन्वयाद' इत्यस्य फलितार्थकथनम्- 'कारणजात्यनुत्तिदर्शनाद्' इति । 'बुद्धयादयः सुख-दुःख-मो हात्मककारणभूताः सुखदुःखमोहात्मकत्वाद्' इति विशेषानुमानेऽभिमते साध्य-साधनविशेषयोरविनाभावस्य कुत्रापि शान्ते ऽदर्शनेन साध्य साधनसामान्यव्याप्तिमेवोपदर्शयति- यजाती
