________________
अनेकातिव्यवस्थाप्रकरणम् ]
[ ३३३. , कारित्वाभ्युपगमे च कारणानामयिकारित्वमेवाभ्युपगतं स्या,
चातिप्रसङ्गादयुक्तमिति शक्तिप्रतिनियमादसत्कार्यप्रतिनियम इत्य-- नुत्तरम् । एतेन 'शक्तस्य शक्यकरणाद्' इति ४ चतुर्थो हेतुख्यिातः ।
"कार्यस्यैव न योगाच, किं कुर्वत कारणं भवेत् ? । तत: कारणभावोऽपि, वीजादेन विकल्प्यते "॥ [ ]
इति पञ्चमहेतुसमर्थनस्यार्थः- यथोकरहेतुचतुष्टयादसत्कार्यवादे सर्वदा कार्यस्थायोगात् किं कुर्वद्वीजादि कारणं भवेत् ? तथा चैत्र शक्यते वक्तुम्- न कारणं चीजादिकमविधमानकायवाद् गगनाभवत् , न चैवम् , तस्माद् विपर्यय इति सिद्धं प्रागुत्पत्तेः कार्य सत् । कमपि कुर्यादित्यतिप्रसङ्गमाया कारणानामशक्यक्रियकारित्वं नाभ्युपगन्तुं युवमित्यर्थः । यदा चाशक्यक्रियेऽसति कार्य शक्तिरेख कारणस्य न सभापति तहिं सुतरां शक्तिप्रतिनियमादसत्कार्यप्रतिनियमो न सम्भवतीत्याह- इति शक्तिप्रतिनियमादिति। यर्थमुक्त शङ्का. प्रतिविधानगुम्फनं तं प्रकृतमर्थमनुसरति-एतेनेति शक्तिप्रतिनियमादसत्कार्यप्रतिनियमासम्भवेनेत्यर्थः, अस्य 'वख्यात' इत्यनेनान्वयः। 'कारणभावाच' इति पञ्चमहेतुसमर्थनायाह- कार्यस्यैवेति । इति पञ्चहेतुसमर्थनस्य " कार्यस्यैवः' इत्यादिस्वरूपपधस्य 'कारणभावाद्' इति पञ्चमहेतुसमर्थनपरस्य । अर्थः 'प्रदश्यते' इति शेषः । यथोपति-'असद. पारणाद्' इत्याधुफेत्यर्थः । हेतुचतुष्टयात असदकरणम् , उपादानग्रहण सर्वसम्भधामावा शकस्य शक्यकरणमित्येव हेतुचतुष्टयात् । 'कार्यस्यैव न योगाद०' इत्यस्यार्थकथनम्- 'असत्कार्यवाद सर्वदा कार्यस्यायोगाद्' इति तत्रच हेतुः- 'यथोक्तहेतुचतुष्टयाद्' इति। उत्तरफिलितार्थकथनम्तया चेत्यादिना वक्तव्यमेवोपदर्शयति-न कारणमिति । न चैव वीजादिक न कारणमिति, न च अर्थाद बीजादिकं कारणमेव तस्माद् विपर्यय:
